Słownik nowopołabski

Słownik tematyczny języka nowopołabskiego

O słowniku

Słownik ma na celu zebranie dobrze zaświadczonych słów połabskich (wendzkich, wendyjskich), a także wykreowanie nowych bazując na toponimji, możliwych zapożyczeniach z dolnoniemieckiego, slawizmów w dolnoniemieckim, kalek połabsko-niemieckich, a czasem sugerując się słownictwem w językach łużyckich i słowińskim, rzadziej także w czeskim i polskim.

Za literacki został wzięty djalekt, w którym wystąpiło pełne mazurzenie oraz psł. *u dało /au/, a nie /ai/.

Ciało

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/brödă/	podbródek	psł. *borda	słowo poświadczone
/celü/	policzek	psł. *čelo	słowo poświadczone
/glåvă/	głowa	psł. *golva	słowo poświadczone
/jǫtră/	wątroba	psł. *jętra	słowo poświadczone
/jǫzĕk/	język	psł. *językъ	słowo poświadczone
/krai/, /kårai/	krew	psł. *kry	słowo poświadczone
/moiskă/	mięsień	psł. *myšьka	słowo poświadczone
/mǫdă/	męzkie genitalja	psł. *mǫda	słowo poświadczone
/müzdin/	mózg	psł. *moždženь	słowo poświadczone
/paizdǎ/	dupa	psł. *pizda	słowo poświadczone
/pąst/	pięść	psł. *pęstь	słowo poświadczone
/pinkă/	żeńskie genitalja	???	słowo poświadczone
/plicĕ/	ramię, bark	psł. *pleťe	słowo poświadczone
/polăc/	palec	psł. *palьcь	słowo poświadczone
/potkă/	pochwa	por. niem. Fotze	słowo poświadczone
/ṕǫtă/	pięta	psł. *pęta	słowo poświadczone
/råmą/	ramię	psł. *ormę	słowo poświadczone
/råt/	usta	psł. *rъtъ	słowo poświadczone
/rebrü/	żebro	psł. rebro	słowo poświadczone
/pöd/	serce	psł. *podъ	słowo poświadczone
/pǫp/	pępek	psł. *pǫpъ	słowo poświadczone
/ťüst/	kość	psł. *kostь	słowo poświadczone
/våťü/	oko	psł. *oko	słowo poświadczone
/vǫs/	broda	psł. *ǫsъ	słowo poświadczone
/zǫb/	ząb	psł. *zǫbъ	słowo poświadczone

Czas

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/ceră/	wczoraj	psł. *vьčera	słowo poświadczone
/dans/	dzisiaj	psł. *dьnьsь	słowo poświadczone
/jautră/	jutro	psł. *jutrě	słowo poświadczone
/jautrü/	poranek	psł. *jutro	słowo poświadczone
/ľotü/	lato	psł. *lěto	słowo poświadczone
/nideľă/	niedziela; tydzień	psł. *neděľa	słowo poświadczone
/vicer/	wieczór	psł. *večerъ	słowo poświadczone

Dni tygodnia

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/pĕnideľă/	poniedziałek	psł. *poneděľa?	słowo poświadczone
/törĕ/	wtorek	psł. vъtorъjь	słowo poświadczone
/sredă/	środa	psł. *serda	słowo poświadczone
/perĕndan/	czwartek	psł. *perunъ dьnь	słowo poświadczone
/nideľă/	niedziela; tydzień	psł. *neděľa	słowo poświadczone

Dom

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/dvar/	drzwi	psł. *dvьrь	słowo poświadczone
/dvarnaićă/	pokój	psł. *dvьrьnica	słowo poświadczone
/komår/	pokój	śdn. kamer	słowo poświadczone
/våknü/	okno	psł. *okъno	słowo poświadczone
/vortă/	wrota, brama	psł. *vorta	słowo poświadczone

Jedzenie i napoje

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/jednă/, /jeʒdnă/	jedzenie	psł. *jedьna(ja), *jeďьna(ja)	słowo poświadczone
/jopťü/	jabłko	psł. *jablъko	słowo poświadczone
/mosko/, /moskǎ/	masło	psł. *mastъka	słowo poświadczone
/moslenă mlåkă/	maślanka	psł. *moslenoje melko	słowo poświadczone
/moslenĕ/	maślany	psł. *maslenъjь	słowo poświadczone
/mǫkă/	mąka	psł. *mǫka	słowo poświadczone
/mlåkă/	mleko	psł. *melko	słowo poświadczone
/paivü/	piwo	psł. *pivo	słowo poświadczone
/pican/	bochenek chleba	psł. *pečьnь	słowo poświadczone
/picenĕ/	pieczony	psł. *pečenъjь	słowo poświadczone
/pict/	piec	psł. *peťi	słowo poświadczone
/süťår/	cukier	śdn. sucker	zapożyczenie ze śdn., śdn. -er -> wen. -år w zasadzie typowe
/viceră/	kolacja	psł. *večeřa	słowo poświadczone
/vorĕt/	gotować, warzyć	psł. *variti	słowo poświadczone
/zaitü/	zboże	psł. *žito	słowo poświadczone

Kolory

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/blovĕ/	niebieski	śdn. blawe	słowo poświadczone
/b́olĕ/	biały	psł. *bělъjь	słowo poświadczone
/carvenĕ/	czerwony	psł. *čьrvenъjь	słowo poświadczone
/cornĕ/	czarny	psł. *čьrnъjь	słowo poświadczone
/farbă/	kolor	por. niem. Farbe	słowo poświadczone
/galě/	żółty	śdn. gêle	dodatkowo zasymilowane poświadczone nieodmienne /gale/
/grönĕ/	zielony	śdn. gröne	słowo poświadczone
/saivĕ/	szary	psł. *sivъjь	słowo poświadczone
/sribarnĕ/	srebrny, srebrzony	psł. *sьrebrьnъjь	słowo poświadczone
/zlåtenĕ/	złoty, złocony	psł. *zoltenъjь	słowo poświadczone

Krajobraz

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/brig/	brzeg	psł. *bergъ	słowo poświadczone
/ďöră/	góra	psł. *gora	słowo poświadczone
/ľǫdü/	pole, ziemia rolna	psł. *lędo	słowo poświadczone
/pǫt/	droga	psł. *pǫtь	słowo poświadczone
/vas/	wieś	psł. *vьsь	słowo poświadczone
/ziḿă/	ziemia	psł. *zemьja	słowo poświadczone

Liczebniki

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/jadån/	jeden	psł. *jedьnъ	słowo poświadczone
/jidainĕ/	jedyny	psł. *jedinъjь	słowo poświadczone
/dåvo/	dwa	psł. *dъva	słowo poświadczone
/dåvoj/	dwoje	psł. *dъvojь	słowo poświadczone
/drauďĕ/	drugi	psł. *drugъjь	słowo poświadczone
/tåri/	trzy	psł. *tri	słowo poświadczone
/tåroj/	troje	psł. *trojь	słowo poświadczone
/citĕr/	cztery	psł. *četyre	słowo poświadczone
/citvărü/	czworo	psł. *četvoro	słowo poświadczone
/ciťortĕ/	czwarty	psł. *četvьrtъjь	słowo poświadczone
/pąt/	pięć	psł. *pętь	słowo poświadczone
/pątărü/	pięcioro	psł. *pętero	słowo poświadczone
/ṕǫtĕ/	piąty	psł. *pętъjь	słowo poświadczone
/divąt/	dziewięć	psł. *devętь	słowo poświadczone
/divątărü/	dziewięcioro	psł. *devętero	słowo poświadczone
/div́ǫtĕ/	dziewiąty	psł. *devętъjь	słowo poświadczone
/disąt/	dziesięć	psł. *desętь	słowo poświadczone
/disątărü/	dziesięcioro	psł. *desętero	słowo poświadczone
/diśǫtĕ/	dziesiąty	psł. *desętъjь	słowo poświadczone
/jadånădistĕ/, /janădist/, /janünăcti	jedenaście	psł. *jedьnъ (jedьno) na desęte	słowo poświadczone
/trainăcti/, /trainădist/, /trainoctĕ/	trzynaście	psł. *tri na desęte	słowo poświadczone
/citĕrnocti/, /citĕrnădist/, /citĕrnoctĕ/	czternaście	psł. *četyre na desęte	słowo poświadczone
/pątnădist/	piętnaście	psł. *pętь na desęte	słowo poświadczone
/divątnăcti/, /divątnădist/	dziewiętnaście	psł. *devętь na desęte	słowo poświadczone
/disątnocti/	dwadzieścia	psł. *desętь na desęte	słowo poświadczone
/citĕrdiśǫt/	czterdzieści	psł. *četyre desętъ	słowo poświadczone
/pątdiśǫt/	pięćdziesiąt	psł. *pętь desętъ	słowo poświadczone
/divątdiśǫt/	dziewięćdziesiąt	psł. *devętь desętъ	słowo poświadczone
/disątdiśǫt/	sto	psł. *desętь desętъ	słowo poświadczone
/pątstiďĕ/	sto	psł. *pętь + stig	słowo poświadczone
/disąt pątstiďĕ/	tysiąc	psł. *desętь + *pętь + stig	słowo poświadczone

Miasta

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
	Berlin	psł. *bъrlinъ?
/Ďörskă/	Bergen	psł. *gorьska(ja)	słowo poświadczone
/Gordüv/?	Gartow	psł. *gordovъ?	rekonstrukcja
	Lüneburg	psł. *glina + ???
/Korvaićă/?	Karwitz	psł. korvica?	rekonstrukcja
/Kľǫskă/	Clentz	psł. *klęsъka	słowo poświadczone
	Küsten	psł. *kostinъ?
	Lemgow
/Lauküv/?	Luckau	psł. *lukovъ?	rekonstrukcja
	Lübbow	psł. *ľubovъ?
	Lüchow
/Vǫďöŕǫtă/	Seehausen	psł. *ǫgoręta	słowo poświadczone
	Schnega
	Schwerin	psł. *zvěrinъ?
	Waddeweitz
/Våstrüv/	Wüstrow	psł. *ostrovъ	słowo poświadczone
	Dannenberg

Miesiące

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/pątťüste-mond/	czerwiec	pątťüste + śdn. mând	słowo poświadczone
/zaimă-mond/	listopad	psł. *zima + śdn. mând	słowo poświadczone

Narodowości

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/b́olărus/	Białorusin	b́olĕ + rus	por. biał. беларус, cz. Bělorus
/cex/	Czech	cz. Čech	zapożyczenie z czeskiego
/den/	Duńczyk	śdn. Dêne	zapożyczenie ze średnio-dolno-niemieckiego
/froncöz/?	Francuz	dn. Franzoos	zapożyczenie z dolno-niemieckiego
/fris/	Fryzyjczyk	śdn. Vrêsch	słowo poświadczone
/xarvăt/	Chorwat	sch. hrvat	zaadaptowane zapożyczenie
/slüv́onĕk/	Słowianin	psł. *slověnъkъ	z /slüvensťĕ/ - słowiański, wzorem ďörconĕk:ďörconi
/pülăk/	Polak	püli + -ăk	odbitka, złożenie pole + -ak
/rus/	Rosjanin	ros. россъ	por. cz./sch. Rus, biał. беларус
/sarb/?	Łużyczanin, także Serb?	psł. *sьrbъ	odbitka łuż. Sorb
/śos/	Niemiec	śdn. Sasse	z /śosťĕ/ - niemiecki
/tork/	Turek	śdn. Torke	słowo poświadczone
/vend/	Wend, Połabianin	niem. Wend?	z /vensťĕ/ - połabski, wendzki
/zaid/	Żyd	psł. *židъ	słowo poświadczone

Narzędzia

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/nüz/	nóż	psł. *nožь	słowo poświadczone
/plaug/	pług	psł. *plugъ	słowo poświadczone
/ťölü/	koło	psł. *kolo	słowo poświadczone
/ťösă/	kosa	psł. *kosa	słowo poświadczone
/ťüpål	motyka	psł. *kopъlь	słowo poświadczone

Pogoda

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/dåzd/	deszcz	psł. *dъždžь	słowo poświadczone
/Moraină zaipă/	tęcza	psł *Marina župa, dosłownie pieluchy Maryi	słowo poświadczone
/morz/	mróz	psł. *morzъ	słowo poświadczone
/ḿåglă/	mgła	psł. *mьgla	słowo poświadczone
/sneg/	śnieg	psł. *sněgъ	słowo poświadczone
/tǫco/	chmura	psł. tǫča	słowo poświadczone
/v́otĕr/	wiatr	psł. *větrъ	słowo poświadczone

Rodzina

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/aită/	ojciec	germanizm, por. sfr. heitha	słowo poświadczone
/brot/	brat	psł. *bratъ	słowo poświadczone
/ľoľă/	tata	prawdopodobnie ze słownictwa dziecięcego	słowo poświadczone
/motai/	matka	psł. *mati	słowo poświadczone
/motex́ă/	macocha	psł. *matexa	słowo poświadczone
/ząt/	zięć	psł. *zętь	słowo poświadczone
/zenă/	żona, także kobieta	psł. *žena	słowo poświadczone

Rolnictwo

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/jaiďü/	jarzmo	psł. *jьgo	słowo poświadczone
/post/	paść	psł. *pasti	słowo poświadczone

Rośliny

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/bauk/	buk	psł. *bukъ	słowo poświadczone
/båz/	bez	psł. *bъzъ	słowo poświadczone
/jadlă/	jodła	psł. *jedla	słowo poświadczone
/joblün/, /joblüńa/	jabłoń	psł. *jablonь(-ja)	słowo poświadczone
/laipo/	lipa	psł. *lipa	słowo poświadczone
/ľån/	len	psł. *lьnъ	słowo poświadczone
/molainǎ/	malina	psł. *malina	słowo poświadczone
/prösü/	proso	psł. *proso	słowo poświadczone
/vrex/	orzech	psł. *orěxъ	słowo poświadczone
/źornü/	ziarno	psł. *zьrno	słowo poświadczone

Rzeki

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/Låbü/	Łaba	psł. *olbo	słowo poświadczone
/Ṕono?/, /Ṕonă?/	Penne, Piana	psł. *pěna	rekonstrukcja

Substancje

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/papir/	papier	śdn. papîr	słowo poświadczone
/ṕosăk/	piasek	psł. *pěsъkъ	słowo poświadczone
/srebrü/	srebro	psł. *sьrebro	słowo poświadczone
/vådă/	woda	psł. *voda	słowo poświadczone
/våsk/	wosk	psł. *voskъ	słowo poświadczone
/vǫďėl/	węgiel	psł. *ǫglь	słowo poświadczone
/ziľozü/	żelazo	psł. *želězo	słowo poświadczone
/zlåtă/	złoto	psł. *zolto	słowo poświadczone

Święta i uroczystości

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/dǫpnaićă/, /dǫpă/, /dǫpo/	chrzest	śdn. dôpe + psł. *-ьnica	słowo zaświadczone
/pątťüste/	Zielone Świątki	psł. *pętъ kostě?	słowo poświadczone
/sjǫtĕ/	święty	psł. *svętъ	słowo poświadczone
/Sjǫtĕ Ånskă/	dzień św. Jana	psł. *svęt, Ånskă ze śdn.	słowo poświadczone
/Sjǫtĕ Tåri Ťėnąʒai/	Trzech Króli	psł. *svętyji trьje kъnęʒi	słowo poświadczone
/sjǫtü/	święto	psł. *svęto	słowo poświadczone
/rådüst/	ślub	psł. *radostь	słowo poświadczone

Wiara

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/Büg/, /Büzăc/, /Büzacăk/	Bóg	psł. *bogъ, božьcь, božьčьkъ	słowo poświadczone
/büză motai/	Matka Boża	psł. *božьja mati	słowo poświadczone
/büzą/	obraz święty	psł. *božę	słowo poświadczone
/Büzĕ/	Boży	psł. Božьjь	słowo poświadczone
/Büzĕ Våtrük/	Syn Boży	psł. Božьjь Otrokъ	słowo poświadczone
/büźǫtťü	obrazek święty	psł. *božętъko	słowo poświadczone
/carťai/	kościół, także cmentarz przykościelny	psł. *cьrky	słowo poświadczone
/püp/	ksiądz, duchowny	psł. *popъ	słowo poświadczone

Zawody

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/pekăr/	piekarz	psł. *pekařь	słowo poświadczone
/pekărnaićă/	piekarnia	psł. *pekarьnica	słowo poświadczone
/peraikă/	praczka	psł. *perika	słowo poświadczone
/postarnĕk/	pasterz	psł. *pastyřьnikъ	słowo poświadczone
/püp/	ksiądz, duchowny	psł. *popъ	słowo poświadczone
/ťaupăc/	kupiec	psł. *kupьcь	słowo poświadczone
/våkninĕk/	szklarz	psł. *okъnenikъ	słowo poświadczone

Zwierzęta

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/blåxă/	pchła	psł. *blъxa	słowo poświadczone
/carv/	robak?	psł. *čьrvь	poświadczone tylko w złożeniu, por. /god/ i /godĕk/
/carv lezącĕ/	wąż	psł. *čьrvь lězęťьjь	słowo poświadczone
/daivăk/	jeleń	psł. *divakъ	słowo poświadczone
/ďölǫb/	gołąb	psł. golǫbь	słowo poświadczone
/ďölǫbăk/	gołąbek	psł. golǫbъkъ	słowo poświadczone
/god/	wąż	psł. *gadъ	słowo poświadczone
/godĕk/	robak	psł. *gadikъ	słowo poświadczone
/ľåv/	lew	psł. *lьvъ	słowo poświadczone
/mois/	mysz	psł. *myšь	słowo poświadczone
/modĕk/	dżdżownica	śdn. made, maddik	słowo poświadczone
/netüpard/	motyl	psł. *netopyřь, -d nieregularne	słowo poświadczone
/korvo/	krowa	psł. *korva	słowo poświadczone
/pąpil/	bak	psł. pępelь	słowo poświadczone
/pojąk/	pająk	psł. *pajǫkъ	słowo poświadczone
/porsą/	prosię	psł. *porsę	słowo poświadczone
/ṕås/	pies	psł. *pьsъ	słowo poświadczone
/raibo/	ryba	psł. *ryba	słowo poświadczone
/stiną/	szczenię	psł. *ščenę	słowo poświadczone
/ťöză/	koza	psł. *koza	słowo poświadczone
/ťün/	koń	psł. *koňь	słowo poświadczone
/ťünĕk/	koń	psł. *koňikъ	słowo poświadczone
/vål/	wół	psł. *volъ	słowo poświadczone
/vås/	wesz	psł. *vъšь	słowo poświadczone
/våsă/, /våsăk/	osa	psł. *osa, *osъkъ	słowo poświadczone
/vićă/	owca	psł. *ovьca	słowo poświadczone
/vǫďör/	węgorz	psł. ǫgořь	słowo poświadczone
/zobo/	żaba	psł. *žaba	słowo poświadczone
/zojąc/	zając	psł. zajęcь	słowo poświadczone
/zopkă/	żaba drzewna, rzekotka	psł. *žabъka	słowo poświadczone
/züzaucka/	kukułka	psł. *zozučьka	słowo poświadczone

Zwroty

połabski	polski	etymologja	uzasadnienie
/drauz Büg/	szczęść Boże, dopomóż Boże	psł. *druži bogъ	zwrot poświadczony
/dübrĕ dan/	dzień dobry	psł. dobrъjь dьnь	zwrot poświadczony
/dübrĕ vicer/	dobry wieczór	psł. *dobrъjь večerъ	zwrot poświadczony