Słownik:Wigierski (etymologiczny)

Ten artykuł przedstawia słownik etymologiczny języka wigierskiego.

Etymologia została podana w następujący sposób:

• strzałka (<) oznacza wyprowadzenie z wcześniejszej formy (praugrofińskiej, starofińskiej itp.) wg normalnych reguł rozwoju języka
• zapożyczenia zapisano przez 'z/ze' + język źródłowy + słowo źródłowe
• dodatkowo w większości przypadków podano fińskie kognaty (lub ewentualnie z innego ugrofińskiego języka)

Dodatkowo podano informacje gramatyczne:

• jeśli rdzeń tworzy się nieregularnie, to podano go w nawiasach, np. sỳis (syixe-)
• inne nieregularne formy podano również w nawiasach
• kursywą podano części mowy, rodzaj gramatyczny (np. nf - rzeczownik żeński) i rekcje

A

àiga nm godzina, czas (< *ajka, por. fiń. aika)
àiste nf rok (< aiga + -ste, por. est. aasta, liw. āigast)
áivu nm mózg (< *ajŋi, por. fiń. aivot)
àlges nm początek (< *alka, por. fiń. alku)
álna postp pod (< *alna, por. fiń. alla)
áne nf głos (< *äne, por. fiń ääni)
ár part (partykuła pytająca) (z lit.)
árde nf ziemia (z germ.)
ármes, -is nm/f kochanek/-ka
ármesta v kochać
ármestis nf miłość
árve nf godność (< *arvo, por. fiń. arvo)
ásten num osiem (z lit. aštuoni)
ástenes, -is num ósmy, -a
áura adj złoty (?, być może powiązane z łac. aurum)
áures nm słońce (od aura)
ávis nf owca (z lit.)

C

càrge v boleć (< *ćärke-)
céša nm wujek (< *ćeča, por. fiń. setä)
cíñce nf paznokieć, pazur (< *kinče, por. fiń. kynsi)
cìrkes nm świerszcz (< *ćirkka, por. fiń. sirkka)
círja nm książka (< *kirja, por. fiń. kirja)
cirjèta v pisać (< *kirja + -itta, por. fiń. kirjoittaa)
cîu nm kamień (< *kive, por. fiń. kivi)
cîume num dziesięć (< *kymme, por. fiń. kymmenen)
cîumes, -is num dziesiąty, -a
cíusata v kusić (< *kiusata, por. fiń. kiusata)
cíusatus nf pokuszenie (od ciusata)

D

déuven num dziewięć (z lit. devyni)
déuvenes, -is num dziewiąty, -a
díena nm dzień (z lit.)

E

èada v dawać (< *amta, por. fiń. antaa)
élla nm południe (< *ede- + -lä, por. fiń. etelä)
êi part nie (< *e-, por. fiń. ei)
-el postp (+Dat.) przed kim? czym? (< *ede, por. fiń. ete-, etu-)
êl v żyć (< *elä, por. fiń. elää)
elìuma adj pierwszy (< *ede- "przód, por. fiń. ensimmäinen)
êlma nm życie (< el + -ma, por. fiń. elämä)
-els postp (+Dat.) przed kogo? co? (zob. -el)
éme nf matka (< *emä, por. fiń. dial. emä)
erìta v dzielić, różnić (< *ero + -itta, por. fiń. eroittaa)
éretus nf rozdział, przegroda (< erìta + -us)
éris nf różnica (< *ero, por. fiń. ero)
ès pron on (< *et, por. węg. ez "ten")

G

galva nm głowa (z lit. galva)
gelta adj żółty (z lit. geltas)

I

íca nm ojciec (< ićä, por. fiń. isä)
ìda nm wschód (< itä, por. fiń. itä)
ìlda nm wieczór (< ilta, por. fiń. ilta)
ílma nm powietrze (por. fiń. ilma)
ílmes nm bóg (< ilma)
ìnhema, -e n(m/f) człowiek (< *inšemä, por. fiń. ihminen)
íñce postp (+Acc.) przez (< *-(i)ńće, por. fiń. Prolativ -itsi)
ìs pron ona (zob. es)
ìsi pron (zaimek zwrotny) (por. fiń. itse)

J

já conj i (por. fiń. ja, z germ.)
jàlge nf stopa (< *jalka, por. fiń. jalka)
jàrge nf rozum (< *järki, por. fiń. järki)
jàrgesta v porządkować (por. fiń. järjestää "organizować")
jàrgeste nf organizacja (por. fiń. järjestö)
jàrgestus nf porządek (od jàrgesta)
jàrgis nf sens, rozsądek (< *järki, por. fiń. järki)
jargìta v rozumieć (od jàrge)
járva nm jezioro (< *järvä, por. fiń. järvi)
jòixe v biec (< *jokse-, por. fin. jousta)
jòixel v pobiec, biegać, pobiegać
jòve nf rzeka (< *joke, por. fiń. joki)
jûmar postp (+Abl.) naokoło (< *impäri, por. fiń. ympäri)

K

kàde nf ręka (< *käte, por. fiń. käsi)
kàis (kàite-) num dwa (< *kakta, por. fiń. kaksi)
kála nm ryba (< *kala, por. fiń. kala)
kànna v nieść (< *kanta-, por. fiń. kantaa)
káral nm król (z lit.)
káralmâi nf królestwo (od káral + mâi)
kàsge v kazać (< *käske, por. fiń. käskeä)
káusa v rosnąć (< *kawsa, por. fiń. kasvaa)
káuses nm owoc (od kausa)
kêl nf język (< *kele, por. fiń. kieli)
kêlva v mówić (< *kele, pod wpływem lit. kalbėti)
kéra v zbierać (< *kerä-, por. fiń. kerätä)
kérais v refl zbierać się (od kéra)
kératus nf zebranie, zgromadzenie (od kéra)
kès, kìs interr który/a (od ki)
kèsge nf środek (< *keski, por. fiń. keski)
ki interr kto (< *ke-, por. fiń. kuka, węg. ki)
kòda nm dom (< *kota, por. fiń. koti)
kolme num trzy (< *kolme, por. fiń. kolme)
kólmes, -is num trzeci, -a
kûl v słyszeć (< *kule, por. fiń. kuulla)
kùlge v iść, przemieszczać się (< *kulke-, por. fiń. kulkea)
kulgìta v wieźć (por. fiń. kuljettaa)
kùs (kùte-) num sześć (< *kutta, por. fiń. kuusi)
kùtes, -is num szósty, -a

L

láine nf dziewczyna (?, por. węg. lány)
láisva adj wolny (z lit.)
làite v wyruszać (< *läkte, por. fiń. lähteä)
laitèta v wysyłać (< *läkte + -tta, por. fiń. lähettää)
láiva nm statek (< *laiva, por. fiń. laiva)
-las postp (+Dat.) blisko (*läše, por. fiń. lähi)
-lau postp (+Abl.) u (*-logo, por. fiń. luo(na))
lèama adj ciepły (< *lämpimä, por. fiń. lämmin)
lèamu nm ciepło (por. fiń. lämpö)
lèiva nm chleb (< *leipä, por. fiń. leipä, z goc. hlaifs)
lìn nm ptak (< *linta)
lîn nm miasto (< *linna 'zamek')
-loi postp (+Abl.) do kogo? (< *-logo + -in, por. fiń. luo(kse))
lùi (luve-) v czytać (< *luke, por. fiń. lukea)
lúme nf śnieg (< *lume, por. fiń. lumi)
lûnma adj biały (od lume)
lûo (love-) v tworzyć (*-logo, por. fiń. luoda)

M

má pron ja (mężczyzna) (< *minä, por. fiń. minä)
màge nf góra (< *mäke, por. fiń. mäki)
mâi nf ziemia, kraj (< *mage, por. fiń. maa)
màu (mavu-) v spać (por. est. magama "spać", fiń. maata "leżeć")
mên v iść (< *mene, por. fiń. mennä)
mèi pron my (< *meke, por. fiń. me)
mére nf morze (z germ., por. fiń. meri)
mí interr co (< *mi, por. fiń. mikä)
mîe pron ja (kobieta) (< *minä, por. fiń. dial. mie)
mìegan interr kiedy (< *mi aikana)
mìes (miehe-) nm mężczyzna (por. fiń. mies)
míjen interr dlaczego (Dat. od mí)
míljen interr jaki/a (por. fiń. milläinen, węg. milyen?)
mîr nm pokój, zgoda (z ros.)
mîrna postp (+Dat.) według (od mîr)
múva adj inny (< *muga, por. fiń. muu)
mŷi v sprzedawać (< *mygä, por. fiń. myydä)
mŷis part także (< *miŋä, por. fiń. myös)

N

nélja num cztery (< *neljä, por. fiń. neljä)
néljes, -is num czwarty, -a
nagìta v pokazywać (od nài)
nái part tak (por. fiń. näin)
nài (nàge-) v widzieć (< *näke-, por. fiń. nähdä)
nâi (náje-) v brać za żonę / męża (< *naje)
nâime nf kobieta (od nâi, por. fiń. nainen)
níme nf imię (< *nimi, por. fiń. nimi)
nimìta v nazywać (< *nimie + itta, por. fiń. nimittää)
nòva adj szybki (por. fiń. nopea, est. nobe)

Ñ

ñúrme nf łąka (por. fiń. nurmi)

O

óve nf drzwi (< *owe, por. fiń. ovi)

P

-pa postp (+Loc.) na kim? czym? (< *paŋe 'głowa')
pàha adj zły (< *paša, por. fiń. paha)
pàisse postp (+Abl.) bez, oprócz (< *pańći, por. fiń. paitsi)
pálju nm dużo (< *paljV, por. fiń. paljon, est. palju)
pálta nm płaszcz (z lit. paltas)
paiva nm poranek (< *päjwä "ogień", por. fiń. päivä "dzień")
pân v kłaść, stawiać (por. fiń. panna)
-pe postp (+Loc.) na kogo? co? (< *paŋein 'na głowę')
pêana nm pan (z pol. przez lit.)
pêane nf pani
pêlsta v ocalać, zbawiać (por. fiń. pelastaa)
pilve nf chmura (< *pilve, por. fiń. pilvi)
pòiga nm chłopiec, syn (< *pojka, por. fiń. poika)
pûiste nf las (< *puwe + -sto, por. fiń. puisto "park")
púve nf drzewo (< *puwe, por. fiń. puu)

R

ràsga adj ciężki (por. fiń. raskas)
ràsges nm ciężar (od ràsga)

S

sá pron ty (mężczyzna) (< *tinä, por. fiń. sinä)
sàda num sto (< *sata, por. fiń. sata, z ie.)
sàdes, -is num setny, -a
sána nm słowo (por. fiń. sana)
sáne v powiedzieć (por. fiń. sanoa)
sêa nm niebo (< *säŋe, por. fiń. sää "pogoda")
séis (séñce-) num siedem (< *śeńće, por. fiń. seitsemän)
séñces, -is num siódmy, -a
sêu (seve-) v jeść (< *sewe, por. fiń. syödä)
séura nm północ (z ros. sever)
sèura nm towarzystwo (< *sepra, por. fiń. seura)
séurama adj północny (od séura)
sîe pron ty (kobieta) (< *tinä, por. fiń. dial. sie)
sîns conj bo, ponieważ (< *sinä si "w tym to")
síña adj niebieski (z ros. sinij)
sírges nm koń (z bałt., por. lit. žirgas, łot. zirgs)
sísar nf siostra (< sisari, z ie., por. fiń. sisar)
sìu (sìuve-) nf skrzydło (por. fiń. siipi)
sìuvega adj skrzydlaty (od sìu)
-su postp (+Abl.) z (z lit.)
sùvu nm ród, rodzina (< *suku, por. fiń. suku)
sỳis (syixe-) nf jesień (< *śikse, por. fiń. syksy)
sŷlme nf serce (< *śydame, por. fiń. sydän)
sỳnna v rodzić (< *syntä-, por. fiń. syntää)
sỳnnu v rodzić się (< *synty-, por. fiń. syntyä)
sỳnnus nf rodzaj, przyrodzenie (od sỳnnu)
sýva adj głęboki (< *śivä, por. fiń. syvä)
sýveñ nf głębia (< syva + -eñ)

Š

šàpa adj kwaśny (< čappa, por. fiń. hapan)
šárna adj czarny (z ros. čornyj)
šènge nf duch, dusza (< *čenki, por. fiń. henki)
šîure nf mysz (< šiŋere, por. fiń. hiiri)
šúnes nm pies (z lit. šuo)
šûoma adj zły (z lit. šuo 'pies' + -ma, dosł. 'psi')
šéva adj dobry (< *šivä, por. fiń. hyvä)

T

tá, té pron ten, ta (< *tä, por. fiń. tämä)
táina adv tu
-tai postp (+Loc.) za kim? czym? (< *taga-, por. fiń. taka(na))
-tais postp (+Loc.) za kogo? co? (< *tagas, por. fiń. taakse)
tàis part a, zaś; znów (< *tagas, por. fiń. taas)
tálve nf zima (< *talve, por. fiń. talvi)
tânnen adv dzisiaj (< tána díena)
tárna nm trawa (< *tarna)
tása adj równy (< *tasa, por. fiń. tasa)
tásemâi nf równina (< táse + mâi)
tàumes num drugi, -a (< taudames < tauta + -ma + -ta, por. fiń. toinen)
táuna adv tam
táuta, -e pron tamten, tamta (< tau + ta)
tavàsta v dziać się, stać się (por. fiń. tapahtua)
tèi pron wy (< *teke, por. fiń. te)
tèi (tège-) v robić (< *teke, por. fiń. tehdä)
têi nf droga, sposób (< *teje, por. fiń. tie)
tejìta v wiedzieć (od têi, por. fiń. tietää)
tóime v działać, postępować (por. fiń. toimia)
tóive nf nadzieja (< *toivo, por. fiń. toivo)
tûda v czuć (< *tumta, por. fiń. tuntea)
tûdis nf uczucie (od tûda)
tuistancìdes, -is tysięczny, -a
tùistancis num tysiąc (z lit. tūkstantis)
tûl v przychodzić (< *tule, por. fiń. tulla)
túljes nm wiatr (por. fiń. tuuli)
tûma adj ciemny (por. fiń. tumma, ze słow.)
tûmeñ nf ciemność (od tûma)
tùsga adj pusty (por. fiń. tuska)

U

ûi v pływać (< *uje-, por. fiń. uida)
úines nm ogień (z lit. ugnis)
ûñ nf sen (por. fiń. uni)
ûñel v śnić, marzyć (od uñ)

V

vàga adj silny (< *waka, por. fiń. vakava)
vàgis nf siła (fizyczna) (od vàga)
vàha adv mało (< *wäšä, por. fiń. vähän)
vài conj ale, tylko (< wäšin "najmniej", por. fiń. vain "tylko")
váika adj mały (por. est. väike)
váikes nm dziecko (od vaika lub z lit.)
váine nf wina (z lit.)
váinema adj winny (od vaine)
vainîeta v winić
vàlda nm władza (z germ., por. fiń. valta)
valdìta v rządzić, władać (od valda)
vàlga adj jasny (< *valka, por. fiń. valkea)
vàlgis nf światło, światłość (od vàlga)
vâlna postp (+Dat.) między (por. fiń. välillä)
vànha adj stary (< *vanša, por. fiń. vanha)
vànhus nf starość (od vànga)
vañtûota v (+Acc +Abl) wybaczać (komuś coś) (vaine + -toma + ta)
vàsta v odpowiadać (por. fiń. vastata)
vèda v prowadzić, ciągnąć (por. fiń. vetää)
vède nf woda (< *vete, por. fiń. vesi)
véis (véñce-) adj cały (< *veńć-)
véñci adj wszyscy (< *veńć- + -i)
véliga adj wielki (z ros.)
veljes nm brat (< *veli, por. fiń. veli)
vénes nm łódź (< *veneš, por. fiń. vene)
vénta adj święty (z lit. šventas)
ventèta v święcić (od vénta)
vêr nf krew (< *vere, por. fiń. veri)
vêrma adj czerwony (< vêr + -ma)
vesne nf wiosna (ze słow.)
vílne nm wełna (z lit.)
vìres nm mężczyzna (z lit. vyras)
vírla adj zielony (?, por. fiń. vihreä?)
vírlis nf ziele, roślina (od vírla)
vìs (vìte-) num pięć (< *vitte, por. fiń. viisi)
vìtes, -is num piąty, -a
vôi v móc (< *woje, por. fiń. voida)
vôima nm siła, moc (od vôi)
vôimaga adj silny, mocny (od vôima)
vòita v wygrywać (od vôi, por. fiń. voittaa)
vòitaves, -is zwycięzca, zwyciężczyni (od vòita)
vól v być (< *ole, por. fiń. olla)
vóljema nm wola (zob. voljèta)
voljèta v chcieć (< volje "bądź" + -ta, dosł. bądziać = mówić "bądź")
vòiga adj prawy, słuszny (< *ojka, por. fiń. oikea)
vòigis nf prawo (od vòiga)
vóma adj własny (< *oma, por. fiń. oma)
vómetûdis nf sumienie (< vóme + tûdis, por. fiń. omatunto)
vòta v brać (< pf. *votta, por. fiń. ottaa)
vûosa nm wóz (z pol.)

Y

ŷi nf noc (< *yje, por. fiń. yö)
ỳis (ỳite-) num jeden (< *ikte, por. fiń. yksi)
ỳisvéreñ nf jedność, braterstwo (< ỳis + vêr + -eñ, "jednokrwistość")
ŷlna postp (+Dat.) nad (< *ylnä, por. fiń. yllä)
ýljesta v wywyższać
ýljestus nf wywyższenie, chwała
ýljexel v unosić się (por. fiń. yljeskellä)