Słownik:Wigierski (etymologiczny)

Ten artykuł przedstawia słownik etymologiczny języka wigierskiego.

Etymologia została podana w następujący sposób:

• strzałka (<) oznacza wyprowadzenie z wcześniejszej formy (praugrofińskiej, starofińskiej itp.) wg normalnych reguł rozwoju języka
• zapożyczenia zapisano przez 'z/ze' + język źródłowy + słowo źródłowe
• dodatkowo w większości przypadków podano fińskie kognaty (lub ewentualnie z innego ugrofińskiego języka)

Dodatkowo podano informacje gramatyczne:

• jeśli rdzeń tworzy się nieregularnie, to podano go w nawiasach, np. sỳis (syixe-)
• inne nieregularne formy podano również w nawiasach
• kursywą podano części mowy, rodzaj gramatyczny (np. nf - rzeczownik żeński) i rekcje

A

àiga nm godzina, czas (< *ajka, por. fiń. aika)
àlges nm początek (< *alka, por. fiń. alku)
álna postp pod (< *alna, por. fiń. alla)
áne nf głos (< *äne, por. fiń ääni)
ár part (partykuła pytająca) (z lit.)
árde nf ziemia (z germ.)
árve nf godność (< *arvo, por. fiń. arvo)
ásten num osiem (z lit. aštuoni)
ástenes, -is num ósmy, -a
áura adj złoty (?, być może powiązane z łac. aurum)
áures nm słońce (od aura)
ávis nf owca (z lit.)

C

cìrkes nm świerszcz (< *ćirkka, por. fiń. sirkka)
círja nm książka (< *kirja, por. fiń. kirja)
cirjèta v pisać (< *kirja + -itta, por. fiń. kirjoittaa)
cíume num dziesięć (< *kymme, por. fiń. kymmenen)
cíumes, -is num dziesiąty, -a
cíusata v kusić (< *kiusata, por. fiń. kiusata)
cíusatus nf pokuszenie (od ciusata)
cíves nm kamień (< *kive, por. fiń. kivi)

D

déuven num dziewięć (z lit. devyni)
déuvenes, -is num dziewiąty, -a
díena nm dzień (z lit.)

E

èada v dawać (< *amta, por. fiń. antaa)
édela nm południe (< *ede- + -lä, por. fiń. etelä)
êi part nie (< *e-, por. fiń. ei)
-el postp (+Dat.) przed kim? czym? (< *ede, por. fiń. ete-, etu-)
êl v żyć (< *elä, por. fiń. elää)
elìuma adj pierwszy (< *ede- "przód, por. fiń. ensimmäinen)
êlma nm życie (< el + -ma, por. fiń. elämä)
-els postp (+Dat.) przed kogo? co? (zob. -el)
éme nf matka (< *emä, por. fiń. dial. emä)
erìta v dzielić, różnić (< *ero + -itta, por. fiń. eroittaa)
éretus nf rozdział, przegroda (< erìta + -us)
éris nf różnica (< *ero, por. fiń. ero)
ès pron on (< *et, por. węg. ez "ten")

G

galva nm głowa (z lit. galva)
gelta adj żółty (z lit. geltas)

I

íca nm ojciec (< ićä, por. fiń. isä)
ìda nm wschód (< itä, por. fiń. itä)
ìlda nm wieczór (< ilta, por. fiń. ilta)
ílma nm powietrze (por. fiń. ilma)
ílmes nm bóg (< ilma)
ìnhema, -e n(m/f) człowiek (< *inšemä, por. fiń. ihminen)
íñce postp (+Acc.) przez (< *-(i)ńće, por. fiń. Prolativ -itsi)
ìs pron ona (zob. es)

J

já conj i (por. fiń. ja, z germ.)
jàlge nf stopa (< *jalka, por. fiń. jalka)
jàrge nf rozum (< *järki, por. fiń. järki)
jàrgesta v porządkować (por. fiń. järjestää "organizować")
jàrgeste nf organizacja (por. fiń. järjestö)
jàrgestus nf porządek (od jàrgesta)
jàrgis nf sens, rozsądek (< *järki, por. fiń. järki)
jargìta v rozumieć (od jàrge)
járva nm jezioro (< *järvä, por. fiń. järvi)
jòve nf rzeka (< *joke, por. fiń. joki)
jûmar postp (+Abl.) naokoło (< *impäri, por. fiń. ympäri)

K

kàde nf ręka (< *käte, por. fiń. käsi)
kàis (kàite-) num dwa (< *kakta, por. fiń. kaksi)
kála nm ryba (< *kala, por. fiń. kala)
káral nm król (z lit.)
káralmâi nf królestwo (od káral + mâi)
káusa v rosnąć (< *kawsa, por. fiń. kasvaa)
káuses nm owoc (od kausa)
kêl nf język (< *kele, por. fiń. kieli)
kêlva v mówić (< *kele, pod wpływem lit. kalbėti)
kéra v zbierać (< *kerä-, por. fiń. kerätä)
kérais v refl zbierać się (od kéra)
kératus nf zebranie, zgromadzenie (od kéra)
kès, kìs interr który/a (od ki)
kèsge nf środek (< *keski, por. fiń. keski)
ki interr kto (< *ke-, por. fiń. kuka, węg. ki)
kòda nm dom (< *kota, por. fiń. koti)
kolme num trzy (< *kolme, por. fiń. kolme)
kólmes, -is num trzeci, -a
kûl v słyszeć (< *kule, por. fiń. kuulla)
kùs (kùte-) num sześć (< *kutta, por. fiń. kuusi)
kùtes, -is num szósty, -a

L

láine nf dziewczyna (?, por. węg. lány)
láisva adj wolny (z lit.)
làite v wyruszać (< *läkte, por. fiń. lähteä)
laitèta v wysyłać (< *läkte + -tta, por. fiń. lähettää)
láiva nm statek (< *laiva, por. fiń. laiva)
-las postp (+Dat.) blisko (*läše, por. fiń. lähi)
-lau postp (+Abl.) u (*-logo, por. fiń. luo(na))
lèama adj ciepły (< *lämpimä, por. fiń. lämmin)
lèamu nm ciepło (por. fiń. lämpö)
lèiva nm chleb (< *leipä, por. fiń. leipä, z goc. hlaifs)
línna nm miasto (< *linna 'zamek')
-loi postp (+Abl.) do kogo? (< *-logo + -in, por. fiń. luo(kse))
lùi (luve-) v czytać (< *luke, por. fiń. lukea)
lúme nf śnieg (< *lume, por. fiń. lumi)
lûnma adj biały (od lume)
lûo (love-) v tworzyć (*-logo, por. fiń. luoda)

M

má pron ja (mężczyzna) (< *minä, por. fiń. minä)
màge nf góra (< *mäke, por. fiń. mäki)
mâi nf ziemia, kraj (< *mage, por. fiń. maa)
mên v iść (< *mene, por. fiń. mennä)
mèi pron my (< *meke, por. fiń. me)
mére nf morze (z germ., por. fiń. meri)
mí interr co (< *mi, por. fiń. mikä)
mîe pron ja (kobieta) (< *minä, por. fiń. dial. mie)
mìegan interr kiedy (< *mi aikana)
míjen interr dlaczego (Dat. od mí)
míljen interr jaki/a (por. fiń. milläinen, węg. milyen?)
mîr nm pokój, zgoda (z ros.)
mîrna postp (+Dat.) według (od mîr)
múva adj inny (< *muga, por. fiń. muu)
mŷi v sprzedawać (< *mygä, por. fiń. myydä)
mŷis part także (< *miŋä, por. fiń. myös)

N

nélja num cztery (< *neljä, por. fiń. neljä)
néljes, -is num czwarty, -a
nagìta v pokazywać (od nài)
nái part tak (por. fiń. näin)
nài (nàge-) v widzieć (< *näke-, por. fiń. nähdä)
nâi (náje-) v brać za żonę / męża (< *naje)
nâime nf kobieta (od nâi, por. fiń. nainen)
níme nf imię (< *nimi, por. fiń. nimi)
nimìta v nazywać (< *nimie + itta, por. fiń. nimittää)

O

óve nf drzwi (< *owe, por. fiń. ovi)

P

-pa postp (+Loc.) na kim? czym? (< *paŋe 'głowa')
pàha adj zły (< *paša, por. fiń. paha)
pàisse postp (+Abl.) bez, oprócz (< *pańći, por. fiń. paitsi)
palju nm dużo (< *paljV, por. fiń. paljon, est. palju)
paiva nm poranek (< *päjwä "ogień", por. fiń. päivä "dzień")
-pe postp (+Loc.) na kogo? co? (< *paŋein 'na głowę')
pêana nm pan (z pol. przez lit.)
pêane nf pani
pêlsta v ocalać, zbawiać (por. fiń. pelastaa)
pilve nf chmura (< *pilve, por. fiń. pilvi)
pòiga nm chłopiec, syn (< *pojka, por. fiń. poika)
pûiste nf las (< *puwe + -sto, por. fiń. puisto "park")
púve nf drzewo (< *puwe, por. fiń. puu)

S

sa pron ty (mężczyzna) (< *tinä, por. fiń. sinä)
sana nm słowo (por. fiń. sana)
sane v powiedzieć (por. fiń. sanoa)
sêa nm niebo (< *säŋe, por. fiń. sää "pogoda")
sèis (sèñce-) num siedem (< *śeńće, por. fiń. seitsemän)
seu (seve-) v jeść (< *sewe, por. fiń. syödä)
sie pron ty (kobieta) (< *tinä, por. fiń. dial. sie)
siña adj niebieski (z ros. sinij)
sisar nf siostra (< sisari, z ie., por. fiń. sisar)
sìu (sìuve-) nf skrzydło (por. fiń. siipi)
-su postp (+Abl.) z (z lit.)
sùvu nm ród, rodzina (< *suku, por. fiń. suku)
sỳis (syixe-) nf jesień (< *śikse, por. fiń. syksy)
sŷlme nf serce (< *śydame, por. fiń. sydän)
syva adj głęboki (< *śivä, por. fiń. syvä)
syveñ nf głębia (< syva + -eñ)

T

-tai postp (+Loc.) za kim? czym? (< *taga-, por. fiń. taka(na))
-tais postp (+Loc.) za kogo? co? (< *tagas, por. fiń. taakse)
tèi pron wy (< *teke, por. fiń. te)
talve nf zima (< *talve, por. fiń. talvi)
tóive nf nadzieja (< *toivo, por. fiń. toivo)

U

ûi v pływać (< *uje-, por. fiń. uida)
uines nm ogień (z lit. ugnis)

V

vàlga adj jasny (< *valka, por. fiń. valkea)
vàlgis nf światło, światłość (od vàlga)
vànha adj stary (< *vanša, por. fiń. vanha)
vànhus nf starość (od vànga)
vède nf woda (< *vete, por. fiń. vesi)
vèis adj cały (< *veńć-)
vèisi adj wszyscy (< *veńć- + -i)
veljes nm brat (< *veli, por. fiń. veli)
vênes nm łódź (< *veneš, por. fiń. vene)
vêr nf krew (< *vere, por. fiń. veri)
vêrma adj czerwony (< vêr + -ma)
vesne nf wiosna (ze słow.)
vìres nm mężczyzna (z lit. vyras)
virla adj zielony (?, por. fiń. vihreä?)
vìs (vìte-) num pięć (< *vitte, por. fiń. viisi)
vôl v być (< *ole, por. fiń. olla)
voljèta v chcieć (< volje "bądź" + -ta, dosł. bądziać = mówić "bądź")

X

xàpa adj kwaśny (< čappa, por. fiń. hapan)
xarna adj czarny (z ros. čornyj)
xenge nf duch, dusza (< *čenki, por. fiń. henki)
xîure nf mysz (< šiŋere, por. fiń. hiiri)
xunes nm pies (z lit. šuo)
xuoma adj zły (z lit. šuo 'pies' + -ma, dosł. 'psi')
xyva adj dobry (< *šivä, por. fiń. hyvä)

Y

yi nf noc (< *yje, por. fiń. yö)
ỳis (ỳite-) num jeden (< *ikte, por. fiń. yksi)