Tjèvāngō

Wstęp

Tjèvāngō (Tjèvāngō Vānardī lub po prostu Dragnibuvl Kvanluvi - język człowieczy) jest językiem, którym posługiwał się lud Tjèvāngonō. Obecnie, w świecie (beznazwy) jest językiem wymarłym, ale jego znajomość przetrwała (głównie w piśmie) i stosowany jest wciąż w dyplomacji, poezji i pieśniach.

Opisywany tutaj jest język Tjèvāngō archaiczny (Tjèvāngō Vānardī). Pod koniec tej ery coraz widoczniejsze była alofonia oraz diglosja. Wymowa standardowa ostała się na południu kraju, na północy natomiast rzadziej używane warianty wymowy stały się normą, tworząc dialekt północny (Thèvāngō Hēkrē). Mowa południowa, mimo że dłużej trzymała się standardu Vānardī również została poddana odkształceniom dając dialekt południowy (Tjḕvangō Djangū) Wkrótce obie wymowy odbiegły od standardu, aż pojawiły się poważniejsze problemy w komunikacji poprzez zmany fonetyczne, semantyczne i syntaktyczne.

Podstawy

Do zapisu języka używa się alfabetu łacińskiego. Jest to język fleksyjny (na pewno?), noszący również cechy analityczności. Jego cechą charakterystyczną jest brak trzeciej osoby wyrażanej przez standardową fleksję oraz występowanie tzw. klauzul, które modyfikują treść semantyczną (dodanie jednego przysłówka może zmienić diametralnie znacznenie). Standardowa budowa sylaby to C+C+V+C. Akcent jest dynamiczny, iloczasowy (jeśli pozwala na to budowa sylaby) oraz oksytoniczny lub paroksytoniczny, w niektórych przypadkach proparoksytoniczny (jednak to zdarza się stosunkowo rzadko i jest wymuszone budową i iloczasem sylaby)

Przyjęto następujące oznaczenia:

• C oznacza spółgłoskę lekką
• C' oznacza spółgłoskę ciężką lub spalatalizowaną
• V oznacza samogłoskę

Alfabet

Alfabet języka składa się z 35-u liter:

'

Alfabet

Litera	Wymowa standardowa	Opis
Āā	[aː]	Długie "a"
Aa	[a]	Krótkie "a"
Àà	[ʌ]	Tzw. krótkie "a pochylone"
Ââ	[ʌ]	Oznaczenie poprzedzonej palatalizacji dla <à>; <ìà>
Bb	[b]
Dd	[d]
Ēē	[ɛː]	Długie "e otwarte"
Ee	[ɛ]	Krótkie "e otwarte"
Ḕḕ	[eː]	Długie "e przymknięte"
Èè	[e]	Krótkie "e przymknięte"
Êê	[e]	Oznaczenie poprzedzonej palatalizacji dla <ḕ>, <è> lub <e>; <ìè>
Ff	[f]
Gg	[g]
Īī	[iː]	Długie "i"
Ii	[i]	Krótkie "i"
Îî	[iː]	Długie "i" wynikające z palatalizacji głoski, <ìi>
ì	[ʲ]	Znak palatalizacji
Jj	[ɣ]
Ĵĵ	[j]	palatalizowane <j>, wymawiane ciężej od [ì]
Kk	[k]
Ll	[l]
Mm	[m]
Nn	[n]
Ōō	[ɔː] / [oː]	Długie "o"
Oo	[ɔ] / [oː]	Krótkie "o"
Pp	[p]
Rr	[r]
Ss	[s]
Tt	[t]
Ūū	[uː]	Długie "u"
Uu	[u]	Krótkie "u"
Vv	[v]
Ȳȳ	[ɨː]	Długie "y"
Yy	[ɪ]	Krótkie "y"
Ŷŷ	[ɨ]	Skrócone i spalatalizowane <ȳ>

Sylaby

Większość sylab jest otwarta: C+V, C+C+V, C'+V. Dzielą się na:

• lekkie, zaczynające się jedną spółgłoską
• ciężkie, zaczynające się dwoma lekkimi spółgłoskami lub ciężką spółgłoską
• krótkie, posiadające krótką samogłoskę
• długie, posiadające długą samogłoskę lub spalatalizowaną spółgłoskę i krótką samogłoskę

Fonetyka

Fonetyka języka nie jest bardzo skomplikowana. Charakterystyczne jest użycie pewnych zjawisk takich jak palatalizacja w celu zmiany gramatycznej funkcji wyrazu.

Samogłoski

Samogłoski

	Przednie		Centralne		Tylne
	długie	krótkie	długie	krótkie	długie	krótkie
Przymkięte	[iː] ī	[i] i	[ɨː] ȳ	[ɨ] ŷ	[uː] ū	[u] u
Prawie przymknięte		[ɪ] y
Półprzymknięte	[eː] ḕ	[e] è			[oː] ō	[o] o
Półotwarte	[ɛː] ē	[ɛ] e			[ɔː] o	[ʌ] à [ɔ] o
Otwarte			[aː] ā	[a] a

W Tjèvāngō występuje 17 fonemów samogłoskowych. Nie licząc iloczasu, barwowo rozróżnianych jest do dziesięciu głosek (ich liczba może się wahać w zależności od dialektu). Samogłoski mogą zmieniać swoją barwę w zależności od miejsca padania akcentu, palatalizacji i zmian iloczasu

Spółgłoski

Tjèvāngō posiada następujący system spółgłoskowy:

Spółgłoski

		Bilabialne	Wargowo-zębowe	Zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Miękkopodniebienne
Nosowe	twarde	[m] m			[n] n		[ŋ] n
	miękkie	[mʲ] mì				ɲ [nì]
Zwarte	twarde	[p] p [b] b			[t] t [d] d		[k] k [g] g
	miękkie	[pʲ] pì [bʲ] bì			[tʲ] tì [dʲ] dì		[kʲ] kì [gʲ] gì [j~ʝ] ĵ
Szczelinowe	twarde		[f] f [v] v	[θ~ð] tl			[x] [ɣ] j
	miękkie		[fʲ] fì [vʲ] vì, vlì	[θʲ] tlì			[xʲ] <'>, <^> [ɣ] llì, nlì
Aproksymanty	twarde		[ʋ] vl
	miękkie
Drżące	twarde				[r] r
	miękkie				[rʲ] rì
Boczne	twarde				[l] l	[ʎ] nl, ll
	miękkie					[ʎ] lì

Głoska [x] (przydech) pojawia się, kiedy wyraz zaczyna się od samogłoski. Jej palatalizacja oznaczana jest apostrofem <'> [xʲ]

Ponadto, istnieje podział na samogłoski lekkie (C) i ciężkie (C'). Samogłoski ciężkie są często zapisywane dwuznakami i traktowane są jako jedna głoska przy podziale na sylaby. Wpływają one na iloczas sylaby i często ją skracają, gdyż same są traktowane są jako głoski długie.

Spółgłoski ciężkie

Znak graficzny	IPA
ng	ŋg
kv	kf(~gv)
tl	θ(~ð)
j	ɣ(~x)
tj	dɣ(~tx)
vl	ʋ
ll, nl	ʎ
C+r	["C"r]

Kursywą podano allofoniczną wymowę, która w przyszłości zdominuje język standardowy na północy (tzw. dialekt północny).

Spółgłoskę ciężką [ʎ] można zapisać na dwa sposoby: <nl> lub <ll>; pierwszy wariant nigdy nie występuje na początku wyrazu.

Palatalizacja

Są dwa rodzaje palatalizacji: standardowa (zmiękczenie) i niestandardowa

Palatalizacja standardowa (zmiękczenie)

Podlegają jej spółgłoski: [m], [p], [b], [t], [d], [k], [g], [f], [v], [x], [r]. Polega ona na zmiękczeniu ostatniej głoski przed samogłoską w sylabie.

Palatalizacja niestandardowa

Zmienia barwę spółgłoski.

• n [n] => nì [ɲ]
• vl [ʋ] => vlì [vʲ]
• l [l] => lì [ʎ]
• ll, nl [ʎ] => llj, nlj [ɣ]
• j [ɣ] => ĵ [j~ʝ]

Iloczas

W języku występuje iloczas. Zwykle nie jest fonemiczny i wynika z budowy sylaby.

Sylaba, która nie jest ostatnia, jest długa z natury, jeśli:

• ma budowę V np. āgravō - szaleć, zachowywać się nietaktownie.
• ma budowę C+V np. nȳntō - przyjaciel

Sylaba, która jest ostatnią w wyrazie, jest długa z natury, jeśli:

• ma budowę C+V (patrz wyżej)
• ma budowę C+V+C lub C+V+C' np. kālēj - nauczyciel
• ma budowę C'+V - ljellē - latać
• ma budowę C+C+V - frènrō -iść

Sylaba w środku wyrazu nie może być długa, jeśli

• ma budowę C+C+V lub C'+V np. jallàn - ogień
• ma budowę C+C+V+C lub C'+V+C np. llartlanlō

W skutek otrzymania akcentu, sylaby w środku wyrazu o następującej budowie mogą ulec wydłużeniu:

• C+V+C np. dálguvl => dālguvl - owoc

Zmiany iloczasu wskutek działania akcentu (augumentacja)

Samogłoska krótka	zmiana iloczasu z akcentu
a	ā
à	ā
e	ē
è	ḕ
i	ī
o	ō
u	ū
y	ȳ

Jeżeli na sylabę krótką, która nie jest długa z natury lecz jej krótkość nie jest obligatoryjna, pada akcent, staje się długa. Samogłoski przechodzą przemiany zaprezentowane w powyższej tabeli.

Wydłużenie <a> i <à> powoduje powstanie barwowo samej głoski <ā>, lecz w rozwoju języka ta cecha ulegnie zmianie.

Zmiany iloczasu wskutek działania palatalizacji (dyminucja)

Samogłoska	zmiana iloczasu z palatalizacji
ā	ìa
a	ìa
à	â (ìà)
ē	ê (ìè)
e	ê
ḕ	ê
ī	î (ìi)
i	î
ō	ìo
o	ìo
ū	ìu
u	ìu
ȳ	ŷ [jɨ]
y [ɪ]	ŷ [jɨ]

Jeżeli spółgłoska przed samogłoską w sylabie się palatalizuje, samogłoska w tej sylabie traci iloczas. Wyjątkiem jest /ī/, gdzie iloczas pozostaje (choć grafem zmienia się w <î>), oraz /i/, które się wydłuża do /ī/ (czyli zachodzi proces odwrotny, również ze zmianą grafemu na <î>). Circumflex jest skrótową pisownią ì + samogłoska z diaktrykiem. Jeżeli spalatalizowana spółgłoska ma zmienić swój znak graficzny, pierwszeństwo w oznaczaniu tego procesu ma zawsze samogłoska, a grafem spółgłoski pozostaje bez zmian. Np. ljellèj (ptak) => ljêllèj, nie *lĵèllèj (e>ê jest ważniejsze niż j>ĵ). Circumflex oznacza oczywiście palatalizację owego /j/, więc owo <j> czyta się jako /ĵ/.

Spalatalizowana sylaba z krótkim i długim /y/ redukuje się do /y/ czytanego jako krótkie [ɨ], nie [ɪ].

UWAGA: mimo, że samogłoska traci długość, sylaba dalej jest długa, chyba, że w wyniku palatalizacji zmienia się barwa palatalizowanej spółgłoski. Sylaba krótka może więc zyskać na tym procesie długość - sama krótka samogłoska się nie zmienia.

Redukcja

Redukcja jest odmianą dyminucji, która wynika z położenia wyrazu w zdaniu. W zależności od kontekstu, skróceniu mogą ulegać każdorazowo różne sylaby w tym samym wyrazie.

W mowie oraz w piśmie, może zdażyć się sytuacja, że w jednym wyrazie lub na styku dwóch lub więcej wyrazów mamy obok siebie trzy sylaby długie. Wówczas następuje skrócenie jednej z nich. Proces ten nazwany został "redukcją", np.:

• Kàn ōrvēj fōnrotl - głowa pamięta.

W takiej sytuacji, jedna z sylab się redukuje do krótkiego iloczasu. Najczęściej będzie to ostatnia sylaba z któregoś wyrazu:

• Kàn ōrvej fōnrotl

lub:

• Kàn ōrvēj fonrotl

Może się również zdarzyć, iż mimo, że wyraz normalnie poddany jest deklinacji z samogłoską długą (adiectivus dla ōrvēj - ōrvēnī), ta staje w zależności od położenia w zdaniu (jak w przykładzie) krótka: (adiectivus: ōrvī) Taka forma jednak nigdy nie pojawi się przy podawaniu deklinacji słowa, gdyż zmiana typu deklinacji może ujawnić się jedynie w kontekście, np wyrażenie dranāvūr ōrvēnī ("dom głów" - ratusz) bardziej zmieni swoje iloczasy na dranāvūr orvēnī, natomiast w szyku przestawnym ōrvēnī dranāvūr stanie się już ōrvī dranāvūr.

W powyższym przykładzie mamy koło siebie jednak już w jednym wyrazie trzy sylaby długie i w przypadku adiectivusa, zdaża się to dość często. Taką formę, poprawną z punktu widzenia leksykalnego lecz błędną fonologicznie, podaje się jako przykład słownikowy - w zdaniu pierwsza lub ostatnia sylaba zwykle straci długość.

W przypadku, gdy w wyniku wydłużenia sylaby C+V+C z akcentu doszłoby do sytuacji, w której pojawiłyby się 3 długie sylaby obok siebie, wydłużenie nie zachodzi i akcent się przesuwa.

Należy pamiętać, że zmiana iloczasu wpłynie na położenie akcentu. Nie ma ustalonych reguł dotyczących tego, która sylaba - ostania pierwszego wyrazu czy pierwsza drugiego - ma ulec dyminucji przez redukcję. Przyjmuje się zasadę, że wyraz, w którym przesuwa się w skutek tego akcent, staje się wyeksponowany, przy czym:

• zmiana z oksytonicznego na paroksytoniczny odbiera akcentowi moc
• zmiana z paroksytonicznego na oksytoniczny dodaje akcentowi moc
• zmiana z paroksytonicznego na proparoksytoniczny dodaje akcentowi moc, ale słabiej niż zmiana z paroksytonicznego na oksytoniczny
• zmiana z proparoksytonicznego odbiera akcentowi moc

• zmiana z oksytonicznego na proparoksytoniczny jest nienaturalna i unikana; wyraz taki jest wtedy za silnie wyeksponowany.
• zmiana z proparoksytonicznego na oksytoniczny również jest traktowana jako zbyt silna zmiana (choć nie musi być unikana, jeśli ton wypowiedzi jest ofensywny/ekspresyjny)

Są jednak pewne wyjątki wynikające z możliwego fonemicznego zaburzenia:

• Sylaba spalatalizowana jest zawsze długa i nie może ulec dyminucji (ale zawiera zawsze samogłoskę krótką, długi jest sam kompleks [jV])
• Sylaba, która ma samogłoskę długą fonemiczną (np. e - przyimek vs. ē - zaimek "ty" w wołaczu) nie może ulec dyminucji

Akcent

Położenie akcenu wynika z budowy sylab w wyrazie i jej iloczasu. Może w niektórych przypadkach wydłużyć akcentowaną samogłoskę.

Akcent jest ruchomy, jego położenie może się zmienić w wyniku deklinacji, koniugacji, alteracji głosek lub redukcji.

Przyjęto następujące oznaczenia: "—" to sylaba z samogłoską długą, a "U" to sylaba z samogłoską krótką.

• Akcent jest paroksytoniczny (tzw. standardowy) jeśli wyraz ma strukturę:

'— — np. vȳtō - kochać

'— U np. gāntàn - dom

U 'U U np. kvanlur - człowiek

• Akcent jest oksytoniczny jeśli wyraz ma strukturę:

U '— np. frènrō - iść

• Akcent jest preparoksytoniczny, jeśli wyraz ma strukturę:

'— U U np. mējenrèj - opiekun

[o] vs [ɔ]

Wymowa <o>:

• jeżeli jest krótkie z natury, wymawia się [ɔ]
• jeżeli jest krótkie wkutek palatalizacji <ō> nieakcentowanego wymawia się [ɔ]
• jeżeli jest krótkie akcentowane wymawia się [o]

Wymowa <ō>

• jeżeli jest długie z natury, wymawia się [ɔː]
• jeżeli jest długie z akcentu (lub akcentu i natury) wymawia się [oː]

Ustalanie akcentu

Przy ustalaniu akcentu, należy najpierw założyć, że jest on paroksytoniczny. Oznacza to, że jeśli przedostatnia sylaba może ulec wydłużeniu i otrzymaniu akcentu, to tak się dzieje. Kiedy ta jest krótka i nie może ulec augumentacji, sprawdza się długość ostatniej sylaby. Jeśli jest ona również krótka, sprawdza się długość sylaby preparoksytonicznej. Jeżeli ta również jest krótka, akcent pada w ostateczności na przedostatniej sylabie. W praktyce ten algorytm nie jest oczywiście taki skomplikowany.

Rzeczownik

W Dragnibuvl rzeczownik odmienia się przez przypadki, liczby i czasami rodzaje. Przymiotnik jest jedynie jednym z przypadków, nie tworzy związku zgody (choć uzgadnia się rodzajem, jeśli jest taka możliwość) z rzeczownikiem, uczestniczy aktywnie w konstruowaniu zdań.

Rodzaj

Są trzy rodzaje: męski, żeński i mnogi.

O rodzaju decyduje końcówka fleksyjna.

Zdrobnienia są zawsze rodzaju żeńskiego.

Rodzaj mnogi posiadają rzeczowniki, które wyrażają często mnogość, choć traktowane są jako posiadające liczbę pojedynczą.

Deklinacja

Język posiada sześć deklinacji z podtypami. Z uwagi na różny iloczas ostatniej sylaby, która jest końcówką deklinacji, uwzględnia się również dodatkowy podział na typ długi i krótki. Nie generuje to większych konsekwencji, jednakże w przyszłości ta cecha przyczyni się do powstania zmian fonetycznych.

Deklinacja I

Deklinacja I

	m
	Długa	Krótka
Nominativus	-ūr	-ur
Genetivus	-ēn	-èn
Adiectivus	-ūvī	-uvī
Accusativus	-ūv	-uv
Ablativus	-ūn	-un
Possesivus	-ōr	-or
Vocativus	-urn

Do deklinacji I -ur należą wyrazy rdzenne rodzaju męskiego i niektóre imiona.

Deklinacja II

Deklinacja II

	f
	Długa	Krótka
Nominativus	-ēj	-èj
Genetivus	-ēn	-èn
Adiectivus	-ē	-ī
Accusativus	-ètl
Ablativus	-ēn	-èn
Possesivus	-ēr	-ir
Vocativus	-ēn	-ī

Do deklinacji II -ej należą wyrazy rdzenne rodzaju żeńskiego i niektóre imiona.

Deklinacja III

Deklinacja III

	m		f
	Długa	Krótka	Długa	Krótka
Nominativus	-ān	-àn	-ḕn	-èn
Genetivus	-ān	-àn	-ḕn	-èn
Adiectivus	-ānī	-ànī	-ḕnī	-ī
Accusativus	-ànj		-ènj
Ablativus	-ān	-àn	-ḕn	-èn
Possesivus	-ār	-àr	-ḕr	-ir
Vocativus	-ān	-àr	-ḕn	-èn

Do deklinacji III -àn/-èn należą wyrazy rdzenne, które mogą być i rodzaju męskiego i żeńskiego (np. nazwy zawodów, imiona, niektóre wyrazy funkcjonujące bardzo często jako przymiotniki). Niektórym wyrazom można wymieniać końcówkę w zależności od rodzaju, jakiego chcemy użyć. Jeśli rzeczownik ma tylko rodzaj męski, zmiana na rodzaj żeński oznacza zdrobnienie, a niekiedy zmienia znaczenie wyrazu.

Ze względu na tworzenie liczby mnogiej przez przegłos, jedynymi samogłoskami mogącymi tworzyć pierwszą sylabę wyrazów w tych trzech deklinacjach są <a, u , o, y>

Deklinacja IV

Deklinacja II

	f
	Długa	Krótka
Nominativus	-ōnō	-onō
Genetivus	-ōn	-on
Adiectivus	-ōnī	-ī
Accusativus	-ōvō	-ovō
Ablativus	-ōnō	-onō
Possesivus	-ōnrō	-onrō
Vocativus	-ōnō	-onō

Do deklinacji IV -ono należą wyrazy rdzenne rodzaju mnogiego i nazwiska.

Deklinacja V

Deklinacja V

	m		f		p
	Długa	Krótka	Długa	Krótka	Długa	Krótka
Nominativus	-uvl		-atl		-ovl
Genetivus	-ēn	-èn	-ān	-an	-ōn	-on
Adiectivus	-ūnī	-unī	-ānī	-anī	-ōnī	-onī
Accusativus	-ūv	-uv	-āv	-av	-ōv	-ov
Ablativus	-ūn	-un	-ān	-an	-ōn	-on
Possesivus	-ōr	-or	-ār	-ar	-ōr	-or
Vocativus	-urn		-arn		-orn

Do deklinacji V -uvl/atl/ovl należą wyrazy rdzenne, obcego pochodzenia rodzaju męskiego, żeńskiego i mnogiego. Końcówki rodzajów męskiego i żeńskiego nie są wymienne, kiedy chce się zmienić rodzaj, natomiast w języku nieformalnym wymiana końcówki męskiej lub mnogiej na żeńską traktowana jest jako dyminucja.

Deklinacja VI

Deklinacja VI

	m		f
	Długa	Krótka	Długa	Krótka
Nominativus	-ō		-ē
Genetivus	-ōn	-on	-ēn	-èn
Adiectivus	-ī
Accusativus	-otl		-ètl
Ablativus	-ōn	-on	-ēn	-èn
Possesivus	-ōr	-or	-ēr	-ir
Vocativus	-orn		-èrn

Do deklinacji VI -o/e należą wyrazy rodzaju męskiego i żeńskiego wyrażające byty abstrakcyjne, idee, imponderabilia. Bezokoliczniki traktowane jako gerundia również należą do tej deklinacji.

Liczba

W jaki sposób tworzy się liczbę mnogą zależy od deklinacji, w której znajduje się rzeczownik.

W deklinacji I, II i III liczba mnoga jest tworzona przez przegłos samogłoski w pierwszej sylabie:

Przegłos

sing	plur	sing	plur
ā	ē	a	è
ō	ā	o	à
ū	ā	u	à
ȳ	ī	y	i

W deklinacji V, kiedy rzeczownik jest rodzaju męskiego lub żeńskiego, liczbę mnogą tworzy się poprzez zamianę końcówki na końcówkę rodzaju mnogiego. Nie następuje jednak zmiana rodzaju pod względem gramatycznym.

W deklinacji IV, rzeczownikach rodzaju mnogiego deklinacji V i VI nie tworzy się liczby mnogiej.

Aktywność

Każdy rzeczownik, niezależnie od deklinacji i przypadku może być aktywny lub pasywny.

Rzeczownik aktywny jest agensem.

Rzeczownik pasywny jest pasjensem.

Hierarchia uzgadnia aktywności rzeczownika:

• Funkcja w zdaniu,
• Konstrukcja, w jakiej się znajduje,
• Konstrukcja przyimkową,

Sytuacje, w których rzeczownik pasywny jest agensem (zwykle się ich jednak unika):

• W szyku SVO podmiot może być uzgodniony z imiesłowem przymiotnikowym indukującym pasywność i jednocześnie zachować charakter agensa wtedy i tylko wtedy, kiedy czasownik jest przechodni i dopełnienie bliższe jest pasywne.

Jeśli imiesłów przymiotnikowy jest aktywny, to rzeczownik który opisuje jest agensem niezależnie od aktywności.

Jeśli imiesłów przymiotnikowy jest pasywny, to rzeczownik który opisuje (jeśli jest aktywny) jest agensem względem zdania a pacjensem względem imiesłowu.

Pasywność oznacza się przez spalatalizowanie pierwszej sylaby np. gāntān -> gìantān. Należy zauważyć, że zmienił się też akcent (z paroksytonicznego na oksytoniczny).

"Spalony człowiek biegnie"

Czasownik

Czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby, czasy, tryby i przypadki.

Przyimki

W języku występuje jedynie jeden przyimek "e".

(tabelka: odmiana)

Wyrażeniem przyimkowym nazywa się następującą konstrukcję:

• rzeczownik w dowolnym przypadku o konkretnej aktywności (poprzednik) + e + rzeczownik w określonym przypadku i aktywności (następnik)

Niekiedy funcję następnika może przejąć "e", które przybiera taką samą aktywność i przypadek, jakie ma wyrażać znaczenie. Przypadek, w jakim znajduje się wtedy następnik może być inny.

(przykład)

Ruch

Ta kategoria wykorzystuje ablativus.

• Do, w stronę czegoś

rzeczownik + e + rzeczownik w ablatywie pasywnym

Człowiek idzie do domu Kàn kvanlur frènrōtl e gìantān

• Od, w drugą stronę

rzeczownik aktywny + e + rzeczownik w ablatywie aktywnym

Człowiek idzie od domu (nie po polskiemu, ale trudno) Kàn kvanlur frenrōtl e gāntān

• W, w środku (brak ruchu, dotarcie do celu)

rzeczownik pasywny + e + rzeczownik w ablatywie aktywnym

Człowiek idzie w domu (~człowiek doszedł do domu, jest już w domu) Kàn kvìanlur frenrōtl e gāntān

Położenie

Ta kategoria wykorzystuje dopełniacz i biernik.

• Nad

rzeczownik pasywny + e + rzeczownik w dopełniaczu pasywnym

Koń lata nad domem (niech będzie taki zabawny akcencik) Kàn bìatjatl ljelletl e gìantān

• Na

rzeczownik pasywny + e + rzeczownik w dopełniaczu aktywnym

Człowiek stoi na domie (na dachu) Kàn kvìanlur āntōtl e gāntān

• Pod (odwrotność "na", coś jakby przyklejone do spodu, np. położenie piwnicy względem domu)

rzeczownik aktywny + e + rzeczownik w dopełniaczu aktywnym Koń (jest) pod człowiekiem Kàn bātjatl e kvanlen

• Pod (nie mające fizycznie styku z tym, czym się jest pod)

rzeczownik aktywny + e + rzeczownik w dopełniaczu pasywnym

Wino pod koniem (zapewne na jakieś ostrej średniowiecznej bibie musiało do tego dojść) Gērātjonō e bìatjan

• Obok, koło czegoś

rzeczownik pasywny + e + rzeczownik w bierniku pasywnym

Koń stoi koło domu Kàn bìatjatl āntotl e gìantànj

• W, w czymś, w środku (położenie względem obiektu)

rzeczownik pasywny + e + rzeczownik w bierniku aktywnym

Człowiek stoi w domu (położenie) Kàn kvìanlur āntotl e gāntànj

• Za

rzeczownik aktywny + e + rzeczownik w bieniku aktywnym

Człowiek stoi za domem Kàn kvanlur āntotl e gāntànj

• Przed

rzeczownik aktywny + e +rzeczownik w bierniku pasywnym

Człowiek stoi przed domem Kàn kvanlur āntotl e gìantànj

• Można zauważyć, że rzeczowniki znajdujące się bliżej są zwykle aktywne, a te dalej - pasywne. Jest to też cecha semantyczna, która jest wykorzystywana nie tylko w konstrukcjach z "e". Czasami może być to odpowiednik naszego "to, tamto":

Biegnę do tego miasta (nazwa1), nie do tamtego (nazwa2)

Porównania

• Coś jak coś (robiący, opisany imiesłowem przymiotnikowym, czyli bezokolicznikiem w przymiotniku)

rzeczownik aktywny + e + rzeczownik w przymiotniku (-choćby ta konstrukcja dowodzi, dlaczego tutaj przymiotnik to przypadek)

Człowiek biegnie jak biegnący koń Kàn kvanlur gvantōtl e batjanī gvantī

• Robić coś jak coś/ktoś inny coś robi (Biegnę tak, jak biegnie koń)

rzeczownik + e + rzeczownik w mianowniku (+ czasownik w trybie łączącym, więcej o konstrukcjach logicznych później)

Człowiek pije tak jak pije koń (Przetłumaczę jak dopracuję tryb łączący)

Konstrukcja celownikowa

• Wskazanie odbiorcy czynności (konstrukcja celownikowa)

rzeczownik + e + rzeczownik w wołaczu

Człowiek mówi do konia Kàn kvanlur djagrotl bātjatl

Wołacz występuje tutaj w roli celownika, którego ten język nie posiada.

Konstrukcja źródła (pochodzenia)

• Z czegoś, skądś

rzeczownik pasywny + e + rzeczownik w przymiotniku

Człowiek z miasta Kvìanlur e dranāvūvī ['kfʲaʎur xɛ dranaː'vuːvi]

Inne

• Z kimś, z czymś

rzeczownik + e + rzeczownik w wołaczu pasywnym

Człowiek z koniem Kvanlur e bātjarn ['kfʲaʎur xɛ 'badɣarn]