Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Powiat licbarski (lidzbarski): Moja intuicja językowa jest jednak zajebista.) |
m (→Powiat braniewski: W Kalendarzach Giersza są Perwilty, a więc jedynka.) |
||
(Nie pokazano 54 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
Linia 93: | Linia 93: | ||
| | | | ||
*Spolszczenie ''Szynwałd'' pojawia się w SGKP i u Ceynowy. | *Spolszczenie ''Szynwałd'' pojawia się w SGKP i u Ceynowy. | ||
− | *Przed włączeniem do Elbląga dwie miejscowości: ''Alt Schönwalde'' (po wojnie ''Pięknolas'') i ''Neu Schönwalde'' (po wojnie ''Krasny Las''). | + | *Przed włączeniem do Elbląga dwie miejscowości: ''Alt Schönwalde'' (po wojnie ''Pięknolas'') i ''Neu Schönwalde'' (po wojnie ''Krasny Las''). |
+ | *Nazwa wariantowa (notowana w PRNG): ''Czarnolesie''. Jest to jeden z wariantów, utrwalonych w mowie ludności napływowej krótko po wojnie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Modrzewina''' | |'''Modrzewina''' | ||
Linia 108: | Linia 109: | ||
|''Neustädterfeld'' | |''Neustädterfeld'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Opracowania historyczne używają czasem nazwy ''Nowomiejskie Pole'' (dokładniejsze przetłumaczenie nazwy niemieckiej - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta). Trudno mi jednak powiedzieć, czy była ona kiedykolwiek w faktycznym użyciu. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Próchnik''' | |'''Próchnik''' | ||
Linia 157: | Linia 158: | ||
| | | | ||
*Według ustaleń KUNM: ''Warszawskie'' (bez II członu). | *Według ustaleń KUNM: ''Warszawskie'' (bez II członu). | ||
− | *Pierwotna, pruska nazwa majątku ''Spittelhof'' (a późniejszej części Elbląga) brzmiała ''Surweyte'' (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie (Przedmieście)" ( | + | *Pierwotna, pruska nazwa majątku ''Spittelhof'' (a późniejszej części Elbląga) brzmiała ''Surweyte'' (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie (Przedmieście)" (co jest podwójnym nawiązaniem - odwołuje się zarówno do geograficznego położenia dzielnicy [jest to ta część Elbląga, do której się wjeżdża od strony Warszawy], a także do licznie osiadłych po II Wojnie Światowej w Elblągu warszawiaków). Z pewnością jednak warto przywrócić tej części Elbląga jej pierwotną, pruską nazwę w spolszczonej formie ''Surwajty''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Winnica''' | |'''Winnica''' | ||
Linia 330: | Linia 331: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Wognap''' | |'''Wognap''' | ||
− | |Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. ''jagodowa rzeka''). Ustalona po wojnie nazwa ''Jagodno'' | + | | |
+ | *Do 1999 r. urzędowo ''Jagodna'' (tak ustaliła KUNM - dawniej dwie miejscowości ''Jagodna Wielka'' i ''Mała''). Forma ta bywa używana do dziś. | ||
+ | *Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. ''jagodowa rzeka''). Ustalona po wojnie nazwa ''Jagodno''/''Jagodna'' nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - ''Wognap'', ''do Wognapia'', ''w Wognapiu''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Janowo''' | |'''Janowo''' | ||
Linia 370: | Linia 373: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Olszyna III) | |(Olszyna III) | ||
− | |Patrz wyżej: ''Adamowo''. | + | | |
+ | *Do 2002 r. oficjalnie ''Kazimierzewo'' (taką postać ustaliła KUNM), chociaż formy obecnej używano potocznie dużo wcześniej. | ||
+ | *Patrz wyżej: ''Adamowo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kępa Rybacka''' | |'''Kępa Rybacka''' | ||
Linia 517: | Linia 522: | ||
| | | | ||
*N. niem również spotykana w formie ''Zerpien''. | *N. niem również spotykana w formie ''Zerpien''. | ||
− | *Pierwotnie: 1246 ''Zerewet'', 1263 ''Zarweit''. Następnie: 1286 ''Zyrpin'', 1287 ''Cerpyn'', 1386 ''Cirpin'', ''Czirpin''. Jest to pierwotna nazwa pruska, mocno przekształcona zapewne pod wpływem słowiańskim. NMP dopuszcza możliwość (na podstawie zapisów z końca XIII w. i XIV w.), że forma pol. tej nazwy brzmiała pierwotnie *''Cier(z)pin'', jednak z dużą dozą niepewności. W każdym razie, w przedwojennej literaturze polskiej nazwa ta funkcjonuje w formie spolszczonej ''Sierpin'' (w | + | *Pierwotnie: 1246 ''Zerewet'', 1263 ''Zarweit''. Następnie: 1286 ''Zyrpin'', 1287 ''Cerpyn'', 1386 ''Cirpin'', ''Czirpin''. Jest to pierwotna nazwa pruska, mocno przekształcona zapewne pod wpływem słowiańskim. NMP dopuszcza możliwość (na podstawie zapisów z końca XIII w. i XIV w.), że forma pol. tej nazwy brzmiała pierwotnie *''Cier(z)pin'', jednak z dużą dozą niepewności. W każdym razie, w przedwojennej literaturze polskiej nazwa ta funkcjonuje w formie spolszczonej ''Sierpin'' (w SGKP czasem ''Sierpień'') i taką przyjęto oficjalnie po wojnie. |
+ | *Potoczny wariant (notowany w PRNG): ''Sierpinek''. Forma ta używana była od okresu powojennego (zaproponowała ją lokalna administracja) i wynika ze skojarzenia nazwy wsi z nazwiskiem XVI-wiecznego dowódcy floty królewskiej Zygmunta Augusta, Mateusza Sierpinka (Matthiasa Scharpinga). Wariant ten słusznie odrzuciła KUNMowska standardyzacja, jednak fakt że odnotowano go w PRNG świadczy, że musiał pokutować w potocznym użyciu jeszcze do niedawna (a może nawet do dziś). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tropy Elbląskie''' | |'''Tropy Elbląskie''' | ||
Linia 539: | Linia 545: | ||
|1 | |1 | ||
|''Wöklitz'' | |''Wöklitz'' | ||
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1294 ''Wekelicz''; 1320 ''Weklitze''; 1361 ''Wekeletz'', ''Wekelitzce''. Nazwa pruska, zapewne o odosobowym charakterze. Obocznie do niej istniała też inna: 1287 ''Pomenen'', 1349 ''Pomen'', również pruskiego pochodzenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Węzina''' | |'''Węzina''' | ||
Linia 645: | Linia 651: | ||
|'''Karwity''' | |'''Karwity''' | ||
|Godkowo | |Godkowo | ||
− | | | + | |1 |
|''Karwitten'' | |''Karwitten'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
Linia 681: | Linia 687: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1402-08 ''Quytteyn'', 1448 ''Quitteyn''. | + | | |
+ | *U Kohutka: Wielkie i Małe ''Kwitanie'', ale raczej nie jest to wartościowa forma. Nazwa obecna lepiej i regularniej oddaje pruski oryginał. | ||
+ | *1402-08 ''Quytteyn'', 1448 ''Quitteyn''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lesiska''' | |'''Lesiska''' | ||
Linia 723: | Linia 731: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1276 ''Nequiteyn'', ''Nequityn''. | + | |1276 ''Nequiteyn'', ''Nequityn''. U Kohutka i Leydinga ''Nektajny'', co jednak nie pojawia się w żadnych wcześniejszych źródłach, a forma obecna nawiązuje bliżej do najpierwotniejszego brzmienia tej pruskiej nazwy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Olkowo''' | |'''Olkowo''' | ||
Linia 792: | Linia 800: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | 1402-08 ''Stoypen'' | + | | 1402-08, 1448 ''Stoypen'', 1531 ''Stoypenn'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Swędkowo''' | |'''Swędkowo''' | ||
Linia 799: | Linia 807: | ||
|''Schwöllmen'' | |''Schwöllmen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | |'''Świlmy''' |
− | |ok. 1440 ''Swalmen''. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. | + | |1386 ''Swylmekaym'', 1402-08 ''Swylmedorff'', ok. 1440 ''Swalmen'', 1448 ''Swilmen'', 1531 ''Schwilmen''. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Podobnie nazwaną miejscowość ''Schwollmen'' (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako ''Swalmy''. Ze względu na dość konsekwentne -i- w najstarszych zapisach, tutaj zdecydowałem zastosować formę ''Świlmy''. Dla prostoty, nie stosuję tu sufiksu -''kajmy'', który i tak szybko odpadł w tej nazwie. Nie psuje to staropruskiego charakteru nazwy - oboczność najprawdopodobniej miała miejsce już na gruncie języka pruskiego. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szymbory''' | |'''Szymbory''' | ||
Linia 868: | Linia 876: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Oboczne warianty potoczne: ''Gajowiec'', ''Gajewice''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gronowo Elbląskie''' | |'''Gronowo Elbląskie''' | ||
Linia 876: | Linia 884: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Gronowo) | |(Gronowo) | ||
− | |O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako ''Grunau in der Niederung'' (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie ''Grunau Höhe''), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się ''Gronowo Dolne'' (w przeciwieństwie do "Górnego") lub ''Gronowo Żuławskie''. | + | | |
+ | *Do 2005 oficjalnie: ''Gronowo'' (chociaż dookreślenie "Elbląskie" było ''de facto'' używane dużo wcześniej). | ||
+ | *O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako ''Grunau in der Niederung'' (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie ''Grunau Höhe''), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się ''Gronowo Dolne'' (w przeciwieństwie do "Górnego") lub ''Gronowo Żuławskie''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jasionno''' | |'''Jasionno''' | ||
Linia 902: | Linia 912: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Zob. też: ''Raczki Elbląskie'' (gm. Elbląg). | + | | |
+ | *W potocznym użyciu człon "Górne" często pomijany (ze względu na brak miejscowości ''Karczowiska Dolne'', o czym więcej przy omawianiu nazwy ''Raczki Elbląskie''). | ||
+ | *Zob. też: ''Raczki Elbląskie'' (gm. Elbląg). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kopanka''' | |'''Kopanka''' | ||
Linia 932: | Linia 944: | ||
|'''Nogat''' | |'''Nogat''' | ||
|Gronowo Elbląskie | |Gronowo Elbląskie | ||
− | | | + | |1 |
|''Nogathau'' | |''Nogathau'' | ||
|hydronimiczne | |hydronimiczne | ||
− | | | + | | -- |
− | |W użyciu także forma ''Nogatowo'', która w moim odczuciu lepiej oddaje formę niemiecką | + | |W użyciu także forma ''Nogatowo'', która w moim odczuciu lepiej oddaje formę niemiecką, gdzie -''au'' może mieć pochodzenie słowiańskie (-''owo'' lub -''ów'') bądź pruskie (-''aws''). Niemniej, nie zmieniam formy obecnej, gdyż zachowuje ona w pełni hydronimiczną podstawę, a także jest notowana u Kohutka jako nazwa tej wsi. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowy Dwór Elbląski''' | |'''Nowy Dwór Elbląski''' | ||
Linia 1004: | Linia 1016: | ||
| | | | ||
*W źródłach przedwojennych zwykle zapisywane ''Brudzendy''. | *W źródłach przedwojennych zwykle zapisywane ''Brudzendy''. | ||
− | *Dawniej dwie miejscowości - Brudzędy Małe i Wielkie. | + | *Dawniej dwie miejscowości - Brudzędy Małe i Wielkie. Człon "Wielkie" zniesiono oficjalnie w nazwie wsi w roku 2002. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowe Dolno''' | |'''Nowe Dolno''' | ||
Linia 1127: | Linia 1139: | ||
|1 | |1 | ||
|''Wengeln'' | |''Wengeln'' | ||
− | | | + | |polskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią ''Żukowo'' (p. niżej), w jeden twór administracyjny ''Węgle-Żukowo''. | *Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią ''Żukowo'' (p. niżej), w jeden twór administracyjny ''Węgle-Żukowo''. | ||
− | *Dawniej niem. ''Wieben''. | + | *Dawniej obocznie niem. ''Wieben''. |
+ | *Dawniej też: ''Węgiel'' (1675 ''na Węglu'', ''między Węglem''). Najstarsze znane mi zapisy wskazują na nazwę polską. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Żukowo''' | |'''Żukowo''' | ||
Linia 1174: | Linia 1187: | ||
|'''Tyrgardzkie Pole''' | |'''Tyrgardzkie Pole''' | ||
| | | | ||
− | * | + | *Przed wojną też: ''Tyrgart-Wschód''. |
*Patrz wyżej: ''Zwierzno''. | *Patrz wyżej: ''Zwierzno''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 1211: | Linia 1224: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Obocznie w PRNG: ''Jagodowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kamiennik Wielki''' | |'''Kamiennik Wielki''' | ||
Linia 1283: | Linia 1296: | ||
| | | | ||
*Patrz wyżej: ''Kamiennik Wielki'' | *Patrz wyżej: ''Kamiennik Wielki'' | ||
− | *Do 1998 r. wieś nazywała się oficjalnie "Kamiennik Mały", nazwa została słusznie zmieniona na wniosek mieszkańców (dzięki czemu przywrócono pruski źródłosłów nazwy). Niemniej, SGKP (tom II s. 338) cytuje tę nazwę w formie ''Stobajny'' i taka forma byłaby najpoprawniejsza etymologicznie (jest tu taki sam pruski przyrostek -''ain'' jak w licznych innych toponimach na -''ajny'') i jako taka zdaje się właściwsza od obowiązującej, powojennej formy ''Stoboje'' (a także od używanej przez Ceynowę formy ''Stobój''). Oprócz tego, warto przywrócić wsi dookreślenie "Małe" z powodów historycznych (również z powodu proponowanej zmiany nazwy ''Kamiennik Wielki'' na ''Stobajny Wielkie''). | + | *Do 1998 r. wieś nazywała się oficjalnie "Kamiennik Mały", nazwa została słusznie zmieniona na wniosek mieszkańców (dzięki czemu przywrócono pruski źródłosłów nazwy). Niemniej, SGKP (tom II s. 338) cytuje tę nazwę w formie ''Stobajny'' i taka forma byłaby najpoprawniejsza etymologicznie (jest tu taki sam pruski przyrostek -''ain'' jak w licznych innych toponimach na -''ajny'') i jako taka zdaje się właściwsza od obowiązującej, powojennej formy ''Stoboje'' (a także od używanej przez Ceynowę i Kohutka formy ''Stobój''). Oprócz tego, warto przywrócić wsi dookreślenie "Małe" z powodów historycznych (również z powodu proponowanej zmiany nazwy ''Kamiennik Wielki'' na ''Stobajny Wielkie''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stodolniki''' | |'''Stodolniki''' | ||
Linia 1437: | Linia 1450: | ||
*1297 ''Gekeriten'' | *1297 ''Gekeriten'' | ||
*Oboczna nazwa niem. ''Kurausche Mühle'' ("Kurowski Młyn", od nazwy miejscowości ''Kurowo Braniewskie'' [p. wyżej]). | *Oboczna nazwa niem. ''Kurausche Mühle'' ("Kurowski Młyn", od nazwy miejscowości ''Kurowo Braniewskie'' [p. wyżej]). | ||
− | *Nazwa ''Jägeritten'' jest pochodzenia pruskiego. Nazwę tę po wojnie ustalono poprawnie jako ''Jekryty'' (notowana też forma ''Jegryty''), jednak z czasem musiała "zwyciężyć" nieoficjalna forma ''Myśliniec'', motywowana chyba skojarzeniem formy niemieckiej z ap. ''Jäger'' "myśliwy" (takie skojarzenie mogło zajść już na gruncie niemieckim, pomagał w tym zapewne fakt, że miejscowość jest osadą leśną), jest to jednak skojarzenie bałamutne i warto przywrócić tej nazwie jej prawowity pruski rdzeń. | + | *Nazwa ''Jägeritten'' jest pochodzenia pruskiego. Nazwę tę po wojnie ustalono poprawnie jako ''Jekryty'' (notowana też forma ''Jegryty''), jednak z czasem musiała "zwyciężyć" nieoficjalna forma ''Myśliniec'' (także spotykana jako ''Myśliwiec''), motywowana chyba skojarzeniem formy niemieckiej z ap. ''Jäger'' "myśliwy" (takie skojarzenie mogło zajść już na gruncie niemieckim, pomagał w tym zapewne fakt, że miejscowość jest osadą leśną), jest to jednak skojarzenie bałamutne i warto przywrócić tej nazwie jej prawowity pruski rdzeń. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowe Monasterzysko''' | |'''Nowe Monasterzysko''' | ||
Linia 1461: | Linia 1474: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Miejscowość założona na pruskim polu osadniczym ''Patauris'' (1311). | + | | |
+ | *Miejscowość założona na pruskim polu osadniczym ''Patauris'' (1311). | ||
+ | *W PRNG także wariant: ''Dolne Sadłuki''. Trzymałbym się jednak formy urzędowej, jako wierniejszej historycznie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ojcowa Wola''' | |'''Ojcowa Wola''' | ||
Linia 1560: | Linia 1575: | ||
|'''Zaścianki''' | |'''Zaścianki''' | ||
|Młynary | |Młynary | ||
− | | | + | |3 |
|''Schwangen'' | |''Schwangen'' | ||
− | | | + | |niemieckie? |
− | |''' | + | | -- |
− | + | |Według kartoteki NMP, nazwa pierwotnie niemiecka od niem. ''Schwand'', ''Schwang'' w znaczeniu "nieurodzajny skrawek ziemi, przerzedzenie w lesie". Chociaż kusi podobieństwo brzmienia do n. wsi ''Swajnie'' (niem. ''Schwengen'') w pow. lidzbarskim o udokumentowanym pruskim pochodzeniu, to jednak brak starych zapisów dla tej nazwy wskazywałby na niemieckie pochodzenie. | |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Anglity''' | |'''Anglity''' | ||
Linia 1692: | Linia 1707: | ||
|2 | |2 | ||
|''Greißings'' | |''Greißings'' | ||
− | | | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Autorzy NMP chyba pochopnie zakwalifikowali tę nazwę jako niemiecką, nie zauważając zapisu ''Greissingkein'' z 1543 r., z wyraźnym prus. sufiksem -''kaims''. Kwestię jednak przydałoby się dokładniej zbadać. | ||
+ | *Wariant potoczny: ''Grażyna''. Jest to dowolne zniekształcenie nazwy urzędowej i nie powinno być używane. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gulbity''' | |'''Gulbity''' | ||
Linia 1702: | Linia 1719: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1285 ''Gulbitten'', ''Gulbiten''. | + | | |
+ | *1285 ''Gulbitten'', ''Gulbiten''. | ||
+ | *Wariant: ''Golbity''. Postać ta zapewne powstała pod wpływem formy niemieckiej, dlatego też lepiej używać formy urzędowej jako bliższej pruskiemu oryginałowi. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kajmy''' | |'''Kajmy''' | ||
Linia 1863: | Linia 1882: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1295, 1385 ''Laucosede''; 1411-19 ''Lawxetin''. | + | |1295, 1385 ''Laucosede''; 1411-19 ''Lawxetin''. Według Kohutka pol. ''Luksety'', co jest pisownianym przejęciem formy niem., ale ze względu na fakt, że forma ta pojawia się nigdzie indziej, nie sądzę aby było warto "poświęcać" dla niej nazwę obecną, wcale nie gorszą. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Maciejowizna''' | |'''Maciejowizna''' | ||
Linia 1905: | Linia 1924: | ||
| | | | ||
*1386 ''Maraw'', 1387 ''Mynauwten'', ''Minautendorf''. Miejscowość musiała mieć pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie. | *1386 ''Maraw'', 1387 ''Mynauwten'', ''Minautendorf''. Miejscowość musiała mieć pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie. | ||
− | *Do | + | *Do 2004 r. ''Morzewo''. Taką postać ustaliła KUNM, jednak forma używana obecnie zdaje się być bliższa pruskiemu oryginałowi. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowa Wieś''' | |'''Nowa Wieś''' | ||
Linia 2054: | Linia 2073: | ||
|''Schönau'' | |''Schönau'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Szonowo''' |
− | |Kohutek spolszczył n. niem. jako ''Szonów'' (być może zaczerpnął tej formy z map lub oparł się na spolszczeniach nazw znanych ze Śląska, skąd pochodził). Chyba lepsze to od nazwy obecnej, ahistorycznej. Formant -''ów'' jest w polskiej toponimii Prus bardzo rzadki, | + | |Kohutek spolszczył n. niem. jako ''Szonów'' (być może zaczerpnął tej formy z map lub oparł się na spolszczeniach nazw znanych ze Śląska, skąd pochodził). Chyba lepsze to od nazwy obecnej, ahistorycznej. Formant -''ów'' jest jednak w polskiej toponimii Prus bardzo rzadki i chyba lepiej poprawić tę nieregularność, aby lepiej odpowiadała lokalnym uwarunkowaniom nazewniczym (por. też ''Szonowo'' k. Malborka - obecnie "Kraśniewo"). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Talpity''' | |'''Talpity''' | ||
Linia 2065: | Linia 2084: | ||
| | | | ||
*Obocznie funkcjonuje też forma ''Tolpity''. | *Obocznie funkcjonuje też forma ''Tolpity''. | ||
− | * | + | *1386 ''Talpotiten'', 1388 ''Talpititen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tulno''' | |'''Tulno''' | ||
Linia 2071: | Linia 2090: | ||
|2 | |2 | ||
|''Taulen'' | |''Taulen'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
Linia 2081: | Linia 2100: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Potocznie także: ''Sokoły''. Należy tępić tę formę. | + | | |
+ | *1348 ''Tumpit'', ''Tumpiten''; 1386 ''Tumpite''. | ||
+ | *Potocznie także: ''Sokoły''. Należy tępić tę formę. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wakarowo''' | |'''Wakarowo''' | ||
Linia 2114: | Linia 2135: | ||
|'''Solajny''' | |'''Solajny''' | ||
| | | | ||
− | *1507 ''Sellen'', 1543 ''Salewnen''. | + | *1507 ''Sellen'', 1543 ''Salewnen''. Według Germershausena do tej wsi odnoszą się też zapisy ''Saloniten'' (1386, 1402-08), ''Salunen'' (1402-08). |
*Powojenne spolszczenie ''Zielno'' zdaje się nawiązywać do najstarszego zapisu pierwotnej nazwy pruskiej. Przed wojną jednak spolszczano tę nazwę jako ''Solajny'' i ta nazwa lepiej oddaje pruski charakter oryginału. | *Powojenne spolszczenie ''Zielno'' zdaje się nawiązywać do najstarszego zapisu pierwotnej nazwy pruskiej. Przed wojną jednak spolszczano tę nazwę jako ''Solajny'' i ta nazwa lepiej oddaje pruski charakter oryginału. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 2273: | Linia 2294: | ||
|'''Powodowo''' | |'''Powodowo''' | ||
|Rychliki | |Rychliki | ||
− | | | + | |4 |
|''Powunden'' | |''Powunden'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | |'''Powundy''' |
− | |1285 ''Powunden'', 1299 ''Powiden''. Nazwa pruska, po wojnie spolszczona niedokładnie, z adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka ''-owo''. | + | |1285 ''Powunden'', 1299 ''Powiden''. Nazwa pruska, po wojnie spolszczona niedokładnie, z adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka ''-owo''. Lepsza jest używana przez Kohutka forma ''Powundy'', blisko oddająca oryginał. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Protowo''' | |'''Protowo''' | ||
Linia 2495: | Linia 2516: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Zukasy''' | |'''Zukasy''' | ||
− | |Nazwa ''Succase'' jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od ''zuks'' - ryba, co do przyrostka por. ''Wilkasy''). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. ''Zukasy''. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma ''Zôkazé'' (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę ''Zukasy'' można uznać za korektę tej formy. | + | |Nazwa ''Succase'' (1577 ''Sukase'') jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od ''zuks'' - ryba, co do przyrostka por. ''Wilkasy''). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. ''Zukasy''. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma ''Zôkazé'' (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę ''Zukasy'' można uznać za korektę tej formy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Święty Kamień''' | |'''Święty Kamień''' | ||
Linia 2867: | Linia 2888: | ||
| | | | ||
*1291 ''Rogiten'', 1348 ''Rogitten'', 1374 ''Rogite''. | *1291 ''Rogiten'', 1348 ''Rogitten'', 1374 ''Rogite''. | ||
− | *Co prawda, Chojnacki podaje nazwę spolszczoną w formie ''Regity'', ale forma powojenna też jest teoretycznie poprawna - odnosi się do starszej postaci nazwy. Raczej nie ma co | + | *Co prawda, Chojnacki podaje nazwę spolszczoną w formie ''Regity'' (taka forma widnieje też w PRNG jako wariant), ale forma powojenna też jest teoretycznie poprawna - odnosi się do starszej postaci nazwy. Raczej nie ma co kopi kruszyć o jedną literkę, zwłaszcza że trudno powiedzieć, na ile przekaz Chojnackiego jest autentyczny. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Różaniec''' | |'''Różaniec''' | ||
Linia 2894: | Linia 2915: | ||
*1251 ''Russe''; 1280, 1284 ''Russin'', 1285 ''Russen''. | *1251 ''Russe''; 1280, 1284 ''Russin'', 1285 ''Russen''. | ||
*Podobnie jak w przypadku wsi ''Rogity'' (p. wyżej), nazwa obecna kłóci się z przekazem Chojnackiego, który podaje formę ''Rosy''. Niemniej, forma ''Rusy'' jest zgodna ze starymi zapiskami, a wartość przekazu Chojnackiego jest wątpliwa. | *Podobnie jak w przypadku wsi ''Rogity'' (p. wyżej), nazwa obecna kłóci się z przekazem Chojnackiego, który podaje formę ''Rosy''. Niemniej, forma ''Rusy'' jest zgodna ze starymi zapiskami, a wartość przekazu Chojnackiego jest wątpliwa. | ||
+ | *Nazwa wariantywna wg PRNG: ''Rosiny''. Raczej unikałbym tej formy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Siedlisko''' | |'''Siedlisko''' | ||
Linia 2915: | Linia 2937: | ||
|2 | |2 | ||
|''Strauben'' | |''Strauben'' | ||
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | |Potrzebne informacje hist. i etym., co do pochodzenia nazwy wsi. | + | |Potrzebne informacje hist. i etym., co do pochodzenia nazwy wsi. W NMP miejscowość nienotowana, ale dla podobnie nazwanej wsi ''Strubno'' (gm. Płoskinia, zob. tam), R. Przybytek nie doszukuje się pruskiego korzenia. Mimo wszystko nie przekreślałbym w pełni możliwości pochodzenia od prus. ''strāuwa'' "prąd, nurt". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szyleny''' | |'''Szyleny''' | ||
Linia 2933: | Linia 2955: | ||
|niemieckie (tłum. z prus.) | |niemieckie (tłum. z prus.) | ||
|'''Sąkrześle''' | |'''Sąkrześle''' | ||
− | |Niemiecka nazwa miejscowości ''Sonnenstuhl'' jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako ''Sawliskresil'' (1423), rekonst. *''Saulis-Krēslan'', dosł. "krzesło Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma ''Świętochowo'', choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy). | + | |Niemiecka nazwa miejscowości ''Sonnenstuhl'' jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako ''Sawliskresil'' (1423), rekonst. *''Saulis-Krēslan'', dosł. "krzesło (tron) Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma ''Świętochowo'', choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ujście''' | |'''Ujście''' | ||
Linia 2949: | Linia 2971: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Miejscowość powstała w okolicy o nazwie ''Aue'' (pol. powoj. ''Błonie''), od której wzięła swą oryginalną nazwę. Raczej niemieckie. | + | |1374 ''Owe'', 1399 ''Owenhofe''. Miejscowość powstała w okolicy o nazwie ''Aue'' (pol. powoj. ''Błonie''), od której wzięła swą oryginalną nazwę. Raczej niemieckie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wielewo''' | |'''Wielewo''' | ||
Linia 3257: | Linia 3279: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |PRNG notuje jako wariantową nazwę ''Mingin'', która zdaje się nawiązywać do historycznej nazwy sąsiedniej wsi Miłaki (p. wyżej). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Młynowo''' | |'''Młynowo''' | ||
Linia 3273: | Linia 3295: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1290, 1336 ''Nalaben''. ''Wieś założona na pruskich polach ''Arobiten'' i ''Keysonis'' (1290). | + | | |
+ | *1290, 1336 ''Nalaben''. ''Wieś założona na pruskich polach ''Arobiten'' i ''Keysonis'' (1290). | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Giedoły''. Nazwa zapewne ponowiona od pobliskich Giedaw (o ile w ogóle odniesienie jej tutaj nie jest błędem po stronie autorów PRNG). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Perwilty''' | |'''Perwilty''' | ||
|Lelkowo | |Lelkowo | ||
− | | | + | |1 |
|''Perwilten'' | |''Perwilten'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
Linia 3353: | Linia 3377: | ||
|2 | |2 | ||
|''Wohlau'' | |''Wohlau'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1347 ''Waldowe'' (tu?). Według kartoteki NMP, nazwa pruska, chociaż ostateczna niemiecka postać ''Wohlau'' mogła powstać pod wpływem polskim. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wyszkowo''' | |'''Wyszkowo''' | ||
Linia 3419: | Linia 3443: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Szkudyty''' | |'''Szkudyty''' | ||
− | |Miejscowość założona na pruskim polu ''Scudithen'' (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa ''Cieszęta'' jest zupełnie ahistoryczna. | + | | |
+ | *Do 1996 oficjalnie: ''Cieszęty'' (tak ustaliła KUNM). | ||
+ | *Miejscowość założona na pruskim polu ''Scudithen'' (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa ''Cieszęta'' jest zupełnie ahistoryczna. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gajle''' | |'''Gajle''' | ||
Linia 3435: | Linia 3461: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1324 ''Gaudyn'' | + | | |
+ | *1324 ''Gaudyn''. Nazwa pruska. | ||
+ | *Według Kohutka ''Gałdy'' (poprawniej byłoby ''Gaudy''), jednak nie widzę sensu zmieniania formy obecnej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Glądy''' | |'''Glądy''' | ||
Linia 3445: | Linia 3473: | ||
|1324 ''Glandin'' | |1324 ''Glandin'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Glebiska''' |
|Pieniężno | |Pieniężno | ||
|2 | |2 | ||
Linia 3451: | Linia 3479: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Pierwotnie: ''Glewiske'', ''Glebisken'' (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją. | + | | |
+ | *Do 1996 oficjalnie: ''Glebisko''. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Glewiske'', ''Glebisken'' (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jesionowo''' | |'''Jesionowo''' | ||
Linia 3501: | Linia 3531: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1284 ''Kirsin'', 1287 ''Cirsini''. Wieś powstała na pruskim polu ''Possede'' (1284), podobnie jak wieś ''Posady'' (p. niżej), która wzięła od niego swoją nazwę. | + | | |
+ | *1284 ''Kirsin'', 1287 ''Cirsini''. Wieś powstała na pruskim polu ''Possede'' (1284), podobnie jak wieś ''Posady'' (p. niżej), która wzięła od niego swoją nazwę. | ||
+ | *Nieurzędowo także: ''Kierszyn'' (taki wariant podaje PRNG). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kowale''' | |'''Kowale''' | ||
Linia 3537: | Linia 3569: | ||
| | | | ||
*1304 ''Laysen'', ''Leyse'', ''Layse''. | *1304 ''Laysen'', ''Leyse'', ''Layse''. | ||
− | *U Chojnackiego co prawda jako ''Lajzy'', ale to | + | *U Chojnackiego i Kohutka co prawda jako ''Lajzy'', ale raczej nie jest to coś faktycznie używanego. Do formy obecnej nie można mieć zastrzeżeń. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Łoźnik''' | |'''Łoźnik''' | ||
Linia 3560: | Linia 3592: | ||
|''Peythunen'' | |''Peythunen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |||
|(Pejtuny) | |(Pejtuny) | ||
+ | | | ||
*1282 ''Poytun'', 1304 ''Peytune''. Wieś powstała na pruskich polach ''Marim'' (1282) i ''Speriti'' (1282). Wszystkie nazwy są pruskie. | *1282 ''Poytun'', 1304 ''Peytune''. Wieś powstała na pruskich polach ''Marim'' (1282) i ''Speriti'' (1282). Wszystkie nazwy są pruskie. | ||
*Na niektórych przedwojennych mapach - ''Pejtuny''. Jest to jednak raczej "mechaniczne" spolszczenie formy niem., nic wartego korekty. | *Na niektórych przedwojennych mapach - ''Pejtuny''. Jest to jednak raczej "mechaniczne" spolszczenie formy niem., nic wartego korekty. | ||
Linia 3611: | Linia 3643: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Chociaż nazwa wsi ''Palten'' jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano wsi n. ''Posady'', będącej spolszczeniem równie starej nazwy pola ''Possede'' (1288), na którym powstała ta wieś. Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie ''Pełty'', co zapewne skutkowałoby pomyłkami. | + | |Chociaż nazwa wsi ''Palten'' jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano wsi n. ''Posady'', będącej spolszczeniem równie starej nazwy pola ''Possede'' (1288), na którym powstała ta wieś. Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie ''Pełty'', co zapewne skutkowałoby pomyłkami. Z tego powodu nie stosuję tu używanej przez Kohutka formy ''Pałty'', mimo że pozwalałaby ona zachować ciągłość z formą obowiązującą przed wojną. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Radziejewo''' | |'''Radziejewo''' | ||
Linia 3729: | Linia 3761: | ||
|'''Jarzębiec''' | |'''Jarzębiec''' | ||
|Płoskinia | |Płoskinia | ||
− | | | + | |6 |
|''Schönau'' | |''Schönau'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Szynowo''' |
| | | | ||
+ | *Potocznie też: ''Jastrzębiec''. | ||
+ | *Spolsczenie ''Szynowo'' za Kohutkiem. Obecna nazwa nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lubnowo''' | |'''Lubnowo''' | ||
Linia 3795: | Linia 3829: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Potoczny wariant: ''Zaporowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Płoskinia''' | |'''Płoskinia''' | ||
Linia 3823: | Linia 3857: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1304 ''Raus'', ''Rabusen''; 1314 ''Rawos''. Przybytek rekonstruuje jako prus. *''Rabusai'' lub *''Rabuzai'', toteż przyjęte przez KUNM spolszczenie (mimo dużych wahań fonetycznych oryginału), wydaje się być etymologicznie poprawne. | + | |1304 ''Raus'', ''Rabusen''; 1314 ''Rawos''. Przybytek rekonstruuje jako prus. *''Rabusai'' lub *''Rabuzai'', toteż przyjęte przez KUNM spolszczenie (mimo dużych wahań fonetycznych oryginału), wydaje się być etymologicznie poprawne. Nie ma raczej potrzeby wprowadzania formy ''Rawuzy'', jak proponują Kohutek i Leyding. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Strubno''' | |'''Strubno''' | ||
Linia 3829: | Linia 3863: | ||
|2 | |2 | ||
|''Straubendorf'' | |''Straubendorf'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1322 ''Strubendorf'', 1404 ''Struwendorf''. Źródła historyczne Warmii notują zapisy 1374 ''Strube'', 1376 ''Struben'' (bez członu -dorf), ale nie jestem do końca pewien, czy odnoszą się one do tej wsi. NMP nie notuje ich w haśle o Strubnie. Według NMP, nazwa niemiecka utworzona od n. osobowej niewiadomego pochodzenia. Może to pruska n. os.? |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stygajny''' | |'''Stygajny''' | ||
Linia 3890: | Linia 3924: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Stołgity''' | |'''Stołgity''' | ||
− | |Pierwotnie: ''Stolgiten'' ( | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Stolgiten'' (1310). U Leydinga spolszczenie n. pruskiej jako ''Stołgity''. Co ciekawe, Leyding konsekwentnie używa tej nazwy również w drugim tomie swojego pracy (dotyczącym nazw fizjograficznych), mimo że został on wydany dopiero w 1959, długo po oficjalnym ustaleniu nazw w regionu (i wspominane tam nazwy miejscowe są na ogół zgodne z ustaleniami). Mogłoby to sugerować, że nazwa ta była jeszcze wtedy w potocznym użyciu. | ||
+ | *Nazwa niemiecka praktycznie od początku współistnieje z pruską (por. pierwotny zapis zlatynizowany ''Alta Villa'' z 1312). KUNM zdecydowała się ostatecznie na tłumaczenie n. niem., chociaż lepiej było podążyć za Leydingiem i ocalić nazwę pruską. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bardyny''' | |'''Bardyny''' | ||
Linia 3898: | Linia 3934: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1282 ''Bardin'', 1323 ''Bardyn'' | + | | |
+ | *1282 ''Bardin'', 1323 ''Bardyn'' | ||
+ | *U Kohutka: ''Bardy'', ale jako że forma ta nie pojawia się nigdzie indziej (a opracowanie Kohutka jest późne, powstawało podczas IIWŚ), nie widzę potrzeby zmieniania tej nazwy. Forma obecna równie dobrze (jeśli nie lepiej) oddaje pruski oryginał. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bronki''' | |'''Bronki''' | ||
Linia 3912: | Linia 3950: | ||
|2 | |2 | ||
|''Hopfenbruch'' | |''Hopfenbruch'' | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
Linia 3971: | Linia 4001: | ||
|''Muttersegen'' | |''Muttersegen'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | |Potocznie też: ''Macierz'' (w PRNG i na mapach). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Karwiny''' | ||
+ | |Wilczęta | ||
+ | |2 | ||
+ | |''Karwinden'' | ||
+ | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1333 ''Kurwingen'', 1349 ''Karwingen''. Nazwa pruska, przejęta od n. lasu (1344 ''Carwingyne''). | ||
+ | *Pobliska osada ''Dębień'' (zwana także ''Józefowem''), tworząca z Karwinami jedno sołectwo jest miejscowością nową, wydzieloną z Karwin. Osada przejęła nazwę po nieistniejącym dziś folwarku ''Dębień'' (niem. ''Louisenwalde''), położonym na wschód od Karwin. Z kolei wariantywna nazwa ''Józefowo'' to przejściowa, używana krótko po wojnie przez nowych osiedleńców nazwa Karwin. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Księżno''' | |'''Księżno''' | ||
Linia 4052: | Linia 4092: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Wieprza''' | |'''Wieprza''' | ||
− | |Nazwa wsi pochodzi od n. strumienia ''Ebersbach'' (dosł. "dzicza struga"), którą po wojnie przełożono na polski w formie ''Wieprza''. Wydaje mi się uzasadnione, żeby nazwa wsi była konsekwentna z nazwą wodną. | + | | |
+ | *U Leydinga i w PRNG jako wariant: ''Dzikowo''. | ||
+ | *Nazwa wsi pochodzi od n. strumienia ''Ebersbach'' (dosł. "dzicza struga"), którą po wojnie przełożono na polski w formie ''Wieprza''. Wydaje mi się uzasadnione, żeby nazwa wsi była konsekwentna z nazwą wodną. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tatarki''' | |'''Tatarki''' | ||
Linia 4069: | Linia 4111: | ||
|'''Niemce''' | |'''Niemce''' | ||
| | | | ||
+ | *1319 ''Villa Theutonica'' | ||
*Na niektórych starych mapach pojawia się spolszczenie ''Niemce''. Trudno stwierdzić, czy kiedykolwiek takie spolszczenie istniało wśród ludności warmijskiej (brak na to dowodów), prędzej to wymysł kartografów. Niemniej, lepsze to od ahistorycznej, nieuzasadnionej nazwy ''Wilczęta''. | *Na niektórych starych mapach pojawia się spolszczenie ''Niemce''. Trudno stwierdzić, czy kiedykolwiek takie spolszczenie istniało wśród ludności warmijskiej (brak na to dowodów), prędzej to wymysł kartografów. Niemniej, lepsze to od ahistorycznej, nieuzasadnionej nazwy ''Wilczęta''. | ||
− | *Z kolei podawany przez Kohutka wariant "''Podstolice''" to wynik nieporozumienia - pomyłka z wsią położoną w Wielkopolsce (niedaleko Chodzieży) o takiej samej n. niemieckiej. Być może błąd przepisany z jakiejś mapy. | + | *Z kolei podawany przez Kohutka (obok wyżej wspomnianych "Niemiec", ale w innym haśle) wariant "''Podstolice''" to wynik nieporozumienia - pomyłka z wsią położoną w Wielkopolsce (niedaleko Chodzieży) o takiej samej n. niemieckiej. Być może błąd przepisany z jakiejś mapy. |
|} | |} | ||
Linia 4157: | Linia 4200: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Zełwałd'' | *Dawniej też: ''Zełwałd'' | ||
− | *Nazwa niemiecka przeniesiona przez osadników z Turyngii, od położonego tam dużego miasta. Nazwa spolonizowana jako ''Zełwałd'', | + | *Nazwa niemiecka przeniesiona przez osadników z Turyngii, od położonego tam dużego miasta. Nazwa spolonizowana przez miejscowych jako ''Zełwałd'', wtórnie ''Zalewo''. |
*Miasto leży nad jeziorem o pięknej staropruskiej nazwie ''Ewingi'' (niem. ''Ewing-See''). Bywa ono też znane pod wtórną nazwą "Jezioro Zalewskie", co należy zwalczać. | *Miasto leży nad jeziorem o pięknej staropruskiej nazwie ''Ewingi'' (niem. ''Ewing-See''). Bywa ono też znane pod wtórną nazwą "Jezioro Zalewskie", co należy zwalczać. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zelvalt'', ''do Zelvaldu''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Borek''' | |'''Borek''' | ||
Linia 4230: | Linia 4274: | ||
| | | | ||
*Miejscowość była majątkiem, przynależącym do sąsiedniej wsi ''Freudenthal'' (ob. Franciszkowo Dolne, p. niżej), z którą dzieliła nazwę. | *Miejscowość była majątkiem, przynależącym do sąsiedniej wsi ''Freudenthal'' (ob. Franciszkowo Dolne, p. niżej), z którą dzieliła nazwę. | ||
− | *Początkowo po wojnie ''Freudenthal'' i ''Freudenthal-Gut'' nazywano po polsku ''Wesołowo'' i ''Wesołówko'', tłumacząc znaczenie nazwy niemieckiej (ludową polską nazwę "Nowe Wybudowanie" zignorowano). | + | *Początkowo po wojnie ''Freudenthal'' i ''Freudenthal-Gut'' nazywano po polsku ''Wesołowo'' i ''Wesołówko'', tłumacząc znaczenie nazwy niemieckiej (ludową polską nazwę "Nowe Wybudowanie" zignorowano). Takie rozwiązanie znajduje się w początkowych ustaleniach KUNM, jednak ostatecznie dla ''Freudenthal-Gut'' przyjęto funkcjonującą wówczas już w terenie, ale powojenną i nieuzasadnioną nazwę ''Franciszkowo'' (podczas gdy sąsiednie Franciszkowo Dolne wciąż było jeszcze oficjalnie "Wesołowem"). Na niektórych starych mapach i dokumentach można spotkać formę "Franciszkowo Górne", ale ten drugi człon z czasem zanikł. |
*Ponieważ obecne Franciszkowo i Franciszkowo Dolne przed wojną dzieliły tę samą nazwę, której odpowiada przedwojenne ''Nowe Wybudowanie'' (p. niżej), wydaje się zasadne, aby przywrócić tę nazwę również w przypadku tej osady. Ponieważ miejscowość była określana przed wojną jako "dwór" (''Gut''/''Hof''), wydaje się, że można by dookreślić tę nazwę jako ''Nowe Wybudowanie-Dwór''. Taka nazwa może budzić zdziwienie, ale i tak wydaje się najbardziej rozsądnym rozwiązaniem i pozwala usunąć z mapy nieuprawnione "Franciszkowo". Ewentualnie można by przywrócić powojenne ludowe ''Wesołówko'' (jako nawiązanie do n. niem.), ale taka nazwa nie oddaje związku między miejscowościami. | *Ponieważ obecne Franciszkowo i Franciszkowo Dolne przed wojną dzieliły tę samą nazwę, której odpowiada przedwojenne ''Nowe Wybudowanie'' (p. niżej), wydaje się zasadne, aby przywrócić tę nazwę również w przypadku tej osady. Ponieważ miejscowość była określana przed wojną jako "dwór" (''Gut''/''Hof''), wydaje się, że można by dookreślić tę nazwę jako ''Nowe Wybudowanie-Dwór''. Taka nazwa może budzić zdziwienie, ale i tak wydaje się najbardziej rozsądnym rozwiązaniem i pozwala usunąć z mapy nieuprawnione "Franciszkowo". Ewentualnie można by przywrócić powojenne ludowe ''Wesołówko'' (jako nawiązanie do n. niem.), ale taka nazwa nie oddaje związku między miejscowościami. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 4240: | Linia 4284: | ||
|'''Nowe Wybudowanie''' | |'''Nowe Wybudowanie''' | ||
| | | | ||
− | * | + | *Według ustaleń KUNM: ''Wesołowo''. Nazwa ta bywa czasem używana do dziś. |
− | *Wieś ''Freudenthal'' ludność polska określała mianem ''Nowe Wybudowanie'' ("wybudowanie" to północnopolskie określenie kolonii, przysiółka). Po wojnie jednak zamiast tego | + | *Wieś ''Freudenthal'' ludność polska określała mianem ''Nowe Wybudowanie'' ("wybudowanie" to północnopolskie określenie kolonii, przysiółka - z niem. ''Abbau''). Po wojnie jednak zamiast tego oficjalnie wprowadzono nazwę "Wesołowo" (kalka I członu n. niem.), a nieoficjalnie używano nowej nazwy "Franciszkowo (Górne i Dolne)", co z czasem przedostało się do urzędowego użycia. Nazwa ''Franciszkowo'' nie ma jednak żadnego historycznego uzasadnienia i jest niezgodna z przedwojenną tradycją. Należy więc bezzwłocznie przywrócić autentyczną polską nazwę ''Nowe Wybudowanie''. Tworzy to pewien problem w kwestii pochodnej nazwy sąsiedniej osady, o czym wyżej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Frednowy''' | |'''Frednowy''' | ||
Linia 4265: | Linia 4309: | ||
|pruskie al. słowiańskie | |pruskie al. słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Gardy'', ''Gardzin'' (formy raczej wtórne). | + | | |
+ | *Niem. także ''Schönberg''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Gardy'', ''Gardzin'' (formy raczej wtórne). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gromoty''' | |'''Gromoty''' | ||
Linia 4343: | Linia 4389: | ||
| | | | ||
*Po więcej wyjaśnień, patrz niżej ''Kałduny''. | *Po więcej wyjaśnień, patrz niżej ''Kałduny''. | ||
− | *Miejscowość włączona w skład Rudzienic, stąd używana często nazwa ''Rudzienice-Kałdunki''. Jestem przeciwnikiem takiego nazewnictwa (a także łączenia miejscowości). | + | *Miejscowość włączona w skład Rudzienic, stąd używana często nazwa ''Rudzienice-Kałdunki'' (w takiej postaci również miejscowość ta widnieje w oficjalnych spisach od 2005 r.). Jestem przeciwnikiem takiego nazewnictwa (a także łączenia miejscowości). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kałduny''' | |'''Kałduny''' | ||
Linia 4388: | Linia 4434: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Część wsi Rudzienice, często używana nazwa ''Rudzienice-Karłowo'' - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa. | + | |Część wsi Rudzienice, często używana nazwa ''Rudzienice-Karłowo'' (od 2005 r. oficjalna) - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Katarzynki''' | |'''Katarzynki''' | ||
Linia 4682: | Linia 4728: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1325 ''Stradam'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szałkowo''' | |'''Szałkowo''' | ||
Linia 4688: | Linia 4734: | ||
|2 | |2 | ||
|''Schalkendorf'' | |''Schalkendorf'' | ||
− | | | + | |hybryda (prus. + niem.)? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa odosobowa - w kartotece NMP I człon nazwy porównywany jest z litewskimi n.os. z rdzeniem ''Šauk'' (np. ''Šaukolas'', ''Šaukalas'' [dosł. "krzykacz"], ''Šauk-inas'', ''Šauk-evičius'') i polskimi ''Szalka'', ''Szalko''. Mamy więc prawdopodobnie do czynienia z nazwą niemiecką utworzoną na bazie bałtyckiej n. osobowej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szczepkowo''' | |'''Szczepkowo''' | ||
Linia 4698: | Linia 4744: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa polska ''Szczepkowo'' | + | |1438 ''Schepken'', ''Szepkau''. Nazwa polska ''Szczepkowo'' pierwotna, z czasem zastąpiona przez n. niem. ''Louisenhof'', chociaż jeszcze na przełomie XVIII i XIX w. funkcjonowała obocznie w zniemczonej formie ''Schöpkau''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szeplerzyzna''' | |'''Szeplerzyzna''' | ||
Linia 4741: | Linia 4787: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Do 2005 | + | |Do 2005 roku oficjalnie: ''Spędziny''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tynwałd''' | |'''Tynwałd''' | ||
Linia 4749: | Linia 4795: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Tïnvou̯t'', -''vou̯da''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Urwisko''' | |'''Urwisko''' | ||
Linia 4773: | Linia 4819: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie niem. ''Herzog(en)winkel'' (1317 ''Hertzogenwinkel'', 1324 ''Hertzigwienkel''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wilczany''' | |'''Wilczany''' | ||
Linia 4799: | Linia 4845: | ||
| | | | ||
*Niem. też ''Kaspendorf'' (bez członu relacyjnego). | *Niem. też ''Kaspendorf'' (bez członu relacyjnego). | ||
− | *Pierwotnie: ''Woyatenig'' (ok. 1400 roku). Oprócz tego, w | + | *Pierwotnie: ''Woyacnik'' (1335), ''Woyatenig'' (ok. 1400 roku). Oprócz tego, w 1350 r. pojawia się zapis ''Wodoniten, welches itzund Caspendorff heisst''. Obie nazwy są bez wątpienia pruskiego pochodzenia. KUNM najwyraźniej przeoczyła te fakty, nadając wsi nową nazwę ''Wola Kamieńska'', która zachowuje relacyjny przedwojennej nazwy niemieckiej, jednak sama w sobie jest ahistoryczna. Wobec istnienia dwóch historycznych nazw pruskich dla tej wsi, należało jedną z nich spolszczyć. Jako podstawę nowej nazwy polskiej wybieram, całkowicie arbitralnie, nazwę zanotowaną później, ze względu na bardziej przejrzystą budowę i większą łatwość spolszczenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Zazdrość''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Zazdrosz'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa w latach 1865-1945: ''Bonin''. Dość ciekawa zmiana nazwy. |
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Ząbrowo''' |
|Iława | |Iława | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Sommerau'' |
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | |1324 ''Someraw''. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, spolonizowana przez miejscową ludność jako ''Ząbrowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Biskupiczki''' | |'''Biskupiczki''' | ||
Linia 4914: | Linia 4960: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej dwie miejscowości: ''Łodygowo Małe'' i ''Wielkie'' (''Klein'', '' | + | *Dawniej dwie miejscowości: ''Łodygowo Małe'' i ''Wielkie'' (''Klein'', ''Groß Ludwigsdorf'') |
*Pierwotnie: ''Scharnot'' (1285), ''Scharnothen'' (1293). Jest to nazwa staropruska (rekonst. *Skarn-ōt-), na jej podstawie Leyding postuluje pol. ''Szaroty'', ale to sztuczność. Wieś jest jedną z najstarszych w okolicy. | *Pierwotnie: ''Scharnot'' (1285), ''Scharnothen'' (1293). Jest to nazwa staropruska (rekonst. *Skarn-ōt-), na jej podstawie Leyding postuluje pol. ''Szaroty'', ale to sztuczność. Wieś jest jedną z najstarszych w okolicy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 4957: | Linia 5003: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1280 ''Tropil'', | + | |1280 ''Tropil'', 1326 ''Trupil''. Nazwa pruska, przejęta od nazwy jeziora ''Trupel'' (niem. ''Traupeler See'', 1326 ''Trupil''). Historycznie wieś dzieliła się na Trupel Górny i Dolny. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wałdowo''' | |'''Wałdowo''' | ||
Linia 4963: | Linia 5009: | ||
|1 | |1 | ||
|''Waldau'' | |''Waldau'' | ||
− | | | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1289 ''Waldowe''. Nazwa dwuznaczna - możliwa niemiecka lub pruska etymologia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wola''' | |'''Wola''' | ||
Linia 5236: | Linia 5282: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Lignowy'', ''Lignowo Wielkie''. | *Dawniej też: ''Lignowy'', ''Lignowo Wielkie''. | ||
− | *Nie wykluczałbym hydronimicznego pochodzenia nazwy, od n. rz. ''Liwy'' (niem. ''Liebe''). Wsie nie znajdują się bezpośrednio nad rzeką, ale w pobliżu. | + | *Nie wykluczałbym hydronimicznego pochodzenia nazwy, od n. rz. ''Liwy'' (niem. ''Liebe''). Wsie nie znajdują się bezpośrednio nad rzeką, ale w pobliżu. |
+ | *W potocznym powojennym użyciu ahistoryczna nazwa ''Lipowo''. Unikać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Michałowo''' | |'''Michałowo''' | ||
Linia 5252: | Linia 5299: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1361 ''Nypekaw''. NMP wywodzi od słow. n. os. ''Nipek'', ''Nipko''. | + | | |
+ | *1361 ''Nypekaw''. NMP wywodzi od słow. n. os. ''Nipek'', ''Nipko''. | ||
+ | *Nazwa wariantywna w PRNG: ''Lipiny''. Brak dla niej uzasadnienia historycznego. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Olbrachtowo''' | |'''Olbrachtowo''' | ||
Linia 5300: | Linia 5349: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |U Leydinga ''Różajny'', co jest dokładniejszym przejęciem fonetycznym n. niem. | + | | |
+ | *Od 2016 r. oficjalnie: ''Emilianowo-Róża''. Osobiście jestem przeciwnikiem takiego prefiksowania miejscowości nadrzędnych. To jakieś urzędnicze konwencje, nie służące lokalnej toponimii ani tożsamości. | ||
+ | *U Leydinga ''Różajny'', co jest dokładniejszym przejęciem fonetycznym n. niem. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Różanki''' | |'''Różanki''' | ||
Linia 5333: | Linia 5384: | ||
|'''Merynos''' | |'''Merynos''' | ||
| | | | ||
− | *Osada (dawny folwark) znajduje się nad jeziorem ''Merynos'' (niem. ''Merinoß-See''), którego nazwa pochodzi od nazwy rasy hodowanych tam niegdyś owiec. Nazwę miejscowości należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora. | + | *Osada (dawny folwark) znajduje się nad jeziorem ''Merynos'' (niem. ''Merinoß-See''), którego nazwa pochodzi od nazwy rasy hodowanych tam niegdyś owiec. Nazwę miejscowości należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora. Tym bardziej, że PRNG rzeczywiście notuję n. ''Merynos'' jako wariantywną nazwę tej osady. |
*Jezioro Merynos nosiło również nazwę ''Olszan'' lub ''Olszewo'' (niem. ''Olszan See'', 1386 ''Olschau''), polskiego pochodzenia. Nie ma jednak takiej tradycji dla n. osady. | *Jezioro Merynos nosiło również nazwę ''Olszan'' lub ''Olszewo'' (niem. ''Olszan See'', 1386 ''Olschau''), polskiego pochodzenia. Nie ma jednak takiej tradycji dla n. osady. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 5343: | Linia 5394: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Falewo''. | + | *Dawniej też: ''Falewo'', ''Ulowo''. |
*1321 ''Wulowe'' - nazwa uważana w literaturze za niemiecką. Spolonizowana jako ''Ulnowo'' lub ''Falewo''. | *1321 ''Wulowe'' - nazwa uważana w literaturze za niemiecką. Spolonizowana jako ''Ulnowo'' lub ''Falewo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 5352: | Linia 5403: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W PRNG wariant: ''Frydrychowo'' (może warte wprowadzenia, jako odzwierciedlenie n. niemieckiej). U Leydinga jeszcze inaczej - ''Pchlarki''. Brak przedwojennej polskiej tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wiśniówek''' | |'''Wiśniówek''' | ||
Linia 5384: | Linia 5435: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |I człon nazwy niem. imienny, prawdopodobnie niemiecki (chociaż nie wykluczałbym w pełni bałtyckiej etymologii). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie. Dodatkowo, u Leydinga pojawia się bliższy formie niemieckiej wariant ''Szakowice''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bajdy''' | |'''Bajdy''' | ||
Linia 5579: | Linia 5630: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Do 2011 r. oficjalnie ''Kupinin''. Forma ta musiała się ustalić po wojnie wbrew ustaleniom KUNM (ta ustaliła ''Kupin''). W 2011 r. powrócono jednak do postaci wprowadzanej przez Komisję. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Likszany''' | |'''Likszany''' | ||
Linia 5644: | Linia 5695: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Försterei Auer''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Försterei Auer''. | ||
*Nie widzę uzasadnienia dla członu ''Nowe'' w obecnej nazwie. Nie wynika on z historii, brak go w niemieckiej postaci nazwy. Nie widzę też innej miejscowości, od której mógłby rozróżniać tę osadę. Zdaje się być całkowicie zbyteczny. | *Nie widzę uzasadnienia dla członu ''Nowe'' w obecnej nazwie. Nie wynika on z historii, brak go w niemieckiej postaci nazwy. Nie widzę też innej miejscowości, od której mógłby rozróżniać tę osadę. Zdaje się być całkowicie zbyteczny. | ||
+ | *Potocznie także: ''Chmielówka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Piekło''' | |'''Piekło''' | ||
Linia 5669: | Linia 5721: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Pierwotnie: 1396 ''Pomenelauken'', 1437 ''Pomelauken''. Człon -''lauks'' z czasem wypadł. | + | | |
+ | *Pierwotnie: 1396 ''Pomenelauken'', 1437 ''Pomelauken''. Człon -''lauks'' z czasem wypadł. | ||
+ | *Wariant w PRNG: ''Pamiątki''. Unikać tej ahistorycznej formy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pozorty''' | |'''Pozorty''' | ||
Linia 5733: | Linia 5787: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |ok. 1400 ''Surbayn''. | + | |1347, ok. 1400 ''Surbayn''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Śliwa''' | |'''Śliwa''' | ||
Linia 5741: | Linia 5795: | ||
|pruskie (spolonizowane) | |pruskie (spolonizowane) | ||
| -- | | -- | ||
− | |1338 ''Slewen'', ''Slebo''. | + | |1338 ''Slewen'', ''Slebo''; 1400 ''Sleben''; 1419 ''Sleuen''. Nazwa pruska, na gruncie polskim adideowana do ap. ''śliwa'', a następnie przejęta przez język niemiecki. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tarpno''' | |'''Tarpno''' | ||
Linia 5747: | Linia 5801: | ||
|2 | |2 | ||
|''Terpen'' | |''Terpen'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nazwa pruska, najwcześniejszy zapis ''Derpen'' (1543, 1579). Prawdopodobnie do tej wsi (lub jej obszaru) odnosi się też starsza pruska nazwa ''Regen'' al. ''Rengen'' (ok. 1400). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Urowo''' | |'''Urowo''' | ||
Linia 5757: | Linia 5811: | ||
|pruskie (zniemczone) | |pruskie (zniemczone) | ||
| -- | | -- | ||
− | |1346 '' | + | |1346 ''Urow'', 1352 ''Aure''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wielowieś''' | |'''Wielowieś''' | ||
Linia 5765: | Linia 5819: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |U Leydinga ''Dylewo'' | + | |Pierwotnie: ''Ditterichsdorf'' (1317). U Leydinga ciekawa forma ''Dylewo'' jednak bez żadnego potwierdzenia w jakimkolwiek innym źródle. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wieprz''' | |'''Wieprz''' | ||
Linia 5773: | Linia 5827: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |ok. 1400 ''Weppren'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Witoszewo''' | |'''Witoszewo''' | ||
Linia 5800: | Linia 5854: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Pierwotnie: ''Satheken'' (ok. 1400). Późniejsza nazwa ''Kattern'' niejasna - | + | *Pierwotnie: ''Satheken'' (ok. 1400). Późniejsza nazwa ''Kattern'' (znana od połowy XVI w.) niejasna - prawdopodobnie pruska, tożsama lub etymologicznie pokrewna nazwie wsi ''Kojtryny'' (pow. olsztyński, gm. Biskupiec, p.) lub niemiecka, utworzona od imienia ''Katarzyna''. |
*Przyjęta po wojnie nazwa ''Zatyki'' nawiązuje do starszej n. pruskiej, z nieetymologicznym ''Z''- (poprawniej byłoby ''Satyki'', ale niech już zostanie). | *Przyjęta po wojnie nazwa ''Zatyki'' nawiązuje do starszej n. pruskiej, z nieetymologicznym ''Z''- (poprawniej byłoby ''Satyki'', ale niech już zostanie). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 6008: | Linia 6062: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1881-1945: ''Reinshof''. | *Nazwa w latach 1881-1945: ''Reinshof''. | ||
− | * | + | *Do 2002 r. oficjalnie: ''Dąbrowo''. Historycznie spotykane obie formy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dąbrówno''' | |'''Dąbrówno''' | ||
Linia 6078: | Linia 6132: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Kalborno) | |(Kalborno) | ||
− | |Przed wojną: ''Kalborno'', taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma ''Kalbornia'' jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. ''Kalborńa''). Można by rozważyć powrót do historycznej formy. | + | |Przed wojną: ''Kalborno'', taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma ''Kalbornia'' (wprowadzona urzędowo w 2000 r.) jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. ''Kalborńa''). Można by rozważyć powrót do historycznej formy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Leszcz''' | |'''Leszcz''' | ||
Linia 6194: | Linia 6248: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1328 ''Tulenseitz'', 1399 ''Tawelsehe''. Nazwa pruskiego pochodzenia, polska wersja przejęta bezpośrednio z pruskiego. | + | *1328 ''Tulenseitz'', 1399 ''Tawelsehe''. Nazwa pruskiego pochodzenia, polska wersja przejęta bezpośrednio z pruskiego, mocno adideowana. |
*Gwarowo: ''Tuu̯oǯ́at'' (Loc. ''Tuu̯oǯ́eǯ́e''). | *Gwarowo: ''Tuu̯oǯ́at'' (Loc. ''Tuu̯oǯ́eǯ́e''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 6201: | Linia 6255: | ||
|1 | |1 | ||
|''Wansen'' | |''Wansen'' | ||
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | | |
+ | *Dawniej tez: ''Wązin''. | ||
+ | *1338 ''Baysin'', ''Wansen''. Nazwa pruska, być może etymologicznie pokrewna nazwie wsi ''Bażyny'' w gm. Orneta (zob.). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wierzbica''' | |'''Wierzbica''' | ||
Linia 6364: | Linia 6420: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Gajek'' (wariant notowany jedynie w Tece Toruńskiej). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lubian''' | |'''Lubian''' | ||
Linia 6390: | Linia 6446: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Frycki''' | |'''Frycki''' | ||
− | |U Chojnackiego ''Frycki'', u Leydinga ''Fryczkowo''. Obecna nazwa bez uzasadnienia. | + | |U Chojnackiego ''Frycki'', u Leydinga ''Fryczkowo'', zaś w PRNG (jako wariant oboczny): ''Fryckowo''. Obecna nazwa bez uzasadnienia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Łodwigowo''' | |'''Łodwigowo''' | ||
Linia 6496: | Linia 6552: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1360 ''Thimaw'', 1450 ''Tymaw'', 1585 ''Tieme''. Nazwa przeniesiona z okolic Iławy. | + | | |
+ | *1360 ''Thimaw'', 1450 ''Tymaw'', 1585 ''Tieme''. Nazwa przeniesiona z okolic Iławy. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tïmava''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ulnowo''' | |'''Ulnowo''' | ||
Linia 6506: | Linia 6564: | ||
| | | | ||
*1328 ''Vulen'', ''Vaulinbruche'' (''Faulenbruch''). | *1328 ''Vulen'', ''Vaulinbruche'' (''Faulenbruch''). | ||
− | *Nazwa uważana za przeniesioną z Ulnowa pod Suszem (p. tam). | + | *Nazwa uważana za przeniesioną z Ulnowa pod Suszem (p. tam). Polska forma ''Ulnowo'' zaświadczona od XVII w. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wróble''' | |'''Wróble''' | ||
Linia 6532: | Linia 6590: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Pierwotnie: ''Sieboldsdorf'' (również bez członu -''dorf'': 1336 ''Seyboldth'', 1414 ''Zybold''), stąd nazwa polska. | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Sieboldsdorf'' (również bez członu -''dorf'': 1336 ''Seyboldth'', 1414 ''Zybold''), stąd nazwa polska. | ||
+ | *Gwarowo: ''Žibuu̯tovo'' / ''Ž́ibutovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Białka''' | |'''Białka''' | ||
|Łukta | |Łukta | ||
− | | | + | |4 |
|''Gehlfeld'' | |''Gehlfeld'' | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
|'''Gil''' | |'''Gil''' | ||
− | |Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora ''Gil'' (niem. ''Gehl See'', 1331 ''Geile''). Ustalona po wojnie nazwa ''Białka'', motywowana przez prus. ''gaīls'' - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi ''Gil Wielki'' i ''Mały'' w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu. | + | |Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora ''Gil'' (niem. ''Gehl See'', 1331 ''Geile''). Ustalona po wojnie nazwa ''Białka'', motywowana przez prus. ''gaīls'' - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi ''Gil Wielki'' i ''Mały'' w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu. Poza tym, polskiej formy ''Gil'' używa także Kohutek. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dąg''' | |'''Dąg''' | ||
Linia 6680: | Linia 6740: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Barenwynkiel''' | |'''Barenwynkiel''' | ||
− | |Teka Toruńska notuję formę ''Barenwynkiel'' (-''kla''), którą ze względu na ruchome "e" należy uznać za spolszczoną. Nazwa powojenna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest bez tradycji. | + | | |
+ | *Teka Toruńska notuję formę ''Barenwynkiel'' (-''kla''), którą ze względu na ruchome "e" należy uznać za spolszczoną. Nazwa powojenna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest bez tradycji. | ||
+ | *Oboczna nazwa w PRNG: ''Sarni Dół''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowaczyzna''' | |'''Nowaczyzna''' | ||
Linia 6696: | Linia 6758: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Orłowa Buda''' | |'''Orłowa Buda''' | ||
− | |W Tece Toruńskiej (a także powojennym potocznym użyciu) dosłowne tłumaczenie. Dzisiejsza forma jest tworem KUNM. | + | | |
+ | *W Tece Toruńskiej (a także powojennym potocznym użyciu) dosłowne tłumaczenie. Dzisiejsza forma jest tworem KUNM. | ||
+ | *Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych notuje ciekawą formę oboczną: ''Perkunicha''. Nazwa ta zdaje się mieć związek z bałtyckim bóstwem Perkunem, jednak jej dokładna geneza jest mi nieznana (brak informacji w dostępnej mi literaturze). Być może radosna twórczość jakiegoś leśniczego. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pelnik''' | |'''Pelnik''' | ||
Linia 6750: | Linia 6814: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Isąg Mały''' | |'''Isąg Mały''' | ||
− | |Oryginalna nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Isąg (pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa "Skwary" jest sztucznym tworem KUNM, nie tylko zacierającym pruskie pochodzenie oryginału, ale także niezgodnym z wcześniejszą polską tradycją (zaświadczoną w Tece Toruńskiej M. Giersza). | + | | |
+ | *Oryginalna nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Isąg (pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa "Skwary" jest sztucznym tworem KUNM, nie tylko zacierającym pruskie pochodzenie oryginału, ale także niezgodnym z wcześniejszą polską tradycją (zaświadczoną w Tece Toruńskiej M. Giersza). | ||
+ | *W PRNG wariant ''Żelazowice''. Nazwa powojenna, zapewne wynikająca z błędnym skojarzeniem formy niemieckiej z ''Eisen'' = żelazo. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sobno''' | |'''Sobno''' | ||
Linia 6787: | Linia 6853: | ||
|2 | |2 | ||
|''Schwoiken'' | |''Schwoiken'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1364 ''Schwaygken'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szeląg''' | |'''Szeląg''' | ||
Linia 6825: | Linia 6891: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1342 ''Worlyne'' | + | |1342 ''Worlyne'', 1354 ''Warnlin'', 1427 ''Warnelyn'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wynki''' | |'''Wynki''' | ||
Linia 6834: | Linia 6900: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1540 ''Wenycken'' | + | *1427 ''Weyneken'', 1448 ''Wenekengut'', 1540 ''Wenycken''. Początkowo także oboczna n. ''Tautwodyn'' (1427). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
− | *Dawniej też: ''Winki'' | + | *Dawniej też: ''Winki'' - tak w Tece Toruńskiej i na taką formę wskazywałyby też zapisy gwarowe. |
+ | *Gwarowo: ''Ž́inki'' (do ''Ž́ink''), ''Vi̯inkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zajączkowo''' | |'''Zajączkowo''' | ||
Linia 6843: | Linia 6910: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Zajączki''' | |'''Zajączki''' | ||
− | |Oboczna n. niem. ''Hasenberg'', stąd przedwojenne spolszczenie ''Zajączki''. Po wojnie zmodyfikowano ją do postaci ''Zajączkowo'', zapewne w celu odróżnienia od wsi ''Zajączki'' w gm. Ostróda (p. tam). Nie jest to wciąż jednak forma mająca przedwojenne korzenie. Może więc zamiast tego można by wykorzystać dookreślenie? U Leydinga są to ''Zajączki Łukciańskie''. | + | | |
+ | *Oboczna n. niem. ''Hasenberg'', stąd przedwojenne spolszczenie ''Zajączki''. Po wojnie zmodyfikowano ją do postaci ''Zajączkowo'', zapewne w celu odróżnienia od wsi ''Zajączki'' w gm. Ostróda (p. tam). Nie jest to wciąż jednak forma mająca przedwojenne korzenie, ponadto jest ona sprzeczna z danymi ludowymi. Może więc zamiast tego można by wykorzystać dookreślenie? U Leydinga są to ''Zajączki Łukciańskie''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zajenčkˊi'' (do ''Zajenčk'') | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bagnity''' | |'''Bagnity''' | ||
Linia 6895: | Linia 6964: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W pobliżu wsi znajduje się góra (wysokości 131 m) o nazwie ''Święta Góra'' (niem. ''Swente Gora''). Nazwa ta miała wyraźnie polskie brzmienie już w przedwojennym nazewnictwie niemieckim, co jest rzadkością na tym terenie. Góra najprawdopodobniej była miejscem kultu pruskiego plemienia Pogezanów. Nazwa góry miała odzwierciedlenie w używanej krótko po wojnie nazwie tej wsi oraz stacji kolejowej - ''Świętogóry'', która jednak została ostatecznie odrzucona na rzecz nazwy obecnej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Drynki''' | |'''Drynki''' | ||
Linia 6911: | Linia 6980: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1367 ''Desynithen'', 1369 ''Disnyten''. | + | | |
+ | *1367 ''Desynithen'', 1369 ''Disnyten''. | ||
+ | *Nazwa wariantowa w PRNG: ''Dożniewo''. Jest to wczesny powojenny twór ludności napływowej, pokutujący w potocznym użyciu. Należy go bezwzględnie unikać, a używać jedynie oficjalnej nazwy pruskiego pochodzenia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Fiugajki''' | |'''Fiugajki''' | ||
Linia 6983: | Linia 7054: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Do | + | |Do 2009 r. oficjalnie ''Kęty''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Karczemka''' | |'''Karczemka''' | ||
Linia 7113: | Linia 7184: | ||
| | | | ||
*ok. 1400 ''Palwyten'', ''Pollewiten'', 1419 ''Polowiten''. | *ok. 1400 ''Palwyten'', ''Pollewiten'', 1419 ''Polowiten''. | ||
− | * | + | *Kohutek spolszcza jako ''Polwity'', co jest bardziej systematyczne chociażby ze względu na -''ity'', ale jako że brak innej tradycji, niech już zostanie jak jest. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rybaki''' | |'''Rybaki''' | ||
Linia 7197: | Linia 7268: | ||
|pruskie? | |pruskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1324 ''Symenow''. Prawdopodobnie nazwa pruska (adideowana do im. ''Szymon'', ''Simon''), chociaż potrzebne dokładniejsze informacje etym. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szymonówko''' | |'''Szymonówko''' | ||
Linia 7213: | Linia 7284: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Ankry''' | |'''Ankry''' | ||
− | |Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę ''Ankry'', całkowicie intuicyjną. | + | |1358 ''Ankren'', ok. 1400 ''Anckreyn''. Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę ''Ankry'', całkowicie intuicyjną. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wilamowo''' | |'''Wilamowo''' | ||
Linia 7253: | Linia 7324: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1332 ''Sighardiswalde'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zduny''' | |'''Zduny''' | ||
Linia 7525: | Linia 7596: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |U Chojnackiego ''Stoły'', ale | + | |U Chojnackiego i Kohutka ''Stoły'', ale brak we wcześniejszych źródłach, raczej nie jest to ludowa tradycja warta wprowadzenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Trokajny''' | |'''Trokajny''' | ||
Linia 7565: | Linia 7636: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Gartelpąg''' | |'''Gartelpąg''' | ||
− | |1323 ''Gartilpunge''. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego. | + | |1300-03 ''Gartelpangel'', 1323 ''Gartilpunge''. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bagieńsko''' | |'''Bagieńsko''' | ||
Linia 7638: | Linia 7709: | ||
| | | | ||
*Oboczna n. niem. ''Glimmen''. | *Oboczna n. niem. ''Glimmen''. | ||
− | * | + | *Przed 1996 r. osada ta nosiła nazwę ''Gliny'', mimo że KUNM ustaliła postać ''Glimy''. Urzędowa zmiana z 1996 r. jest więc ''de facto'' wprowadzeniem w życia ustalenia KUNM. |
+ | *Obecna n. ''Glimy'' zdaje się być fałszywą repolonizacją niem. formy ''Glimmen'', która prawdopodobnie pochodzi z polskiego i powinna brzmieć ''Glinki'' (1875 ''Glinken''). Zaś równoległa n. niem. ''Skapenwald'' jest tożsama z nazwą lasu ''Skapenwald'' (1595 ''Scappen''), pruskiego pochodzenia. Polska nazwa tego lasu to ''Skop'' (urz.) lub ''Skap'' (lud.). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kamieńczyk''' | |'''Kamieńczyk''' | ||
Linia 7670: | Linia 7742: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Ludowa polska nazwa ''Kukła'' (poprawniej może ''Kukla''? Tak w Tece Toruńskiej i spisie z 1820, o ile to nie objaw zniemczenia) istniała obocznie do niemieckiej ''Althütte''. | + | | |
+ | *Ludowa polska nazwa ''Kukła'' (poprawniej może ''Kukla''? Tak w Tece Toruńskiej i spisie z 1820, o ile to nie objaw zniemczenia) istniała obocznie do niemieckiej ''Althütte''. | ||
+ | *Wariant oboczny w PRNG: ''Budziska''. Unikać tej nazwy jako ahistorycznej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ligi''' | |'''Ligi''' | ||
Linia 7789: | Linia 7863: | ||
*Oboczna n. niem. ''Sturmsee''. W XV-XVII w. ''Halbe Hube'' (dosł. "pół włóki") | *Oboczna n. niem. ''Sturmsee''. W XV-XVII w. ''Halbe Hube'' (dosł. "pół włóki") | ||
*Historyczna n. polska, jak i wariantywna niemiecka, pochodzą od pobliskiego jeziorka ''Sturm-See'' (pol. ''Stromżyk''). Jest to prawdopodobnie adideowana nazwa pruska. Po wojnie niestety zignorowano fakt istnienia ludowej polskiej nazwy wsi i uchwalono nową, ahistoryczną ''Wielimowo''. Również jezioro nosi dziś nazwę ''Wielimowskie'' (wg ustaleń KUNM ''Strumyk'', co chyba też jest sztucznością lub przeinaczeniem). Należy w trybie pilnym, zarówno wsi jak i jezioru przywrócić prawowitą, ludową polską nazwę ''Stromżyk''. | *Historyczna n. polska, jak i wariantywna niemiecka, pochodzą od pobliskiego jeziorka ''Sturm-See'' (pol. ''Stromżyk''). Jest to prawdopodobnie adideowana nazwa pruska. Po wojnie niestety zignorowano fakt istnienia ludowej polskiej nazwy wsi i uchwalono nową, ahistoryczną ''Wielimowo''. Również jezioro nosi dziś nazwę ''Wielimowskie'' (wg ustaleń KUNM ''Strumyk'', co chyba też jest sztucznością lub przeinaczeniem). Należy w trybie pilnym, zarówno wsi jak i jezioru przywrócić prawowitą, ludową polską nazwę ''Stromżyk''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Strůmž́ik''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Winiec''' | |'''Winiec''' | ||
Linia 7812: | Linia 7887: | ||
|pruskie (spolonizowane) | |pruskie (spolonizowane) | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Zålevo'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zatoka Leśna''' | |'''Zatoka Leśna''' | ||
Linia 7820: | Linia 7895: | ||
|niemieckie? | |niemieckie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |U Leydinga: ''Bramka''. Jeśli n. niem. pochodziłaby od ''Tor'' "brama", to byłoby to dosłowne tłumaczenie. | + | | |
+ | *Do 1996 oficjalnie ''Zatoka''. Taką postać ustaliła również KUNM. Niewykluczone, że dookreślenie "Leśna" zostało dodane dla odróżnienia od osady Zatoka, stanowiącej dziś część Miłomłyna (p. wyżej). | ||
+ | *U Leydinga: ''Bramka''. Jeśli n. niem. pochodziłaby od ''Tor'' "brama", to byłoby to dosłowne tłumaczenie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ziemaki''' | |'''Ziemaki''' | ||
Linia 7864: | Linia 7941: | ||
|'''Borzymowo''' | |'''Borzymowo''' | ||
|Morąg | |Morąg | ||
− | | | + | |5 |
|''Abrahamsheide'' | |''Abrahamsheide'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Abramówka''' |
− | | | + | |Nazwa wariantowa (wg Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych): ''Abramówka''. Ta potocznie używana forma stanowi tłumaczenie oryginalnej nazwy niemieckiej i wydaje się warta wprowadzenia w miejsce ahistorycznego, pseudosłowiańskiego chrztu KUNM "Borzymowo". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bożęcin''' | |'''Bożęcin''' | ||
Linia 7908: | Linia 7985: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Potocznie też: ''Darynowo'' (taki wariant podaje PRNG). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dworek''' | |'''Dworek''' | ||
Linia 8055: | Linia 8132: | ||
*Oboczna n. niem. ''Kämmersdorf'' (stąd oboczny wariant pol. ''Komorowo'', funkcjonujący krótko po wojnie). | *Oboczna n. niem. ''Kämmersdorf'' (stąd oboczny wariant pol. ''Komorowo'', funkcjonujący krótko po wojnie). | ||
*Nazwa niem. pochodzi od jeziora ''Skiertąg'' (''Scherting-See''), pruskiego pochodzenia. Źródłosłów ten należało więc zachować. Wobec tego, że jakiekolwiek słowotwórstwo od ''Skiertąg'' brzmiałoby w jęz. polskim sztucznie, nazwę należałoby ustalić tożsamie z nazwą jeziora. | *Nazwa niem. pochodzi od jeziora ''Skiertąg'' (''Scherting-See''), pruskiego pochodzenia. Źródłosłów ten należało więc zachować. Wobec tego, że jakiekolwiek słowotwórstwo od ''Skiertąg'' brzmiałoby w jęz. polskim sztucznie, nazwę należałoby ustalić tożsamie z nazwą jeziora. | ||
+ | *Powojenna nazwa tej wsi pochodzi od pobliskiego jeziorka ''Molajny'' (niem. ''Molainen-See'', 1331 ''Moleyn''), którego pierwotną pruską nazwę powojenni osadnicy przekręcili do postaci "Maliniak". Obecnie w obiegu obie nazwy jeziora funkcjonują wymiennie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Markowo''' | |'''Markowo''' | ||
Linia 8086: | Linia 8164: | ||
|osobowe (niemieckie?) | |osobowe (niemieckie?) | ||
|'''Hermenowo Wielkie''' | |'''Hermenowo Wielkie''' | ||
− | |Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała ''Hermenowo'' (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -''au''. | + | |Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała ''Hermenowo'' (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -''au''. Zważywszy na to, a także na użycie spolszczenia ''Hermanowo'' dla tej wsi u Kohutka, można śmiało pozbyć się ahistorycznego chrztu "''Niebrzydowo''". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowy Dwór''' | |'''Nowy Dwór''' | ||
Linia 8142: | Linia 8220: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |U Leydinga również adaptacja fonetyczna jako ''Paradyż''. | + | | |
+ | *U Leydinga również adaptacja fonetyczna jako ''Paradyż''. | ||
+ | *Dawniej dwie miejscowości ''Groß Paradies'' i ''Klein Paradies'', które przed XIX wiekiem uległy scaleniu''. | ||
+ | *Zastanawiające są zapisy ''Padis'', ''Padys'' (1372), ''Nuwen Padis'' (1386), ''Grosepadis'', ''Cleynepadis'' (1427). Można by się w nich doszukiwać pruskiego początku (co zresztą czyni Powierski w jego monografii Pasłęka, jednak jego wywody etymologicznie ogólnie trącą fantastyką), chociaż autorzy NMP się do nich w żaden sposób nie odnoszą, najwyraźniej uważając je za zniekształcone. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rogowo''' | |'''Rogowo''' | ||
Linia 8214: | Linia 8295: | ||
|2 | |2 | ||
|''Simonetti'' | |''Simonetti'' | ||
− | | | + | |osobowe |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nietypowa nazwa niem. upamiętnia właściciela majątku, Ernsta Simonettiego (zm. 1829). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tątławki''' | |'''Tątławki''' | ||
Linia 8224: | Linia 8305: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Tomławki''' | |'''Tomławki''' | ||
− | | | + | |1600 ''Domlaucken''. W formie uchwalonej przez KUNM osnowa ''Tąt''- chyba wynika z próby wywodu od lit. n.os. ''Tuntys'', ''tuntas'' "gromada, tłum", ''tuntuoti'' "przechadzać się, dreptać". Materiał źródłowy nie daje jednak podstaw do takiej interpretacji, dlatego też postuluję powrót do używanej przez Leydinga formy ''Tomławki''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wenecja''' | |'''Wenecja''' | ||
Linia 8232: | Linia 8313: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *Oboczna n. niem. ''Venedig'' (już od XV wieku). | ||
+ | *1332 ''Venedien'', 1336 ''Venedie''. | ||
+ | Nazwa uważana za oryginalnie pruską, w pol. i niem. adideowana do nazwy Wenecji. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wilnowo''' | |'''Wilnowo''' | ||
Linia 8238: | Linia 8322: | ||
|1 | |1 | ||
|''Willnau'' | |''Willnau'' | ||
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1400, 1402-08, 1445-49 ''Wildenaw''. Zapisy historyczne wskazują więc na pierwotną n. niemiecką ''Wildenau'', być może nazwiskowego pochodzenia, z czasem uproszczoną do posaci ''Willnau''. Postać spolszczona ''Wilnowo'' znana Chojnackiemu. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wola Kudypska''' | |'''Wola Kudypska''' | ||
Linia 8266: | Linia 8350: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|(Woryty) | |(Woryty) | ||
− | | | + | |1324 ''Wiriten'', 1349 ''Wyrthyn''. Identyfikacja tych zapisów z tą wsią jednak niepewna. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawroty''' | |'''Zawroty''' | ||
Linia 8276: | Linia 8360: | ||
| | | | ||
*Krótko po wojnie i u Leydinga: ''Swonkowo''. | *Krótko po wojnie i u Leydinga: ''Swonkowo''. | ||
− | *Otrębski uważa osnowę ''Schwenken''- za staropruską (porównuje do n. m. ''Świękity'' i n. os. ''Swencke''). Oznaczałoby to, że nazwanie przez KUNM tej wsi ''Zawrotami'' (niby od niem. ''schwenken'' - obracać, zawracać) było błędem. Postuluję więc powrót do formy ''Swonkowo'' jako autentycznie zaistniałej i dość naturalnie derywowanej od n. niemieckiej, chociaż wobec pruskiego pochodzenia nazwy (o ile Otrębski ma rację), można byłoby się pokusić o dokładniejsze spolszczenie rdzenia. | + | *1402-08 ''Swenkendorf''. Otrębski uważa osnowę ''Schwenken''- za staropruską (porównuje do n. m. ''Świękity'' i n. os. ''Swencke''). Oznaczałoby to, że nazwanie przez KUNM tej wsi ''Zawrotami'' (niby od niem. ''schwenken'' - obracać, zawracać) było błędem. Postuluję więc powrót do formy ''Swonkowo'' jako autentycznie zaistniałej i dość naturalnie derywowanej od n. niemieckiej, chociaż wobec pruskiego pochodzenia nazwy (o ile Otrębski ma rację), można byłoby się pokusić o dokładniejsze spolszczenie rdzenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zbożne''' | |'''Zbożne''' | ||
Linia 8301: | Linia 8385: | ||
|'''Złoty Róg''' | |'''Złoty Róg''' | ||
| | | | ||
− | *Pierwotnie niem. ''Güldenhorn'', ''Goldenhorn'' | + | *Pierwotnie niem. ''Güldenhorn'' (1340-43 ''Guldinhorn'', 1402-08 ''Goldenhorn''). Z czasem pierwszy człon odpadł, chociaż jeszcze pod koniec XVIII w. nazwa pierwotna jest wymieniana jako oboczna w spisie Goldbecka. |
*Początkowo po wojnie używana była spolszczona forma ''Złoty Róg'', zgodna z najstarszą n. niemiecką. Jeżeli wierzyć przesiedleńczym legendom, to nazwa ta została zmieniona na "Żabi Róg", gdyż wywoływała "burżuazyjne" skojarzenia. Formę ''Żabi Róg'' miałyby motywować żaby, licznie zamieszkujące pobliskie jezioro (dzisiaj zwane również ''Żabim'', ale poprawniejsza jego nazwa to ''Róg'' - niem. ''Horner See'' [od tej wsi]). Nie jest to jednak nazwa historycznie poprawna. Biorąc pod uwagę to i jej "cenzorski" charakter, chyba warto wrócić do wierniejszej historycznie formy ''Złoty Róg'', trzymając się przy tym tradycji pierwszych powojennych osadników. | *Początkowo po wojnie używana była spolszczona forma ''Złoty Róg'', zgodna z najstarszą n. niemiecką. Jeżeli wierzyć przesiedleńczym legendom, to nazwa ta została zmieniona na "Żabi Róg", gdyż wywoływała "burżuazyjne" skojarzenia. Formę ''Żabi Róg'' miałyby motywować żaby, licznie zamieszkujące pobliskie jezioro (dzisiaj zwane również ''Żabim'', ale poprawniejsza jego nazwa to ''Róg'' - niem. ''Horner See'' [od tej wsi]). Nie jest to jednak nazwa historycznie poprawna. Biorąc pod uwagę to i jej "cenzorski" charakter, chyba warto wrócić do wierniejszej historycznie formy ''Złoty Róg'', trzymając się przy tym tradycji pierwszych powojennych osadników. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 8340: | Linia 8424: | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
| -- | | -- | ||
− | |1413 ''Bonyken'', 1477 ''Punicken Mühle''. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, chociaż istnieją też wywody z pol. | + | | |
+ | *1413 ''Bonyken'', 1477 ''Punicken Mühle''. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, chociaż istnieją też wywody z pol. | ||
+ | *Oboczna nazwa w PRNG: ''Smolarnia''. Unikać jako ahistorycznej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Cibory''' | |'''Cibory''' | ||
Linia 8366: | Linia 8452: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Oboczna nazwa według PRNG: ''Fiugajny''. Została ona przeniesiona od położonej nieopodal, nieistniejącej dziś leśniczówki ''Fiugajny'' (niem. ''Figehnen'', 1588 ''Figeinen''), której teren obecnie mieści się w granicach administracyjnych Ostródy. Jest to oczywiście stara nazwa pruskiego pochodzenia, jednak przynależąca innej miejscowości, dlatego nie zalecałbym jej używania w odniesieniu do Czerwonej Karczmy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Czyżówka''' | |'''Czyżówka''' | ||
|Ostróda | |Ostróda | ||
− | | | + | |5 |
− | |'' | + | |''Katharinenhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Katarzynka''' |
| | | | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Zabłocie''. | ||
+ | *Oboczna nazwa, notowana w PRNG i na mapach: ''Katarynka''. | ||
+ | *Chociaż ustalona przez KUNM nazwa to Zabłocie, to nie wiedzieć czemu w późniejszym okresie przylgnęła do tej osady nazwa ''Czyżówka'', którą wg zamierzeń KUNM miała nosić leśniczówka ''Schießgarten'', położona na północ od Barkfredy (Samborowa) nad Jeziorem Drwęckim. Jest to więc nazwa przynależąca innej miejscowości (która dzisiaj stanowi część nadleśnictwa Drwęca - zob. ''Drwęca'' w pow. iławskim). Według innych danych, Zabłocie i Czyżówka (pot. Katarynka) to dwa różne obiekty, położone obok siebie. Taki stan rzeczy jest również ahistoryczny i wynika z jakiegoś niezrozumiałego podziału dawnej osady ''Katharinenhof''. Najlepiej byłoby oba te obiekty ponownie zjednoczyć pod wspólną nazwą ''Katarzynka'' (taką formę dla ''Katharinenhof'' podaje Leyding - choć przedwojennej polskiej nazwy brak, to wydaje się lepsza od potocznej, wykolejonej znaczeniowo formy "Katarynka"), która dobrze oddaje historyczną nazwę tego miejsca. W ten sposób usuwamy z mapy kolejną nazewniczą pomyłkę. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Durąg''' | |'''Durąg''' | ||
Linia 8404: | Linia 8493: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W PRNG wariant oboczny: ''Gąsiory''. Unikać tej formy jako ahistorycznej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gierłoż''' | |'''Gierłoż''' | ||
Linia 8415: | Linia 8504: | ||
*Dawniej też: ''Gierłoża''. | *Dawniej też: ''Gierłoża''. | ||
*Przed wojną z dookreśleniem: ''Pruska'' (obocznie istniała też postać ''Deutsch Görlitz''), który odróżniał ją od sąsiedniej wsi ''Gierłoż Polska'' (obecnie w gm. Lubawa - miejscowość nieujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP). Po wojnie usunięto ten człon z przyczyn politycznych (zacieranie nazwy Prusy i pamięci o niej), więc uważam, że należy go przywrócić. | *Przed wojną z dookreśleniem: ''Pruska'' (obocznie istniała też postać ''Deutsch Görlitz''), który odróżniał ją od sąsiedniej wsi ''Gierłoż Polska'' (obecnie w gm. Lubawa - miejscowość nieujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP). Po wojnie usunięto ten człon z przyczyn politycznych (zacieranie nazwy Prusy i pamięci o niej), więc uważam, że należy go przywrócić. | ||
+ | *W potocznym użyciu także ''Gierłoż Niemiecka'' (taki wariant notuje PRNG). Taki wariant mógł ukształtować się w czasach międzywojennych, kiedy Gierłoż Polska i Gierłoż (Pruska) sąsiadowały zza miedzy - ta pierwsza po stronie polskiej, zaś druga po stronie niemieckiej (wschodniopruskiej). Niemniej, z przyczyn historycznych lepiej powrócić do określenia "Pruska". | ||
*Pochodzenie nazwy niejasne, prawdopodobnie jest to jednak nazwa pruska, związanej z hydronimem ''Gryźlina'' al. ''Gizela'' (1303 ''Griselanos'', 1338 '' Grisla'') - rzeka ta przepływa przez wieś. | *Pochodzenie nazwy niejasne, prawdopodobnie jest to jednak nazwa pruska, związanej z hydronimem ''Gryźlina'' al. ''Gizela'' (1303 ''Griselanos'', 1338 '' Grisla'') - rzeka ta przepływa przez wieś. | ||
*Zapis gwarowy: ''Geru̯uš'', do ''Geru̯ožï''. | *Zapis gwarowy: ''Geru̯uš'', do ''Geru̯ožï''. | ||
Linia 8613: | Linia 8703: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W PRNG notowany wariant: ''Mariszewo'' (Maryszewo?). Forma urzędowa lepsza, bliższa oryginałowi (choć przedwojennej tradycji brak). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Miejska Wola''' | |'''Miejska Wola''' | ||
Linia 8761: | Linia 8851: | ||
*1548-49; 1577 ''Reyn''. | *1548-49; 1577 ''Reyn''. | ||
*Gwarowo: ''Rïn''. | *Gwarowo: ''Rïn''. | ||
+ | *Po litewsku: ''Rynas''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ryńskie''' | |'''Ryńskie''' | ||
Linia 8848: | Linia 8939: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Według Biolik nazwa pruska, rekonst. jako *''Sildīks''. Czopek-Kopciuch wywodzi z niem. | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Szeldak''. | ||
+ | *Według Biolik nazwa pruska, rekonst. jako *''Sildīks''. Czopek-Kopciuch wywodzi z niem. | ||
+ | *Gwarowo: ''Šeldak''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Turznica''' | |'''Turznica''' | ||
Linia 8856: | Linia 8950: | ||
|słowiańskie (przeniesione) | |słowiańskie (przeniesione) | ||
| -- | | -- | ||
− | |1270 ''Thurnitz''. Wg Biolik nazwa przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś ''Turznice'' w gminie Grudziądz). | + | | |
+ | *1270 ''Thurnitz'', 1326 ''Turnycz'', 1328 ''Thuernitcz''. Wg Biolik nazwa przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś ''Turznice'' w gminie Grudziądz). | ||
+ | *Gwarowo: ''Turńica''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tyrowo''' | |'''Tyrowo''' | ||
Linia 8864: | Linia 8960: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1332 ''Tyrow'', 1507 ''Tiraw''. W XIV w. obocznie do tej nazwy pruskiej istniała inna - ''Stanken (gut)'' (1332) - pruskiego lub słowiańskiego początku. |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wałdowo''' | |'''Wałdowo''' | ||
Linia 8902: | Linia 8997: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1348 ''Warnin'', ''Warnein''; 1354 ''Warnelin''. | + | | |
+ | *1348 ''Warnin'', ''Warnein''; 1354 ''Warnelin''. | ||
+ | *Postać ''Warnowo'', notowana w PRNG jako wariant, niepoprawna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vorńinï'' (do ''Vorńin''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wólka Klonowska''' | |'''Wólka Klonowska''' | ||
Linia 8910: | Linia 9008: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Jorkowo''' | |'''Jorkowo''' | ||
− | |W Tece Toruńskiej: ''Jorkowo'' (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: ''Klin''. Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM. | + | |W Tece Toruńskiej: ''Jorkowo'' (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: ''Klin'' (potwierdzona również w badaniu gwarowym jako ''Klˊin'', na ''Klˊin''). Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wólka Lichtajńska''' | |'''Wólka Lichtajńska''' | ||
Linia 8926: | Linia 9024: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1882-1945: ''Ruhwalde''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1882-1945: ''Ruhwalde''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vïgoda''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wysoka Wieś''' | |'''Wysoka Wieś''' | ||
Linia 8937: | Linia 9037: | ||
*Oboczna n. niem. ''Kernshof''. | *Oboczna n. niem. ''Kernshof''. | ||
*Wieś bez historycznej polskiej nazwy - Teka Toruńska podaje tylko warianty niem. ''Kernsdorf'' i ''Kernshof''. Nazwa obecna, wprowadzona przez KUNM, nawiązuje do położenia wsi w Górach Dylewskich (niem. ''Kernsdorfer Höhe''), najwyżej położonym miejscu Prus Wschodnich. Dodatkowo, mazurski lud nazywa Górę Dylewską "''Wysoką Górą''", co mogło stanowić dodatkowy motyw dla uchwalenia takiej nazwy polskiej. Oprócz tego, Leyding podaje dla wsi ciekawy wariant przejściowy ''Znana Wieś'' - jest to zapewne nazwa o charakterze przezwiskowym, może autochtoniczna? | *Wieś bez historycznej polskiej nazwy - Teka Toruńska podaje tylko warianty niem. ''Kernsdorf'' i ''Kernshof''. Nazwa obecna, wprowadzona przez KUNM, nawiązuje do położenia wsi w Górach Dylewskich (niem. ''Kernsdorfer Höhe''), najwyżej położonym miejscu Prus Wschodnich. Dodatkowo, mazurski lud nazywa Górę Dylewską "''Wysoką Górą''", co mogło stanowić dodatkowy motyw dla uchwalenia takiej nazwy polskiej. Oprócz tego, Leyding podaje dla wsi ciekawy wariant przejściowy ''Znana Wieś'' - jest to zapewne nazwa o charakterze przezwiskowym, może autochtoniczna? | ||
+ | *Gwarowo: na ''Kėnzdorf''. Jest to praktycznie niezasymilowana nazwa niemiecka, co zdaje się zgadzać z danymi Teki Toruńskiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wyżnice''' | |'''Wyżnice''' | ||
Linia 8980: | Linia 9081: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Terbark''' | |'''Terbark''' | ||
− | |Nazwa spolszczona jako ''Terbark'' lub ''Tyrbark''. Przyjęta po wojnie postać ''Zwierzewo'', choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest sztuczna. | + | | |
+ | *Nazwa spolszczona jako ''Terbark'' lub ''Tyrbark''. Przyjęta po wojnie postać ''Zwierzewo'', choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest sztuczna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tïrbark'', ''Terbark'', -''ka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Żurejny''' | |'''Żurejny''' | ||
Linia 9070: | Linia 9173: | ||
|'''Wiłunie''' | |'''Wiłunie''' | ||
|Janowiec Kościelny | |Janowiec Kościelny | ||
− | |4 | + | |4? |
|''Willuhnen'' | |''Willuhnen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |'''Wielona''' | + | |'''Wielona''' (?) |
| | | | ||
− | * | + | *1356 ''Welune'', ''Fylon''. Nazwa pruska. |
− | *Źródła przedwojenne poświadczają formę ''Wielona'' lub ''Filona'' (u Ley także: ''Wyłuń''), chociaż | + | *Źródła przedwojenne poświadczają formę ''Wielona'' lub ''Filona'' (u Ley także: ''Wyłuń''), z kolei dane gwarowe (niestety powojenne, chociaż obecność cech gwarowych wskazuje na autochtoniczność tych form) wskazują na ludową formę ''Wiłuny'' lub ''Wiluny''. Żadna z tych form nie jest w pełni zgodna z przyjętą przez KUNM urzędową formą ''Wiłunie'', która oczywiście również spolszcza pruski oryginał, co tworzy trudny dylemat w kwestii poprawnego brzmienia tej nazwy w języku polskim. Trzymanie się danych przedwojennych nakazywałoby przywrócić postać ''Wielona'' - forma ta jednak nie przypomina zbytnio ludowych spolszczeń nazw pruskich z tej okolicy i niewykluczone, że powstała sztucznie (prawdopodobnie za sprawą W. Kętrzyńskiego?) przez zasugerowanie się nazwą starego litewskiego miasteczka Wielona (lit. ''Veliuona''). Ciężko mi więc podjąć jednoznaczną decyzję. |
+ | *Gwarowo: ''Źiu̯unï'', ''Źilunï'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zabłocie Kanigowskie''' | |'''Zabłocie Kanigowskie''' | ||
Linia 9190: | Linia 9294: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Hardichhausen''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Hardichhausen''. | ||
+ | *Pierwotnie: ''Wichrowieckie'' (?) - tak w spisie Goldbecka z 1789 r. (dok. ''Wichrowietzke'') | ||
+ | *Gwarowo: ''Źixroźec'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Więckowo''' | |'''Więckowo''' | ||
Linia 9198: | Linia 9305: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Winsken''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Winsken''. | ||
+ | *Ok. 1600 ''Wenzelsdorf'' - nazwa niemiecka, możliwe że będąca kalką polskiej (lub odwrotnie). | ||
+ | *Gwarowo: ''Źėnckovo'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zachy''' | |'''Zachy''' | ||
Linia 9204: | Linia 9314: | ||
|1 | |1 | ||
|''Sachen'' | |''Sachen'' | ||
− | |polskie | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Zachowo''. | + | *Dawniej też: ''Zachowo'' (tak pierwotnie - 1566 ''Sachowen''). Nazwa uważana za polską, utworzoną od n. os. ''Zach'' (=Zachariasz). |
− | * | + | *Gwarowo ''Zaxï'' (do ''Zaxuf'') |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawady''' | |'''Zawady''' | ||
Linia 9216: | Linia 9326: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Herzogsau''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Herzogsau''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zavadï'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zdrojek''' | |'''Zdrojek''' | ||
Linia 9384: | Linia 9496: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie nazwa pruska: ''Ranis'' (1484). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rodowo''' | |'''Rodowo''' | ||
Linia 9469: | Linia 9581: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Nazwa ponowiona od nazwy rzeki, zwanej dziś ''Szkotówką'' lub ''Szkotawą'' (urz. | + | *1321 ''Scottaw'', 1348 ''Skottow'', ''Skotaw''. Nazwa ponowiona od nazwy rzeki, zwanej dziś ''Szkotówką'' lub ''Szkotawą'' (urz.), pruskiego pochodzenia. |
*W Tece Toruńskiej ''Skotowo'' (i odpowiednio ''Skotówka''), zapewne forma gwarowa (zmazurzona). | *W Tece Toruńskiej ''Skotowo'' (i odpowiednio ''Skotówka''), zapewne forma gwarowa (zmazurzona). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 9489: | Linia 9601: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1356 ''Galindin'', 1379 ''Galinden'' al. ''Simanaw''. Pierwotna nazwa tej wsi była więc pruska, pochodząca od plemienia Galindów. Oprócz tego, w początkach swojego istnienia wieś nosiła też niemiecką nazwę ''Simonsbrück'' (1356 ''Symonsbruck''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Turowo''' | |'''Turowo''' | ||
Linia 9497: | Linia 9609: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1328 ''Thurau''; 1414 ''Tawr'', ''Tauer''; 1579 ''Grostawer''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Turówko''' | |'''Turówko''' | ||
Linia 9505: | Linia 9617: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Turauken''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Turauken''. | ||
+ | *1467 ''Klein Tauer'', 1579 ''Cleinthauer''. Forma niemiecka, w świetle zapisów dla Turowa raczej skalkowana z polskiej. Ostatecznie wyparta przez formę polską. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ważyny''' | |'''Ważyny''' | ||
Linia 9523: | Linia 9637: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Wiesenfeld''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wiesenfeld''. | ||
+ | *1401 ''Wirsbaw'', 1437 ''Wyrsbaw''. Nazwa pochodzenia polskiego. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źiřbovo'', ''Źėřbovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wola''' | |'''Wola''' | ||
Linia 9549: | Linia 9666: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |W Tece Toruńskiej ''Zaworowo'' (i odpowiednio niem. ''Saverau''). | + | | |
+ | *W Tece Toruńskiej ''Zaworowo'' (i odpowiednio niem. ''Saverau''). | ||
+ | *1359 ''Sabraw''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zakrzewko''' | |'''Zakrzewko''' | ||
Linia 9557: | Linia 9676: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1449 ''Clein Sacrze''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zakrzewo''' | |'''Zakrzewo''' | ||
Linia 9565: | Linia 9684: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1343 ''Sackraw'', 1449 ''Gross Sacrze''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zalesie''' | |'''Zalesie''' | ||
Linia 9573: | Linia 9692: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1357 ''Salescha'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bartoszki''' | |'''Bartoszki''' | ||
Linia 9799: | Linia 9918: | ||
*Dawniej też: ''Motylki'' (XVI w.). | *Dawniej też: ''Motylki'' (XVI w.). | ||
*Pierwotnie: ''Mottilkau'' (1436-37), ''Modilkaw'' (1437). Według NMP słowiańskie (porównywane do polskich toponimów typu ''Modlna'', ''Modlnica''), chociaż nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia. | *Pierwotnie: ''Mottilkau'' (1436-37), ''Modilkaw'' (1437). Według NMP słowiańskie (porównywane do polskich toponimów typu ''Modlna'', ''Modlnica''), chociaż nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia. | ||
− | *Gwarowo: ''Motkˊi''. | + | *Gwarowo: ''Motkˊi''. Gwarowa postać ''Motki'' jest również notowana w PRNG jako wariant. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Napiwoda''' | |'''Napiwoda''' | ||
Linia 9871: | Linia 9990: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. ''Parowa'' nawiązuje do nazwy terenowej ''Modłecka Parowa'' (niem. ''Modlker Thal'') - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie. | + | |Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. ''Parowa'' nawiązuje do nazwy terenowej ''Modłecka Parowa'' (niem. ''Modlker Thal'') - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie. W powojennym użyciu notowana też nazwa ''Zdrojek''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pawliki''' | |'''Pawliki''' | ||
Linia 9887: | Linia 10 006: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1932-45: ''Freidorf''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1932-45: ''Freidorf''. | ||
+ | *Dawna oboczna n. niem. ''Freitagsdorf'' - trudno powiedzieć, czy pierwotna względem polskiej, czy skalkowana. Formę wprowadzoną w czasach międzywojennych można uznać za nawiązanie do niej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Piotrowice''' | |'''Piotrowice''' | ||
Linia 9947: | Linia 10 068: | ||
|1 | |1 | ||
|''Sierokopaß'' | |''Sierokopaß'' | ||
− | | | + | |pruskie (spolonizowane)? |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1933-45: ''Breitenfelde''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Breitenfelde''. | ||
+ | *Poprawna odmiana: ''Szerokopaś'' (r. żeński) - do ''Szerokopasi''. | ||
+ | *1359 ''Sircopas''. W kartotece NMP rozważana jest pruska etymologia - od rdzenia ''skir''- (jak w lit. ''skirti'' "dzielić, rozdzielać, rozłączać", lit. toponimach ''Skirai'', ''Skireliai'' oraz pruskim ''Schirlauken'') + ''kaps'' "mogiła". Nazwa ta miałaby zostać wcześnie adideowana na gruncie polskim do wyrażenia "szeroki pas". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tatary''' | |'''Tatary''' | ||
Linia 9965: | Linia 10 089: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Leśniczówka leży nad jeziorem ''Trzciano'' (niem. ''Eich See'' lub ''Trzanno See'') - jej przedwojenna nazwa również nawiązuje do nazwy jeziora. | + | | |
+ | *Leśniczówka leży nad jeziorem ''Trzciano'' (niem. ''Eich See'' lub ''Trzanno See'') - jej przedwojenna niemiecka nazwa również nawiązuje do nazwy jeziora. | ||
+ | *Oboczna nazwa w PRNG: ''Dębowa Kępa''. Jest to kalka historycznej n. niemieckiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wały''' | |'''Wały''' | ||
Linia 9973: | Linia 10 099: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Vau̯ï'' (do ''Vau̯uf''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Waszulki''' | |'''Waszulki''' | ||
Linia 9984: | Linia 10 110: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Waiselhöhe''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Waiselhöhe''. | ||
*1411-14 ''Waysils'', 1412 ''Waschilis''. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona dodatkowo o sufiks -''ki'' (chociaż Kętrzyński podaje też oboczną formę ''Waszule''), w jęz. niemieckim przyjęta z polskiego. | *1411-14 ''Waysils'', 1412 ''Waschilis''. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona dodatkowo o sufiks -''ki'' (chociaż Kętrzyński podaje też oboczną formę ''Waszule''), w jęz. niemieckim przyjęta z polskiego. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vaš́uu̯kˊi'' (do ''Vaš́uu̯k''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wietrzychowo''' | |'''Wietrzychowo''' | ||
Linia 9991: | Linia 10 118: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Wietrzychowo Szlacheckie?) | |(Wietrzychowo Szlacheckie?) | ||
− | |U Chojnackiego i Leydinga: ''Wietrzychowo Szlacheckie''. Starsze źródła (np. Kętrzyński, Giersz) nie posiadają rozróżnienia pomiędzy Wietrzychowem Szlacheckim a Chełmińskim - może więc podział wsi jest dość późny. Tego typu dookreślenia wydają się jednak być dość obce ludowemu nazewnictwu (potrzebowała ich przede wszystkim administracja), więc być może formy ustalone przez KUNM są naturalniejsze. | + | | |
+ | *U Chojnackiego i Leydinga: ''Wietrzychowo Szlacheckie''. Starsze źródła (np. Kętrzyński, Giersz) nie posiadają rozróżnienia pomiędzy Wietrzychowem Szlacheckim a Chełmińskim - może więc podział wsi jest dość późny. Tego typu dookreślenia wydają się jednak być dość obce ludowemu nazewnictwu (potrzebowała ich przede wszystkim administracja), więc być może formy ustalone przez KUNM są naturalniejsze. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źetřïxovo'' (niestety, nie dysponuję zapisem gwarowym dla Wietrzychówka, aby móc ustalić jak miejscowa gwara radzi sobie z rozróżnieniem tych dwu miejscowości). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wietrzychówko''' | |'''Wietrzychówko''' | ||
Linia 10 032: | Linia 10 161: | ||
|polskie | |polskie | ||
|(Wólka) | |(Wólka) | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Großkarlshof'' (nawiązanie do sąsiedniej miejsc. ''Karlshof'' - pol. ''Karłowo'' [Giersz], powojenne ''Wysokie'' - dziś miejscowość nieistniejąca). | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Großkarlshof'' (nawiązanie do sąsiedniej miejsc. ''Karlshof'' - pol. ''Karłowo'' [Giersz], powojenne ''Wysokie'' - dziś miejscowość nieistniejąca). | ||
+ | *Ludowo i przed wojną zwykle ''Wólka'' (bez dookreślenia), jednak formę złożoną ''Orłowska Wólka'' zna Kętrzyński i źródła niemieckie (1796-1802 ''Orlau Wolka''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Vulka'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zagrzewo''' | |'''Zagrzewo''' | ||
Linia 10 066: | Linia 10 198: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1370 ''Schelassene'', ''Schönlesen''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gąsiorowo''' | |'''Gąsiorowo''' | ||
Linia 10 092: | Linia 10 224: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
|(Grzybinki) | |(Grzybinki) | ||
− | |Dawniej raczej: ''Grzybinki''. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę ''Grzybinki'' początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną. | + | |Dawniej raczej: ''Grzybinki''. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę ''Grzybinki'' początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną. Mimo to, ta tradycyjna postać wciąż bywa używana - widnieje jako wariant w PRNG. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jankowice''' | |'''Jankowice''' | ||
Linia 10 313: | Linia 10 445: | ||
|1 | |1 | ||
|''Trautzig'' | |''Trautzig'' | ||
− | | | + | |pruskie |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1353 ''Drawsken'', 1336 ''Drawske'', 1359 ''Trauziken''. Nazwa pruska, ponowiona pod jeziora, zapewne z tej samej bazy hydronimicznej co m.in. ''Drawa'' i ''Drwęca''. Niewykluczone, że na pewnym etapie nazwa ta brzmiała po polsku *''Drawsk'', zanim została zepsuta do postaci ''Track''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tråck''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zielona Górka''' | |'''Zielona Górka''' | ||
Linia 10 354: | Linia 10 488: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Gutsztat''. | + | *Dawniej też: ''Gutsztat''. U Kohutka też: ''Gudnik'', ale to z pewnością sztuczna forma, być może uklecona z powodu możliwego pruskiego pochodzenia pierwszego członu. |
*Według niektórych teorii, pierwszy człon n. niem. pochodzi od prus. ''guddi'' - zarośla, krzaki. Niezależnie od tego możliwego znaczenia, polscy Warmiacy przejęli tę nazwę jako "Dobre Miasto". | *Według niektórych teorii, pierwszy człon n. niem. pochodzi od prus. ''guddi'' - zarośla, krzaki. Niezależnie od tego możliwego znaczenia, polscy Warmiacy przejęli tę nazwę jako "Dobre Miasto". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 10 415: | Linia 10 549: | ||
|Barczewo | |Barczewo | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Groß Bartelsdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
Linia 10 574: | Linia 10 708: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Cronau-Gut''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Cronau-Gut''. | ||
+ | *Do 1996 r. oficjalnie: ''Kronówka''. Taka postać musiała się ustalić po wojnie, wbrew ustaleniom KUNM i ludowej tradycji. Słusznie więc ją naprostowano. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Krupoliny''' | |'''Krupoliny''' | ||
Linia 10 720: | Linia 10 856: | ||
|'''Stara Wieś''' (?) | |'''Stara Wieś''' (?) | ||
| | | | ||
− | *Brak historycznej polskiej nazwy - Barczewski używa tylko nazwy "Otendorf". Powojenna nazwa ''Radosty'' jest chrztem KUNM - pseudosłowiańskim (od im. ''Radost''), a więc nieakceptowalnym. Leyding podaje jednak niem. wariant ''Altendorf'' i na jego podstawie - spolszczenie ''Stara Wieś''. Wariant ten nie pojawia się nigdzie indziej, być może jest on zniekształceniem nazwy ''Ottendorf''. Tak czy inaczej, nazwa "Stara Wieś" wydaje się lepsza od obecnego chrztu. Wieś jest faktycznie dość stara, pierwsza wzmianka pochodzi z 1353. | + | *Brak historycznej polskiej nazwy - Barczewski używa tylko nazwy "Otendorf". Powojenna nazwa ''Radosty'' jest chrztem KUNM - pseudosłowiańskim (od im. ''Radost''), a więc nieakceptowalnym. Leyding podaje jednak niem. wariant ''Altendorf'' i na jego podstawie - spolszczenie ''Stara Wieś''. Wariant ten nie pojawia się nigdzie indziej, być może jest on zniekształceniem nazwy ''Ottendorf''. Tak czy inaczej, nazwa "Stara Wieś" wydaje się lepsza od obecnego chrztu (a także od może i trafnych znaczeniowo, ale z pewnością sztucznych "''Otowic''" Kohutka). Wieś jest faktycznie dość stara, pierwsza wzmianka pochodzi z 1353 roku. |
*Wieś powstała w pobliżu lasu o pruskiej nazwie ''Wungerithen'' (1353). Nie można jednak tej nazwy wiązać bezpośrednio z tą wsią. W tym samym lesie powstała m.in. wieś ''Studzianka'' w obecnej gm. Jeziorany (p.) | *Wieś powstała w pobliżu lasu o pruskiej nazwie ''Wungerithen'' (1353). Nie można jednak tej nazwy wiązać bezpośrednio z tą wsią. W tym samym lesie powstała m.in. wieś ''Studzianka'' w obecnej gm. Jeziorany (p.) | ||
*W NMP podany następujący zapis gwarowy (jako dawny): ''Votendorf'' (Gen. -''dorfa''). Raczej nie jest to forma, którą można by wykorzystać, jednak fakt istnienia tu protetycznego v- jest ciekawy i wart odnotowania. | *W NMP podany następujący zapis gwarowy (jako dawny): ''Votendorf'' (Gen. -''dorfa''). Raczej nie jest to forma, którą można by wykorzystać, jednak fakt istnienia tu protetycznego v- jest ciekawy i wart odnotowania. | ||
Linia 10 742: | Linia 10 878: | ||
| | | | ||
*Pierwotnie niem. ''Ramschebuden'' (1755). | *Pierwotnie niem. ''Ramschebuden'' (1755). | ||
− | *Dawniej też: ''Ramsówka'' (koniec XVIII w.). | + | *Dawniej też: ''Ramsówka'' (koniec XVIII w.), a współcześnie potocznie też ''Ramsówek'' (co jest chyba przeinaczeniem, chociaż takie wahania rodzaju nie są rzadkością). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rejczuchy''' | |'''Rejczuchy''' | ||
Linia 10 838: | Linia 10 974: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1344 | + | | |
+ | *1344 ''Tungebouth'', 1381 ''Tungebuten''. Nazwa pruska dwuzłożona *Tungebutai, wtórnie uproszczona. | ||
+ | *Gwarowo: ''Teŋgutï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tumiany''' | |'''Tumiany''' | ||
Linia 11 043: | Linia 11 181: | ||
| | | | ||
*Potocznie używana też nazwa ''Biskupiec-Kolonia''. Lepiej unikać takiego nazewnictwa. | *Potocznie używana też nazwa ''Biskupiec-Kolonia''. Lepiej unikać takiego nazewnictwa. | ||
− | *U Leydinga ''Janowo''. Żadna z tych nazw nie ma jednak tradycji przedwojennej. | + | *U Leydinga ''Janowo'', w PRNG wariant ''Janowa Góra''. Żadna z tych nazw nie ma jednak tradycji przedwojennej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Józefowo''' | |'''Józefowo''' | ||
Linia 11 199: | Linia 11 337: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1388 ''Perwais'', ''Perwante''). | + | | |
+ | *Do 2009 r. oficjalnie ''Pierwoj''. Postać z -ó- częstsza w przedwojennych materiałach. | ||
+ | *Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1388 ''Perwais'', ''Perwante''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pudląg''' | |'''Pudląg''' | ||
Linia 11 304: | Linia 11 444: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|(Węgoje) | |(Węgoje) | ||
− | |Bliższa językowi ludowemu jest chyba postać liczby mnogiej: ''Węgoje''. Taką podaje literatura przedwojenna. Z drugiej strony, pewne wahania rodzajowe wydają się w pełni naturalne | + | | |
+ | *1359 ''Wangaien'', 1420 ''Wangoy''. Nazwa staropruska, ponowiona od n. wodnej (rzeczki i jeziora). | ||
+ | *Bliższa językowi ludowemu jest chyba postać liczby mnogiej: ''Węgoje''. Taką podaje literatura przedwojenna. Z drugiej strony, pewne wahania rodzajowe wydają się w pełni naturalne, a w powojennym użyciu gwarowym zaświadczono formę pojedynczą. | ||
+ | *Gwarowo: ''Veŋgȯi̯'' (do ''Veŋgoja''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wilimy''' | |'''Wilimy''' | ||
Linia 11 430: | Linia 11 573: | ||
| | | | ||
*1284 ''Cabekayme'', 1344 ''Kabocaym''. | *1284 ''Cabekayme'', 1344 ''Kabocaym''. | ||
+ | *Nazwa wariantowa: ''Kabikiejmy Górne''. Taka postać zdaje się mieć więcej sensu, ze względu na istnienie obok wsi Kabikiejmy Dolne oraz na nazwę niemiecką. Mimo to, KUNM ustaliła postać bez tego członu. | ||
*Barczewski podaje ludowe spolszczenie ''Kapki'' (Górne, Dolne), co ma potwierdzenie w szesnastowiecznych księgach kościelnych. Nazwa pruska została przejęta przez polskich Warmianków z pominięciem prus. członu -''kaim'' (co nie jest na Warmii rzadkością - por. ''Pistki'' = niem. ''Piestkeim'', ''Pupki'' = ''Pupkeim''). Przyjęta przez KUNM forma ''Kabikiejmy'' jest oczywiście bliższa pruskiemu oryginałowi, ale za to niezgodna z ludową tradycją. | *Barczewski podaje ludowe spolszczenie ''Kapki'' (Górne, Dolne), co ma potwierdzenie w szesnastowiecznych księgach kościelnych. Nazwa pruska została przejęta przez polskich Warmianków z pominięciem prus. członu -''kaim'' (co nie jest na Warmii rzadkością - por. ''Pistki'' = niem. ''Piestkeim'', ''Pupki'' = ''Pupkeim''). Przyjęta przez KUNM forma ''Kabikiejmy'' jest oczywiście bliższa pruskiemu oryginałowi, ale za to niezgodna z ludową tradycją. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 11 472: | Linia 11 616: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |W potocznym powojennym użyciu zanotowana nazwa ''Biały Krzyż'' (podobnie u Leydinga: ''Białokrzyże''), co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej. Może taki wariant byłby lepszy, z drugiej strony jednak brak tradycji. | + | |W potocznym powojennym użyciu oraz w PRNG zanotowana oboczna nazwa ''Biały Krzyż'' (podobnie u Leydinga: ''Białokrzyże''), co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej. Może taki wariant byłby lepszy, z drugiej strony jednak brak tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kunik''' | |'''Kunik''' | ||
Linia 11 545: | Linia 11 689: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Do 2002 r. oficjalnie ''Praślity''. | ||
*Pierwotnie nazwa pruska: ''Prasliten'' (1340-49), ''Praysliten'' (1354), ''Prayslite'' (1354). Powojenna nazwa polska jest jej spolszczeniem. Oprócz tego, nazwa pruskiego pola (lauku), na którym powstała wieś brzmiała ''Sangawiten'' (1345). | *Pierwotnie nazwa pruska: ''Prasliten'' (1340-49), ''Praysliten'' (1354), ''Prayslite'' (1354). Powojenna nazwa polska jest jej spolszczeniem. Oprócz tego, nazwa pruskiego pola (lauku), na którym powstała wieś brzmiała ''Sangawiten'' (1345). | ||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Smolajny''' | |'''Smolajny''' | ||
Linia 11 578: | Linia 11 722: | ||
|6 | |6 | ||
|''Zechern'' | |''Zechern'' | ||
− | | | + | |niemieckie? |
|'''Czechreń''' | |'''Czechreń''' | ||
| | | | ||
− | * | + | *1365 ''Czecher'', 1366 ''Zecher''. Nazwa nie do końca jasna - kartoteka NMP nie wyjaśnia przekonująco jej etymologii, choć wskazuje raczej na niemieckie pochodzenie. Tak czy inaczej, w przedwojennej literaturze pojawia się spolszczenie ''Czechreń''. Nazwa powojenna jest chrztem. |
*Wieś powstała na pruskim polu osadniczym ''Wurlawken'' (1366). Na tym samym polu powstała też wieś Wróblik (obecnie w gm. Lidzbark Warmiński). | *Wieś powstała na pruskim polu osadniczym ''Wurlawken'' (1366). Na tym samym polu powstała też wieś Wróblik (obecnie w gm. Lidzbark Warmiński). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 11 616: | Linia 11 760: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Bukwałd Leśny''' | |'''Bukwałd Leśny''' | ||
− | |Chociaż nazwa obecna nawiązuje znaczeniowo do n. ''Bukwałd'', to jednak przed wojną nazwa leśniczówki była taka sama jak wsi - ''Bukwałd'' (również w pol., por. Chojnacki), więc należałoby ten oryginalny układ przywrócić, dodając do nazwy typowe dla leśniczówek dookreślenie ''Leśny'' (w grę wchodzi też nazwa ''Bukwałd-Leśniczówka''). | + | | |
+ | *Chociaż nazwa obecna nawiązuje znaczeniowo do n. ''Bukwałd'', to jednak przed wojną nazwa leśniczówki była taka sama jak wsi - ''Bukwałd'' (również w pol., por. Chojnacki), więc należałoby ten oryginalny układ przywrócić, dodając do nazwy typowe dla leśniczówek dookreślenie ''Leśny'' (w grę wchodzi też nazwa ''Bukwałd-Leśniczówka''). | ||
+ | *Obocznie także: ''Buki'' (wariant notowany w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bukwałd''' | |'''Bukwałd''' | ||
Linia 11 668: | Linia 11 814: | ||
| | | | ||
*Przed wojną: ''Flemiąg'' (''do Flemięga'' - tak u Barczewskiego w książce "Kiermasy na Warmji"). Podobną postać znajdujemy również we współczesnych zapisach gwarowych (z warmijską zmianą m' > mn), co dowodzi autochtoniczności tej formy (spolszczonej analogicznie do nazw pruskich na -''ąg''). Z kolei nazwa obecna nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia historycznego, dlatego warto wrócić do tego starego ludowego spolszczenia. | *Przed wojną: ''Flemiąg'' (''do Flemięga'' - tak u Barczewskiego w książce "Kiermasy na Warmji"). Podobną postać znajdujemy również we współczesnych zapisach gwarowych (z warmijską zmianą m' > mn), co dowodzi autochtoniczności tej formy (spolszczonej analogicznie do nazw pruskich na -''ąg''). Z kolei nazwa obecna nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia historycznego, dlatego warto wrócić do tego starego ludowego spolszczenia. | ||
− | Forma gwarowa: ''Flemnuŋk'' (do ''Flemneŋga''). | + | *Forma gwarowa: ''Flemnuŋk'' (do ''Flemneŋga''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gady''' | |'''Gady''' | ||
Linia 11 695: | Linia 11 841: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Do 2002 r. urzędowo: ''Kieżliny'', taka postać jednak była wynikiem przeinaczenia, niezgodnego ani z ustaleniami KUNM ani ludową tradycją. | ||
*Pierwotnie dwie oboczne nazwy: niemiecka ''Friedrichsdorf'' (1348) oraz druga, zapisana jako ''Koselern'' (1348), ''Koseler'' (1399). Ta druga nie do końca pewnego pochodzenia - możliwe (wg Rosponda) pochodzenie od antroponimu ''Koźlarz'' lub nawet od śląskiej miejscowości Koźle (o ile wieś założyli osadnicy ze śląska). Pod koniec XVI w., nazwa ta przybiera formę podobną do obecnej (1598 ''Keslin'', 1615 ''Kesling''). | *Pierwotnie dwie oboczne nazwy: niemiecka ''Friedrichsdorf'' (1348) oraz druga, zapisana jako ''Koselern'' (1348), ''Koseler'' (1399). Ta druga nie do końca pewnego pochodzenia - możliwe (wg Rosponda) pochodzenie od antroponimu ''Koźlarz'' lub nawet od śląskiej miejscowości Koźle (o ile wieś założyli osadnicy ze śląska). Pod koniec XVI w., nazwa ta przybiera formę podobną do obecnej (1598 ''Keslin'', 1615 ''Kesling''). | ||
*Gwarowo: ''Keślˊiny'' / ''Kˊež́lïnï''. | *Gwarowo: ''Keślˊiny'' / ''Kˊež́lïnï''. | ||
Linia 11 763: | Linia 11 910: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Do 2002 r. oficjalnie ''Różgity''. Forma ta bywa używana do dziś (także jako ''Rózgity''), jednak postać ''Rozgity'' zdaje się być bardziej zgodna z miejscowym użyciem - ma poświadczenie gwarowe. |
− | *W przedwojennej | + | *W przedwojennej literaturze także: ''Rosogity''. Sama nazwa jest staropruska. Najstarsze wzmianki: 1328 ''Resigethen'', 1388 ''Rosegithen''. |
*Forma gwarowa: ''Rozgˊitï''. | *Forma gwarowa: ''Rozgˊitï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 11 821: | Linia 11 968: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1369 ''Breytenfeld'' alias ''Tollauken''. Nazwa pruska (*Tāl-lauks, dosł. "dalekie [obszerne] pole"). Forma niemiecka ''Breitenfeld'' jest jej kalką, szybko zanikła. | + | | |
+ | *1369 ''Breytenfeld'' alias ''Tollauken''. Nazwa pruska (*Tāl-lauks, dosł. "dalekie [obszerne] pole"). Forma niemiecka ''Breitenfeld'' jest jej kalką, szybko zanikła. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tuu̯åfkˊi'' (do ''Tuu̯åfk'') | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wadąg''' | |'''Wadąg''' | ||
Linia 11 839: | Linia 11 988: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Vopï'' (do ''Vop'') / ''U̯opy''. Nazwa pruska (1366 ''Wopen''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zalbki''' | |'''Zalbki''' | ||
Linia 11 850: | Linia 11 999: | ||
*Pierwotnie: ''Glandemansdorf'' (1386). Taka nazwa funkcjonowała aż do XVIII w. Uważa się, że zawarty w niej antroponim ''Glandeman'' ma pochodzenie pruskie. W XVII w. pojawia się oboczna n. ''Zalbki'', używana przez ludność polskojęzyczną, której również przypisuje się pruskie pochodzenie (prawdopodobnie wiąże się z licznymi pruskimi nazwami z członem ''Salp''-). Niewykluczone, że sufiks -''ki'' ukrywa pierwotne -''kaim'' (tak jak w nazwach ''Pistki'', ''Pupki''), jednak nie ma to potwierdzenia w dokumentach. | *Pierwotnie: ''Glandemansdorf'' (1386). Taka nazwa funkcjonowała aż do XVIII w. Uważa się, że zawarty w niej antroponim ''Glandeman'' ma pochodzenie pruskie. W XVII w. pojawia się oboczna n. ''Zalbki'', używana przez ludność polskojęzyczną, której również przypisuje się pruskie pochodzenie (prawdopodobnie wiąże się z licznymi pruskimi nazwami z członem ''Salp''-). Niewykluczone, że sufiks -''ki'' ukrywa pierwotne -''kaim'' (tak jak w nazwach ''Pistki'', ''Pupki''), jednak nie ma to potwierdzenia w dokumentach. | ||
*Olsztyńskie osiedle ''Stare Zalbki'' to dawna część wsi Zalbki, która znalazła się w granicach Olsztyna. | *Olsztyńskie osiedle ''Stare Zalbki'' to dawna część wsi Zalbki, która znalazła się w granicach Olsztyna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zålpkˊi'' (do ''Zålpk'') | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Barduń''' | |'''Barduń''' | ||
Linia 11 888: | Linia 12 038: | ||
|'''Zamajsdorf''' | |'''Zamajsdorf''' | ||
| | | | ||
− | *Oboczna n. niem. ''Zamensdorf''. Spolonizowana przez ludność warmijską jako ''Zamajsdorf'', z rzadką w nazwach spolszczonych retencją członu -''dorf''. Po wojnie wieś przechrzczono na "Cegłowo" - ta nowa nazwa nawiązuje do znajdującej się tu niegdyś cegielni. Jest jednak tworem sztucznym, stworzonym przez KUNM. | + | *Oboczna n. niem. ''Zamensdorf''. Spolonizowana przez ludność warmijską jako ''Zamajsdorf'', z rzadką w nazwach spolszczonych retencją członu -''dorf''. Po wojnie wieś przechrzczono na "Cegłowo" - ta nowa nazwa nawiązuje do znajdującej się tu niegdyś cegielni. Jest jednak tworem sztucznym, stworzonym przez KUNM. Podobnie sztuczne jest chyba kohutkowe ''Ziębowo''. |
*Gwarowo: ''Zamai̯storf''. | *Gwarowo: ''Zamai̯storf''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 11 916: | Linia 12 066: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Do 2005 r. oficjalnie: ''Grażymy'' (tak według ustaleń KUNM). Obie formy spotykane dawniej i obecnie. Współcześnie spotykamy również wariant ''Grażyny'', który jest jednak powojennym przeinaczeniem. |
*1352 ''Grasym'', 1469 ''Grasnisse''. | *1352 ''Grasym'', 1469 ''Grasnisse''. | ||
*Gwarowo: ''Grazimi'' / ''Graźnica'' (to drugie to wtórna polonizacja n. niem., raczej powojenne). | *Gwarowo: ''Grazimi'' / ''Graźnica'' (to drugie to wtórna polonizacja n. niem., raczej powojenne). | ||
Linia 12 105: | Linia 12 255: | ||
|hybryda (prus. + niem.)? | |hybryda (prus. + niem.)? | ||
| -- | | -- | ||
− | |Pierwotnie dwie oboczne nazwy: ''Wulping'' alias ''Schilmühl''. Pierwsza n. pruska, ponowiona od nazwy jeziora ''Wulpink'' (dziś ''Wulpińskie''), nad którym leży młyn. Pochodzenie tej drugiej jest kontrowersyjne - najbardziej prawdopodobna wydaje mi się wersja z pochodzeniem od prus. ''silā'' = pustkowie. Istnieją jednak również wywody z pol. lub niem. Nazwę ''Wulping'' (co prawda, w zniekształconej postaci ''Pulping'') notuje jeszcze spis z 1820 r., a więc musiała dotrwać ona w potocznym użyciu do tych czasów. | + | | |
+ | *Pierwotnie dwie oboczne nazwy: ''Wulping'' alias ''Schilmühl''. Pierwsza n. pruska, ponowiona od nazwy jeziora ''Wulpink'' (dziś ''Wulpińskie''), nad którym leży młyn. Pochodzenie tej drugiej jest kontrowersyjne - najbardziej prawdopodobna wydaje mi się wersja z pochodzeniem od prus. ''silā'' = pustkowie. Istnieją jednak również wywody z pol. lub niem. Nazwę ''Wulping'' (co prawda, w zniekształconej postaci ''Pulping'') notuje jeszcze spis z 1820 r., a więc musiała dotrwać ona w potocznym użyciu do tych czasów. | ||
+ | *W PRNG wariant ''Szyla'', co jest chyba powojenną repolonizacją n. niemieckiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Smoleń''' | |'''Smoleń''' | ||
Linia 12 145: | Linia 12 297: | ||
*Niem. także ''Vonferne'' (p. wyżej ''Smoleń'' - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się). | *Niem. także ''Vonferne'' (p. wyżej ''Smoleń'' - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się). | ||
*Niewykluczone, że obecne miejscowości ''Tomarynki'' i ''Smoleń'' były pierwotnie jedną miejscowością. Zapis ''Passarienthal (Fomfernia)'' ze spisu z 1820 roku odnosi się prawdopodobnie do tej miejscowości, gdyż jest ona wspomniana jako posiadłość szlachecka (a nie leśniczówka). Wygląda więc na to, że ludność polskojęzyczna nazywała tę miejscowość ''Fąfernią''. Prawdopodobnie tak samo nazywano pobliską leśniczówkę. Leyding odróżnia te miejscowości pisownią - podaje ''Fąfernia'' dla obecnego Smolnia i ''Fomfernia'' dla obecnych Tomarynek, a ponadto podaje wariant ''Tomaryński Dwór'' dla tej drugiej miejscowości. Ta ostatnia nazwa stanowi bez wątpienia podstawę formy obecnej, jednak nie znajduję dowodów na to, że taka relacyjna nazwa istniała przed wojną. Wydaje mi się najrozsądniejsze, aby użyć ludowej nazwy ''Fąfernia'' dla obu miejscowości, rozróżniając leśniczówkę typowym dookreśleniem "Leśna". | *Niewykluczone, że obecne miejscowości ''Tomarynki'' i ''Smoleń'' były pierwotnie jedną miejscowością. Zapis ''Passarienthal (Fomfernia)'' ze spisu z 1820 roku odnosi się prawdopodobnie do tej miejscowości, gdyż jest ona wspomniana jako posiadłość szlachecka (a nie leśniczówka). Wygląda więc na to, że ludność polskojęzyczna nazywała tę miejscowość ''Fąfernią''. Prawdopodobnie tak samo nazywano pobliską leśniczówkę. Leyding odróżnia te miejscowości pisownią - podaje ''Fąfernia'' dla obecnego Smolnia i ''Fomfernia'' dla obecnych Tomarynek, a ponadto podaje wariant ''Tomaryński Dwór'' dla tej drugiej miejscowości. Ta ostatnia nazwa stanowi bez wątpienia podstawę formy obecnej, jednak nie znajduję dowodów na to, że taka relacyjna nazwa istniała przed wojną. Wydaje mi się najrozsądniejsze, aby użyć ludowej nazwy ''Fąfernia'' dla obu miejscowości, rozróżniając leśniczówkę typowym dookreśleniem "Leśna". | ||
+ | *W potocznym użyciu również forma ''Mitelki'', co jest przeniesieniem historycznej nazwy sąsiedniej miejscowości ''Śródka'' (p. wyżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tomaryny''' | |'''Tomaryny''' | ||
Linia 12 170: | Linia 12 323: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Gwarowo: ''Vorïtï''. | + | | |
+ | *1347 ''Woriten''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vorïtï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zaskwierki''' | |'''Zaskwierki''' | ||
Linia 12 179: | Linia 12 334: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Dorotowo'' (Teka Toruńska). | + | *Dawniej też: ''Dorotowo'' (Teka Toruńska). Wariant ten bywa używany do dziś - notuje go PRNG. |
*Nazwa niem. ''Dorotheenthal'' i ludowa pol. ''Zaskwierki'' (przez miejscowych wymawiana: ''Zasksierki'') współistniały już na długo przed wojną. Forma niem. zaświadczona wcześniej. | *Nazwa niem. ''Dorotheenthal'' i ludowa pol. ''Zaskwierki'' (przez miejscowych wymawiana: ''Zasksierki'') współistniały już na długo przed wojną. Forma niem. zaświadczona wcześniej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 12 315: | Linia 12 470: | ||
| | | | ||
*1341, 1381 ''Perwangen''. | *1341, 1381 ''Perwangen''. | ||
− | *U Leydinga: ''Pierwańce'', w gwarze ''Pˊervańce'' (-''ůf''). Prawdopodobnie forma powojenna - polska tradycja nazewnicza na tym obszarze była słaba. Dlatego też nie postuluję wprowadzenia tej formy, chociaż fakt jej istnienia jest godny odnotowania. | + | *U Leydinga i w PRNG (jako wariant): ''Pierwańce'', w gwarze ''Pˊervańce'' (-''ůf''). Prawdopodobnie forma powojenna - polska tradycja nazewnicza na tym obszarze była słaba. Dlatego też nie postuluję wprowadzenia tej formy, chociaż fakt jej istnienia jest godny odnotowania. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Piszewo''' | |'''Piszewo''' | ||
Linia 12 325: | Linia 12 480: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1910-45: ''Waldensee'' (przywrócenie nazwy pierwotnej, istniejącej w XIV w.). | *Nazwa w latach 1910-45: ''Waldensee'' (przywrócenie nazwy pierwotnej, istniejącej w XIV w.). | ||
+ | *1308 ''Pisse'', 1615 ''Pessen''. Pod koniec XVIII w. obocznie ''Piss''. Nazwa pochodząca od rzeki Pisy i Jeziora Luterskiego, zwanego pierwotnie ''Pisse'' (1306). | ||
*Chojnacki podaje: ''Pisa'' (n. tożsama z nazwą rzeki), jednak w przedwojennej literaturze brak jakiejkolwiek nawy polskiej dla tej miejscowości (brak też dostępnych mi zapisów gwarowych). Ustalona przez KUNM forma ''Piszewo'' bliżej odpowiada nazwie pruskiej. | *Chojnacki podaje: ''Pisa'' (n. tożsama z nazwą rzeki), jednak w przedwojennej literaturze brak jakiejkolwiek nawy polskiej dla tej miejscowości (brak też dostępnych mi zapisów gwarowych). Ustalona przez KUNM forma ''Piszewo'' bliżej odpowiada nazwie pruskiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 12 420: | Linia 12 576: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Do | + | *Do 2005 r. oficjalnie: ''Żerbuń''. Taka forma zdaje się jednak być nieludowa (a także niezgodna z ustaleniami KUNM). U Kętrzyńskiego też obocznie: ''Zorbań''. |
− | *1379 ''Sorbom'', 1388 ''Sorboum''. Nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska zasadźcy. | + | *1379 ''Sorbom'', 1388 ''Sorboum''. Nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska zasadźcy. W spisie z 1820 r. zapisana też oboczna postać niem. ''Serben''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Żardeniki''' | |'''Żardeniki''' | ||
Linia 12 624: | Linia 12 780: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1343 ''Stenekayn'', 1564-80 ''Stenokien''. Nazwa pruska. | + | *1343 ''Stenekayn'', ''Stenekaym''; 1423 ''Steyneken''; 1564-80 ''Stenokien''. Nazwa pruska. |
*Wieś założona na pruskim polu o nazwie ''Sculpayn'' (1343). | *Wieś założona na pruskim polu o nazwie ''Sculpayn'' (1343). | ||
*Gwarowo: ''Staŋkˊiny''. | *Gwarowo: ''Staŋkˊiny''. | ||
Linia 12 647: | Linia 12 803: | ||
| | | | ||
*1564 ''Schoeten'', 1576 ''Schednitz''. Nazwa pruska, przejęta przez polskich Warmiaków z adideacją. | *1564 ''Schoeten'', 1576 ''Schednitz''. Nazwa pruska, przejęta przez polskich Warmiaków z adideacją. | ||
+ | *W PRNG także wariant ''Zajączkowo''. Całkowicie nieuzasadniony. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szelągowo''' | |'''Szelągowo''' | ||
Linia 12 654: | Linia 12 811: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa uważana za pruską (od ''silā'' - bór, pustkowie). Przejęta w pol. z sufiksem -''owo''. | + | | |
+ | *Nazwa uważana za pruską (od ''silā'' - bór, pustkowie). Przejęta w pol. z sufiksem -''owo''. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Szeląg''. Zgodna z użyciem przedwojennym jest jednak tylko nazwa urzędowa. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Warkały''' | |'''Warkały''' | ||
Linia 12 663: | Linia 12 822: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1345, 1380 ''Warikallen''; | + | *1345, 1380 ''Warikallen''; 1386 ''Wurcallen''. Nazwa pruska, w XIV-XVI w. współistniejąca z n. niemiecką ''Grüne(n)wald'', która ostatecznie zanika. |
*Dawniej dwie wsi: ''Warkały Wielkie'' i ''Małe'' (niem. ''Groß, Klein Warkallen''). | *Dawniej dwie wsi: ''Warkały Wielkie'' i ''Małe'' (niem. ''Groß, Klein Warkallen''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Vårkau̯ï'' (do ''Vårkau̯'') | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Węgajty''' | |'''Węgajty''' | ||
Linia 12 673: | Linia 12 833: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1366 ''Wangaythen'', 1564-80 ''Wangaiten''. | + | *1366 ''Wangaythen'', 1564-80 ''Wangaiten''. Nazwa pruska, w XIV w. obocznie nazwa niem. ''Hohenberg''. |
*Gwarowo: ''Vaŋgai̯tï''. | *Gwarowo: ''Vaŋgai̯tï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 12 694: | Linia 12 854: | ||
*Oryginalna nazwa pruska: ''Wyndeken'' (1364, 1374), ''Wyndyken'' (1400). Zachowana w niem., w polskim zastąpiona nowszą nazwą ''Wołowno'', notowaną od XVII w. | *Oryginalna nazwa pruska: ''Wyndeken'' (1364, 1374), ''Wyndyken'' (1400). Zachowana w niem., w polskim zastąpiona nowszą nazwą ''Wołowno'', notowaną od XVII w. | ||
*W XIV-XVI w. również oboczna n. niemiecka ''Lauterwald''. | *W XIV-XVI w. również oboczna n. niemiecka ''Lauterwald''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vou̯ovno'', ''Vou̯ůvno''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wrzesina''' | |'''Wrzesina''' | ||
Linia 12 703: | Linia 12 864: | ||
| | | | ||
*Przed wojną: ''Sząbark'', ''Szombark'' (Barczewski pisze ''Sząbarg'', ale wyrównuję tego typu formy do -bark), co jest fonetycznym spolszczeniem n. niem. (z pominięciem członu ''Alt'', gdyż wieś ''Neu Schöneberg'' nosiła nazwę ''Porbady'' [p. wyżej], pruskiego pochodzenia). Nazwa ''Wrzesina'' sztuczna, nadana przez KUNM. | *Przed wojną: ''Sząbark'', ''Szombark'' (Barczewski pisze ''Sząbarg'', ale wyrównuję tego typu formy do -bark), co jest fonetycznym spolszczeniem n. niem. (z pominięciem członu ''Alt'', gdyż wieś ''Neu Schöneberg'' nosiła nazwę ''Porbady'' [p. wyżej], pruskiego pochodzenia). Nazwa ''Wrzesina'' sztuczna, nadana przez KUNM. | ||
− | *Gwarowo: ''Šȯmbark''. | + | *Gwarowo: ''Šȯmbark'' (gen. -''barga''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Żurawno''' | |'''Żurawno''' | ||
Linia 12 747: | Linia 12 908: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Można było nazwać ''Augustówka Leśna'' (dla regularności), ale ze względu na brak tradycji - niech będzie jak jest. | + | | |
+ | *Można było nazwać ''Augustówka Leśna'' (dla regularności), ale ze względu na brak tradycji - niech będzie jak jest. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Wesoła''. Zdaje się on nawiązywać do nieistniejącej już leśniczówki ''(Alt) Lustig'' (pol. KUNM ''Rozkochowo'', jednak potocznie używano nazw ''Rozkosz'' i ''Wesoła'', zaś przed wojną Barczewski używał nazwy ''Lustych'' [jako n. terenowej lasu]), istniejącej w pobliżu. Możliwe, że gdy leśniczówka ta przestała istnieć, jej nazwę przeniesiono na obiekt sąsiedni, chociaż nie wykluczałbym też błędnego odniesienia nazwy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Górkowo''' | |'''Górkowo''' | ||
Linia 12 851: | Linia 13 014: | ||
| | | | ||
*Nazwa pierwotna: ''Ryn'', ''Renus'' (1339). Następnie: ''Schelden'' (1353), ''Scheldin'' (1359). Obie nazwy są staropruskie, druga (''Schelden'' > ''Schellen'') pochodzi od imienia pierwszego właściciela (Prusa). | *Nazwa pierwotna: ''Ryn'', ''Renus'' (1339). Następnie: ''Schelden'' (1353), ''Scheldin'' (1359). Obie nazwy są staropruskie, druga (''Schelden'' > ''Schellen'') pochodzi od imienia pierwszego właściciela (Prusa). | ||
− | *Nazwa ''Ryn'' dla tej wsi funkcjonowała już w literaturze przedwojennej (m.in. SGKP) oraz na starych mapach. Raczej jest to nazwa "uczona", wskrzeszenie pierwotnej nazwy wsi. KUNM zatwierdził ją z dookreśleniem ''Reszelski'', dla odróżnienia od miasta Ryn. Dodatkowo, w gwarze pojawia się określenie ''Szela'', najwcześniej zaświadczone u Leydinga (obocznie do nazwy obecnej). | + | *Nazwa ''Ryn'' dla tej wsi funkcjonowała już w literaturze przedwojennej (m.in. SGKP) oraz na starych mapach. Raczej jest to nazwa "uczona", wskrzeszenie pierwotnej nazwy wsi. KUNM zatwierdził ją z dookreśleniem ''Reszelski'', dla odróżnienia od miasta Ryn. Dodatkowo, w gwarze pojawia się określenie ''Szela'', najwcześniej zaświadczone u Leydinga (obocznie do nazwy obecnej). Kohutek wyjątkowo ma ''Szale''. |
*Gwarowo: ''Šela''. | *Gwarowo: ''Šela''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 12 872: | Linia 13 035: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1339 ''Tornynen'', 1369 ''Ternynen'', 1381 ''Ternyn''. Nazwa pruska, początkowo współistniejąca z oboczną n. niem. ''Kleeberg'' (1339 ''Cleberg''), która jednak szybko zanikła. |
*U Leydinga i współcześnie w gwarze: ''Torniny''. Może jest to bardziej ludowa forma, aczkolwiek nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia w źródłach przedwojennych. Obie formy zresztą oddają pruski oryginał. | *U Leydinga i współcześnie w gwarze: ''Torniny''. Może jest to bardziej ludowa forma, aczkolwiek nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia w źródłach przedwojennych. Obie formy zresztą oddają pruski oryginał. | ||
*Gwarowo: ''Torńiny'' / ''Torńino''. | *Gwarowo: ''Torńiny'' / ''Torńino''. | ||
Linia 12 882: | Linia 13 045: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Gwarowo: ''Tai̯stïmy''. | + | | |
+ | *1350 ''Teistem'', 1379 ''Theistymme''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tai̯stïmy''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wągsty''' | |'''Wągsty''' | ||
Linia 12 911: | Linia 13 076: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Gwarowo: ''Dombrůfka''. Raczej powojenne, wieś nie ma przedwojennej polskiej tradycji. Zarówno forma urzędowa, jak i gwarowa powstały najprawdopodobniej w nawiązaniu do sąsiedniej wsi ''Dąbrowa'' (obecnie w pow. bartoszyckim, gm. Bisztynek). | + | | |
+ | *Do 2002 r. oficjalnie ''Dąbrowa Wysoka''. Kolejność członów zamieniano dowolnie, jednak postacią normatywną (ustaloną przez KUNM) jest forma obecna. | ||
+ | *Gwarowo: ''Dombrůfka''. Raczej powojenne, wieś nie ma przedwojennej polskiej tradycji. Zarówno forma urzędowa, jak i gwarowa powstały najprawdopodobniej w nawiązaniu do sąsiedniej wsi ''Dąbrowa'' (obecnie w pow. bartoszyckim, gm. Bisztynek). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ameryka''' | |'''Ameryka''' | ||
Linia 13 210: | Linia 13 377: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Patrz też niżej: ''Maróz'', ''Marózek''. Przed wojną nazwy ''Maróz'' i ''Marązy'' były używane wymiennie. Po wojnie dość arbitralnie wybrano tę pierwszą formę na określenie wsi, a drugą - leśniczówki. | + | |Patrz też niżej: ''Maróz'', ''Marózek''. Przed wojną nazwy ''Maróz'' i ''Marązy'' były używane wymiennie. Po wojnie dość arbitralnie wybrano tę pierwszą formę na określenie wsi, a drugą - leśniczówki. W potocznym użyciu spotykana również nazwa ''Marózek'' w odniesieniu do leśniczówki. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Maróz''' | |'''Maróz''' | ||
Linia 13 369: | Linia 13 536: | ||
|1 | |1 | ||
|''Schwedrich'' | |''Schwedrich'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Szwaderki''. | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Szwaderki''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Š́faderkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Świerkocin''' | |'''Świerkocin''' | ||
Linia 13 381: | Linia 13 550: | ||
| | | | ||
*1410/11 ''Swirxstein'', 1428 ''Swirkoczen''. Nazwa pruska (sufiks -''stein'' być może niemiecki, ale może też być zniemczonym elementem pruskim). | *1410/11 ''Swirxstein'', 1428 ''Swirkoczen''. Nazwa pruska (sufiks -''stein'' być może niemiecki, ale może też być zniemczonym elementem pruskim). | ||
− | *Formę ''Świerkocin'' utworzył Kętrzyński na podstawie zapisu z 1428 r. Niewykluczone, że zapis ten faktycznie oddaje taką | + | *Formę ''Świerkocin'' utworzył Kętrzyński na podstawie zapisu z 1428 r. Niewykluczone, że zapis ten faktycznie oddaje taką formę (będącą spolszczeniem pierwotnej n. pruskiej), jednak nie jest to forma ludowa. Lud używał spolszczenia formy niemieckiej jako ''Wier(s)ztyn'' (obocznie istniała forma l. mnogiej ''Wierztyny'' - potwierdzają ją zapisy gwarowe i spis z 1820 r., gdzie pojawia się zniekształcony zapis "Gerzsztyny"). Ponadto, Teka Toruńska poświadcza formę ''Zwierztyn'' (z absorpcją przyimka lub adideacją do słowa "zwierz"). Forma ta funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze w latach 70 XX w.! I choć trudno jednoznacznie "potępić" nazwę obowiązującą, to jednak uznaję wyższość form ludowych nad "uczonymi" rekonstrukcjami. |
*Gwarowo: ''Ž́iʳš́tini''. | *Gwarowo: ''Ž́iʳš́tini''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 13 390: | Linia 13 559: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1448 ''Swenntene''. Nazwa ponowiona od wysuszonego dziś jeziora ''Świętajny'' (1333 ''Swentin''). | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Świętany'', ''Świętajno''. | ||
+ | *1448 ''Swenntene''. Nazwa ponowiona od wysuszonego dziś jeziora ''Świętajny'' (1333 ''Swentin''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Świętajńska Karczma''' | |'''Świętajńska Karczma''' | ||
Linia 13 402: | Linia 13 573: | ||
|'''Tolejny''' | |'''Tolejny''' | ||
|Olsztynek | |Olsztynek | ||
− | | | + | |1 |
|''Tolleinen'' | |''Tolleinen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Toliny'' - użycie tej formy w Tece Toruńskiej przemawiałoby za ludowością tej formy. Jest też także częstsza w opracowaniach przedwojennych. Forma ''Tolejny'' zaś pojawia się w SGKP (obok Tolin) oraz w "O Ludności Polskiej..." Kętrzyńskiego. Wobec przedwojenności tej formy, powstrzymuję się przed zmianą, choć forma "Toliny" wydaje się lepsza. | ||
*1410-11 ''Toleyn'', 1411-19 ''Tolynne''. | *1410-11 ''Toleyn'', 1411-19 ''Tolynne''. | ||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tolkmity''' | |'''Tolkmity''' | ||
Linia 13 418: | Linia 13 589: | ||
| | | | ||
*1425 ''Tholkemyte''. | *1425 ''Tholkemyte''. | ||
− | *W Tece Toruńskiej jako ''Tolkemyty'', jednak nie widzę powodu, by nie uważać postaci obecnej za kontynuację tej formy. | + | *W Tece Toruńskiej jako ''Tolkemyty'', jednak nie widzę powodu, by nie uważać postaci obecnej za kontynuację tej formy. Trochę inaczej współcześnie w gwarze. |
+ | *Gwarowo: ''Tolkˊimit'' (gen. -''mitu'') | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tomaszyn''' | |'''Tomaszyn''' | ||
Linia 13 426: | Linia 13 598: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Dawniej też: ''Tomaszyny''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Waplewo''' | |'''Waplewo''' | ||
Linia 13 445: | Linia 13 617: | ||
*1414 ''Wargeliten'', 1495 ''Waregalitten''. | *1414 ''Wargeliten'', 1495 ''Waregalitten''. | ||
*Patrz też: ''Warlity Wielkie'' (gm. Ostróda). Wieś o identycznej pruskiej nazwie. Dookreślenie ''Małe'' (i odpowiednio ''Wielkie'') dodane po wojnie dla rozróżnienia. | *Patrz też: ''Warlity Wielkie'' (gm. Ostróda). Wieś o identycznej pruskiej nazwie. Dookreślenie ''Małe'' (i odpowiednio ''Wielkie'') dodane po wojnie dla rozróżnienia. | ||
− | *Osada ''Warglewo'' nowa, wydzielona z Warlit. Jej nazwa jest zniekształceniem nazwy | + | *Osada ''Warglewo'' nowa, wydzielona z Warlit. Jej nazwa jest zniekształceniem nazwy Warlit. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Waszeta''' | |'''Waszeta''' | ||
Linia 13 465: | Linia 13 637: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Bigwałd''. | + | *Dawniej też: ''Bigwałd''. Spotykana czasem forma ''Rygwałd'' (''Rigwałd'') jest raczej często kopiowaną pisownianą omyłką (pomyłka początkowego B- z R- w jakimś manuskrypcie?). |
*1351 ''Wittichenwalde''; 1360 ''Witchen'', ''Wittichen''; 1363 ''Wittich'', ''Wittichensdorf''. Nazwa uważana przez Biolik za pierwotnie pruską (od nazwy osobowej *Witiks), opatrzoną niem. członem -''walde''. W tradycji polskiej adaptacja formy niemieckiej. | *1351 ''Wittichenwalde''; 1360 ''Witchen'', ''Wittichen''; 1363 ''Wittich'', ''Wittichensdorf''. Nazwa uważana przez Biolik za pierwotnie pruską (od nazwy osobowej *Witiks), opatrzoną niem. członem -''walde''. W tradycji polskiej adaptacja formy niemieckiej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Bźikfou̯t'' (-''fau̯da''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wilkowo''' | |'''Wilkowo''' | ||
Linia 13 472: | Linia 13 645: | ||
|1 | |1 | ||
|''Wilken'' | |''Wilken'' | ||
− | | | + | |słowiańskie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1347 ''Vilkowicz'', 1350 ''Wilkaw''. Najstarszy zapis wskazuje na pierwotną formę ''Wilkowice'', która raczej sugerowałaby słowiańskie pochodzenie toponimu (choć geneza pruska też nie w pełni wykluczona - słowo "wilk" było wspólne dla Bałtów i Słowian). | ||
+ | *Gwarowo: ''Źilkovï'' (gen. ''Źilkuf''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Witramowo''' | |'''Witramowo''' | ||
Linia 13 484: | Linia 13 659: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Wytramowo'', ''Wytrębowo''. | *Dawniej też: ''Wytramowo'', ''Wytrębowo''. | ||
− | * | + | *1353 ''Wytrams'', XVI w. ''Wittremsdorf''. Nazwa od niemieckiego imienia ''Wittram'', stąd też forma spolszczona (znana w zapiskach od XVIII w.). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Witułty''' | |'''Witułty''' | ||
Linia 13 492: | Linia 13 667: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1344 ''Wiltote'', 1350 ''Wilthutten'', 1351 ''Wiltauten'', 1380 ''Wiltaut''. | + | | |
+ | *1344 ''Wiltote'', 1350 ''Wilthutten'', 1351 ''Wiltauten'', 1380 ''Wiltaut''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źituu̯tï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawady''' | |'''Zawady''' | ||
Linia 13 508: | Linia 13 685: | ||
|pruskie (spolonizowane) | |pruskie (spolonizowane) | ||
| -- | | -- | ||
− | |1374, 1564-80 ''Samen''. Nazwa staropruska, spolonizowana do postaci ''Ząbie''. | + | | |
+ | *1374, 1564-80 ''Samen''. Nazwa staropruska, spolonizowana do postaci ''Ząbie''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zumbźe'' (do ''Zumbźa''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zezuty''' | |'''Zezuty''' | ||
Linia 13 624: | Linia 13 803: | ||
|pruskie (osobowe) | |pruskie (osobowe) | ||
|'''Graskowo''' | |'''Graskowo''' | ||
− | |Przed wojną: ''Graskowo'', ''Graszkowo'', ''Graśk'' (to ostatnie u Barczewskiego). Forma obecna jest wynikiem powojennego przeinaczenia - adideacji do słowa ''groszek''. Lepiej wrócić do oryginalnej formy, która pochodzi od nazwiska jednego z osadników - Lukasa ''Graska'', które to nazwisko miało najprawdopodobniej staropruskie pochodzenie. | + | | |
+ | *Przed wojną: ''Graskowo'', ''Graszkowo'', ''Graśk'' (to ostatnie u Barczewskiego). Forma obecna jest wynikiem powojennego przeinaczenia - adideacji do słowa ''groszek''. Lepiej wrócić do oryginalnej formy, która pochodzi od nazwiska jednego z osadników - Lukasa ''Graska'', które to nazwisko miało najprawdopodobniej staropruskie pochodzenie. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Graszk'', który wydaje się być zgodny z formą używaną przez Barczewskiego (oboczność ś/sz zapewne wynika z wymowy gwarowej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kaborno''' | |'''Kaborno''' | ||
Linia 13 742: | Linia 13 923: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |N. przejęta od n. jeziora - 1369 ''Laysson''. | + | | |
+ | *N. przejęta od n. jeziora - 1369 ''Laysson''. | ||
+ | *W PRNG wariant ''Wygoda''. Niezrozumiały (może zanotowany omyłkowo?), być może ponowiony od osady ''Wygoda'' w tej samej gminie (p. niżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Marcinkowo''' | |'''Marcinkowo''' | ||
Linia 13 763: | Linia 13 946: | ||
*Dawniej (i dziś potocznie): ''Mędryny''. | *Dawniej (i dziś potocznie): ''Mędryny''. | ||
*Nazwa pruska, najprawdopodobniej ponowiona z nazwy jeziora, wtórnie zwanego ''Młyńskim Stawem'' (''Mühlen Teich''). W XVI-XVII w. pojawia się niem. forma ''Amdrei'', ''Armdrei'' - etymologicznie niejasna, być może wynikająca ze zniekształcenia nazwy pruskiej. Pod koniec XVIII w. istniała również forma niem. ''Andrä'', ''Andrea'', wynikająca z dalszych przekształceń formy ''Armdrei''. | *Nazwa pruska, najprawdopodobniej ponowiona z nazwy jeziora, wtórnie zwanego ''Młyńskim Stawem'' (''Mühlen Teich''). W XVI-XVII w. pojawia się niem. forma ''Amdrei'', ''Armdrei'' - etymologicznie niejasna, być może wynikająca ze zniekształcenia nazwy pruskiej. Pod koniec XVIII w. istniała również forma niem. ''Andrä'', ''Andrea'', wynikająca z dalszych przekształceń formy ''Armdrei''. | ||
+ | *W PRNG także ahistoryczny wariant ''Korsakówka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nerwik''' | |'''Nerwik''' | ||
Linia 13 801: | Linia 13 985: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Liznowy''' | |'''Liznowy''' | ||
− | |Przed wojną: ''Liznowy'' (u Barczewskiego). U Leydinga w r. nijakim - ''Liznowo''. Ponadto, w potocznym użyciu po wojnie zanotowano formę ''Elizowo'' (jeszcze w latach 60.). W miejsce dzisiejszego pseudosłowiańskiego, obrzydliwego chrztu "Ostrzeszewo", wprowadzonego przez KUNM, należałoby powrócić do przedwojennego spolszczenia. | + | |Przed wojną: ''Liznowy'' (u Barczewskiego). U Leydinga w r. nijakim - ''Liznowo''. Ponadto, w potocznym użyciu po wojnie zanotowano formę ''Elizowo'' (jeszcze w latach 60., nazwa ta widnieje też w PRNG). W miejsce dzisiejszego pseudosłowiańskiego, obrzydliwego chrztu "Ostrzeszewo", wprowadzonego przez KUNM, należałoby powrócić do przedwojennego spolszczenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pajtuny''' | |'''Pajtuny''' | ||
Linia 14 039: | Linia 14 223: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Heideberg''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Heideberg''. | ||
− | *Dawniej też: ''Żaborowo'' ( | + | *Dawniej też: ''Żaborowo'' (tak też w gwarze: ''Ž́aborovo''), forma najprawdopodobniej hiperpoprawna. |
+ | *Pierwotnie n. niem. ''Neuesdorf'' (1564), od XVIII w. zjawia się nazwa obecna. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zapurdka''' | |'''Zapurdka''' | ||
Linia 14 103: | Linia 14 288: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Stabiguda Nowa'' (Chojnacki). | *Dawniej też: ''Stabiguda Nowa'' (Chojnacki). | ||
− | *Polskie określenie ''Ćwikielnia'' (pochodne od ''ćwikła'') zastąpiła w języku ludowym oryginalną nazwę ''Nowa Stawiguda'' (p. niżej ''Stawiguda''). | + | *Polskie określenie ''Ćwikielnia'' (pochodne od ''ćwikła'') zastąpiła w języku ludowym oryginalną nazwę ''Nowa Stawiguda'' (p. niżej ''Stawiguda''), która jednak bywa używana do dziś (notuje ją PRNG). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dorotowo''' | |'''Dorotowo''' | ||
Linia 14 217: | Linia 14 402: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Nowy Bartąg'' (p. wyżej ''Bartąg''). | + | *Dawniej też: ''Nowy Bartąg'' (p. wyżej ''Bartąg''). Współcześnie również: ''Kolonia Bartąg''. |
*Polskie określenie ''Owczarnia'' zastąpiło w języku ludowym nazwę ''Nowy Bartąg'' w XIX w. | *Polskie określenie ''Owczarnia'' zastąpiło w języku ludowym nazwę ''Nowy Bartąg'' w XIX w. | ||
*Gwarowo: ''Ofčarńo''. | *Gwarowo: ''Ofčarńo''. | ||
Linia 14 286: | Linia 14 471: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *1363 ''Thomasdorff'' | ||
+ | *Gwarowo: ''Tȯmaš́kovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wymój''' | |'''Wymój''' | ||
Linia 14 321: | Linia 14 508: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1540 ''Senssugen'' | + | | |
+ | *1540 ''Senssugen'' | ||
+ | *Gwarowo: ''Zazui̯'' (do ''Zazuja''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zielonowo''' | |'''Zielonowo''' | ||
Linia 14 327: | Linia 14 516: | ||
|4 | |4 | ||
|''Grünau'' | |''Grünau'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie? |
|'''Grynał''' | |'''Grynał''' | ||
| | | | ||
*Do 1996 oficjalnie: ''Zieleniak''. Jednakże, zarówno ustalona przez KUNM forma ''Zieleniak'', jak i obecna ''Zielonowo'' (zapewne wariant używany przez napływową ludność), chociaż nawiązują znaczeniowo do n. niem. są tworami powojennymi. Autentycznym, przedwojennym ludowym spolszczeniem n. niemieckiej jest ''Grynał'' (Loc. ''w Grynale''). | *Do 1996 oficjalnie: ''Zieleniak''. Jednakże, zarówno ustalona przez KUNM forma ''Zieleniak'', jak i obecna ''Zielonowo'' (zapewne wariant używany przez napływową ludność), chociaż nawiązują znaczeniowo do n. niem. są tworami powojennymi. Autentycznym, przedwojennym ludowym spolszczeniem n. niemieckiej jest ''Grynał'' (Loc. ''w Grynale''). | ||
+ | *Nazwa pierwotna prawdopodobnie niemiecka, chociaż Pospiszylowa dopuszcza możliwość pruskiego pochodzenia, zestawiając z pruską n.os. ''Grunaw''. | ||
*Gwarowo: ''Grynau̯''. | *Gwarowo: ''Grynau̯''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 14 398: | Linia 14 588: | ||
|'''Jankowo''' | |'''Jankowo''' | ||
|Świątki | |Świątki | ||
− | | | + | |2 |
|''Ankendorf'' | |''Ankendorf'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
*Pierwotnie: ''Hannikendorf'' (1366), obocznie ''Lindenberg'' (XIV w.) | *Pierwotnie: ''Hannikendorf'' (1366), obocznie ''Lindenberg'' (XIV w.) | ||
− | * | + | *U Leydinga dokładniejsze spolszczenie nowożytnej n. niem. jako ''Ankowo'', jednak biorąc pod uwagę, że źródłosłowem nazwy jest niem. ''Hannike'', ''Hanke'' (= pol. ''Janek''), to formie obecnej też nie można nic zarzucić (może poza tym, że często się powtarza). Polskiej przedwojennej tradycji tak czy inaczej brak. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kalisty''' | |'''Kalisty''' | ||
Linia 14 500: | Linia 14 690: | ||
|'''Włodowo''' | |'''Włodowo''' | ||
|Świątki | |Świątki | ||
− | | | + | |6 |
|''Waltersdorf'' | |''Waltersdorf'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Walterowo''' |
− | |Nazwa obecna jest chrztem pseudoimiennym. | + | |U Kohutka proste i oczywiste spolszczenie nazwy oryginalnej. Nazwa obecna jest chrztem pseudoimiennym. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Worławki''' | |'''Worławki''' | ||
Linia 14 545: | Linia 14 735: | ||
| | | | ||
*Nazwa niemiecka ''Ortelsburg'' (pierw. ''Ortolfsburg'', od im. komtura Ortolfa z Trewiru) oraz polska ''Szczytno'', niepowiązane znaczeniowo, współistnieją ze sobą praktycznie od początków miasta (por. zapis ''Sczithno'' alias ''Ortelsburg'' z kroniki Długosza). Nazwa ''Szczytno'' jest więc nazwą rdzennie polską, mazurską - jedną z najstarszych tego typu nazw w regionie. Pierwsi, czternastowieczni polscy osadnicy w okolicy miasta zajmowali się bartnictwem, stąd też nazwa jednej z części Szczytna (dawnej wsi) - ''Bartna Strona''. | *Nazwa niemiecka ''Ortelsburg'' (pierw. ''Ortolfsburg'', od im. komtura Ortolfa z Trewiru) oraz polska ''Szczytno'', niepowiązane znaczeniowo, współistnieją ze sobą praktycznie od początków miasta (por. zapis ''Sczithno'' alias ''Ortelsburg'' z kroniki Długosza). Nazwa ''Szczytno'' jest więc nazwą rdzennie polską, mazurską - jedną z najstarszych tego typu nazw w regionie. Pierwsi, czternastowieczni polscy osadnicy w okolicy miasta zajmowali się bartnictwem, stąd też nazwa jednej z części Szczytna (dawnej wsi) - ''Bartna Strona''. | ||
− | *Położona tuż za miastem osada ''Młyńsko'' jest chyba nowym osiedlem - nie znajduję dla niej przedwojennego opowiednika. | + | *Położona tuż za miastem osada ''Młyńsko'' (al. ''Młynisko'') jest chyba nowym osiedlem - nie znajduję dla niej przedwojennego opowiednika. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bartna Strona''' | |'''Bartna Strona''' | ||
Linia 14 597: | Linia 14 787: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Powojenna nazwa polska nawiązuje do jeziora ''Kiepunek'' (n. pruskiego pochodzenia), nad którym leży to przedmieście. | + | |Powojenna nazwa polska nawiązuje do jeziora ''Kiepunek'' (n. pruskiego pochodzenia), nad którym leży to przedmieście. Miejscowość założona późno - około 1900 roku, nie posiadała więc przed wojną polskiej nazwy, zaś jej nazwa niemiecka jest ideologicznym tworem typowym dla epoki, w której powstała. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Słonecznik''' | |'''Słonecznik''' | ||
Linia 14 605: | Linia 14 795: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |W PRNG również wariant: ''Słoneczno''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Augustowo''' | |'''Augustowo''' | ||
Linia 14 702: | Linia 14 892: | ||
*Do 2002 roku oficjalnie: ''Jeleniewo''. | *Do 2002 roku oficjalnie: ''Jeleniewo''. | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Gellen''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Gellen''. | ||
− | *Według ustaleń KUNM: ''Jeleniewo'' (tak też w zapiskach gwarowych), co w 2002 roku | + | *Według ustaleń KUNM: ''Jeleniewo'' (tak też w zapiskach gwarowych), co w 2002 roku urzędowo zmieniono na ''Jeleniowo'' (taka forma musiała funkcjonować w terenie wcześniej, jest konsekwentnie używana w monografii Szczytna i okolic z roku z 1962 roku). Forma tej nazwy chyba musiała być chwiejna - większość opracowań przedwojennych podaje formę ''Jelinowo'' (również w Tece Toruńskiej, więc z pewnością ludowe), która przedstawia cechy gwarowe lub jest zniekształcona pod wpływem niemieckim. Najpierwotniejsza zdaje się być forma ''Jeleniewo'' i jeżeli ostatnia zmiana jest wynikiem wpływu elementu napływowego, to może wypadałoby ją cofnąć? |
*Gwarowo: ''Jeleńevo''. | *Gwarowo: ''Jeleńevo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 14 721: | Linia 14 911: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Potoczny wariant (notowany w PRNG): ''Julka'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kałęczyn''' | |'''Kałęczyn''' | ||
Linia 14 808: | Linia 14 998: | ||
|pruskie? | |pruskie? | ||
|'''Miczelka''' | |'''Miczelka''' | ||
− | |Przed wojną: ''Miczelka'', ''Micelka'' (ta druga postać w Tece Toruńskiej - zmazurzona?). Trudno mi określić pochodzenie tej nazwy, potrzebne informacje etymologiczne (raczej nie jest to nazwa typowo niemiecka). Szcześniak w swoim opracowaniu Teki Toruńskiej próbuje wywodzić od ''myceczka'' (rodzaj czapki), co niezbyt mnie przekonuje. W źródłach powojennych znajdujemy kolejne iteracje - u Leydinga ''Mycolka'', powojenna administracja używana zaś formy ''Micołka''. KUNM zastąpiła te formy neologizmem ''Mycielin'', który został oprotestowany przez przedstawicieli lokalnej władzy (patrz też wyżej wieś ''Julianowo'', gdzie miały miejsce podobne protesty), które jednak nie zostały wysłuchane przez KUNM, przez co sztuczny nowotwór trwa do dziś. | + | |Przed wojną: ''Miczelka'', ''Micelka'' (ta druga postać w Tece Toruńskiej - zmazurzona?). Trudno mi określić pochodzenie tej nazwy, potrzebne informacje etymologiczne (raczej nie jest to nazwa typowo niemiecka). Szcześniak w swoim opracowaniu Teki Toruńskiej próbuje wywodzić od ''myceczka'' (rodzaj czapki), co niezbyt mnie przekonuje. W źródłach powojennych znajdujemy kolejne iteracje - u Leydinga ''Mycolka'' (współcześnie ''Mycółka'' jako wariant w PRNG), powojenna administracja używana zaś formy ''Micołka''. KUNM zastąpiła te formy neologizmem ''Mycielin'', który został oprotestowany przez przedstawicieli lokalnej władzy (patrz też wyżej wieś ''Julianowo'', gdzie miały miejsce podobne protesty), które jednak nie zostały wysłuchane przez KUNM, przez co sztuczny nowotwór trwa do dziś. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowe Kiejkuty''' | |'''Nowe Kiejkuty''' | ||
Linia 14 971: | Linia 15 161: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Theerwischwalde''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Theerwischwalde''. | ||
*Oboczne nazwy niem. (przed 1938): ''Klein Theerwisch'', ''Wyrziwilken''. | *Oboczne nazwy niem. (przed 1938): ''Klein Theerwisch'', ''Wyrziwilken''. | ||
− | *Dawniej też: ''Wyrzywilk''. | + | *Dawniej też: ''Wyrzywilk'', co uchodzi za nazwę bałtycką (por. litewską n.os. ''Virivilkas''). |
+ | *Gwarowo: ''Vïř́iźilk''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Targowska Wólka''' | |'''Targowska Wólka''' | ||
Linia 15 007: | Linia 15 198: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1934-45: ''Hirschtal''. | *Nazwa w latach 1934-45: ''Hirschtal''. | ||
− | *Dawniej też: ''Jelinowo Małe'' (w Tece Toruńskiej - por. wyżej ''Jeleniowo''). | + | *Oboczne nazwy niem. (w XVIII-XIX w.): ''Klein Jellinowen'', ''Neu Jellinowen''. |
+ | *Dawniej też: ''Jelinowo Małe'' (w Tece Toruńskiej - por. wyżej ''Jeleniowo''), u Leydinga (w monografii pow. szczycieńskiego) jako ''Jeleniowo Małe''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Brajniki''' | |'''Brajniki''' | ||
Linia 15 044: | Linia 15 236: | ||
|'''Przysowa''' | |'''Przysowa''' | ||
| | | | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Przysowy''. | ||
*Przed wojną: ''Przysowa'', ''Omulewski Młyn''. To pierwsze to nazwa używana przez mazurski lud, zaś wariant drugi to dosłowne tłumaczenie urzędowej n. niem. - zapewne forma sztucznawa, funkcjonująca tylko w literaturze. Pochodzenie nazwy ''Przysowa'' jest dla mnie niejasne, być może wpisuje się w lokalny trend nazw "odzwierzęcych" takich jak ''Kot'' (p. wyżej) czy nieistniejąca dziś smolarnia ''Niedźwiedź''. | *Przed wojną: ''Przysowa'', ''Omulewski Młyn''. To pierwsze to nazwa używana przez mazurski lud, zaś wariant drugi to dosłowne tłumaczenie urzędowej n. niem. - zapewne forma sztucznawa, funkcjonująca tylko w literaturze. Pochodzenie nazwy ''Przysowa'' jest dla mnie niejasne, być może wpisuje się w lokalny trend nazw "odzwierzęcych" takich jak ''Kot'' (p. wyżej) czy nieistniejąca dziś smolarnia ''Niedźwiedź''. | ||
− | *Obecna leśniczówka ''Dębowiec'' znajduje się na miejscu przedwojennej osady młyńskiej ''Omulefmühle'' (pol. ''Przysowa'', | + | *Obecna leśniczówka ''Dębowiec'' znajduje się na miejscu przedwojennej osady młyńskiej ''Omulefmühle'' (pol. ''Przysowa'', po wojnie KUNM nie wiedzieć czemu zatwierdziła tę nazwę w formie pluralnej - ''Przysowy''), zaś jej obecna nazwa wzięła się od sąsiadujących niegdyś wsi ''Dębowiec'' (Duży i Mały), zburzonych w latach 50. pod budowę poligonu Muszaki (p. wyżej ''Małga'' po więcej informacji). Być może taka nazwa leśniczówki ustaliła się już po wyburzeniu owych miejscowości i stanowi dla nich swoisty hołd. Nawet jeżeli tak jest, to jednak uważam że historycznie sprawiedliwie byłoby powrócić do historycznej polskiej nazwy tego miejsca (mimo wyraźnie dobrych intencyj kryjących się za obecną nazwą osady), zaś nazwę "Dębowiec" pozostawić przy jej pierwotnym znaczeniu i pielęgnować ją w pamięci, jako nazwę jednej ze zburzonych wsi. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dłużek''' | |'''Dłużek''' | ||
Linia 15 112: | Linia 15 305: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Ruda''. Nazwa ludowa, nawiązująca do wydobywanej tutaj rudy darniowej. Nazwa ta pojawia się w kontekście polskim dużo częściej, mimo to po wojnie wybrano pochodzącą ze staropruskiego nazwę ''Małga'' (bardziej "książkową", podczas gdy forma ''Ruda'' jest bardziej ludowa), która wywodzi się od staropruskiej nazwy rzeki Omulwi (1331-35 ''Mallien'', 1341 ''Malie''). | *Dawniej też: ''Ruda''. Nazwa ludowa, nawiązująca do wydobywanej tutaj rudy darniowej. Nazwa ta pojawia się w kontekście polskim dużo częściej, mimo to po wojnie wybrano pochodzącą ze staropruskiego nazwę ''Małga'' (bardziej "książkową", podczas gdy forma ''Ruda'' jest bardziej ludowa), która wywodzi się od staropruskiej nazwy rzeki Omulwi (1331-35 ''Mallien'', 1341 ''Malie''). | ||
− | *Wieś dziś nieistniejąca. Jest to jedna ze wsi (największa), ewakuowanych i zburzonych w latach 50 XX w. pod budowę wielkiego poligonu wojskowego Muszaki. Była to wieś mazurska, zamieszkana głównie przez autochtonów i mająca korzenie już w czasach staropruskich (staropruska jest jej nazwa, dawność osadnictwa potwierdzają też badania archeologiczne). Umieszczam ją tu, gdyż jest to jedyna ze zburzonych wsi, po której pozostały jakieś resztki zabudowań - pozostawiono wieżę kościoła protestanckiego, aby służyła za punkt orientacyjny. Ponadto, nazwa wsi jest wciąż żywa, gdyż utrwala ją nazwa rezerwatu przyrody ''Małga'', utworzonego na terenie dawnego poligonu. Wieś stanowi również swego rodzaju "reprezentację" owych zburzonych | + | *Wieś dziś nieistniejąca. Jest to jedna ze wsi (największa), ewakuowanych i zburzonych w latach 50 XX w. pod budowę wielkiego poligonu wojskowego Muszaki. Była to wieś mazurska, zamieszkana głównie przez autochtonów i mająca korzenie już w czasach staropruskich (staropruska jest jej nazwa, dawność osadnictwa potwierdzają też badania archeologiczne). Umieszczam ją tu, gdyż jest to jedyna ze zburzonych wsi, po której pozostały jakieś resztki zabudowań - pozostawiono wieżę kościoła protestanckiego, aby służyła za punkt orientacyjny. Ponadto, nazwa wsi jest wciąż żywa, gdyż utrwala ją nazwa rezerwatu przyrody ''Małga'', utworzonego na terenie dawnego poligonu. Wieś stanowi również swego rodzaju "reprezentację" owych zburzonych miejscowości, których zniszczenie i wysiedlenie stanowi jedną z najczarniejszych (a słabo znanych) kart powojennej historii "polskich Warmii i Mazur". |
*Pozostałe wsie zniszczone pod budowę owego poligonu to: ''Niedźwiedź'' (też: ''Rudzki''/''Małgowski Piec'' lub ''Piece'', niem. ''Malgaofen''), ''Dębowiec'' (''Duży'') (niem. ''Dembowitz'', 1938-45: ''Eichenau''), ''Dębowiec Mały'' (niem. ''Klein Dembowitz'', 1938-45: ''Kleineichenau''), ''Kanwezy'' (niem. ''Kannwiesen'', KUNM ''Chwalibogi''), ''Retkowo'' (niem. ''Rettkowen'', 1938-45: ''Rettkau''), ''Sadek'' (niem. ''Saddek'', 1938-45: ''Gartenau'') oraz kilka pomniejszych. Zburzono również większość wsi ''Puchałowo'' i ''Ulesie'', po których jednak pozostały maleńkie osady, kontynuujące ich nazwy (obecnie w gm. Janowo w pow. niborskim, p. tam). Mało kto dziś pamięta te nazwy, a powinien każdy. W imię chorych ambicji zniszczono kilka tętniących życiem, nierzadko starych (takich jak Małga, o długiej i pięknej historii) i pięknych miejscowości, a mieszkańcom kazano opuścić rodzinne domy. To polska zbrodnia wobec Mazurów, którą trudno zwalić na jakiekolwiek obce mocarstwo czy "okrucieństwo wojny" (stało się to już lata po zakończeniu wojny). Trzeba o tej ponurej historii pamiętać i przypominać. | *Pozostałe wsie zniszczone pod budowę owego poligonu to: ''Niedźwiedź'' (też: ''Rudzki''/''Małgowski Piec'' lub ''Piece'', niem. ''Malgaofen''), ''Dębowiec'' (''Duży'') (niem. ''Dembowitz'', 1938-45: ''Eichenau''), ''Dębowiec Mały'' (niem. ''Klein Dembowitz'', 1938-45: ''Kleineichenau''), ''Kanwezy'' (niem. ''Kannwiesen'', KUNM ''Chwalibogi''), ''Retkowo'' (niem. ''Rettkowen'', 1938-45: ''Rettkau''), ''Sadek'' (niem. ''Saddek'', 1938-45: ''Gartenau'') oraz kilka pomniejszych. Zburzono również większość wsi ''Puchałowo'' i ''Ulesie'', po których jednak pozostały maleńkie osady, kontynuujące ich nazwy (obecnie w gm. Janowo w pow. niborskim, p. tam). Mało kto dziś pamięta te nazwy, a powinien każdy. W imię chorych ambicji zniszczono kilka tętniących życiem, nierzadko starych (takich jak Małga, o długiej i pięknej historii) i pięknych miejscowości, a mieszkańcom kazano opuścić rodzinne domy. To polska zbrodnia wobec Mazurów, którą trudno zwalić na jakiekolwiek obce mocarstwo czy "okrucieństwo wojny" (stało się to już lata po zakończeniu wojny). Trzeba o tej ponurej historii pamiętać i przypominać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 15 220: | Linia 15 413: | ||
*1388, 1429 ''Waplis''; 1429 ''Woplisdorf''. Nazwa pruska, przejściowo także z niem. dostawką -''dorf'', która ostatecznie zanikła. | *1388, 1429 ''Waplis''; 1429 ''Woplisdorf''. Nazwa pruska, przejściowo także z niem. dostawką -''dorf'', która ostatecznie zanikła. | ||
*Nazwa bywała czasem dookreślana jako ''Waplewo Szczycieńskie'', dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Dookreślenie to nie ma jednak charakteru oficjalnego. | *Nazwa bywała czasem dookreślana jako ''Waplewo Szczycieńskie'', dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Dookreślenie to nie ma jednak charakteru oficjalnego. | ||
+ | *Gwarowo: ''Våplevo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Warchały''' | |'''Warchały''' | ||
Linia 15 227: | Linia 15 421: | ||
|pruskie? | |pruskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Warschallen''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Warschallen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vårxau̯ï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Witowo''' | |'''Witowo''' | ||
Linia 15 238: | Linia 15 434: | ||
*Nazwa w latach 1927-45: ''Gittau''. | *Nazwa w latach 1927-45: ''Gittau''. | ||
*Dawniej też: ''Itowo''. | *Dawniej też: ''Itowo''. | ||
− | *Formy historyczne: ''Wittaw'', ''Gittaw'' ( | + | *Formy historyczne: ''Wittaw'', ''Gittaw'' (1450). W źródłach ludowych funkcjonuje postać ''Itowo'', która powstała prawdopodobnie przez dialektalną zmianę w' > j. Postać przyjęta po wojnie jest "zliteracczona". |
+ | *Gwarowo: ''Ǵitovo'' / ''Źitovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Witówko''' | |'''Witówko''' | ||
Linia 15 249: | Linia 15 446: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Ittau''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ittau''. | ||
*Dawniej też: ''Itówko''. Patrz wyżej ''Witowo''. | *Dawniej też: ''Itówko''. Patrz wyżej ''Witowo''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źituvek'' / ''Źitufko''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dybowo''' | |'''Dybowo''' | ||
Linia 15 281: | Linia 15 479: | ||
|'''Gaj''' | |'''Gaj''' | ||
|Pasym | |Pasym | ||
− | |1 | + | |1 |
|''Passenheimer Stadtförsterei'' | |''Passenheimer Stadtförsterei'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa niem. oznacza tyle, co ''Leśnictwo Pasymskie''. | + | |Nazwa niem. oznacza tyle, co ''Leśnictwo Pasymskie''. O historyczności polskiej nazwy ''Gaj'' świadczą zapiski ''Stadtwald'' (''Gay'') ze spisu z 1820 r. oraz ''Gay, Waldchengut zu Stadt Passenheim'' z Teki Toruńskiej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Grom''' | |'''Grom''' | ||
Linia 15 387: | Linia 15 585: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Rudziska) | |(Rudziska) | ||
− | |Oboczna/historyczna nazwa u Leydinga: ''Rudzisken''. Brakuje w innych źródłach, nie notuje tej miejscowości Teka Toruńska, Kętrzyński pisze jedynie o Rudziskach koło Biskupca. Przydałyby się więc wyjaśnienia co do tej nazwy. Być może ''Waldheim'' to forma wprowadzona urzędowo - wówczas przydałaby się data zmiany. | + | |Oboczna/historyczna nazwa u Leydinga: ''Rudzisken''. Brakuje w innych źródłach, nie notuje tej miejscowości Teka Toruńska, Kętrzyński pisze jedynie o Rudziskach koło Biskupca. Z kolei monografia powiatu szczycieńskiego wspomina o osiedlu o nazwie ''Budziska'', które około 1800 r. miało stać na miejscu obecnych Rudzisk Pasymskich. Przydałyby się więc wyjaśnienia co do tej nazwy. Być może ''Waldheim'' to forma wprowadzona urzędowo - wówczas przydałaby się data zmiany. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rusek Wielki''' | |'''Rusek Wielki''' | ||
Linia 15 427: | Linia 15 625: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1381 ''Schuwenphlugsdorf'', ''Schauflugsdorf''. Nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska zasadźcy Tyla Schewenpfluga. W formie nowożytnej człon imienny mocno uproszczony. | ||
+ | *Polska nazwa ''Tylkowo'' (znana w dok. od XIX w., ale z pewnością starsza), istniejąca obocznie do n. niemieckiej, upamiętnia imię tegoż Schewenpfluga. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tylkówko''' | |'''Tylkówko''' | ||
Linia 15 570: | Linia 15 770: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Luckau''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Luckau''. | ||
− | *Nazwa pruska, pochodząca od nazwy strugi (1331-45, 1341, 1343 ''Luko''), | + | *Nazwa pruska, pochodząca od nazwy strugi (1331-45, 1341, 1343 ''Luko''), znanej po polsku jako ''Trybówka'' (tak przynajmniej od XIX w., z niem. ''Triebe''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Możdżenie''' | |'''Możdżenie''' | ||
Linia 15 580: | Linia 15 780: | ||
| | | | ||
*W 1928 nazwę ''Waldburg'' rozciągnięto również na wieś ''Kowalik'' (p. wyżej). | *W 1928 nazwę ''Waldburg'' rozciągnięto również na wieś ''Kowalik'' (p. wyżej). | ||
− | * | + | *Wcześniejsza nazwa niem.: ''Chatouletz''. Prawdopodobnie tutaj odnoszą się też nazwy ''Karczmarskie'', ''Pieczysko'', wymienione w spisie z 1820 r. |
+ | *Osada założona w 1822 r. jako osiedle szkatułowe przez trzech braci Możdżeniów (''Mosdzien''). Musiała jednak powstać na miejscu jakiejś wcześniejszej miejscowości o nazwie ''Karczmarskie'' (''Karczmarzysko'') lub ''Pieczysko'', wymienianej w spisie z 1820 r. oraz we wcześniejszych źródłach. Więcej na temat związku tych starych nazw z obecnymi Możdżeniami wyjaśnia F. Gause w swoim dziele ''Neue Ortsnamen in Ostpreussen seit 1800'', do którego jednak nie posiadam dostępu (poza opcją szukania w Google, dającej podgląd malutkich fragmentów stron). W latach 1849-1862 majątek zostaje wykupiony od dotychczasowych właścicieli i otrzymuje urzędową niemiecką nazwę ''Waldburg'', pod którą egzystuje do 1945 roku. Kwestia polskiej nazwy osady jest niezwykle problematyczna - w Tece Toruńskiej brak polskiego odpowiednika dla "Waldburg", pierwsze zaś polskie dane nazewnicze dla tej miejscowości pochodzą dopiero ze słownika Leydinga (1946 r.), gdzie podaje on aż trzy polskie formy dla tej osady - ''Możdżenie'', ''Karczmarzysko'' oraz ''Pieczysko''. W monografii powiatu szczycieńskiego z kolei ten sam Leyding wspomina dawną polską nazwę ''Szkatulec'' (czyli polską wersję wspomnianej wcześniej niem. formy ''Chatoulletz'' - pochodzącej od ''Chatoul'' "szkatuła" [nawiązanie do typu osady], jakby z polską końcówką -''ec''), milczy za to zupełnie o "Karczmarzysku" i "Pieczysku" (wspomina jedynie, że owi bracia Możdżeń wywodzili się z Karczmarskich w pow. piskim). Ze wszystkich możliwych form, aprobatę KUNM znalazła ostatecznie nazwa ''Możdżenie'', nawiązująca wprost do nazwiska braci założycieli (a więc najmniej wątpliwa pod względem motywacji). Problem z tą nazwą jest taki, że nic nie wskazuje na to, aby przed 1945 r. miejscowość ta kiedykolwiek się tak nazywała (chociaż nie można wykluczyć, że w czasach gdy należała do braci Możdżeniów i nie posiadała urzędowej nazwy, mogła być znana jako *''Abbau Mosdzien''). Można by więc rozważyć powrót do starej nazwy ''Szkatulec'' lub jednoznacznie polskich nazw ''Karczmarskie'' lub ''Pieczysko'' (chociaż wobec niejasności danych historycznych, jest to ruch dość ryzykowny). Bez dokładniejszych danych historycznych, chyba lepiej się wstrzymać od jednoznacznych rozstrzygnięć. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowy Suchoros''' | |'''Nowy Suchoros''' | ||
Linia 15 659: | Linia 15 860: | ||
|polskie (może z niem.?) | |polskie (może z niem.?) | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1932-45: ''Wilhelmshof''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1932-45: ''Wilhelmshof''. | ||
+ | *Gwarowo: ''V́ilomovo'' / ''Vilemovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wujaki''' | |'''Wujaki''' | ||
Linia 15 667: | Linia 15 870: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1934-45: ''Ohmswalde''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1934-45: ''Ohmswalde''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vujakˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wysoki Grąd''' | |'''Wysoki Grąd''' | ||
Linia 15 678: | Linia 15 883: | ||
*Nazwa w latach 1932-45: ''Lindengrund''. | *Nazwa w latach 1932-45: ''Lindengrund''. | ||
*Dawniej też: ''Grąd'' (Teka Toruńska). | *Dawniej też: ''Grąd'' (Teka Toruńska). | ||
+ | *W PRNG oboczny wariant: ''Wysoki Grunt''. Przeinaczanie słowa "Grąd" na "Grunt" to znak rozpoznawczy nazewnictwa przesiedleńczego, unikać tego typu form. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Występ''' | |'''Występ''' | ||
Linia 15 685: | Linia 15 891: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1934-45: ''Höhenwerder'' | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1934-45: ''Höhenwerder'' | ||
+ | *Gwarowo: ''Vïstėmp'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawojki''' | |'''Zawojki''' | ||
Linia 15 696: | Linia 15 904: | ||
*Nazwa w latach 1934-45: ''Lilienfelde'' | *Nazwa w latach 1934-45: ''Lilienfelde'' | ||
*Dawniej też: ''Zagon''. | *Dawniej też: ''Zagon''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zagȯn''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Czarkowy Grąd''' | |'''Czarkowy Grąd''' | ||
Linia 15 759: | Linia 15 968: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Stębark''' | |'''Stębark''' | ||
− | |W Tece Toruńskiej pojawia się spolszczenie n. niem. w grafii ''Stenberk'', co można by uwspółcześnić na ''Stębark'' (-''berk'' > regularne -''bark'' + regularyzacja pisowni), ewentualnie ''Stembark''. Forma ''Kamionek'', choć nawiązuje do oryginału znaczeniowo, jest już tworem powojennym. | + | |W Tece Toruńskiej pojawia się spolszczenie n. niem. w grafii ''Stenberk'', co można by uwspółcześnić na ''Stębark'' (-''berk'' > regularne -''bark'' + regularyzacja pisowni), ewentualnie ''Stembark''. Forma ''Kamionek'', choć nawiązuje do oryginału znaczeniowo, jest już tworem powojennym. W monografii powiatu szczycieńskiego, Leyding wspomina też o obocznej nazwie ''Kamienna Góra'', będącej dosłownym tłumaczeniem niemieckiego oryginału. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kaspry''' | |'''Kaspry''' | ||
Linia 15 881: | Linia 16 090: | ||
*Nazwa w latach 1903-45: ''Försterei Finsterdamerau''. | *Nazwa w latach 1903-45: ''Försterei Finsterdamerau''. | ||
*Dawniej pisane: ''Dłótówko'' (zgodnie z ówczesną [i etymologicznie poprawną] pisownią słowa ''dłóto''). | *Dawniej pisane: ''Dłótówko'' (zgodnie z ówczesną [i etymologicznie poprawną] pisownią słowa ''dłóto''). | ||
− | *Osada ''(Stare) Dłutówko'' (niem. ''Alt Dlottowken'', ''Dlottowken''), od której nazwę wzięła ta leśniczówka, włączona do Szymanek już w czasach hitlerowskich. | + | *Osada ''(Stare) Dłutówko'' (niem. ''Alt Dlottowken'', ''Dlottowken''), od której nazwę wzięła ta leśniczówka, włączona do Szymanek już w czasach hitlerowskich. Z tego powodu, dziś człon "Nowe" często bywa pomijany w nazwie tej leśniczówki. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowe Gizewo''' | |'''Nowe Gizewo''' | ||
Linia 15 909: | Linia 16 118: | ||
|słowiańskie? | |słowiańskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Neuvölklingen''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Neuvölklingen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Ochodno'', ''Ochodnio'' (postać ostatnia z pewnością zniekształcona). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Olszyny''' | |'''Olszyny''' | ||
Linia 15 969: | Linia 16 180: | ||
*Do 2005 oficjalnie: ''Puzary''. Taka forma widnieje w większości przedwojennych źródeł i wydaje się być poprawniejsza ("ż" jakby hiperpoprawne?). Z drugiej strony, Teka Toruńska notuje formę ''Pożary'' (z wyraźną adideacją do ap. ''pożar''), a więc może to "ż" ma jakąś tradycję? | *Do 2005 oficjalnie: ''Puzary''. Taka forma widnieje w większości przedwojennych źródeł i wydaje się być poprawniejsza ("ż" jakby hiperpoprawne?). Z drugiej strony, Teka Toruńska notuje formę ''Pożary'' (z wyraźną adideacją do ap. ''pożar''), a więc może to "ż" ma jakąś tradycję? | ||
*Dawniej też: ''Pożary'' (Teka), ''Puzarskie Budy''. | *Dawniej też: ''Pożary'' (Teka), ''Puzarskie Budy''. | ||
− | *Nazwa pol. jest pierwotna - wieś zbudowano w 1813 r. na miejscu osady o polskiej nazwie ''Puzary'', ''Puzarskie Budy'' (niem. ''Pussarybuden''). Oficjalnie otrzymała ona nazwę ''Wilhelmsthal'' (na cześć Wilhelma III, króla pruskiego), ale | + | *Nazwa pol. jest pierwotna - wieś zbudowano w 1813 r. na miejscu osady o polskiej nazwie ''Puzary'', ''Puzarskie Budy'' (niem. ''Pussarybuden''). Oficjalnie otrzymała ona nazwę ''Wilhelmsthal'' (na cześć Wilhelma III, króla pruskiego), ale w mowie ludu Mazurskiego przejęła ona nazwę tej osady. Pochodzenie tej nazwy nie jest do końca jasne, być może od nazwiska ''Puzar'', ''Puzer'' bałtyckiego pochodzenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Romany''' | |'''Romany''' | ||
Linia 16 050: | Linia 16 261: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Wiesendorf''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wiesendorf''. | ||
− | *Gwarowo: ''Šůdmak'' (gen. -''aku''). | + | *Gwarowo: ''Šůdmak'' (gen. -''aku''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stare Kiejkuty''' | |'''Stare Kiejkuty''' | ||
Linia 16 070: | Linia 16 281: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1928-45: ''Waldsee''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1928-45: ''Waldsee''. | ||
+ | *We wstępnych ustaleniach KUNM: ''Szczycienko'' (co jest próbą wyrównania tego toponimu do n. ''Szczytno'', jednak zupełnie niezgodną z ludowym użyciem). Ostatecznie jednak zrezygnowano z tego "uładzenia" nazwy i w opublikowanych rozporządzeniach widnieje poprawna historycznie forma ''Szczycionek''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szymany''' | |'''Szymany''' | ||
Linia 16 104: | Linia 16 317: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinrehbruch''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinrehbruch''. | ||
− | *Nazwa | + | *Nazwa o niepewnej formie. W przedwojennych opracowaniach figuruje jako ''Ulońsk'', jednak wiele wskazuje na to, że jest to forma błędna lub zniekształcona przez wpływ niemiecki (osiedle założył chłop ''Ulążka'' - nazwisko rzeczywiście znane na Mazurach). W Tece Toruńskiej brak, ale pojawia się ''Uląskofen'', u Leydinga z kolei ''Uląsk''. Przyjęta przez KUNM powojenna forma ''Ulążki'' (utworzona na wzór nazw rodowych pluralnych) jest najbliższa nazwisku założyciela, ale niekoniecznie ludowa (nie wskazują na nią żadne przedwojenne dane). Nie można jednak w pełni wykluczyć możliwości, że tak pierwotnie brzmiała, a formy z sufiksem -''sk'' są zniekształcone. |
− | *Leśnictwo z kolei nosi obecnie nazwę ''Ułańsk'', która z pewnością jest | + | *Leśnictwo z kolei nosi obecnie nazwę ''Ułańsk'', która z pewnością jest wtórna i adideowana (notuje ją najwcześniej Kohutek, ale wątpliwe, że funkcjonowała wcześniej). Należy tę formę wyrugować. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wałpusz''' | |'''Wałpusz''' | ||
Linia 16 139: | Linia 16 352: | ||
|słowiańskie? | |słowiańskie? | ||
|(Wólka) | |(Wólka) | ||
− | |Potrzebne informacje etym. na temat pochodzenia n. niem. (brzmi słowiańsko, być może pol. *''Łęciny'' lub *''Łęczyny''?). Tak czy inaczej, w mowie Mazurów nazwa ta została zastąpiona formą pol. ''Wólka'' i jedynie taką znajdujemy w polskojęzycznych źródłach. Dookreślenie ''Szczycieńska'' jest powojenne. | + | |Potrzebne informacje etym. na temat pochodzenia n. niem. (brzmi słowiańsko, być może pol. *''Łęciny'' lub *''Łęczyny''?). Tak czy inaczej, w mowie Mazurów nazwa ta została zastąpiona formą pol. ''Wólka'' i jedynie taką znajdujemy w polskojęzycznych źródłach (jedna z form gwarowych to już chyba późne, wtórne przejęcie formy niem.). Dookreślenie ''Szczycieńska'' jest powojenne. |
+ | *Gwarowo: ''Vȯlka'', ''Lencïnï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wyżega''' | |'''Wyżega''' | ||
Linia 16 203: | Linia 16 417: | ||
|Świętajno | |Świętajno | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Chochol'' |
− | | | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa | + | |Nazwa w latach 1855-1945: ''Friedrichsfelde''. Nazwa przejęta od istniejącej już wcześniej leśniczówki (znanej po wojnie jako ''Chochół Leśny'', zaś w połowie XIX w. [wg Teki Toruńskiej] miejscowi Mazurzy, nie mając dla leśniczówki własnej nazwy, mówili o niej po prostu "do leśnika"). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Cis''' | |'''Cis''' | ||
Linia 16 348: | Linia 16 562: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Oficjalnie ustalona nazwa leśniczówki to ''Niedźwiedzica''. Ostatecznie przyjęła się jednak forma ''Niedźwiedzi Kąt'', będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem. | + | |Oficjalnie ustalona nazwa leśniczówki to ''Niedźwiedzica'' (obowiązywała oficjalnie do 2005 r.). Ostatecznie przyjęła się jednak forma ''Niedźwiedzi Kąt'', będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem. Monografia Szczytna wspomina obie nazwy, danych przedwojennych brak. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Piasutno''' | |'''Piasutno''' | ||
Linia 16 382: | Linia 16 596: | ||
|'''Racibórz''' | |'''Racibórz''' | ||
|Świętajno | |Świętajno | ||
− | |4 | + | |4 |
|''Ratzeburg'' | |''Ratzeburg'' | ||
− | |słowiańskie | + | |słowiańskie? |
− | |'''Racbork''' | + | |'''Racbork''' |
| | | | ||
− | *Brak w przedwojennej polskiej | + | *Brak w przedwojennej polskiej literaturze (mimo potencjalnie słowiańskiego pochodzenia n. osady), jednak Leyding w swoich zapiskach terenowych zapisał ''Racborskie Lasy'' (1924), a w monografii Szczytna przywołuje dawną nazwę jako ''Racborek'' (zaś obecną nazwę wymienia jako nadaną w 1945 r. - w ten sposób opisuje jedynie urzędowe chrzty). Wydaje mi się, że -''borek'' jest hiperpoprawnością lub "uładzeniem" (typowym dla Leydinga, por. jego ''Ząborek'', ''Lemborek'') w miejsce bardziej regularnej cząstki -''bork'' (regularnie oddającej niemiecki -''burg'' w mazurskich toponimach), toteż uważam za zasadne przywrócić dawną postać nazwy w formie ''Racbork''. |
− | *Potrzebne informacje, co do genezy tej nazwy. | + | *Potrzebne informacje, co do genezy tej nazwy. Czy jest to nazwa przeniesiona ze śląskiego Raciborza? Jeśli tak, to dawałoby zasadność obecnej formie urzędowej, choć niezależnie od etymologii uważam, że powinniśmy trzymać się form ludowych, przedwojennych. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Spychowo''' | |'''Spychowo''' | ||
Linia 16 416: | Linia 16 630: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Pupki''' | |'''Pupki''' | ||
− | |Do 1960 oficjalnie: ''Pupki''. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej ''Spychowo''. | + | | |
+ | *Do 1960 oficjalnie: ''Pupki''. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej ''Spychowo''. | ||
+ | *PRNG notuje wariant ''Mały Spychówek'', co jest dalszą iteracją sztucznej nazwy, wprowadzonej w roku 1960. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szklarnia''' | |'''Szklarnia''' | ||
Linia 16 610: | Linia 16 826: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1933-45: ''Kahlfelde''. | *Nazwa w latach 1933-45: ''Kahlfelde''. | ||
− | *Dawniej też: ''Lisak'', ''Lizak''. | + | *Dawniej też: ''Lisak'', ''Lizak''. Według Leydinga (monografia Szczytna i okolic), pierwotna jest forma "Łysak". |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Maliniak''' | |'''Maliniak''' | ||
Linia 16 648: | Linia 16 864: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Stare Werdry''' | |'''Stare Werdry''' | ||
− | |Przed wojną: ''Stare Werdry''. Przyjęta po wojnie forma ''Ostrowy'' co prawda oddaje znaczenie niem. ''Werder'', ale jest niezgodna z ludową tradycją. Wieś tworzyła dublet nazewniczy ze wsią ''Nowe Werdry'' (''Neu Werder'') | + | |Przed wojną: ''Stare Werdry''. Przyjęta po wojnie forma ''Ostrowy'' co prawda oddaje znaczenie niem. ''Werder'', ale jest niezgodna z ludową tradycją. Wieś tworzyła dublet nazewniczy ze wsią ''Nowe Werdry'' (''Neu Werder'') czyli obecnie (i przed wojną obocznie) ''Maliniak'' (p. wyżej). Po wojnie zerwano ten związek. Ponieważ jednak ''Maliniak'' to tradycyjna nazwa polska, a forma ''Ostrowy'' jest tworem KUNM, który należałoby na powrót zastąpić tradycyjną spolszczoną formą ''Stare Werdry'', nie można przywrócić tego związku nazewniczego bez ingerowania w tradycyjną nazwę (a staram się tego nie robić). Dlatego też muszą być ''Stare Werdry'' i ''Maliniak'', co może niestety razić asymetrią. Człon ''Stare'' wówczas staje się nieco zbyteczny, ale usunięcie go byłoby ahistoryczne. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Piwnice Małe''' | |'''Piwnice Małe''' | ||
Linia 16 755: | Linia 16 971: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa wsi pochodna od sąsiedniego ''Wesołowa''. Od razu rzuca się w oczy jednak różnica w nazwach niem. - Wesołowo nosi (do 1938) nazwę pochodzącą z polskiego, a Wesołówko - nazwę czysto niemiecką (niemniej, wśród Mazurów i tak funkcjonowała nazwa ''Wesołówko''). Fakt ten świadczy o tym, że Wesołówko powstało dużo później, w czasach gdy nowym miejscowościom nadawano już niemieckie nazwy "z urzędu", podczas gdy Wesołowo jest starą wsią mazurską. | + | | |
+ | *Nazwa wsi pochodna od sąsiedniego ''Wesołowa''. Od razu rzuca się w oczy jednak różnica w nazwach niem. - Wesołowo nosi (do 1938) nazwę pochodzącą z polskiego, a Wesołówko - nazwę czysto niemiecką (niemniej, wśród Mazurów i tak funkcjonowała nazwa ''Wesołówko''). Fakt ten świadczy o tym, że Wesołówko powstało dużo później, w czasach gdy nowym miejscowościom nadawano już niemieckie nazwy "z urzędu", podczas gdy Wesołowo jest starą wsią mazurską. | ||
+ | *Używany też wariant ''Wesołówek'', powojenny i wyraźnie wtórny wobec urzędowej formy nijakiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wielbark''' | |'''Wielbark''' | ||
Linia 16 764: | Linia 16 982: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Do 1945 miasto. Krótko po wojnie odebrano Wielbarkowi prawa miejskie | + | *Do 1945 miasto. Krótko po wojnie odebrano Wielbarkowi prawa miejskie, które odzyskał dopiero 1 stycznia 2019 roku. |
*N. niem. pochodzi od nazwiska założyciela, komtura Fryderyka von Willenberga. Spolszczona jako ''Wielbark''. Spotykane dawniej formy ''Wielborek'', ''Wielkobórz'' są sztuczne, utworzył je Oskar Kolberg, usilnie próbując wywieść nazwę miasteczka z polskiego. | *N. niem. pochodzi od nazwiska założyciela, komtura Fryderyka von Willenberga. Spolszczona jako ''Wielbark''. Spotykane dawniej formy ''Wielborek'', ''Wielkobórz'' są sztuczne, utworzył je Oskar Kolberg, usilnie próbując wywieść nazwę miasteczka z polskiego. | ||
*Gwarowo: ''Želbark''. Początkowe zmiękczone "w", zgodnie z rozwojem gwarowym rozwinięte w "ź", ostatecznie wyewoluowało do "ż". Jest to nieregularny rozwój fonetyczny. | *Gwarowo: ''Želbark''. Początkowe zmiękczone "w", zgodnie z rozwojem gwarowym rozwinięte w "ź", ostatecznie wyewoluowało do "ż". Jest to nieregularny rozwój fonetyczny. | ||
Linia 16 777: | Linia 16 995: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Grünlanden''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Grünlanden''. | ||
*Według Przybytek, nazwa pochodzenia pruskiego (może od pruskiej n. os., spolonizowanej jako ''Wyżega''). | *Według Przybytek, nazwa pochodzenia pruskiego (może od pruskiej n. os., spolonizowanej jako ''Wyżega''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Vïzegˊï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zabiele''' | |'''Zabiele''' | ||
Linia 16 792: | Linia 17 011: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Szrotowo''' | |'''Szrotowo''' | ||
− | |Przed wojną spolszczenie n. niem. jako ''Szretrowo'', ''Szrotrowo'', ''Szrotowo''. Ta ostatnia forma, najbardziej spolszczona, pojawia się w Tece Toruńskiej. | + | | |
+ | *Przed wojną spolszczenie n. niem. jako ''Szretrowo'', ''Szrotrowo'', ''Szrotowo''. Ta ostatnia forma, najbardziej spolszczona, pojawia się w Tece Toruńskiej. | ||
+ | *Co do obecnej nazwy, jest ona na tyle ciekawa, że zdaje się nawiązywać do faktycznie istniejącego w tych okolicach nazwiska ''Zapadka'' (nazwisko to nosi urzędujący wójt gminy Wielbark, pojawia się również ono w kontekście wspomnień plebiscytu roku 1920). Nie udało mi się ustalić, czy jest to nawiązanie do jakiejś konkretnej postaci (brak znanych mi kandydatów), czy po prostu do popularnego w okolicy nazwiska. Wydaje się jedak prawdopodobne, że nazwa ta pojawiła się po wojnie w środowiskach miejscowych, a następnie została zatwierdzona przez KUNM - zdają się potwierdzać to dokumenty KUNM (których nigdy nie widziałem, ale istnieją wypisy dla niektórych wsi w kartotece słownika Nazw Miejscowych Polski), z których wynika, że pierwotnie Komisja chciała tę wieś nazwać ''Miłoty'' (typowy nieuzasadniony chrzest nazewniczy), ale ostatecznie formę tę wykreślono i w jej miejsce wpisano ''Zapadki''. Oczywiście, nie jest to autentyczna nazwa tej wsi i należałoby powrócić do autentycznej postaci ''Szrotowo'', ale trzeba obowiązującej nazwie oddać to, że przynajmniej nie jest zupełnie przypadkowa (choć na pierwszy rzut oka taką się wydaje). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zieleniec''' | |'''Zieleniec''' | ||
Linia 16 804: | Linia 17 025: | ||
*Dawniej też: ''Radziny (Duże)''. | *Dawniej też: ''Radziny (Duże)''. | ||
*Pierwotna n. pol. ''Radziny'' (zachowana w niem. do 1938 roku), zastąpiona w mowie mazurów nowszą n. ''Zieleniec'' (co po wojnie przyjęto jako n. oficjalną). W źródłach przedwojennych praktycznie zawsze niemieckiemu ''Radzienen'' odpowiada pol. ''Zieleniec''. Niemniej, Leyding notuje ''Zieleniec'' i ''Radziny Duże'' obocznie. | *Pierwotna n. pol. ''Radziny'' (zachowana w niem. do 1938 roku), zastąpiona w mowie mazurów nowszą n. ''Zieleniec'' (co po wojnie przyjęto jako n. oficjalną). W źródłach przedwojennych praktycznie zawsze niemieckiemu ''Radzienen'' odpowiada pol. ''Zieleniec''. Niemniej, Leyding notuje ''Zieleniec'' i ''Radziny Duże'' obocznie. | ||
+ | *W PRNG wariant ''Zieleniec Duży''. Nazwa być może zgodna z lokalnym użyciem (por. wymienioną wcześniej formę "Radziny Duże"), jednak historycznie występuje bez żadnego dookreślenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źeleńec''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zieleniec Mały''' | |'''Zieleniec Mały''' | ||
Linia 17 161: | Linia 17 384: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Mühle Kölmerfelde''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Mühle Kölmerfelde''. | ||
*Tradycja wskazuje raczej na formę ''Kożuchy-Młyn'' (tak w Tece Toruńskiej i u Leydinga) | *Tradycja wskazuje raczej na formę ''Kożuchy-Młyn'' (tak w Tece Toruńskiej i u Leydinga) | ||
+ | *Potocznie także: ''Kożuchy Małe''. Forma raczej powojenna. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kożuchy''' | |'''Kożuchy''' | ||
Linia 17 326: | Linia 17 550: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Paulshagen''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Paulshagen''. | ||
+ | *Oboczna n. niem. ''Plachten'' (w Tece Toruńskiej ''Plachken'' - może błędne odczytanie K. Szcześniak?) - zapewne pol. ''Płachty''. | ||
*U przedwojennych: ''Pawłoczyn'', ''Pawłoczyny''. Taka postać widnieje w praktycznie we wszystkich przedwojennych opracowaniach (u Kętrzyńskiego i Chojnackiego plur., w Tece Toruńskiej sing.), również Leyding ma ''Pawłoczyny'' (co jednak w erracie poprawia na ''Pawłociny'' al. ''Pawłocin''). Według Kętrzyńskiego, pierwotny właściciel wsi nazywał się Mikołaj Pawłoczyński, a jej pierwotna nazwa to ''Pawłoczyńskie'' (1435 ''Pawlozcinsken''). Autorzy NMP wywodzą od n. os. ''Pawłoka''. Wydaje się więc, że przyjęta przez KUNM forma ''Pawłocin'' jest błędna, a poprawna forma to ''Pawłoczyn(y)''. | *U przedwojennych: ''Pawłoczyn'', ''Pawłoczyny''. Taka postać widnieje w praktycznie we wszystkich przedwojennych opracowaniach (u Kętrzyńskiego i Chojnackiego plur., w Tece Toruńskiej sing.), również Leyding ma ''Pawłoczyny'' (co jednak w erracie poprawia na ''Pawłociny'' al. ''Pawłocin''). Według Kętrzyńskiego, pierwotny właściciel wsi nazywał się Mikołaj Pawłoczyński, a jej pierwotna nazwa to ''Pawłoczyńskie'' (1435 ''Pawlozcinsken''). Autorzy NMP wywodzą od n. os. ''Pawłoka''. Wydaje się więc, że przyjęta przez KUNM forma ''Pawłocin'' jest błędna, a poprawna forma to ''Pawłoczyn(y)''. | ||
− | |||
*Gwarowo: ''Pavu̯ocïn''. | *Gwarowo: ''Pavu̯ocïn''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 17 356: | Linia 17 580: | ||
|niemieckie? | |niemieckie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |Potrzebne informacje etym. ''Radis'' to prawdopodobnie nazwisko, być może pruskiego pochodzenia. Brak tradycji. | + | | |
+ | *U Leydinga: ''Radkowizna'', do 2009 r. miejscowość ta miała status osady i urzędowo nazywała się ''Szkody-Radkowizna'' (człon pierwszy odzwierciedlał administracyjną przynależność do sołectwa Szkody). Wraz z nadaniem miejscowości statusu wsi, zmieniono jej oficjalną nazwę na Radysy. Nie udało mi się dociec, jakie było oficjalne ustalenie KUNM dla tej miejscowości, jednak nazwa Radysy musiała istnieć wcześniej - jest używana w wydanej w 1970 r. monografii Pisza i na mapach. | ||
+ | *Potrzebne informacje etym. ''Radis'' to prawdopodobnie nazwisko, być może pruskiego pochodzenia. Brak tradycji. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rakowo Małe''' | |'''Rakowo Małe''' | ||
Linia 17 441: | Linia 17 667: | ||
|1 | |1 | ||
|''Skodden'' | |''Skodden'' | ||
− | | | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Schoden''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Schoden''. | ||
+ | *1471 ''Skodden''. Niewykluczone, że jest to nazwa pruska, od imienia osobowego. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szkody-Kolonia''' | |'''Szkody-Kolonia''' | ||
Linia 17 495: | Linia 17 723: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Freundlingen''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Freundlingen''. | ||
− | *Dawniej też: ''Kupisze'' (XV w. - ''Cupischen'', ''Kopischen''). | + | *Dawniej też: ''Kupisze'' (XV w. - ''Cupischen'', ''Kopischen''), ''Zabielno''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zalesie''' | |'''Zalesie''' | ||
Linia 17 511: | Linia 17 739: | ||
|niemieckie (imienne) | |niemieckie (imienne) | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwy niem. i pol. niepowiązane, współistniały | + | |Nazwy niem. i pol. niepowiązane, współistniały co najmniej od XVIII w. (również znana zniemczona postać n. pol. - ''Sasquirken''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Aleksandrowo''' | |'''Aleksandrowo''' | ||
Linia 17 588: | Linia 17 816: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1929-45: ''Eichendorf''. | *Nazwa w latach 1929-45: ''Eichendorf''. | ||
− | *Należące do wsi przysiółki ''Golec'', ''Górki'' i ''Kępa'' bez oficjalnych przedwojennych nazw. | + | *Należące do wsi przysiółki ''Golec'', ''Górki'' i ''Kępa'' (''Grabówka'') bez oficjalnych przedwojennych nazw. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dąbrówka Mała''' | |'''Dąbrówka Mała''' | ||
Linia 17 784: | Linia 18 012: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Szenwiza''' | |'''Szenwiza''' | ||
− | |U Leydinga: ''Osikowo'' lub ''Szenwiza''. Ta druga forma to bez wątpienia naturalna i regularna polonizacja n. niemieckiej. Mimo, że brak w innych źródłach to uważam, że warto tę formę przywrócić. | + | | |
+ | *U Leydinga: ''Osikowo'' lub ''Szenwiza''. Ta druga forma to bez wątpienia naturalna i regularna polonizacja n. niemieckiej. Mimo, że brak w innych źródłach to uważam, że warto tę formę przywrócić. | ||
+ | *W PRNG wariant ''Dąbrówka Druga'', który nawiązuje do pobliskiej wsi Dąbrówka (p. wyżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pianki''' | |'''Pianki''' | ||
Linia 17 842: | Linia 18 072: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Dawniej też: ''Nowa Wieś'' (1443 ''Neuendorf''). W XV-XVI w. też obocznie ''Kurzątki'' (1498 ''Kersunken'', 1519 ''Kursintky'') | ||
+ | *1443 ''Sumpken'', 1517 ''Sompky''. Nazwa odosobowa, uważana za polską. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szwejkówko''' | |'''Szwejkówko''' | ||
Linia 17 847: | Linia 18 079: | ||
|1~4 | |1~4 | ||
|''Mittel Schweykowen'' | |''Mittel Schweykowen'' | ||
− | | | + | |pruskie |
|(Szwejkowo Średnie?) | |(Szwejkowo Średnie?) | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Schweiken'' (na mapach też jako ''Gut Scharnhorst''). | *Nazwa w latach 1938-45: ''Schweiken'' (na mapach też jako ''Gut Scharnhorst''). | ||
*Poprawniejsza historycznie wydawałaby się nazwa ''Szwejkowo Średnie'' (tak w Tece Toruńskiej i niem.), podczas gdy nazwa ''Szwejkówko'' raczej przysługiwała leśniczówce ''Klein Schweykowen'' (1938-45 ''Reihersbruch'', po wojnie nie wiedzieć czemu ''Czaplina''). Leśniczówka ta dziś nie istnieje - podobnie jak większa wieś ''Szwejkowo'' (niem. ''Groß Schweykowen'', 1938-45: ''Scharnorst'') zostały zburzone wraz z rozbudową poligonu wojskowego Orzysz. Nazwy tych trzech miejscowości były ze sobą powiązane i niewykluczone, że mieszały się ze sobą. Dziś to i tak bez znaczenia, skoro została tylko jedna. | *Poprawniejsza historycznie wydawałaby się nazwa ''Szwejkowo Średnie'' (tak w Tece Toruńskiej i niem.), podczas gdy nazwa ''Szwejkówko'' raczej przysługiwała leśniczówce ''Klein Schweykowen'' (1938-45 ''Reihersbruch'', po wojnie nie wiedzieć czemu ''Czaplina''). Leśniczówka ta dziś nie istnieje - podobnie jak większa wieś ''Szwejkowo'' (niem. ''Groß Schweykowen'', 1938-45: ''Scharnorst'') zostały zburzone wraz z rozbudową poligonu wojskowego Orzysz. Nazwy tych trzech miejscowości były ze sobą powiązane i niewykluczone, że mieszały się ze sobą. Dziś to i tak bez znaczenia, skoro została tylko jedna. | ||
+ | *Nazwa prawdopodobnie pruska (lub hybrydalna prusko-polska, z pol. końcówką), utworzona od pruskiej n.os. ''Sweiko''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tuchlin''' | |'''Tuchlin''' | ||
Linia 17 859: | Linia 18 092: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa ponowiona od n. jez. ''Tuchlin'' (1494 '' Aytocklin''). | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Tuchliny'' (w SGKP, zapewne pod wpływem niem. zakończenia -''en'', raczej forma nieludowa). | ||
+ | *Nazwa ponowiona od n. jez. ''Tuchlin'' (1494 '' Aytocklin'', 1595 ''Dulichin'') o pruskim pochodzeniu. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tuxlˊin''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tyrkło''' | |'''Tyrkło''' | ||
Linia 17 877: | Linia 18 113: | ||
| | | | ||
*Nazwa pruska, ponowiona od n. jezior ''Ublik Wielki'' i ''Mały'' (1539 ''Uplicken'', 1595 ''Ubeling''). | *Nazwa pruska, ponowiona od n. jezior ''Ublik Wielki'' i ''Mały'' (1539 ''Uplicken'', 1595 ''Ubeling''). | ||
− | *W XV w. oboczna n. ''Zadewitz'' (1557). | + | *W XV w. oboczna n. ''Zadewitz'' (1557), co pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania. Nazwisko z pewnością słowiańskie, chociaż nieobjaśnione (może *''Dziadowic''?). |
+ | *Gwarowo: ''Ublˊik''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wężewo''' | |'''Wężewo''' | ||
Linia 17 885: | Linia 18 122: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Wensen''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wensen''. | ||
+ | *W XIV w. oboczna n. niem. ''Springborn'', która szybko zanikła. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wierzbiny''' | |'''Wierzbiny''' | ||
Linia 18 117: | Linia 18 356: | ||
| | | | ||
*1434 ''Quick'', ''Quicke''. Nazwa najprawdopodobniej pochodzenia pruskiego. | *1434 ''Quick'', ''Quicke''. Nazwa najprawdopodobniej pochodzenia pruskiego. | ||
+ | *Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych notuje wariant ''Krzyk''. Prawdopodobnie powstał przez błędne zrozumienie formy gwarowej. | ||
*Gwarowo: ''Kśik''. | *Gwarowo: ''Kśik''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 18 138: | Linia 18 378: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Hinter Oppendorf''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Hinter Oppendorf''. | ||
*Gwarowo: ''Tilna Lˊipa''. | *Gwarowo: ''Tilna Lˊipa''. | ||
+ | *Na mapach Geoportalu miejscowość zaznaczana jako leśniczówka ''Przyrośl'' (taka nazwa też w PRNG jako wariant). Nazwa ta utrwala nieistniejącą już mazurską wieś ''Przyrośl'' (niem. ''Przyroscheln'', w latach 1928-45: ''Walddorf''), jednak jako że jest to nazwa przynależąca do zupełnie innej miejscowości, radziłbym tak nie nazywać tej osady. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lisie Jamy''' | |'''Lisie Jamy''' | ||
Linia 18 174: | Linia 18 415: | ||
*W 1938 r. ustalona pisownia niem. ''Lissuhnen''. | *W 1938 r. ustalona pisownia niem. ''Lissuhnen''. | ||
*Dawniej też: ''Lisonie''. | *Dawniej też: ''Lisonie''. | ||
− | *1450 ''Springe'', ''Lisson''. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, nazwa druga (tożsama z obecną) pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, Macieja ''Lyssun'', co spolszczono jako ''Łysoń''. Spotykana czasem w przedwojennej literaturze forma ''Lisonie'' to chyba błędna rekonstrukcja Kętrzyńskiego. | + | *1450 ''Springe'', ''Lisson''. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, nazwa druga (tożsama z obecną) pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, Macieja ''Lyssun'', co spolszczono jako ''Łysoń''. Spotykana czasem w przedwojennej literaturze forma ''Lisonie'' to chyba błędna rekonstrukcja Kętrzyńskiego. Mylna jest również notowana w PRNG (jako nieurzędowy wariant) forma ''Lisuny'' - zapewne wynika z polonizacji nazwy niem. przez powojenną ludność napływową. |
*Gwarowo: ''U̯ïsuńe'', ''Vïsuńe''. | *Gwarowo: ''U̯ïsuńe'', ''Vïsuńe''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 18 184: | Linia 18 425: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Po 1938 r. stosowano pisownię '' | + | *Po 1938 r. stosowano pisownię ''Maldaneien''. Przed 1938 spotykana również oboczna n. niem. ''Magdalenken''. |
*Dawniej też: ''Magdalenki'', ''Maldanieje'' (to ostatnie tylko u Leydinga). Forma ''Magdalenki'' (również we wtórnie zniemczonej formie ''Magdalenken'') powstała prawdopodobnie ze zniekształcenia pruskiego oryginału (adideacja do im. ''Magdalena''). | *Dawniej też: ''Magdalenki'', ''Maldanieje'' (to ostatnie tylko u Leydinga). Forma ''Magdalenki'' (również we wtórnie zniemczonej formie ''Magdalenken'') powstała prawdopodobnie ze zniekształcenia pruskiego oryginału (adideacja do im. ''Magdalena''). | ||
*1612 ''Maldanein''. Nazwa pruska, wieś leży w pobliżu jeziora o tej samej nazwie (brak jednak starych poświadczeń dla nazwy jeziora). | *1612 ''Maldanein''. Nazwa pruska, wieś leży w pobliżu jeziora o tej samej nazwie (brak jednak starych poświadczeń dla nazwy jeziora). | ||
Linia 18 208: | Linia 18 449: | ||
*Nazwa w latach 1904-45: ''Reinersdorf''. Nazwa nadana na cześć żyjącej tu od pokoleń rodziny ''Reinerów''. | *Nazwa w latach 1904-45: ''Reinersdorf''. Nazwa nadana na cześć żyjącej tu od pokoleń rodziny ''Reinerów''. | ||
*Gwarowo: ''Ńeʒ́veʒ́e''. | *Gwarowo: ''Ńeʒ́veʒ́e''. | ||
+ | *PRNG notuje wariant ''Czyste'', co jest dowolnym przetłumaczeniem zastanej nazwy niemieckiej (od ''Rein'' = czysty) przez powojennych osadników. Unikać tej ahistorycznej formy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pietrzyki''' | |'''Pietrzyki''' | ||
Linia 18 338: | Linia 18 580: | ||
|Pisz | |Pisz | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Trzonken'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Mövenau''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Mövenau''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Třȯnkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Turośl''' | |'''Turośl''' | ||
Linia 18 360: | Linia 18 604: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Turau''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Turau''. | ||
*W XV w. ''Turowczyki'' (''Turoffczicken''), również niem. ''Tomkenfeld''. | *W XV w. ''Turowczyki'' (''Turoffczicken''), również niem. ''Tomkenfeld''. | ||
− | * | + | |- align=center |
+ | |'''Turowo Duże''' | ||
+ | |Pisz | ||
+ | |6 | ||
+ | |''Rakowken'' | ||
+ | |polskie | ||
+ | |'''Rakówko''' | ||
+ | | | ||
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Sernau''. | ||
+ | *Według ustaleń KUNM i oficjalnie do 2000 r. ''Rakówko''. | ||
+ | *Jedynie poprawną nazwą dla tej wsi jest historyczna n. polska ''Rakówko''. Jednak w okresie PRLu założono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne o nazwie "PGR Turowo", przez co wieś sztucznie utworzyła nazewniczą jedność z pobliskim Turowem. W 2000 r., wraz ze zmianą statusu miejscowości z osady na wieś niestety postanowiono uznać tę nową "tradycję" i nadać wsi oficjalnie nazwę ''Turowo Duże''. Jest to pod względem historycznym całkowite nieporozumienie i ujma dla lokalnej tożsamości, dlatego należy pilnie wrócić do historycznej nazwy ''Rakówko''. | ||
+ | *W XVI w. także ''Alten Christoffs'' (zap. 1538, pol. *''Stare Krzysztofy''?), ''Rakowskie'' (1539 ''Reckoffsky''). Przez miejscowych Mazurów nazwa była wymawiana jako ''Rekówko'' (tak w Tece Toruńskiej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Uściany Nowe''' | |'''Uściany Nowe''' | ||
|Pisz | |Pisz | ||
− | | | + | |4? |
|''Neu Uszanny'' | |''Neu Uszanny'' | ||
|słowiańskie? | |słowiańskie? | ||
− | | | + | |'''Nowe Uszczany''' (?) |
| | | | ||
*Nazwa w latach 1930-45: ''Fichtenwalde''. | *Nazwa w latach 1930-45: ''Fichtenwalde''. | ||
Linia 18 375: | Linia 18 630: | ||
|'''Uściany Stare''' | |'''Uściany Stare''' | ||
|Pisz | |Pisz | ||
− | | | + | |4? |
|''Alt Uszanny'' | |''Alt Uszanny'' | ||
|słowiańskie? | |słowiańskie? | ||
− | | | + | |'''Stare Uszczany''' (?) |
| | | | ||
*Nazwa w latach 1905-45: ''Grünheide''. | *Nazwa w latach 1905-45: ''Grünheide''. | ||
*Do 2014 odwrotny szyk nazwy: ''Stare Uściany''. Taki szyk był bardziej systematyczny. | *Do 2014 odwrotny szyk nazwy: ''Stare Uściany''. Taki szyk był bardziej systematyczny. | ||
− | *W przedwojennej literaturze: ''Uszczany''. | + | *W przedwojennej literaturze: ''Uszczany''. Na taką formę wskazują również dane gwarowe. Wydaje się więc, że przyjęta przez KUNM postać ''Uściany'' jest "uładzeniem", próbą uniknięcia skojarzeń ze "szczaniem". Etymologia nazwy nie została co prawda przekonująco ustalona - kartoteka NMP rozważa zarówno pochodzenie od n.os. ''Uszczan'', jak i od wyrazu ''uście'' (ujście), co mogłoby wskazywać na pierwotność formy ''Uściany''. Niemniej, wobec ludowości formy ''Uszczany'' uważam, iż warto ją przywrócić. |
+ | *Gwarowo: ''Uš́č́anï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wądołek''' | |'''Wądołek''' | ||
Linia 18 396: | Linia 18 652: | ||
|1 | |1 | ||
|''Wonglik'' | |''Wonglik'' | ||
− | | | + | |polskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Balzershausen''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Balzershausen''. | ||
− | * | + | *Kartoteka NMP uważa tę nazwę za polską, niemniej nie wykluczałbym w pełni pochodzenia pruskiego, od dobrze znanego pruskiej toponimii rdzenia ''Wang''- (od ''wangus'' "wyrąb"). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wiartel''' | |'''Wiartel''' | ||
Linia 18 426: | Linia 18 682: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1905-45: ''Tannenheim''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1905-45: ''Tannenheim''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źelgˊï Las'', ''Jodu̯ovo'' (ta druga forma, jeśli nie jest źle odniesiona przez autorów NMP, stanowi prawdopodobnie tłumaczenie późnej n. niemieckiej, być może stworzone przez osadników napływowych po wojnie). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawady''' | |'''Zawady''' | ||
Linia 18 434: | Linia 18 692: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Ottenberge''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ottenberge''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zavadï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zdory''' | |'''Zdory''' | ||
Linia 18 440: | Linia 18 700: | ||
|1 | |1 | ||
|''Sdorren'' | |''Sdorren'' | ||
− | | | + | |jaćwieskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Dorren''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Dorren''. | ||
− | *Dawniej też: ''Wilkusy'' (niem. ''Wilkusche''). Nazwa ta była pochodzenia pruskiego. | + | *Dawniej też: ''Wilkusy'' (niem. ''Wilkusche''). Nazwa ta była pochodzenia pruskiego. Pochodzenie nazwy ''Zdory'' jest niepewne, prawdopodobnie jaćwieskie. |
*Gwarowo: ''Zdorï'', ''do Zdorůf''. | *Gwarowo: ''Zdorï'', ''do Zdorůf''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 18 491: | Linia 18 751: | ||
*Dawniej też: ''Ignatowo''. | *Dawniej też: ''Ignatowo''. | ||
*Wieś powstała z połączenia dwóch wsi - ''Gałkowa'' (niem. ''Galkowen'') i ''Mościsk'' (niem. ''Nikolaihorst''). W czasach hitlerowskich nazwę ''Nikolaihorst'' zmodyfikowano do ''Nickelshorst'' i uogólniono na całą wieś. Obecnie złączona wieś nosi nazwę ''Gałkowa''. Gałkowo jest osadą starszą, o dłuższej historii, ale Mościska historycznie były większe. Można by złączoną osadę nazywać ''Gałkowo-Mościska'' (por. ''Osiniak-Piotrowo''), ale obecne rozwiązanie jest z pewnością prostsze. | *Wieś powstała z połączenia dwóch wsi - ''Gałkowa'' (niem. ''Galkowen'') i ''Mościsk'' (niem. ''Nikolaihorst''). W czasach hitlerowskich nazwę ''Nikolaihorst'' zmodyfikowano do ''Nickelshorst'' i uogólniono na całą wieś. Obecnie złączona wieś nosi nazwę ''Gałkowa''. Gałkowo jest osadą starszą, o dłuższej historii, ale Mościska historycznie były większe. Można by złączoną osadę nazywać ''Gałkowo-Mościska'' (por. ''Osiniak-Piotrowo''), ale obecne rozwiązanie jest z pewnością prostsze. | ||
− | *Nazwa Gałkowa jest rdzennie polska, zaś jeśli chodzi o Mościska, to tutaj mamy dualizm nazw - niemiecką ''Nikolaihorst'', nadaną na cześć cara Mikołaja (zapewne stworzoną przez miejscowych filiponów) oraz ludową, mazurską ''Mościska''. Używana na początku XIX w. nazwa ''Ignatowo'' pochodzi od nazwiska jednego z filipońskich osadników - Ignatowa. | + | *Nazwa Gałkowa jest rdzennie polska, zaś jeśli chodzi o Mościska, to tutaj mamy dualizm nazw - niemiecką ''Nikolaihorst'' (również znaną w postaci ruskiej - ''Nikołajewo''), nadaną na cześć cara Mikołaja (zapewne stworzoną przez miejscowych filiponów) oraz ludową, mazurską ''Mościska''. Używana na początku XIX w. nazwa ''Ignatowo'' pochodzi od nazwiska jednego z filipońskich osadników - Ignatowa. |
*Współcześnie nazwa Mościsk zachowała się w nazwie pobliskiej leśniczówki, obecnie położonej w sąsiednim powiecie ządzborskim (p. ''Mościska'', pow. mrągowski, gm. Piecki). | *Współcześnie nazwa Mościsk zachowała się w nazwie pobliskiej leśniczówki, obecnie położonej w sąsiednim powiecie ządzborskim (p. ''Mościska'', pow. mrągowski, gm. Piecki). | ||
*Gwarowo: ''Gau̯kovo'', ''Mośćiska''. | *Gwarowo: ''Gau̯kovo'', ''Mośćiska''. | ||
Linia 18 626: | Linia 18 886: | ||
| | | | ||
*Oboczna n. niem. ''Frauenkloster'', od położonego tutaj żeńskiego klasztoru staroobrzędowców (istniejącego do dziś, choć nieczynnego). | *Oboczna n. niem. ''Frauenkloster'', od położonego tutaj żeńskiego klasztoru staroobrzędowców (istniejącego do dziś, choć nieczynnego). | ||
− | *W Tece Toruńskiej ta miejscowość (określana po niem. jako ''Frauenkloster'') nosi nazwę ''Małdany'', co jest niewątpliwie nazwą staropruskiego pochodzenia. U Leydinga, a także współcześnie przysiółek nosi nazwę ''Majdan'' (nazwa zatwierdzona przez KUNM), co jest zniekształceniem starszej formy ''Małdany'', zapewne pod wpływem ap. ''majdan'' (por. podobną adideację w nazwie wsi ''Majdany'' [Małe i Wielkie] w gm. Miłomłyn). Niewykluczone, że taka adideacja nazwy jest udziałem rosyjskojęzycznych starowierców (którym wschodniosłowiańskie słowo ''majdan'', zapożyczone z tur., było dobrze znane) i odbyła się już przed wojną, jednak brak na to dowodów. | + | *W Tece Toruńskiej ta miejscowość (określana po niem. jako ''Frauenkloster'') nosi nazwę ''Małdany'', co jest niewątpliwie nazwą staropruskiego pochodzenia. U Leydinga, a także współcześnie przysiółek nosi nazwę ''Majdan'' (nazwa zatwierdzona przez KUNM), co jest zniekształceniem starszej formy ''Małdany'', zapewne pod wpływem ap. ''majdan'' (por. podobną adideację w nazwie wsi ''Majdany'' [Małe i Wielkie] w gm. Miłomłyn). Niewykluczone, że taka adideacja nazwy jest udziałem rosyjskojęzycznych starowierców (którym wschodniosłowiańskie słowo ''majdan'', zapożyczone z tur., było dobrze znane) i odbyła się już przed wojną, jednak brak na to dowodów. Formę ''Małdany'' zna również Kohutek, dlatego tym bardziej trzymać się jej, a nie niepewnego "Majdanu". Oprócz tego, forma ta o wiele lepiej oddaje staropruskie pochodzenie tego toponimu. |
*Teka Toruńska notuje też bliźniaczą przyklasztorną miejscowość, określoną po niem. jako ''Männerkloster'' (na mapach zwykle zaznaczana po prostu jako ''Kloster'' - klasztor), od położonego tu męskiego klasztoru staroobrzęedowego. Jej polska nazwa w Tece to ''Mostery'' (co jest ciekawą kontrakcją formy ''Männerkloster''). Obecnie jest to południowo-zachodni przysiółek Wojnowa, położony nad jeziorem Duś, nie posiadający wydzielonej nazwy. | *Teka Toruńska notuje też bliźniaczą przyklasztorną miejscowość, określoną po niem. jako ''Männerkloster'' (na mapach zwykle zaznaczana po prostu jako ''Kloster'' - klasztor), od położonego tu męskiego klasztoru staroobrzęedowego. Jej polska nazwa w Tece to ''Mostery'' (co jest ciekawą kontrakcją formy ''Männerkloster''). Obecnie jest to południowo-zachodni przysiółek Wojnowa, położony nad jeziorem Duś, nie posiadający wydzielonej nazwy. | ||
*Trudno mi powiedzieć, na ile nazwa ''Majdan'' funkcjonuje dziś w obiegu. Osada jest oficjalnie częścią Wojnowa, tutejszy klasztor nazywany jest "Klasztorem w Wojnowie", a nie w Majdanie. | *Trudno mi powiedzieć, na ile nazwa ''Majdan'' funkcjonuje dziś w obiegu. Osada jest oficjalnie częścią Wojnowa, tutejszy klasztor nazywany jest "Klasztorem w Wojnowie", a nie w Majdanie. | ||
Linia 18 821: | Linia 19 081: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Wejnowo'', ''Ekertowo''. | *Dawniej też: ''Wejnowo'', ''Ekertowo''. | ||
− | *Wieś filipońska, nazywana przez starowierców '' | + | *Wieś filipońska, nazywana przez starowierców ''Wojnowo'' (obocznie ''Wejnowo'' - oboczność niejasna, może wynika z dialektu filiponów?) na cześć miejsca pochodzenia jednego z oryginalnych osadników - Sidora Borysowa, pochodzącego ze wsi ''Woinowe'' (zapis za Gausem) w ówczesnej gubernii witebskiej (nie udało mi się zidentyfikować tej wsi). Teka Toruńska notuje również oboczną formę ''Ekertowo'', spolszczenie nazwy niemieckiej (nadanej urzędowo). |
+ | *Gwarowo: ''Vei̯novo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wólka''' | |'''Wólka''' | ||
Linia 18 829: | Linia 19 090: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa polska ludowa, | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Śwignajno'' (Goldbeck zapisał dla tej wsi aż trzy nazwy - ''Dittrichswalde'', ''Wolcka'' i ''Schwignaino''), n. przejęta od sąsiedniej wsi (p. wyżej ''Śwignajno Małe'' i ''Wielkie'') oraz nieistniejącego już jeziora. Leyding zapisał też nie notowaną nigdzie indziej nazwę ''Świński Lasek'', zapewne przezwiskową, być może związaną z nazwą Śwignajna. | ||
+ | *Nazwa polska ludowa, istnieje obocznie do niemieckiej co najmniej od XVIII w. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wygryny''' | |'''Wygryny''' | ||
Linia 18 865: | Linia 19 128: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Zamczyki'' (tylko w Tece Tor., jako forma oboczna). Według B. Czopek-Kopciuch, pierwotna jest forma niemiecka, a nazwa polska jest jej kalką. | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Zamczyki'' (tylko w Tece Tor., jako forma oboczna). Według B. Czopek-Kopciuch, pierwotna jest forma niemiecka, a nazwa polska jest jej kalką. | ||
+ | *Oprócz tego, w niemieckich opracowaniach znana jest też ruska nazwa ''Lariwanowo'', utworzoną od nazwiska Iwana Lariwanowa - od niego również pochodzi nazwa wsi ''Iwanowo'' (p. wyżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zamordeje''' | |'''Zamordeje''' | ||
|Ruciane-Nida | |Ruciane-Nida | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Samordey'' |
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Zamordej'' (''z Zamordeja''), w Tece Toruńskiej. Przydałaby się dokumentacja i informacje etym. | + | | |
+ | *W latach 1938-45 zmiana pisowni n. niem. na ''Samordei''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Zamordej'' (''z Zamordeja''), w Tece Toruńskiej. Przydałaby się dokumentacja i informacje etym. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zaroślak''' | |'''Zaroślak''' | ||
Linia 18 933: | Linia 19 200: | ||
*1444 ''Sanct Niclas'', ''Nicolaiken''; 1493 ''Niklasdorf'' alias ''Nikolaiken''; 1508 ''Niclawken''. | *1444 ''Sanct Niclas'', ''Nicolaiken''; 1493 ''Niklasdorf'' alias ''Nikolaiken''; 1508 ''Niclawken''. | ||
*Nazwa miasta nawiązuje do istnienia tutaj kościoła św. Mikołaja. Co ciekawe, stary zapis ''Niclawken'' (z 1508 r.) zdaje się mieć pruskie pochodzenie (jakby nazwa z członem -''lauks''), jednak ze względu na "chrześcijańskie" pochodzenie nazwy, raczej bardziej prawdopodobne, że jest to prutenizacja pierwotnej nazwy polskiej. Z drugiej strony, por. też nazwę wsi ''Mikołajki'' w gm. Młynary (p. tam), która rzeczywiście ma staropruskie pochodzenie. | *Nazwa miasta nawiązuje do istnienia tutaj kościoła św. Mikołaja. Co ciekawe, stary zapis ''Niclawken'' (z 1508 r.) zdaje się mieć pruskie pochodzenie (jakby nazwa z członem -''lauks''), jednak ze względu na "chrześcijańskie" pochodzenie nazwy, raczej bardziej prawdopodobne, że jest to prutenizacja pierwotnej nazwy polskiej. Z drugiej strony, por. też nazwę wsi ''Mikołajki'' w gm. Młynary (p. tam), która rzeczywiście ma staropruskie pochodzenie. | ||
− | *Gwarowo: ''Ńikou̯ai̯ki'' (do ''Ńikou̯ai̯k'' / -''kuf''). | + | *Gwarowo: ''Ńikou̯ai̯ki'' (do ''Ńikou̯ai̯k'' / -''kuf''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bagienko''' | |'''Bagienko''' | ||
Linia 19 087: | Linia 19 354: | ||
|''Julienthal'' | |''Julienthal'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |''' | + | |'''Lekowizna''' (?) |
| | | | ||
− | *Nazwa historycznie problematyczna. | + | *Nazwa historycznie problematyczna. W XVII w. miejscowość ta (a może raczej miejscowość leżąca niegdyś na tym samym miejscu) nosiła nazwę ''Lekowizna'' (wg Białuńskiego - ''Lelikowizna'') - por. zapis ''Lekowissna'' z 1638. W materiałach dziewiętnastowiecznych mamy już do czynienia już z majątkiem o nazwie ''Julienthal'', dla której Teka Toruńska podaje intrygujące odpowiedniki polskie: ''Urgintal'' lub ''Urgintayt'', co zdaje się być dość mocno przekształconym fonetycznie spolszczeniem n. niemieckiej. Nieprzypadkowe jest zapewne też podobieństwo tych form do nazwy osady ''Urwitałt'' (p. niżej), położonej w tej samej gminie (gdzie ''Urwitałt'' to prawdopodobnie spolszczenie niemieckiego ''Georgenthal'' > *''Jurgenthal'', co mogło się mieszać z podobnie brzmiącym ''Julienthal''. Ponadto, właścicielem majątku Lekowizna w 1638 r. był ''Jerzy'' Woźnicki, co mogło sprzyjać dalszym skojarzeniom). Dodatkowo, współcześnie w gwarze zanotowano dla tej miejscowości formę ''Urźitau̯t'', co jeszcze mocniej wskazuje na fakt, że dawna nazwa tej miejscowości oraz Urwitałtu mieszały się w miejscowym użyciu. Po wojnie KUNM uchwaliła dla tej osady nazwę ''Lelek'', która jest niemniej problematyczna. Można się w niej doszukać nawiązania do pierwotnej nazwy ''Le(li)kowizna'', a także do wymienianej w SGKP miejscowości ''Leleki'' (niem. ''Lelecken'') w pow. ządzborskim, o której jednak ciężko znaleźć jakiekolwiek informacje i której utożsamienie z Lelkiem/Julienthalem zdaje się wątpliwe. Dla jeszcze większego zagmatwania sytuacji, u Leydinga oboczną nazwę ''Leleki'' nosi wieś ''Zielony Lasek'' (dziś w pow. giżyckim, gm. Ryn, p. tam), położona po sąsiedzku. Od rzeczonej wsi pochodzi nazwa kanału łączącego jez. Tałtowisko z jeziorem Kotek, zwanego po niem. ''Grünwalder Kanal'', a po polsku ''Lelecki Kanał'' (lud. 1928, Ley tom II) - dziś często niepoprawnie "Kanał Grunwaldzki". To wszystko dowodzi, że nazwa ''Leleki'' rzeczywiście funkcjonowała w toponimii tego obszaru, jednak odniesienie jej do tej osady jest ryzykowne (prędzej przynależała ona sąsiedniemu Zielonemu Laskowi). Jako że celem projektu jest wracanie do autentycznych polskich nazw wszędzie tam gdzie to możliwe, najzasadniejszy wydaje się powrót do najpierwotniejszej nazwy ''Lekowizna'' (takiej formy używa [jako historycznej] Leyding w monografii pow. mrągowskiego). Chociaż kuszą też formy z Teki Toruńskiej (jako bardziej odpowiednie dla współczesnej miejscowości), ze względu na ich mocno obce brzmienie i niepewny zapis, a także możliwość pomyłki ze wsią Urwitałt, wolałbym ich unikać. |
− | + | *Gwarowo: ''Urźitau̯t'' (por. niżej ''Urwitałt''). | |
− | *Gwarowo: ''Urźitau̯t'' (a | + | *PRNG notuje też dla tej miejscowości nazwę wariantową ''Nowe Tałty''. Ma ona zapewne związek z pobliskim jeziorem Tałtowisko, a może nawet z historyczną nazwą ''Urwitałt''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lisiny''' | |'''Lisiny''' | ||
Linia 19 188: | Linia 19 455: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Brak tradycji. | + | |Brak tradycji. Założyciel tego wybudowania (założonego w 1914 r.) nazywał się ''Karl Pszolla'' (Karol Pszczoła), stąd jego powojenna polska nazwa, nadana przez KUNM (przedwojenna zaś wzięła się od jego imienia). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowe Sady''' | |'''Nowe Sady''' | ||
Linia 19 233: | Linia 19 500: | ||
|polskie? | |polskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | |W Tece Toruńskiej: ''Śnietki''. | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Małe Faszcze'' (niem. ''Klein Faschtzen'', 1549). | ||
+ | *W Tece Toruńskiej: ''Śnietki''. Nazwa wyraźnie miejscowa, z gwarową zmianą mˊ > ń. Według Leydinga (w monografii pow. mrągowskiego), nazwa tej wsi wywodzi się od leśnych "śmieci", czyli zarośli, na których powstała. Wersja ta jednak wydaje się być typową etymologią ludową - nazwa równie dobrze może być przetworzoną nazwą bałtycką (taka etymologia rozważana jest w kartotece NMP). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Śmietki Małe''' | |'''Śmietki Małe''' | ||
Linia 19 239: | Linia 19 508: | ||
|1 | |1 | ||
|''Klein Schnittken'' | |''Klein Schnittken'' | ||
− | |polskie | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
|Patrz wyżej. | |Patrz wyżej. | ||
Linia 19 260: | Linia 19 529: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa pruska, ponowiona od jeziora. Gwarowo: ''Tau̯tï''. | + | | |
+ | *Nazwa pruska, ponowiona od jeziora. | ||
+ | *W PRNG także: ''Stare Tałty'', człon "Stare" zapewne w opozycji do osady ''Lelek'' (p. wyżej), noszącej też oboczną potoczną nazwę "Nowe Tałty". | ||
+ | *Gwarowo: ''Tau̯tï'' (do ''Tau̯t''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Urwitałt''' | |'''Urwitałt''' | ||
Linia 19 268: | Linia 19 540: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Polska forma tej nazwy jest zaiste tajemnicza. Jest z pewnością przedwojenna i znana w starej literaturze, ale trudno mi jednoznacznie ustalić jej pochodzenie. Na pierwszy rzut oka, forma ta wydaje się mieć pruskie pochodzenie (drugi człon przypomina istniejące w okolicy pruskie nazwy wodne typu ''Tałty'', ''Tałtowisko''). Z drugiej strony, niewykluczone że jest to po prostu mocno przekształcone fonetycznie spolszczenie niemieckiego oryginału. Rdzeń ''Georg''- mógł w mowie Mazurów ulec substytucji do ''Jurg''- (możliwe nawet, że istniała oboczna postać niem. *''Jurgenthal'', to częsta oboczność) i wówczas hipotetyczna forma pol. *''Jurgintal'' (lub podobna) mogła ulegać kolejnym przemianom fonetycznym, ostatecznie do postaci ''Urwitałt''. Wartym odnotowania faktem jest również to, że położona nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) osada ''Julienthal'' (obecnie ''Lelek'', p. wyżej) nosiła historycznie bardzo podobną nazwę spolszczoną (w Tece Toruńskiej ''Urgintal'' lub ''Urgitayt'', z kolei osady ''Georgenthal'' Teka nie notuje wcale). Może to oznaczać, że formy ''Julienthal'' i *''Jurgenthal'' brzmiały na tyle podobnie, że w mowie potocznej (Mazurów, a może także Niemców) się mieszały. Przypadek nazewniczy godny pochylenia się, niestety nie dysponuję zadowalającą literaturą. | + | | |
+ | *Polska forma tej nazwy jest zaiste tajemnicza. Jest z pewnością przedwojenna i znana w starej literaturze, ale trudno mi jednoznacznie ustalić jej pochodzenie. Na pierwszy rzut oka, forma ta wydaje się mieć pruskie pochodzenie (drugi człon przypomina istniejące w okolicy pruskie nazwy wodne typu ''Tałty'', ''Tałtowisko''). Z drugiej strony, niewykluczone że jest to po prostu mocno przekształcone fonetycznie spolszczenie niemieckiego oryginału. Rdzeń ''Georg''- mógł w mowie Mazurów ulec substytucji do ''Jurg''- (możliwe nawet, że istniała oboczna postać niem. *''Jurgenthal'', to częsta oboczność) i wówczas hipotetyczna forma pol. *''Jurgintal'' (lub podobna) mogła ulegać kolejnym przemianom fonetycznym, ostatecznie do postaci ''Urwitałt''. Wartym odnotowania faktem jest również to, że położona nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) osada ''Julienthal'' (obecnie ''Lelek'', p. wyżej) nosiła historycznie bardzo podobną nazwę spolszczoną (w Tece Toruńskiej ''Urgintal'' lub ''Urgitayt'', z kolei osady ''Georgenthal'' Teka nie notuje wcale). Może to oznaczać, że formy ''Julienthal'' i *''Jurgenthal'' brzmiały na tyle podobnie, że w mowie potocznej (Mazurów, a może także Niemców) się mieszały. Przypadek nazewniczy godny pochylenia się, niestety nie dysponuję zadowalającą literaturą. | ||
+ | *W PRNG i na niektórych mapach obocznie: ''Grzegorze''. Nazwa powojenna, bez uzasadnienia historycznego. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wesołowo''' | |'''Wesołowo''' | ||
Linia 19 287: | Linia 19 561: | ||
*Polska nazwa osady ludowa (gwarowo ''Wieska'', jak przekazuje Teka Toruńska), przedwojenna, niezwiązana z niemiecką. | *Polska nazwa osady ludowa (gwarowo ''Wieska'', jak przekazuje Teka Toruńska), przedwojenna, niezwiązana z niemiecką. | ||
*Osada dziś uchodzi za część Prawdowa, nazwa ''Wioska'' prawdopodobnie już nie funkcjonuje, jednak warto ją przypomnieć. | *Osada dziś uchodzi za część Prawdowa, nazwa ''Wioska'' prawdopodobnie już nie funkcjonuje, jednak warto ją przypomnieć. | ||
+ | *Forma gwarowa: ''Źeska''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Woźnice''' | |'''Woźnice''' | ||
Linia 19 428: | Linia 19 703: | ||
|6 | |6 | ||
|''Freynowen'' | |''Freynowen'' | ||
− | | | + | |polskie |
|'''Frejnowo''' | |'''Frejnowo''' | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Freihof''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Freihof''. | ||
− | *Niem. obecznie ''Ober-Grabowen'' (być może też pol. ''Grabowo Górne'', chociaż nie znajduję w polskich źródłach takiej formy. Polską tradycyjną formę ''Frejnowo'' zastąpiono po wojnie sztucznym chrztem "Dobroszewo". | + | *Niem. obecznie ''Ober-Grabowen'' (być może też pol. ''Grabowo Górne'', chociaż nie znajduję w polskich źródłach takiej formy). Polską tradycyjną formę ''Frejnowo'' zastąpiono po wojnie sztucznym chrztem "Dobroszewo". Nazwa oryginalna pochodzi od nazwiska założyciela wybudowania - ''Frejnego'', nie było więc najmniejszego powodu, aby ją zmieniać. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gązwa''' | |'''Gązwa''' | ||
Linia 19 452: | Linia 19 727: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Neugrabenhof''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Neugrabenhof''. | ||
− | * | + | *Pierwotnie niem. ''Glassowen'' (przed 1833 rokiem). |
− | *Dawniej też: ''Nowe Grabowo'', ''Nowy Grabowiec''. Po wojnie | + | *Dawniej też: ''Nowe Grabowo'', ''Nowy Grabowiec''. Po wojnie powrót do najpierwotniejszej nazwy ''Głazowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gniewkowo''' | |'''Gniewkowo''' | ||
Linia 19 463: | Linia 19 738: | ||
| | | | ||
*W Tece Toruńskiej: ''Nowy Zorg''. Taką samą nazwę w tym dokumencie nosi również pobliska wieś ''Friedrichsberg'' (dziś ''Witomin'', p. niżej). Zapewne nazwy tych miejscowości mieszały się, ale ze względu na człon ''Zorg'' (odzwierciedlający niem. ''Sorge''), jestem skłonny twierdzić, że nazwa ta pierwotnie odnosiła się tutaj. Być może istniała jakaś niezaświadczona forma niem. *''Neusorge''. | *W Tece Toruńskiej: ''Nowy Zorg''. Taką samą nazwę w tym dokumencie nosi również pobliska wieś ''Friedrichsberg'' (dziś ''Witomin'', p. niżej). Zapewne nazwy tych miejscowości mieszały się, ale ze względu na człon ''Zorg'' (odzwierciedlający niem. ''Sorge''), jestem skłonny twierdzić, że nazwa ta pierwotnie odnosiła się tutaj. Być może istniała jakaś niezaświadczona forma niem. *''Neusorge''. | ||
+ | *Oprócz tego, istniała też nazwa pol. ''Owczarnia'' - Leyding podaje ją zarówno w swoim słowniku, jak i w monografii pow. mrągowskiego (jako historyczny odpowiednik urzędowego chrztu Gniewkowo). Brak dowodów na przedwojenność tej nazwy, chociaż nie jest ona wykluczona. | ||
*Osada nie stanowi dziś osobnej jednostki, uchodzi za część Gronowa. Prawdopodobnie więc również jej nazwa już nie funkcjonuje (choć widnieje na mapach Geoportalu). Uważam jednak, że warto przypomnieć jej ludową polską nazwę ''Nowy Zorg''. | *Osada nie stanowi dziś osobnej jednostki, uchodzi za część Gronowa. Prawdopodobnie więc również jej nazwa już nie funkcjonuje (choć widnieje na mapach Geoportalu). Uważam jednak, że warto przypomnieć jej ludową polską nazwę ''Nowy Zorg''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 19 502: | Linia 19 778: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Joachimshuben''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Joachimshuben''. | ||
− | *Dawniej też: ''Jachimowo'' (w Tece Toruńskiej, jako forma | + | *Dawniej też: ''Jachimowo'' (w Tece Toruńskiej, jako forma oboczna). |
− | *Dawniej dwie wsi - ''Joachimowo Małe'' i ''Wielkie''. Dzisiaj pozostała z nich tylko niewielka osada | + | *Nazwa wariantowa w PRNG: ''Bagnowa Wólka'', co jest jakimś niezbyt zrozumiałym ponowieniem od n. wsi ''Wólka Bagnowska'' (p. niżej). |
+ | *Dawniej dwie wsi - ''Joachimowo Małe'' i ''Wielkie''. Dzisiaj pozostała z nich tylko niewielka osada leśna. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Karwie''' | |'''Karwie''' | ||
Linia 19 586: | Linia 19 863: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Kuc'', ''Koniec'' (?) | + | *Dawniej też: ''Kuc'', ''Koniec'' (?). W obecnym potocznym użyciu także ''Kuce''. |
*Nazwa przejęta od n. jeziora ''Kuc'' (niem. ''Kutz See''), pruskiego pochodzenia. Chojnacki i Leyding używają nazwy tożsamej z nazwą jeziora. W Tece Toruńskiej z kolei mamy trudną do odczytania formę, którą Szcześniak odczytuje jako ''Iloniec'' lub ''Koniec'' (to pierwsze chyba mało prawdopodobne). Jest to więc najpewniej nazwa ludowa, ale z racji problemów z jej odczytaniem, wolę trzymać się ("dla bezpieczeństwa") formy obecnej, notowanej w SGKP. Ewentualnie można by zastosować formę ''Kuc'', dla konsekwencji z jeziorem. | *Nazwa przejęta od n. jeziora ''Kuc'' (niem. ''Kutz See''), pruskiego pochodzenia. Chojnacki i Leyding używają nazwy tożsamej z nazwą jeziora. W Tece Toruńskiej z kolei mamy trudną do odczytania formę, którą Szcześniak odczytuje jako ''Iloniec'' lub ''Koniec'' (to pierwsze chyba mało prawdopodobne). Jest to więc najpewniej nazwa ludowa, ale z racji problemów z jej odczytaniem, wolę trzymać się ("dla bezpieczeństwa") formy obecnej, notowanej w SGKP. Ewentualnie można by zastosować formę ''Kuc'', dla konsekwencji z jeziorem. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 19 595: | Linia 19 872: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Obocznie: ''Leśniki''. Obie formy zdają się być powojenne. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lembruk''' | |'''Lembruk''' | ||
Linia 19 774: | Linia 20 051: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Nastorgaj''' (?) | |'''Nastorgaj''' (?) | ||
− | |W Tece Toruńskiej jako polską nazwę tej osady zapisano tajemniczą, trudną do odszyfrowania formę, odczytywaną przez K. Szcześniak jako ''Nastorgaih'' (opatruje jednak tę formę znakiem zapytania). Niestety, opracowanie K. Szcześniak nie zawiera żadnych fotografij rękopisów, po których można by ocenić, na ile poprawne jest to odczytanie. Niemniej, bez wątpienia mamy tu do czynienia z nazwą pochodzenia staropruskiego, nie uchwyconą nigdzie indziej. Postuluję więc "sprostowanie" tej formy do postaci "Nastorgaj" tak, aby była zgodna z polską morfofonologią. Być może ta forma jest daleka od poprawności, ale wciąż wolę nawet najbardziej nieudolną próbę spolszczenia nazwy od ahistorycznego chrztu KUNM, jakim jest "Sobięcin". Jeżeli forma zanotowana przez Szcześniak jest (mniej więcej) poprawna, to prawdopodobnie zawiera ten sam pruski rdzeń, co zaświadczona na Warmii (koło Stękin) nazwa terenowa ''Nosterpelk'' (1343). | + | | |
+ | *W Tece Toruńskiej jako polską nazwę tej osady zapisano tajemniczą, trudną do odszyfrowania formę, odczytywaną przez K. Szcześniak jako ''Nastorgaih'' (opatruje jednak tę formę znakiem zapytania). Niestety, opracowanie K. Szcześniak nie zawiera żadnych fotografij rękopisów, po których można by ocenić, na ile poprawne jest to odczytanie. Niemniej, bez wątpienia mamy tu do czynienia z nazwą pochodzenia staropruskiego, nie uchwyconą nigdzie indziej. Postuluję więc "sprostowanie" tej formy do postaci "Nastorgaj" tak, aby była zgodna z polską morfofonologią. Być może ta forma jest daleka od poprawności, ale wciąż wolę nawet najbardziej nieudolną próbę spolszczenia nazwy od ahistorycznego chrztu KUNM, jakim jest "Sobięcin". Jeżeli forma zanotowana przez Szcześniak jest (mniej więcej) poprawna, to prawdopodobnie zawiera ten sam pruski rdzeń, co zaświadczona na Warmii (koło Stękin) nazwa terenowa ''Nosterpelk'' (1343). | ||
+ | *U Leydinga: ''Klejnowo''. Proste spolszczenie n. niemieckiej (w której ''Klein'' to nazwisko), być może przedwojenne (choć brak na to dowodów). Niemniej, w obliczu istnienia dla osady potencjalnej nazwy pruskiej, forma ta jest mniej wartościowa (choć z pewnością waży więcej niż sztuczny "Sobięcin"). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stamka''' | |'''Stamka''' | ||
Linia 19 786: | Linia 20 065: | ||
*Po więcej wyjaśnień, zob. ''Stama'' (gm. Sorkwity). | *Po więcej wyjaśnień, zob. ''Stama'' (gm. Sorkwity). | ||
*Gwarowo: ''Štamka'', ''Mau̯a Stamkˊa''. | *Gwarowo: ''Štamka'', ''Mau̯a Stamkˊa''. | ||
+ | *W PRNG notowany wariant ''Pniewo'', niezgodny ani z ustaleniami urzędowymi, ani ludową tradycją, ani też bałtyckim pochodzeniem nazwy. Nie używać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szczerzbowo''' | |'''Szczerzbowo''' | ||
Linia 19 851: | Linia 20 131: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Lockwinnen''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Lockwinnen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Źeřbovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Witomin''' | |'''Witomin''' | ||
Linia 19 902: | Linia 20 184: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Gwarowo: ''Vïsembork''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zalec''' | |'''Zalec''' | ||
Linia 19 910: | Linia 20 192: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa ponowiona od jeziora, uważana za pruską. | + | |Nazwa ponowiona od jeziora (dok. 1541 ''Saltza'', 1576 ''Saltz''), uważana za pruską. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawada''' | |'''Zawada''' | ||
Linia 19 918: | Linia 20 200: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Balz''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Balz''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Zawady'' | ||
+ | *Gwarowo: ''Zavadï'', ''Zavada''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Babięta''' | |'''Babięta''' | ||
Linia 19 966: | Linia 20 251: | ||
*Nazwa w latach 1930-45: ''Walddorf''. | *Nazwa w latach 1930-45: ''Walddorf''. | ||
*Według NMP nazwa polska, od ap. ''chostka'', ''chwostka'' "skrzyp". | *Według NMP nazwa polska, od ap. ''chostka'', ''chwostka'' "skrzyp". | ||
+ | *Nazwa wariantowa w PRNG: ''Choszczka''. Formę tę zna też Leyding, dane jednak wskazują dość jednoznacznie na postać ''Chostka'', więc obstawałbym przy niej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Cierzpięty''' | |'''Cierzpięty''' | ||
Linia 20 043: | Linia 20 329: | ||
*Dawniej też: ''Golenie''. Nazwa pruskiego pochodzenia (1570 ''Gellingen''). | *Dawniej też: ''Golenie''. Nazwa pruskiego pochodzenia (1570 ''Gellingen''). | ||
*Gwarowo: ''Golˊiń'', do ''Golˊini''. | *Gwarowo: ''Golˊiń'', do ''Golˊini''. | ||
− | *Współczesne mapy podają w nawiasie oboczną nazwę ''Golanka''. Należy ją tępić jako niepoprawną. | + | *Współczesne mapy podają w nawiasie oboczną nazwę ''Golanka'' (postać taka również widnieje w PRNG jako wariant). Należy ją tępić jako niepoprawną. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jakubowo''' | |'''Jakubowo''' | ||
Linia 20 147: | Linia 20 433: | ||
| | | | ||
*Niem. obocznie ''Krzywirock'' (zniemczony zapis n. polskiej [będącej kalką n. niem.]). | *Niem. obocznie ''Krzywirock'' (zniemczony zapis n. polskiej [będącej kalką n. niem.]). | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Lega''. Nazwa ta funkcjonowała w XVI w. i pochodzi od nazwiska jednego z pierwotnych właścicieli wsi - Mikołaja Legi. |
*Gwarowo: ''Křive'' (NMP odnosi tutaj, ale może chodzi w rzeczywistości o wieś ''Krzywe'' w gm. Mrągowo?). | *Gwarowo: ''Křive'' (NMP odnosi tutaj, ale może chodzi w rzeczywistości o wieś ''Krzywe'' w gm. Mrągowo?). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 20 167: | Linia 20 453: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Nazwa w latach 1938-45: ''Altkelbunken-Abbau''. | + | *Nazwa w latach 1938-45: ''Zieglershuben'', również notowane jako ''Altkelbunken-Abbau''. |
*Dawniej też: ''Lasek'' (obocznie w Tece Toruńskiej). | *Dawniej też: ''Lasek'' (obocznie w Tece Toruńskiej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 20 178: | Linia 20 464: | ||
| | | | ||
*Niem. obocznie ''Neu Zatzkowen'' (taką nazwę notuje Teka Toruńska przy formie pol. ''Łentak''), ponowiona od sąsiedniej wsi ''Czaszkowo'' (p. wyżej). Być może istniała forma pol. ''Nowe Czaczkowo'', ale nie znajduję na to dowodów. | *Niem. obocznie ''Neu Zatzkowen'' (taką nazwę notuje Teka Toruńska przy formie pol. ''Łentak''), ponowiona od sąsiedniej wsi ''Czaszkowo'' (p. wyżej). Być może istniała forma pol. ''Nowe Czaczkowo'', ale nie znajduję na to dowodów. | ||
− | *Tradycyjnie: ''Łętak'', ''Łentak''. Współczesna forma jest uchwalona przez KUNM, mimo pewnego nawiązania dźwiękowego do oryginału, jest sztuczna. Przydałyby się informacje etymologiczne, co do pochodzenia n. niem. (może od nazwiska) | + | *Tradycyjnie: ''Łętak'', ''Łentak'' (również współcześnie potocznie: ''Lentak''). Współczesna forma jest uchwalona przez KUNM, mimo pewnego nawiązania dźwiękowego do oryginału, jest sztuczna. Przydałyby się informacje etymologiczne, co do pochodzenia n. niem. (może od nazwiska?) |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Machary''' | |'''Machary''' | ||
Linia 20 263: | Linia 20 549: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|(Pieckowski Ostrów) | |(Pieckowski Ostrów) | ||
− | |W źródłach przedwojennych raczej odwrotny szyk - ''Pieckowski Ostrów''. W Tece Toruńskiej z kolei: ''Pieckowska Żuława''. | + | | |
+ | *W źródłach przedwojennych raczej odwrotny szyk - ''Pieckowski Ostrów''. W Tece Toruńskiej z kolei: ''Pieckowska Żuława''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Ostrowy'' (wg Leydinga w monografii Mrągowa, wieś ta istniała pod tą nazwą już w 1618 r.). Również Leyding podaje dla tej wsi intrygującą nazwę ''Sadowszczyzna'', niespotykaną nigdzie indziej. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Werder''. Zapewne skrócenie oficjalnej nazwy niemieckiej, przechowane w mowie starszych mieszkańców. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Piecki''' | |'''Piecki''' | ||
Linia 20 273: | Linia 20 562: | ||
| | | | ||
*1401 ''Petzendorf''. Odbiorca nadania nazywał się ''Petze'', co Kętrzyński tłumaczy jako ''Piecio'', ''Piecek'' (zdrobnienie od Piotra). W mowie Mazurów nazwa przyjęła się w formie ''Piecki''. Dziś to największa wieś na Mazurach. | *1401 ''Petzendorf''. Odbiorca nadania nazywał się ''Petze'', co Kętrzyński tłumaczy jako ''Piecio'', ''Piecek'' (zdrobnienie od Piotra). W mowie Mazurów nazwa przyjęła się w formie ''Piecki''. Dziś to największa wieś na Mazurach. | ||
− | *Przysiółek ''Jeleń'' na przedwojennych mapach widnieje jako część Piecek (''zu Peitschendorf''), bez osobnej nazwy. | + | *Przysiółek ''Jeleń'' na przedwojennych mapach widnieje jako część Piecek (''zu Peitschendorf''), bez osobnej nazwy. Według Leydinga (w monografii pow. mrągowskiego), przysiółek ten wziął swą nazwę od nazwiska jednego z właścicieli gospodarstw dworskich w Pieckach. Bardzo możliwe więc, że funkcjonowała nieoficjalnie wśród miejscowej ludności już przed wojną. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Piersławek''' | |'''Piersławek''' | ||
Linia 20 281: | Linia 20 570: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa pol. ''Piersławek'' ludowa, istniała obocznie do (niezwiązanej) n. niem. Jest to nazwa raczej słowiańskiego pochodzenia. | + | |Nazwa pol. ''Piersławek'' ludowa, istniała obocznie do (niezwiązanej) n. niem. Jest to nazwa raczej słowiańskiego pochodzenia, choć niewykluczałbym też pierwotnej n. pruskiej z członem -''lauks''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Prusinowo''' | |'''Prusinowo''' | ||
Linia 20 357: | Linia 20 646: | ||
*Nazwa w latach 1929-45: ''Preußenort''. | *Nazwa w latach 1929-45: ''Preußenort''. | ||
*Przed wojną: ''Prusinowa Wólka'', a nie "Prusinowska". Może to niewielka zmiana, ale warto się trzymać form ludowych. | *Przed wojną: ''Prusinowa Wólka'', a nie "Prusinowska". Może to niewielka zmiana, ale warto się trzymać form ludowych. | ||
− | *U Goldbecka (1785 r.) obocznie: '' | + | *U Goldbecka (1785 r.) obocznie: ''Czerawolla'' SGKP też zna tę formę (jako ''Czerawola''). Wg autorów NMP, jest to zniekształcona (skrócona) *''Czerowa Wola'', od n.os. ''Czer'', ''Czyr''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zakręt''' | |'''Zakręt''' | ||
Linia 20 373: | Linia 20 662: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Hirschen''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Hirschen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zgȯn'' (do ''Zgȯnu''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zielony Lasek''' | |'''Zielony Lasek''' | ||
|Piecki | |Piecki | ||
− | | | + | |1? |
|''Grünheide'' | |''Grünheide'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Brak | + | |U Kohutka: ''Zielony Lasek'' al. ''Zielonybór''. Brak u przedwojennych, ale u Leydinga: ''Papiernia'', co w monografii Mrągowa i okolic Leyding wspomina jako nazwę starszą. Może więc przedwojenne? Rzeczywiście, w tej wsi znajdowała się niegdyś papiernia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zyzdrojowa Wola''' | |'''Zyzdrojowa Wola''' | ||
Linia 20 404: | Linia 20 695: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Sixdroi''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Sixdroi''. | ||
*Dawniej też: ''Zyzdrój-Piecek'', ''Piecek'' (Teka Toruńska) | *Dawniej też: ''Zyzdrój-Piecek'', ''Piecek'' (Teka Toruńska) | ||
+ | *Gwarowo: ''Pśecek'' / ''Zïzdroi̯ Pśeck'' | ||
*Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej ''Nowy Zyzdrój''. | *Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej ''Nowy Zyzdrój''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Żabieniec''' | |'''Żabieniec''' | ||
|Piecki | |Piecki | ||
− | | | + | |1 |
|''Probergswerder'' | |''Probergswerder'' | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
− | | | + | | -- |
− | |W przedwojennych | + | | |
+ | *W przedwojennych materiałach: ''Probarski Ostrów''. | ||
+ | *W monografii powiatu mrągowskiego podana jest informacja, że Żabieniec istniał już w 1618 r. wraz z zapisem źródłowym ''Szabiniec'' z tego roku. Jako, że autorem tej części rzeczonej monografii jest Gustaw Leyding, uważam tę informację za wiarygodną i nie widzę powodu, by zmieniać obecną nazwę tego przysiółka. Niemniej, kontekst tej wzmianki mógłby być bardzo pomocny. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bałowo''' | |'''Bałowo''' | ||
Linia 20 544: | Linia 20 838: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Dawniej też: ''Łapinóżka'' (1620 ''Lapinuschka''), ''Wólka'' (1618 ''Wolken''). Nazwa ''Łapinóżka'' jest ludową nazwą jeziora ''Lampasz'' (niem. ''Lampasch-See'') i prawdopodobnie wynikła z adideacji wcześniejszej nazwy pruskiej (1388 ''Lappaschken'', ''Lapask''). |
− | *Gwarowo: ''Jendrïxovo''. W użyciu potocznym również funkcjonuje wyżej wymieniona n. ''Łapinóżka''. | + | *Gwarowo: ''Jendrïxovo''. W użyciu potocznym również funkcjonuje wyżej wymieniona historyczna n. ''Łapinóżka''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Karczewiec''' | |'''Karczewiec''' | ||
Linia 20 553: | Linia 20 847: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Brak tradycji. U Leydinga: ''Duży Folwark''. | + | |Brak tradycji, folwark powstał około 1900 roku. U Leydinga: ''Duży Folwark''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kozarek Mały''' | |'''Kozarek Mały''' | ||
Linia 20 630: | Linia 20 924: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Lasek'', ''Ulasek''. Tylko u Leydinga: ''Leskowo''. | *Dawniej też: ''Lasek'', ''Ulasek''. Tylko u Leydinga: ''Leskowo''. | ||
− | *Pierwotnie pol. ''Lasek''. Ludowa nazwa ''Młynik'', odwołująca się do typu osady (była to osada młyńska), notowana od połowy XIX w. Nazwa ''Lasek'' notowana jako oboczna jeszcze na współczesnych mapach. | + | *Pierwotnie pol. ''Lasek''. Ludowa nazwa ''Młynik'', odwołująca się do typu osady (była to osada młyńska), notowana od połowy XIX w. Nazwa ''Lasek'' (także jako ''Laski'') notowana jako oboczna jeszcze na współczesnych mapach. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nibork''' | |'''Nibork''' | ||
Linia 20 649: | Linia 20 943: | ||
| | | | ||
*Nazwa ponowiona od pruskiej n. jeziora ''Piłakno'' (niem. ''Pillacker See'' lub ''Klucken See'', 1388 ''Perlauken''). | *Nazwa ponowiona od pruskiej n. jeziora ''Piłakno'' (niem. ''Pillacker See'' lub ''Klucken See'', 1388 ''Perlauken''). | ||
− | *Dawniej dwie osady - leśniczówka ''Pillacken'' i młyn ''Pillackermühle''. Większość przedwojennych źródeł nazywa leśniczówkę ''Piłaki'', a młyn - ''Piłak'' (u Leydinga jako ''Piłanka'' [może w wyniku przestawki?], co zaznacza jeszcze w drugim tomie swojej pracy). W Tece Toruńskiej obie te osady noszą nazwę ''Piłakno'', tożsamą z nazwą jeziora. Dzisiaj osady te tworzą administracyjne jedną miejscowość nazwaną ''Piłak'' | + | *Dawniej dwie osady - leśniczówka ''Pillacken'' i młyn ''Pillackermühle''. Większość przedwojennych źródeł nazywa leśniczówkę ''Piłaki'', a młyn - ''Piłak'' (u Leydinga jako ''Piłanka'' [może w wyniku przestawki?], co zaznacza jeszcze w drugim tomie swojej pracy). W Tece Toruńskiej obie te osady noszą nazwę ''Piłakno'', tożsamą z nazwą jeziora, zaś słownik Rosponda (podsumowujący kilkuletnie trudy KUNM i gromadzący wszystkie ustalenia Komisji w jednym miejscu) notuje wyłącznie ''Pillackermühle'' jako ''Piłaki''. Dzisiaj osady te tworzą administracyjne jedną miejscowość nazwaną ''Piłak''. Jeśli chodzi o nazewnictwo to najbardziej "racjonalna" wydaje mi się forma używana w Tece Toruńskiej - jest na pewno ludowa, a ponadto jest tożsama z ludową nazwą jeziora. Nie widzę zbytniego sensu w rozróżnianiu nazwy osady i jeziora, skoro nazwa osady wzięła się bezpośrednio od jeziora, a wg Teki Toruńskiej, nazwy te były w mowie Mazurów tożsame. Niemniej, obecna forma też ma pokrycie w przedwojennych źródłach (aczkolwiek tylko jako nazwa młyna). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pustniki''' | |'''Pustniki''' | ||
Linia 20 692: | Linia 20 986: | ||
|niemieckie? | |niemieckie? | ||
|'''Nebliś''' | |'''Nebliś''' | ||
− | |W Tece Toruńskiej: ''Nebliś'' (dop. -''u''). Wygłosowe -ś można by uznać za cechę gwarową (szadzenie) i naprostować tę formę na "Neblisz", co czyniłoby tę nazwę dźwiękowo tożsamą z formą niem. (jedynie przystosowaną graficznie). Niemniej, wydaje mi się, że w tym przypadku lepiej spolszcza. Poza Teką Giersza tradycji brak. Przydałyby się też informacje etymologiczne dot. nazwy. | + | |W Tece Toruńskiej: ''Nebliś'' (dop. -''u''). Wygłosowe -ś można by uznać za cechę gwarową (szadzenie) i naprostować tę formę na "Neblisz", co czyniłoby tę nazwę dźwiękowo tożsamą z formą niem. (jedynie przystosowaną graficznie). Niemniej, wydaje mi się, że w tym przypadku forma gwarowa lepiej spolszcza. Poza Teką Giersza tradycji brak. Przydałyby się też informacje etymologiczne dot. nazwy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sorkwity''' | |'''Sorkwity''' | ||
Linia 20 725: | Linia 21 019: | ||
*Dawniej: ''Surmowo'', ''Surmowa Wola''. | *Dawniej: ''Surmowo'', ''Surmowa Wola''. | ||
*Kętrzyński podaje pierwotną nazwę wsi jako ''Surmowa Wola'' (1577 ''Surmowolla''). Nazwa ta pochodzi od pierwotnego właściciela wsi, Jakuba ''Surmo''. Nie wykluczam pruskiego pochodzenia tego nazwiska. | *Kętrzyński podaje pierwotną nazwę wsi jako ''Surmowa Wola'' (1577 ''Surmowolla''). Nazwa ta pochodzi od pierwotnego właściciela wsi, Jakuba ''Surmo''. Nie wykluczam pruskiego pochodzenia tego nazwiska. | ||
+ | *Gwarowo: ''Surmovo'', ''Surmufka''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szarłaty''' | |'''Szarłaty''' | ||
Linia 20 732: | Linia 21 027: | ||
|niemieckie (osobowe) | |niemieckie (osobowe) | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: '' | + | |Dawniej też: ''Szarloty'' (w Tece Toruńskiej: ''Siarloty'', forma gwarowa). Forma ta bywa spotykana do dziś, notuje ją PRNG jako wariant. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szelągówka''' | |'''Szelągówka''' | ||
Linia 20 840: | Linia 21 135: | ||
*Oryginalną nazwę miasta, Mazurzy spolszczyli jako ''Lec'' na długo przed wojną i w zasadzie tylko takiego wariantu nazwy (wymawianego w gwarze przez "e pochylone") używali. W starej literaturze co prawda można znaleźć różne inne warianty (podane powyżej), ale są one raczej tworami sztucznawymi, próbami stworzenia "bardziej polskiej" nazwy dla miasta (takie praktyki nie były rzadkie - por. formę ''Niedzbórz'' dla Niborka [Nidzicy] lub ''Rośle'' dla Reszla). Najbardziej spolszczony z tych wariantów, ''Łuczany'' zrobił zawrotną karierę po wojnie, kiedy miasto zostało świeżo wcielone do nowej, komunistycznej Polski. Nazwę ''Łuczany'' ochoczo przyjęli i używali nowi osadnicy i kiedy wydawałoby się, że uzus w kwestii użycia tej nazwy jest już wśród nowych mieszkańców miasta ustalony, weszła z butami władza ludowa i zarządzenie, aby przechrzcić miasto na ''Giżycko'' na cześć kaznodziei ewangelickiego i mazurskiego działacza Gustawa Gizewiusza (pierwotna, niezlatynizowana postać jego nazwiska miałaby brzmieć "Giżycki", stąd "Giżycko"). Ta decyzja wywołała protesty wśród miejscowej ludności (chyba jedyna tak szeroko oprotestowana zmiana nazwy na całych Mazurach), która żądała utrzymania nazwy ''Łuczany'' jednak mimo nacisków i próśb ze strony lokalnych władz, KUNM oraz władze centralne nie dały się przebłagać i ostatecznie utrwalił się ten sztuczny nowotwór "Giżycko", którą trwa do dziś. Pamiątką tej batalii o nazwę miasta są m.in. ulice ''Łuczańskie'' w kilku mazurskich miejscowościach, a także przepływający przez miasto ''Kanał Łuczański'' (w zasadzie jego oficjalna nazwa brzmi "Kanał Giżycki", ale ludność miasta wciąż używa tej starszej postaci nazwy). Mimo, iż uważam, że warto o formie "Łuczany" pamiętać, choćby ze względu na jej powojenną historię (jest to swoisty symbol oporu przeciw chrztom KUNM), to jednak jedynym autentycznie używanym, ludowym spolszczeniem nazwy oryginalnej jest ''Lec'' (ta forma również oddaje pruski oryginał najdokładniej) i uważam, że właśnie tę najstarszą, najpierwotniejszą polską formę należy przywrócić jako oficjalną. | *Oryginalną nazwę miasta, Mazurzy spolszczyli jako ''Lec'' na długo przed wojną i w zasadzie tylko takiego wariantu nazwy (wymawianego w gwarze przez "e pochylone") używali. W starej literaturze co prawda można znaleźć różne inne warianty (podane powyżej), ale są one raczej tworami sztucznawymi, próbami stworzenia "bardziej polskiej" nazwy dla miasta (takie praktyki nie były rzadkie - por. formę ''Niedzbórz'' dla Niborka [Nidzicy] lub ''Rośle'' dla Reszla). Najbardziej spolszczony z tych wariantów, ''Łuczany'' zrobił zawrotną karierę po wojnie, kiedy miasto zostało świeżo wcielone do nowej, komunistycznej Polski. Nazwę ''Łuczany'' ochoczo przyjęli i używali nowi osadnicy i kiedy wydawałoby się, że uzus w kwestii użycia tej nazwy jest już wśród nowych mieszkańców miasta ustalony, weszła z butami władza ludowa i zarządzenie, aby przechrzcić miasto na ''Giżycko'' na cześć kaznodziei ewangelickiego i mazurskiego działacza Gustawa Gizewiusza (pierwotna, niezlatynizowana postać jego nazwiska miałaby brzmieć "Giżycki", stąd "Giżycko"). Ta decyzja wywołała protesty wśród miejscowej ludności (chyba jedyna tak szeroko oprotestowana zmiana nazwy na całych Mazurach), która żądała utrzymania nazwy ''Łuczany'' jednak mimo nacisków i próśb ze strony lokalnych władz, KUNM oraz władze centralne nie dały się przebłagać i ostatecznie utrwalił się ten sztuczny nowotwór "Giżycko", którą trwa do dziś. Pamiątką tej batalii o nazwę miasta są m.in. ulice ''Łuczańskie'' w kilku mazurskich miejscowościach, a także przepływający przez miasto ''Kanał Łuczański'' (w zasadzie jego oficjalna nazwa brzmi "Kanał Giżycki", ale ludność miasta wciąż używa tej starszej postaci nazwy). Mimo, iż uważam, że warto o formie "Łuczany" pamiętać, choćby ze względu na jej powojenną historię (jest to swoisty symbol oporu przeciw chrztom KUNM), to jednak jedynym autentycznie używanym, ludowym spolszczeniem nazwy oryginalnej jest ''Lec'' (ta forma również oddaje pruski oryginał najdokładniej) i uważam, że właśnie tę najstarszą, najpierwotniejszą polską formę należy przywrócić jako oficjalną. | ||
*Gwarowo: ''Lyc'' / ''Lïc'' (Gen. -''u''). | *Gwarowo: ''Lyc'' / ''Lïc'' (Gen. -''u''). | ||
+ | *Po litewsku: ''Lėcius'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Niegocin''' | |'''Niegocin''' | ||
Linia 20 853: | Linia 21 149: | ||
|'''Stary Dwór''' | |'''Stary Dwór''' | ||
|Giżycko (miasto) | |Giżycko (miasto) | ||
− | | | + | |1 |
|''Althof Lötzen'' | |''Althof Lötzen'' | ||
|niemieckie (relacyjne) | |niemieckie (relacyjne) | ||
Linia 21 155: | Linia 21 451: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Styrławki Małe''. | *Dawniej też: ''Styrławki Małe''. | ||
− | *Pierwotnie: ''Dillen'' (1407), nazwa | + | *Pierwotnie: ''Dillen'' (1407), nazwa pruskiego pochodzenia. Później zastąpiona nazwą obecną, ponowioną od sąsiedniej wsi ''Sterławki Wielkie'' (obecnie w gm. Ryn). Po więcej wyjaśnień, zob. ''Sterławki Wielkie'', gm. Ryn. |
*Istniejąca pomiędzy Sterławkami Małymi a Wielkimi popegeerowska miejscowość ''Sterławki Średnie'' jest nowym wybudowaniem, nie istniała przed wojną. | *Istniejąca pomiędzy Sterławkami Małymi a Wielkimi popegeerowska miejscowość ''Sterławki Średnie'' jest nowym wybudowaniem, nie istniała przed wojną. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 21 164: | Linia 21 460: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Zweischützen''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Zweischützen''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Stř̨elce'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sulimy''' | |'''Sulimy''' | ||
Linia 21 224: | Linia 21 522: | ||
|'''Wilkasy''' | |'''Wilkasy''' | ||
|Giżycko | |Giżycko | ||
− | |1 | + | |1 |
|''Willkassen'' | |''Willkassen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
Linia 21 231: | Linia 21 529: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Wolfsee''. Nazwa ponowiona od sąsiedniego majątku ''Wolfsee'' (ob. ''Wilkaski'', p. wyżej), jest jednocześnie przywróceniem oryginalnej niemieckiej nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wolfsee''. Nazwa ponowiona od sąsiedniego majątku ''Wolfsee'' (ob. ''Wilkaski'', p. wyżej), jest jednocześnie przywróceniem oryginalnej niemieckiej nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. | ||
*1493 ''Wilkasch'' alias ''Wolffsehe''. Pierwotnie więc funkcjonowały dwie nazwy - pruska i niemiecka, będące odpowiednikami znaczeniowymi. W XIX w. historyczna nazwa ''Wolffsehe'' (w uwspółcześnionej wersji ''Wolfsee'') posłużyła za miano przynależącego do wsi majątku ''Wilkaski'' (p. wyżej), a w czasach hitlerowskich uogólniono ją na całe Wilkasy. | *1493 ''Wilkasch'' alias ''Wolffsehe''. Pierwotnie więc funkcjonowały dwie nazwy - pruska i niemiecka, będące odpowiednikami znaczeniowymi. W XIX w. historyczna nazwa ''Wolffsehe'' (w uwspółcześnionej wersji ''Wolfsee'') posłużyła za miano przynależącego do wsi majątku ''Wilkaski'' (p. wyżej), a w czasach hitlerowskich uogólniono ją na całe Wilkasy. | ||
− | *Gwarowo: ''ɣ́ilkasï''. | + | *Gwarowo: ''ɣ́ilkasï'' (do ''ɣ́ilkasůf''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wronka''' | |'''Wronka''' | ||
Linia 21 253: | Linia 21 551: | ||
*Pierwotnie: ''Warrnaw'' (1507). Nazwa pruska (od prus. ''warni'' - wrona), z czasem zastąpiona przez jej dosłowną polską kalkę. W czasach hitlerowskich powrót do formy opartej na pruskim oryginale. | *Pierwotnie: ''Warrnaw'' (1507). Nazwa pruska (od prus. ''warni'' - wrona), z czasem zastąpiona przez jej dosłowną polską kalkę. W czasach hitlerowskich powrót do formy opartej na pruskim oryginale. | ||
*W polskim nazewnictwie rzuca się pewna niekonsekwencja: ''Wrony'', ale ''Wronka'' (regularnie byłoby Wrony/Wronki lub Wrona/Wronka), niemniej taki stan rzeczy panuje już u Kętrzyńskiego, więc chyba nie widzę przesłanek, aby to zmieniać. Niemniej, u Leydinga mamy konsekwentnie ''Wrona'' i ''Wronka'' (być może poprawka?), a w zapisach gwarowych pojawia się forma ''Wronki''. | *W polskim nazewnictwie rzuca się pewna niekonsekwencja: ''Wrony'', ale ''Wronka'' (regularnie byłoby Wrony/Wronki lub Wrona/Wronka), niemniej taki stan rzeczy panuje już u Kętrzyńskiego, więc chyba nie widzę przesłanek, aby to zmieniać. Niemniej, u Leydinga mamy konsekwentnie ''Wrona'' i ''Wronka'' (być może poprawka?), a w zapisach gwarowych pojawia się forma ''Wronki''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vrȯnï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wrony Nowe''' | |'''Wrony Nowe''' | ||
Linia 21 320: | Linia 21 619: | ||
|niemieckie (tłum. z pol.?) | |niemieckie (tłum. z pol.?) | ||
| -- | | -- | ||
− | |Potrzebna dokumentacja (brak w NMP). Forma pol. ''Chmielewo'' pojawia się już u Goldbecka (1785), obocznie do postaci niemieckiej. Możliwe więc, że nazwa niem. jest kalką n. polskiej. Niemniej, przydałoby się rozstrzygnąć, który z wariantów był pierwszy. | + | | |
+ | *Potrzebna dokumentacja (brak w NMP). Forma pol. ''Chmielewo'' pojawia się już u Goldbecka (1785), obocznie do postaci niemieckiej. Możliwe więc, że nazwa niem. jest kalką n. polskiej. Niemniej, przydałoby się rozstrzygnąć, który z wariantów był pierwszy. | ||
+ | *W PRNG notowany wariant: ''Kamień''. Zapewne potoczna nazwa powojenna, unikać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Diabla Góra''' | |'''Diabla Góra''' | ||
Linia 21 387: | Linia 21 688: | ||
| | | | ||
*Wcześniejsza n. niem. ''Lötzensche Waldbude''. | *Wcześniejsza n. niem. ''Lötzensche Waldbude''. | ||
− | *Wg ustaleń KUNM: ''Giżycka Buda''. Ostatecznie jednak przyjęła się nazwa obecna, być może jest ona pamiątką "walki" o nazwę ''Łuczany'' (p. wyżej ''Giżycko''). Leśniczówka ta była historycznie własnością miasta Lec, chociaż leżała na terenie powiatu węgoborskiego. | + | *Wg ustaleń KUNM: ''Giżycka Buda'' (tak oficjalnie do 2000 r.). Ostatecznie jednak przyjęła się nazwa obecna, być może jest ona pamiątką "walki" o nazwę ''Łuczany'' (p. wyżej ''Giżycko''). Leśniczówka ta była historycznie własnością miasta Lec, chociaż leżała na terenie powiatu węgoborskiego. |
*Nazwę niemiecką oryginalnie spolszczono jako ''Lecka Buda'' (m.in. u Kętrzyńskiego) i tę formę, jako znaną już przed wojną, należałoby przywrócić. | *Nazwę niemiecką oryginalnie spolszczono jako ''Lecka Buda'' (m.in. u Kętrzyńskiego) i tę formę, jako znaną już przed wojną, należałoby przywrócić. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 21 397: | Linia 21 698: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Kruglanka'' (w Tece Toruńskiej). | + | *Dawniej też: ''Kruglanka'' (w Tece Toruńskiej). Kohutek podaje też nazwę ''Szumiwoda'' (która jest oboczną nazwą Kanału Kruklińskiego, łączącego jeziora Kruklin i Gołdopiwo), ale nie wiem, na jakiej podstawie. Podaje też "dawne" formy ''Krauklin'' i ''Kruki'', które nawiązują do dawnych zapisów dla jeziora Kruklin (ok. 1300 ''Kreukelin'', ok. 1340 ''Kreukelyn'', 1514 ''Craugkell''). |
− | *1545 ''Krucklanicken'', 1576 ''Krukelaniken''. Nazwa pruska. | + | *1545 ''Krucklanicken'', 1576 ''Krukelaniken''. Nazwa pruska, związana z pobliskim jeziorem Kruklin. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lipowo''' | |'''Lipowo''' | ||
Linia 21 466: | Linia 21 767: | ||
| | | | ||
*Osada ochodzi dziś za część Żywek, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. | *Osada ochodzi dziś za część Żywek, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. | ||
− | *Nazwa polska pojawia się już w źródłach przedwojennych (również w formie ''Wyrzywilk''), ale nie wiem jaka jest jej geneza. Potrzebna dokumentacja hist. | + | *Nazwa polska pojawia się już w źródłach przedwojennych (również w formie ''Wyrzywilk''), ale nie wiem jaka jest jej geneza (być może bałtycka). Potrzebna dokumentacja hist. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Żabinka''' | |'''Żabinka''' | ||
Linia 21 723: | Linia 22 024: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1928-45: ''Gregerswalde''. | *Nazwa w latach 1928-45: ''Gregerswalde''. | ||
+ | *Przed 2007 r. oficjalnie ''Wierciójki''. Nie wiem, jak forma ta znalazła się w urzędowym użyciu, ale jest wyraźnie zniekształcona względem tradycyjnej (i normatywnej, według ustaleń KUNM) formy ''Wierciejki''. | ||
*Nazwa wsi od nazwiska założyciela - bałtyckiego pochodzenia? | *Nazwa wsi od nazwiska założyciela - bałtyckiego pochodzenia? | ||
+ | *Gwarowo: ''Źerćei̯kˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wyłudki''' | |'''Wyłudki''' | ||
Linia 21 743: | Linia 22 046: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Wiszowate'', ''Wysowate''. | *Dawniej też: ''Wiszowate'', ''Wysowate''. | ||
− | *Nazwa wsi od nazwiska założyciela, | + | *Nazwa wsi od nazwiska założyciela, polskiego pochodzenia. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bachorza''' | |'''Bachorza''' | ||
Linia 21 767: | Linia 22 070: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Osada bez przedwojennej polskiej nazwy. Nazwę obecną przejęto od n. lasu ''Dzikowizna'' (gwarowe ''Dzikojizna'' u Leydinga; po niem. ''Wilde Erde''), śród którego ta osada się znajduje. Nie można wykluczyć, że to przeniesienie zaszło naturalnie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Głąbowo''' | |'''Głąbowo''' | ||
Linia 22 346: | Linia 22 649: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1935-45: ''Rauschenwalde''. | *Nazwa w latach 1935-45: ''Rauschenwalde''. | ||
− | *Przed wojną: ''Suchy Lasek'' (często zapisywane łącznie, jako "Suchylasek"). | + | *Przed wojną: ''Suchy Lasek'' (często zapisywane łącznie, jako "Suchylasek"). Forma ta zdaje się poprawniejsza - wskazują na nią także dane gwarowe. Forma obecna, przyjęta przez KUNM, zdaje się być zasugerowana formą niemiecką. Niemniej, dane historyczne znają także dawne formy: ''Sucholasek'' (1550), ''Suchy Lassa'' (1554), ''Suchylassek'' (1558) i Suchilaski (1567) - są to najwcześniejsze poświadczenia nazwy tej wioski. Wobec tych wahań w dokumentach, wstrzymuję się od jednoznacznej decyzji, niemniej postać ''Suchy Lasek'' zdawałaby się najwierniejsza ludowej tradycji. |
+ | *Gwarowo: ''Suśi Lasek''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szczepanki''' | |'''Szczepanki''' | ||
Linia 22 372: | Linia 22 676: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1534 ''Talken''. Nazwa pruska, zapewne osobowego pochodzenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Talkˊi'' (do ''Talk''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wężówka''' | |'''Wężówka''' | ||
Linia 22 410: | Linia 22 716: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1513 ''Selken''. Stąd nazwa polska. Forma niem. ''Selken'' funkcjonowała (obocznie do ''Neuhof'') jeszcze pod koniec XVIII w., o czym świadczy spis Goldbecka z 1785. | + | | |
+ | *1513 ''Selken'', ''Selkau''. Stąd nazwa polska. Forma niem. ''Selken'' funkcjonowała (obocznie do ''Neuhof'') jeszcze pod koniec XVIII w., o czym świadczy spis Goldbecka z 1785. Przez autorów NMP nazwa ta uważana jest za pruską. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zelkˊi'' (do ''Zelk'') | ||
|} | |} | ||
Linia 22 436: | Linia 22 744: | ||
*Inną kwestią, chociaż blisko powiązaną z wyżej wspomnianą przestawką, jest kwestia utworzonego od nazwy miasta przymiotnika. Przymiotnik od ''Łek'' brzmi ''łecki'' i, co ciekawe, przestawka do postaci "Ełk" nie wywołała zmiany formy przymiotnika. Nawet wtedy, kiedy nazwa miasta już od dawna brzmiała "Ełk", utworzony od niej przymiotnik wciąż brzmiał "łecki" i w zasadzie tylko taki spotykamy w przedwojennej literaturze. Chyba najbardziej znanym przykładem użycia tej formy jest nazwa gazety ''Przyjaciel Ludu Łecki'', wydawanej przez G. Gizewiusza i M. Giersza. Dla każdego, kto był w jakiś sposób zaznajomiony ze sprawą mazurską i pruską wiedział, że przymiotnikiem od Ełku jest "łecki". Formę "ełcki" (być może używaną już wcześniej przez postronnych?) wprowadzono tak naprawdę po wojnie, wraz z oficjalnymi ustaleniami KUNM (które mówiły o powiecie "ełckim"), zapewne dla uregularyzowania nazwy i ułatwienie sprawy nowym osadnikom, którzy mogli zasady "Ełk - łecki" nie rozumieć. Niemniej, uważam że warto przypomnieć historyczną formę "łecki" i używać jej (zwłaszcza miłośnicy lokalnej historii powinni o to zabiegać). Jest ona bardziej prestiżowa, lepiej nawiązuje do mazurskiej tradycji i zapisała się w historii Mazur tytułem wspomnianej wcześniej gazety. Jedyną jej wadą jest to, że może się mylić z przymiotnikiem "lecki" od Leca (Giżycka), niemniej dawniej jakoś sobie z tym radzono i uważam, że tradycja jest najważniejsza. Dlatego też w niniejszym projekcie, używam właśnie tej formy jako przymiotnika od nazwy "Ełk". | *Inną kwestią, chociaż blisko powiązaną z wyżej wspomnianą przestawką, jest kwestia utworzonego od nazwy miasta przymiotnika. Przymiotnik od ''Łek'' brzmi ''łecki'' i, co ciekawe, przestawka do postaci "Ełk" nie wywołała zmiany formy przymiotnika. Nawet wtedy, kiedy nazwa miasta już od dawna brzmiała "Ełk", utworzony od niej przymiotnik wciąż brzmiał "łecki" i w zasadzie tylko taki spotykamy w przedwojennej literaturze. Chyba najbardziej znanym przykładem użycia tej formy jest nazwa gazety ''Przyjaciel Ludu Łecki'', wydawanej przez G. Gizewiusza i M. Giersza. Dla każdego, kto był w jakiś sposób zaznajomiony ze sprawą mazurską i pruską wiedział, że przymiotnikiem od Ełku jest "łecki". Formę "ełcki" (być może używaną już wcześniej przez postronnych?) wprowadzono tak naprawdę po wojnie, wraz z oficjalnymi ustaleniami KUNM (które mówiły o powiecie "ełckim"), zapewne dla uregularyzowania nazwy i ułatwienie sprawy nowym osadnikom, którzy mogli zasady "Ełk - łecki" nie rozumieć. Niemniej, uważam że warto przypomnieć historyczną formę "łecki" i używać jej (zwłaszcza miłośnicy lokalnej historii powinni o to zabiegać). Jest ona bardziej prestiżowa, lepiej nawiązuje do mazurskiej tradycji i zapisała się w historii Mazur tytułem wspomnianej wcześniej gazety. Jedyną jej wadą jest to, że może się mylić z przymiotnikiem "lecki" od Leca (Giżycka), niemniej dawniej jakoś sobie z tym radzono i uważam, że tradycja jest najważniejsza. Dlatego też w niniejszym projekcie, używam właśnie tej formy jako przymiotnika od nazwy "Ełk". | ||
*Gwarowo: ''U̯ek'' (do ''U̯ku''), ''Jeu̯k''. Jak widać, w lokalnym użyciu gwarowym forma bezprzestawkowa przetrwała (obocznie do przestawionej) do czasów współczesnych. | *Gwarowo: ''U̯ek'' (do ''U̯ku''), ''Jeu̯k''. Jak widać, w lokalnym użyciu gwarowym forma bezprzestawkowa przetrwała (obocznie do przestawionej) do czasów współczesnych. | ||
+ | *Po litewsku: ''Lykas'' (we współczesnej literaturze często ''Lukas''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Baranki''' | |'''Baranki''' | ||
Linia 22 506: | Linia 22 815: | ||
|Ełk | |Ełk | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Bienien'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
Linia 22 646: | Linia 22 955: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Na mapach Geoportalu: ''Janów''. Zapewne nazwa używana potocznie po wojnie. U Leydinga z kolei: ''Janowo''. Z kolei nazwą ustaloną przez KUNM (i widniejącą dziś na drogowskazach) są ''Janisze''. Brak polskiej przedwojennej tradycji. | + | |Na mapach Geoportalu i w PRNG (jako wariant): ''Janów''. Zapewne nazwa używana potocznie po wojnie. U Leydinga z kolei: ''Janowo''. Z kolei nazwą ustaloną przez KUNM (i widniejącą dziś na drogowskazach) są ''Janisze''. Brak polskiej przedwojennej tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Judziki''' | |'''Judziki''' | ||
Linia 22 754: | Linia 23 063: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Malletten''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Malletten''. | ||
+ | *Nieurzędowo także: ''Malczewo''. Jest to forma zniekształcona. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Malinówka Mała''' | |'''Malinówka Mała''' | ||
Linia 22 825: | Linia 23 136: | ||
|'''Mleczkowo''' | |'''Mleczkowo''' | ||
|Ełk | |Ełk | ||
− | | | + | |4 |
|''Milchbude'' | |''Milchbude'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Mleczarnia''' |
− | | | + | |U Kohutka: ''Mleczarnia'', co jest dosłowniejszym i chyba naturalniejszym spolszczeniem nazwy niem. W powojennym potocznym użyciu także: ''Mleczno''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Młynik''' | |'''Młynik''' | ||
Linia 23 018: | Linia 23 329: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Rosenheide''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Rosenheide''. | ||
− | * | + | *Do 2002 r. oficjalnie ''Różyńsk''. |
*Dawniej pol. ''Rożyńsko'' (por. formę niemiecką), z regularną zmianą rodzaju (por. ''Skomack'', daw. ''Skomacko''; ''Oleck'' obok ''Olecko''). W Tece Toruńskiej jako ''Ruzinsk'' (por. formy gwarowe poniżej). Sama nazwa jest ponowiona od n. lasu i bardzo często powtarza się w regionie (por. ''Rożyńsk Mały'' i ''Wielki'' w gm. Gołdap, ''Rożyńsk Wielki'' w gm. Prostki czy zaginioną wieś ''Różyńsko-Konopczyno'' koło Grajewa), nie występuje zaś na innych obszarach Prus. Mamy więc do czynienia z nazwą typowo jaćwieską. | *Dawniej pol. ''Rożyńsko'' (por. formę niemiecką), z regularną zmianą rodzaju (por. ''Skomack'', daw. ''Skomacko''; ''Oleck'' obok ''Olecko''). W Tece Toruńskiej jako ''Ruzinsk'' (por. formy gwarowe poniżej). Sama nazwa jest ponowiona od n. lasu i bardzo często powtarza się w regionie (por. ''Rożyńsk Mały'' i ''Wielki'' w gm. Gołdap, ''Rożyńsk Wielki'' w gm. Prostki czy zaginioną wieś ''Różyńsko-Konopczyno'' koło Grajewa), nie występuje zaś na innych obszarach Prus. Mamy więc do czynienia z nazwą typowo jaćwieską. | ||
*Gwarowo: ''Ruzinsko'', ''Ruzïnsko''. | *Gwarowo: ''Ruzinsko'', ''Ruzïnsko''. | ||
Linia 23 109: | Linia 23 420: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1475 ''Stradaun'', 1489-1503 ''Stradawnen''. Nazwa bałtycka. |
+ | *Gwarowo: ''Stradunï''. | ||
*Osada znana dziś jako ''Zalesie'' widnieje na przedwojennych mapach jako część Stradun, bez wydzielonej nazwy. | *Osada znana dziś jako ''Zalesie'' widnieje na przedwojennych mapach jako część Stradun, bez wydzielonej nazwy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 23 118: | Linia 23 430: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1934-45: ''Morgengrund''. | + | |Nazwa w latach 1934-45: ''Morgengrund'' (na cześć przebywającego tu podczas IWŚ generała von Morgena). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szarejki''' | |'''Szarejki''' | ||
Linia 23 144: | Linia 23 456: | ||
|osobowe | |osobowe | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Zalesie'' (w XVI w., dok. 1536 ''Zalusche''). Odbiorcą nadania był Michał Piętkowski, stąd podawana w źródłach internetowych n. ''Penthkoffsky'' (= pol. *''Piętkowskie''), nie znalazłem jednak dla niej potwierdzenia. Nazwa ''Szeligi'' od herbowego nazwiska Szeliga, o prawdopodobnie germańskiej genezie. | + | |Dawniej też: ''Zalesie'' (w XVI w., dok. 1536 ''Zalusche''). Odbiorcą nadania był Michał Piętkowski, stąd podawana w źródłach internetowych n. ''Penthkoffsky'' (= pol. *''Piętkowskie''), nie znalazłem jednak dla niej potwierdzenia - może wynika z błędnej interpretacji nazwiska jako n. miejscowej. Nazwa ''Szeligi'' od herbowego nazwiska Szeliga, o prawdopodobnie germańskiej genezie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Śniepie''' | |'''Śniepie''' | ||
Linia 23 170: | Linia 23 482: | ||
|1 | |1 | ||
|''Tratzen'' | |''Tratzen'' | ||
− | |polskie | + | |polskie |
| -- | | -- | ||
|Nazwa w latach 1938-45: ''Trabenau''. | |Nazwa w latach 1938-45: ''Trabenau''. | ||
Linia 23 178: | Linia 23 490: | ||
|1 | |1 | ||
|''Wittinnen'' | |''Wittinnen'' | ||
− | | | + | |osobowe (polskie?) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Wityń'', ''Wytyń'', ''Wityńskie''? (1532 ''Wittinsken''). Odbiorcą nadania był Wojtek ''Wityński'' | + | *Dawniej też: ''Wityń'', ''Wytyń'', ''Wityńskie''? (1532 ''Wittinsken''). Odbiorcą nadania był Wojtek ''Wityński'' - nazwisko słowiańskiej lub bałtyckiej proweniencji. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Woszczele''' | |'''Woszczele''' | ||
Linia 23 187: | Linia 23 499: | ||
|1 | |1 | ||
|''Woszellen'' | |''Woszellen'' | ||
− | |osobowe ( | + | |osobowe (polskie?) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Neumalken''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Neumalken''. | ||
*Dawniej też: ''Nowa Małkiń'' (XVI w., u Kętrzyńskiego bez podania formy źródłowej). W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej historycznej nazwy. | *Dawniej też: ''Nowa Małkiń'' (XVI w., u Kętrzyńskiego bez podania formy źródłowej). W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej historycznej nazwy. | ||
− | *Nazwa ''Woszczele'' od n. odbiorcy nadania, Marcina Woszczelka (dok. ''Woszczilka''). | + | *Nazwa ''Woszczele'' od n. odbiorcy nadania, Marcina Woszczelka (dok. ''Woszczilka''), pierwotnie mogła brzmieć ''Woszczelki'' (1600 ''Woschtzilken''). Geneza nazwiska niepewna. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zdedy''' | |'''Zdedy''' | ||
Linia 23 203: | Linia 23 515: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Stettenbach''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Stettenbach''. | ||
*Nazwa ponowiona od jez. ''Zdedy'' (1595 ''Steden''), bałtyckiego pochodzenia. | *Nazwa ponowiona od jez. ''Zdedy'' (1595 ''Steden''), bałtyckiego pochodzenia. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zdïdï''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zdunki''' | |'''Zdunki''' | ||
Linia 23 213: | Linia 23 526: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Ulrichsfelde''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Ulrichsfelde''. | ||
*Dawniej też: ''Zduny'' (XV w., 1465 ''Sdunen''). | *Dawniej też: ''Zduny'' (XV w., 1465 ''Sdunen''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Zdunkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Borzymy''' | |'''Borzymy''' | ||
Linia 23 277: | Linia 23 591: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Gollen''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Gollen''. | ||
*Nazwa prawdopodobnie pruska, ponowiona od n. jeziora ''Golubskiego'' (1502 ''Goluben''). | *Nazwa prawdopodobnie pruska, ponowiona od n. jeziora ''Golubskiego'' (1502 ''Goluben''). | ||
+ | *PRNG notuje wariant: ''Gołubie''. Postać urzędowa jednak zgodna z przedwojenną tradycją. | ||
*Dawniej wieś podzielona na dwie części - Golubie A i B, położone po przeciwległych stronach jeziora Golubskiego (dziś w pełni scalone). Obok istniał majątek ''Karolinenthal'', w Tece Toruńskiej utożsamiony z Golubiem B - po wojnie ''Wólka Golubska'', dziś część Golubia bez wydzielonej nazwy. | *Dawniej wieś podzielona na dwie części - Golubie A i B, położone po przeciwległych stronach jeziora Golubskiego (dziś w pełni scalone). Obok istniał majątek ''Karolinenthal'', w Tece Toruńskiej utożsamiony z Golubiem B - po wojnie ''Wólka Golubska'', dziś część Golubia bez wydzielonej nazwy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 23 287: | Linia 23 602: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Lübeckfelde''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Lübeckfelde''. | ||
− | *Dawniej też: ''Golubko'' (chyba pierwotne), u Leydinga ''Gołubki''. Nazwa uchodzi za zdrobnienie od sąsiedniego ''Golubia'' (p. wyżej). | + | *Dawniej też: ''Golubko'' (chyba pierwotne), u Leydinga ''Gołubki'', zaś współcześnie obocznie ''Gołubka'' (PRNG). Nazwa uchodzi za zdrobnienie od sąsiedniego ''Golubia'' (p. wyżej). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Grądzkie Ełckie''' | |'''Grądzkie Ełckie''' | ||
Linia 23 590: | Linia 23 905: | ||
|1 | |1 | ||
|''Stosznen'' | |''Stosznen'' | ||
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1936-45: ''Sprindenau''. | *Nazwa w latach 1936-45: ''Sprindenau''. | ||
*Dawniej też: ''Stożny'' (gen. ''Stożnów'') - w Tece Toruńskiej. | *Dawniej też: ''Stożny'' (gen. ''Stożnów'') - w Tece Toruńskiej. | ||
− | * | + | *Gwarowo: ''Stȯzni'' (gen. ''Stȯznȯf''), ''Stozni'' (gen. ''Stoznou̯''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sypitki''' | |'''Sypitki''' | ||
Linia 23 606: | Linia 23 921: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Vierbrücken''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Vierbrücken''. | ||
*Dawniej też: ''Spytki'' (koniec XVIII w.). | *Dawniej też: ''Spytki'' (koniec XVIII w.). | ||
− | *1483 ''Schipitchen''. Nazwa | + | *1483 ''Schipitchen''. Nazwa bałtyckiego odosobowego pochodzenia. W XVIII w. funkcjonowała też bardziej spolonizowana forma ''Spytki'' (z adideacją do n.os. ''Spytek''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szczudły''' | |'''Szczudły''' | ||
Linia 23 630: | Linia 23 945: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Waldwerder''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Waldwerder''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vˊeřbovo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wysokie''' | |'''Wysokie''' | ||
Linia 23 666: | Linia 23 983: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Kechlersdorf''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kechlersdorf''. | ||
− | *Dawniej też: ''Socie'' (Teka Toruńska). | + | *Dawniej też: ''Socie'' (Teka Toruńska, zapis gwarowy). |
− | *N. wsi od odbiorców nadania w 1493 r. Potrzebne informacje etymologiczne. | + | *N. wsi od nazwiska odbiorców nadania w 1493 r. Potrzebne informacje etymologiczne. |
+ | *Gwarowo: ''Soč́e'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bzury''' | |'''Bzury''' | ||
Linia 23 931: | Linia 24 249: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Seeland''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Seeland''. | ||
− | *Dawniej też: ''Kurczątki''. | + | *Dawniej też: ''Kurczątki''. Tak w ustaleniach KUNM i oficjalnie do 2005 roku. Potoczne użycie zna też formę ''Kurczątka'' (nie spotykaną przed wojną). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lipińskie Małe''' | |'''Lipińskie Małe''' | ||
Linia 24 082: | Linia 24 400: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Kölmersdorf''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kölmersdorf''. | ||
− | *Forma niem. oraz opracowania przedwojenne wskazują dość jednoznacznie na postać ''Wiśniewo''. Po wojnie jednak ustalono postać "Wiśniowo" (dość nietypową jak na ten region - lokalne toponimy raczej zachowują kontrast -''owo''/-''ewo'') z członem dookreślającym "Ełckie". Być może warte naprostowania, | + | *Forma niem. oraz opracowania przedwojenne wskazują dość jednoznacznie na postać ''Wiśniewo''. Po wojnie jednak ustalono postać "Wiśniowo" (dość nietypową jak na ten region - lokalne toponimy raczej zachowują kontrast -''owo''/-''ewo'') z członem dookreślającym "Ełckie". Być może warte naprostowania, zwłaszcza że użycie gwarowe również wskazuje na postać z suf. -''ewo''. |
+ | *Gwarowo: ''Vźišńevo'' | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wojtele''' | |'''Wojtele''' | ||
Linia 24 092: | Linia 24 411: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Woiten''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Woiten''. | ||
− | * | + | *Gwarowo: ''Voi̯tele''. Nazwa prawdopodobnie od prusko-jaćwieskiej nazwy osobowej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawady-Tworki''' | |'''Zawady-Tworki''' | ||
Linia 24 104: | Linia 24 423: | ||
*Przed wojną: ''Zawady'', w Tece Toruńskiej także: ''Strażnica''. Ta druga nazwa nawiązuje do istnienia tutaj niegdyś strażnicy przygranicznej, która również znalazła odzwierciedlenia w sztucznym chrzcie nadanym za Hitlera. | *Przed wojną: ''Zawady'', w Tece Toruńskiej także: ''Strażnica''. Ta druga nazwa nawiązuje do istnienia tutaj niegdyś strażnicy przygranicznej, która również znalazła odzwierciedlenia w sztucznym chrzcie nadanym za Hitlera. | ||
*Po wojnie ustalono tę nazwę jako ''Zawady-Tworki'', zapewne w celu odróżnienia od innych licznych miejscowości o nazwie "Zawady". Człon "Tworki" ponowiony od pobliskiej miejscowości ''Tworki'' (w woj. podlaskim, gm. Rajgród). Przed wojną miejscowości te sąsiadowały zza miedzy - Zawady po stronie pruskiej, a Tworki po polskiej. Niemniej, nie ma żadnego historycznego uzasadnienia dla formy "Zawady-Tworki" - taka forma nigdy nie funkcjonowała i wprowadziła ją sztucznie KUNM. Uważam, że w razie konieczności dookreślenia, należałoby ustalić tę nazwę jako ''Zawady Wiśniowskie'' (według dookreślenia niemieckiego) lub (może jeszcze lepiej) jako ''Zawady-Strażnica'', wykorzystując wariantywną nazwę z Teki Toruńskiej. | *Po wojnie ustalono tę nazwę jako ''Zawady-Tworki'', zapewne w celu odróżnienia od innych licznych miejscowości o nazwie "Zawady". Człon "Tworki" ponowiony od pobliskiej miejscowości ''Tworki'' (w woj. podlaskim, gm. Rajgród). Przed wojną miejscowości te sąsiadowały zza miedzy - Zawady po stronie pruskiej, a Tworki po polskiej. Niemniej, nie ma żadnego historycznego uzasadnienia dla formy "Zawady-Tworki" - taka forma nigdy nie funkcjonowała i wprowadziła ją sztucznie KUNM. Uważam, że w razie konieczności dookreślenia, należałoby ustalić tę nazwę jako ''Zawady Wiśniowskie'' (według dookreślenia niemieckiego) lub (może jeszcze lepiej) jako ''Zawady-Strażnica'', wykorzystując wariantywną nazwę z Teki Toruńskiej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Zavadi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Żelazki''' | |'''Żelazki''' | ||
Linia 24 288: | Linia 24 608: | ||
|1 | |1 | ||
|''Werder'' | |''Werder'' | ||
− | | | + | |niemieckie |
| -- | | -- | ||
|Dawniej też: ''Sobrost'' (tylko u Kętrzyńskiego), nazwa zapewne pruskiego pochodzenia. Potrzebna dokumentacja i więcej informacji. | |Dawniej też: ''Sobrost'' (tylko u Kętrzyńskiego), nazwa zapewne pruskiego pochodzenia. Potrzebna dokumentacja i więcej informacji. | ||
Linia 24 398: | Linia 24 718: | ||
|polskie | |polskie | ||
|(Zawady) | |(Zawady) | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Auglitten''. Ta sztuczna forma nawiązuje do nazwiska odbiorcy nadania w Zawadach, Jakuba ''Auglittau'' (nazwisko pochodzenia bałtyckiego). | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Auglitten''. Ta sztuczna forma nawiązuje do nazwiska odbiorcy nadania w Zawadach, Jakuba ''Auglittau'' (nazwisko pochodzenia bałtyckiego). | ||
+ | *Gwarowo: ''Zavadï''. | ||
|} | |} | ||
Linia 24 425: | Linia 24 747: | ||
*Miasto o dwóch obocznych nazwach. Nazwa ''Margrabowa'' (z rzadka także w r. nijakim, ''Margrabowo'', jedynie u Kolberga znajdujemy też zniekształcone postaci ''Balgrabowa'', -''owo'') pochodzi od tytułu margrabiego brandenburskiego Albrechta Hohenzollerna, który nadał miastu przywilej. Wśród ludności mazurskiej funkcjonowała obocznie nazwa ''Olecko'' (ludowe też ''Oleck'', z regularną zmianą rodzaju na męski - por. ''Rożyńsk'', ''Skomack''), co z kolei jest ponowione od jeziora o tej samej nazwie, która jest tworem polskim, utworzonym od staropruskiej n. rzeki ''Lega'' (*O-leg-ьsko), nad którą leży miasto. Po wojnie to nazwa ''Olecko'' znalazła aprobatę KUNM. Według ustaleń, przymiotnik od Olecka brzmi "olecki", ale w miejscowej gwarze brzmiał on "oleckowski" (tak np. w Tece Toruńskiej, mówiąca o jeziorze "Oleckowskim"). | *Miasto o dwóch obocznych nazwach. Nazwa ''Margrabowa'' (z rzadka także w r. nijakim, ''Margrabowo'', jedynie u Kolberga znajdujemy też zniekształcone postaci ''Balgrabowa'', -''owo'') pochodzi od tytułu margrabiego brandenburskiego Albrechta Hohenzollerna, który nadał miastu przywilej. Wśród ludności mazurskiej funkcjonowała obocznie nazwa ''Olecko'' (ludowe też ''Oleck'', z regularną zmianą rodzaju na męski - por. ''Rożyńsk'', ''Skomack''), co z kolei jest ponowione od jeziora o tej samej nazwie, która jest tworem polskim, utworzonym od staropruskiej n. rzeki ''Lega'' (*O-leg-ьsko), nad którą leży miasto. Po wojnie to nazwa ''Olecko'' znalazła aprobatę KUNM. Według ustaleń, przymiotnik od Olecka brzmi "olecki", ale w miejscowej gwarze brzmiał on "oleckowski" (tak np. w Tece Toruńskiej, mówiąca o jeziorze "Oleckowskim"). | ||
*W niemieckim urzędowym użyciu, miasto (do 1928 roku) nosiło nazwę ''Marggrabowa'', zaś powiat, którego był siedzibą, nosił nazwę ''Kreis Oletzko''. W ludowym użyciu (zwłaszcza polskim), te nazwy funkcjonowały całkowicie wymiennie. W 1928 nadano miastu nową urzędową nazwę ''Treuburg'' (dosł. "wierny gród"), która od 1933 roku stała się też nazwą powiatu. Ta sztuczna forma miała upamiętniać "lojalną" postawę olecczan w plebiscycie terytorialnym w 1920, gdzie zdecydowana większość mieszkańców miasta zagłosowało za pozostaniem w składzie Rzeszy Niemieckiej. | *W niemieckim urzędowym użyciu, miasto (do 1928 roku) nosiło nazwę ''Marggrabowa'', zaś powiat, którego był siedzibą, nosił nazwę ''Kreis Oletzko''. W ludowym użyciu (zwłaszcza polskim), te nazwy funkcjonowały całkowicie wymiennie. W 1928 nadano miastu nową urzędową nazwę ''Treuburg'' (dosł. "wierny gród"), która od 1933 roku stała się też nazwą powiatu. Ta sztuczna forma miała upamiętniać "lojalną" postawę olecczan w plebiscycie terytorialnym w 1920, gdzie zdecydowana większość mieszkańców miasta zagłosowało za pozostaniem w składzie Rzeszy Niemieckiej. | ||
+ | *Po litewsku: ''Alėcka'', ''Olėcka'', ''Aleckas'', ''Margrabovas''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dworek Mazurski''' | |'''Dworek Mazurski''' | ||
Linia 24 651: | Linia 24 974: | ||
*Oboczna n. niem. ''Klein Kallnischken''. | *Oboczna n. niem. ''Klein Kallnischken''. | ||
*Powojenna n. pol. jest wynikiem nieporozumienia. Leyding omyłkowo odczytał oboczną n. niem. jako ''(Klein) Kanischken'', zamiast poprawnego ''Kallnischken'' i zaproponował na tej podstawie niepoprawne spolszczenie "Koniszki", które zatwierdziła KUNM. W rzeczywistości jest to nazwa ponowiona od pobliskiej wsi ''Kalniszki'' (w pow. gołdapskim, gm. Gołdap) i powinna brzmieć ''Kalniszki Małe'' (istnienie takiej formy w mowie Mazurów potwierdza Teka Toruńska). | *Powojenna n. pol. jest wynikiem nieporozumienia. Leyding omyłkowo odczytał oboczną n. niem. jako ''(Klein) Kanischken'', zamiast poprawnego ''Kallnischken'' i zaproponował na tej podstawie niepoprawne spolszczenie "Koniszki", które zatwierdziła KUNM. W rzeczywistości jest to nazwa ponowiona od pobliskiej wsi ''Kalniszki'' (w pow. gołdapskim, gm. Gołdap) i powinna brzmieć ''Kalniszki Małe'' (istnienie takiej formy w mowie Mazurów potwierdza Teka Toruńska). | ||
− | *W powojennym potocznym użyciu odnotowano formę ''Smolniki'', która nawiązuje znaczeniowo do urzędowej n. | + | *W powojennym potocznym użyciu odnotowano formę ''Smolniki'', która nawiązuje znaczeniowo do urzędowej n. niemieckiej. Ponadto, PRNG notuje nazwę ''Kalniszki'' jako wariant. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kowale Oleckie''' | |'''Kowale Oleckie''' | ||
Linia 24 758: | Linia 25 081: | ||
|1 | |1 | ||
|''Stoosznen'' | |''Stoosznen'' | ||
− | | | + | |słowiańskie |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Stosnau''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Stosnau''. | ||
− | *1560 ''Stussenaw''. Nazwa przeniesiona ze wsi ''Stożne'' w pow. łeckim (p. tam), wg Szcześniak. | + | *1560 ''Stussenaw'', ''Stusnow''. Nazwa przeniesiona ze wsi ''Stożne'' w pow. łeckim (p. tam), wg Szcześniak. Autorzy NMP uważają ją za słowiańską. W czasach hitlerowskich tradycyjną formę niem. zastąpiono formą bardziej zniemczoną, nawiązującą formą do brzmienia najstarszych wzmianek. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szarejki''' | |'''Szarejki''' | ||
Linia 24 788: | Linia 25 111: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| | | | ||
− | * | + | *Nazwa ponowiona od n. jeziór ''Szwałk Wielki'' i ''Mały'', pruskiego pochodzenia. Dookreślenie ''Klein'' w nazwie niem. nie oznacza wielkości miejscowości, a nawiązuje do jeziora, nad którym wieś się znajduje. W polskiej tradycji jednak wieś ta nazywa się ''Szwałk'' bez żadnych dookreśleń. |
− | + | *Wieś po wojnie wchłonęła sąsiednią osadę ''Budy'' (przed wojną pol. ''Buda'' - niem. ''Fischerbude'', obocznie ''Groß Schwalg''. Zabudowania tej osady wciąż znajdują się w pewnym oddaleniu od głównej części wsi Szwałk, toteż warto by pamiętać o jej historycznej nazwie (najlepiej w formie tradycyjnej: ''Buda''). | |
− | * | + | *Od wsi wzięła również nazwę pobliska leśniczówka ''Szwałk'', potocznie zwana też ''Olszanką''. Lepiej jednak używać nazwy "Szwałk" (względnie "Szwałk Leśny", w razie potrzeby rozróżnienia). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wężewo''' | |'''Wężewo''' | ||
Linia 24 828: | Linia 25 143: | ||
|Kowale Oleckie | |Kowale Oleckie | ||
|1* | |1* | ||
− | |'' | + | |''Sawadden'' |
|polskie | |polskie | ||
|(Zawady) | |(Zawady) | ||
Linia 24 871: | Linia 25 186: | ||
*Nazwa w latach 1903-45: ''Billstein''. | *Nazwa w latach 1903-45: ''Billstein''. | ||
*W XVIII w. także niem. ''Alt Bialla''. | *W XVIII w. także niem. ''Alt Bialla''. | ||
− | *Na współczesnych mapach obocznie: ''Kamienna''. Unikać tej ahistorycznej nazwy. | + | *Na współczesnych mapach i w PRNG obocznie: ''Kamienna''. Unikać tej ahistorycznej nazwy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Borawskie''' | |'''Borawskie''' | ||
Linia 25 067: | Linia 25 382: | ||
| | | | ||
*Oboczna n. niem. ''Danielshof'' (tak u Leydinga). | *Oboczna n. niem. ''Danielshof'' (tak u Leydinga). | ||
− | *Powojenną nazwę ''Pieńki'' można uznać za tłumaczenie I członu n. niem. Nie jest to jednak forma tradycyjna, chociaż Szcześniak przywołuje zapis ''Pientzken'' z 1719 (jednak wydaje mi się on dość podejrzany, być może został przez autorkę źle odniesiony? Potrzebny kontekst wzmianki. Poza tym, jak go odczytywać?). Leyding obok nazwy obecnej notuje też ''Danielewo'' (na podst. obocznej n. niem.), a współczesne mapy notują też potoczną nazwę ''Bocianowo'' (ta jednak jest zupełnie ahistoryczna). Niewątpliwe jednak jest to, że Teka Toruńska podaje dla tej osady spolszczoną nazwę ''Stobinort'' i taką formę, wobec wątpliwej historyczności wariantów notowanych po wojnie, postuluję przywrócić. | + | *Powojenną nazwę ''Pieńki'' można uznać za tłumaczenie I członu n. niem. Nie jest to jednak forma tradycyjna, chociaż Szcześniak przywołuje zapis ''Pientzken'' z 1719 (jednak wydaje mi się on dość podejrzany, być może został przez autorkę źle odniesiony? Potrzebny kontekst wzmianki. Poza tym, jak go odczytywać?). Leyding obok nazwy obecnej notuje też ''Danielewo'' (na podst. obocznej n. niem.), a współczesne mapy i PRNG notują też potoczną nazwę ''Bocianowo'' (ta jednak jest zupełnie ahistoryczna). Niewątpliwe jednak jest to, że Teka Toruńska podaje dla tej osady spolszczoną nazwę ''Stobinort'' i taką formę, wobec wątpliwej historyczności wariantów notowanych po wojnie, postuluję przywrócić. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Plewki''' | |'''Plewki''' | ||
Linia 25 147: | Linia 25 462: | ||
|1 | |1 | ||
|''Schlepien'' | |''Schlepien'' | ||
− | |pruskie (spolonizowane) | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Schlöppen''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Schlöppen''. | ||
− | *Nazwa związana z pobliskim jeziorkiem ''Ślepie'' al. ''Ślep''. | + | *Nazwa związana z pobliskim jeziorkiem ''Ślepie'' al. ''Ślep''. Nazwa uchodzi za bałtycką. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Świdry''' | |'''Świdry''' | ||
Linia 25 475: | Linia 25 790: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Fronicken''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Fronicken''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vronkˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zalesie''' | |'''Zalesie''' | ||
Linia 25 485: | Linia 25 802: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Tannau''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Tannau''. | ||
− | *W XVI w. obocznie niem. ''Kuntzbor'' (1567). | + | *W XVI w. obocznie niem. ''Kuntzbor'' (1567). Nazwa niejednoznaczna - podstawą zdaje się być niemiecka n. os. ''Kunz'', drugi człon być może od pol. -''bór'' lub niem. -''born'' "źródło". |
+ | *Gwarowo: ''Zaleš́e''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bartkowski Dwór''' | |'''Bartkowski Dwór''' | ||
Linia 25 739: | Linia 26 057: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Wallenrode''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wallenrode''. | ||
+ | *Gwarowo: ''Vi̯elickˊi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wilkasy''' | |'''Wilkasy''' | ||
Linia 25 755: | Linia 26 075: | ||
|polskie (osobowe) | |polskie (osobowe) | ||
| -- | | -- | ||
− | |W latach 1938-45 pisane: ''Woinassen''. | + | | |
+ | *W latach 1938-45 pisane: ''Woinassen''. | ||
+ | *Dawniej też: ''Wojnasze'' (być może postać błędnie "odmazurzona"). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Garbas Drugi''' | ||
+ | |Filipów (woj. podlaskie) | ||
+ | |1* | ||
+ | |''Garbassen'' | ||
+ | |prusko-jaćwieskie | ||
+ | |(Garbas) | ||
+ | | | ||
+ | *Współczesne dookreślenie ''Drugi'' (dodane później po wojnie) dla odróżnienia od wsi ''Garbas (Pierwszy)'', położonej nieopodal. Przed wojną, te miejscowości znajdowały się po dwóch różnych stronach granicy polsko-niemieckiej. | ||
+ | *Gwarowo: ''Garbas'' (gen. -''su''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Mieruniszki''' | |'''Mieruniszki''' | ||
Linia 25 767: | Linia 26 099: | ||
*1422 ''Merunsky'', 1436 ''Merunischk''. Nazwa jaćwieska, znana również z zapisków ruskich jako ''Мирунишки'' (1559 до ''Мирунишокъ''). | *1422 ''Merunsky'', 1436 ''Merunischk''. Nazwa jaćwieska, znana również z zapisków ruskich jako ''Мирунишки'' (1559 до ''Мирунишокъ''). | ||
*Gwarowo: ''Mńeruńiskˊi'', ''Ńeruńiskˊi'' (do -''ńisk''). | *Gwarowo: ''Mńeruńiskˊi'', ''Ńeruńiskˊi'' (do -''ńisk''). | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|} | |} | ||
Linia 25 802: | Linia 26 124: | ||
*Ostatnimi czasy, w zwiazku z nadaniem miastu statusu uzdrowiska pojawił się pomysł przemianowania miasta na ''Gołdap-Zdrój''. Trzeba ten durny pomysł władzom miasta jak najpilniej wybić z głowy. | *Ostatnimi czasy, w zwiazku z nadaniem miastu statusu uzdrowiska pojawił się pomysł przemianowania miasta na ''Gołdap-Zdrój''. Trzeba ten durny pomysł władzom miasta jak najpilniej wybić z głowy. | ||
*Forma gwarowa: ''Gou̯dapx́''. | *Forma gwarowa: ''Gou̯dapx́''. | ||
− | *Litewski: ''Geldapė'', ''Guldapė''. | + | *Litewski: ''Geldapė'', ''Galdapė'', ''Guldapė''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Antomieszki''' | |'''Antomieszki''' | ||
Linia 25 813: | Linia 26 135: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Meßken''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Meßken''. | ||
*Oboczna nazwa niem. (przed 1938): ''Kerstupönen'', również litewska. | *Oboczna nazwa niem. (przed 1938): ''Kerstupönen'', również litewska. | ||
+ | *Nazwa oboczna (wg Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych): ''Antymeszki''. Jest to jakieś potoczne powojenne przeinaczenie nazwy tradycyjnej. | ||
*Osada ''Biały Dwór'' wydzielona z Antomieszek. | *Osada ''Biały Dwór'' wydzielona z Antomieszek. | ||
*Formy litewskie: ''Antmeškiai'', ''Kerstupėnai''. | *Formy litewskie: ''Antmeškiai'', ''Kerstupėnai''. | ||
Linia 25 888: | Linia 26 211: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Heidenberg B''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Heidenberg B''. | ||
*Prawdopodobnie pierwotne ''Gaszewo'', forma obecna spowodowana mazurzeniem. | *Prawdopodobnie pierwotne ''Gaszewo'', forma obecna spowodowana mazurzeniem. | ||
− | *Nazwa uporczywie cytowana w różnych źródłach jako "Gąsewo". Jest to forma błędna. Jeżeli faktycznie taka funkcjonuje, to należy ją bezzwłocznie wyrugować. Głoska -ą- w tej nazwie nie ma żadnego uzasadnienia - nie wskazują na nie żadne zapisy ani tradycja. Jest to po prostu stale przepisywany błąd. | + | *Nazwa uporczywie cytowana w różnych źródłach jako "Gąsewo" (w PRNG także jako "Gąsiewo"). Jest to forma błędna. Jeżeli faktycznie taka funkcjonuje, to należy ją bezzwłocznie wyrugować. Głoska -ą- w tej nazwie nie ma żadnego uzasadnienia - nie wskazują na nie żadne zapisy ani tradycja. Jest to po prostu stale przepisywany błąd. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Grodzisko''' | |'''Grodzisko''' | ||
Linia 26 069: | Linia 26 392: | ||
*Oboczna forma niem. (przed 1938): ''Nowinnen''. Formy pol. i lit. współistniały ze sobą, przy czym to forma polska jest prawdopodobnie kalką litewskiej. | *Oboczna forma niem. (przed 1938): ''Nowinnen''. Formy pol. i lit. współistniały ze sobą, przy czym to forma polska jest prawdopodobnie kalką litewskiej. | ||
*Dawniej też: ''Nowina'', ''Nowinka'' (Teka Toruńska), ''Naujeny'' (SGKP). Ostatnia postać przejęta fonetycznie z litewskiego. | *Dawniej też: ''Nowina'', ''Nowinka'' (Teka Toruńska), ''Naujeny'' (SGKP). Ostatnia postać przejęta fonetycznie z litewskiego. | ||
− | *Po litewsku: ''Naujienai''. | + | *Po litewsku: ''Naujienai'' (tu prawdopodobnie także Kurszatowe ''Navinė'', ''Naujiena''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Obszarniki''' | |'''Obszarniki''' | ||
Linia 26 151: | Linia 26 474: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Großsteinau''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Großsteinau''. | ||
− | *U Leydinga jako ''Skaliszki'', co nawiązuje do nierzadkich skróceń bałt. -''kaim''/-''kiem'' do -''ki'' w ludowych spolszczeniach nazw bałtyckich. W tym przypadku jednak brak pol. tradycji przedwojennej, więc lepiej trzymać się formy obecnej (wiernej bałtyckiemu oryginałowi). | + | *U Leydinga jako ''Skaliszki'' (wariant ten notuje też PRNG), co nawiązuje do nierzadkich skróceń bałt. -''kaim''/-''kiem'' do -''ki'' w ludowych spolszczeniach nazw bałtyckich. W tym przypadku jednak brak pol. tradycji przedwojennej, więc lepiej trzymać się formy obecnej (wiernej bałtyckiemu oryginałowi). |
*Po litewsku: ''Skališkiemis''. | *Po litewsku: ''Skališkiemis''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 26 181: | Linia 26 504: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1345 ''Surmynne'', 1540 ''Serminen'' |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szarek''' | |'''Szarek''' | ||
Linia 26 221: | Linia 26 544: | ||
| | | | ||
*Nazwa ponowiona od n. rz. ''Węgorapy'' (''Angerapp''), a także od pobliskiej wsi ''Rapa'' (p. wyżej). | *Nazwa ponowiona od n. rz. ''Węgorapy'' (''Angerapp''), a także od pobliskiej wsi ''Rapa'' (p. wyżej). | ||
+ | *Wariant (notowany w PRNG): ''Straszny Dwór''. Nazwa zapewne potoczna, żartobliwa. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Widgiry''' | |'''Widgiry''' | ||
Linia 26 231: | Linia 26 555: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Wittbach''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wittbach''. | ||
*U Chojnackiego w grafii: ''Witgiry'', niepotrzebnie zniemczonej. | *U Chojnackiego w grafii: ''Witgiry'', niepotrzebnie zniemczonej. | ||
+ | *Wariant potoczny (notowany w PRNG): ''Widgóra''. Unikałbym go, jako zniekształconego. | ||
*Litewski: ''Vidgiriai''. | *Litewski: ''Vidgiriai''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 26 285: | Linia 26 610: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |U Leydinga obocznie: ''Nowa Dąbrówka'' - n. relacyjna do wsi ''Dąbrówka Polska'' (p. wyżej). Ta nazwa jednak nie pojawia się nigdzie indziej, a Teka Toruńska podaje n. polską taką, jak obecnie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Ziemianki''' | |'''Ziemianki''' | ||
Linia 26 307: | Linia 26 632: | ||
|1 | |1 | ||
|''Groß Szabienen'' | |''Groß Szabienen'' | ||
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Großlautersee''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Großlautersee''. | ||
*Dawniej też: ''Żabiny''. | *Dawniej też: ''Żabiny''. | ||
+ | *Nazwa prawdopodobnie ponowiona od n. jeziora ''Żabin'' lub ''Żabińskiego'' (1564-65 ''Schobin''). Według kartoteki NMP, nazwa staropruska, na gruncie polskim adideowana do ap. ''żaba''. | ||
*Dzisiejsza miejscowość jest tak naprawdę połączeniem wsi ''Żabin'' i ''Żabinek'' (niem. ''Klein Szabienen'', hitl. ''Kleinlautersee''). Historyczne miejscowości wciąż są wyraźnie wyraźnie od siebie oddzielone, mimo że funkcjonują dziś jako jedna całość. Wbrew nazwie, to historyczny Żabinek stanowi dziś większą część wsi. | *Dzisiejsza miejscowość jest tak naprawdę połączeniem wsi ''Żabin'' i ''Żabinek'' (niem. ''Klein Szabienen'', hitl. ''Kleinlautersee''). Historyczne miejscowości wciąż są wyraźnie wyraźnie od siebie oddzielone, mimo że funkcjonują dziś jako jedna całość. Wbrew nazwie, to historyczny Żabinek stanowi dziś większą część wsi. | ||
*SGKP przytacza też dla Żabina wariant ''Stiebirken'', z pewnością litewski - być może powiązany z nazwą ''Stobrigkehlen'', ''Stibirkehlen'' - ob. ''Ściborki'' (p. wyżej). | *SGKP przytacza też dla Żabina wariant ''Stiebirken'', z pewnością litewski - być może powiązany z nazwą ''Stobrigkehlen'', ''Stibirkehlen'' - ob. ''Ściborki'' (p. wyżej). | ||
Linia 26 320: | Linia 26 646: | ||
|1* | |1* | ||
|''Königlich Szabienen'' | |''Königlich Szabienen'' | ||
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
|(Żabin Królewski) | |(Żabin Królewski) | ||
| | | | ||
Linia 26 334: | Linia 26 660: | ||
|''Thewelkehmen'' | |''Thewelkehmen'' | ||
|litewskie | |litewskie | ||
− | |''' | + | |'''Bordzie''' |
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Tulkeim''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Tulkeim''. | ||
*Oboczna n. niem. (przed 1938): ''Bardszen''. | *Oboczna n. niem. (przed 1938): ''Bardszen''. | ||
− | *Miejscowość o dwóch nazwach bałtyckich - tego typu dublety są częste w tej okolicy. Jako podstawę powojennej nazwy polskiej wybrano wariant oboczny, nieurzędowy. I o ile sam ten fakt jest zgodny z danymi przedwojennymi, sama forma nazwy już nie. Teka Toruńska podaję polską | + | *Miejscowość o dwóch nazwach bałtyckich - tego typu dublety są częste w tej okolicy. Jako podstawę powojennej nazwy polskiej wybrano wariant oboczny, nieurzędowy. I o ile sam ten fakt jest zgodny z danymi przedwojennymi, sama forma nazwy już nie. Teka Toruńska podaję formę polską jako: ''Bordzie'' (do ''Bordziów''), gdzie końcowe -''dzie'' (podobnie jak zapisy zniemczone typu ''Bardszen'') dowodzi, że litewski pierwowzór nazwy musiał brzmieć *''Bardžiai'' (a nie **Barčiai, jak najwyraźniej uznał Leyding i KUNM), a więc forma przyjęta przez KUNM jest niepoprawna etymologicznie. Z tego powodu uważam, że warto ją naprostować do formy ''Bordzie'', zgodnej z przekazem Teki Toruńskiej, nawet jeśli to pozornie niewielka zmiana. |
*Litewski: ''Tėvelkiemis'', ''Bardžiai'' (Kalvaitisowe "''Barzdai''" raczej błędne). | *Litewski: ''Tėvelkiemis'', ''Bardžiai'' (Kalvaitisowe "''Barzdai''" raczej błędne). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 26 624: | Linia 26 950: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Jägersee''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Jägersee''. | ||
− | *Dawniej też: ''Przerośle'', ''Przeroślanka''. | + | *Dawniej też: ''Przerośle'', ''Przeroślanka'', ''Przeroślany'' (ostatnie u Kohutka). |
− | *1539 ''Przirosle'', 1542 ''Prirosle''. Nazwa polska, ponowiona zapewne od n. pobliskiej wsi ''Przerośl'' (położonej już "polskiej" stronie - w obecnym woj. podlaskim), pierwotnie ''Przerośle''. Postać niemiecka wtórnie opatrzona sufiksem -''ehnen'' (tak od początku XVII w.), zapewne litewskim ( | + | *1539 ''Przirosle'', 1542 ''Prirosle''. Nazwa polska, ponowiona zapewne od n. pobliskiej wsi ''Przerośl'' (położonej już "polskiej" stronie - w obecnym woj. podlaskim), pierwotnie ''Przerośle''. Postać niemiecka wtórnie opatrzona sufiksem -''ehnen'' (tak od początku XVII w.), zapewne litewskim (odzwierciedlonym w formie pol. ''Przeroślany''). W Tece Toruńskiej pojawia się też postać z suf. -''anka'' (''Przeroślanka''). Po wojnie uchwalono postać ''Przerośl'' - z sufiksem "Gołdapska", celem odróżnienia od wsi po (dawnej) polskiej strony. |
*Litewski: *''Prieraslėliai''? (wg źródeł internetowych, niepewne). Taka rekonstrukcja sugerowałaby, że w formie niem. zaszła dysymilacja (*-''lehlen'' > -''lehnen''). | *Litewski: *''Prieraslėliai''? (wg źródeł internetowych, niepewne). Taka rekonstrukcja sugerowałaby, że w formie niem. zaszła dysymilacja (*-''lehlen'' > -''lehnen''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 26 687: | Linia 27 013: | ||
|1 | |1 | ||
|''Summowen'' | |''Summowen'' | ||
− | | | + | |jaćwieskie? |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Summau''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Summau''. | ||
+ | *Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, ze względu na położenie uważana za bałtycką. W NMP podany jest wywód, jakoby pierwotnie miałaby brzmieć *''Samanis'' (wtórnie, pod wpływem gwarowej wymowy jaćw. *''Somonis'', *''Sumanis''), chociaż zapisy źródłowe (zaczynające się późno, od XVI w. - 1562 ''Summowen'') nie dają poszlak istnienia takiej formy. Jeśli tak by jednak było, końcówkę -''owo'' należałoby interpretować jako przejaw slawizacji nazwy. | ||
*Forma litewska: ''Sumoviai'' (Kalvaitis). | *Forma litewska: ''Sumoviai'' (Kalvaitis). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 26 724: | Linia 27 051: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Bergerode''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Bergerode''. | ||
+ | *Oboczna n. niem. (przed 1938): ''Drossen'' (zaśw. 1780). Nazwa również litewskiego pochodzenia, łączona z n. os. ''Drusas'', ''Drusis''. | ||
*Nazwa litewska (dosł. "wysoka góra"), spolszczona w Tece Toruńskiej jako: ''Uszkalnie'' (pierwotnie zapisano ''Auszkalnie'', jednak wariant ten przekreślono). Po wojnie niestety zniweczono bałtyckość nazwy, oddając ją na polski jako ''Wysoki Garb'' (dlaczego nie po prostu "Wysoka Góra"? Czyżby inspiracja pruskim ''gārbs''?), co przeczy zasadzie, aby nazw bałtyckich nie tłumaczyć, a także polskiej tradycji. | *Nazwa litewska (dosł. "wysoka góra"), spolszczona w Tece Toruńskiej jako: ''Uszkalnie'' (pierwotnie zapisano ''Auszkalnie'', jednak wariant ten przekreślono). Po wojnie niestety zniweczono bałtyckość nazwy, oddając ją na polski jako ''Wysoki Garb'' (dlaczego nie po prostu "Wysoka Góra"? Czyżby inspiracja pruskim ''gārbs''?), co przeczy zasadzie, aby nazw bałtyckich nie tłumaczyć, a także polskiej tradycji. | ||
*Litewski: ''Aukštkalniai''. | *Litewski: ''Aukštkalniai''. | ||
Linia 26 767: | Linia 27 095: | ||
*Dawniej też: ''Żydkiejmy'', ''Szytkiejmy'', ''Zitkiemy''. | *Dawniej też: ''Żydkiejmy'', ''Szytkiejmy'', ''Zitkiemy''. | ||
*Teoretycznie poprawniejsza byłaby pisownia ''Żydkiejmy'' (I człon nazwy pochodzi od lit. ''Žydas'' - Żyd), jednak takie "ufonetycznienia" zapisu w nazwach bałtyckich (nie zawsze zrozumiałych) nie są rzadkością. Często w przedwojennych źródłach napotykamy też formę ''Zitkiemy'' (również w Tece Toruńskiej), która zapewne jest najbliższa wymowie gwarowej - mocno naznaczona cechami gwarowymi (sziakanie, uproszczenie zbitki). | *Teoretycznie poprawniejsza byłaby pisownia ''Żydkiejmy'' (I człon nazwy pochodzi od lit. ''Žydas'' - Żyd), jednak takie "ufonetycznienia" zapisu w nazwach bałtyckich (nie zawsze zrozumiałych) nie są rzadkością. Często w przedwojennych źródłach napotykamy też formę ''Zitkiemy'' (również w Tece Toruńskiej), która zapewne jest najbliższa wymowie gwarowej - mocno naznaczona cechami gwarowymi (sziakanie, uproszczenie zbitki). | ||
− | * | + | *Wieś została przedzielona wytyczoną tuż po wojnie granicą polsko-radziecką. Mniejsza część Żytkiejm, która znalazła się po stronie sowieckiej, otrzymała sztuczną nazwę ''Заслоново'' (''Zasłonowo''). Obecnie po rosyjskiej stronie wsi nie ma już żadnych zabudowań. |
*Po litewsku: ''Žydkiemis''. | *Po litewsku: ''Žydkiemis''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 27 302: | Linia 27 630: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Rodenstein''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Rodenstein''. | ||
*Litewski: ''Rūdžiai''. | *Litewski: ''Rūdžiai''. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Folwark Kowalki''. Bezwzględnie unikać tej formy - nie powinno się tak "odbierać" miejscowościom (nawet nie będącym już odrębnymi bytami) ich własnych nazw, zwłaszcza takich starych, bałtyckiego pochodzenia. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Samoniny''' | |'''Samoniny''' | ||
Linia 27 356: | Linia 27 685: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1933-45: ''Hitlershöhe''. [https://www.youtube.com/watch?v=fL7S7KfV3KQ (sic)] | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1933-45: ''Hitlershöhe''. [https://www.youtube.com/watch?v=fL7S7KfV3KQ (sic)] | ||
+ | *Oboczna forma niem. (w XVII-XVIII w.): ''Schutzken''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szyliny''' | |'''Szyliny''' | ||
Linia 27 387: | Linia 27 718: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Langenrück''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Langenrück''. | ||
− | * | + | *Do 2007 r. oficjalnie ''Użbole''. Tak w oficjalnych ustaleniach KUNM, a także u Chojnackiego. Z drugiej strony, postać obecna też wydaje się być poprawna. |
*Litewski: ''Užbaliai''. | *Litewski: ''Užbaliai''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 27 478: | Linia 27 809: | ||
*Nazwa miasta utworzona od n. rzeki ''Węgorapy'' (prus. ''Wangrappi'', niem. ''Angerapp'' - 1326 ''Wangrapia'', ''Wengrapia''; 1340 ''Angerapie'', ''Angrape'', ''Angrapia''), której nazwa pochodzi z pruskiego i oznacza tyle, co "kręta rzeka" (z powodu licznych meandrów, które tworzy). Ludność mazurska spolszczyła nazwę miasta jako ''Węgobork'', co po wojnie KUNM zmieniła na współczesne "Węgorzewo", co w pewien sposób zachowuje źródłosłów oryginału (z adideacją do ap. ''węgorz'', aczkolwiek takie skojarzenie mogło istnieć wcześniej), ale jest formą utworzoną i nadaną sztucznie. | *Nazwa miasta utworzona od n. rzeki ''Węgorapy'' (prus. ''Wangrappi'', niem. ''Angerapp'' - 1326 ''Wangrapia'', ''Wengrapia''; 1340 ''Angerapie'', ''Angrape'', ''Angrapia''), której nazwa pochodzi z pruskiego i oznacza tyle, co "kręta rzeka" (z powodu licznych meandrów, które tworzy). Ludność mazurska spolszczyła nazwę miasta jako ''Węgobork'', co po wojnie KUNM zmieniła na współczesne "Węgorzewo", co w pewien sposób zachowuje źródłosłów oryginału (z adideacją do ap. ''węgorz'', aczkolwiek takie skojarzenie mogło istnieć wcześniej), ale jest formą utworzoną i nadaną sztucznie. | ||
*Gwarowo: ''Vyŋgobork'' / ''Veŋgobork''. | *Gwarowo: ''Vyŋgobork'' / ''Veŋgobork''. | ||
− | * | + | *Po litewsku: ''Ungura''. Forma ta również wynika z wywodu od "węgorza" (lit. ''ungurys''). Analogicznie, dla rzeki Węgorapy w języku litewskim spotykano następujące warianty: ''Ungura'', ''Ungurė'', ''Ungurupė''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sobin''' | |'''Sobin''' | ||
Linia 27 496: | Linia 27 827: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Oboczny wariant w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych: ''Laski''. Obie nazwy (urzędowa i oboczna) są tworami powojennymi, polskiej tradycji brak. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Brzozówko''' | |'''Brzozówko''' | ||
Linia 27 714: | Linia 28 045: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Kleineibenburg''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleineibenburg''. | ||
− | *Obecnie przysiółek stanowi część Ołownika - trudno mi powiedzieć, czy jej nazwa ma jeszcze jakiekolwiek użycie w tej lub innej formie. Na mapach można spotkać też wariant ''Ławniki'' | + | *Obecnie przysiółek stanowi część Ołownika - trudno mi powiedzieć, czy jej nazwa ma jeszcze jakiekolwiek użycie w tej lub innej formie. Na mapach można spotkać też wariant ''Ławniki'', co jest fałszywą repolonizacją niem. nazwy sąsiedniego Ołownika (''Launingken''), notowaną u Kohutka i w spisach powojennych. Mamy więc tu do czynienia z częstym zjawiskiem przenoszenia nazw odrzuconych przez KUNMowską standardyzację na mniejsze osady. Tak czy inaczej, należy tej formy unikać jako ahistorycznej. |
*1540 ''Rotzosse'', 1554-55 ''Rosasche''. Oryginalna nazwa przysiółka zdaje się pochodzić od często powtarzającego się na obszarze słowiańskim toponimu ''Ro(z)sosz(e)'' (< PS *orz-soš-ьje - od ''roz''- + ''socha''), oznaczającego "rozwidlenie dróg". Być może nazwę tę przeniesiono skądinąd (ze względu na brak takich starych słowiańskich toponimów na tym obszarze), choć istnieje tez hipoteza, że może mieć ona pruskie pochodzenie. Brak przedwojennych zapisów polskiej postaci tej nazwy - Leyding notuje jako masc. ''Rososz'' (taka forma też często pojawia się w różnych regionach), ale KUNM przyjął neut. ''Rososze'', co zdaje się bardziej zgadzać z najstarszymi zapisami. | *1540 ''Rotzosse'', 1554-55 ''Rosasche''. Oryginalna nazwa przysiółka zdaje się pochodzić od często powtarzającego się na obszarze słowiańskim toponimu ''Ro(z)sosz(e)'' (< PS *orz-soš-ьje - od ''roz''- + ''socha''), oznaczającego "rozwidlenie dróg". Być może nazwę tę przeniesiono skądinąd (ze względu na brak takich starych słowiańskich toponimów na tym obszarze), choć istnieje tez hipoteza, że może mieć ona pruskie pochodzenie. Brak przedwojennych zapisów polskiej postaci tej nazwy - Leyding notuje jako masc. ''Rososz'' (taka forma też często pojawia się w różnych regionach), ale KUNM przyjął neut. ''Rososze'', co zdaje się bardziej zgadzać z najstarszymi zapisami. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 27 742: | Linia 28 073: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Altheide''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Altheide''. | ||
*Litewski: ''Skališiai''. | *Litewski: ''Skališiai''. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Skalisko''. Wynika on jednak z przeinaczenia, więc nie zalecałbym jego używania. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sobiechy''' | |'''Sobiechy''' | ||
Linia 28 230: | Linia 28 562: | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
| -- | | -- | ||
− | |Niemiecka nazwa tej osady leśnej nawiązuje do jeziora Mamry, nad którym miejscowość leży. Po wojnie utrzymano to odniesienie w nowej nazwie ''Mamerki'' (będącej zdrobnieniem nazwy ''Mamry''). Sama nazwa tego słynnego mazurskiego jeziora pochodzi oczywiście z języka staropruskiego (1335-41 ''Mauwir'', ''Maurow'', ''Mabrow''; ok. 1340 ''Maurow''; niem. ''Mauer-See''). Przypuszcza się, że początkowo w ustach Mazurów brzmiała *''Mawry'', co drogą asymilacji zamieniło się we współczesne ''Mamry''. | + | | |
+ | *Niemiecka nazwa tej osady leśnej nawiązuje do jeziora Mamry, nad którym miejscowość leży. Po wojnie utrzymano to odniesienie w nowej nazwie ''Mamerki'' (będącej zdrobnieniem nazwy ''Mamry''). Sama nazwa tego słynnego mazurskiego jeziora pochodzi oczywiście z języka staropruskiego (1335-41 ''Mauwir'', ''Maurow'', ''Mabrow''; ok. 1340 ''Maurow''; niem. ''Mauer-See''). Przypuszcza się, że początkowo w ustach Mazurów brzmiała *''Mawry'', co drogą asymilacji zamieniło się we współczesne ''Mamry''. | ||
+ | *PRNG notuje także potoczną nazwę wariantową: ''Mokre''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Matyski''' | |'''Matyski''' | ||
Linia 28 298: | Linia 28 632: | ||
|niemieckie (kalka z pol.)? | |niemieckie (kalka z pol.)? | ||
| -- | | -- | ||
− | |Pierwotnie: ''Klein Mauer'' (1572), od jez. ''Mamry'' (por. ''Groß Mauer'' - dziś ''Kietlice''). Od XVII w. notowana forma ''Pniewen'' (zniemczenie n. pol). Autorzy NMP przypuszczają, że n. niem. ''Stobben'' powstała jako kalka n. pol. (niem. ''Stobbe'' = pol. ''pień''), chyba nie ma co tu się doszukiwać pochodzenia pruskiego. | + | |Pierwotnie: ''Klein Mauer'' (1572), od jez. ''Mamry'' (por. ''Groß Mauer'' - dziś ''Kietlice''). Od XVII w. notowana forma ''Pniewen'' (zniemczenie n. pol). Autorzy NMP przypuszczają, że n. niem. ''Stobben'' powstała jako kalka n. pol. (niem. ''Stobbe'' = pol. ''pień''), chyba nie ma co tu się doszukiwać pochodzenia pruskiego. Otrębski proponował po wojnie formę ''Staby'' (co jest próbą objaśnienia nazwy ''Stobben'' jako pruskiej, od ''stabs'' "kamień"), co jednak zostało odrzucone przez KUNM wobec istnienia autentycznej, ludowej nazwy Pniewo. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Prynowo''' | |'''Prynowo''' | ||
Linia 28 370: | Linia 28 704: | ||
|'''Ruskie Pole''' | |'''Ruskie Pole''' | ||
|Węgorzewo | |Węgorzewo | ||
− | | | + | |1 |
|''Reuschenfeld'' | |''Reuschenfeld'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
Linia 28 376: | Linia 28 710: | ||
| | | | ||
*Dawna wieś, obecnie włączona do Rudziszek. Jej nazwa dziś już prawdopodobnie nie funkcjonuje, ale być może jest warta przypomnienia. | *Dawna wieś, obecnie włączona do Rudziszek. Jej nazwa dziś już prawdopodobnie nie funkcjonuje, ale być może jest warta przypomnienia. | ||
− | *Miejscowość leży obecnie pod samą, nomen omen, "ruską" granicą, przez co ktoś niezaznajomiony z miejscową historią mógłby pomyśleć, że do tego faktu nawiązuje jej nazwa. Oczywiście nie jest to prawdą - wieś istnieje już od XVI w. (czyli na długo zanim obecny "Obwód Kaliningradzki" mógłby się komukolwiek choćby przyśnić w nocnym koszmarze) i od początku znana jest pod nazwą ''Reuschenfeld'' (czyli dosłownie "Ruskie Pole" - po wojnie | + | *Miejscowość leży obecnie pod samą, nomen omen, "ruską" granicą, przez co ktoś niezaznajomiony z miejscową historią mógłby pomyśleć, że do tego faktu nawiązuje jej nazwa. Oczywiście nie jest to prawdą - wieś istnieje już od XVI w. (czyli na długo zanim obecny "Obwód Kaliningradzki" mógłby się komukolwiek choćby przyśnić w nocnym koszmarze) i od początku znana jest pod nazwą ''Reuschenfeld'' (czyli dosłownie "Ruskie Pole" - spolszczenie znane Kohutkowi, zatwierdzone po wojnie). Prawdopodobnie jest to ślad osadnictwa z Rusi, obecnego niegdyś w regionie (innym jego śladem jest powyższa ''Ruska Wieś''). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rydzówka''' | |'''Rydzówka''' | ||
Linia 28 423: | Linia 28 757: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa ponowiona od pruskiej n. jeziora ''Stręgiel'' (1335-41 ''Stringele''). | + | | |
+ | *1529 ''Stringel''. Nazwa ponowiona od pruskiej n. jeziora ''Stręgiel'' (1335-41 ''Stringele''). | ||
+ | *Gwarowo: ''Strïngla''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stulichy''' | |'''Stulichy''' | ||
Linia 28 429: | Linia 28 765: | ||
|1 | |1 | ||
|''Stullichen'' | |''Stullichen'' | ||
− | |polskie (osobowe) | + | |polskie (osobowe) |
| -- | | -- | ||
|Pierwotnie: ''Angerapp'' (1562) - od n. rzeki Węgorapy. | |Pierwotnie: ''Angerapp'' (1562) - od n. rzeki Węgorapy. | ||
Linia 28 447: | Linia 28 783: | ||
|1 | |1 | ||
|''Serwillen'' | |''Serwillen'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie (odosbowe) |
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Serwiły'' (tak u Leydinga, poza tym, zapisał on u ludu w 1928 ''Serjilskie Jezioro'', co dowodzi istnienia takiej formy już przed wojną). | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Serwiły'' (tak u Leydinga, poza tym, zapisał on u ludu w 1928 ''Serjilskie Jezioro'', co dowodzi istnienia takiej formy już przed wojną). | ||
+ | *Białuński odnosi tu nazwę niem. ''Thomasdorf'' (1416), zaświadczoną na początku XV w. Nazwa miała pochodzić od imienia pierwszego właściciela - rycerza Tomasza Surwiły. Ostatecznie jednak przyjęła się nazwa pochodząca od jego nazwiska (bałtyckiego pochodzenia). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sztynort''' | |'''Sztynort''' | ||
Linia 28 533: | Linia 28 871: | ||
|'''Wysiecza''' | |'''Wysiecza''' | ||
|Węgorzewo | |Węgorzewo | ||
− | |3 | + | |3? |
|''Waldheim'' | |''Waldheim'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Rora?) |
− | |Brak tradycji. U Leydinga tajemnicza forma ''Rora'', która | + | |Brak przedwojennej tradycji. U Leydinga tajemnicza forma ''Rora'', która nawiązuje do nazwiska założyciela majątku, Franza Rohrera (rok zał. 1882). Ze względu na nawiązanie historyczne, zdaje się być nieco lepsza od zupełnie arbitralnej, komisyjnej nazwy "Wysiecza". Być może nawet jest to forma ludowa, utworzona przez autochtonów (niemniej, ze względu na brak dowodów na poparcie tej tezy, wstrzymuję się przed ostateczną decyzją o przywróceniu tej nazwy). Na pewno nie ma z Wysieczą nic wspólnego wymieniana w Tece Toruńskiej i SGKP miejscowość ''Rora'' (niem. ''Rohra'') - ta znajdowała się w powiecie ządzborskim, niedaleko Rucianego (kartoteka NMP błędnie odnosi hasło z SGKP do Wysieczy). |
+ | *Współczesne mapy topograficzne zaznaczają nieopodal Wysieczy przysiółek ''Pora''. Nazwa ta powstała prawdopodobnie poprzez zniekształcenie omówionej powyżej formy ''Rora''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zielony Ostrów''' | |'''Zielony Ostrów''' | ||
Linia 28 623: | Linia 28 962: | ||
*1254 ''Resl'' (kopie: ''Reiszel'', ''Risel''), 1326 ''Resel'', 1336 ''Resil''. Nazwa o staropruskim pochodzeniu. | *1254 ''Resl'' (kopie: ''Reiszel'', ''Risel''), 1326 ''Resel'', 1336 ''Resil''. Nazwa o staropruskim pochodzeniu. | ||
*Gwarowo: ''Ryš́el''. | *Gwarowo: ''Ryš́el''. | ||
+ | *Po litewsku: ''Rešlius''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Aptynty''' | |'''Aptynty''' | ||
Linia 28 660: | Linia 29 000: | ||
*1353 ''Barten'', 1388 ''Bartyn''. | *1353 ''Barten'', 1388 ''Bartyn''. | ||
*Dawniej też: ''Barty'', ''Borty''. Postać spolszczona ''Barty'' chyba starsza i bliższa oryginałowi, z kolei forma ''Barciany'' częstsza u progu XX w. i to ona stała się po wojnie tą oficjalną. | *Dawniej też: ''Barty'', ''Borty''. Postać spolszczona ''Barty'' chyba starsza i bliższa oryginałowi, z kolei forma ''Barciany'' częstsza u progu XX w. i to ona stała się po wojnie tą oficjalną. | ||
+ | *Po litewsku: ''Bortai'' (''Bartai''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Błędowo''' | |'''Błędowo''' | ||
Linia 28 701: | Linia 29 042: | ||
| | | | ||
*1528 ''Dombeynen'', 1533 ''Domben''. Być może tu też odnosi się zapis ''Doben'' z 1437, ale autorzy NMP wyrażają co do tego wątpliwości. | *1528 ''Dombeynen'', 1533 ''Domben''. Być może tu też odnosi się zapis ''Doben'' z 1437, ale autorzy NMP wyrażają co do tego wątpliwości. | ||
− | *Powojenna forma ''Dębiany'' oddaje pruski oryginał zbyt niedokładnie. Uważam, że należało uchwalić nazwę z regularnym sufiksem -''ajny'' dla tego typu nazw. | + | *Powojenna forma ''Dębiany'' oddaje pruski oryginał zbyt niedokładnie (podobnie jak oboczna, potoczna nazwa ''Dębiny'' notowana w PRNG). Uważam, że należało uchwalić nazwę z regularnym sufiksem -''ajny'' dla tego typu nazw. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dobrzykowo''' | |'''Dobrzykowo''' | ||
Linia 28 851: | Linia 29 192: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Kruzy''' | |'''Kruzy''' | ||
− | |U Leydinga: ''Kruzy''. Chociaż nie ma przedwojennej polskiej tradycji dla tej osady, a w nazwie oryginalnej chyba nie ma co się doszukiwać pruskiego pochodzenia, to forma ta wydaje się być w pełni naturalnym spolszczeniem n. niem., wartym przywrócenie. Zaprawdę nie wiem, co mogło kierować naukowcami z KUNM, kiedy nazywali tę miejscowość "Kotki". | + | | |
+ | *U Leydinga: ''Kruzy''. Chociaż nie ma przedwojennej polskiej tradycji dla tej osady, a w nazwie oryginalnej chyba nie ma co się doszukiwać pruskiego pochodzenia, to forma ta wydaje się być w pełni naturalnym spolszczeniem n. niem., wartym przywrócenie. Zaprawdę nie wiem, co mogło kierować naukowcami z KUNM, kiedy nazywali tę miejscowość "Kotki". | ||
+ | *W PRNG także wariant: ''Krążewo'', co wydaje się luźno nawiązywać do nazwy niemieckiej. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Krelikiejmy''' | |'''Krelikiejmy''' | ||
Linia 28 937: | Linia 29 280: | ||
| | | | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Molteinen''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Molteinen''. | ||
− | *1374/79 ''Molteyn'', 1384 ''Malteinen'', 1419 ''Multen''. Nazwa o staropruskim pochodzeniu. | + | *1374/79 ''Molteyn'', 1384 ''Malteinen'', 1419 ''Multen''. Nazwa o staropruskim pochodzeniu. Kohutek spolszcza jako ''Mołtany'', ale postać obecna jest dokładniejsza. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Momajny''' | |'''Momajny''' | ||
Linia 28 945: | Linia 29 288: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1370-74 ''Momeyn''; 1437 ''Momeynen'', ''Momeyne''. | + | |1370-74 ''Momeyn''; 1437 ''Momeynen'', ''Momeyne''. U Kohutka: ''Momeny'', co jest po prostu sztucznym, pisownianym przejęciem n. niem. Forma obecna lepsza. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Moruny''' | |'''Moruny''' | ||
Linia 28 971: | Linia 29 314: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Elizówka''' | |'''Elizówka''' | ||
− | |U Leydinga: ''Elizówka''. Forma ta wydaje się być naturalnym przejęciem n. niem., toteż wydaje się bardziej wartościowa od obowiązującego chrztu KUNM. | + | | |
+ | *U Leydinga: ''Elizówka''. Forma ta wydaje się być naturalnym przejęciem n. niem., toteż wydaje się bardziej wartościowa od obowiązującego chrztu KUNM. | ||
+ | *Potoczny wariant (notowany w PRNG): ''Niedziałek''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nowy Dwór Momajński''' | |'''Nowy Dwór Momajński''' | ||
Linia 28 983: | Linia 29 328: | ||
|'''Ogródki''' | |'''Ogródki''' | ||
|Barciany | |Barciany | ||
− | | | + | |5 |
|''Baumgarten'' | |''Baumgarten'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Bągart''' |
− | | | + | |Kohutek spolszcza nazwę niemiecką jako ''Bągart''. Możliwe, że jest to po prostu przeniesienie innych "Bągartów", jednak ze względu na prostotę i naturalność tego spolszczenia, nie widzę powodu, aby go tutaj nie zastosować. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pastwiska''' | |'''Pastwiska''' | ||
Linia 29 035: | Linia 29 380: | ||
|'''Rodele''' | |'''Rodele''' | ||
|Barciany | |Barciany | ||
− | |1 | + | |1 |
|''Rodehlen'' | |''Rodehlen'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | *W Tece Toruńskiej: ''Rudele'', ale również nazwa niem. jest konsekwentnie zapisana jako ''Rudehlen''. Może więc to raczej zniekształcenie lub złe odczytanie K. Szcześniak? | + | *W Tece Toruńskiej: ''Rudele'', ale również nazwa niem. jest konsekwentnie zapisana jako ''Rudehlen''. Może więc to raczej zniekształcenie lub złe odczytanie K. Szcześniak? Formy zgodnej z obecną używa Kohutek. |
*1419 ''Rodelen''. | *1419 ''Rodelen''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 29 059: | Linia 29 404: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Powojenna n. polska chyba w bardzo luźny sposób nawiązuje do nazwiska właściciela wsi, hrabiego ''von Rauttera''. | + | | |
+ | *Powojenna n. polska chyba w bardzo luźny sposób nawiązuje do nazwiska właściciela wsi, hrabiego ''von Rauttera''. | ||
+ | *W Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych także wariant: ''Znajewo''. Jest to potoczny twór powojennego osadnictwa, czasem używany do dziś. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rutka''' | |'''Rutka''' | ||
Linia 29 149: | Linia 29 496: | ||
| | | | ||
*Oboczna n. niem. (koniec XVIII w.): ''Sausjeerken''. | *Oboczna n. niem. (koniec XVIII w.): ''Sausjeerken''. | ||
− | *1489-1503 ''Sawsegerickn''. Nazwa o pruskim pochodzeniu. Powojenna n. ''Suchawa'' jest jedynie częściowym nawiązaniem do znaczenia n. prus. (''saus''- = suchy) i nie może być uznana za jej poprawne spolszczenie. Leydingowa forma ''Sugieryki'' wyraźnie nawiązuje do pierwotnego zapisu, może nieco niedokładnie, ale w pełni oddaje pruskie pochodzenie nazwy. | + | *1437 ''Sawsegerke'', 1450 ';'Sawszegericken'', 1489-1503 ''Sawsegerickn''. Nazwa o pruskim pochodzeniu. Powojenna n. ''Suchawa'' jest jedynie częściowym nawiązaniem do znaczenia n. prus. (''saus''- = suchy) i nie może być uznana za jej poprawne spolszczenie. Leydingowa forma ''Sugieryki'' wyraźnie nawiązuje do pierwotnego zapisu, może nieco niedokładnie, ale w pełni oddaje pruskie pochodzenie nazwy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szaty Małe''' | |'''Szaty Małe''' | ||
Linia 29 181: | Linia 29 528: | ||
|2 | |2 | ||
|''Taberwiese'' | |''Taberwiese'' | ||
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1528 ''Tawerwese''. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką (od śrdniem. ''Taverne'' = "tawerna" + ''Wiese'' "łąka"), niemniej rzuca się też w oczy podobieństwo do pruskich nazw typu ''Tabórz'' (gm. Łukta) czy ''Tarławki'' (niem. ''Taberlack'') w gminie Węgorzewo. Według strony internetowej Jerzego Sikorskiego, osadnictwo wsi było niemieckie. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wielewo''' | |'''Wielewo''' | ||
Linia 29 191: | Linia 29 538: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Wilkajmy''' | |'''Wilkajmy''' | ||
− | | | + | |1533 ''Wilkeym''. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć jako ''Wilkajmy'', czego nie uczyniono. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wilkowo Małe''' | |'''Wilkowo Małe''' | ||
Linia 29 213: | Linia 29 560: | ||
|1 | |1 | ||
|''Wenden'' | |''Wenden'' | ||
− | | | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
− | |Według J. Sikorskiego, nazwa wsi pochodzi od nazwiska komtura pokarmińskiego, Fryderyka von Wendena. Spolszczenie ''Winda'' ludowe, używane już przed wojną, co jest względną rzadkością na tym obszarze. | + | |Według J. Sikorskiego, nazwa wsi pochodzi od nazwiska komtura pokarmińskiego, Fryderyka von Wendena, choć w kartotece NMP rozważana jest pruska etymologia (w zestawieniu z pruskimi n. os. typu ''Winde'', ''Windiko''). Spolszczenie ''Winda'' ludowe, używane już przed wojną, co jest względną rzadkością na tym obszarze. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bałowo''' | |'''Bałowo''' | ||
Linia 29 300: | Linia 29 647: | ||
|'''Działki''' | |'''Działki''' | ||
|Kętrzyn | |Kętrzyn | ||
− | | | + | |6 |
|''Rastenburgsfelde'' | |''Rastenburgsfelde'' | ||
|niemieckie (relacyjne) | |niemieckie (relacyjne) | ||
− | | | + | |'''Rastemborska Wieś''' |
− | | | + | |Adaptacja n. niem. za Kohutkiem. Lepsze od obecnego chrztu KUNM. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Filipówka''' | |'''Filipówka''' | ||
Linia 29 620: | Linia 29 967: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Mapy notują oboczną formę ''Olszany'', zapewne potoczną. Tak czy inaczej, brak tradycji. | + | |Mapy i PRNG notują oboczną formę ''Olszany'', zapewne potoczną. Tak czy inaczej, brak tradycji. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Osewo''' | |'''Osewo''' | ||
Linia 29 647: | Linia 29 994: | ||
|'''Owczarnia Skręcka''' | |'''Owczarnia Skręcka''' | ||
|W Tece Toruńskiej: ''Skręcka Owczarnia'' (człony odwracam, zgodnie z normami współczesnego nazewnictwa urzędowego), człon dookreślający od sąsiedniej wsi ''Skrętki'' (dziś ''Linkowo'' - zob. wyżej), pozwala odróżnić tę osadę od miejscowości ''Owczarnia'' (p. niżej). Postać dzisiejsza (nazwę uchwalono w takiej formie chyba dlatego, aby uniknąć pomyłek z tamtą Owczarnią), choć bliska znaczeniowo, jest już tworem powojennym. | |W Tece Toruńskiej: ''Skręcka Owczarnia'' (człony odwracam, zgodnie z normami współczesnego nazewnictwa urzędowego), człon dookreślający od sąsiedniej wsi ''Skrętki'' (dziś ''Linkowo'' - zob. wyżej), pozwala odróżnić tę osadę od miejscowości ''Owczarnia'' (p. niżej). Postać dzisiejsza (nazwę uchwalono w takiej formie chyba dlatego, aby uniknąć pomyłek z tamtą Owczarnią), choć bliska znaczeniowo, jest już tworem powojennym. | ||
+ | *W PRNG oboczne nazwy: ''Kocławka Mała'', ''Owczęta''. Ta pierwsza nazwa nawiązuje do pobliskiej wsi ''Kotkowo'' (hist. ''Kotytławki'', p. wyżej), notowanej dawniej jako ''Kocławki''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Owczarnia''' | |'''Owczarnia''' | ||
Linia 29 666: | Linia 30 014: | ||
|'''Poganowo''' | |'''Poganowo''' | ||
|Kętrzyn | |Kętrzyn | ||
− | | | + | |6? |
− | |'' | + | |''Groß Bürgersdorf'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Bagice Wielkie?) |
| | | | ||
− | * | + | *Historyczna, dziewiętnastowieczna polska nazwa dla tej wsi została niemal na pewno zapisana w rękopisach Giersza, opracowanych przez Krystynę Szcześniak w "Tece Toruńskiej Marcina Giersza". Niestety, K. Szcześniak nie była w stanie prawidłowo odczytać tej nazwy. Postać niemiecką odczytała jako Gr. i Kl. "''Susyndorf''", co prawie na pewno powinno zostać odczytane jako ''Bürgersdorf'' (zapisane niewyraźnie, początkowe B- mogło przypominać S-). Świadczą o tym następujące fakty: 1) brak w tej okolicy na jakichkolwiek niemieckich mapach czy spisach wsi o nazwie podobnej do "Susyndorf"; 2) na oryginalnej karcie nazwa ta zapisana jest na trzeciej pozycji po "Borken" (co odpowiada uszeregowaniu litery B, a nie S), lista co prawda nie jest idealnie alfabetyczna, ale w większości trzyma się takiego uszeregowania; 3) na karcie znajdują się praktycznie wszystkie ówczesne wsie parafii rastemborskiej (brakuje jedynie niektórych folwarków i dworów), a Bürgersdorfu (poza tym zapisem) brak; 4) nazwa ta pojawia się z członami Groß i Klein - poza Gałwunami (uwzględnionymi w Tece) w parafii rastemborskiej jedynie Bürgersdorf posiadał te człony, 5) na karcie pojawia się też "Gr. Susyndorf, Vorw.", co zdaje się odpowiadać obecnemu Zalesiu Kętrzyńskiemu (p. niżej). Polskim odpowiednikiem tego "Susyndorfu" są ''Bagice'' (Wielkie i Małe), co trudno jednoznacznie interpretować (Bag- teoretycznie może być spolsczeniem Bürg-, jednak niewykluczałbym całkowicie niezwiązanej nazwy pochodzenia pruskiego - sufiks -''ice'' był w polskim nazewnictwie tego obszaru rzadkością, czasem odzwierciedlał pruskie -''ity''). Ponieważ autorka opracowania nie była w stanie odczytać nazwy niemieckiej, występuje duże prawdopodobieństwo, że i forma polska została odczytana źle. Jedyne co mogłoby w tej sytuacji pomóc, to sięgnięcie do znajdującego się w zbiorach toruńskiej biblioteki rękopiśmiennego oryginału i ponowna analiza grafologiczna, dlatego z ostateczną decyzją niestety trzeba się wstrzymać dopóki nie uda się dotrzeć do oryginałów. Pewne jest jednak, że wieś ta (i jej sąsiednia, mniejsza bliźniaczka) miały swoją tradycyjną polską nazwę, którą należałoby zastąpić KUNMowski chrzest ''Poganowo'', który nigdy nie funkcjonował przed 1945 r. (brak na to jakichkolwiek dowodów - współczesne opracowania historyczne co prawda mówią o "Lesie Poganowo", który został w 1438 r. stał się własnością miasta Rastemborka, jednak nikt nie powołuje się na żaden dokument, w którym padałaby taka nazwa lasu - jestem więc skłonny stwierdzić, że to po prostu współczesna nazwa użyta w kontekście historycznym). Ciekawy jest jednak fakt, że w 2007 r. archeolodzy odkryli tu ślady dużego grodziska Prusów, gdzie znajdowało się miejsce ich pogańskiego kultu, co pasuje do obecnej nazwy. Może więc już wcześniej wiedziano o religijnym znaczeniu tych lasów? Leyding dla tej wsi używa nazwy ''Miejska Wola'', co jest tłumaczeniem n. niemieckiej, z pewnością lepszym niż obecne sztuczne "Poganowo", ale mniej wartościowym od formy z Teki, która powinna (po ustaleniu jej dokładnego brzmienia) zostać przywrócona do łask. |
− | |||
*Dawna wieś, dziś zredukowana tak naprawdę do jednego gospodarstwa. Według Wikipedii dziś niezamieszkała, jednak miejsce jest dobrze znane, chociażby ze względu na wyżej wspomniane stanowisko archeologiczne. | *Dawna wieś, dziś zredukowana tak naprawdę do jednego gospodarstwa. Według Wikipedii dziś niezamieszkała, jednak miejsce jest dobrze znane, chociażby ze względu na wyżej wspomniane stanowisko archeologiczne. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Poganówko''' | |'''Poganówko''' | ||
|Kętrzyn | |Kętrzyn | ||
− | | | + | |6? |
|''Klein Bürgersdorf'' | |''Klein Bürgersdorf'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Bagice Małe?) |
|Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej ''Poganowo''. | |Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej ''Poganowo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 29 805: | Linia 30 152: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Na mapach oboczna nazwa: ''Lipy''. | + | *Na mapach i w PRNG oboczna nazwa: ''Lipy''. |
*Miejscowość pominięta u Leydinga, nie znalazłem dla niej też stosownych ustaleń KUNM. Nazwa niemiecka zdaje się nawiązywać do nazwy ''Rastemborka'', gdzie rdzeń ''Rast''- jest staropruskiego pochodzenia. Jednak, jest to późny neologizm (miejscowość powstała w połowie XIX w.) i nie wiem, czy jest sens go w jakiś sposób kopiować. | *Miejscowość pominięta u Leydinga, nie znalazłem dla niej też stosownych ustaleń KUNM. Nazwa niemiecka zdaje się nawiązywać do nazwy ''Rastemborka'', gdzie rdzeń ''Rast''- jest staropruskiego pochodzenia. Jednak, jest to późny neologizm (miejscowość powstała w połowie XIX w.) i nie wiem, czy jest sens go w jakiś sposób kopiować. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 29 816: | Linia 30 163: | ||
| | | | ||
*Niem. obocznie ''Augarsruh'' (tak w Tece Toruńskiej). | *Niem. obocznie ''Augarsruh'' (tak w Tece Toruńskiej). | ||
− | *Teka Toruńska podaje również wariant polski - ''Augurów''. Nazwa ta jest o tyle osobliwa, że stanowi jeden z nielicznych przykładów nazwy polskiej (w dodatku ludowej) z końcówką -''ów'' w tym regionie. Jeśli chodzi o powojenną urzędową n. polską - ta wydaje się dość zagadkowa. Być może powstała poprzez (niezwykle osobliwe) przekształcenie podawanej przez Leydinga nazwy ''Ugorowo'' (która z kolei jest przekształceniem n. niem., z adideacją do ap. ''ugór''). | + | *Teka Toruńska podaje również wariant polski - ''Augurów''. Nazwa ta jest o tyle osobliwa, że stanowi jeden z nielicznych przykładów nazwy polskiej (w dodatku ludowej) z końcówką -''ów'' w tym regionie. Jeśli chodzi o powojenną urzędową n. polską - ta wydaje się dość zagadkowa. Być może powstała poprzez (niezwykle osobliwe) przekształcenie podawanej przez Leydinga nazwy ''Ugorowo'' (która z kolei jest przekształceniem n. niem., z adideacją do ap. ''ugór''). Innym wariantem jest ''Ugartowo'', notowane przez PRNG. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wajsznory''' | |'''Wajsznory''' | ||
Linia 29 852: | Linia 30 199: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Windkiejmy''' | |'''Windkiejmy''' | ||
− | |W Tece Toruńskiej: ''Windkiejmy''. Chociaż nazwa powojenna jest również poprawnym spolszczeniem n. pruskiej, to jednak wolę się trzymać przedwojennej ludowej tradycji. | + | | |
+ | *W Tece Toruńskiej: ''Windkiejmy''. Chociaż nazwa powojenna jest również poprawnym spolszczeniem n. pruskiej, to jednak wolę się trzymać przedwojennej ludowej tradycji. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Wintkowo''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wopławki''' | |'''Wopławki''' | ||
Linia 29 863: | Linia 30 212: | ||
*W Tece Toruńskiej: ''Upławki'', jednak wydaje się to być wynikiem zniekształcenia i chyba lepiej zostać przy postaci obecnej. | *W Tece Toruńskiej: ''Upławki'', jednak wydaje się to być wynikiem zniekształcenia i chyba lepiej zostać przy postaci obecnej. | ||
*1326 ''Wopelaukin'', 1374 ''Wopelauken'', 1419 ''Woplawken''. | *1326 ''Wopelaukin'', 1374 ''Wopelauken'', 1419 ''Woplawken''. | ||
+ | *Wariant w PRNG: ''Wopławka''. Lepiej jednak używać formy z systematycznym -''ławki''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wólka''' | |'''Wólka''' | ||
Linia 29 890: | Linia 30 240: | ||
|'''Zalesie Kętrzyńskie''' | |'''Zalesie Kętrzyńskie''' | ||
|Kętrzyn | |Kętrzyn | ||
− | | | + | |6? |
|''Hinzenhof'' | |''Hinzenhof'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | |(Zalesie) | + | |'''Hińczewo''' (?) |
− | + | | | |
+ | *Obowiązująca nazwa wsi, nadana przez KUNM po wojnie, może nawiązywać do nieistniejącej już polskiej wsi ''Zalesie'' al. ''Zaleskie'' (1434, 1539 ''Saleschen'', ''Salesski''), położonej niegdyś między Krzyżanami, Knisem a Głąbowem (czyli ok. 10 km na płd-wsch. od obecnego Zalesia). Może to jednak być też zupełny zbieg okoliczności. | ||
+ | *Uważam, że pojawiający się w Tece Toruńskiej ''Zlincewski Folwark'' (tak odczytała ten zapis K. Szcześniak), to tak naprawdę źle odczytany z rękopisu ''Hincewski Folwark'' (pisane wielkie H mogło przypominać Zl-). Nazwa ta pojawia się w Tece Toruńskiej jako odpowiednik niemieckiego "''Gr. Susyndorf, Vorwerk''", co uważam za źle odczytane ''Groß Bürgersdorf'' (dlaczego tak sądzę, zob. wyżej w haśle ''Poganowo''). To zgadzałoby się z danymi historycznymi - niemiecki spis miejscowości rejencji królewieckiej z 1820 r. notuje ''Hintzenhöfchen'' jako przysiółek Poganowa (Bürgersdorfu). Na podstawie formy ''Hincewski'' odtwarzam więc przedwojenną polską nazwę tej wsi jako ''Hińczewo'' (w stosunku do oryginału z Teki moja forma jest "odmazurzona", bowiem istnieje nazwisko Hińcz, a poza tym ''Hinzendorf'' koło Wschowy [ob. ''Zamysłów'', co jest powojennym chrztem KUNM] ludność wielkopolska spolszczyła jako ''Hińcze''), chociaż ostateczne wnioski co do brzmienia tej nazwy należałoby "skonsultować" z oryginalnym rękopisem, znajdującym się w Toruniu. Ponadto, podobnych form polskich dla tej wsi używają Kohutek (''Hińcze'' - co chyba jest przeniesieniem nazwy wcześniej wspomnianej wsi pod Wschową) oraz Leyding (''Hęczkowo'' - postać również spolszczająca niemiecki oryginał, ale powojenna) - forma ''Hińczewo'' pozwala połączyć te tradycje i zastąpić obecną nazwę KUNM, o co najmniej watpliwej historyczności. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Babieniec''' | |'''Babieniec''' | ||
Linia 29 983: | Linia 30 335: | ||
|'''Sarkajmski Folwark''' | |'''Sarkajmski Folwark''' | ||
| | | | ||
− | *Na mapach także jako: ''Żarki''. | + | *Na mapach i w PRNG także jako: ''Żarki''. |
*Według ustaleń KUNM nazwę ''Dzierzążnik'' (wtórnie zniekształconą do postaci ''Dzierżążnik'') otrzymał majątek ''Hartels'', położony na północ od Sarkajm. Porównywanie współczesnych map z przedwojennymi niemieckimi wyraźnie jednak pokazuje, że osada znana dziś jako ''Dzierżążnik'' to nie przedwojenne ''Hartels'', ale przynależący do wsi Sarkajmy ''Vorwerk Scharkeim''. Współczesne opracowania regionalne robią więc błąd utożsamiając te miejscowości. Przedwojenne ''Hartels'' (u Leydinga pol. ''Hartłowizna'') to dziś część Sarkajm, bez wydzielonej nazwy. Dlaczego więc ustalona nazwa przeszła na inną osadę, położoną nieopodal? Trudno to stwierdzić, ale tego typu "przesunięcia" nie były rzadkością (por. też niżej ''Gnojewo''), czasem wynikały z błędów przy wdrażaniu urzędowego nazewnictwa. | *Według ustaleń KUNM nazwę ''Dzierzążnik'' (wtórnie zniekształconą do postaci ''Dzierżążnik'') otrzymał majątek ''Hartels'', położony na północ od Sarkajm. Porównywanie współczesnych map z przedwojennymi niemieckimi wyraźnie jednak pokazuje, że osada znana dziś jako ''Dzierżążnik'' to nie przedwojenne ''Hartels'', ale przynależący do wsi Sarkajmy ''Vorwerk Scharkeim''. Współczesne opracowania regionalne robią więc błąd utożsamiając te miejscowości. Przedwojenne ''Hartels'' (u Leydinga pol. ''Hartłowizna'') to dziś część Sarkajm, bez wydzielonej nazwy. Dlaczego więc ustalona nazwa przeszła na inną osadę, położoną nieopodal? Trudno to stwierdzić, ale tego typu "przesunięcia" nie były rzadkością (por. też niżej ''Gnojewo''), czasem wynikały z błędów przy wdrażaniu urzędowego nazewnictwa. | ||
*Sama nazwa ''Dzierzążnik'' jest urzędowo nadanym tworzem sztucznym, mającym nawiązywać do nazwy rośliny ''dzierzęga'' i toponimów typu ''Dzierzążna'', ''Dzierzążno''. Jest to więc nazwa całkowicie "sfabrykowana", udająca staropolską i w ogóle nie przystająca do lokalnego obrazu toponimii. Uważam, że należy tę nazwę zmienić, zwłaszcza że osada, która dziś nosi tę nazwę przed wojną przynależała do Sarkajm i wraz z nimi dzieliła swoje staropruskie miano. Dodatkowo, notowana na mapach potoczna nazwa ''Żarki'' to przejściowa, używana krótko po wojnie nazwa Sarkajm, będąca luźnym spolszczeniem zniemczonej formy tej nazwy (adideacja ''Schar''- do pol. ''Żar''-, skrócenie -''keim'' do -''ki''). Ponieważ jednak nie jest to forma dobrze oddająca pruski oryginał, proponuję jednak przetłumaczyć przedwojenną n. niem. jako ''Sarkajmski Folwark'', w bezpośrednim nawiązaniu do sąsiednich Sarkajm. | *Sama nazwa ''Dzierzążnik'' jest urzędowo nadanym tworzem sztucznym, mającym nawiązywać do nazwy rośliny ''dzierzęga'' i toponimów typu ''Dzierzążna'', ''Dzierzążno''. Jest to więc nazwa całkowicie "sfabrykowana", udająca staropolską i w ogóle nie przystająca do lokalnego obrazu toponimii. Uważam, że należy tę nazwę zmienić, zwłaszcza że osada, która dziś nosi tę nazwę przed wojną przynależała do Sarkajm i wraz z nimi dzieliła swoje staropruskie miano. Dodatkowo, notowana na mapach potoczna nazwa ''Żarki'' to przejściowa, używana krótko po wojnie nazwa Sarkajm, będąca luźnym spolszczeniem zniemczonej formy tej nazwy (adideacja ''Schar''- do pol. ''Żar''-, skrócenie -''keim'' do -''ki''). Ponieważ jednak nie jest to forma dobrze oddająca pruski oryginał, proponuję jednak przetłumaczyć przedwojenną n. niem. jako ''Sarkajmski Folwark'', w bezpośrednim nawiązaniu do sąsiednich Sarkajm. | ||
Linia 30 062: | Linia 30 414: | ||
*Przed wojną: ''Gudoki''. Taką formę podaje Teka Toruńska i zdaje się kontynuować ją przekaz Leydinga - ''Gudaki'' (prawdopodobnie hiperpoprawny - być może Leyding niesłusznie doszukał się w końcówce -oki "a pochylonego"). Powojenna forma ''Gudziki'' zdaje się opierać na najstarszym zapisie, wskazującym na prus. sufiks -īk- (być może to jednak błąd zapisywacza, jako że wszystkie inne zapisy wskazują na suf. -uk-/-ōk-), kłóci się ona jednak z przedwojenną tradycją. Ponadto, ludowa forma ''Gudoki'' ma jeszcze tę zaletę, że zmniejsza ryzyko pomyłki ze wsią ''Gudniki'', położoną w tej samej gminie (obecne nazewnictwo prowadzi do częstych pomyłek tych dwu wsi). Należy ją przywrócić. | *Przed wojną: ''Gudoki''. Taką formę podaje Teka Toruńska i zdaje się kontynuować ją przekaz Leydinga - ''Gudaki'' (prawdopodobnie hiperpoprawny - być może Leyding niesłusznie doszukał się w końcówce -oki "a pochylonego"). Powojenna forma ''Gudziki'' zdaje się opierać na najstarszym zapisie, wskazującym na prus. sufiks -īk- (być może to jednak błąd zapisywacza, jako że wszystkie inne zapisy wskazują na suf. -uk-/-ōk-), kłóci się ona jednak z przedwojenną tradycją. Ponadto, ludowa forma ''Gudoki'' ma jeszcze tę zaletę, że zmniejsza ryzyko pomyłki ze wsią ''Gudniki'', położoną w tej samej gminie (obecne nazewnictwo prowadzi do częstych pomyłek tych dwu wsi). Należy ją przywrócić. | ||
*W Tece Toruńskiej pojawia też forma niem. ''Gudokeim'', która może wskazywać na oboczną postać prus. z członem -''kaims'', o ile nie jest to błąd lub niewłaściwe odczytanie oryginalnego rękopisu (zamiast ''Gudokenn''?). | *W Tece Toruńskiej pojawia też forma niem. ''Gudokeim'', która może wskazywać na oboczną postać prus. z członem -''kaims'', o ile nie jest to błąd lub niewłaściwe odczytanie oryginalnego rękopisu (zamiast ''Gudokenn''?). | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kałwągi''' | |'''Kałwągi''' | ||
Linia 30 198: | Linia 30 542: | ||
|'''Paryż''' | |'''Paryż''' | ||
| | | | ||
− | *1419 ''Parys'', 1486 ''Parisz''. Nazwa, wbrew pozorom, uważana za pruską (Przybytek rekonstruuje *Pa-rīz lub *Pa-rēz). Potocznie jednak była | + | *1419 ''Parys'', 1486 ''Parisz''. Nazwa, wbrew pozorom, uważana za pruską (Przybytek rekonstruuje *Pa-rīz lub *Pa-rēz). Potocznie jednak była skojarzona z nazwą stolicy Francji. |
*Przed wojną: ''Paryż''. Tak u Kętrzyńskiego, w Tece Toruńskiej (jako ''Paryz'' - co jednoznacznie wskazuje na mazurzenie), Chojnackiego, a także u Leydinga. Mimo to, KUNM ustaliła formę ''Parys'', która prawdopodobnie miała oddalić wtórne skojarzenia z francuskim Paryżem i upodobnić nazwę do pruskiego oryginału. Jest to jednak przykład sztucznego "poprawiania" ludowego nazewnictwa. Mazurzy nazywali tę wieś ''Paryżem'' i nie ma na to rady - tylko taka forma może uchodzić za poprawną, przedwojenną polską formę tej nazwy i dlatego w takiej formie postuluje jej przywrócenie. | *Przed wojną: ''Paryż''. Tak u Kętrzyńskiego, w Tece Toruńskiej (jako ''Paryz'' - co jednoznacznie wskazuje na mazurzenie), Chojnackiego, a także u Leydinga. Mimo to, KUNM ustaliła formę ''Parys'', która prawdopodobnie miała oddalić wtórne skojarzenia z francuskim Paryżem i upodobnić nazwę do pruskiego oryginału. Jest to jednak przykład sztucznego "poprawiania" ludowego nazewnictwa. Mazurzy nazywali tę wieś ''Paryżem'' i nie ma na to rady - tylko taka forma może uchodzić za poprawną, przedwojenną polską formę tej nazwy i dlatego w takiej formie postuluje jej przywrócenie. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 30 470: | Linia 30 814: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Potocznie też: ''Bartymin''. Unikać | + | *Potocznie też: ''Bartymin'' lub ''Bartynin''. Unikać tych niepoprawnej form. |
*Przysiółek ''Mała Bertynówka'' wydzielony z Bertyn, bez przedwojennej nazwy. | *Przysiółek ''Mała Bertynówka'' wydzielony z Bertyn, bez przedwojennej nazwy. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 30 716: | Linia 31 060: | ||
|1 | |1 | ||
|''Spiegels'' | |''Spiegels'' | ||
− | | | + | |osobowe (niemieckie?) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
*Oboczne n. niem. ''Görkendorf'', ''Spiegels-Langheim''. | *Oboczne n. niem. ''Görkendorf'', ''Spiegels-Langheim''. | ||
− | * | + | *1449-51 ''Girckendorf''. Pierwotna nazwa niemiecka, od XVI w. pojawia się nowsza nazwa ''Śpigiel'' (niem. ''Spiegels''), pochodząca od nazwiska odbiorcy nadania z 1540 r., Jana Śpigla (nazwisko niem. pochodzenia, według kartoteki NMP). W czasach przedwojennych nazwą oficjalną jest ''Spiegels'', ale nazwa ''Görkendorf'' współistniała jako oboczna praktycznie do XX wieku. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Śpiglówka''' | |'''Śpiglówka''' | ||
Linia 30 726: | Linia 31 070: | ||
|1 | |1 | ||
|''Spieglowken'' | |''Spieglowken'' | ||
− | | | + | |polskie (relacyjne) |
| -- | | -- | ||
| | | | ||
Linia 30 738: | Linia 31 082: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Świętolipka''. | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Świętolipka''. | ||
+ | *Pierwotnie ''Linde'' ("lipa", dok. 1491), najstarszy zapis jest zlatynizowany: ''Tilia'' (1486). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tolniki Małe''' | |'''Tolniki Małe''' | ||
Linia 30 779: | Linia 31 125: | ||
| | | | ||
*Niem. obocznie: ''Wolla'', ''Grünhoff'' (to ostatnie tylko w SGKP). | *Niem. obocznie: ''Wolla'', ''Grünhoff'' (to ostatnie tylko w SGKP). | ||
− | *Pierwotnie: ''Duerwangen'' (1400, 1565). Nazwa pruska, przez polskich zastąpiona przez własną nazwę ''Wola'', notowaną od początku XVII w., początkowo obocznie z nazwą ''Dąbrowa'' (kalka prus. -''wangus''?) - 1609 ''Wolla'' alias ''Damerau''. Te dwie, niezwiązane ze sobą nazwy istniały ze sobą przez wieki (Niemcy przejęli nazwę pruską, Warmiacy nadal używali swojej). | + | *Pierwotnie: ''Duerwangen'' (1400, 1565). Nazwa pruska, przez polskich Warmiaków zastąpiona przez własną nazwę ''Wola'', notowaną od początku XVII w., początkowo obocznie z nazwą ''Dąbrowa'' (kalka prus. -''wangus''?) - 1609 ''Wolla'' alias ''Damerau''. Te dwie, niezwiązane ze sobą nazwy istniały ze sobą przez wieki (Niemcy przejęli nazwę pruską, Warmiacy nadal używali swojej). |
*Gwarowo: ''Vola'', ''Dˊirvaŋgˊi'' (?). | *Gwarowo: ''Vola'', ''Dˊirvaŋgˊi'' (?). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 30 819: | Linia 31 165: | ||
*Oboczna n. niem. ''Eggertshof''. | *Oboczna n. niem. ''Eggertshof''. | ||
*Nadana po wojnie n. pol. ''Wólka Ryńska'' opiera się na członie ''Rhein''- (przez co skojarzono tę nazwę z miastem Ryn), co jednak nie jest poprawną adaptacją - ''Rheindorf'' to nazwisko pierwszego właściciela tej osady. Innej tradycji brak. | *Nadana po wojnie n. pol. ''Wólka Ryńska'' opiera się na członie ''Rhein''- (przez co skojarzono tę nazwę z miastem Ryn), co jednak nie jest poprawną adaptacją - ''Rheindorf'' to nazwisko pierwszego właściciela tej osady. Innej tradycji brak. | ||
− | *Na mapach również jako: '' | + | *Na mapach również jako: ''Wólka Remowska''. Człon drugi niezrozumiały. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zawidy''' | |'''Zawidy''' | ||
Linia 30 955: | Linia 31 301: | ||
|'''Leśniewo''' | |'''Leśniewo''' | ||
|Srokowo | |Srokowo | ||
− | | | + | |4 |
|''Fürstenau'' | |''Fürstenau'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Fersztynowo''' |
− | | | + | |Według Kohutka pol. ''Fersztynowo''. Wydaje się, że obecna nazwa ''Leśniewo'' zdaje się nawiązywać do starszych zapisów nazwy niem. typu ''Forstenaw'' (1422), które zinterpretowano jako pochodzące od ''Forst'' "obszar leśny". Nie jestem pewien, co do słuszności takiego wywodu, a poza tym skoro istnieje kohutkowe spolszczenie, wolę zastosować je zamiast nowotworu KUNM. W obecnym nazewnictwie ponadto rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja, gdyż nazwę osady ''Fürstenhof'' (pochodną od tej wsi), przetłumaczono już dosłownie jako ''Księży Dwór'', nawiązując wyraźnie do znaczenia niem. ''Fürst''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Leśny Rów''' | |'''Leśny Rów''' | ||
Linia 31 027: | Linia 31 373: | ||
| | | | ||
*Według ustaleń KUNM: ''Boruchowo''. | *Według ustaleń KUNM: ''Boruchowo''. | ||
− | *Fakt, że osada dziś nosi nazwę ''Pieczarki'' wynika z błędu przy wdrażaniu urzędowego | + | *Fakt, że osada dziś nosi nazwę ''Pieczarki'' wynika z błędu przy wdrażaniu urzędowego nazewnictwa - osadę pomylono ze wsią ''Pieczarki'' w pow. węgorzewskim (p. ''Pieczarki'', gm. Pozezdrze), która w czasach międzywojennych została przechrzczona na niem. ''Bergensee'' w ramach germanizacji. Ponieważ jednak projektowana urzędowa nazwa ''Boruchowo'' jest bezwartościowym, pseudoimiennym chrztem KUNM, nie widzę powodu, aby ją przywracać. Wobec braku polskiej tradycji, niech zostanie jak jest. Leyding podaje dla tej osady ciekawą nazwę ''Wyłudki'', która zdaje się nawiązywać do toponimów takich jak ''Wyłudy'' (pow. węgoborski, gm. Pozezdrze) czy ''Wyłudki'' (pow. lecki, gm. Miłki), o staropruskiej genezie. Nie widzę jednak dla niej uzasadnienia historycznego w kontekście tej miejscowości. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Podlasie''' | |'''Podlasie''' | ||
Linia 31 140: | Linia 31 486: | ||
*Nazwa ''Drengfurth'' (często też zapisywana ''Drengfurt'', 1486 ''Dringeforth'') uchodzi za niemiecką (dosłownie "ciasny bród"). Co prawda, Rospond próbuje się w członie ''Dreng''- doszukać się pruskiego rdzenia i zestawia go z prus. toponimami typu ''Drangedowe'' (1326) czy ''Drangsitten'' (obecnie po rosyjskiej stronie), ale chyba współczesna nauka nie podziela tego poglądu. | *Nazwa ''Drengfurth'' (często też zapisywana ''Drengfurt'', 1486 ''Dringeforth'') uchodzi za niemiecką (dosłownie "ciasny bród"). Co prawda, Rospond próbuje się w członie ''Dreng''- doszukać się pruskiego rdzenia i zestawia go z prus. toponimami typu ''Drangedowe'' (1326) czy ''Drangsitten'' (obecnie po rosyjskiej stronie), ale chyba współczesna nauka nie podziela tego poglądu. | ||
*Leyding obocznie do n. ''Dryfort'' notuje również ''Białobród'', nie spotykaną gdziekolwiek indziej. Być może jakaś powojenna efemeryda (o tyle ciekawa, że II człon jest równy znaczeniowo niemieckiemu, dla cząstki ''Biało''- jednak nie sposób znaleźć jakiejkolwiek motywacji). | *Leyding obocznie do n. ''Dryfort'' notuje również ''Białobród'', nie spotykaną gdziekolwiek indziej. Być może jakaś powojenna efemeryda (o tyle ciekawa, że II człon jest równy znaczeniowo niemieckiemu, dla cząstki ''Biało''- jednak nie sposób znaleźć jakiejkolwiek motywacji). | ||
+ | *Po litewsku: ''Drypurtas''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Srokowski Dwór''' | |'''Srokowski Dwór''' | ||
Linia 31 237: | Linia 31 584: | ||
*Oryginalną nazwę miasta łączy się z pruskim etnonimem ''Bartowie'' (kraina ''Barcja'', na terenie której założono miasto) - mamy więc do czynienia z hybrydą prusko-niemiecką, z niem. członem -''stein'' "kamień", określającym zamek. Nazwę wtórnie skojarzono z imieniem biskupa Bartłomieja, mającym duży wkład w chrystianizację Prus. | *Oryginalną nazwę miasta łączy się z pruskim etnonimem ''Bartowie'' (kraina ''Barcja'', na terenie której założono miasto) - mamy więc do czynienia z hybrydą prusko-niemiecką, z niem. członem -''stein'' "kamień", określającym zamek. Nazwę wtórnie skojarzono z imieniem biskupa Bartłomieja, mającym duży wkład w chrystianizację Prus. | ||
*Nazwa oryginalnie spolszczona jako ''Barsztyn'' (od skróconego niem. ''Bartstein''). Od XIX w. nazwa ta jest jednak w polskiej literaturze coraz mocniej wypierane przez bardziej spolszczone określenie ''Bartoszyce'' (wynikające zapewne z wyżej wspomnianego skojarzenia z Bartłomiejem czyli Bartoszem), które ostatecznie ustaliło się w oficjalnym użyciu. | *Nazwa oryginalnie spolszczona jako ''Barsztyn'' (od skróconego niem. ''Bartstein''). Od XIX w. nazwa ta jest jednak w polskiej literaturze coraz mocniej wypierane przez bardziej spolszczone określenie ''Bartoszyce'' (wynikające zapewne z wyżej wspomnianego skojarzenia z Bartłomiejem czyli Bartoszem), które ostatecznie ustaliło się w oficjalnym użyciu. | ||
+ | *Po litewsku: ''Barštynas''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lidzbarskie Przedmieście''' | |'''Lidzbarskie Przedmieście''' | ||
Linia 31 439: | Linia 31 787: | ||
| | | | ||
*Oboczna n. niem. ''Drawing''. Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od n. rzeki ''Drawing-Fließ'' (częściej: ''Mühlenfließ''), dziś znana jako ''Bajdycka Młynówka'' (na tabliczce przy drodze błędnie "Bejdycka"). | *Oboczna n. niem. ''Drawing''. Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od n. rzeki ''Drawing-Fließ'' (częściej: ''Mühlenfließ''), dziś znana jako ''Bajdycka Młynówka'' (na tabliczce przy drodze błędnie "Bejdycka"). | ||
− | *Powojenna nazwa polska opiera się oczywiście na obocznej n. niem., ponowionej od hydronimu, jednak oddaje ją w sposób niedokładny - z niezrozumiałym opuszczeniem prus. sufiksu -''ing''. Bardziej dokładniejsze spolszczenie notuje Leyding - ''Drawień'', zaś na powojennych mapach pojawia się też wariant ''Drawiny'', który uważam za najlepszy. Zaś nazwę samej Bajdyckiej Młynówki należałoby poprawić na ''Drawina'' (nie rozumiem, dlaczego KUNM w nazwie miejscowej odzwierciedliła ten hydronim, zaś w nazwie samej rzeki już nie - co najmniej dziwna decyzja). | + | *Powojenna nazwa polska opiera się oczywiście na obocznej n. niem., ponowionej od hydronimu, jednak oddaje ją w sposób niedokładny - z niezrozumiałym opuszczeniem prus. sufiksu -''ing''. Bardziej dokładniejsze spolszczenie notuje Leyding - ''Drawień'' (również w PRNG), zaś na powojennych mapach pojawia się też wariant ''Drawiny'', który uważam za najlepszy. Zaś nazwę samej Bajdyckiej Młynówki należałoby poprawić na ''Drawina'' (nie rozumiem, dlaczego KUNM w nazwie miejscowej odzwierciedliła ten hydronim, zaś w nazwie samej rzeki już nie - co najmniej dziwna decyzja). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Falczewo''' | |'''Falczewo''' | ||
Linia 31 499: | Linia 31 847: | ||
| | | | ||
*1423 ''Glumen''. Nazwa pruska. | *1423 ''Glumen''. Nazwa pruska. | ||
− | *Na niektórych starych mapach można spotkać postać polską ''Głąbsk''. Uważam jednak tę formę za sztuczną, prawdopodobnie błąd kartografa. | + | *Na niektórych starych mapach i u Kohutka (co prawdopodobnie przepisał z map) można spotkać postać polską ''Głąbsk''. Uważam jednak tę formę za sztuczną, prawdopodobnie błąd kartografa. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gromki''' | |'''Gromki''' | ||
Linia 31 635: | Linia 31 983: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1340 ''Loyden'', 1341 ''Leyde'', 1342 ''Layde''. | + | |1340 ''Loyden'', 1341 ''Leyde'', 1342 ''Layde''. Kohutkowe ''Legdy'' to sztuczne, pisowniane przejęcie n. niemieckiej, niewarte zmiany. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lipina''' | |'''Lipina''' | ||
Linia 31 699: | Linia 32 047: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1423 ''Merkyn'', ''Merkinen''. | + | |1423 ''Merkyn'', ''Merkinen''. Kohutkowe ''Markieny'' to do bólu pisowniane przejęcie nowożytnej formy niemieckiej - nazwa obecna spisuje się lepiej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Maszewy''' | |'''Maszewy''' | ||
Linia 31 792: | Linia 32 140: | ||
*Pierwotnie dwie różne nazwy pruskie: 1419 ''Preimok'', 1533 ''Passarien'', 1570 ''Preymocken''. Nazwy te współistniały do XVII w., jednak ostatecznie zwyciężyła nazwa ''Passarien'' - prawdopodobnie etymologicznie tożsama z pierwotną nazwą rzeki Pasłęki (Pasarii), jednak nie związana bezpośrednio z tym hydronimem. | *Pierwotnie dwie różne nazwy pruskie: 1419 ''Preimok'', 1533 ''Passarien'', 1570 ''Preymocken''. Nazwy te współistniały do XVII w., jednak ostatecznie zwyciężyła nazwa ''Passarien'' - prawdopodobnie etymologicznie tożsama z pierwotną nazwą rzeki Pasłęki (Pasarii), jednak nie związana bezpośrednio z tym hydronimem. | ||
*W dawnej osadzie znajdują się jeszcze jakieś zabudowania (prawdopodobnie niezamieszkałe), dlatego zawieram ją tutaj. | *W dawnej osadzie znajdują się jeszcze jakieś zabudowania (prawdopodobnie niezamieszkałe), dlatego zawieram ją tutaj. | ||
+ | *Forma wariantywna (notowana przez PRNG): ''Pasargi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Perkujki''' | |'''Perkujki''' | ||
Linia 32 109: | Linia 32 458: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinwallhof''. | + | | |
+ | *Nazwa w latach 1938-45: ''Kleinwallhof''. | ||
+ | *Nazwa wariantowa wg PRNG: ''Mała Wola''. Postać urzędowa jednak zgodna z danymi przedwojennymi. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wyręba''' | |'''Wyręba''' | ||
Linia 32 151: | Linia 32 502: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1353 ''Begonithen'', 1427 ''Begonyten''. Nazwa pruska. Pierwotnie wieś ta nosiła również niemiecką nazwę ''Rosenau'' (1343, 1356 ''Rosenow''; 1427 ''Rosenaw''), która jednak od XV wieku zanika. | + | | |
+ | *Potocznie także: ''Bagnity''. Wariant ten opiera się na nowożytnej postaci niem., jednak formę urzędową jako opartą bliżej na pruskim oryginale uważam za lepszą. | ||
+ | *1353 ''Begonithen'', 1427 ''Begonyten''. Nazwa pruska. Pierwotnie wieś ta nosiła również niemiecką nazwę ''Rosenau'' (1343, 1356 ''Rosenow''; 1427 ''Rosenaw''), która jednak od XV wieku zanika. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dąbrowa''' | |'''Dąbrowa''' | ||
Linia 32 231: | Linia 32 584: | ||
|(Lędławki) | |(Lędławki) | ||
| | | | ||
− | *Postać ustalona oficjalnie po wojnie: ''Lędławki''. | + | *Postać ustalona oficjalnie po wojnie: ''Lędławki''. W 2005 r. jednak zamieniono tę postać na ''Łędławki''. Nie ma tutaj przedwojennej polskiej tradycji (a wahania L/Ł nie są w toponimii Warmii rzadkością), ale wydaje mi się, że starsza postać z nagłosowym L- brzmiała lepiej. |
*1362, 1396 ''Lindelawke''; 1400 ''Lyndelauke'', ''Lindelawken''. Początkowo wieś nosiła także oboczną n. niemiecką ''Rosengarte'' (1362), ta jednak prędko zanikła. | *1362, 1396 ''Lindelawke''; 1400 ''Lyndelauke'', ''Lindelawken''. Początkowo wieś nosiła także oboczną n. niemiecką ''Rosengarte'' (1362), ta jednak prędko zanikła. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 32 255: | Linia 32 608: | ||
|Bisztynek | |Bisztynek | ||
|2 | |2 | ||
− | |'' | + | |''Niederhof'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
Linia 32 297: | Linia 32 650: | ||
|''Prossiten'' | |''Prossiten'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
*1334 ''Prassyten'', 1358 ''Pressiten'', 1366 ''Prassithen''. | *1334 ''Prassyten'', 1358 ''Pressiten'', 1366 ''Prassithen''. | ||
− | *Gwarowo: ''Prosyty'' (do ''Prosyt''). Być może forma starsza, ale brak przedwojennych danych, mogących to potwierdzić. | + | *Gwarowo: ''Prosyty'' (do ''Prosyt''). Być może forma starsza, ale brak przedwojennych danych, mogących to potwierdzić. Podobnie u Kohutka - ''Prasyty'', ale ze względu na brak mocnej tradycji, chyba nie ma sensu zmieniać nazwy obecnej, która oddaje pruski oryginał równie dobrze. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Sątopy''' | |'''Sątopy''' | ||
Linia 32 338: | Linia 32 691: | ||
|3 | |3 | ||
|''Zandersdorf'' | |''Zandersdorf'' | ||
− | |niemieckie | + | |niemieckie? |
|(Sędrówka) | |(Sędrówka) | ||
− | |Brak przedwojennej tradycji. Nazwa ''Swędrówka'' jest dość dziwnym tworem nazewniczym, zwłaszcza że relacyjną do niej nazwę ''Zanderborken'' ustalono jako ''Borki Sędrowskie'' (nie "Swędrowskie"!). Leyding podaje ''Sędrówkę'', gdzie Sędr- zdaje się być nawiązaniem fonetycznym do n. os. ''Zander'' z nazwy niemieckiej. Może warte rozważenia | + | | |
+ | *1338, 1374 ''Sandirsdorff''; 1422 ''Sandersdorff''; 1437 ''Sundersdorf''. | ||
+ | *Brak przedwojennej tradycji. Nazwa ''Swędrówka'' jest dość dziwnym tworem nazewniczym, zwłaszcza że relacyjną do niej nazwę ''Zanderborken'' ustalono jako ''Borki Sędrowskie'' (nie "Swędrowskie"!). Leyding podaje ''Sędrówkę'', gdzie Sędr- zdaje się być nawiązaniem fonetycznym do n. os. ''Zander'' z nazwy niemieckiej. Może warte rozważenia - dla konsekwencji, a także dlatego że Przybytek w NMP rozważa możliwość pochodzenia nazwy od pruskiego imienia osobowego (''Sandar'', ''Sandare''), chociaż bardziej składania się ku opcji, że ''Sander'', ''Zander'' to po prostu skrócona forma od Aleksandra. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Troksy''' | |'''Troksy''' | ||
Linia 32 350: | Linia 32 705: | ||
| | | | ||
*Oboczne n. niem. ''Troxen'', ''Klein Losgehnen''. Postać pierwsza (zaświadczona w spisie z 1820 r.) jeżeli jest spolonizowana, może świadczyć o istnieniu formy pol. ''Troksy'' już w XIX w. | *Oboczne n. niem. ''Troxen'', ''Klein Losgehnen''. Postać pierwsza (zaświadczona w spisie z 1820 r.) jeżeli jest spolonizowana, może świadczyć o istnieniu formy pol. ''Troksy'' już w XIX w. | ||
− | *Pierwotnie: 1435 ''Lusigein'', 1579 ''Truchsen''. Wieś miała więc dwie oboczne nazwy pruskie - ta zaświadczona wcześniej przetrwała aż do końca XVIII w., jako ''Klein Losgehnen''. | + | *Pierwotnie: 1435 ''Lusigein'', 1579 ''Truchsen''. Wieś miała więc dwie oboczne nazwy pruskie - ta zaświadczona wcześniej przetrwała aż do końca XVIII w., jako ''Klein Losgehnen''. |
+ | *Być może to właśnie o tej wsi mówią Kętrzyński (a za nim SGKP) jako o zaginionej wsi ''Luzjany Małe'' al. ''Luzjanki'' (podany jest też zapis źródłowy ''Lozaynen minus''), którą miał założyć w 1524 r. biskup warmijski Fabian, a następnie miała być w posiadaniu właściciela Luzjan, Andrzeja Gąsiorowskiego. Podane przez Kętrzyńskiego fakty historyczne wskazywałyby na położenie tej miejscowości obok wsi Łężany (daw. ''Lężajny'' al. ''Luzjany'' - zob. ''Łężany'' w gm. Reszel), co umiarkowanie zgadza się z położeniem Troks (wsie te dzieli ok. 15 km). Ponadto, używana u Goldbecka forma niem. ''Klein Losgehnen'' (jednoznacznie tożsama z Troksami) nie jest zbyt zgodna z tymi danymi, gdyż wskazywałaby raczej na związek ze wsią ''Lusiny'' (niem. ''Losgehnen'') w obecnej gm. Bartoszyce niż z Łężanami (niem. ''Loszainen''). Zapisy odnoszące się do "Luzjan Małych" utożsamia z Troksami Przybytek oraz kartoteka NMP. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Troszkowo''' | |'''Troszkowo''' | ||
Linia 32 434: | Linia 32 790: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |U Kohutka: ''Bukowo'', ale raczej zmiana nie warta zachodu. Wątpię, aby kohutkowa forma miała jakieś pokrycie w rzeczywistości. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Czyprki''' | |'''Czyprki''' | ||
Linia 32 589: | Linia 32 945: | ||
|'''Salwarszyny''' | |'''Salwarszyny''' | ||
| | | | ||
− | *1789 ''Salwawarschienen'' - Przybytek niesłusznie uważa ten zapis za błędny (i niezadowalająco objaśnia tę nazwę), [https://books.google.pl/books?hl=pl&id=DkeFAAAAIAAJ&dq=%22Salvawarschinen%22&focus=searchwithinvolume&q=Sallwawarschinen u Vogla (nie posiadam niestety tej książki)] można znaleźć inne zapisy z XVIII w. o podobnym brzmieniu. Mamy więc do czynienia z dwuczłonową nazwa pruska, gdzie I człon jest równy prus. ''Sallawa'' "żuława" , a także historycznej nazwie pobliskiej miejscowości ''Żuławy'' (dziś nieistniejąca) - niem. ''Gut Schönwiese'', hist. ''Solwo''(1419), ''Solowe'' (1423). | + | *1789 ''Salwawarschienen'' - Przybytek niesłusznie uważa ten zapis za błędny (i niezadowalająco objaśnia tę nazwę), [https://books.google.pl/books?hl=pl&id=DkeFAAAAIAAJ&dq=%22Salvawarschinen%22&focus=searchwithinvolume&q=Sallwawarschinen u Vogla (nie posiadam niestety tej książki)] można znaleźć inne zapisy z XVIII w. o podobnym brzmieniu. Mamy więc do czynienia z dwuczłonową nazwa pruska, gdzie I człon jest równy prus. ''Sallawa'' "żuława" , a także historycznej nazwie pobliskiej miejscowości ''Żuławy'' (dziś nieistniejąca) - niem. ''Gut Schönwiese'', hist. ''Solwo'' (1419), ''Solowe'' (1423). |
*Powojenna nazwa ''Kanie'' (uzupełniona przez KUNM nieco zbytecznym dookreśleniem "Iławeckie") zdaje się być nawiązaniem do pruskiego pola ''Kannen'', wymienionego w nadaniu dla sąsiedniej wioski ''Trojaczek'' (niem. ''Dittchenhöfen'', dziś nie istnieje) z 1468 r. Nigdzie (poza Leydingiem) nie spotkałem się jednak z utożsamieniem tej nazwy wprost z Kaniami. Lepszym rozwiązaniem byłoby spolszczenie oryginalnej pruskiej nazwy tej wsi - krótko po wojnie w nazewnictwie kolejowym funkcjonowało mało udane spolszczenie ''Zelwarsin''. Zamiast tego postuluję bliższą oryginałowi autorską formę ''Salwarszyny''. | *Powojenna nazwa ''Kanie'' (uzupełniona przez KUNM nieco zbytecznym dookreśleniem "Iławeckie") zdaje się być nawiązaniem do pruskiego pola ''Kannen'', wymienionego w nadaniu dla sąsiedniej wioski ''Trojaczek'' (niem. ''Dittchenhöfen'', dziś nie istnieje) z 1468 r. Nigdzie (poza Leydingiem) nie spotkałem się jednak z utożsamieniem tej nazwy wprost z Kaniami. Lepszym rozwiązaniem byłoby spolszczenie oryginalnej pruskiej nazwy tej wsi - krótko po wojnie w nazewnictwie kolejowym funkcjonowało mało udane spolszczenie ''Zelwarsin''. Zamiast tego postuluję bliższą oryginałowi autorską formę ''Salwarszyny''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 32 622: | Linia 32 978: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nieurzędowo także: ''Kumkiejmy Małe''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lipniki''' | |'''Lipniki''' | ||
Linia 32 638: | Linia 32 994: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Liznowo''' | |'''Liznowo''' | ||
− | |U Leydinga: ''Liznowo'', co wydaje się w pełni naturalnym przyswojeniem n. niemieckiej (por. wieś ''Ostrzeszewo'' na Warmii, dawniej ''Liznowy'', niem. ''Elisenhof''). | + | |U Leydinga: ''Liznowo'', co wydaje się w pełni naturalnym przyswojeniem n. niemieckiej (por. wieś ''Ostrzeszewo'' na Warmii, dawniej ''Liznowy'', niem. ''Elisenhof''). Ponadto, PRNG podaje również potoczny wariant jako ''Lisnowo''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nerwiki''' | |'''Nerwiki''' | ||
Linia 32 768: | Linia 33 124: | ||
|'''Robity''' | |'''Robity''' | ||
|Górowo Iławeckie | |Górowo Iławeckie | ||
− | | | + | |1 |
|''Robitten'' | |''Robitten'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
Linia 33 003: | Linia 33 359: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Biersławki''' | |'''Biersławki''' | ||
− | |1371 ''Dichtrichsdorf'', 1419 ''Barselawke''. Ta druga nazwa jest pochodzenia pruskiego i na jej podstawie Leyding używa dla wsi n. polskiej ''Biersławek'' (co należy poprawić na regularne -''ławki''). Chociaż oczywiście nazwa ''Dzietrzychowo'' jest poprawnym spolszczeniem n. niemieckiej (jednak powojennym, brak takiej formy pol. przed wojną), to w sytuacji, kiedy mamy do wyboru nazwę niemiecką i pruską (a przedwojennej polskiej tradycji brak), należy wybrać pruską. | + | |1371 ''Dichtrichsdorf'', 1419 ''Barselawke''. Ta druga nazwa jest pochodzenia pruskiego i na jej podstawie Leyding używa dla wsi n. polskiej ''Biersławek'' (co należy poprawić na regularne -''ławki''). Chociaż oczywiście nazwa ''Dzietrzychowo'' jest poprawnym spolszczeniem n. niemieckiej (jednak powojennym, brak takiej formy pol. przed wojną, Kohutkowe ''Wietrzychowo'' raczej per analogiam do wsi pod Niborkiem [takie transpozycje są u niego częste, nierzadko przepisywane z map]), to w sytuacji, kiedy mamy do wyboru nazwę niemiecką i pruską (a przedwojennej polskiej tradycji brak), należy wybrać pruską. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Gaj''' | |'''Gaj''' | ||
Linia 33 111: | Linia 33 467: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Pierwotnie: ''Maymelauken'' (data nieznana). | + | | |
+ | *Pierwotnie: ''Maymelauken'' (data nieznana). | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Najmławki''. Jest to jakieś dowolne przeinaczenie i należy go się wystrzegać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Masuny''' | |'''Masuny''' | ||
Linia 33 298: | Linia 33 656: | ||
|'''Szembruch''' | |'''Szembruch''' | ||
| | | | ||
− | *Przed wojną (w kalendarzach Giersza): ''Szenbruch''. Nie jest to może silna tradycja, | + | *Przed wojną (w kalendarzach Giersza): ''Szenbruch'', u Kohutka: ''Szombruk''. Nie jest to może silna tradycja, ale wystarczy to, aby pozbyć się mało wartościowej, "pustej" powojennej nazwy ''Szczurkowo''. Z dwóch źródeł, wolę trzymać się Giersza (jako materiału starszego i pochodzącego prosto z Prus), pozwalając sobie tylko wprowadzić drobną zmianę w zapisie (''Szembruch'') tak, aby zapis odpowiadał wymowie. Wydaje mi się, że jest to dopuszczalna zmiana. |
*W powojennym potocznym użyciu (m.in. u Leydinga i w nazewnictwie kolejowym): ''Polski Grąd''. Nazwa ta jest o tyle ciekawa (i godna odnotowania, pomimo bycia "powojenną efemerydą"), gdyż zdaje się nawiązywać do położonego na zachód od wsi obiektu wodnego ''Polacken Grund''. Nie znam żadnego współczesnego opracowania, które by nad tą nazwą pochyliło - nie mogę więc z pewnością stwierdzić, czy nazwa ta ma coś wspólnego z "Polakami" (byłby to jeden z nielicznych polskich śladów na tym terenie), czy może ma inną genezę (może przekształcone prus. *Pa-lauk-?). Obiekt ten nie otrzymał nigdy urzędowej polskiej nazwy od KUNM, nie notuje go również Leyding - dziś znajduje się (w całości?) po rosyjskiej stronie granicy, ale nie udało mi się ustalić, jaką tam nosi nazwę (o ile w ogóle). | *W powojennym potocznym użyciu (m.in. u Leydinga i w nazewnictwie kolejowym): ''Polski Grąd''. Nazwa ta jest o tyle ciekawa (i godna odnotowania, pomimo bycia "powojenną efemerydą"), gdyż zdaje się nawiązywać do położonego na zachód od wsi obiektu wodnego ''Polacken Grund''. Nie znam żadnego współczesnego opracowania, które by nad tą nazwą pochyliło - nie mogę więc z pewnością stwierdzić, czy nazwa ta ma coś wspólnego z "Polakami" (byłby to jeden z nielicznych polskich śladów na tym terenie), czy może ma inną genezę (może przekształcone prus. *Pa-lauk-?). Obiekt ten nie otrzymał nigdy urzędowej polskiej nazwy od KUNM, nie notuje go również Leyding - dziś znajduje się (w całości?) po rosyjskiej stronie granicy, ale nie udało mi się ustalić, jaką tam nosi nazwę (o ile w ogóle). | ||
*Wieś została przedzielona sztuczną granicą polsko-sowiecką po wojnie. Północna część wsi, która wylądowała po stronie sowieckiej, otrzymała rosyjską nazwę ''Szyrokoje'' (Широкое) - dzisiaj nie ma tam już zabudowań. | *Wieś została przedzielona sztuczną granicą polsko-sowiecką po wojnie. Północna część wsi, która wylądowała po stronie sowieckiej, otrzymała rosyjską nazwę ''Szyrokoje'' (Широкое) - dzisiaj nie ma tam już zabudowań. | ||
Linia 33 308: | Linia 33 666: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Śmirtkajmy''' | |'''Śmirtkajmy''' | ||
− | |Nie znalazłem żadnych starych zapisów dla tej wsi (brak u Przybytek, NMP nie doszło do "Ś", ale brak odnośników pod Sch- świadczy, że raczej ta wieś została pominięta), jednak nie są one potrzebne aby stwierdzić, że oryginalna nazwa tej wsi jest staropruska, a powojenna n. pol. jej dobrze nie oddaje (chciano najwyraźniej stworzyć nazwę polską podobną fonetycznie do oryginału, jednak | + | |Nie znalazłem żadnych starych zapisów dla tej wsi (brak u Przybytek, NMP nie doszło do "Ś", ale brak odnośników pod Sch- świadczy, że raczej ta wieś została pominięta), jednak nie są one potrzebne aby stwierdzić, że oryginalna nazwa tej wsi jest staropruska, a powojenna n. pol. jej dobrze nie oddaje (chciano najwyraźniej stworzyć nazwę polską podobną fonetycznie do oryginału, jednak stworzono formę, która nie tylko zaciera pruskie pochodzenie nazwy przedwojennej, ale też wywołuje nieprzyjemne skojarzenia). Proponuję wobec tego autorskie spolszczenie ''Śmirtkajmy'', chociaż jeśli istnieją dla tej wsi zapisy starsze niż XVIII w., to mogłyby pomóc w utworzeniu lepszej formy. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tałowo''' | |'''Tałowo''' | ||
Linia 33 865: | Linia 34 223: | ||
|'''Medyny''' | |'''Medyny''' | ||
|Lidzbark Warmiński | |Lidzbark Warmiński | ||
− | | | + | |1 |
|''Medien'' | |''Medien'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1320 ''Medinen'', 1339 ''Medien'', 1340 ''Medyn''. | + | |1320 ''Medinen'', 1339 ''Medien'', 1340 ''Medyn''. Spolszczenie ''Medyny'' u Kohutka, później przyjęte przez KUNM. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Miejska Wola''' | |'''Miejska Wola''' | ||
Linia 34 018: | Linia 34 376: | ||
|2 | |2 | ||
|''Widdrichs'' | |''Widdrichs'' | ||
− | | | + | |niemieckie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Wieś ta nosiła w XIV wieku nazwę niem. ''Schönborn'' (dok. 1339), która od XV-XVI w. ustępuje nazwie ''Widdrichs''. Kartoteka NMP wywodzi tę nazwę z niemieckiego (od imienia ''Widerich''), jednak ja w pełni nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia (por. ''Widryny'' koło Reszla). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wielochowo''' | |'''Wielochowo''' | ||
|Lidzbark Warmiński | |Lidzbark Warmiński | ||
− | | | + | |4 |
|''Großendorf'' | |''Großendorf'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Wielka Wieś''' | |'''Wielka Wieś''' | ||
| | | | ||
− | *U Leydinga: ''Wielka Wieś''. | + | *U Chojnackiego, Kohutka i Leydinga: ''Wielka Wieś''. Taka forma, choć późna, wydaje mi się lepsza od noszącej znamiona chrztu pseudodzierżawczego nazwy ''Wielochowo''. Ponadto, tworzy to pewną konsekwencję z nazwą ''Nowej Wsi Wielkiej'' (historycznie powiązaną). Uważam, że tak prostą semantycznie nazwę należało po prostu przełożyć na polski, bez żadnych udziwnień. |
*Leśniczówka ''Jagodów'' przed wojną należała do Wielochowa. Jej obecna nazwa jest tworem zupełnie dowolnym, niepoprawnym słowotwórczo. Miejsce to nigdy nie doczekało się urzędowej nazwy od KUNM (chyba, że uznać, że ustalenie n. ''Großendorf'' jako "Wielochowa" miało dotyczyć także leśniczówki). | *Leśniczówka ''Jagodów'' przed wojną należała do Wielochowa. Jej obecna nazwa jest tworem zupełnie dowolnym, niepoprawnym słowotwórczo. Miejsce to nigdy nie doczekało się urzędowej nazwy od KUNM (chyba, że uznać, że ustalenie n. ''Großendorf'' jako "Wielochowa" miało dotyczyć także leśniczówki). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 34 062: | Linia 34 420: | ||
|'''Zaręby''' | |'''Zaręby''' | ||
|Lidzbark Warmiński | |Lidzbark Warmiński | ||
− | | | + | |6 |
|''Sperwatten'' | |''Sperwatten'' | ||
|pruskie | |pruskie | ||
− | |''' | + | |'''Sperwaty''' |
− | |1341, 1343 ''Sparwirde''. W XVIII w. ''Sperwarten'', ''Sperwerten'', ''Sperwatten''. Nazwa pruska, przejęta od nazwy lasu (1342 ''Sparwirden'', ''Sperweden'', ''Sperweten'' i inne). Niestety, KUNM nie podjęła się próby spolszczenia tej pięknej staropruskiej nazwy i ustaliła całkowicie przypadkową nazwę "Zaręby". | + | |1341, 1343 ''Sparwirde''. W XVIII w. ''Sperwarten'', ''Sperwerten'', ''Sperwatten''. Nazwa pruska, przejęta od nazwy lasu (1342 ''Sparwirden'', ''Sperweden'', ''Sperweten'' i inne). Niestety, KUNM nie podjęła się próby spolszczenia tej pięknej staropruskiej nazwy i ustaliła całkowicie przypadkową nazwę "Zaręby". Kohutek w prosty sposób spolszcza oryginał jako ''Sperwaty'' i tę formę wybieram. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zwierzyniec''' | |'''Zwierzyniec''' | ||
Linia 34 082: | Linia 34 440: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
|'''Sitowo''' | |'''Sitowo''' | ||
− | | | + | |1338 ''Sittovia''; 1390 ''Sittowe''; 1586, 1609, 1615 ''Sittauen''. W kartotece NMP nazwa objaśniana z niemieckiego, chociaż moim zdaniem równie prawdopodobne jest pruskie pochodzenie. Z tego powodu uważam, że należało ją spolszczyć wierniej jako ''Sitowo'' - tak jak nazywa tę wieś Leyding (jeśli nazwa jest rzeczywiście pruska, to użycie niewystępującej w tym języku głoski "ż" jest zniekształceniem, toteż wariant Leydinga wydaje się bezpieczniejszy). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Biała Wola''' | |'''Biała Wola''' | ||
|Lubomino | |Lubomino | ||
− | | | + | |6 |
|''Dittrichsdorf'' | |''Dittrichsdorf'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |'''Dytrychowo''' |
− | |Wieś leży nad jeziorem ''Tonka'' (niem. ''Dittrichsdorfer See''), które w przeszłości nosiło pruską nazwę ''Kussie'', ''Kusseyn'' (1320) lub ''Kusaw'' (1595), co należałoby spolszczyć jako ''Kusiny'' lub ''Kusawy'' (tę drugą formę podaje Leyding). Z pewnością należy wyrugować nieuzasadnioną KUNMowską nazwę "Tonka" - naprawdę nie mam pojęcia, kto pomyślał, że dobrym pomysłem jest tak przezwać to jezioro... Nazwę ponowioną od jeziora nosiła dawniej wieś ''Piotrowo'' (p. niżej). | + | | |
+ | *U Kohutka: ''Dytrychowo''. Z pewnością lepsza nazwa od obowiązującego chrztu, pozbawionego jakiejkolwiek widocznej motywacji historycznej. | ||
+ | *Wieś leży nad jeziorem ''Tonka'' (niem. ''Dittrichsdorfer See''), które w przeszłości nosiło pruską nazwę ''Kussie'', ''Kusseyn'' (1320) lub ''Kusaw'' (1595), co należałoby spolszczyć jako ''Kusiny'' lub ''Kusawy'' (tę drugą formę podaje Leyding, z kolei Kohutek ma "Jezioro Dytryskie", ale to raczej mało wartościowa forma). Z pewnością należy wyrugować nieuzasadnioną KUNMowską nazwę "Tonka" - naprawdę nie mam pojęcia, kto pomyślał, że dobrym pomysłem jest tak przezwać to jezioro... Nazwę ponowioną od jeziora nosiła dawniej wieś ''Piotrowo'' (p. niżej). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Bieniewo''' | |'''Bieniewo''' | ||
Linia 34 148: | Linia 34 508: | ||
| | | | ||
*Pierwotna nazwa wsi jest pruska: 1332 ''Cusyen'', 1340 ''Kussien'', 1348 ''Cussin''. Nazwa ta jest ponowiona od pobliskiego jeziora, zwanego dziś nie wiedzieć czemu "Tonka" (więcej o jeziorze, p. wyżej ''Biała Wola''). Obocznie n. niemiecka ''Petersdorf'' (w XIV-XVI w. ''Petermannsdorf'') od imienia odbiorcy nadania. | *Pierwotna nazwa wsi jest pruska: 1332 ''Cusyen'', 1340 ''Kussien'', 1348 ''Cussin''. Nazwa ta jest ponowiona od pobliskiego jeziora, zwanego dziś nie wiedzieć czemu "Tonka" (więcej o jeziorze, p. wyżej ''Biała Wola''). Obocznie n. niemiecka ''Petersdorf'' (w XIV-XVI w. ''Petermannsdorf'') od imienia odbiorcy nadania. | ||
− | *W związku z istnieniem starszej, pruskiej nazwy dla tej wsi, należało do niej nawiązać, zamiast niepotrzebnie tłumaczyć nazwę niemiecką. | + | *W związku z istnieniem starszej, pruskiej nazwy dla tej wsi, należało do niej nawiązać, zamiast niepotrzebnie tłumaczyć nazwę niemiecką. Kohutek podaje dla wsi dwie propozycje - ''Piotrowice'' i ''Kusie'', zaś Leyding ma formę ''Kusyny'', co poprawiam na bardziej systematyczne ''Kusiny''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Poborowo''' | |'''Poborowo''' | ||
Linia 34 227: | Linia 34 587: | ||
|Lubomino | |Lubomino | ||
|5 | |5 | ||
− | |'' | + | |''Sommerfeld'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Szkudyty''' | |'''Szkudyty''' | ||
Linia 34 316: | Linia 34 676: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Chojnacki co prawda podaje w formie ''Henryków'', ale ze względu na to, że końcówka -ów jest obca tym terenom, ''Henrykowo'' jest słuszną poprawką. | + | *Chojnacki co prawda podaje w formie ''Henryków'' (Kohutek ma ''Henryków'' al. ''Jędrychowo''), ale ze względu na to, że końcówka -ów jest obca tym terenom, ''Henrykowo'' jest słuszną poprawką. |
*1312, 1317 ''Heinrichowe'', 1319 ''Heinrichow''. Może nazwa pierwotnie polska? Chociaż -''au'' może być także niemieckim przyrostkiem (od ''Aue'' = błonie), to jednak dodawanie go nazw odimiennych jest raczej nietypową praktyką w niemieckiej toponimii. | *1312, 1317 ''Heinrichowe'', 1319 ''Heinrichow''. Może nazwa pierwotnie polska? Chociaż -''au'' może być także niemieckim przyrostkiem (od ''Aue'' = błonie), to jednak dodawanie go nazw odimiennych jest raczej nietypową praktyką w niemieckiej toponimii. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 34 383: | Linia 34 743: | ||
*1312 ''Cumayn'', 1319 ''Cumain'', 1326 ''Cumeyn''. | *1312 ''Cumayn'', 1319 ''Cumain'', 1326 ''Cumeyn''. | ||
*Należąca historycznie do wsi leśniczówka (po niem. ''Försterei Komainen'') w Kumajńskim Lesie, dziś nazywana jest ''Kumasy'' (tak przynajmniej widnieje na mapach). Jest to jakieś całkowicie dowolne przekształcenie nazwy tej wsi i lepiej byłoby stosować dla tej leśniczówki nazwę ''Leśniczówka Kumajny'', tudzież ''Kumajny Leśne''. | *Należąca historycznie do wsi leśniczówka (po niem. ''Försterei Komainen'') w Kumajńskim Lesie, dziś nazywana jest ''Kumasy'' (tak przynajmniej widnieje na mapach). Jest to jakieś całkowicie dowolne przekształcenie nazwy tej wsi i lepiej byłoby stosować dla tej leśniczówki nazwę ''Leśniczówka Kumajny'', tudzież ''Kumajny Leśne''. | ||
+ | *Potoczny wariant: ''Komajny''. Lepiej używać formy urzędowej, jako bliższej pruskiemu oryginałowi. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lejławki Małe''' | |'''Lejławki Małe''' | ||
Linia 34 434: | Linia 34 795: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *U Chojnackiego: ''Opyń''. Jednak jest to raczej okazjonalizm niż coś rzeczywiście używanego. Forma ''Opin'' jest lepsza fonetycznie. | + | *U Chojnackiego i Kohutka: ''Opyń''. Jednak jest to raczej okazjonalizm niż coś rzeczywiście używanego. Forma ''Opin'' jest lepsza fonetycznie. |
*1333 ''Opyn'', 1348 ''Oppin''. Nazwa pruska. | *1333 ''Opyn'', 1348 ''Oppin''. Nazwa pruska. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 34 459: | Linia 34 820: | ||
|hybryda (prus. + niem.) | |hybryda (prus. + niem.) | ||
| -- | | -- | ||
− | |Nazwa leśniczówki ponowiona od nazwy lasu ''Tafterwald'' (pol. powoj. ''Taucki Las''), a ta od jeziora ''Tauty'' (niem. ''Tafter See'', 1317 ''Thaut''). W obowiązującym nazewnictwie widać niekonsekwencję - nazwę leśniczówki uchwalono jako ''Tawty'', ale jeziora - ''Tauty'' i lasu - ''Taucki Las''. Uważam, że należy to ujednolicić: leśniczówka ''Tawty'', jezioro ''Tawty'' (unikać szeroko używanej niepoprawnej nazwy "jez. Taftowo" | + | |Nazwa leśniczówki ponowiona od nazwy lasu ''Tafterwald'' (pol. powoj. ''Taucki Las''), a ta od jeziora ''Tauty'' (niem. ''Tafter See'', 1317 ''Thaut''). W obowiązującym nazewnictwie widać niekonsekwencję - nazwę leśniczówki uchwalono jako ''Tawty'', ale jeziora - ''Tauty'' i lasu - ''Taucki Las''. Uważam, że należy to ujednolicić: leśniczówka ''Tawty'', jezioro ''Tawty'' (unikać szeroko używanej niepoprawnej nazwy "jez. Taftowo", również leśniczówka była nazywana "Taftowem"), ''Tawcki Las''. Forma z -aw- wydaje mi się lepsza pod względem fonetycznym (brak niepolskiego dyftongu -au-, który zresztą zanikł nawet w niem. [może pod wpływem polskim?]). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wojciechowo''' | |'''Wojciechowo''' | ||
Linia 34 542: | Linia 34 903: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - ''Piaski''. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie ''Nowa Karczma'' ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną. | + | |Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - ''Piaski''. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie ''Nowa Karczma'' ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Przebrno''' | |'''Przebrno''' | ||
Linia 34 627: | Linia 34 988: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Marynowo''. | + | |Dawniej też: ''Marynowo'' (do dziś w PRNG jako nazwa wariantywna). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Marzęcino''' | |'''Marzęcino''' | ||
Linia 34 761: | Linia 35 122: | ||
|pruskie? | |pruskie? | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |B. Czopek-Kopciuch (pokój Jej duszy) w NMP łączy tę nazwę z n. wodną ''Stobelake'' (1395; czy to ten sam obiekt co dzisiejsza ''Stobnicka Łacha'', niem. ''Stubasche Lake''?), którą wywodzi od prus. ''stabs''. Co prawda, SGKP pisze kilkukrotnie o ''Sztubskiej Łasze'', co sugerowałoby istnienie formy pol. ''Sztuba'', ale trudno stwierdzić, na ile to rzeczywiście funkcjonująca forma, a na ile pisowniane spolszczenie ''ad hoc'' formy niemieckiej. Ustalona przez KUNM forma ''Stobna'' oddaje ten hipotetyczny pruski źródłosłów wcale nieźle, choć oczywiście można mieć zastrzeżenia co do końcówki -na. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Tuja''' | |'''Tuja''' | ||
Linia 34 777: | Linia 35 138: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Według ustaleń KUNM: ''Węż'''e'''wiec''. | + | |Według ustaleń KUNM: ''Węż'''e'''wiec''. Tak oficjalnie do 2007 r. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wierciny''' | |'''Wierciny''' | ||
Linia 34 851: | Linia 35 212: | ||
| | | | ||
*Nazwa ''Ostaszewo'' sztuczna, pseudosłowiańska, narzucona przez KUNM. Oryginalne spolszczenie, używane przez miejscową ludność polską to ''Szymbark'' lub ''Szembark''. | *Nazwa ''Ostaszewo'' sztuczna, pseudosłowiańska, narzucona przez KUNM. Oryginalne spolszczenie, używane przez miejscową ludność polską to ''Szymbark'' lub ''Szembark''. | ||
− | * | + | *Ceynowa podaje formę ''Gardzin'', ale najprawdopodobniej jest to forma błędna, wynikająca z pomyłki ze wsią ''Gardzień'' (ob. w gminie Iława), która nosiła oboczną n. niem. ''Schönberg''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Palczewo''' | |'''Palczewo''' | ||
Linia 34 926: | Linia 35 287: | ||
| -- | | -- | ||
|Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie ''Głobice'' (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *''Głowica'' (por. ''Głowa Gdańska'' - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie). | |Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie ''Głobice'' (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *''Głowica'' (por. ''Głowa Gdańska'' - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie). | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jantar''' | |'''Jantar''' | ||
Linia 34 942: | Linia 35 295: | ||
|'''Pazwark''' | |'''Pazwark''' | ||
|Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie ''Pazwark''. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. ''Jantar'', nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie ''jantar'', zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę ''Krynica Morska'', przedstawiającą podobny problem). | |Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie ''Pazwark''. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. ''Jantar'', nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie ''jantar'', zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę ''Krynica Morska'', przedstawiającą podobny problem). | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Jantar-Leśniczówka''' | ||
+ | |Stegna | ||
+ | |5 | ||
+ | |''Freienhuben'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | |'''Wolne Włóki''' | ||
+ | | | ||
+ | *Do 1998 oficjalnie: ''Izbiska'' (tak ustaliła KUNM). | ||
+ | *Na mapie powiatu elbląskiego z 1947 r. miejscowość ta nosi nazwę ''Wolne Włóki'' (co jest dosłownym, naturalnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej). Chyba warte przywrócenia w miejsce pozbawionej indywidualności nazwy "Jantar-Leśniczówka" czy niehistorycznej nazwy "Izbiska". | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Junoszyno''' | |'''Junoszyno''' | ||
Linia 35 000: | Linia 35 363: | ||
|'''Babki Rybackie''' | |'''Babki Rybackie''' | ||
|Drugi człon nazwy ''Fischerbabke'' jest zdecydowanie słowiański, zapewne stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi ''Altebabke'' (pol. ''Babki'', zob. też niżej ''Stare Babki''). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę ''Rybina'', kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem. | |Drugi człon nazwy ''Fischerbabke'' jest zdecydowanie słowiański, zapewne stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi ''Altebabke'' (pol. ''Babki'', zob. też niżej ''Stare Babki''). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę ''Rybina'', kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem. | ||
+ | |- align=center | ||
+ | |'''Stare Babki''' | ||
+ | |Stegna | ||
+ | |3 | ||
+ | |''Vierzehnhuben'' | ||
+ | |niemieckie | ||
+ | | -- | ||
+ | | | ||
+ | *Według ustaleń KUNM: ''Zadwórze'' (tak oficjalnie do 2012 r., chociaż wątpliwe, że ktokolwiek takiej nazwy używał - była prawnym reliktem). | ||
+ | *Nazwa ''Stare Babki'' nawiązuje do nieistniejącej już sąsiedniej miejscowości ''Babki'' (niem. ''Altebabke'' - pol. także ''Stare Babki''). Prawdopodobnie po zniknięciu z mapy tej osady, nazwa została przeniesiona na osadę sąsiednią, wypierając przy tym urzędową nazwę ''Zadwórze''. | ||
+ | *Miejscowość niemal całkowicie zburzona w 2015, pod budowę drogi ekspresowej S7. Pozostało tylko kilka domków, znajdujących się opodal drogi. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stegienka''' | |'''Stegienka''' | ||
Linia 35 022: | Linia 35 396: | ||
|''Steegen'' | |''Steegen'' | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *1346 ''Stegin''. Nazwa najprawdopodobniej słowiańska, łączona ze słowem ''stegna'' (ścieżka), znanym u Kaszubów. Możliwa też interpretacja jako ''Ściegna'' (tak zaraz po wojnie). |
− | + | *W XV w. oboczna n. niem. ''Kobbelgrube''. | |
− | |||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stobiec''' | |'''Stobiec''' | ||
Linia 35 042: | Linia 35 407: | ||
|hybryda (słow. + niem.)? | |hybryda (słow. + niem.)? | ||
|'''Stobno'''? | |'''Stobno'''? | ||
− | |Pierwszy człon chyba należy [https://books.google.pl/books?hl=pl&id=alUNAQAAIAAJ&dq=Stobiec&focus=searchwithinvolume&q=Stobiec+Stobendorf rekonstruować jako Stobno], | + | | |
+ | *Pierwszy człon chyba należy [https://books.google.pl/books?hl=pl&id=alUNAQAAIAAJ&dq=Stobiec&focus=searchwithinvolume&q=Stobiec+Stobendorf rekonstruować jako Stobno] - taką etymologię rozważa również kartoteka NMP jako jedną z możliwych (obok pruskiej i niemieckiej). Przyjęta przez KUNM forma ''Stobiec'' nie jest żadną próbą odtworzenia pierwotnej formy tej nazwy - to po prostu chrzest nazewniczy, częściowo nawiązujący do brzmienia oryginału. Wolę rekonstrukcję (nawet niepewną) od takiego tworu. | ||
+ | *Wariant w PRNG: ''Karczewek''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Szkarpawa''' | |'''Szkarpawa''' | ||
Linia 35 074: | Linia 35 441: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Według ustaleń KUNM: ''Wiśniewka Gdańska''. | + | |Według ustaleń KUNM: ''Wiśniewka Gdańska''. Tak oficjalnie do 1998 roku. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wybicko''' | |'''Wybicko''' | ||
Linia 35 092: | Linia 35 459: | ||
| | | | ||
*Nazwę ''Żuławki'' można uznać za kalkę drugiego członu n. niem. Obszar ''Żuław Wiślanych'' nazywano po niemiecku ''Groß Werder'' (dosł. "Wielki Ostrów"). Ponadto, samo słowo ''Żuława'' (pochodzące z prus. ''Sallawa'', od ''salla'' - wyspa, ostrów), bywało także używane jako apellativum, oznaczające małą, błotnistą wysepkę. | *Nazwę ''Żuławki'' można uznać za kalkę drugiego członu n. niem. Obszar ''Żuław Wiślanych'' nazywano po niemiecku ''Groß Werder'' (dosł. "Wielki Ostrów"). Ponadto, samo słowo ''Żuława'' (pochodzące z prus. ''Sallawa'', od ''salla'' - wyspa, ostrów), bywało także używane jako apellativum, oznaczające małą, błotnistą wysepkę. | ||
− | *Ze wsi wydzielono przysiółek ''Książęce Żuławy''. Jego nazwa jest dokładną kalką n. niemieckiej. | + | *Ze wsi wydzielono przysiółek ''Książęce Żuławy'' (także: ''Żuławki Książęce''). Jego nazwa jest dokładną kalką n. niemieckiej. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Dublewo''' | |'''Dublewo''' | ||
Linia 35 373: | Linia 35 740: | ||
|słowiańskie | |słowiańskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |1321 ''Parssow''. Nazwa o słowiańskim pochodzeniu (n. os. ''Parsz''). W literaturze przedwojennej pokutuje zwykle w formie ''Parchowo'' lub ''Parzchowo'' (niepoprawna rekonstrukcja Kętrzyńskiego), jednak dokumenty XVI-wieczne dowodzą poprawności formy ''Parszewo'' (1565 ''Parschewo''; 1570 ''Parsewo'', wsi ''Parszeva''). | + | |1321 ''Parssow''. Nazwa o słowiańskim pochodzeniu (n. os. ''Parsz''). W literaturze przedwojennej pokutuje zwykle w formie ''Parchowo'' lub ''Parzchowo'' (niepoprawna rekonstrukcja Kętrzyńskiego), jednak dokumenty XVI-wieczne dowodzą poprawności formy ''Parszewo'' (1565 ''Parschewo''; 1570 ''Parsewo'', wsi ''Parszeva''). Mimo to, niepoprawna forma "Parchowo" bywa spotykana do dziś, o czym świadczy PRNG. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Pordenowo''' | |'''Pordenowo''' | ||
Linia 35 441: | Linia 35 808: | ||
|'''Grobelno''' | |'''Grobelno''' | ||
|Malbork | |Malbork | ||
− | | | + | |2 |
|''Dammfelde'' | |''Dammfelde'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | | -- |
− | | | + | |Pierwotnie niem. ''Damm'' (ok. 1399 ''Tam'', 1412 ''Tamme'', 1415 ''Tham''). Być może nazwa ta po polsku brzmiała ''Tama'', ale brak na to jakichkolwiek dowodów. Nazwa powojenna oddaje znaczeniowo n. niem, więc po dłuższym zastanowieniu jednak postanawiam zostawić ją w spokoju. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kamienica''' | |'''Kamienica''' | ||
Linia 35 524: | Linia 35 891: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | * | + | *Do 1938 oficjalnie: ''Lipki'' (tak wg ustaleń KUNM). |
− | *Urzędowa forma ''Lipki'' | + | *Urzędowa forma ''Lipki'' była niepotrzebnym chrztem KUNM, wynikającym z przeoczenia. Poprawna polska nazwa tego przysiółka to ''Lipowiec'', o czym świadczy dokumentacja (nazwa znana od XVII w.) i zapisy gwarowe. Z dokumentów wynika jasno, że jest to również nazwa pierwotna, to forma niem. jest kalką nazwy polskiej. W użyciu wciąż można spotkać oba warianty, błędną postać "Lipki" należałoby ostatecznie wyrugować. |
*Gwarowo: ''Lipůvi̯ec''. | *Gwarowo: ''Lipůvi̯ec''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 35 565: | Linia 35 932: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Popegeerowska osada ''Gajewo'' wydzielona z Tragamina. | ||
*Gwarowo: ''Tragami̯in''. | *Gwarowo: ''Tragami̯in''. | ||
*Gwarowo w niem.: ''Drågöhm''. | *Gwarowo w niem.: ''Drågöhm''. | ||
Linia 35 746: | Linia 36 114: | ||
*Przed wojną: ''Lindenowo'', ''Lindnowo'', ''Lignowy''. Obecna forma wprowadzona sztucznie. | *Przed wojną: ''Lindenowo'', ''Lindnowo'', ''Lignowy''. Obecna forma wprowadzona sztucznie. | ||
*Gwarowo w niem.: ''Lingnau''. | *Gwarowo w niem.: ''Lingnau''. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Lipowo''. Powojenny tak samo jak nazwa urzędowa. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Lubstowo''' | |'''Lubstowo''' | ||
Linia 35 781: | Linia 36 150: | ||
| | | | ||
*Forma ''Mészewo'' u Ceynowy chyba odnosi się do tej wsi (co prawda, Ceynowa umieszcza ją w powiecie elbląskim). Polska forma ''Myszewo'' pojawia się też na mapach sporządzonych przed końcem wojny lub zaraz po, jeszcze przed rozpoczęciem działalności KUNM. Dlatego traktuję nazwę ''Myszewo'' (i analogicznie ''Myszewko'', p. wyżej) jak przedwojenną. Oprócz tego, w XVI w. zanotowano (ledwie) spolszczoną formę ''Mustorf'' (1565 ''w Mustorphie'', ''z Mustorphem''). | *Forma ''Mészewo'' u Ceynowy chyba odnosi się do tej wsi (co prawda, Ceynowa umieszcza ją w powiecie elbląskim). Polska forma ''Myszewo'' pojawia się też na mapach sporządzonych przed końcem wojny lub zaraz po, jeszcze przed rozpoczęciem działalności KUNM. Dlatego traktuję nazwę ''Myszewo'' (i analogicznie ''Myszewko'', p. wyżej) jak przedwojenną. Oprócz tego, w XVI w. zanotowano (ledwie) spolszczoną formę ''Mustorf'' (1565 ''w Mustorphie'', ''z Mustorphem''). | ||
− | *Z miejscowości sztucznie wydzielono osadę ''Myszkowo''. | + | *Z miejscowości sztucznie wydzielono osadę ''Myszkowo'' (której nazwa to zapewne "alternatywna" powojenna adaptacja n. niemieckiej). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Nidowo''' | |'''Nidowo''' | ||
Linia 35 847: | Linia 36 216: | ||
*Dawniej też: ''Trępnowo''. | *Dawniej też: ''Trępnowo''. | ||
*Ok. 1399 ''Tramppenaw'', 1415 ''Trampenaw''. Górnowicz objaśnia jako starą nazwę słowiańską (niby *Trębno), ale nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia. | *Ok. 1399 ''Tramppenaw'', 1415 ''Trampenaw''. Górnowicz objaśnia jako starą nazwę słowiańską (niby *Trębno), ale nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia. | ||
+ | *W PRNG także wariant ''Trampowo'', wtórny i błędny. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Janówka''' | |'''Janówka''' | ||
Linia 35 870: | Linia 36 240: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Dawniej też: ''Kikuty''. | + | | |
+ | *Dawniej też: ''Kikuty''. | ||
+ | *W PRNG wariant: ''Kąty''. Nazwa powojenna, w dodatku nie mająca nic wspólnego z pruskim oryginałem - nie używać. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Klecie''' | |'''Klecie''' | ||
Linia 35 951: | Linia 36 323: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Pierwotnie inna nazwa pruska: 1385-1392 ''Makutkaym'', następnie ok. 1400 ''Perwalk'', ''Perwalken''. | + | | |
+ | *Pierwotnie inna nazwa pruska: 1385-1392 ''Makutkaym'', następnie ok. 1400 ''Perwalk'', ''Perwalken''. | ||
+ | *PRNG notuje wariant ''Parkany'', całkowicie ahistoryczny. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Stare Pole''' | |'''Stare Pole''' | ||
Linia 35 977: | Linia 36 351: | ||
|pruskie | |pruskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | | |
+ | *1398 ''Slaulon'', 1476 ''Slawloff'', 1510-1529 ''Schlanglau'', 1570 ''Slagelaw''. Nazwa pruskiego pochodzenia, przez wieki zniekształcana fonetycznie w użyciu niemieckim oraz polskim. | ||
+ | *Dawniej też: ''Szablowo'', ''Slablowo'' (w XVII w., obocznie do formy obecnej). Obecna forma polska zdaje się być przejęta od XVI-wiecznej formy niem. ''Schlanglau''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zarzecze''' | |'''Zarzecze''' | ||
Linia 36 112: | Linia 36 488: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych, osada ta bywa też nazywana ''Kolonią''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Chojty''' | |'''Chojty''' | ||
Linia 36 380: | Linia 36 756: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Wcześniej: ''Cieszymowo Wielkie''. Wieś ''Cieszymowo Małe'' obecnie nie istnieje, | + | *Wcześniej: ''Cieszymowo Wielkie''. Wieś ''Cieszymowo Małe'' obecnie nie istnieje, co uczyniło człon "Wielkie" zbytecznym (oficjalnie pozbyto się go w 2005 r.). |
*Pierwotna pruska nazwa pola, na którym zbudowano wieś: 1323 ''Wermeno''. | *Pierwotna pruska nazwa pola, na którym zbudowano wieś: 1323 ''Wermeno''. | ||
*Późniejsza nazwa ''Teschendorf'' (1399 ''Thesimsdorf'', ''Tesmisdorf'') pochodzi od imienia pierwszego właściciela wsi - pół-Słowianina, pół-Prusa ''Cieszyma''. Słowiańska postać tej nazwy się nie zachowała, być może brzmiała ''Cieszymowo'' (jak przyjął KUNM) lub ''Cieszym'' (dop. ''do Cieszymia''). | *Późniejsza nazwa ''Teschendorf'' (1399 ''Thesimsdorf'', ''Tesmisdorf'') pochodzi od imienia pierwszego właściciela wsi - pół-Słowianina, pół-Prusa ''Cieszyma''. Słowiańska postać tej nazwy się nie zachowała, być może brzmiała ''Cieszymowo'' (jak przyjął KUNM) lub ''Cieszym'' (dop. ''do Cieszymia''). | ||
Linia 36 480: | Linia 36 856: | ||
*Dawniej też: ''Mały Bągart'', ''Bągarcik''. | *Dawniej też: ''Mały Bągart'', ''Bągarcik''. | ||
*Pierwotnie dwie oboczne nazwy: niemiecka ''Baumgart'' (1521 ''Bongartum'') i druga ''Nameraw'' (1527), pruskiego lub słowiańskiego pochodzenia. Wtórnie w nazwie niem. pojawia się człon ''Klein'', zapewne dla odróżnienia od Bągartu w obecnej gm. Dzierzgoń. Formę pol. ''Namirowo'' (opartej na nazwie źródłowej ''Nameraw''), utrwaloną w przedwojennej tradycji, zawdzięczamy raczej dziewiętnastowiecznym badaczom. | *Pierwotnie dwie oboczne nazwy: niemiecka ''Baumgart'' (1521 ''Bongartum'') i druga ''Nameraw'' (1527), pruskiego lub słowiańskiego pochodzenia. Wtórnie w nazwie niem. pojawia się człon ''Klein'', zapewne dla odróżnienia od Bągartu w obecnej gm. Dzierzgoń. Formę pol. ''Namirowo'' (opartej na nazwie źródłowej ''Nameraw''), utrwaloną w przedwojennej tradycji, zawdzięczamy raczej dziewiętnastowiecznym badaczom. | ||
+ | *W PRNG podawany wariant: ''Borówek''. Zapewne nazwa zmyślona przez powojennych osadników, unikać. | ||
*Gwarowo: ''Bůŋgart'', ''Bůŋgarćik''. | *Gwarowo: ''Bůŋgart'', ''Bůŋgarćik''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 36 713: | Linia 37 090: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Henrykowo''' | |'''Henrykowo''' | ||
− | |Spolszczenie ''Henrykowo'' znane Chojnackiemu (z kolei późniejszy Leyding podaje ''Jędrychowo''). Dzisiejsza nazwa ''Milikowo'' jest | + | |Spolszczenie ''Henrykowo'' znane Chojnackiemu i Kohutkowi (z kolei nieco późniejszy Leyding podaje ''Jędrychowo''). Dzisiejsza nazwa ''Milikowo'' jest całkowicie dowolnym, ahistorycznym chrztem KUNM. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Monasterzysko Małe''' | |'''Monasterzysko Małe''' | ||
Linia 36 762: | Linia 37 139: | ||
|'''Piaski Morąskie''' | |'''Piaski Morąskie''' | ||
|Stary Dzierzgoń | |Stary Dzierzgoń | ||
− | |2 | + | |2* |
|''Sandhof'' | |''Sandhof'' | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
− | | | + | |(Piaski) |
− | | | + | |Według PRNG, nazwa bywa używana i bez dookreślenia, co wydaje się naturalniejsze (chociaż może sprawiać problemy natury praktycznej). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Podwiejki''' | |'''Podwiejki''' | ||
Linia 36 870: | Linia 37 247: | ||
|2 | |2 | ||
|''Taabern'' | |''Taabern'' | ||
− | |pruskie | + | |pruskie? |
| -- | | -- | ||
− | | | + | |1306 ''Taberna'', 1318 ''Taferna'', 1347 ''Taverne''. Najstarsze zapisy wskazywałyby na nazwę pochodzącą od słowa ''tawerna'' (śrdniem. ''Taverne'', łac. ''taberna''). Z drugiej strony, istnieją też podobne nazwy o pruskim pochodzeniu (por. ''Tabórz'' w gm. Łukta, ''Tarławki'' = ''Taberlauken'' koło Węgoborka), więc forma przyjęta po wojnie wydaje się dobrym spolszczeniem. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wartule''' | |'''Wartule''' | ||
Linia 36 896: | Linia 37 273: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Pierwotnie nazwa pruska: ''Cantun'' (1312), zastąpiona nazwą obecną, polską, znaną w dokumentach od XVIII w. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Zamek''' | |'''Zamek''' | ||
Linia 37 061: | Linia 37 438: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Według ustaleń KUNM: ''Krzyżanki''. Ta niehistoryczna postać została wprowadzona przez Komisję z niewiedzy - nie zauważono, że miejscowość ta miała już wcześniej spolszczoną nazwę ''Krzyżówki'', zaświadczoną w gwarze oraz dokumencie Semraua z 1928 r. | + | *Według ustaleń KUNM: ''Krzyżanki'' (tak oficjalnie do 1983 r.). Ta niehistoryczna postać została wprowadzona przez Komisję z niewiedzy - nie zauważono, że miejscowość ta miała już wcześniej spolszczoną nazwę ''Krzyżówki'', zaświadczoną w gwarze oraz dokumencie Semraua z 1928 r. Choć w 1983 r. naprosotowano ten błąd, to niepoprawny wariant "Krzyżanki" wciąż okazjonalnie pokutuje w użyciu. Należy go tępić. |
*Gwarowo: ''Kʳšiž́ůfki''. | *Gwarowo: ''Kʳšiž́ůfki''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 37 072: | Linia 37 449: | ||
| | | | ||
*Pierwotnie: ''Łazy''. Wtórnie spotykane formy ''Lasy'', ''Lazy'', ''Laza''. | *Pierwotnie: ''Łazy''. Wtórnie spotykane formy ''Lasy'', ''Lazy'', ''Laza''. | ||
− | *Najstarsze zapisy: 1392, 1394 ''Lasen''; 1404 ''Lasin''; 1411 ''Laze''. Formy te są mocno niejednoznaczne, niemniej uważa się, że postać pierwotna to ''Łazy''. W późniejszym użyciu różne formy, jednak dokumenty z czasów polski szlacheckiej pokazują, że jeszcze w XVII w. używano formy ''Łazy''. Przeważająca w przedwojennej literaturze postać ''Lasy'', po wojnie zatwierdzona jako oficjalna, jest raczej wynikiem złej rekonstrukcji XIX-wiecznych badaczy (zbyt dosłowne potraktowanie form źródłowych). Uważam więc, że warto tę nazwę naprostować na poprawne ''Łazy'' (chociaż nie można też "potepić" gwarowej postaci ''Laza''). | + | *Najstarsze zapisy: 1392, 1394 ''Lasen''; 1404 ''Lasin''; 1411 ''Laze''. Formy te są mocno niejednoznaczne, niemniej uważa się, że postać pierwotna to ''Łazy''. W późniejszym użyciu różne formy, jednak dokumenty z czasów polski szlacheckiej pokazują, że jeszcze w XVII w. używano formy ''Łazy'' (która zresztą nawet dziś jest notowana przez PRNG jako wariantywna). Przeważająca w przedwojennej literaturze postać ''Lasy'', po wojnie zatwierdzona jako oficjalna, jest raczej wynikiem złej rekonstrukcji XIX-wiecznych badaczy (zbyt dosłowne potraktowanie form źródłowych). Uważam więc, że warto tę nazwę naprostować na poprawne ''Łazy'' (chociaż nie można też "potepić" gwarowej postaci ''Laza''). |
*Gwarowo: ''Laza'' (r. żeński, do ''Lazi'') | *Gwarowo: ''Laza'' (r. żeński, do ''Lazi'') | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 37 091: | Linia 37 468: | ||
|niemieckie (może hybryda?) | |niemieckie (może hybryda?) | ||
| -- | | -- | ||
− | |Według Górnowicza nazwa ''Losendorf'' jest hybrydą i pierwotnie brzmiała *''Łoźno'' (gdzie -''dorf'' jest dostawką). Niemniej, brak takich dowodów w dokumentach. Nie jest też wykluczone, że nazwa ta jest w całości niemiecka (odosobowego pochodzenia). Chyba nie ma co postulować zmiany nazwy na coś tak hipotetycznego, zwłaszcza że nazwa ''Łoza'' ma pewną swoją tradycję - pojawia się już w SGKP jako "prawdopodobna" pierwotna polska nazwa tej wsi. Co prawda jest to również "strzał w ciemno", ale jednak zaistniał w historii i trudno się dziwić, że KUNM przyjął nazwę w takiej formie. | + | | |
+ | *Według Górnowicza nazwa ''Losendorf'' jest hybrydą i pierwotnie brzmiała *''Łoźno'' (gdzie -''dorf'' jest dostawką). Niemniej, brak takich dowodów w dokumentach. Nie jest też wykluczone, że nazwa ta jest w całości niemiecka (odosobowego pochodzenia). Chyba nie ma co postulować zmiany nazwy na coś tak hipotetycznego, zwłaszcza że nazwa ''Łoza'' ma pewną swoją tradycję - pojawia się już w SGKP jako "prawdopodobna" pierwotna polska nazwa tej wsi. Co prawda jest to również "strzał w ciemno", ale jednak zaistniał w historii i trudno się dziwić, że KUNM przyjął nazwę w takiej formie. | ||
+ | *Nieoficjalnie też ''Łosiewo'', co jest już powojenną adaptacją n. niemieckiej. Forma urzędowa lepsza. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Malewo''' | |'''Malewo''' | ||
Linia 37 121: | Linia 37 500: | ||
|Gwarowo: ''Novitark''. | |Gwarowo: ''Novitark''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |''' | + | |'''Olszak''' |
|Stary Targ | |Stary Targ | ||
− | | | + | |1 |
|''Ellerbruch'' | |''Ellerbruch'' | ||
|niemieckie (kalka z pol.?) | |niemieckie (kalka z pol.?) | ||
− | | | + | | -- |
| | | | ||
− | * | + | *Do 1983 r. oficjalnie ''Olszówka'' |
+ | *Obowiązująca do 1983 r. (i często używana do dziś) forma ''Olszówka'' uchodzi za formę sztuczną, wymyśloną przez Kętrzyńskiego i stale powielaną przez nowszych autorów. Formę tę po wojnie bezmyślnie przyjęła KUNM, nie wiedząc o zaświadczonej w gwarze oraz źródłach (dokument z 1818 r.) ludowej formie ''Olszak''. Chociaż w urzędowych spisach poprawiono tę wpadkę i od 1983 r. wieś oficjalnie nazywa się ''Olszak'', to "stara" nazwa wciąż pozostaje w szerokim użyciu (widnieje m.in. na tabliczce wjazdowej do wsi). Należy ją bezwzględnie wyrugować. | ||
*Według Górnowicza to polska nazwa ''Olszak'' jest formą pierwotną, a forma niemiecka - jej kalką. | *Według Górnowicza to polska nazwa ''Olszak'' jest formą pierwotną, a forma niemiecka - jej kalką. | ||
*Gwarowo: ''Olš́ak'' (na ''Olš́aku''). | *Gwarowo: ''Olš́ak'' (na ''Olš́aku''). | ||
Linia 37 176: | Linia 37 556: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1280 ''Scrope''. Nazwa pruska. | + | *1280 ''Scrope'', 1316 ''Schrope''. Nazwa pruska. |
*Dawniej (XVI-XVII w.) ''Sropy''. Nagłosowe ''sz''- chyba pod wpływem niemieckim. | *Dawniej (XVI-XVII w.) ''Sropy''. Nagłosowe ''sz''- chyba pod wpływem niemieckim. | ||
*Osada ''Szropy-Niziny'' wydzielona po wojnie. | *Osada ''Szropy-Niziny'' wydzielona po wojnie. | ||
*Gwarowo: ''Šrůpi''. | *Gwarowo: ''Šrůpi''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
− | |'''Śledziówka | + | |'''Śledziówka''' |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
|Stary Targ | |Stary Targ | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Heringshöft'' |
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
+ | *Do 2005 r. dwie miejscowości: ''Śledziówka Wielka'' (niem. ''Groß Heringshöft'') i ''Śledziówka Mała'' (niem. ''Klein Heringshöft''), które postanowiono połączyć w jedno. | ||
*Spolszczenie ''Śledziówka'' bardzo stare, zaświadczone już w XVI w. | *Spolszczenie ''Śledziówka'' bardzo stare, zaświadczone już w XVI w. | ||
− | *Gwarowo: ''Duž́a Š́leǯ́ůfka''. | + | *Gwarowo: ''(Duž́a) Š́leǯ́ůfka''. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Telkwice''' | |'''Telkwice''' | ||
Linia 37 208: | Linia 37 581: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Telksdorf''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Telksdorf''. | ||
*Dawniej też: ''Telkowice''. | *Dawniej też: ''Telkowice''. | ||
− | *1303 ''Tulekoite'' | + | *1303, 1354 ''Tulekoite''. Nazwa pruska, przejęta przez Niemców początkowo w formie ''Tulekoytendorff'' (XIV-XV w.), z dostawką -''dorf''. Jednocześnie ludność polska przejęła tę pruską nazwę w formie ''Telkwice'' (w nawiązaniu do nazw rodowych z suf. -''ice'') i ta nazwa (w zgermanizowanej postaci ''Telkwitz'') z czasem upowszechnia się także w niemczyźnie. |
+ | *Obocznie istniała druga nazwa pruska - ''Azinithen'' (1303), która jednak szybko zanikła. | ||
*Gwarowo: ''Telkvi̯ice''. | *Gwarowo: ''Telkvi̯ice''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 37 377: | Linia 37 751: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Dawniej też: ''Gronajno'', ''Grunajno'', ''Grunowo''. | + | *Dawniej też: ''Gronajno'', ''Grunajno'', ''Grunowo''. Wariant pierwszy widnieje w PRNG do dziś. |
*Gwarowo: ''Grunai̯no''. | *Gwarowo: ''Grunai̯no''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 38 015: | Linia 38 389: | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *1285 ''Trumnya'', 1289 ''Trumpnia''. Nazwa pruska. | + | *1285 ''Trumnya'', 1289 ''Trumpnia'', 1303 ''Trummenye'', 1356 ''Tromeney''. Nazwa pruska. |
*Dawniej też: ''Trąbki'', ''Tromnowo''. | *Dawniej też: ''Trąbki'', ''Tromnowo''. | ||
*Patrz też: ''Trumiejki'' (gm. Prabuty). | *Patrz też: ''Trumiejki'' (gm. Prabuty). | ||
Linia 38 315: | Linia 38 689: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
|'''Rakowiec Mały''' | |'''Rakowiec Mały''' | ||
− | |Po więcej wyjaśnień, p. niżej ''Rakowiec''. | + | |Po więcej wyjaśnień, p. niżej ''Rakowiec''. Historyczna forma bywa używana do dziś jako ''Mały Rakowiec'' (tak w PRNG). |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Rakowiec''' | |'''Rakowiec''' | ||
Linia 38 391: | Linia 38 765: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Gwarowo: ''Tixnovi'' (do ''Tixnůf''). | + | | |
+ | *1250 ''Dypenowe'', ''Tyfenow''. Nazwa niemiecka, pochodzi od nazwiska założyciela. | ||
+ | *Gwarowo: ''Tixnovi'' (do ''Tixnůf''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Wola-Sosenka''' | |'''Wola-Sosenka''' | ||
Linia 38 518: | Linia 38 894: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Według ustaleń KUNM: ''Nowotki''. Nazwa ta uchodziła (niekoniecznie słusznie) za nadaną na cześć Marcelego Nowotki, polskiego komunisty. Używaną ''de facto'' nazwą osady jest ''Halinowo'', jednak formy tej nigdy nie zatwierdzono urzędowo. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Jakubowo''' | |'''Jakubowo''' | ||
Linia 38 542: | Linia 38 918: | ||
|niemieckie | |niemieckie | ||
| -- | | -- | ||
− | |Gwarowo: ''Kau̯dovo''. | + | | |
+ | *Gwarowo: ''Kau̯dovo''. | ||
+ | *Na niektórych mapach miejscowość oznaczana jako ''Kałdinia'' (Kałdynia?). Forma z pewnością przeinaczona, chociaż nie jestem pewien, czy przez osadników czy kartografów. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Kamienna''' | |'''Kamienna''' | ||
Linia 38 644: | Linia 39 022: | ||
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
− | | | + | |Nieistniejący już przystanek kolejowy nosił nazwę ''Pólko Pomorskie''. Niektórzy nazywają tę wieś tak do dziś, jednak dookreślenie to jest nieurzędowe i zbyteczne. |
|- align=center | |- align=center | ||
|'''Raniewo''' | |'''Raniewo''' | ||
Linia 38 698: | Linia 39 076: | ||
|4 | |4 | ||
|''Scheipnitz'' | |''Scheipnitz'' | ||
− | | | + | |pruskie (spolonizowane) |
|'''Szypnice''' al. '''Sypnice''' | |'''Szypnice''' al. '''Sypnice''' | ||
| | | | ||
− | *1242 ''Sypenyn'', 1303 ''Sypenitz''. | + | *1242 ''Sypenyn'', 1303 ''Sypenitz''. Według Gerullisa, pierwotna nazwa pruska, w niem. przyjęta prawdopodobnie z polskiego. |
− | *Forma ''Sypanica'' uchodzi za błąd rekonstrukcyjny Kętrzyńskiego, powtarzany przez kolejnych autorów i w końcu przez KUNM. W mowie ludu nazwa nazwa ta brzmi ''Szypnice'', co | + | *Forma ''Sypanica'' uchodzi za błąd rekonstrukcyjny Kętrzyńskiego, powtarzany przez kolejnych autorów i w końcu przez KUNM. W mowie ludu nazwa nazwa ta brzmi ''Szypnice'', co świadczyłoby o rodowym charakterze tej nazwy. Nagłosowe Sz- uważane jest za wpływ niemiecki, toteż akceptowalna byłaby też forma ''Sypnice''. |
*Gwarowo: ''Š́ipńice''. | *Gwarowo: ''Š́ipńice''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 38 723: | Linia 39 101: | ||
| | | | ||
*Dawniej też: ''Trąbki Małe'', ''Tromnowo Małe'', ''Tromnówko''. | *Dawniej też: ''Trąbki Małe'', ''Tromnowo Małe'', ''Tromnówko''. | ||
+ | *1323 ''Neutrumpnia''. Nazwa relacyjna do Trumiej, pierwotnie z członem ''Neu''- (Nowe), później zastąpionym przez ''Klein''- (Małe). | ||
*Patrz też: ''Trumieje'' (gm. Gardeja). | *Patrz też: ''Trumieje'' (gm. Gardeja). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 38 909: | Linia 39 288: | ||
*Nazwa ''Trzciano'' pojawia się od XVI w., w różnych formach rodzajowych (najwcześniej zaświadczona forma żeńska - 1565 ''Trcziana''). Do dziś historycy używają nagminnie formy żeńskiej ''Trzciana'' (zwłaszcza w kontekście Bitwy pod Trzcianą w 1629), mimo że formą obowiązującą oficjalnie jest forma nijaka. | *Nazwa ''Trzciano'' pojawia się od XVI w., w różnych formach rodzajowych (najwcześniej zaświadczona forma żeńska - 1565 ''Trcziana''). Do dziś historycy używają nagminnie formy żeńskiej ''Trzciana'' (zwłaszcza w kontekście Bitwy pod Trzcianą w 1629), mimo że formą obowiązującą oficjalnie jest forma nijaka. | ||
*Okresowo w XVI w. pojawia się oboczna n niem. ''König''(''s'')''feld'', zapewne stanowiąca zepsucie n. ''Honigfelde''. | *Okresowo w XVI w. pojawia się oboczna n niem. ''König''(''s'')''feld'', zapewne stanowiąca zepsucie n. ''Honigfelde''. | ||
− | *Do Trzciana należą przysiółki ''Chojno'' i ''Czarne Bagno'' (al. ''Czarne Błoto''). Nazwa tego pierwszego (zaświadczona w gwarze jako ''Xoi̯no'') pochodzi od osuszonego jeziora Chojno, druga odnosi się do położonego w okolicy ''Czarnego Bagna'' (niem. ''Schwarzes Bruch''). | + | *Do Trzciana należą przysiółki ''Chojno'' i ''Czarne Bagno'' (al. ''Czarne Błoto''). Nazwa tego pierwszego (zaświadczona w gwarze jako ''Xoi̯no'') pochodzi od osuszonego jeziora Chojno (niem. ''Choino-See''), druga odnosi się do położonego w okolicy ''Czarnego Bagna'' (niem. ''Schwarzes Bruch''). Ich nazwy istniały przed wojną, ale nie miały oficjalnego charakteru, więc nie figurują w spisach. |
*Gwarowo: ''Tš́č́ano'' (do ''Tš́č́ana''). | *Gwarowo: ''Tš́č́ano'' (do ''Tš́č́ana''). | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 38 921: | Linia 39 300: | ||
*Nazwa w latach 1938-45: ''Wadkeim'', ''Großwadkeim''. | *Nazwa w latach 1938-45: ''Wadkeim'', ''Großwadkeim''. | ||
*1236 ''Wadekowicz'', 1347 ''Wayadekayme'', 1400 ''Wadekewicz'', 1401 ''Wadekaym''. Nazwa słowiańska współistniała z pruską, o tym samym rdzeniu. W czasach hitlerowskich wprowadzono urzędowo nazwę nawiązującej do starej formy pruskiej. | *1236 ''Wadekowicz'', 1347 ''Wayadekayme'', 1400 ''Wadekewicz'', 1401 ''Wadekaym''. Nazwa słowiańska współistniała z pruską, o tym samym rdzeniu. W czasach hitlerowskich wprowadzono urzędowo nazwę nawiązującej do starej formy pruskiej. | ||
− | *Dawniej zwykle z dookreśleniem ''Wielkie'' (w zestawieniu z Watkowicami Małymi). | + | *Dawniej zwykle z dookreśleniem ''Wielkie'' (w zestawieniu z Watkowicami Małymi), w użyciu lokalnym - ''Duże''. |
*Gwarowo: ''Duž́e Vatkovi̯ice''. | *Gwarowo: ''Duž́e Vatkovi̯ice''. | ||
|- align=center | |- align=center | ||
Linia 38 937: | Linia 39 316: | ||
|Ryjewo | |Ryjewo | ||
|1 | |1 | ||
− | |'' | + | |''Wiszaren'' |
|polskie | |polskie | ||
| -- | | -- | ||
| | | | ||
− | *Przysiółek wsi Straszewo. Nazwa ''Wiszary'' | + | *Przysiółek wsi Straszewo. Nazwa ''Wiszary'', choć nie figuruje w żadnych przedwojennych urzędowych spisach, jest omawiana jako terenowa (''Flurname'') w 36 numerze czasopisma ''Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn'' z 1928 roku. To dowodzi jej starości. Nieoficjalny niemiecki odpowiednik jest również tam podany jako ''Wiszaren''. |
*Na miejscu dzisiejszych Wiszar lub gdzieś w pobliżu najprawdopodobniej znajdowała się pruska osada o nazwie ''Nerdingis'' (1242). | *Na miejscu dzisiejszych Wiszar lub gdzieś w pobliżu najprawdopodobniej znajdowała się pruska osada o nazwie ''Nerdingis'' (1242). | ||
*Gwarowo: ''Vi̯iš́ari''. | *Gwarowo: ''Vi̯iš́ari''. |
Aktualna wersja na dzień 14:06, 7 sty 2024
(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)
Wstęp
Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.
Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).
Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".
- 1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
- Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
- 2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
- 3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
- 4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
- 5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
- 6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.
Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.
Wykaz nazw
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat elbląski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Elbląg | Elbląg (miasto) | 1 | Elbing | starożytne (pruskie lub gockie) | -- |
|
Bielany | Elbląg (miasto) | 2 | Bieland | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa | Elbląg (miasto) | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Dębica | Elbląg (miasto) | 1~4 | Dambitzen | odosobowe (słowiańskie) | (Dębice) | Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Formą urzędową, ponadto zwykle pojawiającą się w opracowaniach przedwojennych, są jednak Dębice. |
Drewnik | Elbląg (miasto) | 2~3 | Drewshof | niemieckie | -- |
|
Jelenia Dolina | Elbląg (miasto) | 3 | Hirschkrug | niemieckie | -- | Nie lepiej byłoby użyć dokładnego tłumaczenia n. niem. Jelenia Karczma? |
Krasny Las | Elbląg (miasto) | 4 | Schönwalde | niemieckie | Szynwałd |
|
Modrzewina | Elbląg (miasto) | 2 | Lärchwalde | niemieckie | -- | |
Nowe Pole | Elbląg (miasto) | 2 | Neustädterfeld | niemieckie | -- | Opracowania historyczne używają czasem nazwy Nowomiejskie Pole (dokładniejsze przetłumaczenie nazwy niemieckiej - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta). Trudno mi jednak powiedzieć, czy była ona kiedykolwiek w faktycznym użyciu. |
Próchnik | Elbląg (miasto) | 6 | Dörbeck | niemieckie | Dyrbek |
|
Rubno Wielkie | Elbląg (miasto) | 2~3 | Groß Röbern | niemieckie | -- |
|
Stagniewo | Elbląg (miasto) | 4 | Stagnitten | pruskie | Stagnity |
|
Stawnik | Elbląg (miasto) | 2 | Klein Teichhof | niemieckie | -- | Oboczne nazwy niem.: Wangenheimshof, Brandshöfchen (daty?). Zapewne od nazwisk różnych właścicieli majątku. |
Warszawskie Przedmieście | Elbląg (miasto) | 5 | Spittelhof | niemieckie | Surwajty |
|
Winnica | Elbląg (miasto) | 2 | Weingarten | niemieckie | -- | |
Witoszewo | Elbląg (miasto) | 3 | Wittenfelde | niemieckie | -- | |
Zakrzewo | Elbląg (miasto) | 6 | Groß Wesseln | niemieckie (nazwiskowe) | Wesołowo | Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) Groß Wesseln pochodzi od nazwiska właściciela Wessel. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie Wesołowo (Chojnacki). Po wojnie dzielnicę tę (dawny majątek) nazwano urzędowo Zakrzewo. Niemniej, warto wrócić do starszej n. pol. (już samo jej istnienie jest faktem wartym odnotowania). |
Zawada | Elbląg (miasto) | 3 | Pangritz-Kolonie | niemieckie (nazwiskowe) | -- | |
Zawodzie | Elbląg (miasto) | 5 | Wansau | pruskie? | Wąsowo | Trudno mi powiedzieć, od czego mogłaby się wywodzić oryginalna nazwa tej dzielnicy. Brzmi niezbyt niemiecko, może więc ma pruskie pochodzenie? Tak czy inaczej, daje się łatwo przełożyć na polską fonetykę jako Wąsowo i w taką formę postulowałbym wprowadzić, w miejsce "Zawodzia" (które odnosi się do położenia dzielnicy po drugiej stronie rzeki Elbląg, jednak nie jest to nazwa uzasadniona historycznie). |
Młynary | Młynary | 1 | Mühlhausen | niemieckie | -- | Dawniej też: Miłuza |
Pasłęk | Pasłęk | 1 | Preußisch Holland | niemieckie | -- |
|
Tolkmicko | Tolkmicko | 1 | Tolkemit | pruskie | -- | Dawniej też: Tolkomicko. |
Adamowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 2. Trift | niemieckie | (Olszyna II) |
|
Batorowo | Elbląg | 5 | Neu Terranova | łacińskie | Nowe Nowakowo |
|
Bielnik | Elbląg | 5 | Kraffohlsdorf | niemieckie | Krafuł | Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł lub Kanał Krafulski (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś. |
Bogaczewo | Elbląg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
Chlewki | Elbląg | 3 | Melkhof | niemieckie | -- | |
Czechowo | Elbląg | 2 | Böhmischgut | niemieckie | -- | |
Dłużyna | Elbląg | 4~5 | Langenreihe | niemieckie | Długi Rząd | U Leydinga: Długi Rząd. Nazwa ta jest dokładniejszym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej. Taką samą spolszczoną nazwę nosiła osada o identycznej n. niem. koło Ząbrowa, gm. Stare Pole (po wojnie Długoszewo - dziś miejscowość ta nie istnieje). Dlatego też takie spolszczenie wydaje się być naturalne. |
Druzieńska Karczma | Elbląg | 2 | Rohrkrug | niemieckie | (Druska Karczma) |
|
Drużno | Elbląg | 2 | Drausenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Gronowo Górne | Elbląg | 1* | Grunau Höhe | niemieckie | (Gronowo) | Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku. |
Helenowo | Elbląg | 5 | Stutthof | niemieckie | Szczutowo |
|
Jagodno | Elbląg | 5 | Wogenap | pruskie | Wognap |
|
Janowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 4. Trift | niemieckie | (Olszyna IV) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Janów | Elbląg | 4 | Hansdorf | niemieckie | Hanuszowo | Do 1999 roku wieś nazywała się oficjalnie Lipniki, nazwę zmieniono urzędowo na Janów (co stanowi nawiązanie znaczeniowe do nazwy pierwotnej). W obiegu podobno funkcjonują obie formy. Żadna z tych form nie jest jednak oryginalnym, przedwojennym spolszczeniem nazwy tej miejscowości, która brzmiała Hanuszowo i w takiej formie należałoby ją przywrócić. |
Józefowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 5. Trift | niemieckie | (Olszyna V) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Karczowizna | Elbląg | 2 | Rodland | niemieckie | -- | |
Kazimierzowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 3. Trift | niemieckie | (Olszyna III) |
|
Kępa Rybacka | Elbląg | 1 | Fischerskampe | niemieckie | -- | |
Kępiny Wielkie | Elbląg | 5 | Zeyersniederkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Dolne | Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Górne lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich. |
Klepa | Elbląg | 1 | Kleppe | pruskie | -- | Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki). |
Komorowo Żuławskie | Elbląg | 5 | Kämmersdorf | niemieckie | Poszusty |
|
Krzyż | Elbląg | 2 | Kreutz | niemieckie | -- | |
Myślęcin | Elbląg | 4 | Meislatein | pruskie | Myślatyn |
|
Nowakowo | Elbląg | 2* | Alt Terranova | łacińskie | (Stare Nowakowo) |
|
Nowina | Elbląg | 4 | Neuendorf Höhe | niemieckie | Nowa Wieś |
|
Nowotki | Elbląg | 3 | Nogathaffkampen | niemieckie (pierwszy człon hydr.) | -- |
|
Nowy Dwór | Elbląg | 2 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Pasieki | Elbląg | 5 | Bartkamm | pruskie | Bartkajmy | Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?! |
Pilona | Elbląg | 2 | Plohnen | pruskie | -- |
|
Nowa Pilona | Elbląg | 2 | Neu Plohnen | pruskie | -- |
|
Przezmark | Elbląg | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | Przez wieś przepływa rzeczka Wańkówka (funkcjonuje w spisach od 2005 r., brak nazw hist. i niem.), której nazwa (potocznego pochodzenia) jest pozostałością używanej krótko po wojnie nazwy tej wsi - Wańkowicze (na cześć pisarza Melchiora Wańkowicza, wówczas jeszcze żyjącego). |
Raczki Elbląskie | Elbląg | 5 | Unterkerbswalde | niemieckie | Karczowiska Dolne |
|
Sierpin | Elbląg | 1 | Serpin | pruskie | -- |
|
Tropy Elbląskie | Elbląg | 3 | Streckfuß | niemieckie | -- | |
Ujście | Elbląg | 3 | Elbinger Fahrwasser | niemieckie | -- | Osada uchodzi za część Nowakowa, trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Weklice | Elbląg | 1 | Wöklitz | pruskie | -- | 1294 Wekelicz; 1320 Weklitze; 1361 Wekeletz, Wekelitzce. Nazwa pruska, zapewne o odosobowym charakterze. Obocznie do niej istniała też inna: 1287 Pomenen, 1349 Pomen, również pruskiego pochodzenia. |
Węzina | Elbląg | 5 | Weeskendorf | hybryda (prus. + niem.) | Wąska | Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii). |
Władysławowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 1. Trift | niemieckie | (Olszyna I) | Patrz wyżej: Adamowo. |
Bielica | Godkowo | 5 | Behlendorf | hybryda (prus. + niem.) | Bieliny | Pierwotnie: Belinen (1389). Zapis ten wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny. Dzisiejsza forma jest co najwyżej niedokładnym nawiązaniem. |
Burdajny | Godkowo | 2 | Bordehnen | pruskie | -- | 1297 Burdeyn, 1327 Bordeyn, 1348 Burdein. |
Stary Cieszyn | Godkowo | 2 | Alt Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Nowy Cieszyn (gm. Pasłęk) |
Cieszyniec | Godkowo | 2 | Teschenwalde | hybryda (słow. + niem.)? | -- | |
Dąbkowo | Godkowo | 3 | Schönaich | niemieckie | -- | |
Dobry | Godkowo | 1 | Döbern | pruskie | -- |
|
Godkowo | Godkowo | 1 | Göttchendorf | niemieckie lub hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Grądki | Godkowo | 3 | Groß Thierbach | niemieckie | -- | Powojenna polska nazwa wsi nawiązuje do przepływającego przez wieś kanału Grund Graben (pol. powoj. Grądówka lub Cieszyński Rów). |
Grużajny | Godkowo | 2 | Grossainen | pruskie | -- | 1383 Grusieyn, Grusien, 1411-19 Gruseyn. |
Gwiździny | Godkowo | 2 | Pfeiffertswalde | niemieckie | -- | Przyjęta po 1945 nazwa Gwiździny stanowi pośrednie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. pfeifen znaczy gwizdać (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko Pfeiffert można przetłumaczyć jako "Gwizdacz"). |
Karwity | Godkowo | 1 | Karwitten | pruskie | -- | 1402-08 Kirwiten. |
Klekotki | Godkowo | 3 | Rudolfsmühle | niemieckie | -- | |
Krykajny | Godkowo | 2 | Krickehnen | pruskie | -- | 1411-19 Krikayn, 1448 Kyrkayn. |
Kwitajny Małe | Godkowo | 2 | Klein Quittainen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Kwitajny Wielkie | Godkowo | 2 | Groß Quittainen | pruskie | -- |
|
Lesiska | Godkowo | 3 | Reichwalde | niemieckie | -- | |
Łępno | Godkowo | 5 | Lomp | pruskie | Lompy |
|
Miłosna | Godkowo | 2 | Liebenau | niemieckie | -- | |
Nawty | Godkowo | 2 | Nauten | pruskie | -- | 1348 Nauden; 1351 Naudin, Neuden. |
Niekwitajny | Godkowo | 2 | Nektainen | pruskie | -- | 1276 Nequiteyn, Nequityn. U Kohutka i Leydinga Nektajny, co jednak nie pojawia się w żadnych wcześniejszych źródłach, a forma obecna nawiązuje bliżej do najpierwotniejszego brzmienia tej pruskiej nazwy. |
Olkowo | Godkowo | 5 | Alken | pruskie | Alkajny | Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie. Kohutek (ok. 1945 r.) co prawda notuje Alki, ale to raczej jego autorska forma, oparta na niemieckiej, postać *Alkajny wydaje się poprawniejsza. |
Osiek | Godkowo | 3 | Hermsdorf | niemieckie | -- | |
Piskajny | Godkowo | 2 | Peiskam | pruskie | -- |
|
Plajny | Godkowo | 2 | Plehnen | pruskie | -- | 1290 Playnien, Playnen, Pleyn. |
Podągi | Godkowo | 2 | Podangen | pruskie | -- | 1276 Padangin; 1339 Padangme, Padangyn, Padanginen. |
Siedlisko | Godkowo | 3 | Einhöfen | niemieckie | -- | |
Skowrony | Godkowo | 5 | Schmauch | pruskie | Smugi |
|
Stojpy | Godkowo | 2 | Stöpen | pruskie | -- | 1402-08, 1448 Stoypen, 1531 Stoypenn |
Swędkowo | Godkowo | 5 | Schwöllmen | pruskie | Świlmy | 1386 Swylmekaym, 1402-08 Swylmedorff, ok. 1440 Swalmen, 1448 Swilmen, 1531 Schwilmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Podobnie nazwaną miejscowość Schwollmen (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako Swalmy. Ze względu na dość konsekwentne -i- w najstarszych zapisach, tutaj zdecydowałem zastosować formę Świlmy. Dla prostoty, nie stosuję tu sufiksu -kajmy, który i tak szybko odpadł w tej nazwie. Nie psuje to staropruskiego charakteru nazwy - oboczność najprawdopodobniej miała miejsce już na gruncie języka pruskiego. |
Szymbory | Godkowo | 2 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Nowe Wikrowo | Godkowo | 2 | Adlig Wickerau | pruskie? | (Wikrowo Szlacheckie) |
|
Ząbrowiec | Godkowo | 2 | Sommerfeld | niemieckie | -- | Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie. |
Zimnochy | Godkowo | 5 | Weeskenitt | pruskie | Wisknity |
|
Błotnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Schlammsack | niemieckie | -- | |
Dworki | Gronowo Elbląskie | 2 | Dreihöfe | niemieckie | -- | |
Fiszewo | Gronowo Elbląskie | 1 | Fischau | niemieckie | -- | |
Gajewiec | Gronowo Elbląskie | 3 | Kerbshorst | niemieckie | -- | Oboczne warianty potoczne: Gajowiec, Gajewice. |
Gronowo Elbląskie | Gronowo Elbląskie | 1* | Grunau | niemieckie | (Gronowo) |
|
Jasionno | Gronowo Elbląskie | 2 | Eschenhorst | niemieckie | -- |
|
Jegłownik | Gronowo Elbląskie | 6 | Fichthorst | niemieckie | Nowa Cerkiew | Obecna wieś Jegłownik powstała z powojennego połączenia trzech wsi o nazwach Fichthorst, Neukirch in der Niederung i Friedrichsberg. Ta druga posiadała przed wojną polską nazwę Nowa Cerkiew (zob. też Pogrodzie, niem. Neukirch Höhe - jest to jeden z wielu takich dubletów nazewniczych na Żuławie i Wysoczyźnie - por. też Gronowo Górne i Elbląskie, Wilkowo i Wierciny) i chyba warto byłoby ją przywrócić na mapę. Dzisiaj granica pomiędzy trzema dawnymi wsiami jest już kompletnie zatarta. |
Karczowiska Górne | Gronowo Elbląskie | 2 | Oberkerbswalde | niemieckie | -- |
|
Kopanka | Gronowo Elbląskie | 3 | Hoppenau | niemieckie | -- |
|
Mechnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Moosbruch | niemieckie | -- | |
Mojkowo | Gronowo Elbląskie | 3 | Möskenberg | niemieckie | -- | Potocznie także: Majkowo. |
Nogat | Gronowo Elbląskie | 1 | Nogathau | hydronimiczne | -- | W użyciu także forma Nogatowo, która w moim odczuciu lepiej oddaje formę niemiecką, gdzie -au może mieć pochodzenie słowiańskie (-owo lub -ów) bądź pruskie (-aws). Niemniej, nie zmieniam formy obecnej, gdyż zachowuje ona w pełni hydronimiczną podstawę, a także jest notowana u Kohutka jako nazwa tej wsi. |
Nowy Dwór Elbląski | Gronowo Elbląskie | 1* | Neuhof | niemieckie | (Nowy Dwór) | |
Oleśno | Gronowo Elbląskie | 6 | Preußisch Königsdorf | niemieckie | Pruska Królewska Wieś | W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf, dawn. pol. Królewska Wieś (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Po wojnie zerwano ten związek, chyba głównie przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski. Teoretycznie możliwy jest też wariant Królewo Pruskie - ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf (nie jest on jednak zgodny z przekazami historycznymi). |
Rozgart | Gronowo Elbląskie | 4 | Preußisch Rosengart | niemieckie | Rozengart Pruski | Przed wojną n. tej wsi i sąsiednich Różan spolszczano jako Rozengart (Pruski, Stary). KUNM postanowiła nadać im różne nazwy, chociaż w przypadku wsi Rozgart zachowano jej odniemiecki charakter, usuwając jedynie morfem -en- (dość dziwne posunięcie KUNM, być może chodziło o nawiązanie do gwarowego ap. rozgart "ogrodzone pastwisko"). |
Różany | Gronowo Elbląskie | 4 | Alt Rosengart | niemieckie | Rozengart Stary | Do 2008 oficjalnie Rożany. |
Szopy | Gronowo Elbląskie | 3 | Aschbuden | niemieckie | -- | Czy Budy (Budé) Ceynowy to ta miejscowość? |
Wikrowo | Gronowo Elbląskie | 1 | Wickerau | pruskie | -- |
|
Balewo | Markusy | 1 | Baalau | pruskie | -- | |
Brudzędy | Markusy | 1 | Brodsende | olęderskie? | -- |
|
Nowe Dolno | Markusy | 3 | Neu Dollstädt | niemieckie | -- | |
Stare Dolno | Markusy | 3 | Alt Dollstädt | niemieckie | ||
Dzierzgonka | Markusy | 2 | Sorgenort | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Jezioro | Markusy | 1? | Thiensdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jurandowo | Markusy | 3 | Rosenort | niemieckie | -- | Może zamiast nacechowanego ideologicznie nowotworu Jurandowo (odwołanie do Juranda ze Spychowa) lepsza byłaby jakaś nazwa związana z "różą", obecną w n. niem. (np. Różnowo)? |
Kępniewo | Markusy | 1 | Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Nowe Kępniewo | Markusy | 1 | Neu Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
Krzewsk | Markusy | 6 | Hohenwalde | niemieckie | Hochwałd | U Ceynowy Hochwałd. Nawet jeżeli to sztuczna forma, to wydaje się bardziej wartościowa niż "Krzewsk". |
Markusy | Markusy | 1 | Markushof | niemieckie | -- | Dawniej też: Markusowo, Markuszew. |
Rachowo | Markusy | 6 | Kronsnest | niemieckie | Kronest | Przed wojną nazwa spolszczona jako Kronest (rzadziej Krosnest, Krosnet). Nazwa przyjęta po wojnie raczej bez uzasadnienia. |
Stalewo | Markusy | 1 | Stalle | pruskie? | -- |
|
Stankowo | Markusy | 5 | Stühmswalde | hybryda (prus. + niem.) | Sztumkowo | 1623 Stuhmischwalde. Nazwa nawiązująca do miasta Sztum. Chyba warto by ten źródłosłów uszanować, zwłaszcza że nazwa Sztumu pochodzi z języka staropruskiego. Rozsądnym wydaje się być więc wariant Sztumkowo, podawany przez Leydinga. Na pewno jest on lepszy od ahistorycznej n. Stankowo (pseudodzierżawczej), wprowadzonej przez KUNM. |
Topolno Małe | Markusy | 3 | Klein Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Wielkie (gm. Rychliki). |
Tynowo | Markusy | 1 | Thienhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | -- |
|
Węgle | Markusy | 1 | Wengeln | polskie? | -- |
|
Żukowo | Markusy | 6 | Reichhorst | niemieckie | Rychorst |
|
Wiśniewo | Markusy | 6 | Augustwalde | niemieckie (odimienne) | Augustowo | U Ceynowy Augustowo. |
Złotnica | Markusy | 2 | Güldenfelde | olęderskie | -- | |
Zwierzno | Markusy | 4 | Thiergart | niemieckie | Tyrgart | Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart). |
Zwierzeńskie Pole | Markusy | 4 | Thiergartsfelde | niemieckie | Tyrgardzkie Pole |
|
Żółwiniec | Markusy | 6 | Wengelwalde | prawdop. olęderskie | Węgle-Południe |
|
Żurawiec | Markusy | 3 | Schwansdorf | niemieckie | -- | Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować... |
Huta Żuławska | Milejewo | 1* | Hütte | niemieckie | (Huta) |
|
Jagodnik | Milejewo | 3 | Behrendshagen | niemieckie | -- | Obocznie w PRNG: Jagodowo. |
Kamiennik Wielki | Milejewo | 5 | Groß Stoboi | pruskie | Stobajny Wielkie |
|
Majewo | Milejewo | 2 | Maibaum | niemieckie | -- | |
Milejewo | Milejewo | 5 | Trunz | pruskie | Truńce | Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Jedyną przedwojenną (a właściwie wojenną) próbą spolszczenia oryginalnej nazwy tej wsi jest Tranc u Kohutka (oprócz tego pisze on o Trąckich lub Trunckich Górach, co implikuje formy *Trąc, *Trunc), jednak wobec nieudolności i sztuczności tych form, decyduję się zastosować autorskie spolszczenie Truńce, chyba milsze dla ucha. |
Ogrodniki | Milejewo | 4 | Baumgart | niemieckie | Bągart | |
Piastowo | Milejewo | 5 | Königshagen | odosobowe | Kunikowo | Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W moim odczuciu, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo. |
Pomorska Wieś | Milejewo | 1 | Pomehrendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rychnowy | Milejewo | 1 | Rückenau | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Reichenau (1300 Reichenaw), stąd notowana od XVI w. forma spolszczona. |
Stoboje | Milejewo | 2 | Klein Stoboi | pruskie | Stobajny Małe |
|
Stodolniki | Milejewo | 3 | Teckenort | niemieckie | -- | |
Wilkowo | Milejewo | 1 | Wolfsdorf Höhe | niemieckie | -- | |
Zajączkowo | Milejewo | 6 | Haselau | niemieckie | Hazelewo | Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo lub Hazelewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel). |
Zalesie | Milejewo | 3 | Schönmoor | niemieckie | -- | |
Błudowo | Młynary | 1 | Bludau | pruskie | -- |
|
Bronikowo | Młynary | 2 | Brünneckshof | niemieckie | -- | |
Broniszewo | Młynary | 3 | Monbrunsdorf | niemieckie | -- | Obeczna nazwa niem. Brunsdorf. |
Gardyny | Młynary | 2 | Gardienen | pruskie | -- | |
Janiki Pasłęckie | Młynary | 5 | Jonikam | pruskie | Janikajmy | 1344 Jonekaym. Nazwa pruska. Chociaż nazwa przyjęta przez KUNM oddaje rdzeń oryginału, to jednak zaciera jego pruskie pochodzenie, usuwając pruską końcówkę. Lepsza byłaby więc forma Janikajmy, w pełni oddająca pruskie pochodzenie oryginało. Ponadto, forma ta ma tę przewagę, że jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie". |
Karszewo | Młynary | 1 | Karschau | pruskie | -- |
|
Kobyliny | Młynary | 1~2 | Kobiling | słowiańskie? | -- | U Chojnackiego jako Kobylin. Trudno mi jednak ocenić wartość tego przekazu (brak innej tradycji). Przydałyby się informacje etym. |
Krasinek | Młynary | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Kraskowo | Młynary | 3 | Schönfließ | niemieckie | -- | Nazwa niem. pochodzi od dawnej, obocznej nazwy rzeczki Dony (niem. Donne, dawniej też Schönfließ). Obecnie funkcjonuje dla niej wtórna nazwa "Dzikówka", którą należy zwalczać. |
Kurowo Braniewskie | Młynary | 1* | Kurau | pruskie | (Kurowo) |
|
Kwietnik | Młynary | 5 | Adlig Blumenau | niemieckie | Trynty | Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką. |
Mikołajki | Młynary | 1 | Nikolaiken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Młynarska Wola | Młynary | 5 | Herrndorf | niemieckie | Pańska Wieś | U Leydinga: Pańska Wieś (obocznie do nazwy obecnej), dokładne tłumaczenie n. niem. |
Myśliniec | Młynary | 5 | Jägeritten | pruskie | Jekryty |
|
Nowe Monasterzysko | Młynary | 2 | Neu Münsterberg | niemieckie | -- | |
Stare Monasterzysko | Młynary | 2 | Alt Münsterberg | niemieckie | -- | |
Nowe Sadłuki | Młynary | 1 | Neu Sadlucken | pruskie | -- |
|
Ojcowa Wola | Młynary | 2 | Vaterswille | niemieckie | -- | |
Olszówka | Młynary | 2 | Erlau | niemieckie | -- | |
Płonne | Młynary | 3 | Lohberg | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. Płonne (a także notowany przez Leydinga wariant Żarowo) zdają się nawiązywać do znaczenia niem. loh "palący się jasno, płonący". Autorzy NMP jednak wywodzą nazwę niem. od ap. Loh (śrdniem. lō) "lasek, zagajnik, zarośla, polana". |
Podgórze | Młynary | 3 | Greulsberg | niemieckie | -- | |
Rucianka | Młynary | 3 | Moorbruch | niemieckie | -- | Obecna nazwa wsi nawiązuje do wcześniejszych polskich nazw sąsiedniego Wierzna - Ruciany, Rucianka (p. Wierzno Wielkie w gm. Frombork). |
Sąpy | Młynary | 1 | Sumpf | niemieckie? | -- |
|
Sokolnik | Młynary | 2 | Falkhorst | niemieckie | -- | |
Sucha | Młynary | 1 | Suche | polskie? | -- | Potrzebne informacje co do pochodzenia nazwy. Co prawda, polska forma Sucha pojawia się u Chojnackiego, nie wiadomo jednak, czy jest to tylko spolszczenie n. niem., czy faktyczny źródłosłów nazwy. |
Warszewo | Młynary | 5 | Judendorf | niemieckie | Żydowo |
|
Włóczyska | Młynary | 5 | Vierzighuben | niemieckie | Wierzguby | U Leydinga Wierzguby, co jest naturalnym spolszczeniem fonetycznem n. niemieckiej. |
Zastawno | Młynary | 2? | Schönberg | niemieckie | -- |
|
Zaścianki | Młynary | 3 | Schwangen | niemieckie? | -- | Według kartoteki NMP, nazwa pierwotnie niemiecka od niem. Schwand, Schwang w znaczeniu "nieurodzajny skrawek ziemi, przerzedzenie w lesie". Chociaż kusi podobieństwo brzmienia do n. wsi Swajnie (niem. Schwengen) w pow. lidzbarskim o udokumentowanym pruskim pochodzeniu, to jednak brak starych zapisów dla tej nazwy wskazywałby na niemieckie pochodzenie. |
Anglity | Pasłęk | 2 | Angnitten | pruskie | -- | 1335 Angliten, ok. 1550 Ankelitten. |
Aniołowo | Pasłęk | 5 | Rapendorf | hybryda (prus. + niem.) | Rapoty | Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. *Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. |
Awajki | Pasłęk | 2 | Awecken | pruskie | -- | 1333 Awayken, 1404 Aweyken. |
Bądy | Pasłęk | 2 | Bunden | pruskie | -- | |
Borzynowo | Pasłęk | 2 | Briensdorf | niem. odosobowe | -- | Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo, tak jak u Leydinga?). |
Brzeziny | Pasłęk | 5 | Emilienhorst | niemieckie | Emilin | U Leydinga: Emilin (co stanowi nawiązuje do n. niem.). |
Buczyniec | Pasłęk | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Cierpkie | Pasłęk | 3 | Friedheim | niemieckie | -- | |
Nowy Cieszyn | Pasłęk | 2 | Neu Teschen | słowiańskie? | -- | Patrz też: Stary Cieszyn (gm. Godkowo). |
Czarna Góra | Pasłęk | 5 | Juden | niemieckie | Żydy |
|
Dargowo | Pasłęk | 2 | Dargau | pruskie | -- | 1374 Dargaw, 1411-19 Dergaw. |
Dawidy | Pasłęk | 2 | Davids | niemieckie (imienne) | -- | Niem. także Davidskrug. |
Drulity | Pasłęk | 2 | Draulitten | pruskie | -- | 1435 Drulyten, 1543 Traulitten. |
Gibity | Pasłęk | 2 | Giebitten | pruskie | -- | |
Gołąbki | Pasłęk | 3 | Spittels | niemieckie | -- | |
Gryżyna | Pasłęk | 2 | Greißings | pruskie? | -- |
|
Gulbity | Pasłęk | 2 | Golbitten | pruskie | -- |
|
Kajmy | Pasłęk | 2 | Kaymen | pruskie | -- | 1448 Kayn, 1531 Kaym. |
Kawki | Pasłęk | 2 | Kocken | pruskie | -- | Przypuszczalnie niem. Kocken z wcześniejszego prus. *Kauk-, co pochodzi od Kauks (diabeł, demon) - stąd powojenna polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem). |
Kąty | Pasłęk | 2 | Kanthen | pruskie | -- | |
Kielminek | Pasłęk | 2 | Köllming | pruskie | -- | 1328 Kellmenike, Kolmenig, Kelmenick. |
Kopina | Pasłęk | 5 | Koppeln | pruskie | Kopiel |
|
Krasin | Pasłęk | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | Nazwa położonej obok wsi pochylni Oleśnica nawiązuje zapewne do jakiejś przejściowej n. pol. tej wsi, używanej krótko po wojnie przez nowych osadników. |
Kronin | Pasłęk | 2 | Krönau | pruskie | -- | Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in. |
Krosienko | Pasłęk | 2 | Krossenfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Krosno | Pasłęk | 1 | Krossen | pruskie | -- |
|
Kudyny | Pasłęk | 2~5? | Komthurhof | niemieckie (zepsute z prus.) | (Kojtyny?) | Pierwotnie n. pruska: Cotin, Cotyn (1319), Koythen (1327), Cotyn (1427), wtórnie Ko(y)tenhöfen, Kuntenhof (XVI-XVIII w.), co ostatecznie adideowano do postaci Komthurhof (niby "dwór komtura"). Zapisy pierwotne dla wsi wskazują na formę prus. *Kait-in- (co poprawniej byłoby spolszczyć jako *Kojtyny), ale nazwa pobliskiego lasu (od którego prawdopodobnie ta wieś oraz pobliski Kudyński Bór wzięły nazwę) widnieje w starych zapiskach jako Kudyn (1329), Cudynn (1351). Jeżeli uznać, że nazwy te były tożsame, to można by uznać współczesną formę Kudyny za poprawną. |
Kudyński Bór | Pasłęk | 2~5 | Komthurwald | niemieckie (zepsute z prus.) | (Kojtyński Bór?) | Patrz wyżej: Kudyny. |
Kupin | Pasłęk | 2 | Kopiehnen | pruskie | -- |
|
Nowe Kusy | Pasłęk | 2 | Neu Kußfeld | niemieckie | -- | Nazwa pochylni Całuny, położonej nieopodal, utrwala przejściową polską nazwę tej wsi, używaną krótko po wojnie. Wariant ten opiera się na skojarzeniu z niem. küßen - całować. |
Stare Kusy | Pasłęk | 2 | Alt Kußfeld | niemieckie | -- | W pobliżu wsi Stare i Nowe Kusy płynie rzeczka zwana Miłą lub Kusą (niem. Kußfelderfließ). Jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Dumina (1266 Dumine) i taką nazwę należałoby przywrócić (ma ona też polską tradycję - używa jej SGKP). |
Kwitajny | Pasłęk | 1 | Quittainen | pruskie | -- | 1281, 1350 Quitteyn; 1411-19 Quittin. |
Leszczyna | Pasłęk | 2 | Hasselbusch | niemieckie | -- | |
Leżnica | Pasłęk | 5 | Lägs | pruskie | Łajsno |
|
Łączna | Pasłęk | 2 | Wiesenhof | niemieckie | -- | |
Łukszty | Pasłęk | 2 | Luxethen | pruskie | -- | 1295, 1385 Laucosede; 1411-19 Lawxetin. Według Kohutka pol. Luksety, co jest pisownianym przejęciem formy niem., ale ze względu na fakt, że forma ta pojawia się nigdzie indziej, nie sądzę aby było warto "poświęcać" dla niej nazwę obecną, wcale nie gorszą. |
Maciejowizna | Pasłęk | 2 | Matzweißen | hybryda? | -- | Nazwa o niejasnym pochodzeniu. Pierwotne zapisy: 1527 Matzweis, 1543 Maczweisen, 1590 Maczwoyse. Słownik etymologiczny Rymuta sugeruje, że mogą one oddawać polską formę Wieś Macieja (Macieja Wieś), ale to dość życzeniowa etymologia. Pierwszy człon zdecydowanie ma związek z imieniem Maciej (niem. zdrobnienie Matz od Matthias). W członie drugim może należy doszukiwać się pochodzenia pruskiego? W każdym razie, powojenne spolszczenie Maciejowizna z grubsza oddaje fonetykę nazwy. |
Majki | Pasłęk | 2 (4?) | Mäken | odosobowe | (Maki?) | Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie Maki, ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne. |
Malinowo | Pasłęk | 2 | Amalienhof | niemieckie | -- | Spolszczenie Amalienhof jako Malinowo zostało zaczerpnięte od wioski o tej samej nazwie w gminie Działdowo. |
Marianka | Pasłęk | 2 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Marzewo | Pasłęk | 2 | Mahrau | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś | Pasłęk | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- | |
Nowiny | Pasłęk | 2 | Neufelde | niemieckie | -- | |
Owczarnia | Pasłęk | 2 | Schäferei | niemieckie | -- | |
Piergozy | Pasłęk | 2 | Pergusen | pruskie | -- |
|
Piniewo | Pasłęk | 2 | Pinnau | pruskie | -- | |
Pólko | Pasłęk | 3 | Freifelde | niemieckie | -- | |
Robity | Pasłęk | 1 | Robitten | pruskie | -- | 1318 Rubiten. Wieś założona na polu Pastalwe (1318). Obie nazwy pruskie. |
Rogajny | Pasłęk | 2 | Rogehnen | pruskie | -- | 1329, 1330 Rogayn. |
Rogowo | Pasłęk | 1 | Rogau | pruskie | -- | 1356 Rogow, 1361 Rogaw. Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeczki Rogowa (potocznie zwana "Bierutówką", od przejściowej nazwy Pomorskiej Wsi [zob. tam], co należy koniecznie wyrugować). |
Rydzówka | Pasłęk | 3 | Kalthof | niemieckie | -- | Powojenna nazwa nawiązuje do znajdującego się w pobliżu wsi pagórka Reitzken Berg (95 m), którego polską nazwę KUNM ustaliła w formie Rydzówka. Potrzebne dalsze badania, co do etymologii nazwy tej górki (chociaż jest to wyraźnie nazwa nieniemiecka, zapewne staropruska) i na ile bliska potencjalnemu oryginałowi jest forma obecna (sądząc po formie niemieckiej, może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Rydzki lub Rydzek?). |
Rzeczna | Pasłęk | 5 | Weeskenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Wąski Dwór |
|
Rzędy | Pasłęk | 5? | Rahnau | pruskie? | Raniewo (?) | Potrzebne informacje, co do pochodzenia nazwy niem. oraz zapisy źródłowe. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską. |
Sakówko | Pasłęk | 3 | Charlottenhof | niemieckie (odimienne) | -- | |
Sałkowice | Pasłęk | 5 | Zallenfelde | niemieckie | Sała |
|
Skolimowo | Pasłęk | 5 | Skollmen | pruskie | Skolimy | 1350 Skolmen, 1448 Scolim. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -owo). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako Wurgeln (1330); Wargalin, Worgalin (1385). Leyding używa formy Worgalin jako spolszczonej (obocznie do "Skolimowa"), aczkolwiek moim zdaniem najlepiej byłoby oddać oryginał jako Skolimy (ewentualnie Skolim - do Skolimia, w Skolimiu. |
Sokółka | Pasłęk | 3 | Sangershausen | niemieckie | -- | |
Stegny | Pasłęk | 2 | Steegen | pruskie | -- | 1328, 1335 Stegen; 1411-19 Steegin. Nazwa pruska, prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską. |
Surowe | Pasłęk | 6 | Schönau | niemieckie | Szonowo | Kohutek spolszczył n. niem. jako Szonów (być może zaczerpnął tej formy z map lub oparł się na spolszczeniach nazw znanych ze Śląska, skąd pochodził). Chyba lepsze to od nazwy obecnej, ahistorycznej. Formant -ów jest jednak w polskiej toponimii Prus bardzo rzadki i chyba lepiej poprawić tę nieregularność, aby lepiej odpowiadała lokalnym uwarunkowaniom nazewniczym (por. też Szonowo k. Malborka - obecnie "Kraśniewo"). |
Talpity | Pasłęk | 2 | Talpitten | pruskie | -- |
|
Tulno | Pasłęk | 2 | Taulen | pruskie? | -- | |
Tumpity | Pasłęk | 2 | Tompitten | pruskie | -- |
|
Wakarowo | Pasłęk | 5 | Wackelsdorf | niemieckie (hybryda?) | Kaukieny | Najstarsze zapisy: 1349 Kauken, Kaukeyne; poł. XV w. Kaukeyne, Kaukone; 1427 Kaukonen vel Waycesdorff. Pierwotna nazwa tej miejscowości była więc pruska, prawdopodobnie od rdzenia kauk- "bies, zły duch w religii Prusów". Późniejsza nazwa Wackelsdorf zdaje się być hybrydą, pochodzącą od pruskiej nazwy osobowej Wayke, Waikel (tak według R. Przybytek) i chyba do tej etymologii próbuje nawiązać współczesne spolszczenie Wakarowo, chociaż moim zdaniem niedokładnie. Już bliższy prawdzie zdaje się podawany przez Leydinga wariant Waklewo, ale moim zdaniem najlepiej byłoby chyba nawiązać do nazwy pierwotnej - być może w formie Kaukieny (por. podobną n. m. litewską Kaukėnai [spolszczone Kaukieny], obecne "Jasnoje" na północnym skraju obw. królewieckiego). |
Wikrowo | Pasłęk | 1 | Wickerau | pruskie | -- | Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: Gemmyten (1327), Gemiten (1335, 39) oraz Wickeraw (1339), Wickarow (1354). Ostatecznie przetrwała ta druga, później spolszczona jako Wikrowo. |
Wójtowizna | Pasłęk | 2 | Vogtshof | niemieckie | -- | |
Zielno | Pasłęk | 4 | Solainen | pruskie | Solajny |
|
Zielonka Pasłęcka | Pasłęk | 4 | Grünhagen | niemieckie | Gronajny | Przed wojną spolszczenie fonetyczne. |
Zielony Grąd | Pasłęk | 3 | Schönwiese | niemieckie | -- | |
Barzyna | Rychliki | 5 | Wiese | niemieckie | Wizna |
|
Budki | Rychliki | 2 | Bodeck | niemieckie | -- | |
Buczyniec | Rychliki | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Dymnik | Rychliki | 5 | Stein | niemieckie (zepsute z prus.?) | Dymsztyn |
|
Dziśnity | Rychliki | 2 | Dosnitten | pruskie | -- | Pierwotnie *Disenītai (por. Dziśnity, gm. Małdyty). |
Gołutowo | Rychliki | 5 | Güntersdorf | niemieckie | Gołtowity | Pierwotna nazwa pruska: 1364 Goltawit, Gultewite, Goltwyten. Obecne spolszczenie oddaje ją w sposób zniekształcony. |
Grądowy Młyn | Rychliki | 2 | Grundmühle | niemieckie | -- | |
Jankowo | Rychliki | 1 | Jankendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Jelonki | Rychliki | 2 | Hirschfeld | niemieckie | -- | Koło wsi znajduje się pochylnia Jelenie. Nazwa pochylni utrwala używany krótko po wojnie wariant polskiej nazwy tej wsi. |
Kiersity | Rychliki | 2 | Kerschitten | pruskie | -- | 1303 Kersiten, Kirsiten |
Krupin | Rychliki | 2 | Krapen | pruskie | -- | 1321 Craupeyne; 1323 Craupin, Craupeyn |
Kwietniewo | Rychliki | 2 | Königlich Blumenau | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau |
Lepno | Rychliki | 5? | Löpen | pruskie | Lepkajmy |
|
Liszki | Rychliki | 5 | Leisten | pruskie | Delisty | 1427 Delisten, 1448 Dalisten, 1539 Leiste. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna forma Liszki oddaje ją bardzo niedokładnie (trochę bliższa, acz wciąż niedokładna jest Leydingowa forma Listwy). Chyba najlepiej byłoby wprowadzić formę nawiązującą do najpierwotniejszych zapisów, nieskażonych niemieckim wpływem. |
Marwica | Rychliki | 1? | Marwitz | słowiańskie? | -- |
|
Mokajny | Rychliki | 2 | Storchnest | niemieckie | (Mokajmy) |
|
Powodowo | Rychliki | 4 | Powunden | pruskie | Powundy | 1285 Powunden, 1299 Powiden. Nazwa pruska, po wojnie spolszczona niedokładnie, z adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo. Lepsza jest używana przez Kohutka forma Powundy, blisko oddająca oryginał. |
Protowo | Rychliki | 2 | Prothen | pruskie | -- | 1287 Porotowe, 1437 Protheyn. Nazwa pruska, w zapisach widać wahania między sufiksem -aw-, a -ain-. Przyjęta po wojnie forma polska Protowo nawiązuje do najstarszego zapisu nazwy. Gdyby oprzeć się na postaci nowszej, można by spolszczyć tę nazwę jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią). |
Rejsyty | Rychliki | 2 | Rossitten | pruskie | -- | 1329 Reysitein, 1347 Reisethin |
Rychliki | Rychliki | 2 | Reichenbach | niemieckie | -- | Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak Rychnowo dla Reichenau, gdzie niemiecki rdzeń Reich- adideowany jest do polskiego przymiotnika rychły. |
Sójki | Rychliki | 5 | Köxten | pruskie | Kiekszty |
|
Śliwica | Rychliki | 5 | Nahmgeist | pruskie | Namieść |
|
Święty Gaj | Rychliki | 2 | Heiligenwalde | niemieckie | -- |
|
Świdy | Rychliki | 2 | Schweide | pruskie | -- | 1287 Swyden, 1419 Sweyden. |
Topolno Wielkie | Rychliki | 3 | Groß Tippeln | niemieckie | -- | Patrz też: Topolno Małe (gm. Markusy). |
Wopity | Rychliki | 2 | Opitten | pruskie | -- | 1350 Wopitigen, 1375 Wopitten. |
Wysoka | Rychliki | 2 | Hohendorf | niemieckie | -- | |
Bogdaniec | Tolkmicko | 5 | Hohenhaff | niemieckie | Wysoka | Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Wysoka (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera Krzyżaków). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać. |
Brzezina | Tolkmicko | 2 | Birkau | niemieckie | -- | Wieś założona w lesie o nazwie Dinau. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego? |
Chojnowo | Tolkmicko | 6 | Konradswalde | niemieckie | Koniecwałd | |
Janówek | Tolkmicko | 2 | Hansdorf | niemieckie | -- | |
Kadyny | Tolkmicko | 1 | Cadinen | pruskie | -- | 1255 Terra Kadinensi, 1324 Kudyn, 1354 Kudien. Nazwa pruska. |
Kamionek Wielki | Tolkmicko | 4 | Groß Steinort | niemieckie | Sztynort |
|
Kikoły | Tolkmicko | 2 | Kickelhof | niemieckie | -- |
|
Łęcze | Tolkmicko | 1 | Lenzen | pruskie | -- | 1268 Landesen, 1298 Lentzen, 1312 Landesan. Nazwa pochodzenia pruskiego. Jest to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania. |
Nadbrzeże-Połoniny | Tolkmicko | 3 | Reimannsfelde | niemieckie | (Nadbrzeże) | Po wojnie majątek Reimannsfelde sztucznie podzielono na dwie części (nazwane Nadbrzeże i Połoniny). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane. |
Nowinka | Tolkmicko | 4 | Neuendorf-Kämmereidorf | niemieckie | Nowa Wieś | Max Bär w swoim dziele Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen... podaje dawną nazwę Bandejen dla wsi Neuendorf Höhe (ob. Nowina w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako Bandeynen (1351), Bandayn (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną Nowa Wieś). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa. |
Ostrogóra | Tolkmicko | 2 | Scharffenberg | niemieckie | -- | Nieoficjalnie Ostrobrzeg. |
Pagórki | Tolkmicko | 6 | Rehberg | niemieckie | Rebark | Zapis Rhebarg (1682) najprawdopodobnie oddaje formę spolszczoną Rebark - taką interpretację przyjmują B. Czopek-Kopciuch i autorzy NMP. Warto więc chyba przywrócić tę autentyczną siedemnastowieczną ludową formę. |
Pęklewo | Tolkmicko | 2 | Panklau | pruskie | -- | W XV w. Banklauke. Pierwotnie więc nazwa pruska z członem -lauks. Na tej podstawie można było tę nazwę spolszczyć jako Pękławki, niemniej człon prus. szybko uległ zniekształceniu do postaci -lau, toteż forma Pęklewo (wg autorów NMP u podstaw nazwy leży spruszczona pol. n. niem. Pęk, Pąk - niezbyt przekonuje mnie jednak ta interpretacja) również jest do przyjęcia. |
Pogrodzie | Tolkmicko | 4~5 | Neukirch | niemieckie | Pogardzice lub Pogardyty | Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako Nowa Cerkiew. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona per analogiam do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako Pogardichen (1305). Ustalona przez KUNM forma Pogrodzie wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu Pogardyty lub Pogardzice (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" pod red. Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako Pogrodzice~Pogardzice jest słowiańską nazwą rodową od po- + gród. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę Pogardzice można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako Pogardisze, co można by "sprostować" na Pogardzice. |
Przybyłowo | Tolkmicko | 3 | Dünhofen | (dolno)niemieckie | -- | |
Suchacz | Tolkmicko | 4~5 | Succase | pruskie | Zukasy | Nazwa Succase (1577 Sukase) jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba, co do przyrostka por. Wilkasy). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. Zukasy. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma Zôkazé (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę Zukasy można uznać za korektę tej formy. |
Święty Kamień | Tolkmicko | 3 | Wieck | niemieckie | -- | Powojenna nazwa Święty Kamień jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią. |
Wodynia | Tolkmicko | 5 | Klakendorf | prawdop. niemieckie | Kławki | Nazwa wywodzi się od imienia Klauke, które jest zdrobnieniem imienia Klaus, ale równie dobrze może też być imieniem pruskim. Wydawałoby się rozsądne spolszczenie nazwy jako Kławki (por. wieś Kławki, gm. Stare Pole), zwłaszcza że przyjęta przez KUNM forma "Wodynia" razi sztucznością. |
Powiat braniewski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Braniewo | Braniewo (miasto) | 1 | Braunsberg | niemieckie? | -- |
|
Frombork | Frombork | 1 | Frauenburg | niemieckie | -- |
|
Pieniężno | Pieniężno | 6 | Mehlsack | pruskie | Melzak |
|
Bemowizna | Braniewo | 3 | Böhmenhöfen | niemieckie | -- | |
Bobrowiec | Braniewo | 5 | Kleine Amtsmühle | niemieckie | Biebrzański Młyn | Istniała oboczna n. niem. Bewermühl, której pierwszy człon odwołuje się do nazwy rzeki Biebrzy (niem. Behwer, nie mylić z Biebrzą - dopływem Narwi), nad którą leży osada. Nazwa ta ma pochodzenie staropruskie i należałoby odzwierciedlić w nazwie polskiej ten źródłosłów - obecna nazwa Bobrowiec czyni to niedokładnie. |
Brzeszczyny | Braniewo | 5 | Schwillgarben | pruskie | Świgarby |
|
Cielętnik | Braniewo | 2 | Kälberhaus | niemieckie | -- | |
Dąbrowa | Braniewo | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Działy | Braniewo | 3 | Albertshof | niemieckie | -- | |
Elżbiecin | Braniewo | 2 | Lisettenhof | niemieckie | -- | |
Garbina | Braniewo | 5 | Willenberg | niemieckie | Wielbórz | Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem Wielbórz (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60 XX wieku. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem Garbina. |
Glinka | Braniewo | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | |
Goleszewo | Braniewo | 5 | Wilhelmshof | niemieckie | Wilamowo | U Leydinga: Wilamowo. Forma ta jest nawiązaniem do nazwy pierwotnej, a ponadto pozwala na pozbycie się pseudosłowiańskiego chrztu "Goleszewo". |
Grodzie | Braniewo | 3 | Bahnhof Vogelsang | niemieckie | -- | Wcześniej osada przystacyjna, należąca do Zakrzewca (Vogelsang), stąd nazwa niemiecka. |
Gronowo | Braniewo | 1 | Grunau | niemieckie | -- | |
Gronówko | Braniewo | 2 | Grunenfeld | niemieckie | -- | |
Grzechotki | Braniewo | 3 | Rehfeld | niemieckie | -- |
|
Grzędowo | Braniewo | 3 | Rödersdorf | niemieckie | -- | |
Jarocin | Braniewo | 3 | Herzogswalde | niemieckie | -- | |
Józefowo | Braniewo | 2 | Josephsau | niemieckie | -- | |
Kalina | Braniewo | 2 | Kayling | pruskie? | -- | |
Kalinówek | Braniewo | 5 | Einigkeit | niemieckie | Jedność | U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem. |
Kiersy | Braniewo | 5 | Kirschdorf | niemieckie | Wargławki | Powojenna polska nazwa Kiersy jest adaptacją fonetyczną pierwszego członu nazwy niemieckiej. Może próbowano doszukać się w nim jakiegoś pruskiego początku (jakoby od kirsnas - czarny?), nie widzę jednak podstaw do takiej interpretacji. Wiadomo jednak, że teren, na którym założono tę miejscowość nosił pruską nazwę Wargelauken (1385) i chyba tę nazwę wypadałoby zaadaptować. |
Klejnowo | Braniewo | 2 | Klenau | pruskie | -- | 1280 Cleynou, 1284 Cleynow, 1328 Clenovia |
Klejnówko | Braniewo | 2 | Gut Klenau | pruskie | -- | Patrz wyżej: Klejnowo. |
Krasnolipie | Braniewo | 2 | Schönlinde | niemieckie | -- | |
Krzewno | Braniewo | 3 | Hohenwalde | niemieckie | -- | |
Lipowina | Braniewo | 4 | Lindenau | niemieckie | Lindenowo | Przed wojną adaptacja fonetyczna. |
Maciejewo | Braniewo | 3 | Maternhöfen | niemieckie | -- | |
Marcinkowo | Braniewo | 1 | Mertensdorf | niemieckie | -- | W czasach PRL (kiedy dokładnie?) osada wchłonęła sąsiednią miejscowość Antyki (niem. Anticken), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. |
Mikołajewo | Braniewo | 3 | Blumberg | niemieckie | -- | Powojenna nazwa nawiązuje do imienia odbiorcy nadania tej wsi w 1348 r. |
Młoteczno | Braniewo | 2 | Hammersdorf | niemieckie | -- | |
Nowa Pasłęka | Braniewo | 4 | Neu Passarge | pruskie | Nowa Pasaria | Patrz niżej. |
Stara Pasłęka | Braniewo | 4 | Alt Passarge | pruskie | Stara Pasaria | Obowiązująca forma nazwy rzeki Pasłęki jest sztuczna, książkowa. Powołał ją do istnienia któryś dziewiętnastowieczny badacz onomastyki (być może Zarański?), jednak jest ona kompletnie niezgodna z pruskim oryginałem (por. zapisy: 1251 Passaria, 1252 Passerie, 1374 Posary, Posarye, znane też są formy bez nagłosowego Pa-: 1251 Seria, 1289 Sery), a także z ludową tradycją polskich Warmiaków (ci nazywali ją Pasarią - gw. Pasaryi̯o, Leyding zaświadcza też "Posarga"). Niewykluczone, że forma ta powstała z błędnej identyfikacji zapisów źródłowych typu flumen Passaluc (1243), które w rzeczywistości odnoszą się do przepływającej przez Pasłęk rzeki Wąski. Formy Pasłęka nie da się więc obronić - jest to twór wyrosły na czyjejś fantazji lub nieporozumieniu. Dlatego też lepiej będzie, zarówno dla pamięci o pruskiej etymologii (rekonst. Paserrija, Serrija), jak i polskiej tradycji (tej ludowej, nie "książkowej") zmienić nazwę zarówno rzeki, jak i pochodzących od niej osad na Pasaria. |
Pęciszewo | Braniewo | 3 | Waltersdorf | niemieckie | -- | |
Podgórze | Braniewo | 4 | Huntenberg | niemieckie | Huntembark | Co prawda, forma Podgórze jest poprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, ale w dokumentach siedemnastowiecznych znana jest forma spolszczona Huntembark. |
Podleśne | Braniewo | 2 | Vorderwalde | niemieckie | -- | |
Prątnik | Braniewo | 3 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
Prętki | Braniewo | 3 | Marienhöhe | niemieckie | -- | |
Rodowo | Braniewo | 2 | Radau | pruskie | -- |
|
Rogity | Braniewo | 1~2 | Regitten | pruskie | -- |
|
Różaniec | Braniewo | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | |
Rudłowo | Braniewo | 2 | Rodelshöfen | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Rudolfshof (1374 Rudolfishove). |
Rusy | Braniewo | 1~2 | Rossen | pruskie | -- |
|
Siedlisko | Braniewo | 3 | Einsiedel | niemieckie | -- | Pierwszy zapis zlatynizowany: 1341 Heremite. Na tej podstawie można było ustalić n. pol. jako "Pustelnia", niemniej brak takiej tradycji. |
Stępień | Braniewo | 5 | Stangendorf | niemieckie | Stęgnowo | U Leydinga Stęgnowo, co jest spolszczeniem n. niem. Taki wariant wydaje się być lepszy od nieuzasadnionej nazwy obecnej. |
Strubiny | Braniewo | 2 | Strauben | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje hist. i etym., co do pochodzenia nazwy wsi. W NMP miejscowość nienotowana, ale dla podobnie nazwanej wsi Strubno (gm. Płoskinia, zob. tam), R. Przybytek nie doszukuje się pruskiego korzenia. Mimo wszystko nie przekreślałbym w pełni możliwości pochodzenia od prus. strāuwa "prąd, nurt". |
Szyleny | Braniewo | 2 | Schillgehnen | pruskie | -- | 1279 Syrien, 1282 Syryene, 1298 Schilien, 1305 Schyligen. |
Świętochowo | Braniewo | 5 | Sonnenstuhl | niemieckie (tłum. z prus.) | Sąkrześle | Niemiecka nazwa miejscowości Sonnenstuhl jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Sawliskresil (1423), rekonst. *Saulis-Krēslan, dosł. "krzesło (tron) Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma Świętochowo, choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy). |
Ujście | Braniewo | 3 | Pfahlbude | niemieckie | -- | |
Ułowo | Braniewo | 3 | Auhof | niemieckie | -- | 1374 Owe, 1399 Owenhofe. Miejscowość powstała w okolicy o nazwie Aue (pol. powoj. Błonie), od której wzięła swą oryginalną nazwę. Raczej niemieckie. |
Wielewo | Braniewo | 2 | Fehlau | pruskie | -- | 1260, 1266 Veylow; 1288 Velowe. |
Wikielec | Braniewo | 2 | Wecklitzmühle | niemieckie (nazwiskowe?) | -- | |
Wilki | Braniewo | 1 | Birkenau | niemieckie | -- | Nazwę polską Wilki dla tej miejscowości podaje już SGKP. Skąd to? Może jakaś starsza nazwa pruska (prus. wilks = wilk)? Potrzebna dokumentacja. |
Wola Lipowska | Braniewo | 3 | Breitlinde | niemieckie | -- | Powojenna nazwa Wola Lipowska zdaje się pochodzić od pobliskiej Lipowiny (p. wyżej), której historyczna nazwa to Lindenowo. Brak jednak tradycji dla formy "Wola Lindenowska". U Leydinga pojawia się bardziej "neutralna" nazwa Podlipie. |
Zakrzewiec | Braniewo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Zawierz | Braniewo | 2 | Zagern | pruskie | -- |
|
Zgoda | Braniewo | 3 | Gerlachsdorf | niemieckie | -- | |
Żelazna Góra | Braniewo | 2 | Eisenberg | niemieckie | -- | |
Baranówka | Frombork | 5 | Schafsberg | niemieckie (tłum. z prus.?) | Owin | Obok nazwy oficjalnej pojawia się w XIV w. wariant Ouwe (1366), Owen (1387). Prawdopodobnie jest to nazwa pochodzenia pruskiego (prus. awwins - baran), być może stanowiąca podstawę nazwy niemieckiej. Chyba warto byłoby adaptować tę nazwę fonetycznie, nawet jeżeli nazwa Baranówka w miarę oddaje jej znaczenie. |
Biedkowo | Frombork | 2~3 | Betkendorf | niemieckie (imienne) | -- | |
Bogdany | Frombork | 3 | Sonnenberg | niemieckie | -- |
|
Drewnowo | Frombork | 2 | Drewsdorf | niemieckie | -- | Powojenna nazwa polska nawiązuje do niemieckiej jedynie fonetycznie. Drewes jest bowiem niemieckim zdrobnieniem od Andrzeja (zresztą, wieś pierwotnie nazywała się Andresdorf [1304], co jest poświadczone). |
Jędrychowo | Frombork | 2 | Heinrichsdorf | niemieckie | -- | |
Krzyżewo | Frombork | 2 | Kreuzdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie Krebsdorf, od XIX w. zmienione w Kreuzdorf. Nazwa obecna jest kalką nazwy późniejszej. |
Krzywiec | Frombork | 5 | Dittersdorf | niemieckie | Woziny | Pierwotna n. pruska: Woysien (1297), Wosgein (1298), pochodzi od prus. wuzē "koza". Jest ona ponowiona od pobliskiego lasu (dziś zwanego Kozi Borek), którego nowożytna niemiecka nazwa to Koßwald (hybryda od pol. koza + niem. Wald "las"), co sugeruje, że tej starożytnej nazwie pruskiej odpowiadała niegdyś jakaś n. polska z rdzeniem Koz-, niestety niezachowana w źródłach. KUNM nie wziąwszy pod uwagę tych faktów, nadała wsi nową nazwę Krzywiec, nawiązującą do przepływającej przez wieś rzeki Krzywianki (niem. Krumm Bach). Należało jednak nawiązać do pruskiego oryginału, co czynię. |
Narusa | Frombork | 1 | Narz | pruskie (hydronimiczne) | -- | W SGKP jako: Narty (w treści hasła także Narusz), jednak samą rzekę (od której miejscowość wzięła swą nazwę) ten sam słownik nazywa Narusą, zgodnie z polskojęzyczną tradycją (por. też dok. 1251 Nerusse, 1287 Narossa, 1318 Narussa) i taka postać wydaje się być poprawniejsza. |
Nowiny | Frombork | 2~5 | Neufeld | niemieckie | -- | Większość dzisiejszej wsi Nowiny to w rzeczywistości dawna wieś Kilie (niem. Kilienhof, 1304 Kilien, Leyding notuje też wariant Kibiten) o staropruskich korzeniach. Szkoda, że miejscowości połączono pod wspólną nazwą Nowiny, usuwając tym samym z mapy nazwę o pruskim pochodzenia. Może warto by przywrócić wsi Kilie jednostkowość i odróżniać ją od Nowin? |
Ronin | Frombork | 2 | Rahnenfeld | niemieckie | -- |
|
Wierzno Wielkie | Frombork | 6 | Groß Rautenberg | niemieckie | Ruciany Wielkie |
|
Bartki | Lelkowo | 1 | Bartken | polskie? | -- | |
Bieńkowo | Lelkowo | 2 | Bönkenwalde | niemieckie | -- | |
Dębowiec | Lelkowo | 2 | Eichholz | niemieckie | -- | |
Giedawy | Lelkowo | 2 | Gehdau | pruskie | -- |
|
Głębock | Lelkowo | 2 | Tiefensee | niemieckie | -- | |
Grabowiec | Lelkowo | 3 | Schönwalde | niemieckie | -- | |
Jachowo | Lelkowo | 3 | Hanswalde | niemieckie | -- | |
Jarzeń | Lelkowo | 2 | Arnstein | niemieckie | -- | Powojenna n. polska zdaje się luźno opierać na brzmieniu n. niem. |
Jarzeński Młyn | Lelkowo | 2 | Arnsteiner Mühle | niemieckie | -- | |
Kildajny | Lelkowo | 2 | Kildehnen | pruskie | -- | U Kohutka: Kildeny. Forma raczej "mechanicznie" spolszczona, oparta na niemieckim. Raczej nie na tyle wartościowa, żeby zmieniać nazwę obecną. |
Krzekotki | Lelkowo | 5 | Klein Hasselberg | niemieckie | Haslewko | U Leydinga: Haslewko (obocznie do n. obecnej), spolszczenie fonetyczne n. niem. |
Krzekoty | Lelkowo | 5 | Groß Hasselberg | niemieckie | Haslewo | Co prawda, Leyding nie podaje nazwy Haslewo dla tej wsi, jednak istnienie nazwy Haslewko dla sąsiedniej wsi Klein Hasselberg niejako predestynuje istnienie takiej nazwy. |
Kwiatkowo | Lelkowo | 2 | Blumstein | niemieckie | -- | |
Lelkowo | Lelkowo | 3 | Lichtenfeld | niemieckie | -- | |
Lutkowo | Lelkowo | 2 | Lüdtkenfürst | niemieckie | -- | |
Mędrzyki | Lelkowo | 5 | Lauterbach | hybryda? | Ławta |
|
Miłaki | Lelkowo | 5 | Müngen | pruskie | Minie | Nazwa podejrzewana o pruskie pochodzenie. Chyba należy przyznać rację postulowanej przez Leydinga formie Minie, która z grubsza oddaje fonetykę oryginału i jest zdecydowanie lepsza od nowej, nieuzasadnionej nazwy Miłaki. |
Młyniec | Lelkowo | 2 | Mühlenfeld | niemieckie | -- | PRNG notuje jako wariantową nazwę Mingin, która zdaje się nawiązywać do historycznej nazwy sąsiedniej wsi Miłaki (p. wyżej). |
Młynowo | Lelkowo | 2 | Mühlenhof | niemieckie | -- | |
Nałaby | Lelkowo | 2 | Nallaben | pruskie | -- |
|
Perwilty | Lelkowo | 1 | Perwilten | pruskie | -- | 1282 Perwilten; 1326, 1333 Prewylten. |
Piele | Lelkowo | 2 | Pellen | pruskie | -- | 1374 Pellin, Pelyn. |
Przebędowo | Lelkowo | 1~2 | Perbanden | pruskie | -- | Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku Przebędowscy daje usprawiedliwienie tej formie. |
Słup | Lelkowo | 3? | Schlepstein | niemieckie | -- |
|
Sówki | Lelkowo | 3 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
Szarki | Lelkowo | 5 | Sargen | pruskie | Sargi | 1349 Sarien 1349 Sarginwalde. Nazwa pruska, chyba wypadałoby ją oddać dokładniej - bez adideacji. |
Wilknicki Młyn | Lelkowo | 2 | Wilknitter Mühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Wilknity | Lelkowo | 2 | Wilknitt | pruskie | -- | 1304 Wilkini, 1309 Wilkenlauken, 1336 Wylkeniten. Początkowo wahanie prus. sufiksów. |
Wola Wilknicka | Lelkowo | 3 | Rosenwalde | niemieckie | -- | Wieś powstała w pruskim polu osadniczym Wylkenithen (1336), które dało początek sąsiedniej wsi Wilknity (p. wyżej). Powojenna nazwa polska wyraźnie nawiązuje do tego faktu. Pierwszym właścicielem wsi (której pierwotna n. niem. to Wunnental - 1336) był Prus o imieniu Prestitunin. |
Wołowo | Lelkowo | 2 | Wohlau | pruskie? | -- | 1347 Waldowe (tu?). Według kartoteki NMP, nazwa pruska, chociaż ostateczna niemiecka postać Wohlau mogła powstać pod wpływem polskim. |
Wyszkowo | Lelkowo | 3 | Hohenfürst | niemieckie | -- | |
Zagaje | Lelkowo | 3 | Hasselpusch | niemieckie | -- | |
Zdrój | Lelkowo | 3 | Schönborn | niemieckie | -- | |
Białczyn | Pieniężno | 3 | Lilienthal | niemieckie | -- | |
Bornity | Pieniężno | 2 | Bornitt | pruskie | -- | 1304 Bornyten, Burnite |
Borowiec | Pieniężno | 3 | Borwalde | niemieckie | -- | |
Brzostki | Pieniężno | 5 | Freihagen | niemieckie | Fryhajny | U Leydinga Fryhajny - fonetyczne spolszczenie n. niem. Końcówka -ajny zdaje się nawiązywać do nazw pruskich, niemniej taka cząstka zdarzała się również w spolszczeniach nazw niemieckich z członem -hain, -hagen (por. Grünhagen = Gronajny). |
Cieszęta | Pieniężno | 5 | Sonnenfeld | niemieckie | Szkudyty |
|
Gajle | Pieniężno | 2 | Gayl | pruskie | -- | |
Gaudyny | Pieniężno | 2 | Gauden | pruskie | -- |
|
Glądy | Pieniężno | 1 | Glanden | pruskie | -- | 1324 Glandin |
Glebiska | Pieniężno | 2 | Kleefeld | niemieckie | -- |
|
Jesionowo | Pieniężno | 1 | Eschenau | niemieckie | -- | |
Jeziorko | Pieniężno | 2 | Seefeld | niemieckie | -- | Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie Perkun (1374 Perkune), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Niemiecka nazwa tego jeziora to Seefelder See, pochodząca od nazwy tej wsi. |
Kajnity | Pieniężno | 5~2 | Heistern | niemieckie | Kajmity |
|
Kierpajny Małe | Pieniężno | 2 | Klein Körpen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Kierpajny Wielkie | Pieniężno | 2 | Groß Körpen | pruskie | -- | 1280 Kirpayn; 1308, 1309 Kirpein. |
Kiersiny | Pieniężno | 2 | Kierschienen | pruskie | -- |
|
Kowale | Pieniężno | 3 | Schönsee | niemieckie | -- | |
Lechowo | Pieniężno | 6 | Lichtenau | niemieckie | Lichnowy |
|
Lubianka | Pieniężno | 2 | Liebenthal | niemieckie | -- | |
Łajsy | Pieniężno | 1~2 | Layß | pruskie | -- |
|
Łoźnik | Pieniężno | 5 | Lotterfeld | niemieckie | Pełty | Miejscowość założona na pruskim polu Pelten (1325). Po wojnie nazwę Pełty otrzymała raczej niesłusznie miejscowość Steinbotten (patrz niżej Pełty), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon Stein-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę Łoźnik. Należałoby to sprostować. |
Niedbałki | Pieniężno | 3 | Lotterbach | niemieckie | -- | |
Pajtuny | Pieniężno | 2~4 | Peythunen | pruskie | (Pejtuny) |
|
Pakosze | Pieniężno | 5? | Packhausen | niemieckie? | Pokusy (?) | 1308 Pokusen, 1312 Puchusen. Nazwa uważana za niemiecką (co zgadzałoby się z faktami historycznymi - była to wieś niemiecka, nie pruska), jednak te zapisy historyczne mogą wskazywać na pierwotną formę pruską (za staropruską nazwę tę uważa Sieniawski - jednak jest to bardzo stare opracowanie, w dodatku jego wywody etymologicznie nierzadko bywają nietrafione). Jednak biorąc uwagę brzmienie tych zapisów, może można by się pokusić o dokładniejsze spolszczenie? KUNMowska forma Pakosze to już próba "slawizacji" nazwy - upodobnienia do słow. imienia Pakosz (Pakosław). |
Pawły | Pieniężno | 2 | Paulen | pruskie | -- | 1374 Powils, Pewils. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia Paweł. |
Pełty | Pieniężno | 5 | Steinbotten | pruskie | Stębuty | Obecna nazwa nawiązuje do pobliskiego pruskiego pola osadniczego Pelten, które dało początek wsi Łoźnik (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa (choć też nierzadko jedno pole dawało początek kilku wsiom). Za to nazwę Steinbotten (1335 Steinebutten, 1390 Steynbuth), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową Steynebuth, gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. buttan - dom. |
Piotrowiec | Pieniężno | 4 | Peterswalde | niemieckie | Pietrzwałd | W przedwojennych źródłach jako Pietrzwałd, Pietrzywałd. |
Pluty | Pieniężno | 1 | Plauten | pruskie | -- | 1325 Pluth. Nazwa pruska, ponowiona od n. terenowej i wodnej (1304 Plut - dawne jezioro, dziś bagno zwane Plut lub Wałsz). |
Posady | Pieniężno | 2 | Palten | pruskie | -- | Chociaż nazwa wsi Palten jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano wsi n. Posady, będącej spolszczeniem równie starej nazwy pola Possede (1288), na którym powstała ta wieś. Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie Pełty, co zapewne skutkowałoby pomyłkami. Z tego powodu nie stosuję tu używanej przez Kohutka formy Pałty, mimo że pozwalałaby ona zachować ciągłość z formą obowiązującą przed wojną. |
Radziejewo | Pieniężno | 3 | Sonnwalde | niemieckie | -- | |
Różaniec | Pieniężno | 2 | Rosengarth | niemieckie | -- | |
Sawity | Pieniężno | 2~5 | Engelswalde | niemieckie | (Salwity?) | Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie: 1326 Salwiten, Sawyten, Salwylten; 1404 Salwyten. Po wojnie oddano tę nazwę jako Sawity, ale większość zapisów wskazuje jednak na prus. *Salw-it, a więc zapewne słuszniejsza byłaby forma Salwity. |
Wojnity | Pieniężno | 1 | Woynitt | pruskie | -- | 1288, 1289 Woyniten. |
Wopy | Pieniężno | 2 | Woppen | pruskie | -- | 1325 Wuppe, Wuppen. Nazwa pruska. Przejściowo (XIV w.) oboczna n. niemiecka Hermannsdorf. |
Wyrębiska | Pieniężno | 3 | Lichtwalde | niemieckie | -- | |
Żugienie | Pieniężno | 5 | Sugnienen | pruskie | Sugniny |
|
Bliżewo | Płoskinia | 2 | Blieshöfen | niemieckie | -- | |
Chruściel | Płoskinia | 5 | Tiedmannsdorf | niemieckie | Blizin | Leyding podaje oboczną n. niem. Blissings, co spolszcza jako Blizin. Nazwa ta jest prawdopodobnie tożsama z nazwą łąki Plessinges, pojawiającej w dokumencie z 1284. Mamy więc tu do czynienia z prastarą pruską nazwą terenową (objaśnienie niem. z NMP nie ma podstaw). Zastosuję się więc do spolszczenia Leydinga, chociaż być może nagłosowe P- byłoby poprawniejsze. |
Czosnowo | Płoskinia | 2 | Knobloch | niemieckie | -- | |
Dąbrowa | Płoskinia | 1 | Schöndamerau | niemieckie (2. człon z pol.) | -- | Leyding odnosi tu prus. nazwę Raystopelk (1284). |
Demity | Płoskinia | 2 | Demuth | pruskie | -- | 1300 Demyta, 1301 Demita, 1346 Demyten |
Długobór | Płoskinia | 2 | Langwalde | niemieckie | -- | Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie Worajny (1308 Worayne), zwanego po niem. Langwalder Wald. |
Giedyle | Płoskinia | 2 | Gedilgen | pruskie | -- | |
Jarzębiec | Płoskinia | 6 | Schönau | niemieckie | Szynowo |
|
Lubnowo | Płoskinia | 2 | Liebenau | niemieckie | -- | |
Łojewo | Płoskinia | 5 | Lauenhof | hybryda (prus. + niem.) | Łunowo | Pierwotnie Lunow (1323, 1337). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś Łunowo [w SGKP Lunawa] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa Łojewo jej nie oddaje. |
Łozy | Płoskinia | 3 | Klingenberg | niemieckie | -- |
|
Pielgrzymowo | Płoskinia | 1 | Pilgramsdorf | niemieckie | -- |
|
Pierławki | Płoskinia | 2 | Parlack | pruskie | -- | 1320 Pirlauke, Perlauke; 1328 Sperlauken, Perlauken. |
Pierzchały | Płoskinia | 6 | Pettelkau | pruskie | Putylków |
|
Piórkowo | Płoskinia | 2 | Födersdorf | niemieckie | -- | Potoczny wariant: Zaporowo. |
Płoskinia | Płoskinia | 6 | Plaßwich | niemieckie | Plaswik |
|
Podlechy | Płoskinia | 1 | Podlechen | pruskie | -- |
|
Robuzy | Płoskinia | 2 | Rawusen | pruskie | -- | 1304 Raus, Rabusen; 1314 Rawos. Przybytek rekonstruuje jako prus. *Rabusai lub *Rabuzai, toteż przyjęte przez KUNM spolszczenie (mimo dużych wahań fonetycznych oryginału), wydaje się być etymologicznie poprawne. Nie ma raczej potrzeby wprowadzania formy Rawuzy, jak proponują Kohutek i Leyding. |
Strubno | Płoskinia | 2 | Straubendorf | niemieckie? | -- | 1322 Strubendorf, 1404 Struwendorf. Źródła historyczne Warmii notują zapisy 1374 Strube, 1376 Struben (bez członu -dorf), ale nie jestem do końca pewien, czy odnoszą się one do tej wsi. NMP nie notuje ich w haśle o Strubnie. Według NMP, nazwa niemiecka utworzona od n. osobowej niewiadomego pochodzenia. Może to pruska n. os.? |
Stygajny | Płoskinia | 2 | Stigehnen | pruskie | -- | 1290 Stigein, 1308 Scyen, 1344 Stigeynen. |
Szalmia | Płoskinia | 1 | Schalmey | pruskie | -- |
|
Tolkowiec | Płoskinia | 5 | Tolksdorf | hybryda (prus. + niem.) | Tulity |
|
Trąbki | Płoskinia | 1~2 | Klein Tromp | pruskie | -- |
|
Trąby | Płoskinia | 1~2 | Groß Tromp | pruskie | -- |
|
Wysoka Braniewska | Płoskinia | 5 | Hogendorf | niemieckie | Stołgity |
|
Bardyny | Wilczęta | 2 | Baarden | pruskie | -- |
|
Bronki | Wilczęta | 2 | Breunken | niemieckie | -- | Wieś powstała na pruskim polu o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal osada Tatarki (p. niżej). Ponieważ przyjęta przez KUNM nazwa Bronki dobrze naśladuje n. niem. (Breunken od niemieckiej n. os. Breunig), uważam że tej drugiej miejscowości (o ahistorycznej nazwie Tatarki) bardziej należy się zmiana nazwy. |
Chmielówka | Wilczęta | 2 | Hopfenbruch | niemieckie | -- | |
Dębiny | Wilczęta | 5 | Borchertsdorf | niemieckie | Burkarty |
|
Gładysze | Wilczęta | 5 | Schlodien | pruskie | Skłodyny | 1267 Schloydien. Nazwa pruskiego pochodzenia. Po wojnie nadano wsi ahistoryczną nazwę Gładysze, którą należałoby zastąpić spolszczeniem oryginału. |
Górski Las | Wilczęta | 2 | Guhrenwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- | Człon Górski w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. góra, tylko od nazwy wsi Góry (pruskiego pochodzenia), p. niżej. |
Góry | Wilczęta | 1 | Guhren | pruskie | -- | 1339 Girreyn, Gureyn; 1373 Guren. Nazwa pruska, w pol. adideowana (tak już u Chojnackiego). |
Jankówko | Wilczęta | 3 | Hensels | niemieckie | -- | |
Karpówek | Wilczęta | 3 | Muttersegen | niemieckie | -- | Potocznie też: Macierz (w PRNG i na mapach). |
Karwiny | Wilczęta | 2 | Karwinden | pruskie | -- |
|
Księżno | Wilczęta | 2 | Fürstenau | niemieckie | -- | |
Lipowa | Wilczęta | 5 | Lipprode | niemieckie (hybryda?) | Lipród |
|
Ławki | Wilczęta | 2 | Lauck | pruskie | -- | 1366 Lauke, 1376 Lawken. Nazwa pruska, równa ap. lauks "pole".
|
Nowica | Wilczęta | 4 | Neumark | niemieckie | Nowy Targ | Przed wojną dosłowne spolszczenie. Obecna forma jest sztuczna. |
Słobity | Wilczęta | 2~4 | Schlobitten | pruskie | (Żłobice?) |
|
Sopoty | Wilczęta | 2 | Seepothen | pruskie | -- | 1402-08 Sapoten, 1413 Sopoythen, 1422 Soppothen. |
Sośnica | Wilczęta | 3 | Friedrichshof | niemieckie | -- | |
Spędy | Wilczęta | 2 | Spanden | pruskie | -- |
|
Stare Siedlisko | Wilczęta | 5 | Ebersbach | niemieckie | Wieprza |
|
Tatarki | Wilczęta | 5 | Spitzen | niemieckie | Skułtyny | Osada powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal wieś Bronki (p. wyżej). Ponieważ nazwa pierwotna jest pruskiego pochodzenia, a nazwa obecna (nadana przez KUNM) nie ma uzasadnienia historycznego, postanawiam spolszczyć pruski oryinał w formie Skułtyny (por. wieś Skułty koło Miłomłyna [dziś nieistniejąca]). |
Wilczęta | Wilczęta | 6 | Deutschendorf | niemieckie | Niemce |
|
Powiat iławski (d. suski)
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu nowomiejskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Iława | Iława (miasto) | 1 | Deutsch Eylau | pruskie | -- |
|
Gródek | Iława (miasto) | 6 | Klein Werder | niemieckie | Ostrówek | Z tego, co udało mi się ustalić, powojenna nazwa tej części Iławy to "Gródek". Nazwa ta, nieumotywowana historycznie, dzisiaj już chyba nie znajduje użycia. W opracowaniach przedwojennych spotykamy polską nazwę Ostrówek, którą chyba warto przypomnieć. |
Wesołówka | Iława (miasto) | 3 | Freundshof | niemieckie | -- | Nazwa urzędowa. Dzisiaj obszar tej dawnej miejscowości jest raczej określany jako "Osiedle Ostródzkie" (tylko czy ta nazwa jest równoznaczna z dawną "Wesołówką"?). |
Wielka Żuława | Iława (miasto) | 4 | Groß Werder | niemieckie | Ostrów | Źródła przedwojenne notują nazwę Ostrów. Używana obecnie nazwa Wielka Żuława jest wtórnym, dosłownym tłumaczeniem n. niem. |
Kisielice | Kisielice | 1 | Freistadt | niemieckie | -- |
|
Witowo | Kisielice (cz. miasta) | 1 | Vitowo | polskie | -- | Nazwa południowego przedmieścia Kisielic. Została oficjalnie zniesiona w 2003 roku, zapewne nie funkcjonowała w powszechnym obiegu (brak potrzeby dzielenia tak niewielkiego miasta na dzielnice). |
Susz | Susz | 1 | Rosenberg | niemieckie | -- |
|
Zalewo | Zalewo | 1 | Saalfeld | niemieckie | -- |
|
Borek | Iława | 1 | Borreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hochfelde. |
Dąbrowa | Iława | 1 | Damerau | polskie | -- | Dawniej też: Damry (Kętrzyński). |
Dół | Iława | 1 | Daulen | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Drwęca | Iława | 6 | Forsthaus Stenkendorf | niemieckie | Stańkowo Leśne | Przed wojną leśniczówka nosiła nazwę tożsamą z nazwą Stanowa (p. niżej). Ponieważ Stanowo nosiło przed wojną nazwę Stańkowo, uważam że powinno się tę nazwę tu przywrócić (z dookreśleniem Leśne, jak zwykło się odróżniać leśniczówki od tak samo nazwanych wsi). Powojenna nazwa Drwęca, pochodząca od rzeki, jest ahistoryczna. |
Dziarnówko | Iława | 1 | Klein Seehren | pruskie | -- |
|
Dziarny | Iława | 1 | Groß Seehren | pruskie | -- |
|
Emilianowo | Iława | 2 | Emilienhof | niemieckie | -- | |
Franciszkowo | Iława | 5~6 | Freudenthal-Gut | niemieckie | Nowe Wybudowanie-Dwór (?) |
|
Franciszkowo Dolne | Iława | 6 | Freudenthal | niemieckie | Nowe Wybudowanie |
|
Frednowy | Iława | 1 | Frödenau | niemieckie | -- | |
Gałdowo | Iława | 1 | Goldau | pruskie | -- | 1355 Goldowe. |
Gardzień | Iława | 1 | Garden | pruskie al. słowiańskie | -- |
|
Gromoty | Iława | 1 | Gramten | pruskie | -- | 1437 Grammeth. |
Gulb | Iława | 1 | Gulbien | pruskie | -- |
|
Jachimówka | Iława | 2 | Joachimsthal | niemieckie | -- | |
Jażdżówki | Iława | 1 | Jadziowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Seefriede. |
Jezierzyce | Iława | 1 | Geserich | pruskie (hydronimiczne) | -- | Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora Jeziorak (niem. Geserich-See), zwanego dawniej po polsku także Jezierzyce. Nazwa jest pruskiego pochodzenia, w języku polskim silnie adideowana. Nazwa wsi utrwala starszą polską postać nazwy jeziora. |
Jeziorno | Iława | 3 | Schöneck | niemieckie | -- | Do 1999 oficjalnie: Piec (tak również u Leydinga). Do dziś nazwa bywa używana w formie Piec-Jeziorno (często mylnie cytowana jako "Pięć-Jeziorno"). Nie ma jednak uzasadnienia historycznego dla takiej podwójnej nazwy. Oba warianty są tworami powojennymi. |
Julin | Iława | 2 | Julienhof | niemieckie | -- | |
Kaletka | Iława | 4? | Kalittken | polskie | Kalitka |
|
Kałdunki | Iława | 6 | Klein Schönforst | niemieckie | Szenworst Mały |
|
Kałduny | Iława | 6 | Groß Schönforst | niemieckie | Szenworst Wielki | Nazwa Kałduny (a także sąsiednie Kałdunki), wprowadzona po wojnie, pochodzi od nazwy wodnej Kałdun lub Kałdunek (niem. Groß, Klein Kaldunen-See), którą noszą aż cztery obiekty w pobliżu wsi (trzy jeziora i rzeczka). Jest to staropruska nazwa wodna (pierwotnie 1323 Candyein, 1400 Caldein, 1415 Kandein), która z czasem uległa wpływowi polskiemu. Nie jest to jednak historyczna nazwa tych miejscowości. Przedwojenne ludowe spolszczenie tej n. miejscowej brzmiało Szenworst (spotykane też: Szonforst), co wypadałoby przywrócić. |
Kamień | Iława | 1 | Stein | niemieckie | -- |
|
Kamionka | Iława | 1~4 | Groß Steinersdorf | niemieckie | (Kamionki) |
|
Karaś | Iława | 1 | Karasch | polskie | -- | |
Karłowo | Iława | 1 | Karlau | polskie | -- | Część wsi Rudzienice, często używana nazwa Rudzienice-Karłowo (od 2005 r. oficjalna) - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa. |
Katarzynki | Iława | 1 | Katarschinken | polskie | -- | Późniejsza, urzędowa n. niem: Neukrug (kiedy wprowadzona?). |
Kozianka | Iława | 1 | Kosanken | polskie | -- |
|
Kwiry | Iława | 1 | Quirren | pruskie | -- | |
Laseczno | Iława | 6 | Groß Herzogswalde | niemieckie | Rycwałd | Oboczna (ludowa) n. niem: Retzwalde (stąd przedwojenne spolszczenie). Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Laseczno Małe | Iława | 6 | Klein Herzogswalde | niemieckie | Rycwałdzik |
|
Lowizowo | Iława | 1 | Luisenseegen | niemieckie | -- | Obocznie: Łowizowo. Nie wiem, która nazwa obowiązuje obecnie, obie są spotykane w opracowaniach przedwojennych (Lowizowo częściej). |
Ławice | Iława | 1 | Hansdorf | niemieckie | -- |
|
Makowo | Iława | 3 | Melchertswalde | niemieckie | -- | |
Mały Bór | Iława | 1 | Klein Heide | niemieckie | -- | Miejscowość Papiernia wydzielona z Małego Boru. |
Mątyki | Iława | 1 | Montig | pruskie | -- | Dawniej też pisane: Montyki. |
Mózgowo | Iława | 1~4 | Mosgau | słowiańskie | (Mozgowo) |
|
Nejdyki | Iława | 1 | Neuguth | niemieckie | -- | |
Nowa Wieś | Iława | 1 | Neudorf | niemieckie | -- | |
Nowy Ostrów | Iława | 1 | Neu Werder | niemieckie | -- | |
Owczarnia | Iława | 1 | Schäferei | niemieckie | -- | Cześć wsi Gałdowo, nie wiem na ile jej nazwa funkcjonuje. |
Pikus | Iława | 1 | Pikus | pruskie? | -- | Przydałyby się informacje etymologiczne. |
Prasneta | Iława | 1 | Hütte | niemieckie | -- |
|
Praszki | Iława | 4 | Prassen | pruskie? | Prasy |
|
Przejazd | Iława | 6 | Freydeck | niemieckie | Frejdyki | |
Radomek | Iława | 1 | Klein Radem | słowiańskie | -- | 1324 Radem. Nazwa ponowiona od Radomna w obecnej gm. Nowe Miasto Lubawskie. |
Rodzone | Iława | 1 | Deutsch Rodzonne | polskie | -- |
|
Rudzienice | Iława | 1 | Raudnitz | pruskie | -- |
|
Sarnówek | Iława | 6 | Lannoch | polskie | Łanioch |
|
Sąpy | Iława | 1 | Sumpf | niemieckie | -- | |
Segnowy | Iława | 1 | Seegenau | niemieckie | -- | |
Siemiany | Iława | 6 | Schwalgendorf | hybryda (prus. + niem.) | Szwałkowo |
|
Skarszewo | Iława | 4 | Scharschau | pruskie | Szarszewo |
|
Smolniki | Iława | 1 | Theerofen | niemieckie | -- |
|
Solniki | Iława | 4? | Zollnick | słowiańskie? | Celnik (?) | U Kohutka i Leydinga zgodnie: Celnik. Może więc postać ta faktycznie była używana przed wojną? Z drugiego tomu słownika Leydinga wiadomo, że materiał z powiatu suskiego zebrał on już w latach 30. XX w., ale nie wiadomo, czy ta konkretna nazwa pochodzi od ludu (pierwszy tom [nazwy miejscowe] jest prostym skorowidzem, nie określa polskich nazw w żaden sposób). Jeżeli tak, wynika ona z hybrydalnej (znaczeniowo-fonetycznej) adaptacji formy niem. Potrzebne informacje etymologiczne - sądząc po sufiksie, mamy tu do czynienia raczej z nazwą słowiańską, więc może postać ustalona przez KUNM byłaby wartościowsza (zwłaszcza w obliczu braku dowodów na ludowość formy Celnik). |
Stanowo | Iława | 4 | Stenkendorf | hybryda (słow./prus. + niem.) | Stańkowo |
|
Starzykowo | Iława | 2~3 | Groß Stärkenau | niemieckie | -- | Osada Strakowo wydzielona ze Starzykowa. Jej nazwa jest chyba obocznym, nieoficjalnym powojennym spolszczeniem niemieckiej nazwy tej wsi. |
Stęgwica | Iława | 1? | Stengwitz | pruskie? | -- | Nazwa wsi pochodna od n. jeziora (która ma pruskie pochodzenie - 1302 Schinewiten). Sądząc po brzmieniu formy niemieckiej, nazwa pruska mogła zostać spolonizowana. Brak w literaturze przedwojennej, ale Leyding zapisał nazwę terenową Stęgwickie Jezioro (a także Stęgwicki Mechacz) już w 1931 roku, co sugerowałoby ludowość nazwy Stęgwica. Przydałaby się jednak dokładniejsza dokumentacja. |
Stradomno | Iława | 1 | Stradem | pruskie | -- | 1325 Stradam |
Szałkowo | Iława | 2 | Schalkendorf | hybryda (prus. + niem.)? | -- | Nazwa odosobowa - w kartotece NMP I człon nazwy porównywany jest z litewskimi n.os. z rdzeniem Šauk (np. Šaukolas, Šaukalas [dosł. "krzykacz"], Šauk-inas, Šauk-evičius) i polskimi Szalka, Szalko. Mamy więc prawdopodobnie do czynienia z nazwą niemiecką utworzoną na bazie bałtyckiej n. osobowej. |
Szczepkowo | Iława | 1 | Louisenhof | niemieckie | -- | 1438 Schepken, Szepkau. Nazwa polska Szczepkowo pierwotna, z czasem zastąpiona przez n. niem. Louisenhof, chociaż jeszcze na przełomie XVIII i XIX w. funkcjonowała obocznie w zniemczonej formie Schöpkau. |
Szeplerzyzna | Iława | 1 | Schönerswalde | niemieckie | -- | Nazwa polska jest przedwojenna. Nie do końca jasna, zapewne twór od nazwiska. |
Szwalewo | Iława | 5 | Alt Schwalge | pruskie | Stary Szwałk |
|
Szymbark | Iława | 1 | Schönberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Szenburk. |
Tchórzanka | Iława | 1 | Languth | niemieckie | -- | Nazwa polska stara, istniała obocznie do niemieckiej. Być może pierwotna. |
Tłokowisko | Iława | 3 | Brunstplatz | niemieckie | -- | Do 2005 roku oficjalnie: Spędziny. |
Tynwałd | Iława | 1 | Tillwalde | niemieckie | -- | Gwarowo: Tïnvou̯t, -vou̯da. |
Urwisko | Iława | 2 | Urwiese | niemieckie | -- | U Leydinga: Urwis. Forma ta, podobnie jak obecna, jest adideacją n. niem. |
Wiewiórka | Iława | 1 | Susannenthal | niemieckie | -- | Nazwa polska jest stara (również nieofic. niem. Wiewiorken), być może pierwotna. |
Wikielec | Iława | 1 | Winkelsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Herzog(en)winkel (1317 Hertzogenwinkel, 1324 Hertzigwienkel). |
Wilczany | Iława | 1~4 | Wolfsdorf | niemieckie | (Wilczan) | W opracowaniach przedwojennych raczej Wilczan (w liczbie poj.). Pluralizacja powojenna, ale być może ludowa. |
Windyki | Iława | 1 | Windeck | niemieckie? | -- | |
Wola Kamieńska | Iława | 5 | Stein-Kaspendorf | niemieckie | Wodonity |
|
Zazdrość | Iława | 1 | Zazdrosz | polskie | -- | Nazwa w latach 1865-1945: Bonin. Dość ciekawa zmiana nazwy. |
Ząbrowo | Iława | 1 | Sommerau | niemieckie? | -- | 1324 Someraw. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, spolonizowana przez miejscową ludność jako Ząbrowo. |
Biskupiczki | Kisielice | 1 | Bischdorf | niemieckie | -- | |
Butowo | Kisielice | 1 | Bauthen | pruskie | -- | 1285 Buthowe, 1326 Buthow. |
Nowy Folwark | Kisielice | 1 | Neu Vorwerk | niemieckie | -- | |
Stary Folwark | Kisielice | 1 | Alt Vorwerk | niemieckie | -- | |
Galinowo | Kisielice | 1 | Gallnau | pruskie | -- | Pierwotnie: Czemayn (1302). Również nazwa pruska. |
Goryń | Kisielice | 1 | Guhringen | pruskie | -- | 1293 Goryn, 1314 Gorin. |
Jędrychowo | Kisielice | 1 | Heinrichau | niemieckie | -- | Dawniej też: Henrykowo. |
Kantowo | Kisielice | 2?? | Kantershof (?) | niemieckie (?) | -- | Na niemieckich przedwojennych mapach miejscowość jest bezimienna (najprawdopodobniej kolonia Gorynia). Nazwa Kantershof pochodzi ze źródeł internetowych, a więc jest niepewna. |
Klimy | Kisielice | 6 | Harnau | niemieckie | Harnowo |
|
Limża | Kisielice | 1 | Limbsee | pruskie | -- | 1326, 1329 Lynsen. |
Łęgowo | Kisielice | 1 | Langenau | niemieckie | -- | Dawniej też: Łęgnowo, Lęgowo. |
Łodygowo | Kisielice | 1 | Ludwigsdorf | niemieckie | -- |
|
Ogrodzieniec | Kisielice | 6 | Neudeck | niemieckie | Nejdak | Przedwojenną nazwę wsi utrwala leśniczówka o nazwie Nojdek (chociaż lepszą nazwą byłoby Łęgowo-Leśnictwo - przed wojną była to część Łęgowa). Przedwojenne spolszczenie brzmiało Nejdak, co KUNM zastąpiła sztucznym chrztem "Ogrodzieniec". |
Pławty Małe | Kisielice | 1 | Klein Plauth | pruskie | -- | |
Pławty Wielkie | Kisielice | 1 | Groß Plauth | pruskie | -- | |
Sobiewola | Kisielice | 1 | Sobiewolla | polskie | -- |
|
Trupel | Kisielice | 1 | Traupel | pruskie | -- | 1280 Tropil, 1326 Trupil. Nazwa pruska, przejęta od nazwy jeziora Trupel (niem. Traupeler See, 1326 Trupil). Historycznie wieś dzieliła się na Trupel Górny i Dolny. |
Wałdowo | Kisielice | 1 | Waldau | pruskie? | -- | 1289 Waldowe. Nazwa dwuznaczna - możliwa niemiecka lub pruska etymologia. |
Wola | Kisielice | 1 | Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Willenfeld. |
Adamowo | Susz | 3 | Adolfshof | niemieckie | -- | |
Babięty Małe | Susz | 1 | Klein Babenz | pruskie lub słowiańskie | -- | Dawniej też: Babieniec Mały. |
Babięty Wielkie | Susz | 1 | Groß Babenz | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Bałoszyce | Susz | 1 | Groß Bellschwitz | prawdop. słowiańskie | -- |
|
Bałoszyce Małe | Susz | 1* | Klein Bellschwitz | prawdop. słowiańskie | (Bałoszyczki) |
|
Boleszów | Susz | 5 | Wilhelmswalde | niemieckie | Wilamówka | U Leydinga Wilamówka, co jest nawiązaniem do n. niemieckiej. Taka nazwa zdaje się lepsza od obowiązującego pseudoimiennego chrztu. |
Bornice | Susz | 1 | Bornitz | pruskie lub słowiańskie | -- | Dawniej też: Borznice. |
Bronowo | Susz | 1 | Groß Brunau | polskie? | -- | Dawniej też: Brunowo. |
Brusiny | Susz | 2* | Groß Brausen | niemieckie? | (Brusiny Wielkie) | 1321 Brusen, 1338 Brusin. Przyjęta po wojnie polska nazwa zdaje się nawiązywać do zapisu z 1338, ale może jednak poprawniejszą etymologicznie formą byłyby Brusy? Tradycyjnej formy brak, chociaż niewykluczone, że używana przez Leydinga forma Brudzewo (i odpowiednio Brudzewko dla Brusin Małych) jest ludowa i przedwojenna (to dlatego, że materiał nazewniczy z tego obszaru Leyding zebrał już na początku lat 30. XX w., poza tym wspomina o nazwie "Brudzewo" jeszcze w drugim tomie swojego słownika [wydanym już długo po ustaleniach KUNM - nazwy różne od urzędowych trafiają się tam już tylko sporadycznie, podane w nawiasach i głównie tam gdzie faktycznie istnieje przedwojenna polska tradycja]). |
Brusiny Małe | Susz | 2 | Klein Brausen | niemieckie? | -- | Zob. wyżej Brusiny. |
Chełmżyca | Susz | 5 | Kölmsee | hybryda (prus. + niem.) | Kołmin |
|
Czerwona Woda | Susz | 1 | Rothwasser | niemieckie | -- | |
Dąbrówka | Susz | 3 | Muttersegen | niemieckie | -- | |
Dolina | Susz | 6? | Vogtenthal | niemieckie | Wójtowizna | U Leydinga: Wójtowizna. Nazwa ta pojawia się nie tylko w pierwszym tomie jego słownika, ale jest również wspominana w drugim - "łąki (...) na półn-zach. od osady leśn. Doliny (Wójtowizny)". Jedynie nazwy ludowe, o przedwojennej tradycji są w taki sposób przez niego zaznaczane. |
Emilianowo | Susz | 2 | Emilienhof | niemieckie | -- | |
Fabianki | Susz | 2 | Fabianshof | niemieckie | -- | |
Falknowo | Susz | 1 | Groß Falkenau | niemieckie | -- | 1448 Wyelhnyow - odczytywane Wielniów. Zapewne wcześniejsza adaptacja n. niemieckiej. |
Falknowo Małe | Susz | 1* | Klein Falkenau | niemieckie | (Falknówko) | Przed wojną raczej Falknówko. Taka forma miałaby więcej sensu, ze względu na brak dookreślenia Wielkie w nazwie Falknowa. |
Grabowiec | Susz | 4? | Buchfelde | niemieckie | Grabowo |
|
Huta | Susz | 1 | Hütte | niemieckie | -- | |
Jakubowo Kisielickie | Susz | 1* | Jakobau | polskie | (Jakubowo) | |
Janowo | Susz | 6 | Baadeln | niemieckie? | Watlewo | Nazwa Baadeln tajemnicza - przez Czopek-Kopciuch i autorów NMP uważana za niemiecką (i zestawiana z niem. nazwami os. Badel, Battel), chociaż nie wykluczałbym też pochodzenia pruskiego, od zaświadczonej prus. n. os. Beydil (por. zapis 1400 Beydelsche See - jezioro k. Watlewa/Janowa, obecnie bagno). Ludność polska spolonizowała tę nazwę jako Watlewo (Kętrzyński podaje też wariant niem. Wadlau, ale nie znajduję go nigdzie indziej), mimo to po wojnie ustalono ahistoryczną nazwę "Janowo". Należy to zmienić, zwłaszcza że nazwa Watlewo funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze długo po wojnie. |
Januszewo | Susz | 1 | Januschau | polskie | -- | Pierwotnie: *Jeniszowo (1312 Jenischau). Forma ta wykazuje cechy gwarowe. |
Jawty Małe | Susz | 1 | Klein Jauth | pruskie | -- | |
Jawty Wielkie | Susz | 1 | Groß Jauth | pruskie | -- | 1287 Jautin. |
Kamieniec | Susz | 1 | Finckenstein | niemieckie | -- |
|
Karolewo | Susz | 2 | Karlswalde | niemieckie | -- | |
Krzywiec | Susz | 3 | Freiwalde | niemieckie | -- | |
Lisiec | Susz | 2 | Fuchsmühle | niemieckie | -- | |
Lubnowy Małe | Susz | 1 | Klein Liebenau | niemieckie (hydronimiczne?) | -- | Dawniej też: Lignowy, Lignowo Małe. |
Lubnowy Wielkie | Susz | 1 | Groß Liebenau | niemieckie (hydronimiczne?) | -- |
|
Michałowo | Susz | 1 | Michelau | polskie | -- | |
Nipkowie | Susz | 1 | Groß Nipkau | słowiańskie | -- |
|
Olbrachtowo | Susz | 1 | Groß Albrechtau | niemieckie | -- | Dawniej też: Albrachtowo, Albrechtowo. |
Olbrachtówko | Susz | 1 | Klein Albrechtau | niemieckie | -- | Dawniej też: Albrachtówko, Albrechtówko. |
Piaski | Susz | 2 | Sandberg | niemieckie | -- | |
Piotrkowo | Susz | 1 | Peterkau | polskie | -- | |
Redaki | Susz | 6 | Charlottenwerder | niemieckie | Szarłatowo | U Ceynowy pojawia się forma Szarłatowo. Jest to jedyny przykład przedwojennej polskiej (czy dokładniej kaszubskiej) tradycji dla tej wsi. Przyjęta po wojnie nazwa Redaki, choć brzmi dość intrygująco i nietypowo (jak na chrzest KUNM), nie wydaje się mieć uzasadnienia. |
Róża | Susz | 2 | Rosenhain | niemieckie | -- |
|
Różanki | Susz | 3 (2?) | Rasenfeld | niemieckie | -- | Powojenna n. polska wynika zapewne z błędnego odczytania nazwy Rasenfeld jako Rosenfeld (aczkolwiek może taka interpretacja ma jakieś uzasadnienie? Nie dysponuję dokumentacją). |
Różnowo | Susz | 1 | Rosenau | niemieckie | -- | Osada Rumunki wydzielona z Różnowa lub powstała po wojnie. Brak jej na przedwojennych mapach. |
Rudniki | Susz | 5 | Liebenbruch | niemieckie (hydronimiczne) | Liwskie Bagno | Wieś leży nad rzeką Liwą (Liebe), której nazwa ma starożytne, pruskie pochodzenie. Wypadałoby ten źródłosłów zachować. |
Stawiec | Susz | 5 | Merinoß | niemieckie (internacjonalizm) | Merynos |
|
Ulnowo | Susz | 1 | Faulen | niemieckie | -- |
|
Wądoły | Susz | 3 | Friedrichsburg | niemieckie | -- | W PRNG wariant: Frydrychowo (może warte wprowadzenia, jako odzwierciedlenie n. niemieckiej). U Leydinga jeszcze inaczej - Pchlarki. Brak przedwojennej polskiej tradycji. |
Wiśniówek | Susz | 3 | Weizenfelde | niemieckie | -- | |
Zieleń | Susz | 4 | Grünhof | niemieckie | Zielony Dwór | U Ceynowy: Zielony Dwór. |
Zofiówka | Susz | 2 | Sophienwalde | niemieckie | -- | |
Żakowice | Susz | 2 | Schakenbruch | niemieckie | -- | I człon nazwy niem. imienny, prawdopodobnie niemiecki (chociaż nie wykluczałbym w pełni bałtyckiej etymologii). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie. Dodatkowo, u Leydinga pojawia się bliższy formie niemieckiej wariant Szakowice. |
Bajdy | Zalewo | 2 | Boyden | pruskie | -- | |
Barty | Zalewo | 1 | Barten | pruskie | -- | |
Bądki | Zalewo | 2 | Bündtken | pruskie | -- | 1543 Bundicken. |
Bednarzówka | Zalewo | 2 | Böttchershof | niemieckie | -- | |
Boreczno | Zalewo | 6 | Schnellwalde | niemieckie | Szniewałd | Przed wojną: Szniewałd. Leyding notuje co prawda Śniegwałd, ale wolę trzymać się formy o przedwojennej tradycji. |
Brzeziniak | Zalewo | 2 | Birkenthal | niemieckie | -- | |
Bukowiec | Zalewo | 1 | Bukowitz | polskie | -- | Oboczna n. niem. Mottitscher Winkel (od miejs. Matyty - p.). |
Dajny | Zalewo | 2 | Deunen | pruskie | -- | |
Dobrzyki | Zalewo | 3 | Weinsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Wigandesdorf (zlatynizowane Wygando villa [1304]). |
Duba | Zalewo | 3 | Leißnersberg | niemieckie | -- |
|
Gajdy | Zalewo | 2 | Goyden | pruskie | -- | |
Girgajny | Zalewo | 2 | Gergehnen | pruskie | -- | 1315 Girgeine. |
Gubławki | Zalewo | 1~2 | Gablauken | pruskie | -- |
|
Huta Wielka | Zalewo | 2? | Albrechtswalde | niemieckie | -- | Leyding notuje oboczną n. niem. Groß Hütte. To uzasadniałoby nazwę obecną. |
Janiki Małe | Zalewo | 2 | Klein Hanswalde | niemieckie | -- | Patrz niżej. |
Janiki Wielkie | Zalewo | 2 | Groß Hanswalde | niemieckie | -- | W XIV w. odnotowana forma Joniken (1375), którą należy uznać za pruską. Stąd powojenna n. polska. |
Jaśkowo | Zalewo | 1 | Jäskendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Jerzwałd | Zalewo | 1 | Gerswalde | niemieckie | -- | Z okolicami Jerzwałdu utożsamia się staropruską nazwę Keysen (1272). |
Jezierce | Zalewo | 5 | Haack | niemieckie | Pokutyty al. Hak |
|
Karpowo | Zalewo | 2 | Kerpen | pruskie | -- | 1286 Kerpow. |
Kiemiany | Zalewo | 4 | Kämmen | pruskie | Kamy |
|
Koziny | Zalewo | 5 | Köszen | pruskie | Kiesy |
|
Kupin | Zalewo | 2 | Kuppen | pruskie | -- | Do 2011 r. oficjalnie Kupinin. Forma ta musiała się ustalić po wojnie wbrew ustaleniom KUNM (ta ustaliła Kupin). W 2011 r. powrócono jednak do postaci wprowadzanej przez Komisję. |
Likszany | Zalewo | 1 | Lixainen | pruskie | -- |
|
Matyty | Zalewo | 2 | Motitten | pruskie | -- | 1343 Matiten, Mathitin. |
Mazanki | Zalewo | 5 | Mosenz | pruskie | Mazańce |
|
Międzychód | Zalewo | 5 | Mitteldorf | niemieckie | Luswity | Za pierwotną nazwę tej wsi (a dokładniej terenu, na którym powstała) uważa się pruską nazwę Lusewithe (1358), 1419 Loysewiten. Ustalając powojenną nazwę przeoczono ten fakt albo nie skojarzono tej nazwy z tą konkretną wsią. |
Mozgowo | Zalewo | 4 | Nosewitz | słowiańskie | Nozgowice |
|
Murawki | Zalewo | 3 | Wilhelmswalde | niemieckie | -- | |
Nowe Chmielówko | Zalewo | 1*~4 | Chmelowken | polskie | Chmielówko |
|
Piekło | Zalewo | 1 | Pieklo | polskie | -- |
|
Polajny | Zalewo | 1 | Paulehnen | pruskie | -- | Pierwotna nazwa pruska: Utrainen, Utreyn (1264-69), Vutraynen (ok. 1270). Dopiero później: Paulin (ok. 1400), Paulein (1543, 79). Nazwa późniejsza prawdopodobnie pochodzi od imienia Paweł, ale jest tworem pruskim (co pokazuje sufiks). Spolszczoną formę Polajny potwierdza spis z 1820 roku. |
Pomielin | Zalewo | 2 | Pomehlen | pruskie | -- |
|
Pozorty | Zalewo | 1 | Posorten | pruskie | -- | |
Półwieś | Zalewo | 2 | Halbendorf | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1850-1945: Ebenau. Powód zmiany niejasny. |
Rąbity | Zalewo | 2 | Rombitten | pruskie | -- | 1499 Rumbithen, Rompyten, Rombiten. |
Rucewo | Zalewo | 2 | Rotzung | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od n. jeziora (Rucewo Duże i Małe, niem. Groß Rotzung-See i Klein Rotzung-See): 1343 Rutczow, 1375 Ruczowe, Rotczing. Powojenne spolszczenie opiera się na najstarszej pruskiej postaci nazwy, chociaż po wojnie nazwę jeziora notowano też jako Rocąg. |
Rudnia | Zalewo | 5 | Rohden | pruskie | Rodowo | 1388 Rudow, 1437 Rodow. Nazwa pruska (por. inne miejscowości o nazwie Rodowo), należało ją oddać wierniej. Przychylam się do w pełni regularnego spolszczenia Rodowo, używanego przez Leydinga. |
Sadławki | Zalewo | 2 | Sadlauken | pruskie | -- | 1383 Seyduken, 1437 Seduken. Forma z suf. -lauken, -lucken (wskazującym na prus. *lauks) pojawia się w dokumentach od XVIII w., ale musiała istnieć wcześniej.s |
Skitławki | Zalewo | 2 | Skittlauken | pruskie | -- | 1379 Sketelauken, 1419 Schetchelaucken. |
Surbajny | Zalewo | 2 | Sorbehnen | pruskie | -- | 1347, ok. 1400 Surbayn. |
Śliwa | Zalewo | 1 | Schliewe | pruskie (spolonizowane) | -- | 1338 Slewen, Slebo; 1400 Sleben; 1419 Sleuen. Nazwa pruska, na gruncie polskim adideowana do ap. śliwa, a następnie przejęta przez język niemiecki. |
Tarpno | Zalewo | 2 | Terpen | pruskie | -- | Nazwa pruska, najwcześniejszy zapis Derpen (1543, 1579). Prawdopodobnie do tej wsi (lub jej obszaru) odnosi się też starsza pruska nazwa Regen al. Rengen (ok. 1400). |
Urowo | Zalewo | 2 | Auer | pruskie (zniemczone) | -- | 1346 Urow, 1352 Aure. |
Wielowieś | Zalewo | 3 | Dittersdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie: Ditterichsdorf (1317). U Leydinga ciekawa forma Dylewo jednak bez żadnego potwierdzenia w jakimkolwiek innym źródle. |
Wieprz | Zalewo | 1 | Weepers | pruskie | -- | ok. 1400 Weppren |
Witoszewo | Zalewo | 6 | Kunzendorf | niemieckie | Kończewo |
|
Woryty Zalewskie | Zalewo | 2* | Woritten | pruskie | (Woryty) | Człon Zalewskie odróżniający w stosunku do wsi Woryty Morąskie (w gm. Morąg, p. tam). |
Zatyki | Zalewo | 2 | Kattern | pruskie lub niemieckie | -- |
|
Biskupiec | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1 | Bischofswerder | niemieckie | -- |
|
Piotrowice | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1* | Groß Peterwitz | polskie | (Piotrowice Wielkie) |
|
Piotrowice Małe | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 1 | Klein Peterwitz | polskie | -- | Dawniej też: Piotrowiec Mały. |
Podlasek | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 6 | Konradswalde | niemieckie | Konradzwałd | W użyciu także: Podlasek Duży. Nazwa jest chrztem KUNM, oryginalne spolszczenie to Konradzwałd. |
Podlasek Mały | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 5 | Louisenthal | niemieckie | Dłużki | Relacyjna nazwa Podlasek Mały jest chrztem KUNM (podobnie jak sama nazwa "Podlasek", do której się odwołuje). Mimo braku przedwojennej tradycji dla tej wsi, nazwa "Podlasek Mały" jest niemożliwa do utrzymania z powodu zmiany nazwy Podlasek na Konradzwałd (p. wyżej), a nazwanie tej miejscowości "Mały Konradzwałd" byłoby ahistoryczne. Z tego powodu zasięgam do notowanej przez Leydinga formy Dłużki, która co prawda nie ma przedwojennej tradycji użycia, ale przynajmniej ma pokrycie w terenie - została utworzona od nazwy jeziora Dłużek (niem. Langer-See albo Dluzik-See). |
Słupnica | Biskupiec (pow. nowomiejski) | 6 | Stangenwalde | niemieckie | Stęgwałd | Przed wojną: Stęgwałd, Stynwałd. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Powiat ostródzki
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Ostróda | Ostróda (miasto) | 1~4 | Osterode | niemieckie | (Ostród) |
|
Cierzpięty | Ostróda (miasto) | 1 | Czerpienten | polskie | -- |
|
Zajezierze | Ostróda (miasto) | 5 | Collishof | niemieckie | Kolisowizna |
|
Miłakowo | Miłakowo | 4~6 | Liebstadt | niemieckie | Libsztat |
|
Miłomłyn | Miłomłyn | 1 | Liebemühl | niemieckie (hydronimiczne) | -- |
|
Iląg | Miłomłyn (cz. miasta) | 2 | Eylingshöh | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Ludwisin | Miłomłyn (cz. miasta) | 4 | Ludwigsberg | niemieckie | Ludwichowo | Forma Ludwichowo pojawia się w Tece Toruńskiej. Forma obecna jest powojenna - nie wiem, na ile dziś funkcjonuje. Ta część Miłomłyna jest dość wyraźnie odcięta od części miasta. |
Przejazd | Miłomłyn (cz. miasta) | 5 | Sonnenhof | hybryda (prus. + niem.) | Sunie |
|
Wydmuch | Miłomłyn (cz. miasta) | 5 | Karlshof | niemieckie | Karolewo | U Leydinga Karolowo (co poprawiam na -ewo, co jest bardziej zgodne z lokalną polską toponimią), wydaje się to lepsze od obowiązującego (tylko czy faktycznie używanego?) nowotworka. Ponadto, w powojennym potocznym użyciu zanotowany wariant Karolinek. |
Zacisze | Miłomłyn (cz. miasta) | 6 | Liebrode | niemieckie | Liproda | Przed wojną nazwę tej wsi (obecnie części Miłomłyna) spolszczano jako Libroda, Liproda. |
Zatoka | Miłomłyn (cz. miasta) | 3 | Emilienthal | niemieckie | -- | |
Morąg | Morąg | 1 | Mohrungen | pruskie | -- | W miejscowej gwarze niemieckiej: Mohring. |
Bartki | Dąbrówno | 1 | Bardtken | polskie | -- | Pierwotnie: 1365 Weisbuthen, nazwa pruska. |
Brzeźno Mazurskie | Dąbrówno | 1* | Bergling | pruskie | (Brzeźno) |
|
Dąbrowa | Dąbrówno | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Dąbrówno | Dąbrówno | 1 | Gilgenburg | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Elgnowo | Dąbrówno | 1 | Elgenau | pruskie (hybryda?) | -- | Pierwotnie: 1350 Ilgelauken, 1350 Ylgelauken. Z czasem prus. sufiks -lauks został zastąpiony (niemieckim?) -au. |
Fiugajki | Dąbrówno | 1 | Fiugaiken | pruskie | -- | Dawniej też: Figajki. |
Gardyny | Dąbrówno | 1 | Gardienen | pruskie | -- |
|
Jabłonowo | Dąbrówno | 1 | Jablonowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dreililien. |
Jagodziny | Dąbrówno | 6 | Ketzwalde | niemieckie (osobowe) | Kiecwałd |
|
Jakubowo | Dąbrówno | 1 | Jacubowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wellhausen. |
Kalbornia | Dąbrówno | 1~4 | Kahlborn | niemieckie | (Kalborno) | Przed wojną: Kalborno, taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma Kalbornia (wprowadzona urzędowo w 2000 r.) jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. Kalborńa). Można by rozważyć powrót do historycznej formy. |
Leszcz | Dąbrówno | 1 | Heeselicht | niemieckie | -- |
|
Lewałd Wielki | Dąbrówno | 1 | Groß Lehwalde | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Łogdowo | Dąbrówno | 1 | Logdau | pruskie | -- |
|
Marwałd | Dąbrówno | 1 | Marwalde | niemieckie | -- | 1407 Marienwald. |
Odmy | Dąbrówno | 1 | Odmy | polskie | -- | |
Okrągłe | Dąbrówno | 4~6 | Klein Lehwalde | niemieckie (hybryda?) | Lewałd Mały | Przed wojną: Lewałd Mały. Formę Okrągłe (pochodzącą od pobliskiego jeziora zwanego Okrąg lub Okrągłe), a także niem. formę Okrongeln podaje co prawda Leyding, ale nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia przedwojennego. Lepiej wrócić do tradycyjnej formy Lewałd Mały, zwłaszcza że istnieje też Lewałd Wielki (p. wyżej). |
Osiekowo | Dąbrówno | 1 | Oschekau | polskie | -- | |
Ostrowite | Dąbrówno | 1 | Ostrowitt | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Osterwitt. |
Pląchawy | Dąbrówno | 1 | Plonchau | słowiańskie (przeniesione) | -- | 1368 Plengau, Plenigau. Nazwa uważana za przeniesioną przez osadników z Ziemi Chełmińskiej. |
Samin | Dąbrówno | 1 | Seemen | pruskie | -- |
|
Saminek | Dąbrówno | 6 | Schönwäldchen | niemieckie | Szuwałdek |
|
Stare Miasto | Dąbrówno | 1 | Altstadt | niemieckie | -- | Gwarowo: Stare Ńasto, Stare Mńasto. |
Tułodziad | Dąbrówno | 1 | Taulensee | pruskie | -- |
|
Wądzyn | Dąbrówno | 1 | Wansen | pruskie | -- |
|
Wierzbica | Dąbrówno | 6 | Vierzighufen | niemieckie | Wierzgub | Przed wojną: Wierzgub, Wierzkup. Dzisiejsza forma bez uzasadnienia. |
Dąbrowo | Grunwald | 1 | Dombrowo | polskie | -- |
|
Domkowo | Grunwald | 1 | Domkau | polskie | -- | Pierwotnie: Dąbkowo (1335 Dombkau). |
Dylewko | Grunwald | 6 | Elisenhof | niemieckie | Elizowo |
|
Dylewo | Grunwald | 1 | Döhlau | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1328 Sickerin, 1334 Sickerinen, 1335 Sickerinenwangen. Jest to nazwa prus. pola osadniczego, na którym powstało Dylewo i sąsiednie Szczepankowo (p. niżej). |
Frygnowo | Grunwald | 1 | Frögenau | niemieckie | -- | Pierwotnie: Freudenau (1335). |
Gierzwałd | Grunwald | 1 | Geierswalde | niemieckie | -- |
|
Glądy | Grunwald | 1 | Glanden | pruskie | -- | Forma gwarowa: Glondï / Glundï, -duf. |
Góry Lubiańskie | Grunwald | 1* | Gurry | polskie | (Góry) | Nazwa w latach 1877-1945: Weißberg. |
Grabiczki | Grunwald | 1 | Grabitzken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Grunwald | Grunwald | 1 | Grünfelde | niemieckie | -- |
|
Jędrychowo | Grunwald | 2 | Heinrichau | niemieckie | -- | |
Kalwa | Grunwald | 1 | Kalwa | pruskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleintal. |
Kiersztanowo | Grunwald | 1 | Groß Kirsteinsdorf | niemieckie | -- |
|
Kiersztanówko | Grunwald | 1 | Klein Kirsteinsdorf | niemieckie | -- | Patrz wyżej. |
Kitnowo | Grunwald | 1 | Kittnau | pruskie | -- | 1335 Kientenaw. Nazwa genetycznie pruska, przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Kitnowo w gm. Gruta) przez założyciela wsi, Piotra Kitnowskiego (von Kientenau). |
Korsztyn | Grunwald | 1 | Korstein | niemieckie (tłum z prus.) | -- |
|
Lipowa Góra | Grunwald | 1 | Lindenberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Gajek (wariant notowany jedynie w Tece Toruńskiej). |
Lubian | Grunwald | 1 | Groß Lauben | pruskie | -- |
|
Lubianek | Grunwald | 1 | Klein Lauben | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Łącko | Grunwald | 6 | Fritzchen | niemieckie | Frycki | U Chojnackiego Frycki, u Leydinga Fryczkowo, zaś w PRNG (jako wariant oboczny): Fryckowo. Obecna nazwa bez uzasadnienia. |
Łodwigowo | Grunwald | 1 | Ludwigsdorf | niemieckie | -- | Forma gwarowa: U̯oʒ́igovo. |
Marcinkowo | Grunwald | 1 | Mertensdorf | niemieckie | -- | |
Mielno | Grunwald | 1 | Mühlen | pruskie (zniemczone) | -- |
|
Omin | Grunwald | 4 | Ohmen | pruskie | Uminy |
|
Pacółtowo | Grunwald | 1 | Groß Pötzdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie Petzoldsdorf, stąd spolszczenie (znane już w XVI w.). |
Pacółtówko | Grunwald | 1 | Klein Pötzdorf | niemieckie | -- |
|
Rychnowo | Grunwald | 1 | Reichenau | niemieckie | -- | Gwarowo: Rixnovo. |
Rychnowska Wola | Grunwald | 1 | Sophienthal | niemieckie | -- |
|
Rzepki | Grunwald | 1 | Rzepken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Geierskreutz. |
Stębark | Grunwald | 1 | Tannenberg | niemieckie | (Stembark) |
|
Szczepankowo | Grunwald | 1 | Steffenswalde | niemieckie | -- | Wieś powstała na pruskim polu Sickerin (1328), podobnie jak pobliskie Dylewo (p. wyżej). |
Tymawa | Grunwald | 1 | Thymau | pruskie | -- |
|
Ulnowo | Grunwald | 1 | Faulen | niemieckie (przeniesione) | -- |
|
Wróble | Grunwald | 1 | Wrobbeln | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Geiershof. |
Zapieka | Grunwald | 1 | Kaulbruch | niemieckie | -- |
|
Zybułtowo | Grunwald | 1 | Seewalde | niemieckie | -- |
|
Białka | Łukta | 4 | Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | Gil | Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Gil (niem. Gehl See, 1331 Geile). Ustalona po wojnie nazwa Białka, motywowana przez prus. gaīls - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi Gil Wielki i Mały w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu. Poza tym, polskiej formy Gil używa także Kohutek. |
Dąg | Łukta | 1 | Dungen | pruskie | -- | Forma gwarowa: Duŋk, -ga. |
Dragolice | Łukta | 1 | Draglitz | pruskie | -- |
|
Florczaki | Łukta | 5 | Eckersdorf | niemieckie | Ekartowo |
|
Ględy | Łukta | 1 | Gallinden | pruskie | -- |
|
Kojdy | Łukta | 1 | Koiden | pruskie | -- | 1376 Koyde. |
Komorowo | Łukta | 4 | Kämmersdorf | niemieckie | Kamajzy |
|
Kotkowo | Łukta | 2 | Katzendorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Hannolsdorf (1402-08). |
Kozia Góra | Łukta | 1 | Ziegenberg | niemieckie | -- |
|
Lusajny | Łukta | 4 | Luzeinen | pruskie | Lucejny |
|
Łukta | Łukta | 1 | Locken | pruskie | -- |
|
Markuszewo | Łukta | 1 | Markuschöwen | polskie | -- |
|
Maronie | Łukta | 5 | Magergut | niemieckie | Wojsiny |
|
Molza | Łukta | 1 | Moldsen | pruskie | -- | 1361 Mulsen, Mulsin. Nazwa pruska, obocznie (w XIV-XV w.) funkcjonowała n. Sandirs (1349), Sandirsdorf (1402/08), pochodząca od pruskiej n. os. |
Mostkowo | Łukta | 1 | Brückendorf | niemieckie | -- | Popegeerowska osada Gucin sztucznie wydzielona z Mostkowa. |
Niedźwiady | Łukta | 4 | Bärenwinkel | niemieckie | Barenwynkiel |
|
Nowaczyzna | Łukta | 2 | Neumannsruh | niemieckie | -- | |
Orlik | Łukta | 4 | Adlersbude | niemieckie | Orłowa Buda |
|
Pelnik | Łukta | 1 | Pulfnick | pruskie | -- |
|
Plichta | Łukta | 1 | Plichten | polskie (osobowe) | -- | |
Pupki | Łukta | 1 | Pupken | pruskie | -- | Co prawda osada oficjalnie nosi nazwę Pupki, jednak leśniczówka (jedyny obiekt osady) funkcjonuje dziś pod całkowicie ahistoryczną nazwą Śmieszny Kąt, czyniąc urzędową (i historyczną) nazwę w zasadzie martwą. Zalecałbym używanie nazwy Leśnictwo Pupki. Nazwy leśniczówek są niemniej wartościowe niż nazwy wsi, zwłaszcza w takim przypadku jak ten, gdzie mamy do czynienia z nazwą staropruskiego pochodzenia (zapewne ponowioną od nazwy terenowej lasu). |
Ramoty | Łukta | 1 | Ramten | pruskie | -- |
|
Nowe Ramoty | Łukta | 1 | Neu Ramten | pruskie | -- |
|
Skwary | Łukta | 6 | Klein Eisings | pruskie | Isąg Mały |
|
Sobno | Łukta | 1 | Sooben | pruskie | -- |
|
Spórka | Łukta | 1~4 | Sporken | pruskie | (Spórki) |
|
Strzałkowo | Łukta | 6 | Hinzbruch | niemieckie | Hyncbruch | Forma spolszczona z Teki Toruńskiej. |
Swojki | Łukta | 2 | Schwoiken | pruskie | -- | 1364 Schwaygken |
Szeląg | Łukta | 2 (1?) | Eckschilling | hybryda (niem. + prus.) | -- | Nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Szeląg (niem. Schilling-See), pruskiego pochodzenia. Pierwotnie była tożsama z nazwą wodną (1700 Schiling), potem pojawił się przedrostek Eck-. |
Tabórz | Łukta | 1 | Taberbrück | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trokajny | Łukta | 4? | Trukeinen | pruskie | Trukajny (?) |
|
Worliny | Łukta | 1 | Worleinen | pruskie | -- | 1342 Worlyne, 1354 Warnlin, 1427 Warnelyn |
Wynki | Łukta | 1 | Wönicken | pruskie | -- |
|
Zajączkowo | Łukta | 4 | Falkenstein | niemieckie | Zajączki |
|
Bagnity | Małdyty | 2 | Bagnitten | pruskie | -- | 1353 Begonithen |
Bartno | Małdyty | 2 | Reichbarten | hybryda (niem. + prus.) | -- |
|
Budwity | Małdyty | 2 | Bauditten | pruskie | -- |
|
Budyty | Małdyty | 2 | Boditten | pruskie | -- | |
Czulpa | Małdyty | 1? | Zölp | pruskie | -- | Leyding przytacza zapis Czulpa jako źródłowy. |
Dobrocin | Małdyty | 3 | Groß Bestendorf | niemieckie | -- | W pobliżu wsi znajduje się góra (wysokości 131 m) o nazwie Święta Góra (niem. Swente Gora). Nazwa ta miała wyraźnie polskie brzmienie już w przedwojennym nazewnictwie niemieckim, co jest rzadkością na tym terenie. Góra najprawdopodobniej była miejscem kultu pruskiego plemienia Pogezanów. Nazwa góry miała odzwierciedlenie w używanej krótko po wojnie nazwie tej wsi oraz stacji kolejowej - Świętogóry, która jednak została ostatecznie odrzucona na rzecz nazwy obecnej. |
Drynki | Małdyty | 2 | Drenken | pruskie | -- | 1304 Drinken. |
Dziśnity | Małdyty | 2 | Dosnitten | pruskie | -- |
|
Fiugajki | Małdyty | 1 | Figaiken | pruskie | -- | |
Gizajny | Małdyty | 2 | Gischainen | pruskie | -- | 1376 Gysyein, Geysyein. |
Ględy | Małdyty | 2~5 | Gallinden | pruskie | Galindy (?) | Nazwa pruskiego pochodzenia, nawiązująca do n. plemiennej Galindów. Po wojnie spolszczona jako Ględy, per analogiam do wsi koło Łukty. Jednak, wobec braku jednoznacznej polskiej tradycji, może można było się pokusić o bardziej dokładne spolszczenie, lepiej oddające źródłosłów oryginału (Chojnacki podaje Galindia, ale to raczej sztuczność)? |
Gumniska Małe | Małdyty | 3 | Klein Rüppertswalde | niemieckie | -- | |
Gumniska Wielkie | Małdyty | 3 | Groß Rüppertswalde | niemieckie | -- | |
Jarnołtowo | Małdyty | 2 | Groß Arnsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie: Arnoldisdorf (ok. 1308). |
Jarnołtówko | Małdyty | 2 | Klein Arnsdorf | niemieckie | -- | Patrz wyżej. |
Kadzie | Małdyty | 1 | Kadzie | polskie | -- | Nazwa w latach 1868-1945: Eichhorst. |
Kanty | Małdyty | 2 | Groß Kanten | pruskie | -- | Do 2009 r. oficjalnie Kęty. |
Karczemka | Małdyty | 3 | Hoffnungsmühle | niemieckie | -- | |
Kiełkuty | Małdyty | 5 | Kelken | pruskie | Kiełkuły |
|
Klonowy Dwór | Małdyty | 3 | Höfen | niemieckie | -- | Biorąc pod uwagę n. niem., nie prościej byłoby Dwory (lub Dwórzno)? Po co tak komplikować nazwy? |
Koszajny | Małdyty | 2 | Koschainen | pruskie | -- |
|
Kozia Wólka | Małdyty | 1? | Klein Bestendorf | niemieckie | -- | Oboczna nazwa (podawana w spisie z 1820): Kosse Wolle. Z pewnością jest to pol. Kozia Wólka lub Kozia Wola - trudno dziś chyba tego dociec. |
Kreki | Małdyty | 2 | Kröken | pruskie | -- | 1315 Crekin, 1321 Kreken. |
Leszczynka Mała | Małdyty | 5 | Gut Linkenau | pruskie | Linkówko |
|
Leśnica | Małdyty | 4 | Freiwalde | niemieckie | Frywałd | |
Linki | Małdyty | 5 | Linkenau | pruskie | Linkowo |
|
Małdyty | Małdyty | 2 | Maldeuthen | pruskie | -- | 1350 Maudithen, 1543 Maldeyten. |
Naswity | Małdyty | 2 | Naasewitt | pruskie | -- | Również spotykana forma: Naświty (nieurzędowa, ale zapewne używana w mowie). |
Niedźwiada | Małdyty | 5 | Glocken | pruskie | Kłoki | 1334 Cloken. Nazwa pochodzenia staropruskiego, od klākis - "niedźwiedź". Tak więc, nazwa powojenna oddaje znaczenie n. oryginalnej, ale łamie zasadę, aby nazw pruskich nie tłumaczyć. Należało ją spolszczyć fonetycznie. |
Pleśno | Małdyty | 1 | Plößen | pruskie | -- | 1374 Plesen; ok. 1400 Pelesen, Pellesin. |
Plękity | Małdyty | 2 | Plenkitten | pruskie | -- | |
Połowite | Małdyty | 2 | Pollwitten | pruskie | -- |
|
Rybaki | Małdyty | 2 | Fischerbuden | pruskie | -- | |
Sambród | Małdyty | 4 | Samrodt | pruskie | Zamroty |
|
Sambród Mały | Małdyty | 4 | Klein Samrodt | pruskie | Zamroty Małe | Patrz wyżej. |
Sarna | Małdyty | 2 | Rehberg | niemieckie | -- | |
Sasiny | Małdyty | 2 | Sassen | pruskie | -- |
|
Smolno | Małdyty | 5 | Schmolehnen | pruskie | Smolajny | ok. 1399 Smaleyn, 1419 Smoleyn. Nazwa pruska, formy obecnej nie można uznać za jej poprawne spolszczenie. |
Sople | Małdyty | 2 | Zöpel | pruskie | -- | ok. 1400 Sopelyn, Soplyn; 1419 Sopelen. |
Surzyki Małe | Małdyty | 2 | Klein Sauerken | pruskie | -- | |
Surzyki Wielkie | Małdyty | 2 | Groß Sauerken | pruskie | -- | 1304 Suriken, 1348 Surcken. |
Szymonowo | Małdyty | 2 | Groß Simnau | pruskie? | -- | 1324 Symenow. Prawdopodobnie nazwa pruska (adideowana do im. Szymon, Simon), chociaż potrzebne dokładniejsze informacje etym. |
Szymonówko | Małdyty | 2 | Klein Simnau | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Wielki Dwór | Małdyty | 5 | Ankern | pruskie | Ankry | 1358 Ankren, ok. 1400 Anckreyn. Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę Ankry, całkowicie intuicyjną. |
Wilamowo | Małdyty | 1 | Groß Wilmsdorf | niemieckie | -- | |
Wilamówko | Małdyty | 1 | Klein Wilmsdorf | niemieckie | -- | |
Wodziany | Małdyty | 2 | Wodigehnen | pruskie | -- | 1350 Wodieyn. |
Zalesie | Małdyty | 3 | Pfalsdorf | niemieckie | -- | |
Zajezierze | Małdyty | 3 | Seegertswalde | niemieckie | -- | 1332 Sighardiswalde |
Zduny | Małdyty | 3 | Bürgerhöfen | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie jako Miejska Wola - warte wprowadzenia? Dokładniejszym tłumaczeniem byłby "Miejski Dwór". |
Bieniasze | Miłakowo | 5 | Banners | niemieckie | Benery | 1346, 1352 Benern. Według Biolik nazwa pruskiego pochodzenia. Można by było więc pokusić się o jej spolszczenie. |
Biernatki | Miłakowo | 1 | Bornädtken | polskie? | -- | |
Boguchwały | Miłakowo | 5 | Reichau | niemieckie | Rychowo | U Leydinga intuicyjne, naturalnie brzmiące spolszczenie Rychowo (może nawet o jakiejś przedwojennej tradycji?). Lepsze to od nieuzasadnionej nazwy "Boguchwały". |
Gilginia | Miłakowo | 5 | Gillgehnen | pruskie | Ilgajny |
|
Głodówko | Miłakowo | 5 | Karneyen | pruskie | Karnajny | Pierwotnie: 1296 Tuseine, 1336 Thusieyn, 1350 Tussien, Tusieyn (...) ok. 1780 Tusseinen alias Karneyen. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, po wojnie zniweczone. |
Gudniki | Miłakowo | 1 | Gudnick | pruskie | -- | |
Henrykowo | Miłakowo | 2? | Heinrichsegen (?) | niemieckie | -- |
|
Janowo | Miłakowo | 1 | Schillings | niemieckie | -- | Polska nazwa Janowo znana już przed wojną, współistniała z niemiecką (istniał również zniemczony wariant Janowen, wymieniany w spisie z 1820). |
Kantalice | Miłakowo | 1 | Blumen | niemieckie | -- |
|
Klugajny | Miłakowo | 2 | Klogehnen | pruskie | -- | 1411-19 Claugeyn, 1427 Claugene. |
Kłodzin | Miłakowo | 5 | Sackstein | pruskie | Saksztyn | 1352 Saxtin, 1448 Sextin. Pruska nazwa, zniweczona po wojnie - należało ją spolszczyć. |
Książnik | Miłakowo | 2 | Herzogswalde | niemieckie | -- | |
Lekławki | Miłakowo | 5 | Schodehnen | pruskie | Skodajny |
|
Miejski Dwór | Miłakowo | 3 | Henriettenhof | niemieckie | -- | |
Mysłaki | Miłakowo | 5 | Prägsden | pruskie | Praksy |
|
Mysłaki Małe | Miłakowo | 5 | Klein Prägsden | pruskie | Praksy Małe | Patrz wyżej. |
Naryjski Młyn | Miłakowo | 2 | Narienmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa miejsc. pochodzi od jeziora Narie (niem Narien-See, 1337 Narge). |
Niegławki | Miłakowo | 2 | Näglack | pruskie | -- | 1305 Naydelauken, 1339 Naydelauks. |
Nowe Mieczysławy | Miłakowo | 1 | Neu Menzels | osobowe (słowiańskie) | -- | Sąsiednia wieś Stare Mieczysławy dziś nie istnieje. |
Pawełki | Miłakowo | 2? | Paulken | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje dot. nazwy niemieckiej - czy nie jest to przypadkiem jakaś zniemczona nazwa pruska lub słowiańska? Leyding spolszcza jako Pólko. |
Pityny | Miłakowo | 2 | Pittehnen | pruskie | -- | 1419 Pyttenen, 1543 Pitteynen. |
Pojezierce | Miłakowo | 5 | Bobanden | pruskie | Pobądy |
|
Polkajny | Miłakowo | 2 | Polkehnen | pruskie | -- | 1402-08 Pulkaym, 1411-19 Polkayn. |
Ponary | Miłakowo | 1 | Ponarien | pruskie | -- |
|
Raciszewo | Miłakowo | 5 | Reichenthal | niemieckie | (Bogaczewo?) | Ze względu na pseudodzierżawczy charakter n. powojennej (sztuczny twór od słowiańskiego imienia Racisz), można by zastanowić się nad przywróceniem Leydingowego spolszczenia Bogaczewo (być może w formie zdrobniałej Bogaczewko, celem odróżnienia od Bogaczewa k. Morąga?). Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji dla tej wsi. |
Roje | Miłakowo | 1 | Royen | pruskie | -- | 1325 Rogin, 1388 Rogen, 1473 Roygen. Nazwa pruska, spolonizowana jako Roje jeszcze przed wojną (n. znana w SGKP). |
Różnowo | Miłakowo | 2? | Rosenau | niemieckie | (Roznowo?) | Gwarowo: Roznovo (w NMP). Trudno mi stwierdzić, na ile jest to przedwojenna forma. Raczej brak starego polskiego osadnictwa w okolicy. |
Rycerzewo | Miłakowo | 2 | Ritters | niemieckie | -- | |
Sąglewo | Miłakowo | 2 | Sanglau | pruskie | -- | Nazwa o dwóch starych pruskich nazwach: 1354 Remunendorf, 1427 Remonykame, 1448 Remekaym (jak widać, forma z prus. suf. -kaims współistniała z formą na niem. -dorf) oraz Sangelis (1531), Sangelauck (1543), Sengelau (1570). Ostatecznie to ta druga nazwa (dawniej z wahaniami w sufiksie) stała się podstawą nazwy znanej obecnie. |
Stare Bolity | Miłakowo | 2 | (Alt) Bolitten | pruskie | (Bolity) | Człon Stare można teoretycznie pominąć. Miejscowość Nowe Bolity obecnie nie istnieje, a ponadto już przed wojną często pomijano w tej nazwie człon "Alt". |
Stolno | Miłakowo | 2 | Stollen | pruskie | -- | U Chojnackiego i Kohutka Stoły, ale brak we wcześniejszych źródłach, raczej nie jest to ludowa tradycja warta wprowadzenia. |
Trokajny | Miłakowo | 2 | Groß Trukainen | pruskie | -- | |
Warkałki | Miłakowo | 5 | Hartwich | niemieckie | Boldajny | Pierwotnie: Baldeyn (1337). Pierwotna nazwa wsi była więc tożsama z nazwą jeziora Boldajny (niem. Boldehnen-See, unikać niepoprawnej nazwy "Jezioro Warkalskie"!), w pobliżu którego znajduje się miejscowość. Nazwa ta jest oczywiście pruskiego pochodzenia i warto ją przywrócić, w miejsce nadanej przez KUNM nazwy "Warkałki" (która nawiązuje do pobliskiej wsi Warkały [p. niżej], również o pruskiej nazwie. Jednak ta nowa n. relacyjna jest kompletnie ahistoryczna). |
Warkały | Miłakowo | 2 | Workallen | niemieckie | -- | 1379 Warekallen, 1398 Warkallen. |
Warny | Miłakowo | 2 | Warnenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
Wojciechy | Miłakowo | 5 | Gartenpungel | pruskie | Gartelpąg | 1300-03 Gartelpangel, 1323 Gartilpunge. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego. |
Bagieńsko | Miłomłyn | 4 | Baginsken | polskie | Bagińskie |
|
Boguszewo | Miłomłyn | 1 | Bogunschöwen | polskie | -- |
|
Bynowo | Miłomłyn | 1 | Bienau | niemieckie? | -- |
|
Dębinka | Miłomłyn | 2 | Schönaich | niemieckie | -- | |
Faltyjanki | Miłomłyn | 1 | Faltianken | polskie | -- | Zapis gw. Faltïjankˊi. Faltyjan to prawdopodobnie mazurska wariacja imienia Walenty. |
Gil Mały | Miłomłyn | 1 | Klein Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | Patrz niżej. |
Gil Wielki | Miłomłyn | 1 | Groß Gehlfeld | hybryda (prus. + niem.) | -- | 1344 Geylenvelde. Nazwa pochodzi od n. jeziora Gil Wielki (niem. Groß Gehl-See; 1311-15 Gailen, Geile), pruskiego pochodzenia. |
Glimy | Miłomłyn | 4 | Skapenwald | hybryda (prus. + niem.) | Glinki albo Skap |
|
Kamieńczyk | Miłomłyn | 3 | Holstein | niemieckie | -- | Według Biolik n. Kamieńczyk jest przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Chodzi tu chyba o osadników powojennych, gdyż nie znajduję żadnego przedwojennego potwierdzenia tej nazwy. |
Karnitki | Miłomłyn | 2 | Klein Karnitten | pruskie | (Karnity Małe) | Osobiście uważam, że tego typu nazw pruskich nie powinno się zdrabniać, brzmi to dość nienaturalnie. Poprawniejsza więc byłaby forma Karnity Małe. Jednak, wobec braku tradycji, może niech zostanie jak jest. |
Karnity | Miłomłyn | 2 | Groß Karnitten | pruskie | -- | 1347 Motho al. Carnithen. Wieś miała więc pierwotnie dwie oboczne n. pruskie. |
Kukła | Miłomłyn | 1 | Althütte | niemieckie | -- |
|
Ligi | Miłomłyn | 1 | Liegen | pruskie | -- | 1400 Lygen. |
Liksajny | Miłomłyn | 1 | Nickelshagen | niemieckie | -- | Polska forma Liksajny (pruskiego pochodzenia) pojawia się w niemieckim spisie z 1820 r. (w grafii Lixayni). Forma ta bez wątpienia ma związek z położoną nieopodal wsią Likszany (p.) w obecnej gm. Zalewo. Trudno stwierdzić, czy mamy tu do czynienia z pomyłką, czy rzeczywistym przeniesieniem nazwy. Brak jakiejkolwiek innej polskiej tradycji nie pozwala zweryfikować tego dylematu, więc niech zostanie jak jest, chociaż rozróżnienie pomiędzy formami Likszany i Liksajny wydaje się sztuczne (są to bez wątpienia warianty tej samej nazwy). Leyding stosuje dookreślenie Liksajny Jeziorne (dla odróżnienia od Likszan, które nazywa też Liksajnami). |
Liwa | Miłomłyn | 1 | Bieberswalde | niemieckie | -- | Nazwa polska, istniejąca obocznie do niemieckiej (przynajmniej od XVIII w.), pochodzi od nazwy rzeki Liwa (staropruskiego pochodzenia). |
Lubień | Miłomłyn | 5 | Grünort | niemieckie | Liwno |
|
Majdany Małe | Miłomłyn | 1 | Klein Altenhagen | niemieckie | -- |
|
Majdany Wielkie | Miłomłyn | 1 | Groß Altenhagen | niemieckie | -- |
|
Malinnik | Miłomłyn | 3 | Amalienruh | niemieckie | -- | |
Ostrów Wielki | Miłomłyn | 1* | Groß Werder | niemieckie | (Ostrów) | W spisie z 1820 r. po prostu Ostrów. Miejscowość Klein Werder nie istnieje (nie istniała już przed wojną), toteż dookreślenie wydaje się być lekko zbyteczne. |
Piławki | Miłomłyn | 4 | Pillauken | pruskie | Piluk |
|
Rogowo | Miłomłyn | 4 | Hornsberg | niemieckie | Oręcbark | W Tece Toruńskiej: Ornsberk, u Leydinga: Oręcbark. Forma Leydinga jest prawdopodobnie dalszą ewolucją. Należałoby przywrócić tę ludową formę, w miejsce obecnej (oddającej częściowo znaczenie n. niem., ale powojennej). |
Skarpa | Miłomłyn | 4? | Skerpen | pruskie | Szkarpy (?) | 1348 Skerpyn, 1392 Skorpin, 1400 Scarpen. Nazwa pochodzenia pruskiego. Leyding i zapisy gwarowe potwierdzają formę ludową Szkarpy (u Chojnackiego sing. Szkarpa). Wydaje mi się więc, że przyjęta po wojnie przez KUNM forma Skarpa przeczy ludowej tradycji (jest wyrównana do ap. skarpa) i warto by tę nazwę naprostować.
|
Tarda | Miłomłyn | 1 | Tharden | pruskie | -- |
|
Wielimowo | Miłomłyn | 6 | Wilmsdorf | niemieckie | Stromżyk |
|
Winiec | Miłomłyn | 5 | Winkenhagen | hybryda (prus. + niem.) | Winki | Pierwszy człon n. niem. uchodzi za pruski (być może tożsamy z nazwą wsi Wynki w gm. Łukta). Uważam, że można było ten źródłosłów oddać wierniej. Obecna forma Winiec, podobnie jak Leydingowy Wikowiec czyni to niedokładnie. |
Wólka Majdańska | Miłomłyn | 3 | Charlottenhof | niemieckie | -- | W potocznym powojennym użyciu forma Karolewo (w pewien sposób oddająca znaczenie n. niem., pochodzącej od im. Charlotte = Karolina). Chyba jednak nie jest to nic wartego wprowadzenia. |
Zalewo | Miłomłyn | 1 | Sallewen | pruskie (spolonizowane) | -- | Gwarowo: Zålevo |
Zatoka Leśna | Miłomłyn | 3 | Thorchen | niemieckie? | -- |
|
Ziemaki | Miłomłyn | 3 | Goldsberg | niemieckie | -- | |
Anin | Morąg | 2 | Annenhof | niemieckie | -- | |
Antoniewo | Morąg | 2 | Antonienhof | niemieckie | -- | |
Bartężek | Morąg | 5 | Bärting | pruskie | Bartąg | Nazwa pochodzi od n. jeziora Bartężek (niem. Bärting-See, 1340 Berting). Obecna, zdrobniona forma Bartężek chyba służy odróżnieniu od nazwy jeziora (a także wsi) Bartąg na Warmii. Jednak sama w sobie nie ma uzasadnienia historycznego - poprawna forma nazwy powinna brzmieć Bartąg. |
Bogaczewo | Morąg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
Borzymowo | Morąg | 5 | Abrahamsheide | niemieckie | Abramówka | Nazwa wariantowa (wg Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych): Abramówka. Ta potocznie używana forma stanowi tłumaczenie oryginalnej nazwy niemieckiej i wydaje się warta wprowadzenia w miejsce ahistorycznego, pseudosłowiańskiego chrztu KUNM "Borzymowo". |
Bożęcin | Morąg | 2 | Groß Gottswalde | niemieckie | -- | |
Bramka | Morąg | 2 | Himmelforth | niemieckie | -- | |
Chojnik | Morąg | 6 | Hagenau | niemieckie | Hajnowo | |
Dobrocinek | Morąg | 3 | Neu Bestendorf | niemieckie | -- | |
Dury | Morąg | 2 | Döhringshof | niemieckie | -- | Potocznie też: Darynowo (taki wariant podaje PRNG). |
Dworek | Morąg | 2 | Inrücken | niemieckie | -- | Oboczna n. niemiecka: Gütchen. Stąd powojenna n. polska. |
Gubity | Morąg | 2 | Gubitten | pruskie | -- | |
Gulbity | Morąg | 2 | Golbitten | pruskie | -- | |
Jędrychówko | Morąg | 2 | Heinrichshof | niemieckie | -- | Nazwa nawiązuje do stpol. Jędr(z)ych = Henryk. Zdrobnienie chyba służy odróżnieniu od licznych w regionie miejscowości o nazwie Jędrychowo. |
Jurecki Młyn | Morąg | 2 | Georgenthalermühle | niemieckie | -- | |
Jurki | Morąg | 2 | Georgenthal | niemieckie | -- | |
Kadzianka | Morąg | 3 | Vogelgesang | niemieckie | -- | |
Kalnik | Morąg | 5 | Kahlau | pruskie | Kalewo | 1400 Kalow, 1402-08 Calaw. Nazwa pruskiego pochodzenia, obecna forma pol. jej nie oddaje. Lepszy jest podawany przez Leydinga wariant Kalewo. Z kolei widniejąca na mapie z 1945 roku (której nazewnictwo opracowywali Rospond i Olszewicz) forma Kaliany jest chyba mało wartościowa. |
Kamionka | Morąg | 2 | Steinsdorf | niemieckie | -- | |
Kępa Kalnicka | Morąg | 3~5 | Wilhelmsthal | niemieckie | Kępa Kalewska | Zmiana drugiego członu jest konsekwencją zmiany Kalnik na Kalewo, nie wynika ona z historii. |
Kretowiny | Morąg | 5 | Kranthau | pruskie | Krętowo | 1448 Kranthaw al. Pelisten, 1540 Kranthaw. Nazwa pruska (oboczna również). Obecna forma jest jej bastardyzacją (Leydingowa forma Krańcowo jest również niedokładna). Najrozsądniejszym spolszczeniem byłoby Krętowo, taka forma zresztą pojawia się w okresie zaraz po wojnie. |
Królewo | Morąg | 5 | Königsdorf | niemieckie | Molzy | Pierwotnie: 1361 Mulsen, Molsen. Nazwa pruska (zapewne etymologicznie tożsama z n. wsi Molza w gm. Łukta), funkcjonowała (obocznie do obecnej) aż do XVIII wieku. Wobec braku polskiej tradycji, należało utrwalić pierwotną nazwę pruską, nie spolszczać niemiecką. |
Kruszewnia | Morąg | 2~3 | Krausenhof | niemieckie | -- | Leydingowa postać Kruzówko wydaje się naturalniejsza. Może warte wprowadzenia (może lepiej w formie Kruzowo, nie widzę bowiem tutaj motywacji dla zdrobnienia)? |
Kudypy | Morąg | 2 | Kuhdiebs | pruskie | -- | 1540 Kodybis. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, zapewne tożsama z nazwą wsi Kudypy w gm. Gietrzwałd. Z etymologią niemiecką (niby "Krowokrady") się nie zgadzam (podważa ją choćby najstarszy zapis). |
Lubin | Morąg | 5 | Louisenthal | niemieckie | Lowizówka | U Leydinga Lowizówka, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. Na pewno jest to lepsza nazwa od nieuzasadnionej Lubin. |
Lusajny Małe | Morąg | 4 | Klein Luzeinen | pruskie | Lucejny Małe | Patrz też: Lusajny (gm. Łukta). |
Łączno | Morąg | 4 | Wiese | niemieckie | Łąka | Przed wojną jako Łąka. Dzisiejsza forma, chociaż oczywiście wciąż zachowuje źródłosłów oryginału, jest już tworem powojennym. |
Maliniak | Morąg | 5 | Schertingswalde | hybryda (prus. + niem.) | Skiertąg |
|
Markowo | Morąg | 3 | Reichertswalde | niemieckie | -- | Ciekawą formę dla tej wsi podaje Kohutek: Gilginie Małe, która jest dość oczywistym nawiązaniem do położonej nieopodal wsi Gilginia (daw. Gilginie, niem. Gillgehnen), dziś w gm. Miłakowo (p. tam), której (żeby było śmieszniej) Kohutek nie notuje wcale. Jest to jedyny znany mi przykład użycia formy "Gilginie" przed ustaleniami KUNM (nawet Leyding tej formy nie używa - ma Ilin dla Gilgini) i trudno mi stwierdzić, na jakiej zasadzie Kohutek odniósł taką nazwę do tej wsi (stare niemieckie źródła co prawda notują folwark o nazwie Klein Gillgehnen, ale ze spisów Goldbecka wynikałoby, że to zupełnie inna miejscowość niż obecne Markowo. Folwark ten w XX w. już nie istniał). Wydaje się więc, że jest to omyłka (których w słowniku Kohutka bynajmniej nie brakuje), ale wyjątkowo ciekawa ze względu na użycie formy nazwy, którą dotychczas uważałem za twór KUNM. |
Morzewko | Morąg | 5 | Mahrau | pruskie | Marzewo (Morąskie) | 1402-08 Maraw. Forma obecna jest zdrobniona celem odróżnienia od Morzewo (ob. Marzewo w gm. Pasłęk). I tę formę również konsekwentnie należałoby naprostować na Marzewo. O ile zastosowanie zdrobnienia jest tutaj dość zrozumiałe (ryzyko pomyłki z podpasłęckim Marzewem), to jednak wolałbym go tu nie stosować, aby nie zaburzać morfologii tej pruskiej nazwy. Ponieważ przed wojną stosowano czasami dookreślenie Mahrau bei Mohrungen, można by nazwać tę wieś Marzewem Morąskim. |
Niebrzydowo Małe | Morąg | 5~6 | Klein Hermenau | osobowe (niemieckie?) | Hermenowo Małe | Patrz niżej. |
Niebrzydowo Wielkie | Morąg | 5~6 | Groß Hermenau | osobowe (niemieckie?) | Hermenowo Wielkie | Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała Hermenowo (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -au. Zważywszy na to, a także na użycie spolszczenia Hermanowo dla tej wsi u Kohutka, można śmiało pozbyć się ahistorycznego chrztu "Niebrzydowo". |
Nowy Dwór | Morąg | 2 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Obuchowo | Morąg | 1 | Obuchshöfchen | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Piłąg | Morąg | 2 | Pfeilings | pruskie | -- | |
Plebania Wólka | Morąg | 2 | Pfarrsfeldchen | niemieckie | -- | |
Prętki | Morąg | 3 | Friedrichsfelde | niemieckie | -- | |
Prośno | Morąg | 5 | Pörschken | pruskie | Pierzki | Pierwotna nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego Prośno (n. urz.) lub Pieszkowo (niem. Pörschken-See). Leyding Pierzkowem (obecnie używana pisownia przez -sz- jest nieetymologiczna) nazywa również tę wieś. Uważam, że nazwę tę należałoby poprawić, poprzez usunięcie nieetymologicznego sufiksu -owo (niezgodnego z pruskim oryginałem). |
Raj | Morąg | 2 | Paradies | niemieckie | -- |
|
Rogowo | Morąg | 2 | Eckfeld | niemieckie | -- | |
Rolnowo | Morąg | 2 | Rollnau | pruskie | -- | 1402-08 Rulnaw. |
Ruś | Morąg | 1 | Reußen | niemieckie? | -- |
|
Silin | Morąg | 2 (5?) | Sillehnen | pruskie | (Silajny?) | Sądząc po formie niem., systematyczniejszym spolszczeniem byłoby Silajny, ale potrzebna jest dokumentacja. |
Słonecznik | Morąg | 2 | Sonnenborn | niemieckie | -- | Przez długi czas niesłusznie identyfikowano z tą wsią prus. zapis Surkapurn (1315), stąd funkcjonująca wkrótce po wojnie spolszczona forma Sorkobór. Błąd ten pokutuje do dziś - powielają go np. autorzy NMP. Niemniej, nowsze badania uważają, że zapis ten odnosi się do okolic wsi Bartno w gm. Małdyty (p. wyżej). |
Stabuniki | Morąg | 5 | Stobnitt | niemieckie | Stabunity | 1448 Stabonithen, 1531 Stibenithen. Jak widać, ta pruska nazwa od samego początku miała sufiks -īt. Przyjęta przez KUNM forma Stabuniki z suf. -ik jest więc zwyczajnie niepoprawna etymologicznie. Być może wynika z niewłaściwego odniesienia do tej wsi zapisów typu Stabuniken, Staboniken, które odnosiły się do wsi Stabunity w gm. Lidzbark Warmiński (zob. tam). Niewykluczone nawet, że dokonano pomyłki przy przyporządkowywaniu nazw polskich do niemieckich odpowiedników i nazwę Stabuniki miała otrzymać wieś pod Licbarkiem. Tak czy inaczej, warto to naprostować. |
Strużyna | Morąg | 3 | Silberbach | niemieckie | -- | |
Szczuplinki | Morąg | 3 | Hechtwinkel | niemieckie | -- | |
Szymanowo | Morąg | 2 | Simonetti | osobowe | -- | Nietypowa nazwa niem. upamiętnia właściciela majątku, Ernsta Simonettiego (zm. 1829). |
Tątławki | Morąg | 5 | Tomlack | pruskie | Tomławki | 1600 Domlaucken. W formie uchwalonej przez KUNM osnowa Tąt- chyba wynika z próby wywodu od lit. n.os. Tuntys, tuntas "gromada, tłum", tuntuoti "przechadzać się, dreptać". Materiał źródłowy nie daje jednak podstaw do takiej interpretacji, dlatego też postuluję powrót do używanej przez Leydinga formy Tomławki. |
Wenecja | Morąg | 1 | Venedien | pruskie | -- |
Nazwa uważana za oryginalnie pruską, w pol. i niem. adideowana do nazwy Wenecji. |
Wilnowo | Morąg | 1 | Willnau | niemieckie? | -- | 1400, 1402-08, 1445-49 Wildenaw. Zapisy historyczne wskazują więc na pierwotną n. niemiecką Wildenau, być może nazwiskowego pochodzenia, z czasem uproszczoną do posaci Willnau. Postać spolszczona Wilnowo znana Chojnackiemu. |
Wola Kudypska | Morąg | 1* | Wolla | pruskie | (Wola) |
|
Worytki | Morąg | 2~5 | Klein Woritten | pruskie | (Woryty Małe) | Tego typu nazw pruskich lepiej nie zdrabniać. Z drugiej strony, brak tradycji. |
Woryty Morąskie | Morąg | 2* | Woritten | pruskie | (Woryty) | 1324 Wiriten, 1349 Wyrthyn. Identyfikacja tych zapisów z tą wsią jednak niepewna. |
Zawroty | Morąg | 5 | Schwenkendorf | hybryda (prus. + niem.)? | Swonkowo |
|
Zbożne | Morąg | 3 | Gottesgabe | niemieckie | -- | |
Złotna | Morąg | 2 | Goldbach | niemieckie | -- | |
Żabi Róg | Morąg | 5 | Horn | niemieckie | Złoty Róg |
|
Bałcyny | Ostróda | 1 | Balzen | pruskie | -- |
|
Bednarki | Ostróda | 1 | Bednarken | polskie | -- |
|
Brzydowo | Ostróda | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- |
|
Buńki | Ostróda | 1 | Bunkenmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Cibory | Ostróda | 1? | Lehmannsgut | niemieckie | (Cibora?) |
|
Czarny Róg | Ostróda | 3? | Grünortspitze | niemieckie | -- | W powojennym nieoficjalnym użyciu nazwa Szpic, oddająca ostatni człon n. niemieckiej. Nazwa oficjalna jest ahistoryczna, być może nawiązuje do pobliskiego Jeziora Czarnego. |
Czerwona Karczma | Ostróda | 1 | Rothekrug | niemieckie | -- | Oboczna nazwa według PRNG: Fiugajny. Została ona przeniesiona od położonej nieopodal, nieistniejącej dziś leśniczówki Fiugajny (niem. Figehnen, 1588 Figeinen), której teren obecnie mieści się w granicach administracyjnych Ostródy. Jest to oczywiście stara nazwa pruskiego pochodzenia, jednak przynależąca innej miejscowości, dlatego nie zalecałbym jej używania w odniesieniu do Czerwonej Karczmy. |
Czyżówka | Ostróda | 5 | Katharinenhof | niemieckie | Katarzynka |
|
Durąg | Ostróda | 1 | Döhringen | niemieckie | -- |
|
Dziadyk | Ostróda | 1 | Dziadek | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gąski | Ostróda | 1 | Gensken | polskie | -- | W PRNG wariant oboczny: Gąsiory. Unikać tej formy jako ahistorycznej. |
Gierłoż | Ostróda | 1* | Preußisch Görlitz | pruskie? | (Gierłoż Pruska) |
|
Nowa Gierłoż | Ostróda | 1* | Neu Görlitz | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Giętlewo | Ostróda | 1~4 | Güntlau | pruskie | -- |
|
Glaznoty | Ostróda | 1 | Marienfelde | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1332 Glausotin alias Merginvelde. Mamy tu więc dwie nazwy (pruską i niemiecką), istniejące obocznie od zarania dziejów. Nazwa pruska zachowała się w mowie Mazurów w formie Glaznoty. |
Górka | Ostróda | 2 | Bergheim | niemieckie | -- | |
Grabin | Ostróda | 1 | (Groß) Gröben | pruskie? | -- |
|
Grabinek | Ostróda | 1 | Klein Gröben | pruskie? | -- | Patrz wyżej. |
Gruda | Ostróda | 3 | Annenhorst | niemieckie | -- | |
Idzbark | Ostróda | 1 | Hirschberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Jedzbark, Jelenia Góra (to ostatnie u Leydinga, chyba powojenne). |
Idzbarski Młyn | Ostróda | 1 | Hirschberg-Mühle | niemieckie | -- | Przysiółek ten "wchłonął" przykarczemną osadę Morastkrug, zwaną po polsku Oparczyska lub Oparczysta Karczma. Budynek karczmy wciąż istnieje i został odrestaurowany (niestety, bez zachowania jakiejkolwiek wierności historycznej) i dziś z powodzeniem funkcjonuje jako przydrożna (leżąca przy trasie nr 7) restauracja pod nazwą "Młyn pod Mariaszkiem". Nazwa ta jest zdecydowanie niegodna miejsca o tak długiej i ciekawej historii. Nazwa "Oparczysta Karczma" byłaby nie tylko zgodna z historią, ale także (moim zdaniem) atrakcyjniejsza marketingowo - bardziej intrygująca (jako, że pochodzi od gwarowego słowa oparczysko = bagno, trzęsawisko). Zazwyczaj nie postuluję zmian nazw prywatnych nieruchomości (nie jest to celem tego projektu), ale tutaj mamy do czynienia ze szczególnym przypadkiem. Poza tym, nazwa Oparczyska wciąż pozostaje urzędową nazwą tego miejsca (rzecz jasna "martwą", nie funkcjonującą). Ciekawe, czy właściciel przybytku w ogóle zdaje sobie z tego sprawę? |
Jankowiec | Ostróda | 1~4 | Jonasdorf | niemieckie | (Jankowice) |
|
Janowo | Ostróda | 1 | Johannisberg | niemieckie | -- | |
Kajkowo | Ostróda | 6 | Buchwalde | niemieckie | Buchwałd |
|
Kątno | Ostróda | 6 | Tafelbude | pruskie? | Tafalbuda | Niemiecka nazwa Tafelbude prawdopodobnie odzwierciedla jakąś zniekształconą n. pruską (1352 Tapilwodum, 1519 Tapelbuth). Wśród ludności mazurskiej funkcjonowało spolszczenie Tafalbuda (al. Tafelbuda), wtórna postać "Tabelka" wyłącznie u Leydinga. Obecna nazwa została sztucznie wprowadzona przez KUNM, bez motywacji. |
Klonowo | Ostróda | 1 | Klonau | pruskie (spolonizowane)? | -- | 1349 Cronaw, 1379 Cronow. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką, jendak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. Na gruncie polskim zmodyfikowana do postaci Klonowo, co następnie przejął j. niem. jako Klonau. |
Kraplewo | Ostróda | 1 | Kraplau | pruskie | -- |
|
Lesiak Ostródzki | Ostróda | 1* | Leschaken | pruskie | (Lesiak) |
|
Lichtajny | Ostróda | 1 | (Adlig) Lichteinen | niemieckie | -- |
|
Lipowiec | Ostróda | 4 | Lindenberg | niemieckie | Lipowa Góra | |
Lipowo | Ostróda | 1 | Leip | pruskie | -- | 1334 Lypow. |
Lubajny | Ostróda | 1 | Lubainen | pruskie | -- |
|
Marciniaki | Ostróda | 5 | Martenshöh | pruskie | Symsy |
|
Marynowo | Ostróda | 2 | Marienhof | niemieckie | -- | W PRNG notowany wariant: Mariszewo (Maryszewo?). Forma urzędowa lepsza, bliższa oryginałowi (choć przedwojennej tradycji brak). |
Miejska Wola | Ostróda | 1 | Steinfließ | niemieckie (kalka z pol.?) | -- |
|
Morliny | Ostróda | 1 | Mörlen | pruskie | -- |
|
Naprom | Ostróda | 1 | Groß Nappern | pruskie | -- |
|
Nastajki | Ostróda | 1 | Nasteiken | pruskie | -- |
|
Nowe Siedlisko | Ostróda | 4 | Neugut | pruskie | Nejgut |
|
Nowy Folwark | Ostróda | 1 | Louisenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Neu Vorwerk, stąd n. polska (znana przed wojną). |
Ornowo | Ostróda | 1 | Arnau | pruskie | -- | 1322 Arnow. |
Ostrowin | Ostróda | 1 | Osterwein | słowiańskie (hydronimiczne) | -- | Nazwa pochodna od n. jeziora - Biolik uważa tę za słowiańską, związaną ze słowem ostrów. |
Pancerzyn | Ostróda | 1 | Panzerei | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1321 Panczer, 1328 Ponzeryn), zwanego współcześnie jez. Durąg lub Durąskim (niem. Döhringer See, pierwotniejsza (a także gwarowa) jego nazwa to Pancerzyn (chyba warta przywrócenia). Formy niem. i pol. opierają się na adideacji do słowa Panzer, pancerz. |
Pietrzwałd | Ostróda | 1 | Peterswalde | niemieckie | -- | Dawniej też: Pietrzywałd. |
Pobórze | Ostróda | 1 | Poburzen | pruskie | -- | 1305 Pobursin, 1437 Pobors. Nazwa uważana za pruską, w j. polskim adideowana (pisownia przez "u" byłaby zgodniejsza z prus. etymologią, chociaż zapisy z -o- też się zdarzają). |
Prusowo | Ostróda | 2 | Preußhof | niemieckie | -- | |
Reszki | Ostróda | 1 | Röschken | słowiańskie | -- | 1347 Ryczkow, 1437 Ryschaw. Pierwotnie więc była tu chyba końcówka -ów lub -owo. Autorzy NMP rekonstruują pierwotny *Ryczków. |
Rudno | Ostróda | 1 | Rauden | pruskie lub słowiańskie | -- | 1480 Ruden. Pochodzenie nazwy niepewne, rdzeń rud- może być zarówno bałtycki, jak i słowiański. |
Ruś Mała | Ostróda | 1 | Klein Reußen | słowiańskie | -- |
|
Ryn | Ostróda | 1 | Rhein | pruskie | -- |
|
Ryńskie | Ostróda | 1 | Rheinsgut | niemieckie | -- |
|
Samborowo | Ostróda | 6 | Bergfriede | niemieckie | Barkfreda |
|
Smykowo | Ostróda | 4 | Groß Schmückwalde | hybryda (prus. + niem.)? | Szmykwałd |
|
Smykówko | Ostróda | 4 | Klein Schmückwalde | hybryda (prus. + niem.)? | Szmykwałdzik | Przed wojną: Szmykwałdzik (w Tece Toruńskiej wyjątkowo: [Szmik]wałdzka Wola). Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej. |
Stare Jabłonki | Ostróda | 1 | Alt Jablonken | polskie | -- |
|
Staszkowo | Ostróda | 6 | Baarwiese | niemieckie | Maderwiza |
|
Szafranki | Ostróda | 3 (2?) | Henriettenhof | niemieckie | -- | Wieś bez tradycyjnej polskiej nazwy, jednak w Tece Toruńskiej jest opisana jako "od Pana Leutnanta (Leutnant Saffron)". Właścicielem wsi w połowie XIX w. musiał więc być porucznik o nazwisku Saffron. Obecna nazwa zdaje się nawiązywać do tego nazwiska, jednak jej dokładna geneza nie jest mi znana. Być może utworzył ją Leyding, znający się dobrze na historii regionu? Nie wykluczałbym nawet opcji, że taka forma istniała już przed wojną w mowie ludu, wydaje mi się to jednak mimo wszystko mało prawdopodobne (brak na to dowodów). |
Szklarnia | Ostróda | 4 | Luisenberg | niemieckie | Huta (Tafalbudzka) |
|
Szyldak | Ostróda | 1 | Schildeck | pruskie | -- |
|
Turznica | Ostróda | 1 | Theuernitz | słowiańskie (przeniesione) | -- |
|
Tyrowo | Ostróda | 1 | Thyrau | pruskie | -- | 1332 Tyrow, 1507 Tiraw. W XIV w. obocznie do tej nazwy pruskiej istniała inna - Stanken (gut) (1332) - pruskiego lub słowiańskiego początku. |
Wałdowo | Ostróda | 1? | Waldau | niemieckie | -- | W Tece Toruńskiej miejscowość opisana jako: "od Pana Martinsa przy Czerwonej Karczmie" (por. też Marciniaki wyżej), bez typowej nazwy polskiej. Co do używanej obecnie formy Wałdowo, nie znalazłem żadnego potwierdzenia przedwojennego, jest jednak ona tak naturalnym spolszczeniem n. niem., że mogła istnieć wśród ludu. |
Warlity Wielkie | Ostróda | 1* | Warglitten (bei Osterode) | pruskie | (Warlity) |
|
Wirwajdy | Ostróda | 1 | Warweiden | pruskie | -- |
|
Worniny | Ostróda | 1 | Warneinen | pruskie | -- |
|
Wólka Klonowska | Ostróda | 6 | Georgenthal | niemieckie | Jorkowo | W Tece Toruńskiej: Jorkowo (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: Klin (potwierdzona również w badaniu gwarowym jako Klˊin, na Klˊin). Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM. |
Wólka Lichtajńska | Ostróda | 6 | Freiwalde | niemieckie | Frywałd (Wajry?) |
W Tece Toruńskiej jako Frywałd. Ponadto, Biolik w pracy pt. Onomastyka Literacka (251) wspomina nazwę Wajry, którą łączy właśnie z tą miejscowością - nie wiem jednak na jakiej zasadzie. Przydałyby się jakiekolwiek informacje, co do tej nazwy (spis z 1820 wymienia folwark Waeyren w pow. ostródzkim, jednak jej umiejscowienie nie odpowiada tej miejscowości. Może utożsamienie dokonane przez Biolik to błąd?). Z pewnością zaś, obecna nazwa jest tworem KUNM. |
Wygoda | Ostróda | 1 | Wigodda | polskie | -- |
|
Wysoka Wieś | Ostróda | 3 | Kernsdorf | niemieckie | -- |
|
Wyżnice | Ostróda | 6 | Horst | niemieckie | Horszt (Orsz?) |
Nazwa obecna sztuczna. Nazwę przed wojną polszczono jako Horszt, chociaż w Tece Toruńskiej pojawia się też bardziej spolszczona wersja Orsz. |
Zabłocie | Ostróda | 5 | Katharinenhof | niemieckie | Katarzynka | U Leydinga sensowniejsza historycznie forma Katarzynka. |
Zajączki | Ostróda | 1 | Haasenberg | niemieckie (kalka z prus.) | -- |
|
Zawady Małe | Ostróda | 1* | Königswiese | niemieckie | (Zawady) |
|
Zwierzewo | Ostróda | 4 | Thierberg | niemieckie | Terbark |
|
Żurejny | Ostróda | 1 | Szioreinen | pruskie | -- |
|
Powiat niborski (nidzicki)
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu działdowskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Nidzica | Nidzica | 4 | Neidenburg | hybryda (prus. + niem.) | Nibork |
|
Gniadki | Janowiec Kościelny | 1 | Gniadtken | słowiańskie | -- |
|
Grabowo Leśne | Janowiec Kościelny | 1* | Grabowo | polskie | (Grabowo) | Nazwa w latach 1938-45: Hasenheide. |
Napierki | Janowiec Kościelny | 1 | Napierken | pruskie | -- |
|
Powierz | Janowiec Kościelny | 1 | Powiersen | pruskie | -- |
|
Safronka | Janowiec Kościelny | 1 | Saffronken | polskie | -- |
|
Wiłunie | Janowiec Kościelny | 4? | Willuhnen | pruskie | Wielona (?) |
|
Zabłocie Kanigowskie | Janowiec Kościelny | 1* | Sablotschen | polskie | (Zabłocie) |
|
Grabowo | Janowo | 1 | Groß Grabowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Großeppingen. |
Grabówko | Janowo | 1 | Klein Grabowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleineppingen. |
Jagarzewo | Janowo | 1 | Jägersdorf | niemieckie | -- | |
Komorowo | Janowo | 1 | Kamerau | polskie lub niemieckie | -- |
|
Łomno | Janowo | 1 | Lomno | polskie | -- |
|
Muszaki | Janowo | 1 | Muschaken | polskie | -- |
|
Puchałowo | Janowo | 1 | Puchallowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Windau. |
Róg | Janowo | 1 | Roggen | polskie | -- | Gwarowo: Ruk (do Rogu). |
Ruskowo | Janowo | 1 | Reuschwerder | niemieckie | -- | Dawniej też: Ruski Grąd? (u Goldbecka [1789] Raski Grona, zapis zniekształcony). |
Ulesie | Janowo | 1 | Ulleschen | słowiańskie | -- | |
Uścianek | Janowo | 1? | Uszannek | polskie | (Uszczanek?) |
|
Wichrowiec | Janowo | 1 | Wychrowitz | polskie | -- |
|
Więckowo | Janowo | 1 | Wientzkowen | polskie | -- |
|
Zachy | Janowo | 1 | Sachen | polskie | -- |
|
Zawady | Janowo | 1 | Sawadden | polskie | -- |
|
Zdrojek | Janowo | 1 | Zdrojek | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Künsberg. |
Bartki | Kozłowo | 1 | Bartkenguth | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Borowiec | Kozłowo | 1 | Borrowitz-Mühle | polskie | -- |
|
Browina | Kozłowo | 1 | Browienen | słowiańskie | -- |
|
Cebulki | Kozłowo | 2? | Pilgramsaue | niemieckie | -- |
|
Dziurdziewo | Kozłowo | 1 | Dziurdziau | polskie | -- | Nazwa w latach 1877-1945: Thalheim. |
Gołębiewo | Kozłowo | 1 | Taubendorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Górowo | Kozłowo | 1 | Gorrau | polskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Gorau. |
Januszkowo | Kozłowo | 1 | Januschkau | polskie | -- |
|
Kadyki | Kozłowo | 1 | Kadicki | prusko-polskie | -- | Nazwa pochodzi od mazurskiego określenia jałowca - kadyk, które jest zapożyczeniem z pruskiego kaddegs. |
Kamionki | Kozłowo | 1 | Adlig Kamiontken | polskie | -- |
|
Kownatki | Kozłowo | 1 | Kownatken | polskie | -- |
|
Kozłowo | Kozłowo | 1 | Groß Koslau | polskie | -- |
|
Lipowo | Kozłowo | 1 | Lippau | polskie (tłum. z niem.) | -- | Nazwa pierwotnie była niemiecka: Lynde (1437), Linden (1477). Od XVIII w. notowana jest jej polska kalka, przejęta wtórnie przez język niemiecki. |
Michałki | Kozłowo | 1 | Michalken | polskie | -- |
|
Miłkowiec | Kozłowo | 1 | Milkowitz-Mühle | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Milkwitzmühle. |
Niedanowo | Kozłowo | 1 | Niedenau | pruskie (spolszczone) | -- |
|
Pielgrzymowo | Kozłowo | 1 | Pilgramsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie nazwa pruska: Ranis (1484). |
Rodowo | Kozłowo | 1 | Rodau | pruskie lub słowiańskie | -- | Potrzebne dokładniejsze informacje. |
Rogóż | Kozłowo | 1 | Roggenhausen | niemieckie | -- |
|
Rogóżek | Kozłowo | 1~4? | Waltershausen | niemieckie | -- |
|
Sarnowo | Kozłowo | 1 | Scharnau | słowiańskie | -- |
|
Sątop | Kozłowo | 1 | Sontopp | pruskie | -- |
|
Siemianowo | Kozłowo | 4? | Siemienau | słowiańskie | Siemienowo (?) |
|
Sławka Mała | Kozłowo | 1 | Klein Schläfken | słowiańskie | -- | |
Sławka Wielka | Kozłowo | 1 | Groß Schläfken | słowiańskie | -- |
|
Szkotowo | Kozłowo | 1 | Skottau | pruskie | -- |
|
Szkudaj | Kozłowo | 4? | Skudayen | pruskie | Skudajny (?) |
|
Szymany | Kozłowo | 1 | Schiemanen | polskie | -- | 1356 Galindin, 1379 Galinden al. Simanaw. Pierwotna nazwa tej wsi była więc pruska, pochodząca od plemienia Galindów. Oprócz tego, w początkach swojego istnienia wieś nosiła też niemiecką nazwę Simonsbrück (1356 Symonsbruck). |
Turowo | Kozłowo | 1 | Thurau | polskie | -- | 1328 Thurau; 1414 Tawr, Tauer; 1579 Grostawer. |
Turówko | Kozłowo | 1 | Thurowken | polskie | -- |
|
Ważyny | Kozłowo | 1 | Wasienen | pruskie | -- |
|
Wierzbowo | Kozłowo | 1 | Wiersbau | polskie | -- |
|
Wola | Kozłowo | 1 | Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Grenzdamm. |
Zabłocie Kozłowskie | Kozłowo | 1* | Sabloczyn | polskie | (Zabłocie) |
|
Zaborowo | Kozłowo | 1 | Saberau | polskie | -- |
|
Zakrzewko | Kozłowo | 1 | Klein Sakrau | słowiańskie | -- | 1449 Clein Sacrze. |
Zakrzewo | Kozłowo | 1 | Groß Sakrau | słowiańskie | -- | 1343 Sackraw, 1449 Gross Sacrze. |
Zalesie | Kozłowo | 1 | Salleschen | polskie | -- | 1357 Salescha |
Bartoszki | Nidzica | 1 | Bartoschken | polskie | -- |
|
Bolejny | Nidzica | 4 | Bolleinen | słowiańskie (sprutenizowane) | Bolemin |
|
Borowy Młyn | Nidzica | 1 | Heydemühle | niemieckie | -- | |
Brzeźno Łyńskie | Nidzica | 1* | Persing | pruskie | (Brzeźno) |
|
Bujaki | Nidzica | 1 | Bujacken | polskie | -- | |
Dobrzyń | Nidzica | 1 | Dobrzienen | polskie | -- |
|
Frąknowo | Nidzica | 1 | Frankenau | niemieckie | -- |
|
Glinki | Nidzica | 1 | Glinken | polskie | -- | |
Grzegórzki | Nidzica | 1 | Gregersdorf | niemieckie | -- |
|
Jabłonka | Nidzica | 1 | Jablonken | polskie | -- |
|
Kamionka | Nidzica | 1 | Kamiontken | polskie | -- |
|
Kanigowo | Nidzica | 1 | Kandien | pruskie | -- | 1371 Canegaw, 1420 Kanegaw, 1496 Candien. Wieś posiadała dwie nazwy pruskie, o wyraźnie tym samym rdzeniu. Forma starsza zachowała się w mowie miejscowych Mazurów, zaś Niemcy używali drugiej formy pruskiej, zaświadczonej później. |
Koniuszyn | Nidzica | 1 | Kommusin | słowiańskie? | -- |
|
Las Miejski | Nidzica | 4 | Stadtwald | niemieckie | Gaj | Tradycja przedwojenna wskazuje na formę Gaj. Taką nazwę również zatwierdziła KUNM. Nazwa "Miejski Las", co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej, musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom. Chyba warto wrócić do formy tradycyjnej. |
Leśne Pólko | Nidzica | 4 | Terten | niemieckie? | Pólko | Przed wojną: Pólko (u Kętrzyńskiego też obocznie: Tertl). Tak również według ustaleń KUNM. Człon "Leśne" musiał rozpowszechnić się później. Nazwa pol. niezwiązana z niemiecką, której pochodzenia nie udało mi się ustalić. |
Likusy | Nidzica | 1 | Lykusen | pruskie | -- | Forma gwarowa: Lˊikuzï (do Lˊikus). |
Litwinki | Nidzica | 1 | Littfinken | polskie | -- |
|
Łyna | Nidzica | 1 | Lahna | hydronimiczne | -- |
|
Łyński Młyn | Nidzica | 1 | Lahnamühle | hybryda (prus. hydronim + niem.) | -- | |
Łysakowo | Nidzica | 4? (1?) | Lissaken | polskie | Lisaki (?) |
|
Magdaleniec | Nidzica | 1 | Magdalenz | polskie | -- | Forma gwarowa: Magdalence (do Magdalenc). |
Moczysko | Nidzica | 1 | Moczisko | polskie | -- |
|
Mogiłowo | Nidzica | 1~4 | Magilowa | polskie | (Mogiłowa?) |
|
Módłki | Nidzica | 1 | Modlken | słowiańskie? | -- |
|
Napiwoda | Nidzica | 1 | Napiwoda | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Natać Mała | Nidzica | 1 | Klein Nattatsch | pruskie | -- |
|
Natać Wielka | Nidzica | 1 | Groß Nattatsch | pruskie | -- |
|
Nibork Drugi | Nidzica | - | (zu Neidenburg) | -- | -- | Brak znanej mi przedwojennej nazwy - na przedwojennych mapach kolonia widnieje jako część Niborka (Nidzicy), dopiero po wojnie wydzielono ją jako osobną miejscowość. Jej obecna nazwa jest oczywiście nawiązaniem do przedwojennej, tradycyjnej polskiej nazwy Nidzicy (p. wyżej). |
Olszewko | Nidzica | 1 | Klein Olschau | polskie | -- | Część Olszewa - miejscowości złączono już w czasach hitlerowskich. Nie wiem, czy nazwa przysiółka wciąż funkcjonuje, ale musiała funkcjonować jeszcze długo po wojnie, gdyż widnieje na mapach. |
Olszewo | Nidzica | 1 | (Groß) Olschau | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Struben. |
Orłowo | Nidzica | 1 | Orlau | polskie | -- | |
Parowa | Nidzica | 3 | Springborn | niemieckie | -- | Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. Parowa nawiązuje do nazwy terenowej Modłecka Parowa (niem. Modlker Thal) - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie. W powojennym użyciu notowana też nazwa Zdrojek. |
Pawliki | Nidzica | 1 | Pawlicken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Palicken. |
Piątki | Nidzica | 1 | Piontken | polskie | -- |
|
Piotrowice | Nidzica | 1 | Piotrowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Alt Petersdorf. |
Radomin | Nidzica | 1 | Radomin | słowiańskie | -- | Gwarowo: Raduńin. |
Rączki | Nidzica | 1 | Rontzken | polskie | -- |
|
Robaczewo | Nidzica | 2~3 | Robertshof | niemieckie | -- | |
Rozdroże | Nidzica | 5 | Karlshöhe | niemieckie | Karły | U Leydinga: Karły. Nie wiem, czy to przedwojenna nazwa (nie mam dowodów), ale wydaje się naturalniejsza i sensowniejsza od obecnej. |
Siemiątki | Nidzica | 1~4? | Schimiontken | polskie | Siemionki (?) |
|
Szerokopaś | Nidzica | 1 | Sierokopaß | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Tatary | Nidzica | 5 | Berghof | niemieckie | Berkowo | U Leydinga: Berkowo, co wydaje się być naturalnym spolszczeniem n. niemieckiej (choć zapewne nie przedwojennym). Nazwa Tatary, będąca chrztem KUNM, nawiązuje do znajdującego się nieopodal obiektu fizjograficznego - Tatarskiego Kamienia (niem. Tartaren Stein). |
Trzciano | Nidzica | 3 | Eichwerder | niemieckie | -- |
|
Wały | Nidzica | 1 | Wallendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Vau̯ï (do Vau̯uf). |
Waszulki | Nidzica | 1 | Waschulken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Wietrzychowo | Nidzica | 1* | Adlig Dietrichsdorf | niemieckie | (Wietrzychowo Szlacheckie?) |
|
Wietrzychówko | Nidzica | 1~4? | Köllmisch Dietrichsdorf | niemieckie | (Wietrzychowo Chełmińskie?) | U Leydinga: Wietrzychowo Włościańskie, u Chojnackiego - Chełmińskie. Tego typu dookreślenia wydają się jednak dość sztucznawe. Trudno mi ustalić, jak dokładnie nazywali tę wieś Mazurzy (może nie czynili jakiegoś systematycznego rozróżnienia?), jako że starsze źródła ich nie rozróżniają. |
Wikno | Nidzica | 1 | Wickno | pruskie (spolonizowane)? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wickenau. |
Wilczyce | Nidzica | 2 | Wolfsgarten | niemieckie | -- | Leśniczówka dziś uchodzi za część Koniuszyna - nie wiem, na ile jej nazwa funkcjonuje. |
Wolisko | Nidzica | 1 | Wolisko | polskie | -- |
|
Wólka Orłowska | Nidzica | 1* | Wolka | polskie | (Wólka) |
|
Zagrzewo | Nidzica | 1 | Sagsau | pruskie | -- |
|
Załuski | Nidzica | 1 | Sallusken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kniprode. |
Zimna Woda | Nidzica | 1 | Zimnawodda | polskie | -- | Nazwa w latach 1893-1945: Kaltenborn. |
Żelazno | Nidzica | 1 | Seelesen | słowiańskie | -- | 1370 Schelassene, Schönlesen. |
Gąsiorowo | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Ganshorn | niemieckie | -- | Gwarowo: Goš́orovo / Guśorovo. |
Grzybiny | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Groß Grieben | słowiańskie | -- |
|
Grzybiny Małe | Działdowo (pow. działdowski) | 1* | Klein Grieben | słowiańskie | (Grzybinki) | Dawniej raczej: Grzybinki. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę Grzybinki początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną. Mimo to, ta tradycyjna postać wciąż bywa używana - widnieje jako wariant w PRNG. |
Jankowice | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Jankowitz | polskie | -- |
|
Lipówka | Działdowo (pow. działdowski) | 4 | Lindenau | niemieckie | Lindowo |
|
Mosznica | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Moschnitz | słowiańskie | -- | |
Ruszkowo | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Rauschken | słowiańskie | -- |
|
Sławkowo | Działdowo (pow. działdowski) | 1 | Frödau | niemieckie | -- |
|
Powiat olsztyński
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Olsztyn | Olsztyn (miasto) | 1 | Allenstein | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Augustówka | Olsztyn (miasto) | 2 | Augustthal | niemieckie | -- | Nazwa zatarta w terenie. Dzisiaj ta dawna dzielnica jest częścią os. Kętrzyńskiego. Może warto przypomnieć nazwę dzielnicy, zamiast komunistycznego tworu? |
Dajtki | Olsztyn (miasto) | 1 | Deuthen | pruskie | -- | 1355 Deyten. |
Grądek | Olsztyn (miasto) | 3 | Thalberg | niemieckie | -- | Podobnie jak Augustówka (p. wyżej), nazwa dziś nie funkcjonuje. Na miejscu tej dzielnicy znajduje się część os. Kętrzyńskiego. |
Gutkowo | Olsztyn (miasto) | 1 | Göttkendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jakubowo | Olsztyn (miasto) | 2 | Jakobsberg | niemieckie | -- | |
Jaroty | Olsztyn (miasto) | 6 | Jomendorf | hybryda (prus. + niem.) | Jądorf |
|
Kortowo | Olsztyn (miasto) | 1 | Kortau | pruskie | -- | Nazwa wsi pochodzi od pruskiej nazwy jeziora Kort (niem. Kort-See, 1348 Curtoyn, 1352 Curtoyen). Lepiej nazywać jezioro to "Kort" (tak jak u Barczewskiego), a nie "Kortowskie", gdyż to nazwa dzielnicy pochodzi od jeziora, a nie odwrotnie. |
Likusy | Olsztyn (miasto) | 1 | Likussen | pruskie | -- | Używane też: Likuzy (tak w gwarze oraz u Barczewskiego). |
Łupstych | Olsztyn (miasto) | 1 | Abstich | pruskie | -- |
|
Nagórki | Olsztyn (miasto) | 2 | Bergenthal | niemieckie | -- | |
Niedźwiedź | Olsztyn (miasto) | 2 | Bärenbruch | niemieckie | -- | |
Pieczewo | Olsztyn (miasto) | 3 | Stolzenberg | niemieckie | -- | |
Pieszkowo | Olsztyn (miasto) | 5 | Pörschkau | pruskie? | Perszkowo | Nazwa dzielnicy dziś raczej nie używana. Uwiecznia ją jednak nazwa niewielkiego jeziorka Perszkowo (niem. Pörschken-See), zapewne pruska. Jeżeli ta jednostka administracyjna miałaby wrócić do łask, warto by użyć formy zgodnej z nazwą jeziorka. |
Pozorty | Olsztyn (miasto) | 1 | Posorten | pruskie | -- |
|
Redykajny | Olsztyn (miasto) | 1 | Redigkainen | pruskie | -- |
|
Starkowo | Olsztyn (miasto) | 2 | Stärkenthal | niemieckie | -- | Dzielnica zatarta w terenie. Jej nazwa pochodzi od nazwiska pierwszego właściciela - Starck. |
Track | Olsztyn (miasto) | 1 | Trautzig | pruskie | -- |
|
Zielona Górka | Olsztyn (miasto) | 2 | Grünberg | niemieckie | -- | |
Barczewo | Barczewo | 6 | Wartenburg | niemieckie | Wartembork |
|
Biskupiec | Biskupiec | 1 | Bischofsburg | niemieckie | -- |
|
Dobre Miasto | Dobre Miasto | 1 | Guttstadt | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Jeziorany | Jeziorany | 1 | Seeburg | niemieckie | -- |
|
Olsztynek | Olsztynek | 1 | Hohenstein | niemieckie | -- |
|
Barczewko | Barczewo | 6 | Alt Wartenburg | niemieckie | Stary Wartembork | Po wyjaśnienia, patrz wyżej: Barczewo. |
Barczewski Dwór | Barczewo | 6 | Klein Wartenburg | niemieckie | Wartembork Mały | |
Bark | Barczewo | 1? | Barkheim | niemieckie? | -- | Według Pospiszylowej n. Barkheim niemiecka (choć na upartego można by tu się doszukać pruskiej nazwy na -kaims). Brak w literaturze przedwojennej, ale nazwa Bark pojawia się w zapisach gwarowych. |
Bartołty Małe | Barczewo | 1 | Klein Bartelsdorf | niemieckie | -- |
|
Bartołty Wielkie | Barczewo | 1 | Groß Bartelsdorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Bartółty Wielkie (gw. Vˊelkˊe / Duže Bartůu̯tï). |
Biedowo | Barczewo | 1 | Neu Maraunen | pruskie | -- |
|
Bogdany | Barczewo | 1 | Bogdainen | słowiańskie | -- |
|
Czerwony Bór | Barczewo | 2 (4?) | Rothwalde | niemieckie | (Czerwony Las?) | Barczewski używa nazwy Czerwony Las, ale w odniesieniu do lasu (nie leśniczówki). Może zbyt mała zmiana, aby uznać ją za wartą zachodu. Forma "Czerwony Bór" również odzwierciedla nazwę oryginalną. Wśród członków KUNM panowała jakaś dziwna tendencja do unikania słowa "las" i zastępowania go synonimami (bór, gaj itp.). |
Dadaj | Barczewo | 6 | Schönfließ | niemieckie | Sząflis |
|
Dąbrówka Mała | Barczewo | 1 | Klein Damerau | słowiańskie | -- | |
Dobrąg | Barczewo | 1 | Debrong | pruskie | -- |
|
Jedzbark | Barczewo | 1 | Hirschberg | niemieckie | -- |
|
Kaplityny | Barczewo | 1 | Kaplitainen | pruskie | -- |
|
Kierzbuń | Barczewo | 1 | Kirschbaum | niemieckie | -- | Gwarowo: Kˊežbuń. |
Kierzliny | Barczewo | 1 | Kirschleinen | pruskie | -- |
|
Klimkowo | Barczewo | 1 | Klimkowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Klimkau. |
Klucznik | Barczewo | 1 | Klutznick | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Klausen. |
Kołaki | Barczewo | 1 | Kollacken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kallacken. |
Koronowo | Barczewo | 4 | Försterei Kronau | pruskie | Wróblewo | Niem. nazwa leśniczówki nawiązuje do pobliskiej wsi Kronowo (p. niżej), pruskiego pochodzenia. Jej polska nazwa brzmiała Wróblewo, o czym świadczy spis z 1820 r. i słownik Leydinga. Taką nazwę przyjęła też KUNM, ale w wyniku jakiegoś przeinaczenia powojennego, rozpowszechniła się forma Koronowo (wyraźnie oparta na n. niem., ale niesłusznie adideowana do słowa korona [niem. Krone]). Chyba należałoby powrócić do starszej n. pol. Wróblewo, chociaż Barczewski pisze o Leśnictwie Kronowo, toteż i taki wariant można by rozpatrzyć. |
Kromerowo | Barczewo | 1 | Krämersdorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Kronowo | Barczewo | 1 | Groß Kronau | pruskie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Cronau. Pruskiego pochodzenia. |
Kronówko | Barczewo | 1 | Klein Kronau | pruskie | -- |
|
Krupoliny | Barczewo | 1 | Kroplainen | pruskie | -- |
|
Lamkowo | Barczewo | 1 | Groß Lemkendorf | niemieckie | -- |
|
Lamkówko | Barczewo | 1 | Klein Lemkendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Lamkovo Mau̯e / Lamkůfko / Lamkůvek. |
Leszno | Barczewo | 1 | (Groß) Leschno | polskie | -- |
|
Leszno Małe | Barczewo | 1 | Klein Leschno | polskie | -- |
|
Łapka | Barczewo | 1 | Lapka | polskie | -- |
|
Łęgajny | Barczewo | 1 | Lengainen | pruskie | -- |
|
Maruny | Barczewo | 1 | Maraunen | pruskie | -- |
|
Mokiny | Barczewo | 1 | Mokainen | pruskie | -- |
|
Niedźwiedź | Barczewo | 4 | Bärenbruch | niemieckie | Niedźwiedziak | U Barczewskiego: Niedźwiedziak (GPW, s. 20, 64). Przeoczyli tę formę najwyraźniej Leyding i KUNM, nadając folwarkowi nową n. Niedźwiedź. Współcześnie w gwarze odnotowano jeszcze jedną formę - Niedźwiady (gw. Ńeʒ́v́ady), która chyba raczej powstała po wojnie, pod wpływem KUNMowskiego nazewnictwa. W takich przypadkach wolę zaufać tradycji przedwojennej. |
Nikielkowo | Barczewo | 1 | Nickelsdorf | niemieckie | -- | Spotykany również wariant: Nikiełkowo (do 2007 r. oficjalny, ale niezgodny z tradycją i ustaleniami KUNM). |
Odryty | Barczewo | 1 | Odritten | pruskie | -- |
|
Orzechówko | Barczewo | 4 | Orzechowo-Mühle | polskie | Orzechowo |
|
Próle | Barczewo | 1 | Prohlen | pruskie | -- |
|
Radosty | Barczewo | 5 | Ottendorf | niemieckie | Stara Wieś (?) |
|
Ramsowo | Barczewo | 1 | Groß Ramsau | pruskie | -- |
|
Ramsówko | Barczewo | 1 | Klein Ramsau | pruskie | -- |
|
Rejczuchy | Barczewo | 1 | Karolinenhof | niemieckie | -- | Nazwa Rejczuchy oryginalnie polska (odnazwiskowa) - istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej. Por. zapis 1855 Abbau Reyczug i formę gw. Rai̯č́uxï. Wobec takiej formy gwarowej, może powinny to być "Rajczuchy"? |
Ruszajny | Barczewo | 1 | Reuschhagen | niemieckie | -- | Nazwa uważana za niemiecką (1336 Russchenhain), w języku polskim przejęta analogicznie do nazw pruskich na -ajny (co nie jest rzadkością przy niem. sufiksie -hain, hagen - por. Rozajny, Gronajny). |
Rycybałt | Barczewo | 1 | Rittebalde | pruskie | -- |
|
Sapunki | Barczewo | 4 | Klein Sapuhnen | pruskie | Zapuny Małe |
|
Sapuny | Barczewo | 4 | (Groß) Sapuhnen | pruskie | Zapuny |
|
Skajboty | Barczewo | 1 | Skaibotten | pruskie | -- |
|
Stare Włóki | Barczewo | 4 | Alt Vierzighuben | niemieckie | Stary Wierckub |
|
Studzianek | Barczewo | 6 | Kutzborn | niemieckie | Kucbory |
|
Szynowo | Barczewo | 1 | Schönau | pruskie? | -- |
|
Tęguty | Barczewo | 1 | Tengutten | pruskie | -- |
|
Tumiany | Barczewo | 1 | Daumen | pruskie | -- |
|
Wipsowo | Barczewo | 4 | Wieps | pruskie | Gipsowo |
|
Wójtowo | Barczewo | 1 | Fittigsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie: Vogtsdorf (1359), stąd nazwa polska (notowana od XVI w.). Wtórnie (od połowy XVII w.) - Fittigsdorf. |
Wrócikowo | Barczewo | 5 | Robertshof | niemieckie | Robertowo | U Leydinga: Robertowo. Nazwa obecna to pseudosłowiański chrzest KUNM. |
Zalesie | Barczewo | 6 | Vorwerkswalde | niemieckie | Folwark |
|
Żarek | Barczewo | 5 (6?) | Neurode | niemieckie | Nieród | U Leydinga fonetyczne spolszczenie Nieród. Ponadto, w gwarze jako Noi̯rot. Nazwa obecna jest ahistoryczna. |
Adamowo | Biskupiec | 1 | Adamshof | niemieckie | -- |
|
Biesowo | Biskupiec | 1 | Groß Bößau | pruskie | -- |
|
Biesówko | Biskupiec | 1 | Klein Bößau | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Boreczek | Biskupiec | 2 | Heide | niemieckie | (Borek) | U Leydinga: Borek, ostatecznie przyjęto jednak formę "Boreczek". Forma Leydinga wydaje mi się bardziej intuicyjna, chociaż wobec braku tradycji, nie ma to większej różnicy. Z drugiej strony, Barczewski wspomina o lesie Borek w pobliżu Ramsowa - może to ten sam las, w którym znajduje się ta leśniczówka? |
Borki Wielkie | Biskupiec | 1 | Groß Borken | polskie | -- | Osada Borki Małe straciła jednostkowość i obecnie stanowi część Borek Wielkich. Niemniej, kolonia Borki Małe wciąż znajduje się w pewnym oddaleniu od właściwych Borek Wielkich, więc może jej nazwa jakoś funkcjonuje? |
Botowo | Biskupiec | 1 | Bottowen | pruskie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bottau. |
Bredynki | Biskupiec | 1 | Bredinken | pruskie | -- |
|
Bukowa Góra | Biskupiec | 1 | Bukowagurra | polskie | -- |
|
Chmielówka | Biskupiec | 1? | Chmielowken | polskie | (Chmielówko?) |
|
Czerwonka | Biskupiec | 1 | Rothfließ | niemieckie | -- |
|
Dębowo | Biskupiec | 1 | Dembowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Stockhausen-Försterei. |
Droszewo | Biskupiec | 6 | Kunzkeim | pruskie | Kunckajny | 1359 Cunczekaym, 1365 Kunczen, 1567 Kunigkeim. Nazwa pruska. Nawet jeśli w osnowie leży niemiecka n. os. Kunz, to i tak nazwa sama w sobie jest tworem pruskim. Przed wojną istniało ludowe spolszczenie Kunckajny (rzadziej -kajmy). Mimo istnienia tradycyjnego spolszczenia i pruskiego pochodzenia nazwy, KUNM zdecydowała się zbrodniczo przechrzcić tę wieś na sztuczne "Droszewo". |
Dworzec | Biskupiec | 6 | Schönbruch | niemieckie (zepsute z pol.?) | Czembrucha (Trzemcha?) |
|
Dymer | Biskupiec | 1~4 | Dimmern | pruskie | (Dymry?) |
|
Gęsikowo | Biskupiec | 1 | Labuch-Försterei | pruskie | -- |
|
Januszewo | Biskupiec | 2 | Johannisberg | niemieckie | -- |
|
Józefowo | Biskupiec | 1 | Josephshof | niemieckie | -- | |
Kamionka | Biskupiec | 1 | (Groß) Kamionken | polskie | -- |
|
Kobułty | Biskupiec | 1 | Kobulten | pruskie? | -- |
|
Kojtryny | Biskupiec | 4 | Kattreinen | pruskie | Katrejny |
|
Kramarka | Biskupiec | 1 | Kramarka | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Krammen. |
Labuszewo | Biskupiec | 6 | Haasenberg | niemieckie | Hozębark |
|
Lipowo | Biskupiec | 1 | Lipowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1933-45: Lindenhorst. |
Łabuchy | Biskupiec | 1 | Labuch | pruskie | (Łabucha) |
|
Łąka Dymerska | Biskupiec | 1? | Dimmernwiese | hybryda (prus. + niem.) | -- | U Chojnackiego: Dymrowska Łąka. Kwestia przymiotnika jednak wydaje się być czysto arbitralna (poza tym, forma dymerski jest strukturalnie poprawniejsza). |
Ługi | Biskupiec | 4 | Wiesenthal | niemieckie | Wizental | Gwarowo: Vˊizentol. To świadczy o tym, że lud przejął tę nazwę fonetycznie. Forma Ługi chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niemieckiej (stpol. ług = podmokła łąka), jest tworem KUNM. |
Mojtyny | Biskupiec | 1 | Moythienen | pruskie | -- |
|
Najdymowo | Biskupiec | 1 | Neudims | pruskie | -- |
|
Nasy | Biskupiec | 1 | Nassen | pruskie | -- |
|
Nowe Marcinkowo | Biskupiec | 1 | Neu Märtinsdorf | niemieckie | -- | Człon Nowe (Neu) pojawia się dopiero w XIX w., dla odróżnienia od Marcinkowa w obecnej gm. Purda (p. niżej). |
Parleza Mała | Biskupiec | 1 | (Klein) Parlösen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Parleza Wielka | Biskupiec | 1 | Groß Parleese | pruskie | -- |
|
Pierwój | Biskupiec | 1 | Pierwoy | pruskie | -- |
|
Pudląg | Biskupiec | 1 | Paudling | pruskie | -- |
|
Rasząg | Biskupiec | 1 | Raschung | pruskie | -- |
|
Rozwady | Biskupiec | 5 (6?) | Erdmannsdorf | niemieckie | Erdmanki |
|
Rudziska | Biskupiec | 1 | Rudzisken | polskie | -- | Nazwa w latach: 1928-45: Rudau. |
Rukławki | Biskupiec | 4 | Rochlack | pruskie | Ruchławki |
|
Rzeck | Biskupiec | 6 | Ridbach | niemieckie | Rydbach |
|
Sadłowo | Biskupiec | 1 | Sadlowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Sadowo | Biskupiec | 1 | Saadau | polskie | -- | |
Stanclewo | Biskupiec | 1 | Stanislewo | polskie | -- |
|
Stryjewo | Biskupiec | 1 | Striewo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Węgój | Biskupiec | 1~4 | Wengoyen | pruskie | (Węgoje) |
|
Wilimy | Biskupiec | 4 | Willims | niemieckie | Wylims |
|
Wólka Wielka | Biskupiec | 1 | Groß Wolka | polskie | -- |
|
Zabrodzie | Biskupiec | 1 | Zabrodzin | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Schöndorf. |
Zameczek | Biskupiec | 2 | Neu Chatell | niem.-francuskie | (Nowy Zameczek) |
|
Zarębiec | Biskupiec | 6 | Kleisack | pruskie lub niemieckie | Klejzak | Przed wojną: Klejzak, Klajsak. Również współcześnie w gwarze: Klei̯zak. Pospiszylowa dopuszcza nawet możliwość pruskiego pochodzenia toponimu, więc tym bardziej należy przywrócić tę nazwę, w miejsce sztucznego chrztu "Zarębiec". |
Zawada | Biskupiec | 1 | Sawadden | polskie | -- | |
Zazdrość | Biskupiec | 1 | Sazdrosz | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Falkenheim. |
Barcikowo | Dobre Miasto | 5 | Battatron | pruskie | Bartroby | 1353 Barthentroben; 1365, 1388 Bartentroben. Nazwa pruskiego pochodzenia. Nadana po wojnie forma Barcikowo w jakiś sposób oddaje rdzeń nazwy oryginalnej, ale nie można jej uznać za spolszczenie nazwy pruskiej. Wobec braku tradycji, postuluję własne spolszczenie fonetyczne Bartroby (z prus. Bart-an-trob-). |
Bzowiec | Dobre Miasto | 3 | Beiswalde | niemieckie | -- | |
Cerkiewnik | Dobre Miasto | 6 | Münsterberg | niemieckie | Nisztembark |
|
Chmury | Dobre Miasto | 6? | Wölken | polskie? | Wólka (?) |
|
Głotowo | Dobre Miasto | 1 | Glottau | pruskie | -- |
|
Jesionowo | Dobre Miasto | 1~2 | Eschenau | niemieckie | -- | U Chojnackiego Jesionów, ale nie jest to raczej ludowa forma. Zresztą, dla tego regionu bardziej naturalne są formy nijakie na -owo. |
Kabikiejmy | Dobre Miasto | 4 | Ober Kapkeim | pruskie | Kapki Górne |
|
Kabikiejmy Dolne | Dobre Miasto | 4 | Unter Kapkeim | pruskie | Kapki Dolne | Patrz wyżej. |
Kłódka | Dobre Miasto | 2 (1?) | Klutkenmühle | hybryda (pol. + niem.)? | -- | Potrzebne dokładniejsze informacje. |
Knopin | Dobre Miasto | 2 | Knopen | pruskie | -- | 1297 Knopin, 1386 Knopyn. Wieś założona na polu o nazwie Troben. |
Kosyń | Dobre Miasto | 4? | Koßen | pruskie | Kos (?) |
|
Krzyżno | Dobre Miasto | 2 | Weißkreuz | niemieckie | -- | W potocznym powojennym użyciu oraz w PRNG zanotowana oboczna nazwa Biały Krzyż (podobnie u Leydinga: Białokrzyże), co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej. Może taki wariant byłby lepszy, z drugiej strony jednak brak tradycji. |
Kunik | Dobre Miasto | 2 | Windenhof | niemieckie | -- | Według niemieckich źródeł internetowych, miejscowość początkowo nosiła nazwę Abbau Kunig od nazwiska właściciela - Valentina Kuniga. Tego typu odnazwiskowe nazwy były typowe dla nowo założonych wybudowań, nie posiadających jeszcze nazwy urzędowej. Po wojnie KUNM ustalił nazwę nawizującą do tego nazwiska w formie Kunik (tak też u Leydinga, który co ciekawe poprawia tę formę w erracie na Konik). |
Łęgno | Dobre Miasto | 4 | Lingenau | niemieckie | Linowo | Pierwotnie: Lindenau. Szesnastowieczny polski spis jezior na Warmii wspomina pobliskie jezioro Sawąg (niem. Sawang- lub Lingenauer See, dziś w większości osuszone) jako Jezioro Linowskie. Oznacza to, że używanym wówczas spolszczeniem nazwy tej wsi było Linowo. Forma "Łęgno", chociaż w pewien sposób nawiązuje fonetycznie do oryginału jest już powojenna. |
Mawry | Dobre Miasto | 2 | Mawern | pruskie | -- | 1366 Mauren, 1357 Mawren. |
Międzylesie | Dobre Miasto | 6 | Schönwiese | niemieckie | Krasnołąka | Forma Krasnołąka pojawia się na przedwojennych mapach oraz u Kohutka. Nie jest to raczej ludowa tradycja, ale na pewno jest to forma lepsza od obowiązującego tworu powojennego. |
Nowa Wieś Mała | Dobre Miasto | 1* | Neuendorf (bei Guttstadt) | niemieckie | (Nowa Wieś) | |
Orzechowo | Dobre Miasto | 4~6 | Noßberg | niemieckie | Noszbark | Spis jezior z XVI w. wspomina Noszbarski Staw. Oryginalnym spolszczeniem n. niem był więc Noszbark. Forma "Orzechowo" co prawda oddaje znaczenie n. niem. (niem. Noßberg < Nußberg), ale powstała już po wojnie. |
Piotraszewo | Dobre Miasto | 4 | Peterswalde | niemieckie | Pietrzywałd | W literaturze przedwojennej: Pietrzywałd, Pietrzwałd. |
Podleśna | Dobre Miasto | 3 | Klingerswalde | niemieckie | -- | Pierwotnie: Clunderswalde (1362). Od niem. nazwiska Klunder lub Klünder. Brak polskiej tradycji. |
Praslity | Dobre Miasto | 2 | Altkirch | niemieckie | -- |
|
Smolajny | Dobre Miasto | 1 | Schmolainen | pruskie | -- |
|
Stary Dwór | Dobre Miasto | 2 | Althof | niemieckie | -- | Wieś położona na pruskim polu o nazwie Troben (1297), podobnie jak sąsiedni Knopin. |
Swobodna | Dobre Miasto | 4 | Schwuben | pruskie | Swoby | 1316 Swoben. Nazwa pruska. W XVI w. funkcjonowała spolszczona forma Swoby, o czym świadczy spis jezior, wspominający "Jeziorko niewielkie przy Swobach". Ponadto, jeżeli podawane przez Barczewskiego historyczne zapisy subno, ssubno odnoszą się do tej wsi (nie ma jednak na to dowodu - Barczewski ich nie identyfikuje), to mogłyby one być zgodne z podawaną przez Leydinga formą Swobno. Tak czy inaczej, obowiązującej nazwy "Swobodna" nie można uznać za poprawne spolszczenie nazwy pruskiej. Ciekawym jest fakt, że mimo takiego ustalenia nazwy wsi, nazwę terenową Schwubener Werder (półwysep wchodzący w jezioro Limajno) ustalono urzędowo jako Swobno. |
Urbanowo | Dobre Miasto | 6 | Zechern | niemieckie? | Czechreń |
|
Wichrowo | Dobre Miasto | 2 | Wichertshof | niemieckie | -- | |
Barkweda | Dywity | 1 | Bergfriede | niemieckie | -- | Gwarowo: Barkfyda. |
Brąswałd | Dywity | 1 | Braunswalde | niemieckie | -- |
|
Bukowina | Dywity | 4 | Forsthaus Buchwalde | niemieckie | Bukwałd Leśny |
|
Bukwałd | Dywity | 1 | Groß Buchwalde | niemieckie | -- |
|
Dąbrówka Wielka | Dywity | 1 | Groß Damerau | słowiańskie | -- |
|
Dągi | Dywity | 1 | Dongen | pruskie | -- |
|
Dywity | Dywity | 1 | Diwitten | pruskie | -- |
|
Frączki | Dywity | 6 | Fleming | niemieckie | Flemiąg |
|
Gady | Dywity | 1 | Jadden | pruskie | -- |
|
Gradki | Dywity | 1 | Gradtken | pruskie (spolonizowane) | -- | Pierotnie: Grauden (1350-55), Gruden (1366). Prrzejściowo także z sufiksem -kaim (1376 Grawdekayme). Nazwa pruska, rozszerzona w j. polskim o człon -ki i z polskiego przejęta w niem. |
Kieźliny | Dywity | 1 | Köslienen | słowiańskie | -- |
|
Lipniak | Dywity | 1 | Lippnak | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Lindenhain. |
Ługwałd | Dywity | 1 | Hochwalde | niemieckie | -- |
|
Myki | Dywity | 1 | Micken | pruskie | -- | |
Nowe Włóki | Dywity | 4 | Neu Vierzighuben | niemieckie | Nowy Wierckub | Przed wojną: Nowy Wierzgub, Wierzkub, Wierckub. Dalsze wyjaśnienia: p. wyżej Stare Włóki, gm. Barczewo. |
Pistki | Dywity | 1 | Piestkeim | pruskie | -- |
|
Plutki | Dywity | 1 | Plutken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rozgity | Dywity | 1 | Rosgitten | pruskie | -- |
|
Różnowo | Dywity | 1 | Rosenau | pruskie? | -- |
|
Sętal | Dywity | 1 | Süßenthal | niemieckie | -- | Gwarowo: Sėntal. |
Słupy | Dywity | 4 | Stolpen | pruskie | Sztolpy |
|
Spręcowo | Dywity | 1 | Spiegelberg | niemieckie | -- |
|
Szypry | Dywity | 1 | Schippern | pruskie | -- |
|
Tuławki | Dywity | 1 | Tollack | pruskie | -- |
|
Wadąg | Dywity | 1 | Wadang | pruskie | -- |
|
Wopy | Dywity | 1 | Woppen | pruskie | -- | Gwarowo: Vopï (do Vop) / U̯opy. Nazwa pruska (1366 Wopen). |
Zalbki | Dywity | 1 | Salbken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Barduń | Gietrzwałd | 1 | Bardungen | pruskie | -- | |
Barwiny | Gietrzwałd | 1 | Barwienen | pruskie | -- |
|
Biesal | Gietrzwałd | 1 | Biessellen | pruskie | -- |
|
Cegłowo | Gietrzwałd | 6 | Hermsdorf | niemieckie | Zamajsdorf |
|
Dłużki | Gietrzwałd | 1 | Dlusken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Seebude. |
Gietrzwałd | Gietrzwałd | 1 | Dietrichswalde | niemieckie | -- |
|
Grazymy | Gietrzwałd | 1 | Grasnitz | pruskie | -- |
|
Gronity | Gietrzwałd | 1 | Gronitten | pruskie | -- |
|
Guzowy Młyn | Gietrzwałd | 1 | Thurnitzmühle | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Guzowy Piec | Gietrzwałd | 1 | Gusenofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Jadaminy | Gietrzwałd | 1 | Adamsguth | niemieckie | -- |
|
Kudypy | Gietrzwałd | 1 | Kudippen | pruskie | -- |
|
Łajsy | Gietrzwałd | 1~4 | Leißen | pruskie | (Lajsy) |
|
Łęgucki Młyn | Gietrzwałd | 1 | Langgut-Mühle | hybryda (prus. + niem.) | -- | Patrz niżej Łęguty. |
Łęguty | Gietrzwałd | 1 | Langgut | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Łopkajny | Gietrzwałd | 1 | Lopkeim | pruskie | -- |
|
Naglady | Gietrzwałd | 1 | Nagladen | pruskie | -- |
|
Naterki | Gietrzwałd | 1 | Nattern | pruskie | -- | 1349 Natursdorf, 1417 Natern. Nazwa pruska (początkowo hybrydalna z niem. członem -dorf), w polskim przejęta z sufiksem -ki. |
Nowy Młyn | Gietrzwałd | 1 | Neumühl | niemieckie | -- | Pierwotnie: Gilbing (1564-80). Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeki i jez. Gilbing (pol. Giłwa), istniała obocznie z n. Neumühl do XVIII w. W polskiej tradycji znana jedynie nazwa Nowy Młyn. |
Parwółki | Gietrzwałd | 1 | Parwolken | pruskie | -- |
|
Pęglity | Gietrzwałd | 1 | Penglitten | pruskie | -- |
|
Podlejki | Gietrzwałd | 1 | Podleiken | pruskie | -- |
|
Rapaty | Gietrzwałd | 1 | Rapatten | pruskie | -- | 1352 Rapotin, 1515 Rapatan. |
Rentyny | Gietrzwałd | 1 | Rentienen | pruskie | -- |
|
Salminek | Gietrzwałd | 1 | Salmeien | pruskie | -- |
|
Siła | Gietrzwałd | 1 | Schilla-Mühle | hybryda (prus. + niem.)? | -- |
|
Smoleń | Gietrzwałd | 6 | Vonferne | niemieckie | Fąfernia Leśna |
|
Sząbruk | Gietrzwałd | 1 | Schönbrück | niemieckie | -- |
|
Śródka | Gietrzwałd | 4 | Mittelgut | niemieckie | Mytelki | Przed wojną: Mitelki, Mytelki. Obecna nazwa, choć nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna. |
Tomarynki | Gietrzwałd | 6 | Passargental | niemieckie (hydronimiczne) | Fąfernia |
|
Tomaryny | Gietrzwałd | 1 | Thomareinen | pruskie | -- | 1352 Tungemyr, Tungemerin, Tungamerin. |
Unieszewo | Gietrzwałd | 6 | Schönfelde | niemieckie | Sząfałd |
|
Woryty | Gietrzwałd | 1 | Woritten | pruskie | -- |
|
Zaskwierki | Gietrzwałd | 1 | Dorotheenthal | niemieckie | -- |
|
Zdrojek | Gietrzwałd | 1 | Sdroiken | polskie | -- |
|
Derc | Jeziorany | 1 | Dertz | pruskie | -- | |
Franknowo | Jeziorany | 1 | Frankenau | niemieckie | -- |
|
Kalis | Jeziorany | 2 | Kunkendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Kiersztanowo | Jeziorany | 1 | Kirschdorf | niemieckie | -- |
|
Kikity | Jeziorany | 1 | Kekitten | pruskie | -- |
|
Kostrzewy | Jeziorany | 6 | Zehnhuben | niemieckie | Canuby |
|
Kramarzewo | Jeziorany | 4? | Krämersdorf | niemieckie | Kramarowo (?) |
|
Krokowo | Jeziorany | 1 | Krokau | pruskie? | -- | 1350 Cracow, 1353 Crocov. Możliwe pruskie lub słowiańskie pochodzenie. |
Lekity | Jeziorany | 1 | Lekitten | pruskie | -- |
|
Miejska Wieś | Jeziorany | 2 | Bürgerdorf | niemieckie | -- | Słownik NMP podaje tutaj zapis gwarowy: Baǵendůrf, który mógłby świadczyć, że autochtoni spolszczyli n. niem. fonetycznie jako Bagiendorf. Niewykluczone jednak, że zapis ten jest źle odniesiony - mianem Bagiendorf Mazurzy określali inną wieś, obecnie Bagienko (część wsi Zełwągi) w powiecie ządzborskim (mrągowskim). Może zapis ten dostał się tu przez nieporozumienie? Tak czy inaczej, forma Miejska Wieś jest poprawnym tłumaczeniem n. niemieckiej. |
Modliny | Jeziorany | 4? | Modlainen | pruskie | Modlajny |
|
Olszewnik | Jeziorany | 4 | Elsau | osobowe (słowiańskie?) | Olsza | 1354 Ülsen, 1505 Vlse. Pospiszylowa łączy n. niem. z n. osobową Ölsen / Elsen, która może wywodzić się od słowiańskiego słowa olsza. Według NMP, w XV-XVI w. wieś nosiła polską nazwę Olsza, którą odzwierciedlają zapisy: 1430 Olsa; 1533 Olsa, Olsen; 1597-98 Ilsa. Ustalona przez KUNM forma Olszewnik, mimo że nawiązuje do tego znaczenia jest ahistoryczna. Po wojnie potocznie Elzowo, co jest bardzo naturalnym przejęciem, jednak nie posiada potwierdzenia przedwojennego. Warto więc chyba wrócić do autentycznej dawnej polskiej formy Olsza. |
Pierwągi | Jeziorany | 2? | Porwangen | pruskie | -- |
|
Piszewo | Jeziorany | 2? | Pissau | pruskie | -- |
|
Polkajmy | Jeziorany | 2 | Polkeim | pruskie | -- | 1354 Pulkaym, 1376 Pollekaymen. |
Potryty | Jeziorany | 1 | Potritten | pruskie | -- | 1346 Poteriten, 1355 Potriten. |
Radostowo | Jeziorany | 2 | Freudenberg | niemieckie | -- | N. Radostowo, nadana przez KUNM nawiązuje do znaczenia n. niem., ale jest jednocześnie chrztem nazewniczym, utworzonym od staropolskiego imienia Radost. Brak tradycji. |
Studnica | Jeziorany | 5 | Schönborn | niemieckie | Szymbory | U Leydinga Szymbory, co zdaje się być naturalnym spolszczeniem fonetycznym n. niemieckiej (nawet jeśli powojennym). Obok tego pojawia się też forma Łazarek, zapewne przejściowa. Forma obecna to już twór KUNM. Najbardziej naturalna wydaje się forma Szymbory i do niej powrót postuluję. |
Studzianka | Jeziorany | 3 | Wonneberg | niemieckie | -- | |
Tłokowo | Jeziorany | 1 | Lokau | pruskie | -- |
|
Ustnik | Jeziorany | 1 | Lichtenhagen | niemieckie | -- |
|
Wilkiejmy | Jeziorany | 4? (2) | Walkeim | pruskie | Wilkajmy (?) |
|
Wójtówko | Jeziorany | 1? | Voigtshof | niemieckie | -- | Leyding zapisał nazwę pobliskiego jeziora (zwanego po niem. Kleiner See lub Amtssee) jako Wójtówko już w 1929 roku. Prawdopodobne jest więc, że nazwa Wójtówko dla wsi funkcjonowała już przed wojną (chociaż brak na to dowodów w przedwojennej literaturze). Raczej mało prawdopodobne, aby jezioro pierwotnie nazywało się "Wójtówkiem" - raczej to nazwa ponowiona od n. miejscowej. |
Wólka Szlachecka | Jeziorany | 1 | Adlig Wolka | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Adlig Wolken. |
Zerbuń | Jeziorany | 1 | Sauerbaum | niemieckie | -- |
|
Żardeniki | Jeziorany | 4 | Scharnigk | pruskie | Sarniki (Szarniki?) |
|
Bałąg | Jonkowo | 1~4 | Ballingen | pruskie | (Baląg) |
|
Bobry | Jonkowo | 6 | Försterei Klein Gemmern | pruskie | Gamerki Leśne | Oryginalna nazwa leśniczówki pochodziła od pobliskiej wsi Gamerki Małe (p. niżej). Dzisiejsza nazwa "Bobry" jest kompletnie ahistoryczna. Barczewski pisze o leśnictwie Gamerki, toteż można na potrzeby urzędowego nazewnictwa ustalić formę Gamerki Leśne (w taki sposób przyjęło się nazywać leśniczówki). |
Gamerki Małe | Jonkowo | 1 | Klein Gemmern | pruskie | -- |
|
Gamerki Wielkie | Jonkowo | 1 | Groß Gemmern | pruskie | -- |
|
Garzewko | Jonkowo | 1 | Neu Garschen | pruskie | -- |
|
Giedajty | Jonkowo | 1 | Gedaithen | pruskie | -- |
|
Godki | Jonkowo | 1 | Gottken | pruskie | -- |
|
Jonkowo | Jonkowo | 1 | Jonkendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Kajny | Jonkowo | 1 | Kainen | pruskie | -- |
|
Nowe Kawkowo | Jonkowo | 5 | Neu Kockendorf | hybryda (prus. + niem.) | Nowe Kuki | Patrz niżej: Stare Kawkowo po więcej wyjaśnień. |
Stare Kawkowo | Jonkowo | 5 | Alt Kockendorf | hybryda (prus. + niem.) | Stare Kuki |
|
Łabędź | Jonkowo | 1 | Labens | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Łomy | Jonkowo | 6 | Steinberg | niemieckie | Sztębark |
|
Mątki | Jonkowo | 1 | Mondtken | pruskie | -- |
|
Polejki | Jonkowo | 1 | Polleiken | pruskie | -- |
|
Polejki Leśne | Jonkowo | 1 | Klein Steinberg | niemieckie | -- |
|
Porbady | Jonkowo | 1 | Neu Schöneberg | niemieckie | -- |
|
Pupki | Jonkowo | 1 | Pupkeim | pruskie | -- |
|
Stękiny | Jonkowo | 1 | Stenkienen | pruskie | -- |
|
Szałstry | Jonkowo | 1 | Schaustern | pruskie | -- |
|
Szatanki | Jonkowo | 1 | Schattens | pruskie | -- |
|
Szelągowo | Jonkowo | 1 | Schillings | pruskie | -- |
|
Warkały | Jonkowo | 1 | Warkallen | pruskie | -- |
|
Węgajty | Jonkowo | 1 | Wengaithen | pruskie | -- |
|
Wilimowo | Jonkowo | 1? | Wilhelmsthal | niemieckie | (Wylimowo?) | Przed wojną (u Barczewskiego i Chojnackiego): Wylimowo (także: Wylimy). Z drugiej strony forma obecna jest zgodna z danymi gwarowymi: gw. Źilˊimovo. Sądząc po cechach gwarowych, raczej forma autochtoniczna. |
Wołowno | Jonkowo | 1 | Windtken | pruskie | -- |
|
Wrzesina | Jonkowo | 6 | Alt Schöneberg | niemieckie | Sząbark |
|
Żurawno | Jonkowo | 6 | Kaltfließ | niemieckie | Kaflis |
|
Augustówka | Kolno | 2 | Augustwalde | niemieckie | -- | |
Bęsia | Kolno | 1 | Bansen | pruskie | -- |
|
Bocianowo | Kolno | 1 | Bodzianowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Buchental. |
Gajówka Augustowska | Kolno | 2 | Waldhaus Augustwalde | niemieckie | -- |
|
Górkowo | Kolno | 2 | Görkendorf | niemieckie | -- |
|
Górowo | Kolno | 2 | Bergenthal | niemieckie | -- | |
Kabiny | Kolno | 1 | Kabienen | pruskie | -- |
|
Kolenko | Kolno | 1~4 | Klein Köllen | słowiańskie | (Kolno Małe) |
|
Kolno | Kolno | 1 | Groß Köllen | słowiańskie | -- |
|
Kominki | Kolno | 1 | Komienen | pruskie | -- |
|
Kruzy | Kolno | 1 | Krausen | niemieckie | -- | Pierwotnie: Krusendorf (1374). Od XVI w. bez członu -dorf. Nazwa najprawdopodobniej niemiecka. |
Lutry | Kolno | 1 | Lautern | niemieckie | -- |
|
Oterki | Kolno | 1 | Klein Ottern | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Otry | Kolno | 1 | Groß Ottern | pruskie | -- | 1609 Otteren. Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od n. jeziora (1346 Atirs), dziś wysuszonego. |
Ryn Reszelski | Kolno | 1* | Schellen | pruskie | (Ryn) |
|
Samławki | Kolno | 1 | Samlack | pruskie | -- |
|
Tarniny | Kolno | 2? | Tornienen | pruskie | -- |
|
Tejstymy | Kolno | 1 | Teistimmen | pruskie | -- |
|
Wągsty | Kolno | 2 | Wangst | pruskie | -- |
|
Wólka | Kolno | 1 | Ottenburg | niemieckie | -- |
|
Wysoka Dąbrowa | Kolno | 3 | Schöneberg | niemieckie | -- |
|
Ameryka | Olsztynek | 1 | Amerika | przeniesione (internacjonalizm) | -- |
|
Borowy Młyn | Olsztynek | 4 | Heidemühle | niemieckie | Dygnac |
|
Cichogrąd | Olsztynek | 1 | Sensutten Neusaß | niemieckie (relacyjne) | -- |
|
Czerwona Woda | Olsztynek | 1 | Rothwasser | niemieckie | -- | Dawniej też: Piecki (tylko w Tece Toruńskiej, jako nazwa oboczna). |
Dąb | Olsztynek | 1 | Dembenofen | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Dębowa Góra | Olsztynek | 1 | Eichberg | niemieckie | -- | |
Drwęck | Olsztynek | 1 | Dröbnitz | słowiańskie | -- |
|
Elgnówko | Olsztynek | 1 | Gilgenau | pruskie | -- |
|
Gaj | Olsztynek | 1 | Gay | polskie | -- |
|
Gąsiorowo Olsztyneckie | Olsztynek | 1* | Ganshorn | polskie (zniemczone) | (Gąsiorowo) | Gwarowo: Guśorovo. Nazwa pochodzi od nazwiska właściciela - Mikołaja Gąsiora. |
Gębiny | Olsztynek | 1 | Heinrichsdorf | niemieckie | -- |
|
Gibała | Olsztynek | 1 | Giballen | polskie | -- | |
Jadamowo | Olsztynek | 1 | Adamsheide | niemieckie | -- | Gwarowo: Jedamovo. |
Jagiełek | Olsztynek | 1 | Jagielleck | polskie | -- |
|
Jemiołowo | Olsztynek | 1 | Mispelsee | niemieckie (tłum. z prus.) | -- |
|
Juńcza | Olsztynek | 5 | Julienhof | niemieckie | Julkowo | Brak historycznej n. polskiej (w Tece Toruńskiej tylko niemiecka), jednak podawana przez Leydinga forma Julkowo wydaje się warta wprowadzenia w miejsce obowiązującego chrztu KUNM, bez jakiejkolwiek motywacji. |
Kąpity | Olsztynek | 1 | Kompitten | pruskie | -- |
|
Kołatek | Olsztynek | 6 | Schlagamühle | hybryda (prus. + niem.) | Szlagi |
|
Królikowo | Olsztynek | 1 | Königsgut | niemieckie | -- | Prawdopodobnie do tej wsi odnosi się nazwa Mileikendorff (1350), podhocząca od imienia Prusa Mileike. Na początku XVIII w. obocznie do n. niem. występowała również n. Opleycken (1717), również staropruska. Spolszczenie Królikowo, znaczeniowo nawiązujące do n. niem. znane od końca XVIII w. |
Kunki | Olsztynek | 1 | Kunchengut | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Kurecki Młyn | Olsztynek | 4 | Kurkenmühle | niemieckie (relacyjne) | Kurkowski Młyn |
|
Kurki | Olsztynek | 1 | Kurken | pruskie | -- | 1254 Kurksadel, 1314 Kurkosadel, później 1428 Korkow, 1428 Korkaw, ostatecznie Kurken. Nazwa staropruska, pierwotnie z sufiksem -sadellis (zagroda, majątek). |
Lichtajny | Olsztynek | 1 | (Köllmisch) Lichteinen | niemieckie | -- |
|
Lipowo Kurkowskie | Olsztynek | 1* | Lindenwalde | niemieckie | (Lipowo) | Gwarowo: Lˊipovo. |
Lutek | Olsztynek | 1 | Luttken | słowiańskie | -- |
|
Łęciny | Olsztynek | 6 | Langstein | niemieckie | Lenksztyn |
|
Łutynowo | Olsztynek | 1 | Lautens | pruskie | -- |
|
Łutynówko | Olsztynek | 6 | Wenigsee | niemieckie | Wenigza | Przed wojną n. miejscowości spolszczona jako Wenigza. Dzisiejsza nazwa, nawiązująca do sąsiedniego Łutynowa jest sztucznym chrztem nazewniczym. Również pobliskie jezioro, zwane dziś Łutynówkiem (niem. Wenig-See) powinno zwać się po polsku Wenigzą. |
Makruty | Olsztynek | 1 | Makrauten | pruskie | -- |
|
Malinowo | Olsztynek | 1 | Amalienhof | niemieckie | -- | Dawniej też: Amalinowo (Teka Toruńska). |
Mańki | Olsztynek | 1 | Manchengut | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Marązy | Olsztynek | 1 | Forsthaus Maransen | pruskie | -- | Patrz też niżej: Maróz, Marózek. Przed wojną nazwy Maróz i Marązy były używane wymiennie. Po wojnie dość arbitralnie wybrano tę pierwszą formę na określenie wsi, a drugą - leśniczówki. W potocznym użyciu spotykana również nazwa Marózek w odniesieniu do leśniczówki. |
Maróz | Olsztynek | 1 | Groß Maransen | pruskie | -- |
|
Marózek | Olsztynek | 1 | Klein Maransen | pruskie | -- | Dawniej też: Marązek. |
Mierki | Olsztynek | 1 | Mörken | pruskie | -- |
|
Mycyny | Olsztynek | 1 | Meitzen | osobowe | -- | 1410 Meycz, 1540 Myczenn. Nazwa pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, którym był Piotr Myc (dok. Meicz). Nazwisko (wg autorów NMP) prawdopodobnie polskie. |
Nadrowo | Olsztynek | 1 | Nadrau | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś Ostródzka | Olsztynek | 1* | Neudorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | |
Orzechowo | Olsztynek | 1 | Orzechowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1905-45: Nußtal. |
Pawłowo | Olsztynek | 1 | Paulsgut | niemieckie | -- | 1351 Pawelszguth. Nazwa więc była pierwotnie oparta na polskiej wersji imienia Paweł |
Platyny | Olsztynek | 1? | Platteinen | pruskie | (Płatyny?) |
|
Ruda Waplewska | Olsztynek | 4 | Freudenthal | niemieckie | Hamernia Waplewska |
|
Samagowo | Olsztynek | 1 | Sabangen | pruskie | -- | 1411/19 Sambangin. Nazwa pruska, w pol. przejęta z sufiksem -owo. |
Selwa | Olsztynek | 1 | Sellwa | pruskie | -- |
|
Sitno | Olsztynek | 1 | Seythen | pruskie | -- |
|
Smolanek | Olsztynek | 1 | Jugendfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Spogany | Olsztynek | 1 | Spogahnen | pruskie | -- |
|
Sudwa | Olsztynek | 1 | Sauden | pruskie | -- | 1360 Sawden, 1380 Sawden. Nazwa pruska. Obocznie: Windikendorf (1380) - hybrydalna, od pruskiego imienia Windiko. |
Swaderki | Olsztynek | 1 | Schwedrich | pruskie? | -- |
|
Świerkocin | Olsztynek | 4 | Schwirgstein | pruskie | Wierztyn |
|
Świętajny | Olsztynek | 1 | Schwenteinen | pruskie | -- |
|
Świętajńska Karczma | Olsztynek | 2? | Karlsrode | niemieckie | -- | M. Biolik odnosi tu zapis ze spisu w 1820 r. - Schwentainen (Plathenscher Krug). To mogłoby oznaczać, że karczmę tę nazywano początkowo nazwą sąsiedniej wsi Świętajny, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę obecną. Z drugiej strony, może na podstawie nazwy Plathenscher Krug lepiej byłoby ustalić nazwę Platyńska Karczma (jako, że brak zaświadczonego złożenia "Schwentainer Krug")? |
Tolejny | Olsztynek | 1 | Tolleinen | pruskie | -- |
|
Tolkmity | Olsztynek | 1? | Tolkemüth | pruskie | -- |
|
Tomaszyn | Olsztynek | 1 | Thomascheinen | polskie | -- | Dawniej też: Tomaszyny. |
Waplewo | Olsztynek | 1 | Waplitz | pruskie | -- | 1344 Wapil, 1414 Wapels, 1461 Waplis. |
Warlity Małe | Olsztynek | 1* | Warglitten (bei Hohenstein) | pruskie | -- |
|
Waszeta | Olsztynek | 1 | Waschetta | pruskie (spolszczone) | -- |
|
Wigwałd | Olsztynek | 1 | Wittigwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Wilkowo | Olsztynek | 1 | Wilken | słowiańskie? | -- |
|
Witramowo | Olsztynek | 1 | Wittmansdorf | niemieckie | -- |
|
Witułty | Olsztynek | 1 | Witulten | pruskie | -- |
|
Zawady | Olsztynek | 1 | Sawadden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jungingen. |
Ząbie | Olsztynek | 1 | Sombien | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Zezuty | Olsztynek | 1 | Sensutten | pruskie | -- | 1494 Sansutten. |
Bałdy | Purda | 1 | Balden | pruskie | -- |
|
Bałdzki Piec | Purda | 1 | Baldenofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Biedówko | Purda | 1~4? | Ernstinenhöh | niemieckie | (Biedowo) |
|
Bruchwałd | Purda | 1 | Bruchwalde | niemieckie | -- |
|
Butryny | Purda | 1 | Wuttrienen | pruskie | -- |
|
Chaberkowo | Purda | 1 | Neu Wuttrienen | pruskie | -- |
|
Dziuchy | Purda | 1 | Dzuchen | polskie (osobowe) | -- |
|
Gąsiorowo | Purda | 1 | Gonschorowen | polskie | -- | Nazwa w latacah 1938-45: Lichtenstein. |
Giławki | Purda | 1 | Klein Gillau | pruskie | -- |
|
Giławy | Purda | 1 | Gillau | pruskie | -- |
|
Groszkowo | Purda | 4 | Graskau | pruskie (osobowe) | Graskowo |
|
Kaborno | Purda | 1 | Kalborno | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Kaletka | Purda | 1 | Neu Kaletka | polskie | -- |
|
Stara Kaletka | Purda | 1* | Alt Kaletka | polskie | -- |
|
Klebark Mały | Purda | 1 | Klein Kleeberg | niemieckie | -- | Dawniej też: Nowy Klebark (niem. Neu Kleeberg). |
Klebark Wielki | Purda | 1 | Groß Kleeberg | niemieckie | -- |
|
Klewki | Purda | 1 | Klaukendorf | niemieckie (hybryda?) | -- | Nazwa dwuznaczna - n. os. Clauko może być pruska lub niemiecka. |
Kołpaki | Purda | 1 | Kolpacken | polskie | -- |
|
Kopanki | Purda | 1 | Kopanken | polskie | -- | |
Kośno | Purda | 1 | Koschno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Lalka | Purda | 1 | Lallka | polskie | -- |
|
Linowo | Purda | 1 | Leynau | pruskie | -- |
|
Łajs | Purda | 1 | Layß | pruskie | -- |
|
Marcinkowo | Purda | 1 | Alt Märtinsdorf | niemieckie (z prus.?) | -- |
|
Mędrzyny | Purda | 1 | Mendrienen | pruskie | -- |
|
Nerwik | Purda | 1 | Nerwigk | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś | Purda | 1 | Neu Bartelsdorf | niemieckie | -- |
|
Nowy Ramuk | Purda | 1 | Neu Ramuck | pruskie | -- |
|
Ostrzeszewo | Purda | 6 | Elisenhof | niemieckie | Liznowy | Przed wojną: Liznowy (u Barczewskiego). U Leydinga w r. nijakim - Liznowo. Ponadto, w potocznym użyciu po wojnie zanotowano formę Elizowo (jeszcze w latach 60., nazwa ta widnieje też w PRNG). W miejsce dzisiejszego pseudosłowiańskiego, obrzydliwego chrztu "Ostrzeszewo", wprowadzonego przez KUNM, należałoby powrócić do przedwojennego spolszczenia. |
Pajtuny | Purda | 1 | Pathaunen | pruskie | -- | 1374 Peytunen, Peuthunen. |
Nowe Pajtuny | Purda | 1 | Neu Pathaunen | pruskie | -- | |
Pajtuński Młyn | Purda | 1 | Mühle Pathaunen | pruskie | -- | Gwarowo: Mu̯ïn / Źetrok. |
Patryki | Purda | 1 | Patricken | pruskie | -- |
|
Podlazy | Purda | 1 | Podlassen | polskie | -- |
|
Pokrzywy | Purda | 1 | Friedrichstädt | niemieckie | -- |
|
Prejłowo | Purda | 1 | Preylowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Przykop | Purda | 1 | Przykopp | polskie | -- |
|
Nowy Przykop | Purda | 1 | Neu Przykopp | polskie | -- |
|
Przykopiec | Purda | 4? | Försterei Przykopp | polskie | Przykop Mały |
|
Purda | Purda | 1 | Groß Purden | pruskie | -- | 1384 Porden. Niem. człon Groß pojawia się w XVI w., dla odróżnienia od Purdki (p. niżej). |
Purda Leśna | Purda | 1* | Försterei Purden | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Purdka | Purda | 1 | Klein Purden | pruskie | -- | Dawniej też: Purda Mała. |
Rykowiec | Purda | 1 | Rykowitz | polskie | -- |
|
Silice | Purda | 1 | Quidlitz | słowiańskie | -- |
|
Stary Olsztyn | Purda | 1 | Alt Allenstein | niemieckie (relacyjne) | -- | Dawniej też: Forsztant (u Barczewskiego) - zapewne z niem. Vorstand - zarząd. |
Szczęsne | Purda | 6 | Schönwalde | niemieckie | Sząwałd | Gwarowo: Šůvåu̯t. Nazwa obecna to chrzest KUNM. |
Trękus | Purda | 1 | Groß Trinkhaus | pruskie | -- |
|
Trękusek | Purda | 1 | Klein Trinkhaus | pruskie | -- |
|
Wały | Purda | 1 | Wallen | niemieckie | -- | Miejscowość obecnie przyłączona do Prejłowa, jej nazwa nie ma już charakteru oficjalnego. |
Wesołowo | Purda | 1 | Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Frohwalde. |
Wojtkowizna | Purda | 1 | Wodkowisna | polskie | -- |
|
Wygoda | Purda | 1 | Wygodda | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waldruh. |
Wyrandy | Purda | 1 | Wiranden | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Zaborowo | Purda | 1 | Saborowen | polskie | -- |
|
Zapurdka | Purda | 1 | Purden Mühle | pruskie | -- |
|
Zgniłocha | Purda | 1 | Gimmendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Bartąg | Stawiguda | 1 | Groß Bertung | pruskie | -- |
|
Bartążek | Stawiguda | 1~4 | Klein Bertung | pruskie | (Bartężek) |
|
Binduga | Stawiguda | 1 | Wienduga | polskie | -- |
|
Ćwikielnia | Stawiguda | 1 | Neu Stabigotten | pruskie | -- |
|
Dorotowo | Stawiguda | 1 | Dorothowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gągławki | Stawiguda | 1 | Ganglau | pruskie | -- |
|
Grada | Stawiguda | 1 | Gradda | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gryźliny | Stawiguda | 1 | Grieslienen | pruskie | -- |
|
Kielary | Stawiguda | 1 | Kellaren | polskie | -- |
|
Klekotowo | Stawiguda | 6 | Klein Plautzig | pruskie | Pluski Małe | Przed wojną Pluski Małe (p. niżej Pluski), nazwa "Klekotowo" nie ma uzasadnienia. |
Kręsk | Stawiguda | 6 | Kranz | niemieckie | Kraniec |
|
Łański Piec | Stawiguda | 4 | Lanskerofen | hydronimiczne | Smolniki |
|
Majdy | Stawiguda | 1 | Mauden | pruskie | -- | Gwarowo: Moi̯dï. |
Miodówko | Stawiguda | 1 | Mniodowko | polskie | -- |
|
Muchorowo | Stawiguda | 1 | Mucherowo | polskie | -- | W czasach hitlerowskich osada włączona do Rusi (p. niżej). |
Owczarnia | Stawiguda | 1 | Neu Bertung | pruskie | -- |
|
Pluski | Stawiguda | 1 | Plautzig | pruskie | -- | 1407 Pluczk, 1517 Plauczk. Nazwa staropruska, ponowiona od n. jeziora. |
Ruś | Stawiguda | 1 | Reußen | pruskie? | -- |
|
Rybaki | Stawiguda | 1 | Lansk | hydronimiczne (słowiańskie) | -- |
|
Stary Dwór | Stawiguda | 1 | Althof | niemieckie | -- | Wcześniejsze nazwy niemieckie: Nummergut (1390), Tiefensee (oboczna w XVII w.). Ta druga nawiązuje do położonego na terenie majątku jeziora, zwanego Tiefen See lub Althofer See (pol. Jezioro Starodworskie). |
Stary Ramuk | Stawiguda | 1 | Alt Ramuck | pruskie | -- |
|
Stawiguda | Stawiguda | 1 | Stabigotten | pruskie | -- |
|
Tomaszkowo | Stawiguda | 1 | Thomsdorf | niemieckie | -- |
|
Wymój | Stawiguda | 1 | Wemitten | pruskie | -- |
|
Zarośle | Stawiguda | 1 | Klein Stabigotten | pruskie | -- |
|
Zazdrość | Stawiguda | 1 | Zasdrocz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neidhof. |
Zezuj | Stawiguda | 1 | Sensujen | pruskie | -- |
|
Zielonowo | Stawiguda | 4 | Grünau | niemieckie? | Grynał |
|
Zofijówka | Stawiguda | 1 | Sophienhof | niemieckie | -- | Gwarowo: Zofˊinůfka. |
Brzeźno | Świątki | 5 | Bergling | pruskie | Berkląg | Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1354 Birkeling, dziś osuszone). Nazwa polska nadana przez KUNM analogicznie do Brzeźna na Ziemi Ostródzkiej (obecnie Brzeźno Mazurskie w gm. Dąbrówno - p.). W tym przypadku jednak brak takiej tradycji, toteż należało nazwę pruską oddać wiernie, fonetycznie. |
Brzydowo | Świątki | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- | Co do ewolucji formy polskiej - p. Brzydowo w gm. Ostróda. |
Dąbrówka | Świątki | 5 | Deppen | pruskie | Depno |
|
Drzazgi | Świątki | 3 | Kienberg | niemieckie | -- | |
Garzewo | Świątki | 1 | Alt Garschen | pruskie | -- |
|
Gołogóra | Świątki | 4 | Blankenberg | niemieckie | Blanki |
|
Jankowo | Świątki | 2 | Ankendorf | niemieckie | -- |
|
Kalisty | Świątki | 2 | Kallisten | pruskie | -- | 1411-19 Colisten, 1427 Kalisten. W XVIII w. pojawia się efemerycznie oboczna n. Wengitten. Obie pruskie. |
Kiewry | Świątki | 2 | Käbern | pruskie | -- | 1348 Kewern; 1350 Keweren, Keuweryn. |
Klony | Świątki | 5 | Kleinenfeld | niemieckie | Stabunik | U Leydinga: Stabunki, co pochodzi od położonego w pobliżu wsi wzgórza o pruskiej nazwie Stabbunke Berg (pol. powoj. Stabunik [urz.] lub Stabunka). Co prawda, nie jest to historyczna nazwa tej wsi (a przynajmniej nie znajduję na to dowodów), jednak skoro istnieje precedens dla takiej nazwy pruskiej i jest ona uzasadniona w terenie, to chyba warto z tego skorzystać. Na pewno jest to lepsze od obowiązującej nazwy Klony (nazewniczy "pustak" bez uzasadnienia). Formę nazwy poprawiam tak, aby była zgodna z urzędową nazwą pagórkę. |
Kłobia | Świątki | 2 | Kloben | pruskie | -- | Pierwotnie: Lymeyeyn (1402-08), Limigein (1411/19). Później: Kelobe (1448), Cloben (1494, 1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Autorzy NMP niesłusznie uważają tę nazwę za tożsamą z Kłobią w pow. włocławskim (tym samym, uważając ją za nazwę słowiańską) - to oczywisty błąd (zasugerowano się powojenną formą spolszczoną, która sama w sobie jest niezła). |
Komalwy | Świątki | 2 | Komalmen | pruskie | -- | 1366 Kamalwen, 1356 Komalwen. |
Konradowo | Świątki | 5 | Waltersmühl | niemieckie | Swarbonity | Wieś powstała na polu o nazwie Swarboniten (1310), Swarbonityen (1312). Jest to stara nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, zdecydowano się na chrzest nazewniczy Konradowo - imię Konrad rzekomo pojawia się w akcie nadania tej wsi. Niewykluczone jednak, biorąc pod uwagę n. niem., że jest to (także) ciche nawiązanie do Wallenroda. Zalecam powrót do pierwotnej nazwy pruskiej. |
Kwiecewo | Świątki | 1 | Queetz | pruskie | -- |
|
Łumpia | Świątki | 2 | Lomp | pruskie | -- | 1411-19, 1427, 1448 Lumpe; 1531 Lumpe. |
Różynka | Świątki | 4 | Rosengarth | niemieckie | Rozengort | Gwarowo: Rozengort (do Rozengorta). Ludność warmijska oddała więc tę nazwę fonetycznie. Teoretycznie można by poprawić tę formę na regularniejszy Rozengart, ale wydaje mi się, że taka gwarowa końcówka lepiej spolszcza (por. też Trygort w gm. Węgorzewo). |
Skolity | Świątki | 1 | Schlitt | pruskie | -- |
|
Świątki | Świątki | 2 | Heiligenthal | niemieckie | -- | Ze względu na sakralny charakter nazwy i prawdopodobne istnienie na tym terenie miejsca kultu pogańskich Prusów, przypuszcza się, że n. niem. Heiligenthal kalkuje jakąś wcześniejszą n. pruską (być może *Swintalindā lub *Swintadaubā), ta jednak nie zachowała się w dokumentach. |
Włodowo | Świątki | 6 | Waltersdorf | niemieckie | Walterowo | U Kohutka proste i oczywiste spolszczenie nazwy oryginalnej. Nazwa obecna jest chrztem pseudoimiennym. |
Worławki | Świątki | 2 | Warlack | pruskie | -- | 1297 Worelauke, 1379 Wurlauke. |
Żardeniki | Świątki | 4 | Scharnigk | pruskie | Szarnik | 1332 Schardenithen. Nazwa pruska, przed wojną spolszczana jako Szarnik. Chociaż powojenna postać Żardeniki jest bardziej podobna do pruskiego oryginału, to jednak formą ludową jest Szarnik (por. też Żardeniki w gm. Jeziorany). |
Powiat szczycieński
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu przasnyskiego (woj. mazowieckie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Szczytno | Szczytno (miasto) | 1 | Ortelsburg | niemieckie | -- |
|
Bartna Strona | Szczytno (miasto) | 1 | Beutnersdorf | niemieckie | -- | Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1913 roku. Była to osada przybyłych z Mazowsza bartników, stąd nazwa polska oraz odpowiadająca niemiecka. |
Fiugaty | Szczytno (miasto) | ? | Fiugatten | pruskie | -- |
|
Podborek | Szczytno (miasto) | 3 | Schönbruch | niemieckie | -- | W użyciu także nazwa Osiedle Królewskie. |
Zielona Góra | Szczytno (miasto) | 1? | Grüneberge | niemieckie | -- |
|
Pasym | Pasym | 1 | Passenheim | niemieckie | -- | Dawniej też: Pasyń, Pasymek. Obie formy o charakterze gwarowym - w pierwszej obserwujemy gwarową zmianę fonetyczną m' > ń, podczas gdy druga jest przykładem nierzadkiego na Mazurach zdrabniania nazw miejscowych (por. też Miłomłyn, obocznie Miłomłynek). |
Kiepunki | Pasym (cz. miasta) | 3 | Walhalla | niemieckie | -- | Powojenna nazwa polska nawiązuje do jeziora Kiepunek (n. pruskiego pochodzenia), nad którym leży to przedmieście. Miejscowość założona późno - około 1900 roku, nie posiadała więc przed wojną polskiej nazwy, zaś jej nazwa niemiecka jest ideologicznym tworem typowym dla epoki, w której powstała. |
Słonecznik | Pasym (cz. miasta) | 2 | Sonnenberg | niemieckie | -- | W PRNG również wariant: Słoneczno. |
Augustowo | Dźwierzuty | 1 | Augusthof | niemieckie | -- | |
Babięty | Dźwierzuty | 1 | Babanten | pruskie | -- |
|
Budy | Dźwierzuty | 1 | Moritzruhe | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa | Dźwierzuty | 1~4? | Damerau | słowiańskie | Dąbrówka (?) | Źródła przedwojenne wskazują raczej na formę pol. Dąbrówka - może warto by to naprawić. |
Dźwierzuty | Dźwierzuty | 1 | Mensguth | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Gisiel | Dźwierzuty | 1 | Geislingen | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodzi od n. jeziora (dziś spuszczonego) - 1389 Gislingen. |
Grądy | Dźwierzuty | 1 | Gronden | polskie | -- | |
Grodziska | Dźwierzuty | 1 | Grodzisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1908-45: Burggarten. |
Jabłonka | Dźwierzuty | 1? | Jablonken | polskie | (Jabłonki?) |
|
Jeleniowo | Dźwierzuty | 1? | Jellinowen | polskie | (Jeleniewo?) |
|
Julianowo | Dźwierzuty | 2 | Julienfelde | niemieckie | -- |
|
Julkowo | Dźwierzuty | 2 | Julienhof | niemieckie | -- | Potoczny wariant (notowany w PRNG): Julka |
Kałęczyn | Dźwierzuty | 1 | Kallenczin | słowiańskie | -- |
|
Kulka | Dźwierzuty | 1 | Kulk | niemieckie? | -- |
|
Laurentowo | Dźwierzuty | 4 | Laurettenhof | niemieckie | Morczek al. Laretowo | Przedwojenne polskie dane dla tej osady są skąpe, jednak w Tece Toruńskiej znajdujemy ciekawy dualizm nazw: Laretowo lub Morcek. Podobnie jest też u Leydinga (chociaż to już źródło powojenne): Morczek albo Lauretowo. Obowiązująca forma Laurentowo jest więc nie do końca zgodna z tymi ludowymi danymi (jest bardziej "dosłowna" w porównaniu z formami Giersza i Leydinga, nawiązuje wprost do literackiej postaci imienia Laurenty). Można by ją naprostować na Laretowo, według przekazu Giersza. Z drugiej strony, ciekawa jest druga nazwa - Morcek/Morczek (forma Leydinga zdaje się być bardziej zgodna z językiem literackim). Pochodzi ona od nazwiska pierwszego właściciela wsi, który nazywał się Morzeck (możliwe, że osada pierwotnie nosiła nazwę niem. Abbau Morzeck - taką nazwę podają pewne źródła internetowe, ale nie znalazłem jej bezpośredniego potwierdzenia). Mamy więc do czynienia z autentyczną mazurską nazwą, utworzoną od słowiańskiego (?) nazwiska. Wydaje mi się więc, że wariant Morczek powinien być tym preferowanym (choć oczywiście najlepiej byłoby pamiętać o obu wariantach - Laretowo i Morczek). |
Linowo | Dźwierzuty | 1 | Leynau | pruskie | -- |
|
Łupowo | Dźwierzuty | 1 | Wappendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Małszewko | Dźwierzuty | 1 | Malschöwen | pruskie | -- | Nazwa genetycznie pruska, może pochodna od pobliskiego jeziora lub przeniesiona od Małszewa w gm. Jedwabno (patrz). W języku polskim zdrobniona (tak przynajmniej od połowy XIX w.), zapewne dla odróżnienia od owego Małszewa. |
Miętkie | Dźwierzuty | 1 | Mingfen | pruskie | -- |
|
Mirowo | Dźwierzuty | 1 | Mirau | słowiańskie | -- | |
Mycielin | Dźwierzuty | 6 | Mietzelchen | pruskie? | Miczelka | Przed wojną: Miczelka, Micelka (ta druga postać w Tece Toruńskiej - zmazurzona?). Trudno mi określić pochodzenie tej nazwy, potrzebne informacje etymologiczne (raczej nie jest to nazwa typowo niemiecka). Szcześniak w swoim opracowaniu Teki Toruńskiej próbuje wywodzić od myceczka (rodzaj czapki), co niezbyt mnie przekonuje. W źródłach powojennych znajdujemy kolejne iteracje - u Leydinga Mycolka (współcześnie Mycółka jako wariant w PRNG), powojenna administracja używana zaś formy Micołka. KUNM zastąpiła te formy neologizmem Mycielin, który został oprotestowany przez przedstawicieli lokalnej władzy (patrz też wyżej wieś Julianowo, gdzie miały miejsce podobne protesty), które jednak nie zostały wysłuchane przez KUNM, przez co sztuczny nowotwór trwa do dziś. |
Nowe Kiejkuty | Dźwierzuty | 1 | Neu Keykuth | pruskie | -- |
|
Olszewki | Dźwierzuty | 1 | Olschöwken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kornau. |
Orzyny | Dźwierzuty | 4 | Erben | pruskie | Arwiny |
|
Popowa Wola | Dźwierzuty | 1 | Pfaffendorf | niemieckie | -- | Nazwa pol. jest starym (notowanym od XVIII w.), mazurskim tłumaczeniem n. niem. |
Przytuły | Dźwierzuty | 1 | Przytullen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Steinhöhe. |
Rańsk | Dźwierzuty | 1 | Rheinswein | pruskie | -- |
|
Rogale | Dźwierzuty | 1 | Rogallen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rów | Dźwierzuty | 1 | Rowmühle | hybryda (pol. + niem.) | -- |
|
Rumy | Dźwierzuty | 1 | Rummy | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rusek Mały | Dźwierzuty | 1 | Klein Rauschken | pruskie | -- | Zob. też Rusek Wielki (gm. Pasym). |
Rutkowo | Dźwierzuty | 1 | Ruttkowen | polskie | -- |
|
Sąpłaty | Dźwierzuty | 1~4 | Samplatten | pruskie | (Sąpłat?) |
|
Stankowo | Dźwierzuty | 6 | Probeberg | niemieckie | Probark | Przed wojną używano spolszczenia Probark, nazwa obecna jest sztuczna. |
Szczepankowo | Dźwierzuty | 1 | Szczepanken | polskie | -- |
|
Śledzie | Dźwierzuty | 1 | Heering | niemieckie | -- | Nazwa niem. od nazwiska zasadźcy. Ludowe spolszczenie Śledzie (znane już od XVIII w.) opiera się na skojarzeniu nazwiska z apelatywem (niem. Hering = śledź). |
Targowo | Dźwierzuty | 1 | Theerwisch | słowiańskie | -- |
|
Targowska Wola | Dźwierzuty | 1 | Theerwischwolla | słowiańskie | -- |
|
Targowska Wólka | Dźwierzuty | 1 | Theerwischwolka | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waldrode. |
Zalesie | Dźwierzuty | 1 | Salleschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ingelheim. Nazwę tę zaczerpnięto od położonego nieopodal folwarku (zwanego po pol. Maniny - tak u Leydinga i po wojnie, w spisie z 1820 jako Maninen [pruskie?]) - dzisiaj chyba część Kałęczyna. |
Zazdrość | Dźwierzuty | 1 | Louisenthal | niemieckie | -- |
|
Zimna Woda | Dźwierzuty | 1 | Zimnawodda | polskie | -- |
|
Brajniki | Jedwabno | 1 | Braynicken | niemieckie (spolonizowane)? | -- |
|
Burdąg | Jedwabno | 1 | Burdungen | pruskie | -- | 1383 Burdungen alias Burgelin. Obie nazwy są pruskie, ta druga zapewne pochodzi od starszej nazwy jeziora Burdąskiego. |
Czarny Piec | Jedwabno | 1 | Schwarzenofen | niemieckie | -- |
|
Dębowiec | Jedwabno | 6 | Omulefmühle | hydronimiczne | Przysowa |
|
Dłużek | Jedwabno | 1 | Dluszek | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Hartigswalde. Nazwa ponowiona od leśnictwa Hartigswalde (pol. Dłużnica - dziś leśniczówka uchodzi za część Dłużka), położonego w lesie o tej samej nazwie (pol. Dłużeckie Lasy). |
Dzierzki | Jedwabno | 1 | Dziersken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Althöfen. |
Grobka | Jedwabno | 1 | Grobka | polskie | (Gróbka?) |
|
Jedwabno | Jedwabno | 1 | Jedwabno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Kot | Jedwabno | 1 | Omulefofen | hydronimiczne | -- |
|
Lipniki | Jedwabno | 1 | Lipnicken | polskie | -- | |
Małga | Jedwabno | 1 | Malga | pruskie | -- |
|
Małszewo | Jedwabno | 1 | Malschöwen | pruskie | -- |
|
Narty | Jedwabno | 1 | Narthen | słowiańskie? | -- |
|
Nowe Borowe | Jedwabno | 1 | Neu Borowen | polskie | -- |
|
Nowy Dwór | Jedwabno | 1 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Nowy Las | Jedwabno | 2 | Neuwald | niemieckie | -- | |
Omulew | Jedwabno | 1 | Omulef | hydronimiczne (pruskie) | -- | Nazwa osady ponowiona od nazwy rzeki Omulwi (niem. Omulef), której nazwa ma bałtyckie pochodzenie - w języku pruskim brzmiała *Malija lub *Mōlija, por. zapisy Mallien (1331-35), Malie (1341, 1343). Polska forma Omulew (również notowana od XIV w. - 1341-43 Omolow, później przejęta przez język niemiecki) jest genetycznie młodsza i prawdopodobnie powstała przez absorpcję przyimka. Pierwotną, pruską nazwę Omulwi odzwierciedla również nazwa dawnej wsi Małga (p. wyżej). |
Piduń | Jedwabno | 1 | Schuttschenofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rekowe | Jedwabno | 1 | Rekowen | polskie | -- |
|
Rekownica | Jedwabno | 1 | Rekownitza | polskie | -- |
|
Szuć | Jedwabno | 4 | Schuttschen | pruskie | Susz | Dla postaci Szuć nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego. W Tece Toruńskiej znajdujemy postać Susz (dop. Suszy - a więc rodzaj żeński), zaś w innych źródłach (m.in. Kętrzyński, SGKP) znajdujemy postać Sutszy, która jednak wydaje się być błędna ("potworek językowy"). Sztuczna jest raczej postać Szczucze u Chojnackiego. U Leydinga spotykamy już Szucz, co w erracie poprawione jest na formę obecną - Szuć. W okresie powojennym funkcjonowała też postać Sucz. Wobec tej mnogości zaistniałych form, postanawiam dać wiarę postaci Susz z Teki Toruńskiej, która jest z pewnością formą przedwojenną i ludową. Przydałyby się jednak informacje etym. i dokumentacja hist. co do tej nazwy, chociaż raczej mamy tu czynienia z nazwą pochodzenia bałtyckiego. |
Waplewo | Jedwabno | 1 | Waplitz | pruskie | -- |
|
Warchały | Jedwabno | 1 | Warchallen | pruskie? | -- |
|
Witowo | Jedwabno | 1 | Ittowen | polskie | -- |
|
Witówko | Jedwabno | 1 | Ittowken | polskie | -- |
|
Dybowo | Pasym | 1 | Schützendorf | niemieckie | -- | Polska nazwa Dybowo, niezwiązana z niemiecką, znana w zapiskach od XVIII w. |
Dźwiersztyny | Pasym | 1 | Schwirgstein | pruskie | -- |
|
Elganowo | Pasym | 1 | Gilgenau | pruskie | -- |
|
Gaj | Pasym | 1 | Passenheimer Stadtförsterei | niemieckie | -- | Nazwa niem. oznacza tyle, co Leśnictwo Pasymskie. O historyczności polskiej nazwy Gaj świadczą zapiski Stadtwald (Gay) ze spisu z 1820 r. oraz Gay, Waldchengut zu Stadt Passenheim z Teki Toruńskiej. |
Grom | Pasym | 1 | Grammen | pruskie | -- |
|
Grzegrzółki | Pasym | 1 | Kukukswalde | niemieckie | -- |
|
Jurgi | Pasym | 1 | Georgensguth | niemieckie | -- | 1414 Jorgenguth, Jurgensdorf. Nazwa pochodząca od chrześcijanskiego imienia Jerzy, niewykluczone jednak, że pierwotna postać tej nazwy odzwierciedla bałtycką postać tego imienia (por. lit. Jurgis i nazwisko Jurga). Forma spolszczona Jurgi zdaje się oddawać ten źródłosłów. |
Krzywonoga | Pasym | 1 | Krzywonoggen | polskie | -- | Nazwa w latach 1877-1945: Krummfuß. Forma ta, będąca dosłownym tłumaczeniem n. polskiej, funkcjonowała w potocznym użyciu przynajmniej od początku XIX w., w 1877 przyjęta jako oficjalna. |
Leleszki | Pasym | 1 | Lehlesken | pruskie | -- | 1381 Lelischken, 1422 Leyliske. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1369 Loyliske, 1394 Leylisken, dziś Leleskie Jezioro), przejściowo z niem. członem -dorf jako Leleschkendorf (XV w.). |
Łysa Góra | Pasym | 1 | Anhaltsberg | niemieckie | -- |
|
Michałki | Pasym | 1 | Michelsdorf | niemieckie | -- |
|
Miłuki | Pasym | 1 | Milucken | pruskie | -- |
|
Narajty | Pasym | 1 | Nareythen | pruskie | -- |
|
Otole | Pasym | 2~3 | Ottilienhof | niemieckie | -- | Brak tradycyjnej nazwy polskiej. Wprowadzona przez KUNM sztuczna forma Otole jest luźnie oparta na brzmieniu oryginału. U Leydinga forma Otyłki, może teoretycznie naturalniejsza, ale wobec braku tradycji może nie ma co zmieniać. |
Rudziska Pasymskie | Pasym | 1* | Waldheim | niemieckie | (Rudziska) | Oboczna/historyczna nazwa u Leydinga: Rudzisken. Brakuje w innych źródłach, nie notuje tej miejscowości Teka Toruńska, Kętrzyński pisze jedynie o Rudziskach koło Biskupca. Z kolei monografia powiatu szczycieńskiego wspomina o osiedlu o nazwie Budziska, które około 1800 r. miało stać na miejscu obecnych Rudzisk Pasymskich. Przydałyby się więc wyjaśnienia co do tej nazwy. Być może Waldheim to forma wprowadzona urzędowo - wówczas przydałaby się data zmiany. |
Rusek Wielki | Pasym | 1 | Groß Rauschken | pruskie | -- |
|
Rutki | Pasym | 1 | Klein Ruttken | polskie | -- |
|
Siedliska | Pasym | 6 | Freythen | niemieckie | Frejty |
|
Tylkowo | Pasym | 1 | Scheufelsdorf | niemieckie | -- |
|
Tylkówko | Pasym | 1 | Scheufelsmühle | niemieckie | -- |
|
Borki Rozoskie | Rozogi | 1* | Borken (bei Farienen) | polskie | (Borki) |
|
Faryny | Rozogi | 1 | Farienen | polskie | -- | Gwarowo: Farïn (Gen. -nu), podobnie w Tece Toruńskiej: Faryn (gen. Faryna). Forma mnoga zapewne jednak pierwotniejsza, jako n. rodowa od nazwiska Faryna. |
Grodzie | Rozogi | 5~6 | Rosengarten | polskie | Rozgart | Nie znalazłem dla tej wsi żadnej przedwojennej tradycji, jednak Leyding podaje dla tej wsi formę Rozgart, która wydaje się być naturalnym przystosowaniem n. niem. |
Kiełbasy | Rozogi | 1 | Kelbassen | polskie | -- |
|
Kilimany | Rozogi | 1 | Lipniak (bei Liebenberg) | polskie | -- |
|
Klon | Rozogi | 1 | Liebenberg | polskie | -- | Polska nazwa Klon, niezwiązana z niemiecką, ludowa - notowana od XIX w. |
Kokoszki | Rozogi | 1 | Kokosken | polskie | -- |
|
Kopytko | Rozogi | 1 | Kopitko | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Langerdamm. |
Kowalik | Rozogi | 1 | Kowallik | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Waldburg (nazwa zaczerpnięta od pobliskich dóbr rycerskich - ob. Możdżenie, p. niżej) |
Księży Lasek | Rozogi | 1 | Fürstenwalde | niemieckie | -- | Dawniej też: Nowa Wieś. |
Kwiatuszki Małe | Rozogi | 1 | Klein Blumenau | niemieckie | -- |
|
Kwiatuszki Wielkie | Rozogi | 1 | Groß Blumenau | niemieckie | -- |
|
Lipniak | Rozogi | 1 | Lipniak (bei Farienen) | polskie | -- |
|
Łuka | Rozogi | 1 | Lucka | pruskie | -- |
|
Możdżenie | Rozogi | 6? | Waldburg (Gut) | niemieckie | Karczmarskie lub Pieczysko (?) |
|
Nowy Suchoros | Rozogi | 1 | Neu Suchoroß | polskie | -- |
|
Orzeszki | Rozogi | 1 | Zielonygrund | polskie | -- |
|
Radostowo | Rozogi | 1 | Radostowen | polskie | -- |
|
Rozogi | Rozogi | 1 | Friedrichshof | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Spaliny Małe | Rozogi | 1 | Klein Spalienen | pruskie? | -- |
|
Spaliny Wielkie | Rozogi | 1 | Groß Spalienen | pruskie? | -- |
|
Suchorowiec | Rozogi | 1 | Suchorowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Deutschwalde. |
Wilamowo | Rozogi | 1 | Willamowen | polskie (może z niem.?) | -- |
|
Wujaki | Rozogi | 1 | Wujaken | polskie | -- |
|
Wysoki Grąd | Rozogi | 1 | Wysockigrund | polskie | -- |
|
Występ | Rozogi | 1 | Wystemp | polskie | -- |
|
Zawojki | Rozogi | 1 | Zawoyken | polskie | -- |
|
Czarkowy Grąd | Szczytno | 1 | Worfengrund | niemieckie | -- |
|
Dąbrowa Nadjezierna | Szczytno | 4 | Hinterdamerau | niemieckie (II człon ze słow.) | Dąbrówka Tylna | U Kętrzyńskiego: Dąbrówka Tylna. Dawniej istniała też Dąbrówka Przednia (niem. Vorder Damerau). O ile formy Dąbrówka i Dąbrowa mogły istnieć obocznie (było to częste wahanie), to dookreślenie Nadjezierna jest ahistoryczne. Wolę więc skorzystać z formy używanej przez Kętrzyńskiego. |
Dębówko | Szczytno | 1 | Eichthal | niemieckie | -- | |
Gawrzyjałki | Szczytno | 1 | Gawrzialken | polskie (osobowe) | -- |
|
Janowo | Szczytno | 1 | Johannisthal | niemieckie (z pol.?) | -- |
|
Jęcznik | Szczytno | 1 | Davidshof | niemieckie | -- |
|
Kamionek | Szczytno | 4 | Steinberg | niemieckie | Stębark | W Tece Toruńskiej pojawia się spolszczenie n. niem. w grafii Stenberk, co można by uwspółcześnić na Stębark (-berk > regularne -bark + regularyzacja pisowni), ewentualnie Stembark. Forma Kamionek, choć nawiązuje do oryginału znaczeniowo, jest już tworem powojennym. W monografii powiatu szczycieńskiego, Leyding wspomina też o obocznej nazwie Kamienna Góra, będącej dosłownym tłumaczeniem niemieckiego oryginału. |
Kaspry | Szczytno | 1 | Kaspersguth | niemieckie | -- | Gwarowo: Kasprï. |
Kobyłocha | Szczytno | 1 | Kobbelhals | niemieckie | -- |
|
Korpele | Szczytno | 1 | Korpellen | pruskie? | -- | Nazwa o niejasnym pochodzeniu, w NMP rozważa się zarówno bałtyckie, jak i polskie pochodzenie (od n. os. Kurpiel, która jednak sama w sobie ma raczej bałtyckie pochodzenie). "Karpiele" Chojnackiego to raczej przeinaczenie. |
Lemany | Szczytno | 1 | Lehmanen | polskie (osobowe) | -- |
|
Lipnik | Szczytno | 1 | Lipnick | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jägerforst. |
Lipowa Góra | Szczytno | 1 | Lindenberg | niemieckie | -- | Współcześnie miejscowość podzielona na dwie części - Lipowa Góra Wschodnia i Zachodnia. Przed wojną brak takiego podziału. |
Lipowiec | Szczytno | 1 | Lipowitz | polskie | -- |
|
Lipowiec Mały | Szczytno | 1 | Klein Lipowitz | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinlindenort. |
Łęg Leśny | Szczytno | 1*? | Mittenwalde | niemieckie | (Łęg) | Leyding podaje oboczną n. niem. Lonck, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę pol. Łęg (o ile ta interpretacja jest poprawna). Człon Leśny zdaje się być dookreśleniem. |
Małdaniec | Szczytno | 1 | Maldanietz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Marksewo | Szczytno | 1 | (Alt) Marxöwen | pruskie | -- |
|
Niedźwiedzie | Szczytno | 4 | Bärenbruch | niemieckie | Belembruch |
|
Nowe Dłutówko | Szczytno | 1 | Neu Dlottowken | polskie | -- |
|
Nowe Gizewo | Szczytno | 1 | (Neu) Gisöwen | polskie | -- |
|
Nowiny | Szczytno | 1 | Neu Schiemanen | polskie | -- |
|
Ochódno | Szczytno | 1 | Achodden | słowiańskie? | -- |
|
Olszyny | Szczytno | 1 | Olschienen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ebendorf. |
Piece | Szczytno | 1 | Ulonskofen | hybryda (pol. + niem.) | -- |
|
Piecuchy | Szczytno | 1 | Wessolygrund | polskie | -- |
|
Płozy | Szczytno | 1 | Plohsen | pruskie? | -- | |
Prusowy Borek | Szczytno | 1 | Prussowborrek | polskie | (Prusów Borek) |
|
Pużary | Szczytno | 1~4 | (Gut) Wilhelmsthal | niemieckie | Puzary (?) |
|
Romany | Szczytno | 1 | Rohmanen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Rudka | Szczytno | 1 | Hamerudau | hybryda (niem. + pol.) | -- | Nazwa niem. Hammerrudau (wtórnie Hamerudau) hybrydalna. Oba człony są w zasadzie bliskoznaczne - niem. Hammer odnosi się do wsi, w której mieści się kuźnica (Hammermühle). W jęz. polskim takie wsie często nosiły nazwę Ruda, Rudka (stąd niem. -rudau). |
Sasek | Szczytno | 1 | Schobensee | hydronimiczne | -- |
|
Sasek Mały | Szczytno | 1 | Paterschobensee | hydronimiczne | -- |
|
Sasek Wielki | Szczytno | 1 | Materschobensee | hydronimiczne | -- |
|
Sawica | Szczytno | 1 | Sawitzmühle | niemieckie (hydronimiczne) | -- |
|
Sędańsk | Szczytno | 1 | Seedanzig | pruskie | -- |
|
Siódmak | Szczytno | 1 | Schodmack | polskie | -- |
|
Stare Kiejkuty | Szczytno | 1 | Alt Keykuth | pruskie | -- |
|
Szczycionek | Szczytno | 1 | Scziczonnek | polskie | -- |
|
Szymany | Szczytno | 1 | Groß Schiemanen | polskie | -- | Por. też Szymanki (gm. Wielbark). |
Trelkowo | Szczytno | 1 | Groß Schöndamerau | niemieckie (ostatni człon ze słow.) | -- | 1426 Trilkow. Nazwa polska jest więc pierwotna. Zapewne jest to n. dzierżawcza od n. os. Trel, Trelek - raczej nie podejrzewałbym tu pruskiego pochodzenia. Nazwa niemiecka niezwiązana. |
Trelkówko | Szczytno | 1 | Klein Schöndamerau | niemieckie (ostatni człon ze słow.) | -- | Patrz wyżej Trelkowo. |
Ulążki | Szczytno | 4? (1?) | Ulonsk | słowiańskie | Uląsk (?) |
|
Wałpusz | Szczytno | 1 | Waldpusch (bei Ortelsburg) | pruskie | -- | Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora Wałpusz (ok. 1400, 1420 Alpus), z którego wypływa rzeka Wałpusza (choć lepiej byłoby i na rzekę mówić Wałpusz). Nazwa jest rodzaju żeńskiego - odm. do Wałpuszy, w Wałpuszy. |
Wawrochy | Szczytno | 1 | Wawrochen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Deutschheide. |
Wikno | Szczytno | 1 | Wickno | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Wólka Szczycieńska | Szczytno | 1* | Lentzienen | słowiańskie? | (Wólka) | Potrzebne informacje etym. na temat pochodzenia n. niem. (brzmi słowiańsko, być może pol. *Łęciny lub *Łęczyny?). Tak czy inaczej, w mowie Mazurów nazwa ta została zastąpiona formą pol. Wólka i jedynie taką znajdujemy w polskojęzycznych źródłach (jedna z form gwarowych to już chyba późne, wtórne przejęcie formy niem.). Dookreślenie Szczycieńska jest powojenne.
|
Wyżega | Szczytno | 1 | Wysegga | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Zielonka | Szczytno | 1 | Zielonken | polskie | -- |
|
Biały Grunt | Świętajno | 4 | Bialygrund | polskie | Mateuszki (al. Biały Grąd) |
|
Brzozówka | Świętajno | 2 | Birkenheide | niemieckie | -- | Oficjalna, ustalona przez KUNM nazwa tej osady leśnej to Brzózki, jednak forma oficjalnie używana przez leśnictwo to Brzozówka. Żadna z tych form nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej, leśniczówkę prawdopodobno założono bardzo późno). |
Bystrz | Świętajno | 1 | Bystrz-Mühle | polskie | -- |
|
Chajdyce | Świętajno | 1 | Neu Jerutten | pruskie | -- |
|
Chochół | Świętajno | 1 | Chochol | polskie | -- | Nazwa w latach 1855-1945: Friedrichsfelde. Nazwa przejęta od istniejącej już wcześniej leśniczówki (znanej po wojnie jako Chochół Leśny, zaś w połowie XIX w. [wg Teki Toruńskiej] miejscowi Mazurzy, nie mając dla leśniczówki własnej nazwy, mówili o niej po prostu "do leśnika"). |
Cis | Świętajno | 1 | Czies | polskie | -- | Nazwa w latach 1811-1945: Friedrichsthal. |
Nowe Czajki | Świętajno | 1 | Neu Czayken | polskie | -- |
|
Stare Czajki | Świętajno | 1 | Alt Czayken | polskie | -- |
|
Długi Borek | Świętajno | 1 | Dlugiboreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1829-1945: Langenwalde. |
Jerominy | Świętajno | 1 | Jeromin | polskie | -- | Gwarowo: Jeronińi / Jeromiń. Nazwa polska, pochodząca od dawnej/ludowej formy imienia Hieronim (Jaronim, Jaromin). |
Jerutki | Świętajno | 1 | Klein Jerutten | pruskie | -- |
|
Jeruty | Świętajno | 1 | Groß Jerutten | pruskie | -- |
|
Kierwik | Świętajno | 4 | Kurwick | pruskie | Kurwik |
|
Kobiel | Świętajno | 1 | Kobiel | słowiańskie? | -- |
|
Koczek | Świętajno | 1 | Kotzek | polskie | -- | Nazwa w latach 1905-45: Waldersee. |
Kolonia | Świętajno | 1 | Grünwalde | niemieckie | -- |
|
Konrady | Świętajno | 4? | Kiparren | polskie | Kipary (?) |
|
Łąck Wielki | Świętajno | 4 | Lontzig | słowiańskie | Łączyk |
|
Myszadło | Świętajno | 1? | Försterei Schwentainen | pruskie | -- |
|
Niedźwiedzi Kąt | Świętajno | 2 | Bärenwinkel | pruskie | -- | Oficjalnie ustalona nazwa leśniczówki to Niedźwiedzica (obowiązywała oficjalnie do 2005 r.). Ostatecznie przyjęła się jednak forma Niedźwiedzi Kąt, będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem. Monografia Szczytna wspomina obie nazwy, danych przedwojennych brak. |
Piasutno | Świętajno | 1 | Piassutten | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Połom | Świętajno | 1 | Polommen | polskie | -- |
|
Powałczyn | Świętajno | 1 | Powalczin | polskie | -- |
|
Racibórz | Świętajno | 4 | Ratzeburg | słowiańskie? | Racbork |
|
Spychowo | Świętajno | 6 | (Groß) Puppen | pruskie | Pupy |
|
Spychowski Piec | Świętajno | 6 | (Försterei) Groß Puppen | pruskie | Pupski Piec |
|
Spychówko | Świętajno | 6 | Klein Puppen | pruskie | Pupki |
|
Szklarnia | Świętajno | 1 | Adamsverdruß | niemieckie | -- |
|
Świętajno | Świętajno | 1 | Schwentainen | pruskie | -- |
|
Zielone | Świętajno | 1 | Zielonen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Grünflur. |
Baranowo | Wielbark | 1 | Barranowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neufließ. |
Borki Wielbarskie | Wielbark | 1* | Borken (bei Willenberg) | polskie | (Borki) | Nazwa w latach 1938-45: Borkenheide. |
Ciemna Dąbrowa | Wielbark | 1 | Finsterdamerau | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Dawniej też: Dąbrowa Ciemna (odwrotny szyk). |
Dąbrowa | Wielbark | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Głuch | Wielbark | 1 | Glauch | polskie | -- | Gwarowo: Gu̯ux. |
Jakubowy Borek | Wielbark | 1 | Jakobswalde | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Jankowo | Wielbark | 1 | Jankowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wildenort. |
Jesionowiec | Wielbark | 1 | Jeschonowitz | polskie | -- |
|
Kipary | Wielbark | 1 | Kiparren | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Kołodziejowy Grąd | Wielbark | 1~4 | Kollodzeygrund | polskie | (Kołodziei Grąd?) |
|
Kucbork | Wielbark | 1 | Kutzburg | niemieckie (hybryda?) | -- | Pierwotnie niem: Kottenberg. Por. zapisy 1408 Kottenbergk, 1413 Caitenberg, 1473 Kotenberg. Być może pierwszy człon ma nawet pochodzenie pruskie (zwłaszcza zapis z 1413 zdaje się wskazywać na prus. człon Kait-, ale może to zniekształcenie zapisu). Nazwa z czasem zniekształcona do postaci Kutzburg, a tę przejęli Mazurzy w postaci Kucbork. |
Lejkowo | Wielbark | 6 | Röblau | słowiańskie? | Roblewo |
|
Lesiny Małe | Wielbark | 1 | Klein Leschienen | polskie | -- |
|
Lesiny Wielkie | Wielbark | 1 | Groß Leschienen | polskie | -- |
|
Łatana Mała | Wielbark | 1 | Klein Lattana | pruskie (spolonizowane?) | -- |
|
Łatana Wielka | Wielbark | 1 | Groß Lattana | pruskie (spolonizowane?) | -- |
|
Łysak | Wielbark | 1 | Lysack | polskie | -- |
|
Maliniak | Wielbark | 1 | Neu Werder | niemieckie | -- |
|
Nowojowiec | Wielbark | 1 | Nowojowitz | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Neuenwalde. |
Olędry | Wielbark | 3 | Wagenfeld | niemieckie | -- |
|
Ostrowy | Wielbark | 4 | Alt Werder | niemieckie | Stare Werdry | Przed wojną: Stare Werdry. Przyjęta po wojnie forma Ostrowy co prawda oddaje znaczenie niem. Werder, ale jest niezgodna z ludową tradycją. Wieś tworzyła dublet nazewniczy ze wsią Nowe Werdry (Neu Werder) czyli obecnie (i przed wojną obocznie) Maliniak (p. wyżej). Po wojnie zerwano ten związek. Ponieważ jednak Maliniak to tradycyjna nazwa polska, a forma Ostrowy jest tworem KUNM, który należałoby na powrót zastąpić tradycyjną spolszczoną formą Stare Werdry, nie można przywrócić tego związku nazewniczego bez ingerowania w tradycyjną nazwę (a staram się tego nie robić). Dlatego też muszą być Stare Werdry i Maliniak, co może niestety razić asymetrią. Człon Stare wówczas staje się nieco zbyteczny, ale usunięcie go byłoby ahistoryczne. |
Piwnice Małe | Wielbark | 1 | Klein Piwnitz | polskie | -- |
|
Piwnice Wielkie | Wielbark | 1 | Groß Piwnitz | polskie | -- |
|
Przeździęk Mały | Wielbark | 1 | Klein Przesdzenk | polskie | (Przezdzięk Mały) |
|
Przeździęk Wielki | Wielbark | 1 | Groß Przesdzenk | polskie | (Przezdzięk Wielki) |
|
Rokitka | Wielbark | 1 | Karolinenhof | niemieckie | -- |
|
Róklas | Wielbark | 1 | Rocklaß | pruskie | -- |
|
Sędrowo | Wielbark | 1 | Sendrowen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Treudorf. |
Stachy | Wielbark | 1 | Waldpusch (bei Willenberg) | pruskie | -- |
|
Szymanki | Wielbark | 1 | Klein Schiemanen | polskie | -- | Zob. też Szymany (gm. Szczytno). |
Wesołowo | Wielbark | 1 | Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Fröhlichshof. |
Wesołówko | Wielbark | 1 | Fröhlichswalde | niemieckie | -- |
|
Wielbark | Wielbark | 1 | Willenberg | niemieckie | -- |
|
Wyżegi | Wielbark | 1 | Wyseggen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Zabiele | Wielbark | 1 | Sabiellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hellengrund. |
Zapadki | Wielbark | 6 | Schrötersau | niemieckie | Szrotowo |
|
Zieleniec | Wielbark | 1 | Radzienen | polskie | -- |
|
Zieleniec Mały | Wielbark | 1 | Klein Radzienen | polskie | -- |
|
Mącice | Chorzele (woj. mazowieckie) | 1 | Montwitz | polskie | -- |
|
Opaleniec | Chorzele (woj. mazowieckie) | 1 | Opalenietz | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Flammberg. |
Ścięciel | Chorzele (woj. mazowieckie) | 1 | Czenczel | polskie | -- |
|
Powiat jańsborski (piski)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Pisz | Pisz | 4 | Johannisburg | niemieckie | Jańsbork |
|
Biała Piska | Biała Piska | 1* | Bialla | polskie (tłum. z prus.) | (Biała) |
|
Orzysz | Orzysz | 1 | Arys | pruskie | -- |
|
Ruciane | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 1 | Rudczanny | polskie? | -- |
|
Nida | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 1 | Nieden | pruskie | -- |
|
Dybówek | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 4 | Diebowko | polskie | Dybówko | Nie widzę uzasadnienia dla formy rodzaju męskiego. Musiała upowszechnić się po wojnie, zapewne już w czasach, kiedy wieś przestała być osobną miejscowością i została wcielona do Rucianego-Nidy. Przed wojną wyłącznie nijakie Dybówko i chyba taką formę należałoby przywrócić. |
Guzianka | Ruciane-Nida (cz. miasta) | 1 | Guszianka | polskie? | -- |
|
Bełcząc | Biała Piska | 1~4 | Belzonzen | polskie | (Bełczące) |
|
Bemowo Piskie | Biała Piska | 6 | Schlagakrug | nazwiskowe | Szlaga | Oryginalna nazwa zdaje się pochodzić od polskiego nazwiska Szlaga. Wprowadzona po wojnie nazwa Bemowo Piskie jest całkowicie sztuczna. |
Cibory | Biała Piska | 1 | Czyborren | polskie | -- |
|
Cwalinki | Biała Piska | 1 | Klein Zwallinen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwallen. |
Cwaliny | Biała Piska | 1 | Zwallinen | polskie | -- |
|
Danowo | Biała Piska | 1 | Dannowen | polskie | -- |
|
Dąbrówka Drygalska | Biała Piska | 1* | Dombrowken | polskie | (Dąbrówka) | Nazwa w latach 1938-45: Altweiden. |
Długi Kąt | Biała Piska | 1 | Dlugikont | polskie | -- | Nazwa w latach 1903-45: Klarheim. |
Dmusy | Biała Piska | 1 | Dmussen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dimussen. |
Drygały | Biała Piska | 1 | Drygallen | polskie | -- |
|
Nowe Drygały | Biała Piska | 1 | Neu Drygallen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Neu Drigelsdorf. |
Giętkie | Biała Piska | 1 | Gentken | polskie | -- | Gwarowo: Gˊentkˊi (gen. -kuf). |
Grodzisko | Biała Piska | 1 | Grodzisko | polskie | -- |
|
Gruzy | Biała Piska | 1 | Gruhsen | pruskie | -- | 1476 Grusen. Nazwa uchodząca za pruską, wcześnie spolonizowaną. |
Guzki | Biała Piska | 1 | Gusken | polskie | -- |
|
Idźki | Biała Piska | 1 | Itzken | polskie | -- | Obecnie integralna część wsi Kózki (p. niżej). Nie wiem, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Iłki | Biała Piska | 5 | Annafelde | niemieckie | Annopol | Brak tradycji. W powojennym potocznym użyciu forma Annopol. Forma ta, jako przetłumaczenie n. niemieckiej, wydaje się wartościowsza od wprowadzonej przez KUNM nazwy "Iłki", która jest tworem od początku do końca sztucznym. |
Jakuby | Biała Piska | 1 | Jakubben | polskie | -- |
|
Kaliszki | Biała Piska | 1 | Kallischken | polskie | -- |
|
Klarewo | Biała Piska | 2 | Klarashof | niemieckie | -- | |
Kolonia Kawałek | Biała Piska | 4 | Eichental | niemieckie | Kawałek |
|
Komorowo | Biała Piska | 1 | Kommorowen | polskie | -- |
|
Konopki | Biała Piska | 1 | Konopken | polskie | -- |
|
Kowalewo | Biała Piska | 1 | Kowalewen | polskie | -- |
|
Kożuchowski Młyn | Biała Piska | 1~4 | Mühle Kosuchen | polskie | (Kożuchy-Młyn) |
|
Kożuchy | Biała Piska | 1 | (Groß) Kosuchen | polskie | -- |
|
Kożuchy Małe | Biała Piska | 1 | Klein Kosuchen | polskie | -- |
|
Kózki | Biała Piska | 1 | Kosken | polskie | -- | Gwarowo: Koskˊi. |
Kruszewo | Biała Piska | 1 | Krussewen | polskie | -- |
|
Kukły | Biała Piska | 1 | Kuckeln | polskie | -- | |
Kumielsk | Biała Piska | 1 | Kumilsko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Lipińskie | Biała Piska | 1 | Lipinsken | polskie | -- |
|
Lisy | Biała Piska | 1 | Lissen | polskie | -- |
|
Łodygowo | Biała Piska | 1 | Lodigowen | polskie | -- |
|
Mikuty | Biała Piska | 1 | Mykutten | polskie | -- |
|
Monety | Biała Piska | 1 | Monethen | pruskie | -- | Gwarowo: Mȯnetï. Nazwa uchodzi za staropruską. |
Myszki | Biała Piska | 1 | Mysken | polskie | -- |
|
Myśliki | Biała Piska | 1 | Fröhlichen | niemieckie | -- |
|
Nitki | Biała Piska | 1 | Nittken | polskie | -- | 1481 Mitken. Pierwotnie więc: Mitki. Nazwa została dotknięta gwarową zmianą m' > ń i skojarzona z ap. nitka. |
Oblewo | Biała Piska | 1 | Oblewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kolbitzbruch. |
Orłowo | Biała Piska | 1 | Orlowen | polskie | -- |
|
Pawłocin | Biała Piska | 4 | Pawlozinnen | polskie | Pawłoczyn |
|
Pogorzel Mała | Biała Piska | 1 | Klein Pogorzellen | polskie | -- |
|
Pogorzel Wielka | Biała Piska | 1 | Groß Pogorzellen | polskie | -- |
|
Radysy | Biała Piska | 2 | Radishöh | niemieckie? | -- |
|
Rakowo Małe | Biała Piska | 1*~4 | Köllmisch Rakowen | polskie | (Rakowo Chełmińskie) |
|
Rogale Wielkie | Biała Piska | 1 | Groß Rogallen | polskie | -- |
|
Rolki | Biała Piska | 1 | Rollken | polskie | -- | 1480 Rolkoff (pol. Rolkowo?). U podstawy nazwy leży n. os. Rolko (zdrobnienie od Rolanda). |
Ruda | Biała Piska | 1 | Ruhden | polskie | -- | Dawniej też: Kisiny (niem. Kischein, XV-XVI w.), nazwa pruska. Do XVI w. także n. niem. Eisenwerk, Eisenpleser. Podobnie jak obecna (notowana od XVI w.) pol. nazwa Ruda, odnoszą się one do istnienia tutaj kuźnicy. |
Skarżyn | Biała Piska | 1~4? | Skarzinnen | polskie | (Skarzyn) |
|
Sokoły | Biała Piska | 1 | Sokollen (am Berg) | polskie | -- |
|
Sokoły Jeziorne | Biała Piska | 1* | Sokollen (am See) | polskie | (Sokoły nad Jeziorem) |
|
Sulimy | Biała Piska | 1 | Sulimmen | polskie | -- | |
Szkody | Biała Piska | 1 | Skodden | pruskie? | -- |
|
Szkody-Kolonia | Biała Piska | 3 | Friedensruh | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Olszyna. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa obecna, pochodna od pobliskich Szkód (p. wyżej). Osada raczej młoda, brak tradycji. |
Szymki | Biała Piska | 1 | Symken | polskie | -- |
|
Świdry | Biała Piska | 1 | Schwiddern | polskie | -- | Sąsiednia miejscowość Świdry Kościelne jest nowa, nie posiada przedwojennego odpowiednika. |
Włosty | Biała Piska | 1 | Wlosten | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Flosten. |
Wojny | Biała Piska | 1 | Woynen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Woinen. |
Zabielne | Biała Piska | 1 | Sabielnen | polskie? | -- |
|
Zalesie | Biała Piska | 1 | Salleschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Offenau. |
Zaskwierki | Biała Piska | 1 | Jurgasdorf | niemieckie (imienne) | -- | Nazwy niem. i pol. niepowiązane, współistniały co najmniej od XVIII w. (również znana zniemczona postać n. pol. - Sasquirken). |
Aleksandrowo | Orzysz | 1 | Alexandrowen | polskie | -- | |
Bogaczewo | Orzysz | 1 | Bogatzewo | polskie | -- | Obecnie część (prawobrzeżna) wsi Rostki Skomackie. Trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Buwełno | Orzysz | 1 | Buwelno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Chmielewo | Orzysz | 1 | Chmielewen | polskie | -- |
|
Cierzpięty | Orzysz | 1 | Czierspienten | polskie | -- |
|
Czarne | Orzysz | 1 | Czarnen | polskie (tłum. z niem.?) | -- |
|
Dąbrowa | Orzysz | 1 | Dombrowa | polskie | -- |
|
Dąbrówka | Orzysz | 1 | Dombrowken | polskie | -- |
|
Dąbrówka Mała | Orzysz | 1 | Klein Dombrowken | polskie | -- |
|
Drozdowo | Orzysz | 1 | Drosdowen | polskie | -- |
|
Dziubiele | Orzysz | 1 | Dzubiellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Zollerndorf. |
Dziubiele Małe | Orzysz | 1 | Klein Dziubiellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Klein Zollerndorf. |
Gaudynki | Orzysz | 2 (1?) | Pappelheim | niemieckie | -- |
|
Gorzekały | Orzysz | 1 | Gorzekallen | polskie (nazwiskowe) | -- |
|
Góra | Orzysz | 1 | Gurra | polskie | -- |
|
Grądy | Orzysz | 1 | Gronden | polskie | -- |
|
Grzegorze | Orzysz | 1 | Gregersdorf | niemieckie | -- |
|
Kamieńskie | Orzysz | 1 | Kaminsken | polskie | -- |
|
Klusy | Orzysz | 1 | Klaussen | pruskie? | -- |
|
Koziaki | Orzysz | 3 | Rothof | niemieckie | -- | Jeden z przysiółków Dąbrówki. Bez znanej tradycyjnej nazwy. |
Koźle-Leśniczówka | Orzysz | 4 | Kosseln | polskie | Kozieł |
|
Mikosze | Orzysz | 1 | Mykossen | polskie | -- |
|
Nowa Wieś | Orzysz | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Chmielewko (Chojnacki, Leyding [dopisane w erracie]). Pochodne od n. sąsiedniej wsi Chmielewo (p. wyżej). |
Nowe Guty | Orzysz | 1* | Gutten | pruskie | (Guty) |
|
Odoje | Orzysz | 1 | Odoyen | pruskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Nickelsberg. |
Ogródek | Orzysz | 1 | Ogrodtken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kalgendorf. |
Stary Ogródek | Orzysz | 1 | Alt Ogrodtken | polskie | -- |
|
Okartowo | Orzysz | 1 | Eckersberg | polskie | -- | Dawniej też: Ekartowo. Forma spolszczona znana od połowy XV w. |
Osiki | Orzysz | 6? | Schönwiese | niemieckie | Szenwiza |
|
Pianki | Orzysz | 1 | Pianken | polskie? | -- |
|
Rostki Skomackie | Orzysz | 1* | Rostken | polskie | (Rostki) | W XVI w. obocznie: Krigstin (1519), co nawiązuje do nazwy pobliskiego jeziora Kraksztyn, nazwa jez. pruskiego pochodzenia. |
Rzęśniki | Orzysz | 4 | Rzesniken | polskie | Rzeźniki |
|
Strzelniki | Orzysz | 1 | Strzelnicken | polskie | -- |
|
Suchy Róg | Orzysz | 1 | Suchirog | polskie | -- |
|
Sumki | Orzysz | 1 | Sumken | polskie | -- |
|
Szwejkówko | Orzysz | 1~4 | Mittel Schweykowen | pruskie | (Szwejkowo Średnie?) |
|
Tuchlin | Orzysz | 1 | Tuchlinnen | pruskie | -- |
|
Tyrkło | Orzysz | 1? | Rudolfswalde | niemieckie | -- | Czy Terkla, Abbau (pol. Terkło) z Teki Toruńskiej odnosi się do tej osady? Jeśli tak, to oznaczałoby, że obecna nazwa Tyrkło (ponowiona od staropruskiej n. jeziora o tej samej nazwie) funkcjonowała już przed wojną (formy Tyrkło i Terkło istniały w mowie ludu obocznie, przynajmniej w kontekście jeziora). Brak danych dla osady w innych polskich źródłach przedwojennych. W jej pobliżu znajdowało się starożytne grodzisko Prusów. |
Ublik | Orzysz | 1 | Ublick | pruskie | -- |
|
Wężewo | Orzysz | 1 | Wensewen | polskie | -- |
|
Wierzbiny | Orzysz | 1 | Wiersbinnen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Stollendorf. |
Zastrużne | Orzysz | 1 | Sastrosnen | polskie | -- |
|
Zdęgówko | Orzysz | 1 | Klein Sdengowen | polskie | -- |
|
Anuszewo | Pisz | 1 | Annussewen | polskie | -- |
|
Babrosty | Pisz | 1 | Babrosten | pruskie | -- |
|
Bogumiły | Pisz | 1 | Bogumillen | polskie | -- |
|
Borki | Pisz | 1 | (Adlig) Borken | polskie | -- | |
Ciesina | Pisz | 1 | Erdmannen | niemieckie | -- |
|
Czarny Róg | Pisz | 3? (1?) | Faulbruchswerder | niemieckie | -- | Nazwa niem. ponowiona od n. terenowej Faulbruchswerder, półwyspu na jeziorze Roś, zwanego po pol. Czarny Ostrów (u Leydinga lud. 1928 Carny Ostrów). Na półwyspie tym znajduje się leśne bagno o nazwie pol. Czarny Róg (niem. Faulbruchseck, Czarnirock) i to od niego wzięła się powojenna urzędowa nazwa tej osady. Niewykluczone więc, że za tym ustaleniem kryje się jakaś ludowa tradycja, jednak przedwojenna literatura nie dostarcza odpowiedzi na to pytanie (nie ma dowodu, że nazwa bagna odnosiła się również do osady). |
Dziadki | Pisz | 1 | Dziadtken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jagdwiesen. |
Hejdyk | Pisz | 1 | Heydik | niemieckie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Heidig. |
Imionek | Pisz | 1 | Faulbruch | niemieckie | -- |
|
Jabłoń | Pisz | 1 | Jablon | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wasserborn. |
Jagodne | Pisz | 1 | Jegodnen | polskie | -- |
|
Jaśkowo | Pisz | 1 | Jaschkowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Reiherswalde. |
Jeglin | Pisz | 1 | Jeglinnen | polskie (zapoż. z bałt.) | -- |
|
Jeże | Pisz | 1 | Gehsen | polskie | -- |
|
Kałęczyn | Pisz | 1 | Kallenzinnen | polskie | -- |
|
Karpa | Pisz | 1 | Karpa | polskie | -- |
|
Karwik | Pisz | 1 | Karwik | polskie | -- |
|
Kocioł Duży | Pisz | 1* | Groß Kessel | niemieckie | (Kocioł) |
|
Kociołek Szlachecki | Pisz | 1* | Adlig Kessel | niemieckie | (Kociołek) |
|
Kulik | Pisz | 1 | Kullik | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Försterei Grünheide. |
Kwik | Pisz | 1 | Quicka | pruskie | -- |
|
Lipa Przednia | Pisz | 1 | Vorder-Lippa | polskie | -- |
|
Lipa Tylna | Pisz | 1 | Hinter-Lippa | polskie | -- |
|
Lisie Jamy | Pisz | 1 | Lissigammi | polskie | -- |
|
Liski | Pisz | 1 | Lisken | polskie lub pruskie | -- | 1471 Lyszken. Istnieje hipoteza o staropruskim pochodzeniu nazwy, od słowa liskas "siedlisko, obóz". Bardziej prawdopodobne jednak chyba pochodzenie polskie. |
Łupki | Pisz | 1 | Lupken | polskie | -- | |
Łysonie | Pisz | 1 | Lyssuhnen | pruskie | -- |
|
Maldanin | Pisz | 1 | Maldaneyen | pruskie | -- |
|
Maszty | Pisz | 1 | Masten | słowiańskie | -- |
|
Niedźwiedzie | Pisz | 1 | Niedzwedzen | polskie | -- |
|
Pietrzyki | Pisz | 1 | Pietrzyken | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Wiesenheim. |
Pilchy | Pisz | 1 | Pilchen | polskie | -- | |
Piskorzewo | Pisz | 1 | Piskorzewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Königsdorf. |
Pogobie Średnie | Pisz | 1 | Mittel Pogobien | pruskie | -- |
|
Pogobie Tylne | Pisz | 1 | Hinter Pogobien | pruskie | -- |
|
Rakowo Piskie | Pisz | 1* | Adlig Rakowen | polskie | (Rakowo Szlacheckie) |
|
Rostki | Pisz | 1 | Rostken | polskie | -- |
|
Rybitwy | Pisz | 1 | Ribittwen | polskie | -- |
|
Snopki | Pisz | 1 | Snopken | polskie | -- |
|
Stare Guty | Pisz | 1* | Gutten (bei Johannisburg) | pruskie | (Guty) |
|
Szczechy Małe | Pisz | 1 | Klein Zechen | polskie | -- | |
Szczechy Wielkie | Pisz | 1 | Groß Zechen | polskie | -- | |
Szparki | Pisz | 1 | Sparken | polskie | -- |
|
Trzonki | Pisz | 1 | Trzonken | polskie | -- |
|
Turośl | Pisz | 1 | Turoscheln | słowiańskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Mittenheide. |
Turowo | Pisz | 1 | Turowen | polskie | -- |
|
Turowo Duże | Pisz | 6 | Rakowken | polskie | Rakówko |
|
Uściany Nowe | Pisz | 4? | Neu Uszanny | słowiańskie? | Nowe Uszczany (?) |
|
Uściany Stare | Pisz | 4? | Alt Uszanny | słowiańskie? | Stare Uszczany (?) |
|
Wądołek | Pisz | 1 | Wondollek | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: (Kolonie) Wondollen. |
Wąglik | Pisz | 1 | Wonglik | polskie? | -- |
|
Wiartel | Pisz | 1 | Wiartel | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Wiartel Mały | Pisz | 1 | Klein Wiartel | pruskie (spolonizowane) | -- | Patrz wyżej. |
Wielki Las | Pisz | 1 | Wielgilasz | polskie | -- |
|
Zawady | Pisz | 1 | Sawadden | polskie | -- |
|
Zdory | Pisz | 1 | Sdorren | jaćwieskie? | -- |
|
Zdunowo | Pisz | 1 | Sdunowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Sadunen. |
Zimna | Pisz | 1 | Zimna | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Kaltenfließ. |
Bartlewo | Ruciane-Nida | 1 | Bartlowo | polskie | -- |
|
Borek | Ruciane-Nida | 3 | Ellerborn | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Dudek (tak samo u Leydinga). Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa Borek. Brak tradycji dla tej leśniczówki. |
Gałkowo | Ruciane-Nida | 1 | Galkowen-Nikolaihorst | polskie i niemieckie | (Gałkowo-Mościska) |
|
Gąsior | Ruciane-Nida | 1 | Gonschor | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Gonscher. |
Głodowo | Ruciane-Nida | 1 | Glodowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Spirdingshöhe. |
Iwanowo | Ruciane-Nida | 1 | Iwanowen | ruskie | -- |
|
Iznota | Ruciane-Nida | 1 | Isnothen | pruskie | -- | 1603 Isznoten, nazwa pruska, ponowiona od n. strumienia, zwanego dziś Czarną Strugą. |
Kadzidłowo | Ruciane-Nida | 1 | Kadzidlowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Einsiedeln. |
Kamień | Ruciane-Nida | 1 | Kamien | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Keilern. |
Karwica | Ruciane-Nida | 4 | Kurwien | pruskie | Kurwia |
|
Kokoszka | Ruciane-Nida | 1 | Kokoska | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kienhausen. |
Końcewo | Ruciane-Nida | 1~4 | Konzewen | polskie | (Kończewo) |
|
Kończewo | Ruciane-Nida | 6 | Forsthaus Warnold | pruskie? | Warnołt-Leśniczówka |
|
Krzyże | Ruciane-Nida | 1 | Kreuzofen | niemieckie | -- | Dawniej też: Piece, Piecki. U Leydinga również Krzyżaki, jednak nie znajduję dla tej formy potwierdzenia przedwojennego. Wszystkie polskie formy są kalką pierwszego bądź drugiego członu n. niem. |
Lipnik | Ruciane-Nida | 1 | Lipnik | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Falkenhöhe. |
Lisiczyn | Ruciane-Nida | 2 | Fuchswinkel | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Lisek. Jak to zwykle bywa w przypadku leśniczówek, stan faktyczny minął się z oficjalnymi ustaleniami. |
Ładne Pole | Ruciane-Nida | 1 | Schönfeld | niemieckie | -- | Pierwotnie: Kanaławiszki (niem. Kanalawischken). Nazwa ponowiona od n. terenowej, bałtyckiego pochodzenia. Interpretacja słowiańska (niby "Koniołowiska") nie przemawia do mnie w ogóle. Wieś otrzymała urzędowo nazwę Schönfeld, a w mowie Mazurów utrwaliła się jej dosłowna kalka. |
Majdan | Ruciane-Nida | 4? | Maudannen | pruskie | Małdany (?) |
|
Maskulińskie | Ruciane-Nida | 6 | Oberförsterei Kurwien | pruskie | Nadleśnictwo Kurwia |
|
Niedźwiedzi Róg | Ruciane-Nida | 1 | Bärenwinkel | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Oko | Ruciane-Nida | 3 | Eichhorst | niemieckie | -- | |
Onufryjewo | Ruciane-Nida | 1 | Onufrigowen | ruskie | -- |
|
Orłówko | Ruciane-Nida | 1 | Orlowko | polskie | -- | Miejscowość stanowi dziś część Wygryn, prawdopodobnie jego nazwa nie funkcjonuje już w obiegu. |
Osiniak | Ruciane-Nida | 1 | Fedorwalde | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Piotrowo | Ruciane-Nida | 1 | Peterhain | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Piaski | Ruciane-Nida | 1 | Piasken | polskie | -- |
|
Pieczysko | Ruciane-Nida | 1 | Pieczisko | polskie | -- | Nazwa w latach 1933-45: Waldofen. |
Popielno | Ruciane-Nida | 4 | Popiellnen | polskie | Popielne |
|
Pranie | Ruciane-Nida | 1 | Pranie | polskie | -- | Nazwa w latach 1908-45: Seehorst. |
Ruczaj | Ruciane-Nida | 6 | Forsthaus Kurwien | pruskie | Kurwia-Leśniczówka | Leśniczówka wzięła swą oryginalną nazwę od pobliskiej wsi Kurwien (pol. Kurwia), znanej dziś jako Karwica (zob. tam po więcej wyjaśnień). Obecna nazwa Ruczaj (nie wprowadzona oficjalnie) jest ahistoryczna, nawiązuje do położenia leśniczówki nad strumieniem (dziś znanym również jako Ruczaj, aczkolwiek to nazwa funkcjonująca od lat 80., wcześniej ciek ten był bezimienny). |
Szeroki Bór | Ruciane-Nida | 1 | Breitenheide | niemieckie | -- | Położona nieopodal wsi stacja kolejowa nosi nazwę Szeroki Bór Piski (nazwy stacji kolejowych często tak dookreślano [czasem wbrew nazwie miejscowości], aby się nie powtarzały). Osada o takiej samej nazwie, położona nad jez. Jegocin Mały (w gm. Pisz), jest nowym wybudowaniem - na przedwojennych mapach nie ma tam nic. |
Śwignajno Małe | Ruciane-Nida | 1 | Klein Schwignainen | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Śwignajno Wielkie | Ruciane-Nida | 1 | Groß Schwignainen | pruskie | -- | Nazwa pruska, ponowiona od spuszczonego jeziora Śwignajno (niem. Schwignainer-See). |
Ukta | Ruciane-Nida | 1 | (Alt) Ukta | pruskie | -- |
|
Nowa Ukta | Ruciane-Nida | 1 | Neu Ukta | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Warnowo | Ruciane-Nida | 4 | Warnold | pruskie? | Warnołt | Wieś położona nad jeziorem Warnołty (niem. Warnold-See), którego nazwa notowana jest od XVII w. (1663 Warmult See). Nie jestem pewien, co do pochodzenia tej nazwy - w SGKP przewija się w formie Warnow, co mogłoby wskazywać na pruskie pochodzenie (i zapewne stanowi podstawę współczesnej formy Warnowo), ale brak takiej formy w innych źródłach. Z drugiej strony, Leyding podaje też oboczną nazwę Arnold dla wsi i spolszczenie Jarnołty, co mogłoby wskazywać na pochodzenie niem. (od imienia Arnold, stpol. Jarnołt). Tak czy inaczej, uchwalona przez KUNM forma Warnowo nie ma tradycji w języku polskim, a w Tece Toruńskiej wieś nosi, zarówno w niem., jak i w pol. nazwę Warnold (dop. do Warnoldu, a więc nazwa zasymilowana morfologicznie). Dodatkowo, Leyding w drugim tomie swojego słownika podaje gwarową nazwę jeziora jako Łarnółt (zapis z 1927), co chyba można by przełożyć na ogólnopolską fonetykę jako *Warnołt, *Warnółt. Taka forma zdaje się godzić zarówno dane z Teki Toruńskiej, dane Leydinga oraz współczesną postać nazwy jeziora, ponadto odpowiada wszelkim prawidłom asymilacji nazw niemieckich. Uważam, że taka forma nazwy wsi jest najbardziej adekwatna, a na pewno lepsza od uładzonego KUNMowskiego "Warnowa". |
Wejsuny | Ruciane-Nida | 1 | (Groß) Weissuhnen | pruskie | -- |
|
Wierzba | Ruciane-Nida | 1 | Wiersba | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Beldahnsee. |
Wojnowo | Ruciane-Nida | 1 | Eckertsdorf | niemieckie | -- |
|
Wólka | Ruciane-Nida | 1 | Dietrichswalde | niemieckie | -- |
|
Wygryny | Ruciane-Nida | 1 | Wigrinnen | pruskie | -- |
|
Wypad | Ruciane-Nida | 1 | Wypad | polskie | -- |
|
Zakątki | Ruciane-Nida | 3 | Gnadenfeld | niemieckie | -- | Osada leśna notowana w Tece Toruńskiej, niestety bez polskiej nazwy. |
Zameczek | Ruciane-Nida | 1 | Schlößchen | niemieckie | -- |
|
Zamordeje | Ruciane-Nida | 1 | Samordey | pruskie | -- |
|
Zaroślak | Ruciane-Nida | 3 | Niederwald | niemieckie | -- | |
Zdrużno | Ruciane-Nida | 1 | Sdrusno | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Eichenborn. |
Powiat ządzborski (mrągowski)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Mrągowo | Mrągowo (miasto) | 6 | Sensburg | hybryda (prus. + niem.) | Ządzbork |
|
Porębiska | Mrągowo (miasto) | 1 | Porembischken | polskie | -- |
|
Mikołajki | Mikołajki | 1 | Nikolaiken | polskie (z prus.?) | -- |
|
Bagienko | Mikołajki | 4 | Heydebruch | niemieckie | Bagiendorf |
|
Baranowo | Mikołajki | 1 | Barranowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hoverbeck. |
Cimowo | Mikołajki | 4? | Zymowo | polskie | Zimowo (?) |
|
Cudnochy | Mikołajki | 1 | Zudnochen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Siebenhöfen. |
Dybowo | Mikołajki | 1 | Diebowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dommelhof. |
Faszcze | Mikołajki | 1 | Faszen | polskie | -- |
|
Górkło | Mikołajki | 1 | Gurkeln | pruskie | -- | 1477 Gorklen. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Pruskie słowo gurklē oznacza tyle co "gardło", co zapewne odnosi się do kształtu jeziora. |
Grabek | Mikołajki | 4 | Neuhof-Grabowken | niemiecko-polskie | Nowy Dwór Grabowski |
|
Grabnik | Mikołajki | 1 | Grabnik | polskie | -- | Osada dziś włączona do Zełwąg, nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Zob. też niżej Grabnik Mały. |
Grabnik Mały | Mikołajki | 1 | Klein Grabnick | polskie | -- | W użyciu również: Grabnik, bez członu "Mały". Uważam jednak, że warto ten człon zachować. Po pierwsze, tak jest bardziej historycznie, a po drugie pozwala on odróżnić tę wieś od wyżej wymienionej osady Grabnik. |
Grabówka | Mikołajki | 1 | Grabowken | polskie | -- |
|
Inulec | Mikołajki | 1 | Inulzen | pruskie | -- |
|
Jora Mała | Mikołajki | 1 | Klein Jauer | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Jora Wielka | Mikołajki | 1 | Groß Jauer | pruskie | -- |
|
Klon | Mikołajki | 1 | Klonn | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Zwergofen. |
Kulinowo | Mikołajki | 1 | Kulinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Waldesruh. |
Lelek | Mikołajki | 4? 6? | Julienthal | niemieckie | Lekowizna (?) |
|
Lisiny | Mikołajki | 4 | Forsthaus Lissuhnen | pruskie | Lisunie Leśne | Leśniczówka nazwana od pobliskiej wsi Lisunie (p. niżej). Nazwa ta jest pruskiego pochodzenia, a poza tym nie widzę powodu, aby sztucznie rozróżniać nazwy tych miejscowości. Lepiej użyć typowego dookreślenia "Leśne" dla osady leśnej. |
Lisunie | Mikołajki | 1 | Lissuhnen | pruskie | -- | |
Lubiewo | Mikołajki | 1 | Lubjewen | polskie | -- |
|
Łuknajno | Mikołajki | 1 | Lucknainen | pruskie | -- |
|
Małoszewo | Mikołajki | 6 | Wiesenau | niemieckie | Wyznowo | Przed wojną substytucja n. niem. jako Wyznowo. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Mateuszek | Mikołajki | 1 | Matheussek | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Mathießen. |
Nadawki | Mikołajki | 1 | Nadafken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kuppenhof. |
Nowe Nadawki | Mikołajki | 1* | Nadafken (?) | polskie | -- |
|
Olszewo | Mikołajki | 1 | Olschewen | polskie | -- |
|
Prawdowo | Mikołajki | 1 | Prawdowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Wahrendorf. |
Pszczółki | Mikołajki | 3 | Karlshorst | niemieckie | -- | Brak tradycji. Założyciel tego wybudowania (założonego w 1914 r.) nazywał się Karl Pszolla (Karol Pszczoła), stąd jego powojenna polska nazwa, nadana przez KUNM (przedwojenna zaś wzięła się od jego imienia). |
Nowe Sady | Mikołajki | 1 | Neu Schaden | polskie? | -- | Patrz niżej. |
Stare Sady | Mikołajki | 1* | Schaden | polskie? | (Sady) |
|
Stawek | Mikołajki | 3 | Schöneberg | niemieckie | -- | |
Szymonka Mała | Mikołajki | 1 | Klein Schimonken | polskie? | -- |
|
Śmietki | Mikołajki | 1 | Schnittken | polskie? | -- |
|
Śmietki Małe | Mikołajki | 1 | Klein Schnittken | polskie | -- | Patrz wyżej. |
Śniardwy | Mikołajki | 1 | (Forsthaus) Spirding | pruskie (hydronimiczne) | -- |
|
Tałty | Mikołajki | 1 | Talten | pruskie | -- |
|
Urwitałt | Mikołajki | 1 | Georgenthal | niemieckie | -- |
|
Wesołowo | Mikołajki | 1 | Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Wesselhof. |
Wioska | Mikołajki | 1 | Neuwalde | niemieckie | -- |
|
Woźnice | Mikołajki | 1 | Wosnitzen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Julienhöfen. |
Zełwągi | Mikołajki | 1 | Selbongen | pruskie | -- |
|
Bagienice | Mrągowo | 1 | Alt Bagnowen | polskie | -- |
|
Bagienice Małe | Mrągowo | 1 | Klein Bagnowen | polskie | -- |
|
Nowe Bagienice | Mrągowo | 1 | Neu Bagnowen | polskie | -- |
|
Bagnowski Dwór | Mrągowo | 2~1? | Gut Bagnowen | polskie | -- |
|
Boża Wólka | Mrągowo | 1* | Bosembwolka | hybryda (prus. + pol.) | (Wólka) |
|
Boże | Mrągowo | 1 | (Groß) Bosemb | pruskie | -- |
|
Boże Małe | Mrągowo | 1 | Klein Bosemb | pruskie | -- | Nazwa w latach 1871-1945: Waldhausen. |
Brodzikowo | Mrągowo | 6? | Marienhof | niemieckie | Mariewo |
|
Budziska | Mrągowo | 1 | Budzisken | polskie lub bałtyckie | -- |
|
Czerniak | Mrągowo | 2? | Schwarzwald | niemieckie | (Czarny Las?) | Brak tradycji. U Leydinga dokładniejsze tłumaczenie nazwy jako Czarny Las. Taką samą nazwę nosi na mapach pobliski las, od którego osada wzięła nazwę. Może warto by uczynić te nazwy konsekwentnymi? |
Czerwonki | Mrągowo | 1 | Czerwanken | polskie | -- |
|
Dobroszewo | Mrągowo | 6 | Freynowen | polskie | Frejnowo |
|
Gązwa | Mrągowo | 1 | Gonswen | polskie (osobowe) | -- |
|
Głazowo | Mrągowo | 1 | Neu Grabowen | polskie | -- |
|
Gniewkowo | Mrągowo | 6 | Heinrichssorge | niemieckie | Nowy Zorg |
|
Grabowo | Mrągowo | 1 | Grabowen | polskie | -- |
|
Gronowo | Mrągowo | 1 | Grunau | niemieckie | -- |
|
Gwiazdowo | Mrągowo | 1 | Sternfelde | niemieckie | -- | |
Joachimowo | Mrągowo | 1 | Joachimowen | polskie | -- |
|
Karwie | Mrągowo | 1 | Karwen | pruskie | -- |
|
Kiersztanowo | Mrągowo | 1 | Kerstinowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Kosewo | Mrągowo | 1 | Kossewen | polskie | -- |
|
Kosewo Górne | Mrągowo | 1 | Ober Kossewen | polskie | -- |
|
Krzesowo | Mrągowo | 4 | Krzossowen | polskie | Krzosowo |
|
Krzywe | Mrągowo | 1 | Krummendorf | niemieckie? | -- |
|
Krzywiec | Mrągowo | 5~4 | Klein Krummendorf | niemieckie | Krzywe Małe | Nie znajduję tradycji dla tego folwarku, jednak wydaje mi się, że zasadne byłoby ustalenie tej nazwy konsekwentnie do nazwy Krzywe. |
Kucze | Mrągowo | 1 | Kutzen | pruskie | -- |
|
Lasowiec | Mrągowo | 3 | Sternwalde | niemieckie | -- | Obocznie: Leśniki. Obie formy zdają się być powojenne. |
Lembruk | Mrągowo | 1 | Langenbrück | niemieckie | -- | Gwarowo: Lėmbruk / Lembruki. |
Marcinkowo | Mrągowo | 1 | Mertinsdorf | niemieckie | -- | Niem. także Martensdorf, Marczinkowen. |
Miejski Las | Mrągowo | 2 | Stadtwald | niemieckie | -- | |
Mierzejewo | Mrągowo | 1 | Mnierczeiewen | polskie | -- |
|
Młynowo | Mrągowo | 1 | Mlynowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1817-1945: Mühlenthal. |
Muntowo | Mrągowo | 1 | Muntowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Nikutowo | Mrągowo | 1 | Nikutowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Niekuten. |
Notyst Mały | Mrągowo | 1 | Klein Notisten | pruskie | -- | Patrz niżej. |
Notyst Wielki | Mrągowo | 1 | Groß Notisten | pruskie | -- |
|
Pełkowo | Mrągowo | 2 | Pelkshof | niemieckie (osobowe) | -- | |
Piotrówka | Mrągowo | 4 | Petersberg | niemieckie | Peterbork |
|
Polska Wieś | Mrągowo | 1 | Polschendorf | niemieckie | -- |
|
Popowo Salęckie | Mrągowo | 1* | Pffafendorf | niemieckie | (Popowo) | Dookreślenie Salęckie (od n. jeziora Salęt) dodane po wojnie, dla odróżnienia od innych wsi o nazwie Popowo. |
Poręby | Mrągowo | 1 | Poremben | polskie | -- | |
Probark | Mrągowo | 1 | Proberg | pruskie | -- |
|
Nowy Probark | Mrągowo | 1 | Neu Proberg | pruskie | -- | Patrz wyżej. |
Ruska Wieś | Mrągowo | 1 | Reuschendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Rydwągi | Mrągowo | 1 | Rudwangen | pruskie | -- | 1367 Reunewange, Rawnenwangen; 1419 Ruwewange. |
Sądry | Mrągowo | 1 | Zondern | osobowe | -- |
|
Sobięcin | Mrągowo | 6 | Kleinsruh | niemieckie | Nastorgaj (?) |
|
Stamka | Mrągowo | 1 | Klein Stamm | pruskie | -- |
|
Szczerzbowo | Mrągowo | 1 | Scziersbowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Talhausen. |
Szestno | Mrągowo | 1 | Seehesten | pruskie | -- |
|
Śniadowo | Mrągowo | 4 | Schniodowen | polskie | Śniodowo |
|
Troszczykowo | Mrągowo | 1 | Troszigsberg | hybryda (pol. + niem.) | -- | Nazwa w latach 1936-45: Trotzigsberg. |
Tymnikowo | Mrągowo | 1 | Timnikswalde | hybryda (pol. + niem.) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ratswalde. |
Użranki | Mrągowo | 4 | Uszranken | pruskie | Usranki |
|
Wierzbowo | Mrągowo | 1 | Wiersbau | polskie | -- |
|
Witomin | Mrągowo | 6 | Friedrichsberg | niemieckie | Frydrychowo | Przed wojną: Frydrychowo, Nowy Zorg. Ta druga, z pewnością ludowa forma pojawia się wyłącznie w Tece Toruńskiej i odnosi się do dwóch różnych osad - Friedrichsberg (czyli obecny Witomin) Heinrichssorge (ob. Gniewkowo, p. wyżej). Uznałem, że najlepiej będzie nazwę Nowy Zorg zastosować dla Gniewkowa (podejrzewam, że ta nazwa pierwotnie odnosiła się właśnie do tej miejscowości, ze względu na niem. -sorge i dopiero później została przeniesiona na Witomin), a dla obecnego Witomina - dobrze znaną przedwojennej literaturze formę Frydrychowo (tak też u Leydinga). Obecna nazwa Witomin jest oczywiście sztucznym chrztem KUNM. |
Wola Muntowska | Mrągowo | 1 | Muntowenwolla | polskie (relacyjne) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Muntau-Abbau. |
Wólka Bagnowska | Mrągowo | 1 | Bagnowenwolka | polskie (relacyjne) | -- |
|
Wólka Baranowska | Mrągowo | 3 | Bieberstein | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Wg opisów historycznych, folwark założył właściciel Baranowa (o nazwisku Bieberstein), co uzasadnia nazwę obecną (nadaną komisyjnie). |
Wymysły | Mrągowo | 1 | Wymisly | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Katzenbuckel. |
Wyszembork | Mrągowo | 1 | Weißenburg | niemieckie | -- | Gwarowo: Vïsembork. |
Zalec | Mrągowo | 1 | Salza | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od jeziora (dok. 1541 Saltza, 1576 Saltz), uważana za pruską. |
Zawada | Mrągowo | 1 | Sawadden | polskie | -- |
|
Babięta | Piecki | 1 | Babienten | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Bieńki | Piecki | 1 | Bienken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bönigken. |
Bobrówko | Piecki | 1 | Bubrowko | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Biebern. |
Brejdyny | Piecki | 1 | Brödinen | pruskie | -- |
|
Chostka | Piecki | 1 | Chostka | polskie | -- |
|
Cierzpięty | Piecki | 1 | Czierspienten | polskie | -- |
|
Czaszkowo | Piecki | 4 | Zatzkowen | polskie | Czaczkowo |
|
Dłużec | Piecki | 1 | Langendorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Dobry Lasek | Piecki | 1 | Guttenwalde | niemieckie (osobowe) | -- |
|
Gajne | Piecki | 1 | Gaynen | polskie? | -- |
|
Gant | Piecki | 1 | Ganthen | pruskie? | -- | |
Głogno | Piecki | 1 | Glognau | słowiańskie | -- | Gwarowo: Gu̯ugno. |
Goleń | Piecki | 1 | Gollingen | pruskie | -- |
|
Jakubowo | Piecki | 1 | Jakobsdorf | niemieckie | -- | |
Nowe Kiełbonki | Piecki | 1 | Neu Kelbonken | słowiańskie? | -- |
|
Stare Kiełbonki | Piecki | 1 | Alt Kelbonken | słowiańskie? | -- |
|
Kołowin | Piecki | 1 | Kollogienen (I) | pruskie | -- |
|
Kołowinek | Piecki | 5 | Forsthaus Guttenwalde | niemieckie (osobowe) | Dobry Las | W niem. leśniczówka nazwana od pobliskiego Dobrego Lasku (p. wyżej). Mimo to, po wojnie postanowiono jej nadać nazwę Kołowinek (zapewne z powodu położenia nad jeziorem o tej nazwie), a leśniczówkę o tradycyjnej nazwie Kołowinek (niem. Kollogienen II, od 1926 Modersohn) nadano zupełnie nową nazwę Kosowiec. Leyding obie te leśniczówki nazywa Kołowinek (nic nie wskazuje jednak na to, by za takim przekazem stała jakaś tradycja). Decyzja KUNM jest tutaj zaiste dziwna, może jest wynikiem jakiejś pomyłki. To leśniczówce Kosowiec bardziej należy się nazwa Kołowinek, a jeśli chodzi o nazwę dawnej Forsthaus Guttenwalde, proponuję wprowadzenie notowanej na jednej z map Geoportalu nazwę Dobry Las, jako nawiązującej do pierwotnej nazwy leśniczówki. Mapy notują również nazwę Dębie. |
Kosowiec | Piecki | 6 | Kollogienen (II) | pruskie | Kołowinek |
|
Krawno | Piecki | 1 | Krawno | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Krutyń | Piecki | 1 | Kruttinnen | pruskie | -- |
|
Krutyński Piecek | Piecki | 1 | Kruttinnerofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Krzywy Róg | Piecki | 1 | Krummenort | niemieckie | -- |
|
Lipowo | Piecki | 1 | Lindendorf | niemieckie | -- |
|
Ławny Lasek | Piecki | 1 | Lawnilassek | polskie | -- |
|
Łętowo | Piecki | 4 | Lentag | niemieckie? | Łętak |
|
Machary | Piecki | 1 | Macharren | polskie (osobowe) | -- |
|
Młyniska | Piecki | 1 | Mlinisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Meiler. |
Mojtyny | Piecki | 1 | Moythienen | pruskie | -- |
|
Mostek | Piecki | 4 | Kleinbrück | niemieckie | Mały Most | Przed wojną: Mały Mostek, Mały Most. Po wojnie przyjęto tę nazwę po prostu jako Mostek, co jest poniekąd zrozumiałe ("Mały Mostek" brzmi jak masło maślane, a poza tym nie ma w okolicy miejscowości o nazwie "Duży/Wielki Most(ek)", jest jedynie Nowy Most [p. niżej], ale nie w bezpośrednim sąsiedztwie), jednak mimo wszystko wolę się trzymać form autentycznie przedwojennych. Formę Mały Most notuje Teka Toruńska, więc uważam ją za bardziej ludową. |
Mościska | Piecki | 1 | Forsthaus Nikolaihorst | niemieckie (odosobowe) | -- |
|
Nawiady | Piecki | 1 | Aweiden | pruskie | -- |
|
Nowy Most | Piecki | 1 | Neubrück | niemieckie | -- | |
Nowy Zyzdrój | Piecki | 1 | Neu Sysdroy | pruskie | -- |
|
Ostrów Pieckowski | Piecki | 1* | Peitschendorfswerder | niemieckie | (Pieckowski Ostrów) |
|
Piecki | Piecki | 1 | Peitschendorf | niemieckie (osobowe) | -- |
|
Piersławek | Piecki | 1 | Kleinort | niemieckie | -- | Nazwa pol. Piersławek ludowa, istniała obocznie do (niezwiązanej) n. niem. Jest to nazwa raczej słowiańskiego pochodzenia, choć niewykluczałbym też pierwotnej n. pruskiej z członem -lauks. |
Prusinowo | Piecki | 1 | Pruschinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Preußental. |
Rosocha | Piecki | 1 | Jägerswalde | niemieckie | -- |
|
Rostek | Piecki | 1 | Rostek | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Steinbruch |
Rutkowo | Piecki | 1 | Schön Ruttkowen | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Strzałowo | Piecki | 4? | Pfeilswalde | niemieckie | Pilnik |
|
Szklarnia | Piecki | 1 | Glashütte | niemieckie | -- | |
Świnie Oko | Piecki | 1 | Schwienieoko | polskie | -- |
|
Wólka Prusinowska | Piecki | 4 | Pruschinowenwolka | polskie | Prusinowa Wólka |
|
Zakręt | Piecki | 1 | Sakrent | polskie | -- | |
Zgon | Piecki | 1 | Sgonn | polskie | -- |
|
Zielony Lasek | Piecki | 1? | Grünheide | niemieckie | -- | U Kohutka: Zielony Lasek al. Zielonybór. Brak u przedwojennych, ale u Leydinga: Papiernia, co w monografii Mrągowa i okolic Leyding wspomina jako nazwę starszą. Może więc przedwojenne? Rzeczywiście, w tej wsi znajdowała się niegdyś papiernia. |
Zyzdrojowa Wola | Piecki | 1 | Sysdroywolla | hybryda (prus. + pol.) | -- |
|
Zyzdrojowy Piecek | Piecki | 1 | Sysdroyofen | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Żabieniec | Piecki | 1 | Probergswerder | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Bałowo | Sorkwity | 6 | Bothau | pruskie | Botowo |
|
Borowe | Sorkwity | 1~4 | Borowen | polskie | (Borowo) |
|
Borowski Las | Sorkwity | 2 | Borower Waldkolonie | niemieckie (relacyjne) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Prauskenwalde. |
Burszewo | Sorkwity | 1 | Burschewen | polskie (osobowe) | -- |
|
Choszczewo | Sorkwity | 1 | Choszewen | polskie | -- |
|
Mały Gieląd | Sorkwity | 1 | Klein Gehland | pruskie | -- |
|
Stary Gieląd | Sorkwity | 1 | Alt Gehland | pruskie | -- |
|
Gizewo | Sorkwity | 1 | Giesewen | polskie | -- |
|
Głodowo | Sorkwity | 1 | Glodowen | polskie | -- |
|
Janiszewo | Sorkwity | 4 | Johannisthal | niemieckie | Janistal | Przed wojną: Janistal, tak u Barczewskiego (i bez wątpienia chodzi mu o tę wieś, nie Janowo vel. Janistal w gm. Szczytno). Dzisiejsza forma, mimo nawiązania znaczeniowego do oryginału, jest sztuczna. |
Janowo | Sorkwity | 1 | Janowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Heinrichsdorf. |
Jełmuń | Sorkwity | 1 | Allmoyen | pruskie | -- |
|
Jędrychowo | Sorkwity | 1 | Heinrichshöfen | niemieckie | -- |
|
Karczewiec | Sorkwity | 3 | Neusorge | niemieckie | -- | Brak tradycji, folwark powstał około 1900 roku. U Leydinga: Duży Folwark. |
Kozarek Mały | Sorkwity | 1 | Klein Kosarken | polskie | -- |
|
Kozarek Wielki | Sorkwity | 1 | Groß Kosarken | polskie | -- |
|
Kozłowo | Sorkwity | 1 | Koslau | polskie | -- | 1437 Kozelaw. Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Radomskiej wg autorów NMP. |
Lesiny | Sorkwity | 1~4? | Leschienen | polskie | (Lesin?) | Przed wojną: Lesin (Teka Toruńska) lub Lesinowo (Kętrzyński, SGKP, Chojnacki). Dla formy Lesiny nie znalazłem żadnego przedwojennego uzasadnienia (najwcześniej podaje ją Leyding), chociaż w pewien sposób wynika ona z formy niemieckiej. Być może warto by rozważyć przywrócenie ludowej formy Lesin? |
Maradki | Sorkwity | 1 | Maradtken | osobowe | -- |
|
Maradzki Chojniak | Sorkwity | 2? | Maradtkenwalde | niemieckie (relacyjne) | -- | Wybudowanie założone pod koniec XIX w., nie znajduję dla niego polskiej tradycji. Najbardziej logicznym tłumaczeniem byłoby "Maradzki Las", ale po wojnie uchwalono Maradzki Chojniak. Kto wie, być może kryje się za tą formą jakieś ludowe użycie (w końcu mazurskie tradycje są w tej okolicy dość silne). |
Miłuki | Sorkwity | 1 | Millucken | pruskie | -- |
|
Młynik | Sorkwity | 1 | Lasken | polskie | -- |
|
Nibork | Sorkwity | 1 | Neeberg | niemieckie | -- | Niem. obocznie (i chyba pierwotnie): Neuberg. W NMP objaśnione dziwnie, niby od nazwiska właściciela Groebena, czytanego wspak (Neboerg). Nie przemawia do mnie ta interpretacja.
|
Piłak | Sorkwity | 1~4 | Pillacken | pruskie | (Piłakno) |
|
Pustniki | Sorkwity | 1 | Pustnick | pruskie | -- |
|
Rodowo | Sorkwity | 1 | Rodowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Abbau Heinrichsdorf. |
Rozogi | Sorkwity | 1 | Rosoggen | słowiańskie? | -- | Autorzy NMP objaśniają jako n. polską, por. jednak wieś Rozogi w pow. szczycieńskim, której nazwa ma staropruskie (hydronimiczne) pochodzenie. |
Rybno | Sorkwity | 1 | Ribben | słowiańskie | -- | Gwarowo: Rïbno. |
Słomowo | Sorkwity | 6 | Neblisch | niemieckie? | Nebliś | W Tece Toruńskiej: Nebliś (dop. -u). Wygłosowe -ś można by uznać za cechę gwarową (szadzenie) i naprostować tę formę na "Neblisz", co czyniłoby tę nazwę dźwiękowo tożsamą z formą niem. (jedynie przystosowaną graficznie). Niemniej, wydaje mi się, że w tym przypadku forma gwarowa lepiej spolszcza. Poza Teką Giersza tradycji brak. Przydałyby się też informacje etymologiczne dot. nazwy. |
Sorkwity | Sorkwity | 1 | Sorquitten | pruskie | -- |
|
Stama | Sorkwity | 1 | Groß Stamm | pruskie | -- |
|
Surmówka | Sorkwity | 1 | Surmowen | polskie (osobowe) | -- |
|
Szarłaty | Sorkwity | 1 | Charlotten | niemieckie (osobowe) | -- | Dawniej też: Szarloty (w Tece Toruńskiej: Siarloty, forma gwarowa). Forma ta bywa spotykana do dziś, notuje ją PRNG jako wariant. |
Szelągówka | Sorkwity | 1 | Schellongowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schillingshöfen. |
Szymanowo | Sorkwity | 1 | Siemanowen | polskie | -- |
|
Tyszkowo | Sorkwity | 3 | Heinrichshöhe | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Folwark założony w połowie XIX w. przez Henryka Tyszkę (właściciela Rybna), stąd jego obecna nazwa, utworzona po wojnie. Nazwa oryginalna pochodziła od imienia tegoż właściciela. |
Warpuny | Sorkwity | 1 | Warpuhnen | pruskie | -- |
|
Wilamówko | Sorkwity | 4? | Neu Willamowen | polskie | Nowe Wilamowo (?) |
|
Wola Maradzka | Sorkwity | 1 | Maradtkerwolla | polskie | -- |
|
Załuki | Sorkwity | 1 | Salucken | pruskie | -- |
|
Zamkowo | Sorkwity | 1 | Samkowen | polskie | -- | Dawniej też: Sankowo (niem. Sankowen) - tak tylko w Tece Toruńskiej. |
Zyndaki | Sorkwity | 1 | Sonntag | niemieckie | -- | Pierwotnie: Sonntagsfeld. Nazwa niemiecka, od nazwiska. Forma polska jest spolszczeniem n. niem. |
Powiat lecki (giżycki)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Giżycko | Giżycko (miasto) | 6 | Lötzen | pruskie? | Lec |
|
Niegocin | Giżycko (miasto) | 5~6 | Boyen | niemieckie (osobowe) | Boje |
|
Stary Dwór | Giżycko (miasto) | 1 | Althof Lötzen | niemieckie (relacyjne) | -- |
|
Wilanów | Giżycko (miasto) | 2 | Villa Nova | włoskie (sztuczne) | -- | Jeszcze przed I Wojną Światową istniało w Lecu osiedle Villa Nova (nazwa o "snobistycznym" zabarwieniu), zniszczone podczas Wielkiej Wojny (na międzywojennych mapach niemieckich widnieje jako obiekt zniszczony). Po wojnie (bez żadnych ustaleń KUNM) spolszczono nazwę tego miejsca (dziś istniejącego jako osiedle domków jednorodzinnych) jako Wilanów, zapewne inspirując się warszawskim Wilanowem. |
Ryn | Ryn | 1 | Rhein | pruskie | -- |
|
Ryn Mały | Ryn (cz. miasta) | 1 | Klein Rhein | pruskie | -- | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej. |
Antonowo | Giżycko | 1 | Antonowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Antonsdorf. |
Bogacko | Giżycko | 1 | Bogatzko | polskie | -- |
|
Bogaczewo | Giżycko | 1 | Bogatzewen | polskie | -- |
|
Bystry | Giżycko | 1 | Biestern | niemieckie? | -- | Według autorów NMP, nazwa jest pochodzenia niemieckiego, od śrdniem. bister "zły, nieurodzajny". Forma pol. byłaby wówczas polonizacją fonetyczną (z adideacją). |
Doba | Giżycko | 1 | Doben | pruskie | -- |
|
Dziewiszewo | Giżycko | 6 | Kühnort | niemieckie | Kinort | Według ustaleń KUNM: Dziwiszewo. Obecnie nazwa jednak funkcjonuje w formie "Dziewiszewo". Żadna z tych form nie ma uzasadnienia historycznego - jest to chrzest powojenny. Przed wojną mazurski lud spolszczał niem. nazwę tej miejscowości jako Kinort. Również pobliskie jezioro (dziś "Dziewiszewskie") zwało się pierwotnie Kinorckim. |
Fuleda | Giżycko | 1 | Faulhöden | niemieckie | -- |
|
Gajewo | Giżycko | 3 | Grünhof | niemieckie | -- |
|
Gorazdowo | Giżycko | 6 | Thiemau | osobowe? | Tymowo |
|
Grajwo | Giżycko | 1 | Graywen | pruskie | -- |
|
Guty | Giżycko | 1 | Gutten | pruskie | -- |
|
Jegliniec | Giżycko | 2 | Tannenheim | niemieckie | -- | Osada przynależąca do Spytkowa (Śpierstu), nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Wprowadzona po wojnie polska nazwa Jegliniec (u Leydinga Jegliak) opiera się na gwarowym słowie jeglija "jodła, choinka", co jest kalką I członu n. niem. Przedwojennej tradycji brak. |
Kalinowo | Giżycko | 1 | Kallinowen | polskie | -- | |
Kamionki | Giżycko | 1 | Kamionken | polskie (kalka z niem.?) | -- |
|
Kąp | Giżycko | 1 | Kampen | pruskie | -- |
|
Kozin | Giżycko | 1 | Koszinnen | polskie | -- |
|
Kożuchy Małe | Giżycko | 1 | Klein Kosuchen | polskie | -- |
|
Kożuchy Wielkie | Giżycko | 1 | Groß Kosuchen | polskie | -- |
|
Kruklin | Giżycko | 1 | Kruglinnen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Pieczonki | Giżycko | 1 | Pietzonken | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Grünau. |
Pierkunowo | Giżycko | 1 | Pierkunowen | hybryda (prus. + pol.) | -- |
|
Piękna Góra | Giżycko | 1 | Schönberg | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Wartowizna. Nie znajduję żadnego innego potwierdzenia tej nazwy i nie wiem, do czego miałaby się odnosić. Wszystkie inne źródła notują jedynie nazwę pol. Piękna Góra (co jest wybitnie dosłowną kalką n. niem.). |
Poganty | Giżycko | 1? | Poganten | pruskie | -- | Nazwy terenowe Poganckie Kępy i Poganckie Głazy (obie 1930) sugerują, że nazwa Poganty funkcjonowała u mazurskiego ludu już przed wojną. Brak jednak polskiej nazwy dla tej osady w dostępnej mi literaturze przedwojennej. |
Róg Pierkunowski | Giżycko | 1* | Roggen | polskie? | (Róg) | |
Sołdany | Giżycko | 1 | Soldahnen | pruskie? | -- |
|
Nowe Sołdany | Giżycko | 1 | Neu Soldahnen | pruskie? | -- | |
Spytkowo | Giżycko | 6 | Spiergsten | pruskie | Śpierst |
|
Sterławki Małe | Giżycko | 1 | Klein Stürlack | pruskie | -- |
|
Strzelce | Giżycko | 1 | Strzelzen | polskie | -- |
|
Sulimy | Giżycko | 1 | Sulimmen | słowiańskie | -- | |
Szczybały Giżyckie | Giżycko | 1* | Sczyballen (bei Lötzen) | pruskie (spolonizowane)? | (Szczybały) |
|
Świdry | Giżycko | 1 | Schwiddern | polskie | -- | |
Upałty | Giżycko | 1 | (Groß) Upalten | pruskie | -- |
|
Upałty Małe | Giżycko | 1 | Klein Upalten | pruskie | -- |
|
Wilkaski | Giżycko | 1~4 | Gut Wolfsee | niemieckie | -- | Miejscowość powstała z podziału gruntu pobliskich Wilkas (p. niżej), a jej nazwa (w czasach hitlerowskich uogólniona również na Wilkasy) to nawiązanie do historycznej nazwy tejże wsi. Wśród ludności mazurskiej miejscowość funkcjonowała pod tą samą nazwą, co sąsiednie Wilkasy, nie ma żadnego rozróżnienia między tymi dwiema nazwami. Po wojnie konieczność takiego rozróżnienia się pojawiła, dlatego też zastosowano zdrobnienie Wilkaski. Nie ma ta forma bezpośredniego poparcia w starych źródłach, ale wydaje się być dość naturalnym i racjonalnym rozwiązaniem, więc nie widzę powodu, aby ją zmieniać. |
Wilkasy | Giżycko | 1 | Willkassen | pruskie | -- |
|
Wronka | Giżycko | 1 | Klein Wronnen | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Wrony | Giżycko | 1 | Groß Wronnen | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Wrony Nowe | Giżycko | 1* | Gut Groß Wronnen | polskie (tłum. z prus.) | -- |
|
Zielony Gaj | Giżycko | 4 | Spiergsten-Grünwalde | hybryda (prus. + niem.) | Śpierst-Zielony Lasek |
|
Boćwinka | Kruklanki | 1 | Neu Freudenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Bodschwingken. Nazwa polska współistniała z oficjalną niemiecką w zasadzie od początku istnienia wsi. |
Borki | Kruklanki | 1 | Borken | polskie | -- | |
Brożówka | Kruklanki | 1 | Gansenstein | niemieckie | -- |
|
Budziska Leśne | Kruklanki | 1 | Försterei Budzisken | polskie | -- |
|
Chmielewo | Kruklanki | 1 | Hopfental | niemieckie (tłum. z pol.?) | -- |
|
Diabla Góra | Kruklanki | 4 | Teufelsberg | niemieckie | Czarcia Góra |
|
Grądy Kruklaneckie | Kruklanki | 1* | Grunden | polskie? | (Grądy) | |
Jasieniec | Kruklanki | 4 | (Groß) Eschenort | niemieckie | Jasinort |
|
Jeziorowskie | Kruklanki | 1 | Jesziorowsken | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Seehausen. |
Jurkowo | Kruklanki | 1 | Jorkowen | polskie | -- |
|
Kamienna Struga | Kruklanki | 4 | Steinbach | niemieckie | Sztynbach | Przed wojną: Sztynbach (Teka Toruńska). Chociaż powojenna n. Kamienna Struga jest bardzo dokładnym tłumaczeniem n. niem., to wciąż jest to twór powojenny. Przedwojenna ludność mazurska używała spolszczenia fonetycznego. |
Knieja Łuczańska | Kruklanki | 6 | Waldgut Lötzen | niemieckie (relacyjne) | Lecka Buda |
|
Kruklanki | Kruklanki | 1 | Kruglanken | pruskie | -- |
|
Lipowo | Kruklanki | 1 | Lipowen | polskie | -- |
|
Łękuk Wielki | Kruklanki | 1 | Groß Lenkuk | pruskie | -- |
|
Możdżany | Kruklanki | 1 | Mosdzehnen | pruskie (spoloniowane) | -- |
|
Podleśne | Kruklanki | 3 | Knobbenort | niemieckie | -- | Brak tradycji, w Tece Toruńskiej jedynie niezmieniona n. niem. (odmieniana "do Knobenortu"). |
Sołtmany | Kruklanki | 1 | Soltmahnen | osobowe (niemieckie?) | -- |
|
Wolisko | Kruklanki | 4? | Walisko | polskie | Walisko (?) |
|
Wyrzywilki | Kruklanki | 1 | Wolfsbruch | niemieckie | -- |
|
Żabinka | Kruklanki | 1~4? | Zabinken | polskie | (Żabinki?) |
|
Żywki | Kruklanki | 1~4 | Siewken | pruskie (spolonizowane) | (Żywek?) |
|
Żywki Małe | Kruklanki | 4~1 | Luisenhof | niemieckie | Babki (?) |
|
Żywy | Kruklanki | 1 | Siewen | pruskie | -- |
|
Bielskie | Miłki | 4? | Bilsken | pruskie (spolonizowane)? | Bilskie (?) |
|
Borki | Miłki | 1 | Borken | polskie | -- | |
Czyprki | Miłki | 1 | Czyprken | polskie | -- |
|
Danowo | Miłki | 1 | Dannowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Dannen. |
Drochowo | Miłki | 5 | Ottilienhof | polskie | Otylkowo |
|
Jagodne Małe | Miłki | 1 | Klein Jagodnen | polskie | -- |
|
Jagodne Wielkie | Miłki | 1 | Groß Jagodnen | polskie | -- |
|
Jedamki | Miłki | 1 | Jedamken | polskie | -- |
|
Kleszczewo | Miłki | 1 | Kleszewen | polskie | -- |
|
Konopki Małe | Miłki | 1 | Klein Konopken | polskie | -- |
|
Konopki Wielkie | Miłki | 1 | Groß Konopken | polskie | -- |
|
Lipińskie | Miłki | 1 | Lipiensken | polskie | -- |
|
Lipowy Dwór | Miłki | 1 | Lindenhof | niemieckie | -- | Przed 1857 - Abbau Schacht (wg źródeł internetowych). |
Marcinowa Wola | Miłki | 1 | Marczinawolla | polskie | -- |
|
Miechy | Miłki | 1 | Mniechen | polskie | -- |
|
Miłki | Miłki | 1 | Milken | pruskie? | -- | 1481 Milken. Nazwa od nazwiska sołtysa Jana Milkena, pierwszego właściciela wsi. Być może nazwisko pochodzenia pruskiego, choć nie można w pełni wykluczyć słowiańskiego lub niemieckiego pochodzenia. |
Paprotki | Miłki | 1 | Paprodtken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Goldensee. |
Przykop | Miłki | 1 | Przykopp | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hessenhöh. |
Ruda | Miłki | 1 | Ruhden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Eisenwerk. Jest to wskrzeszenie pierwotnej niem. nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. (1481 Eysenwerk, Eisenwergk). |
Rydzewo | Miłki | 1 | Rydzewen | polskie | -- |
|
Staświny | Miłki | 1 | Staßwinnen | pruskie | -- |
|
Wierciejki | Miłki | 1 | Wierczeyken | osobowe (pruskie?) | -- |
|
Wyłudki | Miłki | 1 | Willudtken | osobowe (bałtyckie) | -- |
|
Wyszowate | Miłki | 1 | Wissowatten | osobowe (słowiańskie?) | -- |
|
Bachorza | Ryn | 3 | Wiesenthal | niemieckie | -- | Według źródeł internetowych, pierwotnie Abbau Rastell (1875). Brak polskiej tradycji. |
Canki | Ryn | 1 | Waldhof | niemieckie | -- | Pierwotnie: Zankenicht (1823), stąd ludowa forma spolszczona. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, choć trudna do objaśnienia. |
Dzikowizna | Ryn | 3 | Ludwigsheim | niemieckie | -- | Osada bez przedwojennej polskiej nazwy. Nazwę obecną przejęto od n. lasu Dzikowizna (gwarowe Dzikojizna u Leydinga; po niem. Wilde Erde), śród którego ta osada się znajduje. Nie można wykluczyć, że to przeniesienie zaszło naturalnie. |
Głąbowo | Ryn | 1 | Glombowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Leithof. |
Grzybowo | Ryn | 1 | Grzybowen | polskie | -- |
|
Hermanowa Wola | Ryn | 1 | Hermanawolla | polskie | -- |
|
Jeziorko | Ryn | 1 | Jesziorken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Preußenburg. |
Knis | Ryn | 1 | Gneist | pruskie | -- | Gwarowo: Knis (przym. knisofskˊi). |
Knis-Podewsie | Ryn | 5? | Gneisthöhe | hybryda (prus. + niem.) | Knisówko | Brak przedwojennej tradycji, n. niem. pochodna od sąsiedniego Knisa (p. wyżej). U Leydinga: Knisówko, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. (z zachowaniem pruskiego rdzenia tej nazwy). Forma Knis-Podewsie wydaje się sztuczna, nadana przez KUNM. Ewentualnie można by nazwać tę miejscowość Knis Górny (z powodu niem. -höhe), ale brak takiej tradycji. |
Kronowo | Ryn | 1 | Kronau | pruskie | -- | Oboczna n. niem. Krone (dok. Crone, w XV w.). Nazwa uważana za pruską. |
Krzyżany | Ryn | 1 | Krzysahnen | polskie | -- |
|
Ławki | Ryn | 1 | Lawken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mioduńskie | Ryn | 1 | Mniodunsken | polskie | -- |
|
Mleczkowo | Ryn | 3 | Reichenhof | niemieckie | -- |
|
Monetki | Ryn | 5~6? | Sophienthal | niemieckie | Jany (?) |
|
Mrówki | Ryn | 1 | Mrowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Neuforst. |
Orło | Ryn | 1 | Orlen | pruskie | -- |
|
Prażmowo | Ryn | 6 | Salpia | pruskie | Salp |
|
Rybical | Ryn | 1 | Rübenzahl | niemieckie | -- |
|
Ryński Dwór | Ryn | 2 | Rheinshof | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Ryńskie Pole | Ryn | 2 | Rheinsfelde | niemieckie (relacyjne) | -- | Oboczna n. niem. Stadienhof. |
Siejkowo | Ryn | 1 | Justusberg | niemieckie (osobowe) | -- | Nazwa pol. przedwojenna, niezwiązana z niemiecką. |
Skop | Ryn | 1 | Skoppen | polskie | -- |
|
Skorupki | Ryn | 1 | Skorupken | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Schalensee. |
Słabowo | Ryn | 1 | Slabowen | polskie | -- |
|
Stara Rudówka | Ryn | 1 | Alt Rudowken | polskie | -- |
|
Sterławki Wielkie | Ryn | 1 | Groß Stürlack | pruskie | -- |
|
Szymonka | Ryn | 1 | Schimonken | polskie? | -- |
|
Tros | Ryn | 1 | Trossen | pruskie | -- | |
Wejdyki | Ryn | 1 | Weydicken | pruskie | -- |
|
Zielony Lasek | Ryn | 1 | Grünwalde (bei Rhein) | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Leleki. Zapewne ma to związek z sąsiednią wsią Lelek (zob. Lelek, pow. ządzborski, gm. Mikołajki). Wszystkie inne źródła polskie notują jedynie nazwę obecną, znaną już od XVIII w., jednak zarejestrowana przez Leydinga w 1928 r. nazwa wodna Lelecki kanał (niem. Grünwalder Kanal), oznaczającej przepływający obok wsi sztuczny kanał, łączący jez. Tałtowisko i Kotek (dziś zwykle zwany mylnie "Kanałem Grunwaldzkim" - zapewne bałamutne nawiązanie do Bitwy Grunwaldzkiej na podstawie nazwy niem.), sugerowałaby, że nazwa ta rzeczywiście funkcjonowała w terenie. |
Berkowo | Wydminy | 1 | Berghof | niemieckie | -- |
|
Biała Giżycka | Wydminy | 1* | Adlig Bialla | polskie (tłum. z niem.?) | -- |
|
Cybulki | Wydminy | 1 | Czybulken | polskie | -- |
|
Czarnówka | Wydminy | 1 | Czarnowken | polskie | -- |
|
Dudka | Wydminy | 3 | Schraderswert | niemieckie | -- | Brak tradycji. Może nazwa obecna ma jakieś uzasadnienie (brzmi nietypowo jak na chrzest KUNM)? Ponadto, Leyding notuje jako Dudkowo. |
Ernstowo | Wydminy | 2 | Ernstfelde | niemieckie | -- | Brak u Leydinga, nie znalazłem też odpowiedniego ustalenia KUNM. Nazwa obecna jest kalką n. niem., ale brak w przedwojennej literaturze. |
Franciszkowo | Wydminy | 1 | Franziskowen | polskie | -- | W 1938 miejscowość złączona z Pańską Wolą (p. niżej) pod nazwą Freihausen. |
Gajlówka | Wydminy | 1 | Gaylowken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gajrowskie | Wydminy | 4? (1?) | Friedrichsheide | niemieckie | Gajrówka (?) | Przed wojną: Gajrówka, rzadziej Garejówki (1785 Gerreyoffcken). Jest to nazwa o bałtyckim rdzeniu, z końcówką -ówka (lub -owskie?), istniejąca obocznie do nazwy niemieckiej. Po wojnie ustalono tę nazwę w niespotykanej wcześniej formie Gajrowskie, na bazie zapisu niem. Geirowsken, znanego tylko Leydingowi. Trudno z pewnością ustalić poprawną formę tej nazwy (brak w Tece Toruńskiej, nie dysponuje też żadnymi zapisami gwarowymi), ale przekaz Goldbecka z 1785 zdaje się wskazywać na formę z suf. -ówka. |
Gawliki Małe | Wydminy | 1~4 | Klein Gablick | pruskie | (Gawlik Mały) |
|
Gawliki Wielkie | Wydminy | 1~4 | Groß Gablick | pruskie | (Gawlik Wielki) |
|
Gębałki | Wydminy | 1~4 | Gembalken | polskie | (Gębalka) |
|
Grądzkie | Wydminy | 1 | Grondzken | polskie | -- |
|
Grodkowo | Wydminy | 3 | Maxhof | niemieckie | -- | Brak tradycji (u Leydinga Nowe Siedlisko). Nazwa obecna jest typowym chrztem KUNM. |
Hejbuty | Wydminy | 1 | Heybutten | pruskie | -- |
|
Kowalewskie | Wydminy | 1 | Kowalewsken | polskie | -- |
|
Krzywe | Wydminy | 1 | (Gut) Krzywen | polskie | -- |
|
Łękuk Mały | Wydminy | 1 | Klein Lenkuk | polskie | -- | Po więcej wyjaśnień, zob. Łękuk Wielki (gm. Kruklanki). |
Malinka | Wydminy | 1 | Mallinken | polskie | -- |
|
Mazuchówka | Wydminy | 1 | Masuchowken | polskie | -- |
|
Okrągłe | Wydminy | 1 | Okrongeln | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schwansee. |
Orłowo | Wydminy | 1 | Orlowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Adlersdorf. |
Pamry | Wydminy | 1 | Pammer | pruskie | -- | Nazwa ponowiona od n. jeziór Pamer i Pamerek (1540 Panner, 1595 Pammer [Groß u. Klein]), staropruskiego pochodzenia. |
Pańska Wola | Wydminy | 1 | Adlig Wolla | hybryda (niem. + pol.) | -- |
|
Radzie | Wydminy | 1 | Radzien | polskie | -- |
|
Ranty | Wydminy | 1 | Ranten | pruskie | -- | |
Rostki | Wydminy | 1 | Rostken | polskie | -- | |
Róg Orłowski | Wydminy | 1* | Rhog | polskie | (Róg) | W 1938 r. miejscowość włączona do Łękuka Małego (p. wyżej). |
Rydze | Wydminy | 3 | Nienstedten | dolnoniemieckie | -- | Brak tradycji. |
Siedliska | Wydminy | 1 | Schedlisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dankfelde. |
Siejba | Wydminy | 1 | Scheuba | niemieckie??? | -- | 1560 Schiben, 1563 Scheube. Autorzy NMP objaśniają z niem. (niby od n. os. Scheublin, Schaub lub śrwniem. schoup "wiązka słomy"), moim zdaniem zupełnie nieprzekonująco. Może prędzej to mocno zniekształcona nazwa pruska lub słowiańska (szczególnie rzuca się w oczy nieniemiecka końcówka)? Ponadto, w XVI w. występowała obocznie n. niem. Macht (od nazw. odbiorcy nadania). |
Siemionki | Wydminy | 1 | Schemionken | polskie | -- |
|
Skomack Mały | Wydminy | 1 | Klein Skomatzko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Sucholaski | Wydminy | 1~4? | Sucholasken | polskie | (Suchy Lasek?) |
|
Szczepanki | Wydminy | 1 | Sczepanken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Tiefen. |
Szczybały Orłowskie | Wydminy | 1* | Sczyballen (bei Orlowen) | pruskie (spolonizowane)? | (Szczybały) |
|
Talki | Wydminy | 1 | Talken | pruskie | -- |
|
Wężówka | Wydminy | 1 | Wensowken | polskie | -- |
|
Wólka Cybulska | Wydminy | 3 | Paulinenhof | niemieckie | -- |
|
Wydminy | Wydminy | 1 | Widminnen | pruskie | -- |
|
Zelki | Wydminy | 1 | Neuhoff | niemieckie | -- |
|
Powiat łecki
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Ełk | Ełk (miasto) | 1 | Lyck | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Baranki | Ełk (miasto) | 1 | Klein Barannen | polskie | -- |
|
Szyba | Ełk (miasto) | 1 | Sybba | polskie? | -- |
|
Bajtkowo | Ełk | 1 | Baitkowen | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Barany | Ełk | 1 | Barannen | polskie | -- |
|
Bartosze | Ełk | 1 | Bartossen | polskie | -- |
|
Białojany | Ełk | 1 | Biallojahnen | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Bienie | Ełk | 1 | Bienien | polskie | -- |
|
Bobry | Ełk | 1 | Bobern | polskie | -- |
|
Borecki Dwór | Ełk | 2 | Borkenhof | hybryda (pol. + niem.) | -- | Miejscowość założona w 1914 roku. Stąd brak tradycji, jednak nazwa ustalona po wojnie jest logicznym tłumaczeniem n. niem. |
Borki | Ełk | 1 | Borken | polskie | -- | Obecnie wieś podzielona między dwie gminy (podobnie jak pobliskie Bobry, p. wyżej). Część wschodnia należy do gm. Ełk, a zachodnia (popegeerowska) do gminy Prostki. |
Brodowo | Ełk | 1 | Brodowen | polskie | -- |
|
Buczki | Ełk | 1 | Buczken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinseliggen. |
Buniaki | Ełk | 3 | Mathildenhof | niemieckie | -- |
|
Chełchy | Ełk | 1 | Chelchen | polskie (osobowe) | -- |
|
Chojniak | Ełk | 3 | Löbelshof | niemieckie | -- | |
Chruściele | Ełk | 4? | Chroscziellen | niemieckie | Chrościele (?) |
|
Chrzanowo | Ełk | 1 | Chrzanowen | polskie | -- |
|
Ciernie | Ełk | 1 | Czernien | polskie | -- | Nazwa w latach 1929-45: Dorntal. |
Czaple | Ełk | 1 | Zappeln | polskie | -- | |
Giże | Ełk | 1 | Giesen | słowiańskie | -- |
|
Guzki | Ełk | 1 | Gusken | słowiańskie | -- | |
Janisze | Ełk | 2 | Johannisberg | niemieckie | -- | Na mapach Geoportalu i w PRNG (jako wariant): Janów. Zapewne nazwa używana potocznie po wojnie. U Leydinga z kolei: Janowo. Z kolei nazwą ustaloną przez KUNM (i widniejącą dziś na drogowskazach) są Janisze. Brak polskiej przedwojennej tradycji. |
Judziki | Ełk | 1 | Judzicken | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Kałęczyny | Ełk | 1~4 | Kallenzinnen | polskie | (Kałęczyn) |
|
Karbowskie | Ełk | 1 | Karbowsken | polskie | -- |
|
Konieczki | Ełk | 2? | Elisenthal | niemieckie | -- |
|
Koziki | Ełk | 1 | Kozycken | polskie | -- |
|
Krokocie | Ełk | 1 | Soffen | niemieckie? | -- |
|
Lega | Ełk | 1 | Leegen | jaćwieskie | -- | Nazwa bałtycka, od jaćwieskiego hydronimu Lega (stąd też Olecko). |
Lepaki Małe | Ełk | 1 | Klein Lepacken | słowiańskie | -- |
|
Lepaki Wielkie | Ełk | 1 | (Groß) Lepacken | słowiańskie | -- |
|
Lipinka | Ełk | 2 | Linde | niemieckie | -- | Nazwa leśniczówki zapewnie nawiązuje do pobliskiej wsi Lipińskie Małe (dziś gm. Prostki, p. tam). Brak polskiej tradycji. |
Maleczewo | Ełk | 1 | Malleczewen | polskie | -- |
|
Malinówka Mała | Ełk | 1 | Klein Malinowken | polskie | -- |
|
Malinówka Wielka | Ełk | 1 | Groß Malinowken | polskie | -- |
|
Małkinie | Ełk | 1~4 | Malkiehnen | pruskie | (Małkiń) |
|
Mącze | Ełk | 1 | Monczen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mąki | Ełk | 1 | Monken | pruskie | -- |
|
Miluki | Ełk | 1~4 | Mylucken | pruskie | (Miłuki) |
|
Mleczkowo | Ełk | 4 | Milchbude | niemieckie | Mleczarnia | U Kohutka: Mleczarnia, co jest dosłowniejszym i chyba naturalniejszym spolszczeniem nazwy niem. W powojennym potocznym użyciu także: Mleczno. |
Młynik | Ełk | 1 | Klein Plotzitznen | polskie | -- |
|
Mołdzie | Ełk | 1~4 | Moldzien | pruskie (spolonizowane) | (Moldzie) |
|
Mostołty | Ełk | 1 | Mostolten | jaćwieskie | -- | 1479 Monstet, 1519 Monstuth. Nazwa bałtyckiego pochodzenia, raczej jaćwieska niż pruska (wg autorów NMP od lit. imienia Ma(n)stautas). |
Mrozy Małe | Ełk | 1 | Klein Mrosen | słowiańskie | -- |
|
Mrozy Wielkie | Ełk | 1 | (Groß) Mrosen | słowiańskie | -- |
|
Niekrasy | Ełk | 1 | Nekrassen | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Krassau. |
Nowa Wieś Ełcka | Ełk | 1* | Neuendorf | niemieckie | (Nowa Wieś) |
|
Oracze | Ełk | 1 | Oratzen | polskie | (Oracze-Żmujdzie?) |
|
Piaski | Ełk | 1 | Piasken | polskie (kalka z niem.) | -- |
|
Pisanica | Ełk | 3 | (Forsthaus) Birkenwalde | polskie | -- |
|
Pistki | Ełk | 1 | Pistken | pruskie (spolonizowane?) | -- |
|
Płociczno | Ełk | 1 | Plotzitznen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bunhausen. |
Przykopka | Ełk | 1 | Przykopken | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Birkenwalde. Nazwa ponowiona od pobliskiej leśniczówki, zwanej dziś Pisanica (p. wyżej). |
Przytuły | Ełk | 1 | Przytullen | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Seefrieden. |
Regiel | Ełk | 1 | Regeln | bałtyckie? | -- |
|
Regielnica | Ełk | 1 | Regelnitzen | polskie (hybryda?) | -- |
|
Rękusy | Ełk | 1 | Renkussen | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Rostki Bajtkowskie | Ełk | 1* | Rostken | polskie | (Rostki) |
|
Rożyńsk | Ełk | 1 | Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Ruska Wieś | Ełk | 1 | Reuschendorf | niemieckie | -- | Według NMP, spolszczenie Ruska Wieś powstało drogą adideacji (n. os. Reusch, Reisch zostało skojarzone z ap. Reusse "Rusin"). |
Rydzewo | Ełk | 1 | Rydzewen | polskie | -- |
|
Rymki | Ełk | 1 | Rymken | polskie | -- |
|
Sajzy | Ełk | 4 | Zeysen | niemieckie | Cejzy | Przed wojną i u Leydinga: Cejzy. Wprowadzona po wojnie forma Sajzy jest chyba sztuczną próbą większego spolszczenia nazwy (lub nawet próbą doszukania się w niej pruskiego początku?). Sama nazwa uważana jest przez autorów NMP za niemiecką (od niem. n. os. Zeise, Zeiß). |
Sędki | Ełk | 1 | Sentken | słowiańskie | -- |
|
Siedliska | Ełk | 1 | Schedlisken | polskie | -- |
|
Sikory Ostrokolskie | Ełk | 1* | Schikorren (bei Ostrokollen) | polskie | (Sikory) |
|
Sordachy | Ełk | 1 | Sordachen | osobowe | -- |
|
Straduny | Ełk | 1 | Stradaunen | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Suczki | Ełk | 1 | Sutzken | polskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Morgengrund (na cześć przebywającego tu podczas IWŚ generała von Morgena). |
Szarejki | Ełk | 1 | Sareyken | jaćwieskie | -- |
|
Szarek | Ełk | 1 | Sarken | pruskie? | -- | Dawniej też: Sarek (w Tece Toruńskiej Sark [gen. Sarku] - postać z pewnością gwarowa). Potrzebna dokumentacja, ale nazwa wydaje się być pruskiego pochodzenia. |
Szeligi | Ełk | 1 | Seliggen | osobowe | -- | Dawniej też: Zalesie (w XVI w., dok. 1536 Zalusche). Odbiorcą nadania był Michał Piętkowski, stąd podawana w źródłach internetowych n. Penthkoffsky (= pol. *Piętkowskie), nie znalazłem jednak dla niej potwierdzenia - może wynika z błędnej interpretacji nazwiska jako n. miejscowej. Nazwa Szeligi od herbowego nazwiska Szeliga, o prawdopodobnie germańskiej genezie. |
Śniepie | Ełk | 1 | Schnepien | prusko-jaćwieskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schnippen. |
Talusy | Ełk | 1 | Thalussen | pruskie | -- |
|
Tracze | Ełk | 1 | Tratzen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Trabenau. |
Wityny | Ełk | 1 | Wittinnen | osobowe (polskie?) | -- |
|
Woszczele | Ełk | 1 | Woszellen | osobowe (polskie?) | -- |
|
Zdedy | Ełk | 1 | Sdeden | pruskie | -- |
|
Zdunki | Ełk | 1 | Sdunken | polskie | -- |
|
Borzymy | Kalinowo | 1 | Borszymmen | polskie | -- |
|
Czyńcze | Kalinowo | 1 | Czynczen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Zinschen. |
Długie | Kalinowo | 1 | Dluggen | polskie | -- |
|
Dorsze | Kalinowo | 1 | Dorschen | polskie | -- | |
Dudki | Kalinowo | 1 | Duttken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Petzkau. |
Ginie | Kalinowo | 1 | Gingen | pruskie? | -- |
|
Golubie | Kalinowo | 1 | Gollubien | pruskie | -- |
|
Golubka | Kalinowo | 1 | Gollupken | hybryda (prus. + pol.) | -- |
|
Grądzkie Ełckie | Kalinowo | 1* | Gronsken | polskie | (Grądzkie) |
|
Iwaśki | Kalinowo | 1 | Iwaschken | słowiańskie | -- |
|
Jędrzejki | Kalinowo | 1 | Jendreyken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Andreken. |
Kalinowo | Kalinowo | 1 | Kallinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Dreimühlen. |
Kile | Kalinowo | 1 | Kiehlen | pruskie | -- |
|
Koleśniki | Kalinowo | 1 | Kolleschnicken | słowiańskie | -- |
|
Krzyżewo | Kalinowo | 1 | Krzysewen | polskie (kalka z niem.) | -- |
|
Kucze | Kalinowo | 1 | Kutzen | bałtyckie (spolonizowane?) | -- |
|
Kuczki | Kalinowo | 2 (1?) | Gut Kutzen | bałtyckie (spolonizowane?) | -- |
|
Kulesze | Kalinowo | 1 | Kulessen | polskie | -- |
|
Laski Małe | Kalinowo | 1 | Klein Lasken | polskie | -- |
|
Laski Wielkie | Kalinowo | 1 | Klein Lasken | polskie | -- |
|
Lisewo | Kalinowo | 1 | Lyssewen | polskie | -- |
|
Łoje | Kalinowo | 1 | Loyen | polskie | -- |
|
Makosieje | Kalinowo | 1 | Makoscheyen | polskie | -- |
|
Marcinowo | Kalinowo | 1 | Marczynowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1928-45: Martinshöhe. |
Mazurowo | Kalinowo | 6 | Sieden | polskie? | Żydy |
|
Maże | Kalinowo | 1 | Maaschen | jaćwieskie | -- |
|
Mikołajki | Kalinowo | 1 | Mikolaiken | polskie? | -- |
|
Milewo | Kalinowo | 1 | Millewen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Millau. |
Piętki | Kalinowo | 1 | Pientken | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Blumental. |
Pisanica | Kalinowo | 1 | Pissanitzen | polskie | -- | Nazwa w latach 1926-45: Ebenfelde. |
Prawdziska | Kalinowo | 1 | Prawdzisken | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Romanowo | Kalinowo | 1 | Romanowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Romoty | Kalinowo | 1 | Romotten | pruskie | -- | 1539 Romutt. Nazwa pruska. |
Ryczywół | Kalinowo | 3 | Marienhof | niemieckie | -- | Wg źródeł internetowych pierwotnie Abbau Schumann. Brak polskiej tradycji. |
Skomętno Wielkie | Kalinowo | 1 | (Groß) Skomentnen | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Skrzypki | Kalinowo | 1 | Skrzypken | polskie | -- |
|
Stacze | Kalinowo | 1 | Statzen | pruskie? | -- |
|
Stare Cimochy | Kalinowo | 1 | Alt Czymochen | słowiańskie | -- |
|
Stożne | Kalinowo | 1 | Stosznen | słowiańskie | -- |
|
Sypitki | Kalinowo | 1 | Sypittken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Szczudły | Kalinowo | 1 | Szczudlen | polskie | -- | Nazwa w latach 1936-45: Georgsfelde. |
Turowo | Kalinowo | 1 | Thurowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Auersberg. |
Wierzbowo | Kalinowo | 1 | Wiersbowen | polskie | -- |
|
Wysokie | Kalinowo | 1 | Wyssocken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Waltershöhe. |
Zaborowo | Kalinowo | 1 | Saborowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Reichenwalde. |
Zanie | Kalinowo | 1 | Sanien | prusko-jaćwieskie | -- |
|
Zocie | Kalinowo | 1 | Soczien | bałtyckie? | -- |
|
Bzury | Prostki | 1 | Bzurren | słowiańskie | -- |
|
Ciernie | Prostki | 1 | Czernien | polskie | -- |
|
Cisy | Prostki | 4 | Cziessen | słowiańskie | Ciesze |
|
Chochołki | Prostki | 6 | Hellmahnen | niemieckie | Helmany |
|
Czyprki | Prostki | 1 | Czyprken | polskie | -- |
|
Dąbrowskie | Prostki | 1 | Dombrowsken | polskie | -- |
|
Długochorzele | Prostki | 1 | Dlugochorellen | polskie | -- |
|
Długosze | Prostki | 1 | Dlugossen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Langheide. |
Dybowo | Prostki | 1 | Dybowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Diebau. |
Dybówko | Prostki | 4? | Amerika | internacjonalizm | Ameryka (?) |
|
Glinki | Prostki | 1 | Glinken | polskie | -- | Dawniej też: Gliny (niem. Glinnen), notowane w XVIII-XIX w. obocznie do n. obecnej. |
Gorczyce | Prostki | 1 | Gorczitzen | polskie | -- |
|
Guty Rożyńskie | Prostki | 1* | Gutten (bei Rosinsko) | pruskie | -- |
|
Jebramki | Prostki | 4? | Jebrammen | polskie | Jebramy |
|
Jebramki (osada) | Prostki | 1 | Jebramken | polskie | -- |
|
Katarzynowo | Prostki | 4 | Katrinowen | polskie | Katrynowo |
|
Kibisy | Prostki | 1 | Kibissen | jaćwieskie? | -- |
|
Kobylin | Prostki | 1 | Gut Kobylinnen | polskie | (Kobylin-Dwór?) |
|
Kobylinek | Prostki | 4 | Kobylinnen (Dorf) | polskie | (Kobyliny al. Kobylin-Wieś?) |
|
Kopijki | Prostki | 1 | Kopicken | polskie | -- |
|
Kosinowo | Prostki | 1 | Andreaswalde | polskie | -- |
|
Krupin | Prostki | 1 | Krupinnen | polskie | -- |
|
Krzywe | Prostki | 1 | Krzywen | polskie | -- |
|
Krzywińskie | Prostki | 1 | Krzywinsken | polskie | -- |
|
Kurzątki | Prostki | 1 | Kurziontken | polskie | -- |
|
Lipińskie Małe | Prostki | 1* | Lipinsken (bei Ostrokollen) | polskie | (Lipińskie) |
|
Marchewki | Prostki | 1 | Marchewken | polskie | -- |
|
Miechowo | Prostki | 1 | Miechowen | polskie | -- |
|
Miłusze | Prostki | 1~4 | Mylussen | polskie | (Milusze?) |
|
Niedźwiedzkie | Prostki | 1 | Niedzwetzken | polskie | -- |
|
Nowaki | Prostki | 1 | Nowacken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Brüderfelde. |
Olszewo | Prostki | 1 | Olschewen | polskie | -- |
|
Ostrykół | Prostki | 1 | Ostrokollen | polskie | -- |
|
Popowo | Prostki | 1 | Popowen | polskie (tłum. z niem.) | -- |
|
Prostki | Prostki | 1 | Prostken | pruskie lub słowiańskie | -- | Nazwa o niepewnym pochodzeniu. Białuński dopuszcza możliwość bałtyckiego pochodzenia (od prus. brastan "bród"). |
Rożyńsk Wielki | Prostki | 1 | Klein Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Sokółki | Prostki | 1 | Sokolken | polskie | -- |
|
Sołtmany | Prostki | 1 | Soltmahnen | osobowe (niemieckie?) | -- | Po wyjaśnienia etymologiczne, zob. Sołtmany w gm. Kruklanki. |
Taczki | Prostki | 1 | Tatzken | jaćwieskie | -- | 1507 Taytzken. Bałtycka nazwa odosobowa, od nazwiska pierwszych posiadaczy wsi. |
Wiśniowo Ełckie | Prostki | 1*~4? | Wischniewen | polskie | (Wiśniewo) |
|
Wojtele | Prostki | 1 | Woytellen | jaćwieskie | -- |
|
Zawady-Tworki | Prostki | 4 | Sawadden (bei Wischniewen) | polskie | Zawady (Zawady-Strażnica?) |
|
Żelazki | Prostki | 1 | Zielasken | polskie | -- |
|
Bałamutowo | Stare Juchy | 1 | Ballamutowen | polskie | -- |
|
Czerwonka | Stare Juchy | 1 | Czerwonken | polskie (tłum. z niem.) | -- |
|
Dobra Wola | Stare Juchy | 1 | Dobrowolla | polskie | -- |
|
Gorło | Stare Juchy | 1 | Gorlen | pruskie? | -- |
|
Gorłówko | Stare Juchy | 1 | Gorlowken | prusko-polskie | (Gorłówka?) |
|
Grabnik | Stare Juchy | 1 | Grabnick | polskie | -- |
|
Grabnik-Osada | Stare Juchy | 6 | Karlewen | polskie | Karlewo |
|
Jeziorowskie | Stare Juchy | 1 | Jesziorowsken | polskie | -- |
|
Kałtki | Stare Juchy | 1 | Kaltken | pruskie | -- |
|
Królowa Wola | Stare Juchy | 1 | Krolowolla | polskie | -- |
|
Nowe Krzywe | Stare Juchy | 4 | Klein Krzywen | polskie? | Wólka (Krzywska) |
|
Stare Krzywe | Stare Juchy | 1 | Alt Krzywen | polskie? | -- |
|
Liski | Stare Juchy | 1 | Lysken | polskie | -- |
|
Łaśmiady | Stare Juchy | 1 | Laszmiaden | pruskie (spoloniowane) | -- |
|
Olszewo | Stare Juchy | 1 | Olschöwen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Frauenfließ. |
Orzechowo | Stare Juchy | 1 | Orzechowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1924-45: Nußberg. |
Ostrów | Stare Juchy | 1 | Werder | niemieckie | -- | Dawniej też: Sobrost (tylko u Kętrzyńskiego), nazwa zapewne pruskiego pochodzenia. Potrzebna dokumentacja i więcej informacji. |
Panistruga | Stare Juchy | 1 | Panistrugga | polskie | -- |
|
Płowce | Stare Juchy | 1 | Plowczen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Plötzendorf. |
Rogale | Stare Juchy | 1 | (Groß) Rogallen | polskie | -- | Dawniej dwie wsi - Rogale Wielkie i Małe (także jako: Rogale i Rogalki). Już przed wojną miejscowości były połączone. |
Rogalik | Stare Juchy | 1 | Rogallicken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinrosenheide. |
Sikory Juskie | Stare Juchy | 1* | Schikorren (bei Jucha) | polskie | (Sikory) |
|
Skomack Wielki | Stare Juchy | 1 | (Groß) Skomatzko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Skomack Wielki-Osada | Stare Juchy | 5 | Thalau | pruskie? | Tulewo |
|
Stare Juchy | Stare Juchy | 1 | (Alt) Jucha | polskie | -- |
|
Szczecinowo | Stare Juchy | 1 | Szczeczinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1925-45: Steinberg. |
Tamkowo | Stare Juchy | 3 (2?) | Hohenau | polskie | -- |
|
Zawady Ełckie | Stare Juchy | 1* | Sawadden (bei Jucha) | polskie | (Zawady) |
|
Powiat olecki
Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnej gminy Filipów (pow. suwalski, woj. podlaskie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Olecko | Olecko (miasto) | 1 | Marggrabowa | polskie | -- |
|
Dworek Mazurski | Olecko (miasto) | 6 | Klein Lassek | polskie | Lasek Mały |
|
Lesk | Olecko (miasto) | 2? | Legahof | hybryda (prus. + niem.) | -- | Brak tradycji. Nazwa utworzona od n. rzeki Legi, pruskiego pochodzenia. Powojenna urzędowa n. pol. nawiązuje do tego źródłosłowu, jednak w nieewidentny sposób (Lesk niby Leg- + -ьsk, jest to jednak rozwój zaaranżowany sztucznie - taka nazwa raczej nie powstałaby naturalnie w czasach współczesnych). W Leydingowej formie Legowo widać ten pruski rdzeń o wiele wyraźniej. Z drugiej strony, wobec braku polskiej tradycji, może lepiej nic nie zmieniać. |
Siejnik | Olecko (miasto) | 3 | Elisenhöhe | niemieckie | -- | |
Szczygły | Olecko (miasto) | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | Dziś osada stanowi część osiedla Lesk. Jej nazwa dziś raczej nie funkcjonuje. Brak przedwojennej tradycji. |
Bialskie Pole | Kowale Oleckie | 3~2 | (Adlig) Neufelde | niemieckie | -- |
|
Borkowiny | Kowale Oleckie | 1 | Borkowinnen | polskie | -- |
|
Budki | Kowale Oleckie | 1 | Buttken | pruskie | -- |
|
Chełchy | Kowale Oleckie | 1 | Chelchen (bei Kowahlen) | polskie (osobowe) | -- |
|
Cicha Wólka | Kowale Oleckie | 3 | Grappendorf | niemieckie | -- |
|
Czerwony Dwór | Kowale Oleckie | 1 | Rothebude | niemieckie | -- |
|
Czukty | Kowale Oleckie | 1 | Czukten | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schuchten. |
Daniele | Kowale Oleckie | 1 | Daniellen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinreimannswalde. |
Dorsze | Kowale Oleckie | 1 | Dorschen | polskie | -- | |
Drozdowo | Kowale Oleckie | 1 | Drosdowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Drosten. |
Drozdówko | Kowale Oleckie | 2 | Salzwedel | niemieckie | -- |
|
Golubie Wężewskie | Kowale Oleckie | 1* | Gollubien (bei Czychen) | prusko-jaćwieskie? | (Golubie) |
|
Golubki | Kowale Oleckie | 1 | Gollubien (bei Marggrabowa) | prusko-jaćwieskie? | -- |
|
Gorczyce | Kowale Oleckie | 1 | Gortzitzen | polskie | -- |
|
Gościrady | Kowale Oleckie | 5 | Julienhof | niemieckie | Juliany |
|
Guzy | Kowale Oleckie | 1 | Guhsen | słowiańskie? | -- | Według autorów NMP, nazwa przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Por. jednak wieś Guzowy Piec, dawn. obocz. Guzy (pow. olsztyński, gm. Gietrzwałd), która ma pochodzenie pruskie. |
Jabłonowo | Kowale Oleckie | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- |
|
Kilianki | Kowale Oleckie | 2 | Friedensdorf | niemieckie | -- |
|
Kiliany | Kowale Oleckie | 1 | Kiliannen | polskie (osobowe) | -- | W latach 1938-45 pisane: Kilianen. |
Koniszki | Kowale Oleckie | 4 | Theerofen | niemieckie | Kalniszki Małe |
|
Kowale Oleckie | Kowale Oleckie | 1* | Kowahlen | polskie | (Kowale) |
|
Kucze | Kowale Oleckie | 1 | Kutzen | polskie (osobowe) | -- | Gwarowo: Kuce. |
Lakiele | Kowale Oleckie | 1 | Lakellen | litewskie | -- |
|
Leśny Zakątek | Kowale Oleckie | 3 | Waldkater | niemieckie | -- | Brak u Leydinga i w ustaleniach KUNM. Być może ten dawny ośrodek wypoczynkowy (dziś osada leśna) nie był wówczas uważany za osobną miejscowość. Brak polskiej tradycji. |
Monety | Kowale Oleckie | 1 | Monethen | osobowe (pruskie?) | -- | Gwarowo: Moneti. |
Mściszewo | Kowale Oleckie | 5 | Karlsfeld | niemieckie | Karolówka | Brak tradycji. Nazwa uchwalona po wojnie jest pseudosłowiańskim chrztem nazewniczym, toteż przychylam się do notowanej przez Leydinga formy Karolówka. Powojenne mapy odnotowują również formę Karolin. |
Piastowo | Kowale Oleckie | 6 | Friedrichshof | niemieckie | Pieńkówka |
|
Rogojny | Kowale Oleckie | 4 | Forsthaus Rogonnen | pruskie | Rogonie (Leśne?) | Zob. też niżej Rogojny (gm. Świętajno). Nazwa leśniczówki ponowiona od tej wsi. |
Rogówko | Kowale Oleckie | 1 | Rogowken | polskie | -- |
|
Sokółki | Kowale Oleckie | 1 | Sokolken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Halldorf. |
Stacze | Kowale Oleckie | 1 | Statzen | osobowe (pruskie?) | -- |
|
Stożne | Kowale Oleckie | 1 | Stoosznen | słowiańskie | -- |
|
Szarejki | Kowale Oleckie | 1 | Schareyken | litewskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Schareiken. |
Szeszki | Kowale Oleckie | 1 | Seesken | litewskie | -- |
|
Szwałk | Kowale Oleckie | 1 | (Klein) Schwalg | pruskie | -- |
|
Wężewo | Kowale Oleckie | 1 | Wensöwen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Eibenau. |
Wierzbianki | Kowale Oleckie | 1 | Wiersbianken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Lichtenhain. |
Zawady Małe | Kowale Oleckie | 1 | Klein Sawadden | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwalgenort. |
Zawady Oleckie | Kowale Oleckie | 1* | Sawadden | polskie | (Zawady) | Nazwa w latach 1938-45: Schwalgenort. |
Żydy | Kowale Oleckie | 1 | Sydden | polskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Sidden. |
Babki Gąseckie | Olecko | 1* | Babken (bei Gonsken) | polskie | (Babki) |
|
Babki Oleckie | Olecko | 1* | Babken (bei Marggrabowa) | polskie | (Babki) |
|
Biała Olecka | Olecko | 1* | Bialla | polskie | (Biała) |
|
Borawskie | Olecko | 1 | Borawsken | polskie | -- |
|
Borawskie Małe | Olecko | 1 | Klein Borawsken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleindeutscheck. |
Dąbrowskie | Olecko | 1 | Dombrowsken | polskie | -- |
|
Dobki | Olecko | 1 | Dobken | polskie lub pruskie (spolszczone) | -- |
|
Doliwy | Olecko | 1 | Doliwen | polskie | -- |
|
Duły | Olecko | 1 | Dullen | pruskie (osobowe) | -- | |
Dzięgiele Oleckie | Olecko | 1* | Dzingellen | polskie | (Dzięgiele) | Nazwa w latach 1938-45: Dingeln. |
Gąski | Olecko | 1 | Gonsken | polskie | -- |
|
Gordejki | Olecko | 1 | Gordeyken | jaćwiesko-pruskie | -- |
|
Gordejki Małe | Olecko | 1 | Klein Gordeyken | jaćwiesko-pruskie | -- | W latach 1938-45 pisownia: Kleingordeiken. |
Imionki | Olecko | 1 | Prostkergut | hybryda (pol. + niem.) | -- |
|
Jaśki | Olecko | 1 | Jaschken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Jesken. |
Judziki | Olecko | 1 | Judzicken | jaćwieskie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1929-45: Wiesenhöhe. |
Kijewo | Olecko | 1 | Kiöwen | polskie | -- |
|
Kukowo | Olecko | 1 | Kukowen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Lenarty | Olecko | 1 | Lehnarten | polskie (osobowe) | -- | Gwarowo: Lenartï. |
Lipkowo | Olecko | 2 | Lindenhof | niemieckie | -- | |
Łęgowo | Olecko | 1 | Lengowen | polskie | -- |
|
Możne | Olecko | 1 | Moosznen | polskie | -- |
|
Olszewo | Olecko | 1 | Olschöwen | polskie | -- |
|
Pieńki | Olecko | 4 | Stobbenort | niemieckie | Stobinort |
|
Plewki | Olecko | 1 | Plöwken | polskie | -- | Gwarowo: Plyfkˊi. |
Pomiany | Olecko | 1 | Pomiannen | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kelchdorf. |
Przytuły | Olecko | 1 | Przytullen | polskie | -- |
|
Raczki Wielkie | Olecko | 1 | Groß Retzken | polskie | -- |
|
Rosochackie | Olecko | 1 | Rosochatzken | polskie | -- |
|
Sedranki | Olecko | 1 | Seedranken | pruskie | -- |
|
Skowronki | Olecko | 3 | Birkenort | niemieckie | -- | |
Szczecinki | Olecko | 1 | Sczeczinken | polskie | -- | Nazwa w latach 1916-45: Eichhorn. |
Ślepie | Olecko | 1 | Schlepien | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Świdry | Olecko | 1 | Schwiddern | polskie | -- | |
Wólka Kijewska | Olecko | 2 | Kiöwenhorst | hybryda (pol. + niem.) | -- | Brak tradycji. Nazwa nawiązuje do pobliskiego Kijewa (p. wyżej), co powojenna nazwa, nadana przez KUNM, zachowuje. |
Zabielne | Olecko | 1 | Sabielnen | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Podersbach. |
Zajdy | Olecko | 1 | Sayden | pruskie | -- |
|
Zatyki | Olecko | 1 | Sattycken | pruskie? | -- |
|
Zielonówek | Olecko | 2 | Grüneberg | niemieckie | -- | |
Barany | Świętajno | 1 | Barannen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Barnen. |
Borki | Świętajno | 1 | Borken | polskie | -- | |
Chełchy | Świętajno | 1 | Chelchen (bei Duneyken) | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kelchen. |
Cichy | Świętajno | 1 | Czychen | polskie | -- |
|
Dudki | Świętajno | 1 | Duttken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Sargensee. |
Dunajek | Świętajno | 1 | Duneyken | słowiańskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Duneiken. |
Dworackie | Świętajno | 1 | Dworatzken | polskie | -- |
|
Dybowo | Świętajno | 1 | Diebowen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Diebauen. |
Giże | Świętajno | 1 | Giesen | słowiańskie | -- | Nazwa ponowiona od wsi Giże w pow. łeckim (gm. Ełk), p. wyżej. |
Gryzy | Świętajno | 1 | Griesen | słowiańskie | -- |
|
Jelonek | Świętajno | 6 | Grünheide | niemieckie | Zielonki |
|
Jurki | Świętajno | 1 | Jurken | polskie | -- |
|
Jurkowo | Świętajno | 3? | Sedan (?) | niejasne | -- | Obecna popegeerowska miejscowość Jurkowo zdaje się odpowiadać obiektowi, widniejącemu na przedwojennych mapach jako Sedan. Na próżno takiej nazwy szukać w przedwojennej polskiej literaturze, u Leydinga czy w ustaleniach KUNM. Nie mam również pojęcia, co ta nazwa mogłaby oznaczać i/lub od czego się wywodzić. W zasadzie jedyną informacją na temat tej osady przed wojną, do której udało mi się dotrzeć, jest hasło w pracy F. Gausego ("Neue Ortsnamen in Ostpreussen seit 1800"), według której powstała ona w 1874 jako Abbau Jenozewski (n. od nazwiska właściciela, nazwisko jest wyraźnie polskie, ale nie wiem do końca jak je rozszyfrować) i była wybudowaniem przynależącym do Sulejek. Dzisiejsza nazwa Jurkowo zdaje się być zupełnie przypadkowa. Potrzebne więcej informacji na temat historii miejscowości i jej nazwy. |
Kije | Świętajno | 6? | Röbel | niemieckie? | Rebel |
|
Krzywe | Świętajno | 1 | Krzywen | polskie | -- |
|
Kukówko | Świętajno | 1 | Kukowken | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Leśniki | Świętajno | 1 | Leschnicken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinheinrichstal. |
Mazury | Świętajno | 1 | Masuhren | polskie | -- |
|
Niemsty | Świętajno | 5 | Könitzberg | niemieckie (osobowe) | Kończewko |
|
Nowiny | Świętajno | 1 | Neusaß | niemieckie | -- | Dosłowne tłumaczenie, znane już przed wojną. |
Orzechówko | Świętajno | 1 | Orzechowken | polskie | -- |
|
Pietrasze | Świętajno | 1 | Pietraschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Petersgrund. |
Połom | Świętajno | 1 | Polommen | słowiańskie | -- |
|
Rogojny | Świętajno | 4 | Rogonnen | osobowe (bałtyckie?) | Rogonie |
|
Rogowszczyzna | Świętajno | 1 | Rogowszisna | polskie | -- |
|
Smolnik | Świętajno | 4 | Theerbude | niemieckie | Terbuda | Przed wojną n. niem. spolszczano fonetycznie jako Terbuda. Nazwa obecna, choć nawiązuje luźno do oryginału, jest sztucznym tworem KUNM. |
Sulejki | Świętajno | 1 | Suleyken | litewsko-jaćwieskie | -- |
|
Świętajno | Świętajno | 1 | Schwentainen | pruskie | -- |
|
Wronki | Świętajno | 1 | Wronken | polskie | -- |
|
Zalesie | Świętajno | 1 | Salleschen | polskie | -- |
|
Bartkowski Dwór | Wieliczki | 2 | Bartkenhof | hybryda (pol. + niem.) | -- | N. majątku nawiązuje do pobliskiej wsi Bartki (niem. Bartken), która w okresie PRL przestała istnieć. |
Cimochy | Wieliczki | 1 | (Groß) Czymochen | słowiańskie (osobowe) | -- |
|
Cimoszki | Wieliczki | 1 | Klein Czymochen | słowiańskie (osobowe) | -- |
|
Gąsiorowo | Wieliczki | 1 | Groß Gonschorowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Klinken. |
Gąsiorówko | Wieliczki | 1 | Klein Gonschorowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kleinkiöwen. |
Godziejewo | Wieliczki | 6 | Refusowiszna | polskie (osobowe) | Refuzowizna |
|
Guty | Wieliczki | 1 | Gutten | pruskie | -- | Gwarowo: Gutï. |
Jelitki | Wieliczki | 1 | Jelittken | polskie | -- |
|
Kleszczewo | Wieliczki | 1 | Kleschöwen | polskie | -- |
|
Krupin | Wieliczki | 1 | Krupinnen | pruskie? | -- |
|
Krzyżewko | Wieliczki | 1 | Krzysöwken | polskie | -- | Nazwa w latach 1927-45: Kreuzdorf. |
Małe Olecko | Wieliczki | 1 | Klein Oletzko | polskie | -- |
|
Markowskie | Wieliczki | 1 | Markowsken | polskie | -- |
|
Niedźwiedzkie | Wieliczki | 1 | Niedzwetzken | polskie | -- |
|
Norki | Wieliczki | 2 | Nordenburg | niemieckie | -- | Brak tradycji. Po wojnie nadano nazwę nawiązującą do pobliskich Nor (p. niżej). Już przed wojną w niem. te nazwy były powiązane. |
Nory | Wieliczki | 1 | Nordenthal | niemieckie | -- | Nazwa pol. Nory, znana przed wojną, prawdopodobnie powstała ze spolszczenia fonetycznego I członu n. niemieckiej. Autorzy NMP przypisują jej autorstwo Kętrzyńskiemu. |
Nowe Raczki | Wieliczki | 1 | Neu Retzken | polskie | -- |
|
Nowy Młyn | Wieliczki | 1 | Neumühl | niemieckie | -- | |
Puchowica | Wieliczki | 3 | Friedrichsberg | niemieckie | -- |
|
Puchówka | Wieliczki | 1? | Puchowken | polskie | (Puchówko?) |
|
Rynie | Wieliczki | 1 | Ringen | pruskie | -- |
|
Sobole | Wieliczki | 1 | Sobollen | polskie? | -- |
|
Starosty | Wieliczki | 1 | Starosten | polskie | -- |
|
Szeszki | Wieliczki | 1 | Seesken (bei Czymochen) | litewskie | -- |
|
Urbanki | Wieliczki | 1 | Urbanken | polskie | -- | |
Wieliczki | Wieliczki | 1 | Wielitzken | słowiańskie | -- |
|
Wilkasy | Wieliczki | 1 | Willkassen | pruskie | -- | |
Wojnasy | Wieliczki | 1 | Woynassen | polskie (osobowe) | -- |
|
Garbas Drugi | Filipów (woj. podlaskie) | 1* | Garbassen | prusko-jaćwieskie | (Garbas) |
|
Mieruniszki | Filipów (woj. podlaskie) | 1 | Mierunsken | jaćwieskie | -- |
|
Powiat gołdapski
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Gołdap | Gołdap (miasto) | 1 | Goldap | pruskie | -- |
|
Antomieszki | Banie Mazurskie | 1 | Antmeschken | litewskie | -- |
|
Audyniszki | Banie Mazurskie | 1 | Audinischken | litewskie | -- |
|
Banie Mazurskie | Banie Mazurskie | 1* | Benkheim | pruskie | (Banie) |
|
Borek | Banie Mazurskie | 1 | Borreck | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bergenwald. |
Brożajcie | Banie Mazurskie | 1 | Broszaitschen | litewskie | -- |
|
Budziska | Banie Mazurskie | 1 | Budzisken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Herbsthausen C. |
Czupowo | Banie Mazurskie | 1 | Schupowen | polskie (osobowe) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Schuppau. |
Dąbrówka Polska | Banie Mazurskie | 1 | Polnisch Dombrowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1904-45: Talheim. |
Gasewo | Banie Mazurskie | 1 | Gassewen | słowiańskie | -- |
|
Grodzisko | Banie Mazurskie | 1 | Grodisko | polskie | -- |
|
Grunajki | Banie Mazurskie | 1 | Gruneyken | pruskie | -- |
|
Gryżewo | Banie Mazurskie | 5 | Griesgirren | litewskie | Gryżgiry |
|
Jagiele | Banie Mazurskie | 1 | Jagellen | bałtyckie | -- |
|
Jagoczany | Banie Mazurskie | 5 | Gleisgarben | pruskie | Glazgarby |
|
Janki | Banie Mazurskie | 1 | Klein Jahnen | polskie | -- |
|
Jeglewo | Banie Mazurskie | 2~3 | Tannenberg | niemieckie | -- | U Leydinga: Jeglijewo, co jest luźnym przekładem nazwy niemieckiej, opartym na gwarowym słowie jeglija "świerk" (zapożyczenie bałtyckie, por. lit. eglė). Ostatecznie nazwa przyjęta w postaci Jeglewo. Niewykluczone, że dodatkowym motywem przyjęcia takiej nazwy mogło być podobieństwo do pobliskiej wsi Jagiele (tak uważa Szcześniak). |
Kierzki | Banie Mazurskie | 1 | Kerschken | polskie | -- | Dawniej też: Kierzek (Teka Toruńska). |
Klewiny | Banie Mazurskie | 1 | Klewienen | litewskie | -- |
|
Kruki | Banie Mazurskie | 1 | Krugken | polskie | -- | W latach 1938-45 pisane: Krucken. |
Kulsze | Banie Mazurskie | 1 | Kulsen | litewskie | -- |
|
Liski | Banie Mazurskie | 1 | Klein Lissen | polskie | -- | Zob. niżej Lisy. |
Lisy | Banie Mazurskie | 1 | Lissen | polskie | -- | W XVI w. obocznie niem. Springborn. |
Maciejowa Wola | Banie Mazurskie | 1 | Matzwolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Balschdorf. |
Miczuły | Banie Mazurskie | 1 | Mitschullen | bałtyckie | -- |
|
Mieczkówka | Banie Mazurskie | 1 | Mitschkowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Herbsthausen B. |
Mieduniszki Małe | Banie Mazurskie | 1 | Klein Medunischken | litewskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Medunen. |
Mieduniszki Wielkie | Banie Mazurskie | 1 | Groß Medunischken | litewskie | -- |
|
Nowiny | Banie Mazurskie | 1 | Naujehnen | litewskie | -- |
|
Obszarniki | Banie Mazurskie | 2 | Abschermeningken | litewskie | -- |
|
Owczary | Banie Mazurskie | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia |
|
Radkiejmy | Banie Mazurskie | 2 | Radtkehmen | litewskie | -- |
|
Rapa | Banie Mazurskie | 1 | Angerapp | pruskie (hydronimiczne) | -- |
|
Rogale | Banie Mazurskie | 1 | Rogahlen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Gahlen. |
Różanka-Dwór | Banie Mazurskie | 2 | Rosental | niemieckie | (Różanka) | Nie łatwiej byłoby po prostu Różanka? Ten człon dookreślający niczemu tutaj nie służy. |
Sapałówka | Banie Mazurskie | 1 | Sapallen | pruskie | -- |
|
Skaliszkiejmy | Banie Mazurskie | 2 | Skallischkehmen | litewskie | -- |
|
Stadnica | Banie Mazurskie | 3 | Wilhelmshof | niemieckie | -- | |
Stare Gajdzie | Banie Mazurskie | 2 | Alt Ballupönen | litewskie | -- |
|
Surminy | Banie Mazurskie | 1 | Surminnen | pruskie | -- | 1345 Surmynne, 1540 Serminen |
Szarek | Banie Mazurskie | 5 | Zargen | pruskie | Sargi |
|
Ściborki | Banie Mazurskie | 5 | Stobrigkehlen | litewskie | Stobrykiele |
|
Śluza | Banie Mazurskie | 1 | Schleuse | niemieckie | -- | |
Węgorapa | Banie Mazurskie | 1~2 | Försterei Angerapp | pruskie (hydronimiczne) | -- |
|
Widgiry | Banie Mazurskie | 1 | Wittgirren | litewskie | -- |
|
Wierzby | Banie Mazurskie | 6 | Heinrichswalde | niemieckie | Henrychswałd | W Tece Toruńskiej spolszczenie: Henrychswałd. Może dość "ciężkostrawne", ale zdecydowanie lepsze od obowiązującego chrztu KUNM, który jest kompletnie ahistoryczny. |
Wólka | Banie Mazurskie | 1 | Wolken | polskie | -- | Dawniej też: Wesołówko (w XVII w. - 1605 Wessolowken). |
Wróbel | Banie Mazurskie | 1 | Sperling | niemieckie | -- | Nazwa od nazwiska założyciela, Marcina Sperlinga. Przez Mazurów potraktowana dosłownie. |
Zakałcze Wielkie | Banie Mazurskie | 1 | Groß Sakautschen | litewskie (?) | -- |
|
Zawady | Banie Mazurskie | 1 | Sawadden | polskie | -- |
|
Zielony Lasek | Banie Mazurskie | 1 | Grünwalde | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Nowa Dąbrówka - n. relacyjna do wsi Dąbrówka Polska (p. wyżej). Ta nazwa jednak nie pojawia się nigdzie indziej, a Teka Toruńska podaje n. polską taką, jak obecnie. |
Ziemianki | Banie Mazurskie | 3 | Schönbund | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Powojenna nazwa Ziemianki relacyjna, ponowiona od sąsiednich Ziemian (p. niżej). Jest to jednak "chrzest", bez uzasadnienia historycznego. |
Ziemiany | Banie Mazurskie | 1 | Ziemianen | polskie | -- | W latach 1938-45 miejscowość włączona do Kulsz. |
Żabin | Banie Mazurskie | 1 | Groß Szabienen | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Stary Żabin | Banie Mazurskie | 1* | Königlich Szabienen | pruskie (spolonizowane) | (Żabin Królewski) |
|
Barcie | Dubeninki | 4 | Thewelkehmen | litewskie | Bordzie |
|
Będziszewo | Dubeninki | 6 | Padingkehmen | litewskie | Padyniszki |
|
Bludzie Małe | Dubeninki | 1 | Klein Bludszen | bałtyckie | -- |
|
Bludzie Wielkie | Dubeninki | 1 | Groß Bludszen | bałtyckie | -- |
|
Błąkały | Dubeninki | 4 | Blindgallen | pruskie/jaćwieskie | Troknie |
|
Błędziszki | Dubeninki | 1 | Blindischken | litewskie | -- |
|
Boczki | Dubeninki | 6~5 | Försterei Budweitschen | litewskie | Budwiecie Leśne |
|
Budwiecie | Dubeninki | 1 | Budweitschen | litewskie | -- |
|
Czarne | Dubeninki | 1 | Czarnen | polskie | -- |
|
Degucie | Dubeninki | 4 | Dagutschen | litewskie | Dagucie |
|
Dubeninki | Dubeninki | 1 | Dubeningken | litewskie | -- |
|
Kiekskiejmy | Dubeninki | 1 | Kögskehmen | litewskie | -- |
|
Kiepojcie | Dubeninki | 4 | Eszergallen | litewskie | Kiepejcie |
|
Kociołki | Dubeninki | 1? | Kotziolken | polskie | (Kociołek?) |
|
Lenkupie | Dubeninki | 1 | Lengkupchen | litewskie | -- |
|
Linowo | Dubeninki | 1 | Linnawen | pruskie? | -- |
|
Łoje | Dubeninki | 1 | Loyen | słowiańskie? | -- |
|
Łysogóra | Dubeninki | 6 | Keppurdeggen | litewskie | Kiepurdegi |
|
Maciejowięta | Dubeninki | 6 | Matznorkehmen | litewskie | Macnaryszki |
|
Markowo | Dubeninki | 1 | Markawen | litewskie (spolszczone?) | -- |
|
Marlinowo | Dubeninki | 1 | Marlinowen | polskie (osobowe) | -- |
|
Meszno | Dubeninki | 4 | Meschkrupchen | litewskie | Mieszkrupie |
|
Orliniec | Dubeninki | 4 | Adlersfelde | niemieckie | Adlerfelt | W Tece Toruńskiej: Adlerfelt. Takie spolszczenie może się wydawać trochę "ciężkostrawne" i nieakceptowalne. Jednak ze względu na pominięcie -s-, stałe ubezdźwięcznione -t i odmienność nazwy (zaświadczone: do Adlerfeltu), mamy do czynienia z faktycznie zasymilowaną, spolszczoną formą i jest ona z pewnością lepsza od sztucznego, KUNMowskiego "Orlińca". |
Ostrowo | Dubeninki | 1 | Ostrowen | polskie | -- |
|
Pluszkiejmy | Dubeninki | 4 | Plautzkehmen | polskie | Płockieny |
|
Pobłędzie | Dubeninki | 1? | Pablindschen | jaćwieskie? | (Poblindzie?) |
|
Przerośl Gołdapska | Dubeninki | 1* | Präroszlehnen | polskie (zlitewszczone) | (Przerośl) |
|
Przesławki | Dubeninki | 1? | Präslauken | litewskie | (Przesławka?) |
|
Redyki | Dubeninki | 1~4? | Reddicken | pruskie | (Radyki?) |
|
Rogajny | Dubeninki | 4 | Rogainen | pruskie | Rogonie |
|
Skajzgiry | Dubeninki | 1 | Skaisgirren | litewskie | -- |
|
Stańczyki | Dubeninki | 4 | Staatshausen | bałtyckie (zniemczone) | Staciówka |
|
Sumowo | Dubeninki | 1 | Summowen | jaćwieskie? | -- |
|
Tuniszki | Dubeninki | 1 | Upidamischken | litewskie | -- |
|
Wobały | Dubeninki | 4 | Pabbeln | litewskie | Pable |
|
Wysoki Garb | Dubeninki | 4 | Auxkallen | litewskie | Uszkalnie |
|
Zawiszyn | Dubeninki | 6 | Katharinenhof | niemieckie | Katrynka | W Tece Toruńskiej spolszczenie Katrynka. Forma obecna jest chrztem nazewniczym, nacechowanym ideologicznie. |
Żabojady | Dubeninki | 1 | Szabojeden | polskie | -- |
|
Żerdziny | Dubeninki | 6 | Serteggen | pruskie lub litewskie | Sertagi |
|
Żytkiejmy | Dubeninki | 1 | Szittkehmen | litewskie | -- |
|
Babki | Gołdap | 1 | Babken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Steinbrück. |
Bałupiany | Gołdap | 1 | Ballupönen | litewskie | -- |
|
Barkowo | Gołdap | 4 | Barkehmen | jaćwieskie | Barkiejmy |
|
Bitkowo | Gołdap | 1 | Bittkowen | pruskie (spolszczone)? | -- |
|
Boćwinka | Gołdap | 1 | Bodschwingken | polskie | -- |
|
Nowa Boćwinka | Gołdap | 1 | Neu Bodschwingken | polskie | -- |
|
Boćwiński Młyn | Gołdap | 1 | Bodschwingken Mühle | polskie | -- | Nazwa w latach 1938–1945: Herandstaler Mühle. |
Botkuny | Gołdap | 1 | Buttkuhnen | litewskie | -- |
|
Bronisze | Gołdap | 1 | Bronischken | polskie | -- |
|
Czarnowo Wielkie | Gołdap | 4 | Groß Jodupp | litewskie | Czarnówko |
|
Dąbie | Gołdap | 4 | Eichenort | niemieckie (tłum. z pol.?) | Dębowo | Teka Toruńska podaje Dębowo jako starszy wariant nazwy Eichenort (możliwe nawet, że forma polska była pierwsza). Obecna nazwa Dąbie jest więc już wtórnym, powojennym spolszczeniem n. niem., ustalonym przez KUNM. |
Dunajek | Gołdap | 1 | (Groß) Duneyken | polskie | -- |
|
Dunajek Mały | Gołdap | 1 | Klein Duneyken | polskie | -- |
|
Dzięgiele | Gołdap | 1 | Dzingellen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Widmannsdorf. |
Galwiecie | Gołdap | 2 | Gehlweiden | litewskie | -- |
|
Gieraliszki | Gołdap | 1 | Gerehlischken | litewskie | -- |
|
Główka | Gołdap | 1 | Glowken | polskie | -- |
|
Górne | Gołdap | 1 | Gurnen | polskie | -- |
|
Grabowo | Gołdap | 1 | Grabowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Arnswald. |
Grygieliszki | Gołdap | 1 | Grilskehmen | litewskie | -- |
|
Jabłońskie | Gołdap | 1 | Jeblonsken | polskie | -- |
|
Jabramowo | Gołdap | 2 | Abrahamsruh | niemieckie | -- | Przyjęta po wojnie postać Jabramowo zdaje się pochodzić od gwarowego Jabram, Jebram (=Abraham). Nie znajduję jednak potwierdzenia przedwojennego dla takiej formy. |
Janowo | Gołdap | 2 | Johannisberg | niemieckie | -- | |
Jany | Gołdap | 1 | Groß Jahnen | polskie | -- | Zob. też Janki (gm. Banie Mazurskie). |
Jeziorki Małe | Gołdap | 1 | Klein Jesziorken | polskie | -- | Nazwa w latach 1930-45: Kleinschöntal. |
Jeziorki Wielkie | Gołdap | 1 | (Groß) Jesziorken | polskie | -- |
|
Juchnajcie | Gołdap | 4 | Juckneitschen | litewskie | Juknajcie |
|
Jurkiszki | Gołdap | 2 | Jörkischken | bałtyckie | -- |
|
Kalniszki | Gołdap | 1 | Kallnischken | litewskie | -- |
|
Kamionki | Gołdap | 1 | Kamionken | polskie | -- |
|
Kolniszki | Gołdap | 1 | Collnischken | litewskie | -- |
|
Kołkowo | Gołdap | 4 | Kalkowen | pruskie (spolszczone)? | Kalkowo |
|
Konikowo | Gołdap | 3 | Kleeberg | niemieckie | -- | |
Kośmidry | Gołdap | 5 | Kosmeden | pruskie | Kosmedy | Nie wierzę w możliwość pochodzenia tej nazwy od nazw. Kośmider (jak uważa K. Szcześniak). Z całą pewnością mamy tutaj do czynienia z nazwą pruską z członem -meddjan (las), por. (dość jednoznaczny) zapis Kosmedien z 1564. Dlatego też forma ustalona przez KUNM jest nieakceptowalna. W powojennym użyciu (przedwojennej tradycji brak) jest za to zaświadczona forma Kosmedy i to ona moim zdaniem najlepiej oddaje pruski oryginał. |
Kowalki | Gołdap | 1 | Kowalken | polskie | -- |
|
Kozaki | Gołdap | 1 | Kosacken | polskie | -- |
|
Łobody | Gołdap | 5 | Liegetrocken | litewskie | Ligwarki |
|
Marcinowo | Gołdap | 1 | Marczinowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1934-45: Martinsdorf. |
Mażucie | Gołdap | 2 | Masutschen | litewskie | -- |
|
Nasuty | Gołdap | 4 | Nossuten | pruskie | Nosuty | W źródłach przedwojennych: Nosuta lub Nosuty (postać pluralna w Tece Toruńskiej). Forma dzisiejsza jest już nieludowa, ustalona po wojnie. |
Niedrzwica | Gołdap | 2 | Niederwitz | bałtyckie? | -- |
|
Okrasin | Gołdap | 3 | Kettenberg | niemieckie | -- | |
Osieki | Gołdap | 5 | Ostkehmen | litewskie | Ostkiejmy |
|
Osowo | Gołdap | 1 | Ossöwen | bałtyckie (spolszczone?) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Ossau. |
Ostrówko | Gołdap | 1 | Ostrowken | słowiańskie | -- |
|
Pietrasze | Gołdap | 1 | Pietraschen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Rauental. |
Pietraszki | Gołdap | 1 | Petrelskehmen | litewskie | -- |
|
Piękne Łąki | Gołdap | 2 | Schönwiese | niemieckie | -- | Brak znanej mi przedwojennej tradycji. Mimo to, KUNM zdecydowała się na dość nietypowy (jak na nich) krok - uchwaliła dosłowny przekład nazwy (mimo, że generalnie unikano dosłownego spolszczania nazw o niemieckim pochodzeniu). Co było powodem takiego posunięcia, trudno mi powiedzieć - nie znalazłem potwierdzenia istnienia takiego spolszczenia przed wojną (brak w Tece Toruńskiej i innych opracowaniach). Może więc po prostu zatwierdzono formę używaną przez nowych osadników? |
Pogorzel | Gołdap | 1 | Pogorzellen | polskie | -- |
|
Regiele | Gołdap | 1 | Regellen | pruskie | -- |
|
Rostek | Gołdap | 1 | Rosteck | polskie | -- | Nazwa w latach 1826-1945: Schöneberg. |
Rożyńsk Mały | Gołdap | 1 | Klein Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Rożyńsk Wielki | Gołdap | 1 | Groß Rosinsko | jaćwieskie (spolonizowane) | -- |
|
Rudzie | Gołdap | 1 | Rudzien | bałtyckie (spolszczone) | -- |
|
Samoniny | Gołdap | 2 | Samonienen | litewskie | -- |
|
Siedlisko | Gołdap | 6 | Altenbude | niemieckie | Stara Buda | Przed wojną: Stara Buda (zaświadczone już od XVIII w.), dosłowne tłumaczenie n. niemieckiej. Obecna nazwa to sztuczny chrzest KUNM. |
Skocze | Gołdap | 1 | Skötschen | litewskie | -- |
|
Skup | Gołdap | 1 | Hohenbrück | niemieckie | -- | Polska nazwa Skup istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej - potwierdza to Teka Toruńska, a Leyding notuje nawet zniemczony wariant Skuppe. Być może jest to spolszczona nazwa bałtycka (od lit. skūpas "marny, biedny"). |
Sokoły | Gołdap | 1 | Sokollen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Hainholz. |
Suczki | Gołdap | 1 | Sutzken | polskie | -- |
|
Szyliny | Gołdap | 2 | Schillinnen | litewskie | -- |
|
Tatary | Gołdap | 1 | Tartarren | polskie lub litewskie | -- |
|
Użbale | Gołdap | 1? | Uszballen | litewskie | (Użbole?) |
|
Wilkasy | Gołdap | 1 | Wilkassen | pruskie | -- |
|
Wiłkajcie | Gołdap | 2 | Wilkatschen | litewskie | -- |
|
Włosty | Gołdap | 1 | Flösten | słowiańskie? | -- | Nazwa w latach 1938-45: Bornberg. |
Wronki Wielkie | Gołdap | 1 | Groß Wronken | polskie | -- |
|
Wrotkowo | Gołdap | 6 | Friedrichowen | polskie (osobowe) | Frydrychowo |
|
Zatyki | Gołdap | 1 | Satticken | pruskie | -- | Szcześniak objaśnia z pol. (niby "wieś za tykami"). Powątpiewam w tę intepretację - por. Zatyki koło Zalewa. |
Żelazki | Gołdap | 1 | Szielasken | polskie | -- |
|
Powiat węgoborski (węgorzewski)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Węgorzewo | Węgorzewo | 4 | Angerburg | hybryda (prus. + niem.) | Węgobork |
|
Sobin | Węgorzewo (cz. miasta) | 5 | Karlshöh | niemieckie | Kariusz |
|
Bogumiły | Budry | 3 | Amalienhof | niemieckie | -- | Oboczny wariant w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych: Laski. Obie nazwy (urzędowa i oboczna) są tworami powojennymi, polskiej tradycji brak. |
Brzozówko | Budry | 1 | Brosowken | polskie | -- |
|
Budry | Budry | 1 | Buddern | pruskie lub litewskie | -- | |
Budzewo | Budry | 4 | Groß Budschen | pruskie lub litewskie | Bucie |
|
Dąbrówka | Budry | 1 | Dombrowken | polskie | -- |
|
Dowiaty | Budry | 1 | Dowiaten | bałtyckie (spolonizowane) | -- | |
Droglewo | Budry | 5 | (Neu) Karlshof | niemieckie | Karolewo | Obecna nazwa Droglewo jest kompletnie sztucznym, nieuzasadnionym chrztem KUNM. Choć przedwojennej tradycji brak, wolę przychylić się do Leydingowej formy Karolewo, jako oddającej n. niemiecką. |
Góry | Budry | 1 | Gurren | pruskie? | -- |
|
Grądy Węgorzewskie | Budry | 1* | Gronden | polskie | -- | Człon Węgorzewskie nadano już po wojnie, dla odróżnienia od innych miejscowości o tej nazwie (zwłaszcza wsi Grądy Kruklaneckie). W razie jego utrzymania, należałoby go zamienić na "Węgoborskie" (p. wyżej Węgorzewo). |
Kaczorowo | Budry | 5~6 | Waldhof | niemieckie | Pasternak |
|
Kaczorówko | Budry | 1 | Katzerowken | polskie | -- |
|
Koźlak | Budry | 3 | Wilhelmshöh | polskie | -- | |
Maryszki | Budry | 4 | Marienwalde | niemieckie | Mariowo | W źródłach niemieckich końca XVIII w. pojawia się forma Mariowen, która z pewnością odzwierciedla formę pol. *Mariowo, będącą spolszczeniem n. niem. Współczesna forma Maryszki (jakby stworzona na wzór nazw bałtyckich z końcówką -iszki/-yszki) jest już powojennym tworem KUNM. |
Mniszki | Budry | 2 | Nonnenberg | niemieckie | -- | |
Olszewo Węgorzewskie | Budry | 1* | Olschöwen | polskie | (Olszewo) | Nazwa w latach 1938-45: Kanitz. |
Ołownik | Budry | 1 | Launingken | pruskie | -- |
|
Ołownik (osada) | Budry | 5 | Alt Eszergallen | litewskie | Stare Eżergale |
|
Pawłowo | Budry | 1 | Paulswalde | niemieckie (tłum. z pol.?) | -- | Kętrzyński podaje dla roku 1570 formę źródłową Pauloua. Może więc postać polska pierwotna? Oprócz tego, źródła niemieckie podają też formy Pawlowen, Paulswolle (ta druga wskazywałaby na oboczną postać pol. Pawłowa Wola?). |
Pietrele | Budry | 1 | Pietrellen | bałtyckie (litewskie?) | -- |
|
Piłaki Małe | Budry | 1 | Klein Pillacken | pruskie | -- |
|
Piotrówko | Budry | 2 | Petersberg | niemieckie | -- | |
Pochwałki | Budry | 5~6 | Friedrichsfelde (bei Launingken) | niemieckie | Ołownik Mały |
|
Popioły | Budry | 1 | Popiollen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Albrechtswiesen. |
Rososze | Budry | 1? | Rossossen | słowiańskie? | -- |
|
Sąkieły Małe | Budry | 2 | Klein Sunkeln | pruskie | -- | |
Sąkieły Wielkie | Budry | 2 | Groß Sunkeln | pruskie | -- | |
Skalisze | Budry | 1 | Skallischen | litewskie | -- |
|
Sobiechy | Budry | 1 | Sobiechen | polskie | -- |
|
Wężówko | Budry | 1 | Wensowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Wensen. |
Więcki | Budry | 1 | Wenzken | polskie | -- | W XVI w. obocznie Więckowice (zapisy dok. Wentzkowitz, Wentzkowaten, Wentzken). |
Wola | Budry | 2~3 | Freyhof | niemieckie | -- | Wcześniejsza nazwa niem. Abbau Freyberg (od nazwiska). Miejscowość założona późno, bo dopiero w 1920. Nadana po wojnie nazwa polska jest tłumaczeniem członu Frey-, który jednak w rzeczywistości odnosi się do nazwiska właściciela. |
Wydutki | Budry | 1 | Storchenberg | niemieckie | -- | Nazwa pol. Wydutki (dawn. też Widutki) spotykana w literaturze już przed wojną, istniała obocznie do niemieckiej. Prawdopodobnie ma bałtyckie pochodzenie, ale przydałyby się dokładniejsze informacje. |
Zabrost Wielki | Budry | 2 | Groß Sobrost | pruskie | -- |
|
Dziaduszyn | Pozezdrze | 5~6? | Charlottenhof | niemieckie | Piłkowskie |
|
Gębałka | Pozezdrze | 1 | Gembalken | polskie | -- | Dawniej też: Gębałówka, Sikory (dok. 1562 Schikorren, Gembalowken). |
Harsz | Pozezdrze | 1 | Haarszen | pruskie | -- |
|
Nowy Harsz | Pozezdrze | 1 | Neu Haarszen | pruskie | -- |
|
Jakunówko | Pozezdrze | 1 | Jakunowken | polskie (osobowe) | -- |
|
Jasieńczyk | Pozezdrze | 4 | Klein Eschenort | niemieckie | Jasinort Mały |
|
Kirsajty | Pozezdrze | 1 | Kirsaiten | pruskie | -- | Nazwa osady ponowiona od pruskiej nazwy jez. Kirsajty. |
Krzywińskie | Pozezdrze | 1 | Krzywinsken | polskie | -- |
|
Kuty | Pozezdrze | 1 | Kutten | pruskie | -- | N. wsi ponowiona od hydronimu Kuta (niem. Kutte) - nazwa czterech jezior: Biała, Czarna, Krzywa i Głęboka Kuta. |
Okowizna | Pozezdrze | 1 | Numeiten | pruskie | -- |
|
Pieczarki | Pozezdrze | 1 | Pietzarken | polskie | -- |
|
Piłaki Wielkie | Pozezdrze | 1 | Groß Pillacken | polskie | -- |
|
Pozezdrze | Pozezdrze | 1 | Possessern | pruskie | -- |
|
Przerwanki | Pozezdrze | 1 | Przerwanken | polskie | -- |
|
Przytuły | Pozezdrze | 1 | Przytullen | polskie | -- |
|
Radziszewo | Pozezdrze | 4 | Karlsfelde | niemieckie | Karłówka |
|
Róg | Pozezdrze | 1 | Roggen | polskie | -- | |
Sapieniec | Pozezdrze | 3 | Karlsberg | niemieckie | -- | Brak przedwojennej polskiej tradycji. Nadana po wojnie nazwa pol. Sapieniec (u Leydinga podobnie - Sapinek) nawiązuje do przepływającej nieopodal rzeczki Sapiny (niem. Sapine Fließ). |
Skłodowo | Pozezdrze | 1 | Sklodowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Kloden. |
Stręgielek | Pozezdrze | 1 | Klein Strengeln | pruskie | -- | 1550 Strenglinchen, Klein Strengel. Nazwa ponowiona od jeziora, zob. też Stręgiel (gm. Węgorzewo). |
Wilkus | Pozezdrze | 1 | Wilkusmühle | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Wyłudy | Pozezdrze | 1 | Willuden | pruskie | -- |
|
Zdorkowo | Pozezdrze | 1 | Sdorkowen | polskie (osobowe)? | -- |
|
Biedaszki | Węgorzewo | 1 | Biedaschken | polskie | -- |
|
Brzozowo | Węgorzewo | 1 | Brosowen | polskie | -- |
|
Czerwony Dwór | Węgorzewo | 2 | Rothof | niemieckie | -- | |
Dąbrówka Mała | Węgorzewo | 1* | Klein Dombrowken | polskie | (Dąbrówka) |
|
Dłużec | Węgorzewo | 4 | Langbrück | niemieckie | Lembruk | Przed wojną: Lembruk, Długimost. Postać Dłużec jest sztuczna, stworzona po wojnie przez KUNM. Chociaż Teka Toruńska zna dosłowną kalkę n. niem. (Długimost), to jednak wybieram postać spolszczoną fonetycznie jako częstszą i notowaną już od końca XVIII w. (u Goldbecka). |
Guja | Węgorzewo | 1 | Groß Guja | pruskie | -- |
|
Nowa Guja | Węgorzewo | 1 | Neu Guja | pruskie | -- | Osada wchłonęła również dwór o nazwie Szymanowizna al. Guja Mała (niem. Klein Guja), warty uwagi ze względu na starą oboczną polską nazwę (która po wojnie została uznana za oficjalną). Dziś wciąż ta dawna miejscowość znajduje się w pewnym oddaleniu od Nowej Gui, może więc warto by przywrócić jej nazwę na mapę? |
Jakunowo | Węgorzewo | 1 | Jakunowen | litewsko-polskie | -- |
|
Janówko | Węgorzewo | 2 | Johanneshof | niemieckie | -- | Miejscowość młoda, założona dopiero w 1905 r., stąd brak tradycyjnej polskiej nazwy. |
Jerzykowo | Węgorzewo | 2 | Georgenau | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji, u Leydinga Jurkówko. Wybudowanie założone w 1861 przez Adolfa Hintza, pierwotnie miało nazywać się Abbau Hintz. |
Kal | Węgorzewo | 1 | Kehlen | pruskie | -- |
|
Kalskie Nowiny | Węgorzewo | 2? | Kehlerwald | hybryda (prus. + niem.) | -- | Brak polskiej tradycji. Co prawda, Chojnacki podobną nazwę Dowiaterwald (pol. powoj. Dowiackie Nowiny, dziś osada nie istnieje) oddał jako Dowiacki Las, co sugerowałoby formę "Kalski Las" dla tej miejscowości, jednak nikt takiej nazwy wprost nie zaświadcza. Poza tym, Chojnacki to już źródło późne (stworzone w czasach II Wojny Światowej w oparciu jedynie o literaturę) i nie zawsze w pełni wiarygodne. Nazwa Kalskie Nowiny jest o tyle ciekawa, że zdaje się zawierać w sobie gwarowe ap. nowina "pole wzięte po raz pierwszy pod uprawę, najczęściej po wykarczowanym lesie" (co ma sens, gdyż mamy do czynienia z osadą założoną pośród lasu, zapewne drogą karczunku). Nie wiadomo jednak, czy jest to nazwa, która zaistniała spontanicznie wśród ludu (nic na to nie wskazuje), czy utworzona sztucznie (KUNM potrafił nawiązywać do realiów gwarowych). Niemniej, w obliczu braku tradycji, chyba nie ma co zmieniać - najważniejsze, że zachowano nawiązanie do pruskiej nazwy pobliskiej wsi Kal. |
Kamień | Węgorzewo | 2 | Stein | niemieckie | -- |
|
Kamionek Wielki | Węgorzewo | 4 | Ziegelei Steinort | niemieckie | Sztynort-Cegielnia | Dawniej cegielnia i stacja kolejowa, należąca do Sztynortu. Obecna nazwa Kamionek Wielki jest nieuprawniona - nie wprowadził jej KUNM, podejrzewam że jest to przejściowa powojenna nazwa Sztynortu, która po wprowadzeniu ustaleń KUNM została przez ludność napływową przeniesiona na mniejszą osadę. Nie można też wykluczyć, że wynika ona z nieporozumienia (pomyłka z Kamionkiem Wielkim koło Elbląga, o tej samej niem. nazwie Groß Steinort. Jedynym uprawnionym historycznie wyjściem jest nazywanie tej osady Sztynort-Cegielnia. |
Karłowo | Węgorzewo | 1 | Karlswalde | niemieckie | -- | U Leydinga obocznie: Rydzowska Wola, od pobliskiej wsi i jeziora Rydzówka (p. niżej). Żadne inne źródło nie potwierdza takiej formy, a większość przedwojennych opracowań podaje nazwę zgodną z obecną (w Tece Toruńskiej miejscowość notowana jako nieposiadająca polskiej nazwy). |
Kietlice | Węgorzewo | 1 | Kittlitz | bałtyckie (osobowe) | -- | Pierwotnie niem. Groß Mauer (1572) - n. od jeziora Mamry, nad którym osada leży. Co do nazwy Kietlice (niem. Kittlitz, dawn. też Kicklitz) - pochodzi ona od nazwiska, prawdopodobnie o bałtyckim rdzeniu. |
Klikucie | Węgorzewo | 3 | Wilhelmsberg | niemieckie | -- |
|
Klimki | Węgorzewo | 1 | Klimken | polskie | -- | W XVI w. obocznie Tieselswohl (1560), co Kętrzyński interpretuje jako *Tyslowa Wola (od nazw. Tiesel - spolszczone *Tysel?). |
Kraski | Węgorzewo | 2 | Engelsteinshöh | niemieckie | -- | Pierwotnie (ok. 1836): Abbau Kraska (od nazwiska założyciela), stąd nazwa powojenna. |
Łabapa | Węgorzewo | 4 | Labab | pruskie | Łabap |
|
Łęgwarowo | Węgorzewo | 1 | Lingwarowen | pruskie (spolonizowane) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Berglingen. |
Maćki | Węgorzewo | 3 | Schönbrunn | niemieckie | -- |
|
Mamerki | Węgorzewo | 2 | Mauerwald | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Matyski | Węgorzewo | 2~5? | Steinhof (bei Angerburg) | hybryda (prus. + niem.) | (Matyszczyki?) | Wg niemieckich źródeł internetowych, osada założona w 1844 roku, pierwotnie nazywała się Abbau Matiszig od nazwiska założyciela (pol. Matyszczyk?). Do tego faktu wyraźnie nawiązuje podawana przez Leydinga polska nazwa Matyszczyki, co KUNM zmodyfikował do postaci Matyski. Nie ma przedwojennej polskojęzycznej tradycji, na której można byłoby się oprzeć, więc też trudno mi ocenić zasadność tego ruchu, ale wydaje mi się, że forma używana przez Leydinga byłaby bardziej zasadna w kontekście historii miejscowości. |
Ogonki | Węgorzewo | 1 | Ogonken | polskie (zepsute z prus.) | -- |
|
Parowa | Węgorzewo | 3 | Birkental | niemieckie | -- | |
Pasternak | Węgorzewo | 5 | Waldhof | niemieckie | Leśniki |
|
Perły | Węgorzewo | 1 | (Alt) Perlswalde | niemieckie (osobowe) | -- |
|
Pilwa | Węgorzewo | 1 | Pilwe | pruskie | -- |
|
Pniewo | Węgorzewo | 1 | Stobben | niemieckie (kalka z pol.)? | -- | Pierwotnie: Klein Mauer (1572), od jez. Mamry (por. Groß Mauer - dziś Kietlice). Od XVII w. notowana forma Pniewen (zniemczenie n. pol). Autorzy NMP przypuszczają, że n. niem. Stobben powstała jako kalka n. pol. (niem. Stobbe = pol. pień), chyba nie ma co tu się doszukiwać pochodzenia pruskiego. Otrębski proponował po wojnie formę Staby (co jest próbą objaśnienia nazwy Stobben jako pruskiej, od stabs "kamień"), co jednak zostało odrzucone przez KUNM wobec istnienia autentycznej, ludowej nazwy Pniewo. |
Prynowo | Węgorzewo | 1 | Prinowen | polskie (kalka z niem.) | -- |
|
Przystań | Węgorzewo | 1 | Pristanien | polskie | -- |
|
Radzieje | Węgorzewo | 6 | Rosengarten | niemieckie | Rozengart |
|
Róże | Węgorzewo | 2 | Rosenhof | niemieckie | -- | |
Różewiec | Węgorzewo | 4 | Rosenstein | niemieckie | Rozensztyn | Przed wojną: Rozensztyn (jedynie u Leydinga hiperpoprawny Rożensztyn), Góry (tylko w Tece Toruńskiej, obocznie do Rozensztyna). Nazwa współczesna, choć nawiązuje do znaczenia n. niem., została sztucznie utworzona przez KUNM. Proponuję powrót do tradycyjnej nazwy Rozensztyn, znanej w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Nazwa Góry, chociaż kusząca (bo czystopolska), pojawia się tylko raz w Tece Toruńskiej i jest niepewnego początku (prawdopodobnie istniała krótko), wolę więc jednak zastosować nazwę bardziej rozpowszechnioną. |
Rudziszki | Węgorzewo | 2? | Raudischken | litewskie | -- |
|
Ruska Wieś | Węgorzewo | 1 | Reußen | niemieckie | -- |
|
Ruskie Pole | Węgorzewo | 1 | Reuschenfeld | niemieckie | -- |
|
Rydzówka | Węgorzewo | 1 | Rehsau | pruskie | -- |
|
Rydzówka Mała | Węgorzewo | 1 | Sandhof | niemieckie | -- |
|
Stawiska | Węgorzewo | 1 | Stawisken | polskie (kalka z niem.)? | -- |
|
Stawki | Węgorzewo | 1 | Stawken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Staken. |
Stręgiel | Węgorzewo | 1 | Groß Strengeln | pruskie | -- |
|
Stulichy | Węgorzewo | 1 | Stullichen | polskie (osobowe) | -- | Pierwotnie: Angerapp (1562) - od n. rzeki Węgorapy. |
Suczki | Węgorzewo | 1 | Sutzken | polskie | -- |
|
Surwile | Węgorzewo | 1 | Serwillen | pruskie (odosbowe) | -- |
|
Sztynort | Węgorzewo | 1 | Groß Steinort | niemieckie | -- | Zob. też Kamionek Wielki (prawdopodobnie przejściowa n. Sztynortu po wojnie, dziś mała osada należąca dawniej do Sztynortu). |
Sztynort Mały | Węgorzewo | 1 | Klein Steinort | niemieckie | -- | Dawniej też: Sztynorcik (tylko u Leydinga). |
Tarławecki Róg | Węgorzewo | 3 | Mittenort | niemieckie | (Tarławski Róg) |
|
Tarławki | Węgorzewo | 1 | Taberlack | pruskie | -- |
|
Trygort | Węgorzewo | 1 | Thiergarten | niemieckie | -- | Krótko po wojnie próbowano przechrzcić tę wieś na Zwierzyniec (co jest dosłownym tłumaczeniem n. niem.), ostatecznie jednak przyjęto tradycyjną mazurską formę Trygort. |
Wesołowo | Węgorzewo | 1 | Groß Wessolowen | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Raudensee. |
Wesołówko | Węgorzewo | 1 | Leopoldshof | niemieckie | -- |
|
Węgielsztyn | Węgorzewo | 1 | Engelstein | niemieckie | -- | Wieś uchodzi za jedną ze starszych osad w okolicy - istniało tu niegdyś grodzisko Prusów (dziś góra Grodzisko na południe od wsi). Niestety, oryginalna pruska nazwa tutejszej osady się nie zachowała, być może jej śladów można by szukać w okolicznych nazwach wodnych - położonego obok wsi jeziora Steinweiken-See (obocznie i wtórnie Engelsteiner-See, obecnie pol. Jez. Węgielsztyńskie, co proponowałbym zmienić na Stęwajki) oraz rzeki Staringhe (ok. 1380), wtórnie Engelsteiner Mühlenfliess (dziś pol. Węgielsztyńska Struga, co postulowałbym zmienić na Staręga). Obie te nazwy wodne (w ich pierwotnych wersjach) mają pruskie pochodzenie. |
Wilkowo | Węgorzewo | 1 | Wilkowen | polskie | -- |
|
Wysiecza | Węgorzewo | 3? | Waldheim | niemieckie | (Rora?) | Brak przedwojennej tradycji. U Leydinga tajemnicza forma Rora, która nawiązuje do nazwiska założyciela majątku, Franza Rohrera (rok zał. 1882). Ze względu na nawiązanie historyczne, zdaje się być nieco lepsza od zupełnie arbitralnej, komisyjnej nazwy "Wysiecza". Być może nawet jest to forma ludowa, utworzona przez autochtonów (niemniej, ze względu na brak dowodów na poparcie tej tezy, wstrzymuję się przed ostateczną decyzją o przywróceniu tej nazwy). Na pewno nie ma z Wysieczą nic wspólnego wymieniana w Tece Toruńskiej i SGKP miejscowość Rora (niem. Rohra) - ta znajdowała się w powiecie ządzborskim, niedaleko Rucianego (kartoteka NMP błędnie odnosi hasło z SGKP do Wysieczy).
|
Zielony Ostrów | Węgorzewo | 3 | Bergenthal | niemieckie | -- | Brak polskiej tradycji. Powojenna n. pol. nawiązuje do pobliskiej miejscowości Werder (dosł. "ostrów"), dziś nieistniejącej, której po wojnie nadano nazwę Czarny Ostrów. |
Powiat rastemborski (kętrzyński)
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Kętrzyn | Kętrzyn (miasto) | 6 | Rastenburg | hybryda (prus. + niem.) | Rastembork |
|
Wichowo | Kętrzyn (miasto) | 5 | Wilhelmshöhe | niemieckie | Wilamówka |
|
Zielnik | Kętrzyn (miasto) | 3 | Langenberg | niemieckie | -- |
|
Korsze | Korsze | 1 | Korschen | pruskie | -- |
|
Kałmy | Korsze (cz. miasta) | 2 | Kollmen | pruskie? | -- |
|
Reszel | Reszel | 1 | Rößel | pruskie | -- |
|
Aptynty | Barciany | 2 | Aftinten | pruskie | -- |
|
Arklity | Barciany | 2 | Arklitten | pruskie | -- | 1359-70 Arkeliten, 1410 Erkeliten. |
Asuny | Barciany | 1 | Assaunen | pruskie | -- | 1352 Assune, 1348-92 Assun, 1419 Assuwnien. |
Barciany | Barciany | 1 | Barten | pruskie | -- |
|
Błędowo | Barciany | 2 | Blandau | pruskie | -- | |
Bobrowo | Barciany | 4 | Bieberstein | niemieckie | Bibersztyn | Polska nazwa powojenna nawiązuje do znaczenia pierwszego członu n. niem., jednak na jednej znanej mi przedwojennej mapie (wydanej ok. 1910 roku) pojawia się forma spolszczona Bibersztyn. Nie napotkałem takiej formy nigdzie indziej, a mapa jest pełna dziwnych nazw, jednak w tym wypadku takie spolszczenie wydaje się być dość naturalne - zresztą szlacheckie nazwisko Biberstein posiada również spolszczoną formę Bibersztyn (do której chyba ta forma ma nawiązywać, chociaż ów małopolski ród nie ma nic z tą wsią ani regionem Prus wspólnego). Uważam więc ten precedens nazewniczy za wartościowy. |
Cacki | Barciany | 3 | Schätzelshöfchen | niemieckie | -- | Zob. też niżej Czaczek. |
Czaczek | Barciany | 3 | Schätzels | niemieckie | -- | Brak tradycji. Ze względu na powiązanie nazw osad Czaczek i Cacki w niem., można było te nazwy ustalić konsekwentnie - np. Czaczkowo i Czaczkówko (Leyding ma: Czaczek i Cackówko, co w erracie poprawia na Cacek i Cacki). Z drugiej strony, ze względu na brak tradycji i małą historyczną wartość tych powojennych nazw, już lepiej chyba zostawić to w spokoju. Ewentualnie można by się przyjrzeć etymologii nazwy Schätzels, której nie udało mi się do końca ustalić, ale wydaje mi się, że jest to po prostu nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska. |
Dębiany | Barciany | 5 | Dombehnen | pruskie | Dombajny |
|
Dobrzykowo | Barciany | 3 | Dawerwalde | niemieckie | -- | Ciekawi mnie geneza członu Dawer- w nazwie niemieckiej, choć raczej mało prawdopodobne by był on pruski, skoro folwark założono dopiero w XVIII w. (wg strony J. Sikorskiego). Ustalona przez KUNM nazwa Dobrzykowo nosi znamiona chrztu pseudosłowiańskiego. U Leydinga trochę inaczej - Doborowo (luźne nawiązanie do fonetyki n. niem.?), ale chyba nie jest to nazwa na tyle wartościowa, by ją przywracać. |
Drogosze | Barciany | 6 | Dönhofstädt | niemieckie | Denhofowo | Przed wojną: Denhofowo (tak u Chojnackiego, u Leydinga zaś - Denowskie, ale to raczej nowotwór). Nazwa oryginalna pochodzi od szlacheckiego rodu Dönhoffów, posiadających tych wieś, którzy również posiadali polskojęzyczną gałąź, pisaną Denhof lub Denhof, stąd tradycyjne spolszczenie Denhofowo. Do dziś głównym zabytkiem wsi jest pałac Denhofów (z powodu którego miejscowość była krótko po wojnie nazywana "Pałacowem"). Urzędowa nazwa Drogosze jest tworem KUNM, pseudodzierżawczym od im. Drogosz (Drogosław), całkowicie sztucznym i ahistorycznym. |
Duje | Barciany | 4? | Doyen | pruskie | Doje (?) |
|
Frączkowo | Barciany | 2 | Fritzendorf | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Fränzkendorf, stąd powojenna n. polska. |
Garbnik | Barciany | 1 | Garbnick | pruskie | -- | |
Garbno | Barciany | 5 | Laggarben | pruskie | Lagarby | 1326 Lagegarbs, 1419 Laggarbe, 1506 Lawgarben. Nazwa o pochodzeniu staropruskim, której nie oddano po wojnie (jedynie nawiązano do drugiego członu). Leyding spolszcza ją jako Lagarwy, przy czym jego -garwy poprawiam na regularne -garby. |
Gęsie Góry | Barciany | 5 | Sansgarben | pruskie | Ząsgarby | Nazwa wsi pruska. Powojenna n. pol. jest jej dosłownym tłumaczeniem, jednak wyznaję zasadę, że nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć (kiedy nie ma takiej tradycji), a oddawać fonetycznie. |
Gęsiki | Barciany | 3 | Meistersfelde | niemieckie | -- |
|
Glinka | Barciany | 3 | Friedrichswiese | niemieckie | -- | Pierwotnie (1857): Abbau Lemke (wg źródeł internetowych), od nazwiska założyciela Fryderyka Lemke. Być może powojenna nazwa Glinka została zainspirowana tym nazwiskiem (niby od Lehm = glina?). |
Główczyno | Barciany | 3 | Egloffstein | niemieckie | -- | |
Górki | Barciany | 2 | Berg | niemieckie | -- | |
Gradowo | Barciany | 3 | Althagel | niemieckie | -- | |
Gumniska | Barciany | 5 | Silzkeim | pruskie | Silskajmy | 1533 Sylszkaymm. Nazwa pruska. Po wojnie odstąpiono od jej spolszczenia, nadając nieuzasadnioną n. Gumniska. |
Kąpławki | Barciany | 2 | Kamplack | pruskie | -- | 1338 Campolaukis, 1419 Camplawken, 1421 Kampelauken. |
Kiemławki Małe | Barciany | 2 | Klein Kämlack | pruskie | -- |
|
Kiemławki Wielkie | Barciany | 2 | Groß Kämlack | pruskie | -- | 1340 Kelmelauken, 1419 Kelmelawken. Bardzo stara miejscowość, o staropruskiej nazwie. |
Kolwiny | Barciany | 2 | Kolbiehnen | pruskie | -- | |
Kotki | Barciany | 5 | Krausen | niemieckie | Kruzy |
|
Krelikiejmy | Barciany | 2 | Kröligkeim | pruskie | -- | 1419 Krelekaym, Krelekayn; 1422 Kerlekaym; 1437 Krelecaym, Krelekayn. |
Krymławki | Barciany | 2 | Krimlack | pruskie | -- | 1419 Crymelaken, 1437 Crymmelaken, 1503 Krymlawgk. |
Krzeczewo | Barciany | 5~6 | Sonnenburg | niemieckie | Ząbork | U Leydinga: Ząborek. Choć tradycji brak, forma ta wydaje się być całkiem naturalnym przejęciem n. niem., które mogło zaistnieć już przed wojną. Jedynie hiperpoprawny -borek poprawiam na regularny -bork. Powojenna urzędowa nazwa Krzeczewo jest całkowicie sztuczna i ahistoryczna. |
Kudwiny | Barciany | 2 | Kudwinnen | pruskie | -- |
|
Maciejki | Barciany | 2 | Blumenthal | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Matheshof. Stąd powojenna n. polska. |
Markławka | Barciany | 2 | Marklack | pruskie | (Markławki) |
|
Markuzy | Barciany | 2 | Markhausen | pruskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne (nazwy z niem. sufiksem -hausen w tym regionie są rzadkością, więc być może jest to jakaś zniemczona n. pruska z rdzeniem mark- "mokry", jak w nazwie Markławki). Tak czy inaczej, nazwa dobrze oddana po wojnie. |
Michałkowo | Barciany | 2 | Langmichels | niemieckie | -- | |
Modgarby | Barciany | 2 | Modgarben | pruskie | -- | 1339 Mudegarben, 1402 Modegarben. |
Mołtajny | Barciany | 2 | Molthainen | pruskie | -- |
|
Momajny | Barciany | 2 | Momehnen | pruskie | -- | 1370-74 Momeyn; 1437 Momeynen, Momeyne. U Kohutka: Momeny, co jest po prostu sztucznym, pisownianym przejęciem n. niem. Forma obecna lepsza. |
Moruny | Barciany | 5? | Maraunen | pruskie | Maruny (?) |
|
Niedziałki | Barciany | 5 | Fünfhuben | niemieckie | Pięć Włók | U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem. Wydaje się bardziej wartościowe od nazwy obecnej, będącej chrztem KUNM. |
Niedziały | Barciany | 5 | Elisenthal | niemieckie | Elizówka |
|
Nowy Dwór Momajński | Barciany | 2 | Neuhof-Momehnen | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Ogródki | Barciany | 5 | Baumgarten | niemieckie | Bągart | Kohutek spolszcza nazwę niemiecką jako Bągart. Możliwe, że jest to po prostu przeniesienie innych "Bągartów", jednak ze względu na prostotę i naturalność tego spolszczenia, nie widzę powodu, aby go tutaj nie zastosować. |
Pastwiska | Barciany | 3 | Milchbude | niemieckie | -- | |
Pieszewo | Barciany | 3 | Petermanns | niemieckie | -- | |
Piskorze | Barciany | 3 | Ludwigshöhe | niemieckie | -- | |
Podławki | Barciany | 2 | Podlacken | pruskie | -- |
|
Radosze | Barciany | 3~2 | Freudenberg | niemieckie | -- |
|
Rodele | Barciany | 1 | Rodehlen | pruskie | -- |
|
Rowy | Barciany | 5 | Rawlack | pruskie | Rawławki |
|
Ruta | Barciany | 3~2 | Rauttershof | niemieckie | -- |
|
Rutka | Barciany | 3~2 | Rauttersfelde | niemieckie | -- | Zob. też wyżej Ruta. |
Rzymek | Barciany | 2? | Romberg | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne dot. nazwy niemieckiej. Nazwy z członem Rom- bywały pruskie, aczkolwiek w tym wypadku jest to chyba mało prawdopodobne. |
Silginy | Barciany | 2 | Sillginnen | pruskie | -- | 1402 Swilligen; 1419 Swilgen, Swylgynen; 1528 Schwylgynnen. |
Skandawa | Barciany | 2 | Skandau | pruskie | -- | 1341 Scandow, 1364 Skandow, 1437 Scandaw. |
Skierki | Barciany | 5 | Wehlack | pruskie | Wojławki | 1528, 1575 Waylacken. Nazwa wsi o staropruskim pochodzeniu. Fakt, że nie spolszczono jej po wojnie jest karygodny i należy ten błąd pilnie naprawić. |
Skoczewo | Barciany | 3 | Hermannshof | niemieckie | -- | |
Sławosze | Barciany | 5 | Henriettenfeld | niemieckie | Henryki | U Leydinga: Henryki. Jest to co prawda mocno niedokładna adaptacja nazwy niemieckiej (która pochodzi od żeńskiego imienia Henrietta, nie od "Henryka"), jednak wydaje się lepsza od sztucznej nazwy Sławosze, które jest typowym "pseudosłowiańskim" chrztem KUNM, fałszującym obraz miejscowej toponimii. |
Solkieniki | Barciany | 2 | Solknick | pruskie | -- | Oboczna n. niem. (u Goldbecka): Schwelgeninken. Sądząc po fonetyce, raczej litewskiego pochodzenia (może lituanizacja oryginalnej n. pruskiej?). |
Staniszewo | Barciany | 5 | Albertinhausen | niemieckie | Albertyny | U Leydinga: Albertyny. Mimo braku tradycji, postuluję przywrócenie tej formy, jako że nieźle oddaje n. oryginalną, a w dodatku nazwa obecna jest chrztem pseudosłowiańskim. |
Stary Dwór Barciański | Barciany | 2 | Althof-Barten | niemieckie (relacyjne) | -- | |
Suchawa | Barciany | 5 | Sausgörken | pruskie | Sugieryki |
|
Szaty Małe | Barciany | 2 | Klein Schatten | pruskie? | -- |
|
Szaty Wielkie | Barciany | 2 | Groß Schatten | pruskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne. |
Święty Kamień | Barciany | 2 | Heiligenstein | niemieckie | -- | |
Taborzec | Barciany | 2 | Taberwiese | niemieckie? | -- | 1528 Tawerwese. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką (od śrdniem. Taverne = "tawerna" + Wiese "łąka"), niemniej rzuca się też w oczy podobieństwo do pruskich nazw typu Tabórz (gm. Łukta) czy Tarławki (niem. Taberlack) w gminie Węgorzewo. Według strony internetowej Jerzego Sikorskiego, osadnictwo wsi było niemieckie. |
Wielewo | Barciany | 5 | Willkamm | pruskie | Wilkajmy | 1533 Wilkeym. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć jako Wilkajmy, czego nie uczyniono. |
Wilkowo Małe | Barciany | 2 | Klein Wolfsdorf | niemieckie | -- | |
Wilkowo Wielkie | Barciany | 2 | Groß Wolfsdorf | niemieckie | -- | Ta dawna wieś dziś kompletnie zlała się z Drogoszami i jej nazwa już nie funkcjonuje. Wspominam z przyczyn historycznych. |
Winda | Barciany | 1 | Wenden | pruskie? | -- | Według J. Sikorskiego, nazwa wsi pochodzi od nazwiska komtura pokarmińskiego, Fryderyka von Wendena, choć w kartotece NMP rozważana jest pruska etymologia (w zestawieniu z pruskimi n. os. typu Winde, Windiko). Spolszczenie Winda ludowe, używane już przed wojną, co jest względną rzadkością na tym obszarze. |
Bałowo | Kętrzyn | 1 | Ballau | pruskie | -- |
|
Bałtrucie | Kętrzyn | 2 | Rastenburgswalde | niemieckie (relacyjne) | -- | Pierwotna n. niem. (1836): Abbau Baltrusch, od nazwiska pierwszego właściciela. Do tej nazwy nawiązuje powojenna n. pol. Bałtrucie. |
Banaszki | Kętrzyn | 5 | Bannaskeim | pruskie | Banaszkiejmy |
|
Biedaszki | Kętrzyn | 1 | Groß Neuhof | niemieckie | -- |
|
Biedaszki Małe | Kętrzyn | 1 | Klein Neuhof | niemieckie | -- |
|
Borki | Kętrzyn | 1 | Borken | polskie | -- | |
Brzeźnica | Kętrzyn | 2 | Birkenwerder | niemieckie | -- | U Leydinga: Ostrów (kalka II członu n. niem.), podczas gdy nazwa urzędowa nawiązuje do członu pierwszego. Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji. |
Cegielnia | Kętrzyn | 3 | Louisenthal | niemieckie | -- | W Tece Toruńskiej jedynie spolszczony graficznie Luizental. |
Czerniki | Kętrzyn | 4 | Schwarzstein | niemieckie | Szwarcsztyn | Przed wojną: Szwarcsztyn (Teka Toruńska przedstawia wymowę gwarową: Śwarcsztyn z sziakaniem). Choć to forma jednoznacznie kojarząca się z niemczyzną, to jest autentyczna, ludowa i regularnie spolszczona (z substytucją -stein jako -sztyn). Powojenne "Czerniki" to sztuczność. |
Działki | Kętrzyn | 6 | Rastenburgsfelde | niemieckie (relacyjne) | Rastemborska Wieś | Adaptacja n. niem. za Kohutkiem. Lepsze od obecnego chrztu KUNM. |
Filipówka | Kętrzyn | 2 | Philippsdorf | niemieckie | -- | |
Gałwuny | Kętrzyn | 1 | Groß Galbuhnen | pruskie | -- |
|
Gierłoż | Kętrzyn | 4 | Görlitz | słowiańskie (przeniesione)? | Gierlice |
|
Głobie | Kętrzyn | 4 | Glubenstein | hybryda (prus. + niem.)? | Glubsztyn |
|
Gnatowo | Kętrzyn | 2? | Wilhelmshöhe | niemieckie | -- | Pierwotna n. niem. Abbau Gnodt (1836), wg źródeł internetowych. Założycielem wsi był właściciel poczty konnej nazwiskiem Gnodt (z pol. Gnat?). Powojenna nazwa Gnatowo (u Leydinga: Gnatki) wyraźnie nawiązuje do tego faktu. |
Godzikowo | Kętrzyn | 6 | Gisbertshof | niemieckie | Gicbark | W Tece Toruńskiej n. niem. spolszczona jako Gicbark i taką formę postulowałbym przywrócić. Leydingowe Gizwartowo jest również próbą adaptacji n. niem., ale już raczej powojenną. Nazwa współczesna jest sztucznym, pseudosłowiańskim tworem KUNM. |
Góry | Kętrzyn | 3 | Uri | przeniesione? | -- |
|
Grabno | Kętrzyn | 6 | Weitzdorf | niemieckie | Wizdorf |
|
Gromki | Kętrzyn | 3 | Heinrichshöfen | niemieckie | -- | |
Henrykowo | Kętrzyn | 2 | Heinrichssorge | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Stadniki. Jeżeli jednak wierzyć mapom dostępnym w internecie, to nazwa ta dziś odnosi się do zupełnie innego przysiółka (należącego do Wilkowa, bez przedwojennej nazwy niem.), a dawne Heinrichssorge (folwark, wybudowanie wsi Łazdoje) nosi dziś nazwę Henrykowo (zapewne potocznej proweniencji). W przeszłości znajdowała się tu znana stadnina ogierów, stąd powojenna urzędowa nazwa Stadniki. |
Jankowo | Kętrzyn | 4? | Jankendorf | hybryda (pol. + niem.) | Janowo (?) |
|
Jeżewo | Kętrzyn | 4 | Jeesau | pruskie | Jazowo lub Jezowo |
|
Jurki | Kętrzyn | 2 | Georgenberg | niemieckie | -- | |
Karolewo | Kętrzyn | 1 | Karlshof | niemieckie | -- | |
Kaskajmy | Kętrzyn | 4 | Groß Köskeim | pruskie | Kieskiejmy |
|
Katkajmy | Kętrzyn | 2 | Kattkeim | pruskie | -- | Dawna wieś dziś stanowi oficjalnie część Filipówki. Nie wiem, na ile jej nazwa funkcjonuje w obiegu (tabliczki wjazdowej brak), jednak ze względu na jej pruskie pochodzenie jest warta zachowania. |
Koczarki | Kętrzyn | 4 | Kotzargen | polskie | Koczargi |
|
Kotkowo | Kętrzyn | 4~6 | Kotittlack | pruskie | Kotytławki |
|
Kruszewiec | Kętrzyn | 2 | Krausendorf | niemieckie (hybryda?) | -- | W Tece Toruńskiej ledwie spolszczony Kruzendorf, u Leydinga zaś Kruzy. Nazwa niemiecka niejednoznacza - n. os. Krause (imię zasadźcy zapisano jako Niclis Crowse) mogła być zarówno niemiecka, jak i pruska. Uchwalona przez KUNM forma Kruszewiec, mimo że nie jest formą, która mogłaby zaistnieć naturalnie, w jakiś sposób oddaje rdzeń oryginału, toteż nie widzę przesłanek, aby ją zmieniać. |
Kwiedzina | Kętrzyn | 4 | Queden | pruskie | Kwiedy |
|
Langanki | Kętrzyn | 4 | Langanken | pruskie | Łęganka |
|
Linkowo | Kętrzyn | 6 | Schrengen | pruskie | Skrętki |
|
Łazdoje | Kętrzyn | 4 | Laxdoyen | pruskie | Laksdoje |
|
Marszewo | Kętrzyn | 5 | Moritzhof | niemieckie | Morycówka | U Leydinga: Morycówka. Choć przedwojennej polskiej tradycji brak, to spolszczenie n. niem. wydaje się dużo bardziej wartościowe od obowiązującego chrztu KUNM. |
Martiany | Kętrzyn | 1~4 | Mertenheim | niemieckie | (Martyjany) |
|
Mażany | Kętrzyn | 4 | Masehnen | pruskie | Mazyń |
|
Muławki | Kętrzyn | 1 | Muhlack | pruskie | -- | 1419 Mulawken, 1469 Mawlawken. |
Muławski Dwór | Kętrzyn | 1 | Muhlackshof | hybryda (prus. + niem.) | -- | Dawniej też: Muławski Folwark (tylko w Tece Toruńskiej). |
Nakomiady | Kętrzyn | 1 | Eichmedien | pruskie | -- |
|
Nowa Wieś Kętrzyńska | Kętrzyn | 1* | Neuendorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | Potocznie po wojnie: Nowa Wieś Duża, w opozycji do Nowej Wsi Małej (p. niżej). Przed wojną nie używano jednak żadnych dookreśleń, w pol. ani w niem. |
Nowa Wieś Mała | Kętrzyn | 1 | Klein Neuendorf | niemieckie | -- | |
Nowy Mikielnik | Kętrzyn | 2 | Neu Mickelnick | pruskie | -- |
|
Nowy Młyn | Kętrzyn | 1 | Neumühl | niemieckie | -- | Po wojnie przejściowo: Niemłyn (nazwa była szeroko używana - przez PKP, miejscowe władze, również notuje ją Leyding jako wariantową). Przytaczam jako ciekawostkę - bardzo osobliwe przejęcie n. niemieckiej. Jest to jednak twór typowo powojenny, a Teka Toruńska notuje formę zgodną z obecną. |
Olchowo | Kętrzyn | 2 | Erlenhof | niemieckie | -- | Mapy i PRNG notują oboczną formę Olszany, zapewne potoczną. Tak czy inaczej, brak tradycji. |
Osewo | Kętrzyn | 4 | Wossau | pruskie | Wosewo |
|
Ostry Róg | Kętrzyn | 2 | Scharfenort | niemieckie | -- | |
Owczarki | Kętrzyn | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia Skręcka | W Tece Toruńskiej: Skręcka Owczarnia (człony odwracam, zgodnie z normami współczesnego nazewnictwa urzędowego), człon dookreślający od sąsiedniej wsi Skrętki (dziś Linkowo - zob. wyżej), pozwala odróżnić tę osadę od miejscowości Owczarnia (p. niżej). Postać dzisiejsza (nazwę uchwalono w takiej formie chyba dlatego, aby uniknąć pomyłek z tamtą Owczarnią), choć bliska znaczeniowo, jest już tworem powojennym.
|
Owczarnia | Kętrzyn | 1 | Schäferei | niemieckie | -- | |
Parcz | Kętrzyn | 1 | Partsch | słowiańskie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne. |
Poganowo | Kętrzyn | 6? | Groß Bürgersdorf | niemieckie | (Bagice Wielkie?) |
|
Poganówko | Kętrzyn | 6? | Klein Bürgersdorf | niemieckie | (Bagice Małe?) | Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Poganowo. |
Porębek | Kętrzyn | 4 | Prömbock | pruskie | Prębuk | W Tece Toruńskiej: Prębuk. Tę przedwojenną, ludową formę należałoby przywrócić. Stworzoną przez KUNM formę Porębek trudno uznać za poprawne spolszczenie pruskiego oryginału - widać tu adideację do ap. poręba. |
Pożarki | Kętrzyn | 6 | Pohiebels | polskie | Pohybel | Przed wojną: Pohybel, Pohybły (to drugie jedynie w Tece Toruńskiej). Nazwa o polskim pochodzeniu (choć samo słowo jest zapożyczeniem ruskim), pochodzi od nazwiska właściciela okolicznych dóbr - Jerzego Pohybla. Nie jest do końca jasne, dlaczego postanowiono (mimo polskiego pochodzenia oryginalnej nazwy) po wojnie przechrzcić tę wieś na ahistoryczne "Pożarki". Być może nazwa historyczna budziła u nowych osadników złe skojarzenia? |
Pręgowo | Kętrzyn | 4 | Prangenau | pruskie? | Pręgnowo | Przed wojną: Pręgnowo. Taką postać podają wszystkie źródła przedwojenne (również twardo trzymająca się języka ludowego Teka Toruńska). Po wojnie zmodyfikowano tę nazwę do postaci Pręgowo - i w zasadzie można by uznać, że w zasadzie nie ma co przywiązywać wagi do tej zmiany. Niemniej, opuszczenie -n- w formie Pręgowo diametralnie zmienia charakter nazwy - zaciera bowiem jej odniemiecki charakter (-n- jest refleksem niemieckiego interfiksu -en-), a daje podstawę jako interpretacji jako nazwy słowiańskiej, pochodzącej od ap. pręga (lub n.os. Pręga) - takiej interpretacji dokonali najwyraźniej działacze KUNM, chociaż historia nie dostarcza na nią dowodów. Nazwa pochodzi w rzeczywistości od nazwiska odbiorcy nadania - Hansa Prangego (nazwisko pruskiego pochodzenia?). Leyding przytacza też oboczną postać pol. Pręglewo - być może powstała drogą dysymilacji -ngn- do -ngl-, jednak brak dla niej potwierdzenia przedwojennego. |
Nowa Różanka | Kętrzyn | 4 | Neu Rosenthal | niemieckie | Nowy Rozental |
|
Stara Różanka | Kętrzyn | 4 | Alt Rosenthal | niemieckie | Stary Rozental |
|
Rybniki | Kętrzyn | 3 | Waldsee | niemieckie | -- | |
Salpik | Kętrzyn | 1 | Salpkeim | pruskie | -- |
|
Sławkowo | Kętrzyn | 6 | Reimsdorf | niemieckie | Rynsdorf |
|
Smokowo | Kętrzyn | 4 | Drachenstein | niemieckie | Draksztyn | W Tece Toruńskiej: Drachensztyn, u Leydinga: Draksztyn (co ciekawe, poprawione na Drakocin w erracie). Ponieważ forma używana przez Leydinga wydaje się być bezpośrednim kontynuantem formy Gierszowej, a jest bardziej spolszczona, to wybieram ją w miejsce formy obecnej (co prawda nawiązującej znaczeniowo, ale utworzonej po wojnie). |
Stachowizna | Kętrzyn | 6 | Rehstall | niemieckie | Rymsztal | Przed wojną (w Tece Toruńskiej) osobliwe przejęcie fonetyczne n. niem. w formie Rymśtal. Ponieważ -ś- wydaje się być efektem gwarowego sziakania, postuluję wprowadzenie tej nazwy w formie Rymsztal. Nazwa obecna jest tworem sztucznym, powojennym. Wydaje się luźno nawiązywać do nazwiska osiemnastowiecznego majątku - von Stechowa. |
Strzyże | Kętrzyn | 2? | Streitz | niemieckie | -- | Potrzebne informacje etym. |
Suchodoły | Kętrzyn | 3 | Friedental | niemieckie | -- |
|
Sykstyny | Kętrzyn | 1 | Sixtin | osobowe | -- | Nazwy Sykstyn i sąsiedniego Bałowa (p. wyżej) prawdopodobnie często się mieszały (np. w Tece Toruńskiej nazwy Ballau i Sixtin są traktowane równoznacznie, polski odpowiednik to Bałowo). Sama nazwa Sykstyny pochodzi od dawnego właściciela Bałowa, Hansa Sixtina. |
Trzy Lipy | Kętrzyn | 3 | Rasthöhe | niemieckie (relacyjne) | -- |
|
Ugiertowo | Kętrzyn | 6 | Augarshof | niemieckie | Augurów |
|
Wajsznory | Kętrzyn | 1 | Weischnuren | pruskie | -- |
|
Wilamowo | Kętrzyn | 1 | Wilhelmsdorf | niemieckie | -- |
|
Wilkowo | Kętrzyn | 1 | Wilkendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Windykajmy | Kętrzyn | 4 | Windtkeim | pruskie | Windkiejmy |
|
Wopławki | Kętrzyn | 1? | Woplaucken | pruskie | -- |
|
Wólka | Kętrzyn | 1 | Wolka | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Spittel. |
Wymiarki | Kętrzyn | 3 | Charlottenberg | niemieckie | -- | |
Wymiary | Kętrzyn | 3 | Georgenfelde | niemieckie | -- | |
Zalesie Kętrzyńskie | Kętrzyn | 6? | Hinzenhof | niemieckie | Hińczewo (?) |
|
Babieniec | Korsze | 2 | Babziens | polskie | -- | 1374 Babaten, Babazayn, Babaczin; 1397-99, 1408 Babenicz. Przyjęta przez KUNM wersja spolszczona nawiązuje wyraźnie do tego ostatniego zapisu. Nazwa jest genetycznie pruska, pochodzi od n. jeziora Babienieckiego (1374 Babanczin, Babaczin, Babazcin). Być może poprawniejszą formą spolszczoną (bardziej zgodną z zapisami historycznymi) byłby *Babięcin, ale brak takiej tradycji. |
Błogoszewo | Korsze | 2 | Seeligenfeld | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. w bardzo luźny sposób nawiązuje do znaczenia niem. seelig "szczęśliwy, błogosławiony". |
Błuskajmy Małe | Korsze | 2 | Klein Bloßkeim | pruskie | -- | |
Błuskajmy Wielkie | Korsze | 2 | Groß Bloßkeim | pruskie | -- | 1419 Bluskaym, Bloskaymen; 1533 Beloszkaym. |
Bykowo | Korsze | 3~2? | Bollendorf | niemieckie | -- | |
Chmielnik | Korsze | 3 | Henriettenhof | niemieckie | -- | Współczesna, nadana po wojnie nazwa tej osady nawiązuje do uprawianego tu niegdyś chmielu (w czasach PRL jednak zrezygnowano z upraw). |
Długi Lasek | Korsze | 2 | Langwäldchen | niemieckie | -- | |
Dłużec Mały | Korsze | 2 | Klein Langwalde | niemieckie | -- | |
Dłużec Wielki | Korsze | 2 | Klein Langwalde | niemieckie | -- | |
Dubliny | Korsze | 1 | Dublienen | pruskie | -- | |
Dzierżążnik | Korsze | 5 | Vorwerk Scharkeim | pruskie | Sarkajmski Folwark |
|
Dzikowina | Korsze | 2 | Eberstein | niemieckie | -- | Dziś chyba część Tołkin, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. |
Garbno | Korsze | 4 | Lamgarben | pruskie | Lągarb |
|
Giełpsz | Korsze | 2 | Gelbsch | pruskie | -- |
|
Glitajny | Korsze | 2 (1?) | Glittehnen | pruskie | -- | Oboczna n. niem. (w spisie z 1820 r.): Glittainen. Forma ta może wskazywać na istnienie formy spolszczonej Glitajny przed wojną, ale może też być po prostu innym refleksem prus. sufiksu. Starsze zapisy tej nazwy to Glitteinen (1359), Glittenen (1528), Geleteyn (XVIII w.). Chyba na podstawie tej ostatniej formy, Leyding spolszczył tę nazwę jako Glejtyny, ale chyba nie jest to dobra forma. |
Głowbity | Korsze | 2 | Glaubitten | pruskie | -- | 1484 Glawbothen, 1489 Klaubotten. |
Gnojewo | Korsze | 5 | Grützau | niemieckie | Grycewo |
|
Gudniki | Korsze | 1 | Gudnick | pruskie | -- | 1342 Gunthenithen, 1419 Guntheniken, 1533 Gudenicken. |
Gudziki | Korsze | 4 | Godocken | pruskie | Gudoki |
|
Kałwągi | Korsze | 2 | Kaltwangen | pruskie | -- | |
Kamień | Korsze | 2~3 | Goldstein | niemieckie | -- | |
Karszewo | Korsze | 2 | Karschau | pruskie | -- | 1533, 1589 Karszaw. Nazwa pruska. |
Kaskajmy Małe | Korsze | 4 | Klein Köskeim | pruskie | Kieskiejmy Małe | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej Kaskajmy (gm. Kętrzyn). |
Kowalewo Duże | Korsze | 5 | Gut Wotterkeim | pruskie | Wutrykajmy-Dwór | Po więcej wyjaśnień, p. niżej Kowalewo Małe. |
Kowalewo Małe | Korsze | 5 | Wotterkeim | pruskie | Wutrykajmy |
|
Kraskowo | Korsze | 6 | Schönfließ | niemieckie | Szenfliz | W Tece Toruńskiej miejscowość spolszczona jako Sienfliz (gen. Sienfliza). Nagłosowe Ś- jest wynikiem gwarowego sziakania. |
Krzemity | Korsze | 2 | Kremitten | pruskie | -- | 1427 Crymythen; 1533, 1589 Kremytthen. |
Łankiejmy | Korsze | 1 | Langheim | pruskie | -- |
|
Łękajny | Korsze | 2 | Landkeim | pruskie | -- | Teoretycznie poprawniejsza byłaby forma *Łękajmy (wg prus. -kaims), z drugiej strony z racji braku polskiej tradycji, niech zostanie jak jest. Nie zachwiewa to staropruskiego charakteru nazwy (dla której niestety nie znajduję starych zapisów źródłowych - Gerullis ma jedynie zapisy dla Landkeim w pow. Rybaki, dziś na terenie obw. królewieckiego). |
Marłuty | Korsze | 5 | Mockelkeim | pruskie | Mokielkajmy |
|
Kolonia Marłuty | Korsze | 2* | Marlutten | pruskie | Marłuty | Nie wiem, jaki jest obecny uzus, co do nazwy tego przysiółka. Na mapach Geoportalu jest on zaznaczany jako Kolonia Marłuty. Jednak jest to miano wtórne, wynikające z faktu, że mianem Marłuty zaczęto ahistorycznie nazywać wieś Mokielkajmy, z którą po wojnie połączono ten przysiółek (mimo, że obie miejscowości są wyraźnie od siebie oddzielone). Ten kuriozalny stan rzeczy należałoby naprawić i nazwy Marłuty oraz Mokielkajmy stosować tak, jak nakazuje historia. |
Nunkajmy | Korsze | 2 | Nohnkeim | pruskie | -- | 1419 Nunekaym, Nonekaym 1437 Nonekaym, Nunekaym, Nonekayn. |
Olszynka | Korsze | 3 | Waldriede | niemieckie | -- | |
Parys | Korsze | 4 | Paaris | pruskie | Paryż |
|
Piaskowiec | Korsze | 2 | Sandenberg | niemieckie | -- | |
Płutniki | Korsze | 4 | Plötnick | pruskie | Pletniki |
|
Podgórzyn | Korsze | 3 | Friedrichsthal | niemieckie | -- | |
Podlechy | Korsze | 1 | Podlechen | pruskie | -- |
|
Polany | Korsze | 5 | Annafeld | niemieckie | Annopole | U Leydinga: Annopole. Choć przedwojennej tradycji brak, to taka postać wydaje się całkiem naturalnym tłumaczeniem n. niemieckiej. |
Pomnik | Korsze | 1 | Pomnick | pruskie | -- | 1419, 1422 Pomenik; 1437 Pomenig; 1533 Pomenycken. Nazwa pruskiego pochodzenia, w pol. adideowana do ap. pomnik. |
Prosna | Korsze | 2 | Prassen | pruskie | -- | 1426, 1533 Prasen. Nazwa pruska, związana z ap. prassan "proso". Powojenna nazwa Prosna jest więc podobna do oryginału nie tylko fonetycznie, ale również znaczeniowo. Można by się czepiać zasadności sufiksu -na, ale niech zostanie jak jest. |
Równina Dolna | Korsze | 6 | Unter Plehnen | pruskie | Plejny Niskie | Zob. niżej Równina Górna. |
Równina Górna | Korsze | 6 | Ober Plehnen | pruskie | Plejny Wysokie |
|
Saduny | Korsze | 4~6 | Sdunkeim | pruskie | Dunkiejmy |
|
Sajna Mała | Korsze | 5 | Klein Schrankheim | pruskie | Skrętkiejmy Małe | Po więcej wyjaśnień, zob. niżej. |
Sajna Wielka | Korsze | 5 | Groß Schrankheim | pruskie | Skrętkiejmy Wielkie |
|
Sarkajmy | Korsze | 2 | Scharkeim | pruskie | -- |
|
Sątoczek | Korsze | 6 | Klein Leunenburg | hybryda (prus. + niem.) | Lembork Mały | Po więcej wyjaśnień, p. niżej Sątoczno. |
Sątoczno | Korsze | 6 | Leunenburg | hybryda (prus. + niem.) | Lembork |
|
Słępy | Korsze | 2 | Schlömpen | pruskie | -- | Zapisy pierwotne: Slimpen (1419), Schlimppen (1519), Schlymprau (1533, 1589). Nazwa o staropruskim pochodzeniu. |
Starynia | Korsze | 5 | Groß Altendorf | niemieckie | Stara Wieś |
|
Stawnica | Korsze | 2 | Oberteich | niemieckie | -- | |
Studzieniec | Korsze | 5 | Wormen | pruskie | Wormie | Nazwa pruska, należało oddać ją jako Wormie - tak samo jak w przypadku wsi w gm. Górowo Iławeckie. Nazwa, którą ostatecznie nadana jest całkowicie nieuzasadniona. |
Suliki | Korsze | 5 | Döhrings | niemieckie | Durąg |
|
Suśnik | Korsze | 1 | Sußnick | pruskie | -- | 1481 Sussnicken, 1485 Syssenicken, 1533 Susenicken. |
Tołkiny | Korsze | 2 | Tolksdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trzeciaki | Korsze | 2 | Dreihöfen | niemieckie | -- | |
Wandajny | Korsze | 2 | Wendehnen | pruskie | -- | 1418 Wandeyen, 1449 Wendeynen. |
Warnikajmy | Korsze | 2 | Warnikeim | pruskie | -- | 1419 Warnikaym, Wernikaym. |
Wągniki | Korsze | 2 | Wangnick | pruskie | -- | |
Wetyn | Korsze | 2 | Wettin | pruskie? | -- | Potrzebna dokumentacja i informacje etymologiczne. |
Wiklewko | Korsze | 5 | Klein Winkeldorf | hybryda (prus. + niem.) | Wikielkajmy Małe | Po więcej wyjaśnień, p. niżej. |
Wiklewo | Korsze | 5 | Groß Winkeldorf | hybryda (prus. + niem.) | Wikielkajmy Wielkie | Pierwotnie: Wynkilkayme (1444). Nazwa pruska. Wtórnie (od XVI w.) pruski człon -kaims zastąpiono niem. -dorf, co dawało mylne wrażenie nazwy niemieckiej (niby od Winkel - kąt). Po wojnie należało nawiązać do pruskiego oryginału, co uczyniono co najmniej niedokładnie. |
Wygoda | Korsze | 3 | Heinriettenhof | niemieckie | -- | |
Bertyny | Reszel | 2 | Bertienen | pruskie | -- |
|
Bezławecki Dwór | Reszel | 1~4 | Bäslackshof | hybryda (prus. + niem.) | (Bezławski Dwór) | Co do form przymiotnikowych od nazw zakończonych na -ławki, zob. wyjaśnienia pod Tarławecki Róg (gm. Węgorzewo). Poza tym, formę Bezławski Dwór podają materiały przedwojenne. |
Bezławki | Reszel | 1 | Bäslack | pruskie | -- | 1365 Paistlauken, 1402 Bayselawken, 1431 Bayszelawken, 1481 Baislacken. |
Biel | Reszel | 2~3 | Weißensee | niemieckie (zepsute z prus.?) | -- | Niemiecka nazwa osady wbrew pozorom nie jest topograficzna (brak "białego jeziora" w okolicy, do którego mogłaby się odnosić), ale pochodzi od nazwiska zasadźcy, który był Prusem. Możliwe więc, że jest to zniekształcenie (przez adideację) jakiegoś pruskiego antroponimu, niestety dostępne dane historyczne i językowe nie dają możliwości jego zrekonstruowania. Niech więc już zostanie nazwa obecna (polskiej przedwojennej tradycji brak), nadana przez KUNM i nawiązująca do znaczenia niem. Weiß- (chociaż warto zaznaczyć, że w toponimach Biel zwykle nie oznacza "białości", lecz jest to staropolski leksem oznaczający "bagno, mokradło"). |
Czarnowiec | Reszel | 2 | Schwarzenberg | niemieckie | -- | Wg Pospiszylowej, nazwa niem. powstała niejako w opozycji do sąsiedniej wsi Weißensee (p. wyżej Biel). Z drugiej strony, w pobliżu wsi znajduje się również pagórek o nazwie Schwarzer Berg, zwany po polsku Czarnogórą (może więc nazwa osady od pagórka?). Kusi więc, aby zmienić nazwę tej osady na Czarnogóra, ale ponieważ nie jest to nazwa przedwojenna (Leyding podaje datę jej zapisania jako 1948), nie widzę przesłanek, aby tak robić. Przedwojennej tradycji dla osady brak. |
Dębnik | Reszel | 6 | Damerauwald | niemieckie | Dąbrówka Leśna | Przed wojną: Dąbrówka Leśna (tak u Chojnackiego). Jest to swego rodzaju paradoks nazewniczy (masło maślane), ale wynika to w pewnym sensie z formy niemieckiej. Nawet po wojnie osada ta widnieje na niektórych mapach jako Dąbrówka (postać Dębnik, uchwalona przez KUNM, jest zupełnie sztuczna). Nazwa wywodzi się od n. lasu Damerauwald al. Rößeler Damerau, zwanego przez Warmiaków po prostu Dąbrową. |
Grodzki Młyn | Reszel | 2 | Burgmühle | niemieckie | -- | Pierwotnie: Burggrafen Mühle (1370 Burgrefen Mole), w XVII w. obocznie Schloß-Mühle (1656). |
Kępa Tolnicka | Reszel | 5 | Atkamp | pruskie | Otkajmy |
|
Klewno | Reszel | 5 | Klawsdorf | niemieckie (osobowe) | Lakogady |
|
Kocibórz | Reszel | 4 | Kattmedien | pruskie | Katmedy |
|
Leginy | Reszel | 1 | Legienen | pruskie | -- | 1345-48 Laghinen, 1359 Legynen. |
Lipowa Góra | Reszel | 2 | Lindenberg | niemieckie | -- | |
Łabędziewo | Reszel | 1 | Labendzowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1932-45: Schwanau. |
Łężany | Reszel | 4 | Loszainen | pruskie | Lężajny |
|
Mnichowo | Reszel | 5 | Groß Mönsdorf | niemieckie (zepsute z prus.) | Miniajny |
|
Mojkowo | Reszel | 5 | Annahof | niemieckie (osobowe) | Annowo | Wariant potoczny: Annowo (znany u Leydinga i na powojennych mapach, również współczesnych). Jako tłumaczenie n. oryginalnej, wydaje się o wiele bardziej wartościowy od nadanej przez KUNM ahistorycznej nazwy Mojkowo i postuluję jego oficjalne wprowadzenie. |
Niewodnica | Reszel | 6 | Fischbach | niemieckie | Fyśbach |
|
Pasterzewo | Reszel | 4 | Pastern | pruskie? | Pasterz |
|
Pieckowo | Reszel | 4 | Pötschendorf | niemieckie (osobowe)? | Piecki |
|
Pilec | Reszel | 1 | Pülz | pruskie | -- |
|
Plenowo | Reszel | 1 | Plönhöfen | pruskie | -- | 1391 Plowonen. Nazwa pruska, w formie niem. mocno zniekształcona. |
Pudwągi | Reszel | 4 | Posewangen | pruskie | Pozwągi | W Tece Toruńskiej: Pozwągi. Ustalona po wojnie postać Pudwągi jest niepoprawna - brak uzasadnienia dla osnowy Pud- (najstarszy zapis z 1533 głosi: Posewange), tym bardziej należy powrócić do formy historycznej. |
Ramty | Reszel | 1 | Ramten | pruskie | -- | 1340 Ramoten; 1374 Ramothen; 1432 Rampth, Rammaten, Rammoten. |
Robawy | Reszel | 1 | Robawen | pruskie | -- |
|
Siemki | Reszel | 5 | Scharfs | niemieckie | Szarfy |
|
Staniewo | Reszel | 5 | Ottoswalde | niemieckie | Anuty | Brak polskiej tradycji. Nadana po wojnie przez KUNM nazwa Staniewo jest chrztem pseudodzierżawczym, zupełnie niepasującym do tutejszej toponimii. W związku z tym, decyduję się tu na dość kontrowersyjne posunięcie - postuluję bowiem wprowadzenie używanej przez Leydinga formy Anuty, która wprawdzie nie ma nic wspólnego z pierwotną formą niem., ale odnosi się do historii folwarku - nazwisko jego założyciela brzmiało Anhutt (kto wie, być może w początkach istnienia osady nazywano ją Abbau Anhutt, chociaż nie znajduję na to dowodów). Wydaje mi się to dużo wartościowszym mianem niż sztuczna n. pol. Staniewo. Ponadto, "na ucho" sprawia wrażenie nazwy pruskiej, co sprawia że nieźle wpisuje się w lokalną toponimię. |
Stąpławki | Reszel | 1 | (Adlig) Stumplack | pruskie | -- |
|
Śpigiel | Reszel | 1 | Spiegels | osobowe (niemieckie?) | -- |
|
Śpiglówka | Reszel | 1 | Spieglowken | polskie (relacyjne) | -- |
|
Święta Lipka | Reszel | 1 | Heiligelinde | niemieckie | -- |
|
Tolniki Małe | Reszel | 2* | Tollnigk | pruskie | (Tolniki) |
|
Wanguty | Reszel | 4 | Wangutten | pruskie | Węgoty |
|
Widryny | Reszel | 1~4 | Widrinnen | pruskie | (Wydryny?) |
|
Wola | Reszel | 1 | Dürwangen | pruskie | -- |
|
Worpławki | Reszel | 2 | Worplack | pruskie | -- |
|
Wólka Pieckowska | Reszel | 2~3 | Pötschenwalde | niemieckie (hybryda?) | -- |
|
Wólka Pilecka | Reszel | 3 | Stechernsruh | niemieckie | -- | |
Wólka Ryńska | Reszel | 3~2 | Rheindorfshof | niemieckie | -- |
|
Zawidy | Reszel | 2 | Soweiden | pruskie | -- | 1364, 1370 Sowiden; 1400 Sowiten. Nazwa pruska. W początkach swojego istnienia wieś nosiła oboczną nazwę niem. Hohenfeld (1364 Hoenueld). |
Bajorski Gaj | Srokowo | 2 | Bajohrenwalde | hybryda (pol. + niem.) | -- | Nazwa w latach 1938-45: Blankenwalde. |
Bajory Małe | Srokowo | 1 | Klein Bajohren | polskie | -- | Nazwy w latach 1938-45: Kleinblankenfelde. |
Bajory Wielkie | Srokowo | 1 | Groß Bajohren | polskie | -- | Nazwy w latach 1938-45: Großblankenfelde. |
Brzeźnica | Srokowo | 2 | Birkenfeld | niemieckie | -- | |
Chojnica | Srokowo | 3 | Knipprode | niemieckie | -- | Miejscowość utworzona po I Wojnie Światowej, z podziału gruntu wsi Solanki. |
Goszczewo | Srokowo | 5 | Adolfshof | niemieckie | Adolfowo | U Leydinga i w powojennym potocznym użyciu: Adolfowo. Nie zważając na nieprzyjemne skojarzenia z imieniem Adolf, uważam że należy przywrócić to naturalne spolszczenie n. niem. w miejsce ahistorycznego chrztu pseudoimiennego "Goszczewo". |
Jankowice | Srokowo | 4 | Jankenwalde | hybryda (pol. + niem.) | Jankowo | U Chojnackiego i Leydinga: Jankowo. I taka też forma wydaje się poprawna - sufiks -owice był całkowicie obcy toponimii tego regionu. Wydaje się, że motywem nadania takiej nazwy była tylko i wyłącznie chęć uniknięcia pomyłki ze wsią Jankowo w gm. Kętrzyn (p. tam). Pozostałością starszej formy jest n. Wólka Jankowska (p. niżej). |
Jegławki | Srokowo | 2 | (Alt) Jäglack | pruskie | -- |
|
Kaczory | Srokowo | 3 | Fürstenwalde | niemieckie | -- | |
Kałki | Srokowo | 3 | Sechserben | niemieckie | -- |
|
Kąty | Srokowo | 3~2 | Langeneck | niemieckie | -- | |
Kolkiejmy | Srokowo | 2 | Kollkeim | pruskie | -- | 1419 Kolkaym, 1528 Culkaym. |
Kosakowo | Srokowo | 3 | Marienthal | niemieckie | -- | Przysiółek Lipowo wydzielony z Kosakowa, bez własnej nazwy przed wojną. |
Księży Dwór | Srokowo | 2 | Fürstenhof | niemieckie | -- | |
Lesieniec | Srokowo | 2 | Waldenthal | niemieckie | -- | |
Leśniewo | Srokowo | 4 | Fürstenau | niemieckie | Fersztynowo | Według Kohutka pol. Fersztynowo. Wydaje się, że obecna nazwa Leśniewo zdaje się nawiązywać do starszych zapisów nazwy niem. typu Forstenaw (1422), które zinterpretowano jako pochodzące od Forst "obszar leśny". Nie jestem pewien, co do słuszności takiego wywodu, a poza tym skoro istnieje kohutkowe spolszczenie, wolę zastosować je zamiast nowotworu KUNM. W obecnym nazewnictwie ponadto rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja, gdyż nazwę osady Fürstenhof (pochodną od tej wsi), przetłumaczono już dosłownie jako Księży Dwór, nawiązując wyraźnie do znaczenia niem. Fürst. |
Leśny Rów | Srokowo | 3 | Ivenhof | niemieckie | -- |
|
Łęknica | Srokowo | 5 | Löcknick | pruskie | Lekniki | 1370-74, 1373 Lekeniken; 1586-87 Lekenigk. Nazwa pruska. Uchwalonej po wojnie formy Łęknica nie można uznać za jej poprawną adaptację. |
Marszałki | Srokowo | 2 | Marschallsheide | niemieckie | -- | Nazwa niem. pochodzi od n. terenowej lasu Marschalls Heide, po polsku zwanego Jezierski Bór (nazwa urzędowa KUNM) lub Czarny Bór (nazwa ludowa, zapisana przez Leydinga w 1928 roku). |
Mazurkowo | Srokowo | 2? | Masurhöfchen | hybryda (pol. + niem.) | -- | U Chojnackiego: Mazurski Dworek. Nie wydaje mi się, by był to jednak przekaz oparty na użyciu ludowym. Jest to do bólu dosłowne przetłumaczenie n. niemieckiej, a powojenna forma Mazurkowo też oddaje ją dobrze. |
Mintowo | Srokowo | 5 | Mintwiese | pruskie (zniemczone) | Mintwoje | 1395 Myntewayen. Nazwa pruska, wtórnie z prus. członem -wajas "łąki" skalkowanym jako niem. -wiese. Nadana po wojnie polska nazwa oddaje tylko rdzeń nazwy. Lepiej byłoby bliżej nawiązać do pruskiego oryginału. |
Młynowo | Srokowo | 2 | Adlig Mühlbach | niemieckie | -- | |
Osikowo | Srokowo | 3 | Leitnerswalde | niemieckie | -- | |
Pieczarki | Srokowo | 3 | Bergensee | niemieckie | -- |
|
Podlasie | Srokowo | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | |
Pyszki | Srokowo | 3 | Nordenhof | niemieckie | -- | |
Rybakowo | Srokowo | 3 | Schönthal | niemieckie | -- | |
Rypławki | Srokowo | 2 | Riplauken | pruskie | -- | |
Siemkowo | Srokowo | 5 | Terra | łacińskie | Terka | Folwark szlachecki, ochrzczony przez swojego założyciela łacińskim mianem Terra "ziemia", co Leyding w dość osobliwy sposób spolszczył jako Terka. KUNM nadała tę nazwę sztuczną n. Siemkowo, która nawiązuję do n. os. Siemek (= Siemysł, Siemirad), jest to więc sztuczne nawiązanie do czasów wczesnopolskich. Być może nazwa powstała przez przekształcenie jakiejś funkcjonującej w terenie n. *Ziemkowo (co byłoby częściowym nawiązaniem do znaczenia oryginału), jednak nie znajduję na to żadnych dowodów. Tak czy inaczej, chyba lepiej w miejsce tego nowotwora wrócić do wariantu Leydingowego. |
Silec | Srokowo | 1 | (Adlig) Schülzen | pruskie | -- |
|
Silecki Folwark | Srokowo | 2 (1?) | Schülzen C | pruskie | -- | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej Silec. |
Siniec | Srokowo | 5 (4?) | Groß Blaustein | niemieckie | Blusztyn |
|
Sińczyk | Srokowo | 5 (4?) | Klein Blaustein | niemieckie | Blusztyn Mały | Po więcej wyjaśnień, p. wyżej. |
Skandławki | Srokowo | 2 | Skandlack | pruskie | -- | |
Solanka | Srokowo | 2 (1?) | Salzbach | niemieckie | -- | Nazwa pochodna od n. strumienia Salzbach. Według Leydinga (tom II o nazwach terenowych) nazwa Solanka funkcjonowała jako n. rzeczki już w roku 1928 wśród ludności miejscowej. Niewykluczone więc, że takie samo miano nosiła w mowie Mazurów również ta wieś, jednak brak na to bezpośrednich dowodów (Teka Toruńska nie zarejestrowała materiału z tego obszaru). Wieś leżała na obszarze, określanym w spisie z 1820 jako "Polnische Gemeinde" (wraz z miejscowościami Jegławki, Kolkiejmy, Silec, Surwile i Tarławki), więc z pewnością istniała tu polska ludność, a wieś musiała mieć jakąś ludową polską nazwę. Innym śladem mazurskim w tej okolicy jest nazwa położonej obok Solanki górki Kuczka (lud. 1928 Kucka, niem. Kutschen Berg al. Kutschke B.) - nawet jeżeli jest to nazwa genetycznie pruska, to musiała zostać spolonizowana przez Mazurów. |
Sówka | Srokowo | 2 | Eulenhof | niemieckie | -- | |
Srokowo | Srokowo | 6 | Drengfurth | niemieckie | Dryfort |
|
Srokowski Dwór | Srokowo | 5~6 | Drengfurthshof | niemieckie | Dryforcki Dwór | |
Suchodoły | Srokowo | 3 | Friedenthal | niemieckie | -- |
|
Szczeciniak | Srokowo | 2~3 | Stettenbruch | niemieckie | -- | Potrzebne informacje etym. (co do genezy członu Stetten-). Powojenna n. Szczeciniak zdaje się zawierać fonetyczną adaptację rdzenia n. niem. |
Wikrowo | Srokowo | 2 | Wickerau | pruskie | -- | |
Wilcza Wólka | Srokowo | 3 | Friedrichsberg | niemieckie | -- | Powojenna n. osady nawiązuje do pobliskiej wsi Wilczyny. |
Wilczyny | Srokowo | 2 | Wolfshagen | niemieckie | -- | Leśniczówka Wilcze przed wojną należała do Wilczyn, bez wydzielonej nazwy. |
Wólka Jankowska | Srokowo | 3 | Marienwalde | niemieckie | -- | Obecna n. relacyjna nadana po wojnie (tradycji polskiej brak), nawiązuje do starszej, tradycyjnej formy nazwy wsi Jankowice (p. wyżej) - Jankowo. |
Wyskok | Srokowo | 3 | Marienwalde | niemieckie | -- | Brak tradycji. U Leydinga ciekawa nazwa przejściowa Żegadłowo, która nawiązuje do nazwiska założyciela tutejszego folwarku - Friedricha Segadlo (Żegadło?). Ostatecznie KUNM przyjęła n. Wyskok, całkowicie "pustą". |
Wysoka Góra | Srokowo | 2 | Hochberg | niemieckie | -- |
Powiat bartoszycki
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Bartoszyce | Bartoszyce (miasto) | 1 | Bartenstein | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Lidzbarskie Przedmieście | Bartoszyce (miasto) | 2~5 | Heilsberger Vorstadt | niemieckie (relacyjne) | Licbarskie Przedmieście |
|
Stoczki | Bartoszyce (miasto) | 3 | Wilhelmsruh | niemieckie | -- | Nazwa osady, która została włączona w granice miasta. Nie wiem, czy istnieje jeszcze w świadomości mieszkańców. |
Bisztynek | Bisztynek | 1 | Bischofstein | niemieckie | -- |
|
Górowo Iławeckie | Górowo Iławeckie (miasto) | 4 | Landsberg | niemieckie | Landzbark |
|
Sępopol | Sępopol | 4 | Schippenbeil | pruskie | Szępopel |
|
Ardapy | Bartoszyce | 2 | Ardappen | pruskie | -- | 1340 Ardapyn. |
Bajdyty | Bartoszyce | 2 | Beyditten | pruskie | -- | 1390 Baydoyten, 1419 Baydutten. Nazwa pruska, o dość dużej liczbie wariantów - pod koniec XVIII w. pojawia się uproszczona fonetycznie forma Beithen, Bethen, zaś w XVI-XVII w. niejasna Baytthre. |
Barciszewo | Bartoszyce | 2 | Bartelsdorf | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Bertoldsdorf (1342, 1378). Dokumenty znają również zlatynizowaną postać Bartholomei Villa (1345). Obecna nazwa odnosi się (w nieco archaizowany sposób - Barcisz to stpol. zdrobnienie od Bartłomieja) do tego źródłosłowu. |
Bąsze | Bartoszyce | 2 | Bonschen | pruskie | -- | 1419 Pamszen. Pierwotny zapis być może zniekształcony. |
Bezledy | Bartoszyce | 2 | Beisleiden | pruskie | -- | 1338, 1342 Bisleyden; 1350 Byseleyden, 1411-19 Beyseleidin. Przejściowo zaświadczona postać bez drugiego członu - 1340 im Felde Beyse. Nazwa pruska, wg autorów NMP antroponimiczna. Oznaczałoby to, że płynąca przez wieś rzeka Bezleda została nazwana od tej miejscowości (a nie odwrotnie). Rzeka ta przekracza sztuczną granicę państwową i po stronie rosyjskiej nosi sztuczną nazwę "Riezwaja" (Резвая). |
Bieliny | Bartoszyce | 2 | Bellienen | pruskie | -- | |
Borki | Bartoszyce | 1 | Borken | pruskie (spolonizowane)? | -- | 1419 Barken, Borken. Pierwszy zapis może sugerować, że mamy do czynienia z pierwotną nazwą pruską, na gruncie polskim skojarzoną z ap. borek. |
Borki Sędrowskie | Bartoszyce | 2? | Zanderborken | hybryda (niem. + pol.) | -- |
|
Brzostkowo | Bartoszyce | 5 | Brostkersten | pruskie | Brostkiersty (?) | Nazwa oryginalna jest wyraźnie pruska (pierwszy człon jakby od brastan = bród?), jednak nie dysponuję żadnymi opracowaniami, które wyjaśniałyby tę nazwę. Niemniej, przyjętej formy Brzostkowo nie można uznać za poprawne odzwierciedlenie tej nazwy (co najwyżej luźne naśladownictwo fonetyczne I członu). Należałoby to naprawić, ale dla pewniejszego ustalenia właściwej formy potrzebne są informacje etymologiczne i dokumentacja historyczna. |
Bukowo | Bartoszyce | 2 | Buchau | niemieckie | -- | |
Burkarty | Bartoszyce | 2 | Borchertsdorf | niemieckie | -- | 1374 Borkardsdorf, 1377 Burghardsdorf. |
Ceglarki | Bartoszyce | 3 | Ernsthof | niemieckie | -- | Powojenna n. polska odwołuje się do faktu istnienia tutaj cegielni. |
Ciemna Wola | Bartoszyce | 3 | Dietrichswalde | niemieckie | -- | |
Czerwona Górka | Bartoszyce | 5 | Rothgörken | pruskie | Rudogierki | Oryginalna nazwa jest pruska (nie dysponuję dokumentacją hist., poza wątpliwej autentyczności zapisami z internetu - 1570 Rottgeriken), co do II członu por. Suchawa (gm. Barciany, oryginalnie Sawsegerickn, Sausgörken) czy Górki (gm. Stary Dzierzgoń). Przyjęta po wojnie nazwa pol. Czerwona Górka jest co najmniej dziwną decyzją KUNM - człon I przetłumaczono jakby z niemieckiego (Roth "czerwony"), zaś drugi oddano fonetycznie (z adideacją). Nie mogę tej nazwy uznać za akceptowalną - ze względu na pruskie pochodzenie oryginału, należało ją przekalkować fonetycznie jako Rudogierki lub Rudogórki (wariant drugi bardziej przypomina nazwę obowiązującą, ale jest bardziej odległy od oryginału i adideowany). |
Dąbrowa | Bartoszyce | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
Dębiany | Bartoszyce | 5~6 | Lackmedien | pruskie | Lakmedy | 1326 Laukemedien. Nazwa pruska, zaczerpnięta od starej nazwy wielkiego lasu Laukmedjan (niem. Lackmühlwald, 1595 Lackmedien - dosł. "jasny las" lub "polny las"). Ludność warmijska przyswoiła tę pruską nazwę w formie Lakmedy (co zaświadcza Leyding, ale jedynie w kontekście lasu, nie omawianej wsi), o czym niestety dziś się często zapomina (częściej stosuje się nazwę Bisztynieckie Lasy). Niestety, w pochodnej nazwie miejscowej nie uszanowano jej pruskiego źródłosłowu, a jedynie nawiązano do charakteru lasu, co było wielkim błędem. Należy pilnie przywrócić (zarówno tej miejscowości, jak i lasowi) przepiękną staropruską nazwę Lakmedy. |
Dębówko | Bartoszyce | 2 | Eichenbruch | niemieckie | -- | |
Drawa | Bartoszyce | 5 | Groß Sonnenburg | niemieckie | Drawiny |
|
Falczewo | Bartoszyce | 3 | Fauthshof | niemieckie | -- |
|
Galinki | Bartoszyce | 2 | Klein Gallingen | pruskie | -- | Zob. niżej Galiny. |
Galiny | Bartoszyce | 2 | Gallingen | pruskie | -- | 1336 Gallinden, 1374 Galindin. Nazwa wsi pochodzi od plemienia Galindów, którzy zapewne ją założyli (wywędrowawszy do sąsiedniej Barcji). Wobec tego faktu, można było ustalić nazwę wsi jako Galindy, jednak wobec braku polskiej przedwojennej tradycji, niech zostanie jak jest. Najważniejsze, że rdzeń został zachowany. |
Ganitajny | Bartoszyce | 2 | Gomtehnen | pruskie | -- | 1419 Ganiteynen, 1437 Gamteynen. W początkach swojego istnienia, wieś nosiła również oboczną nazwę Pogintenekaim (1352), Pogymtynekaym (1423), również pochodzenia pruskiego. |
Gile | Bartoszyce | 5? | Hilff | pruskie? | Gilwa (?) | Nazwa oryginalna o dość tajemniczym brzmieniu. Leyding spolszcza ją w formie Gilwa, co sugerowałoby pruskie pochodzenie (tylko czy słusznie?). Jeżeli nazwa miałaby być faktycznie tożsama często powtarzającej się n. prus. Gilwa, to warto ją w takiej formie przywrócić. |
Glitajny | Bartoszyce | 2 | Glittehnen | pruskie | -- | 1419 Glitteynen. |
Głomno | Bartoszyce | 2 | Glommen | pruskie | -- |
|
Gromki | Bartoszyce | 5 | Grommels | niemieckie | Gromolec | Pierwotnie niem. Grombholz (1570), Gromholz. Leyding na tej podstawie notuje spolszczenie Gromolec, które może i nie ma potwierdzonego przedwojennego pochodzenia, ale jest na tyle dokładne i autentycznie brzmiące, że warto je przywrócić. |
Gruda | Bartoszyce | 2~3 | Grudshöfchen | niemieckie | -- | |
Jarkowo | Bartoszyce | 5 | Erwienen | niemieckie? | Jerwiny | Nazwę oryginalną Erwienen chyba należy traktować jako niemiecką, pochodzącą od im. Erwin (jednak końcówka -ienen może też wskazywać na pruskie pochodzenie). Tak czy inaczej, Leyding spolszcza ją jako Jerwiny i taką postać warto wprowadzić w miejsce ahistorycznego chrztu "Jarkowo". |
Karolewko | Bartoszyce | 2 | Karolinenhof | niemieckie | -- | U Leydinga spolszczone nieco wierniej jako Karolinek. Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji. |
Kicina | Bartoszyce | 5 | Liebhausen | pruskie (zniemczone) | Lipusz | 1340 Lypus, 1356 Lyppuse. Nazwa pruska, stopniowo niemczona do postaci Lipphausen i ostatecznie Liebhausen. Mimo, że Leyding spolszczył ją jako Lipusz, KUNM zdecydowała się zastąpić ten pruski toponim całkowicie nieuzasadnioną nazwą "Kicina". Karygodnie zła decyzja. |
Kiersity | Bartoszyce | 2 | Kirschitten | pruskie | -- | 1357, 1423 Kirsiten. |
Kiertyny Małe | Bartoszyce | 2 | Klein Kärthen | pruskie | -- | Patrz niżej Kiertyny Wielkie. |
Kiertyny Wielkie | Bartoszyce | 2 | Groß Kärthen | pruskie | -- | 1411-19 Kerthin; 1423 Kirthany, Kerthen. |
Kinkajmy | Bartoszyce | 2 | Kinkeim | pruskie | -- | 1444 Kymekaymen. |
Kisity | Bartoszyce | 2 | Kissitten | pruskie | -- | 1342 Kessitten, 1342 Kessiten. |
Klekotki | Bartoszyce | 3 | Charlottenberg | niemieckie | -- | |
Kosy | Bartoszyce | 2 | Quossen | pruskie | -- | Potrzebne informacje etym. i hist. |
Krawczyki | Bartoszyce | 5 | Kraftshagen | niemieckie | Krawtajny | 1374 Craftshain, Crafthain. Na tej podstawie Leyding zapisał spolszczenie Krawtajny - wyraźnie upodobnione do nazw pruskich na -ajny. Być może jest to "na wyrost", ale bywało i tak, że polonizowano w ten sposób również nazwy niemieckie (por. Gronajny, Lichtajny, Fryhajny), dlatego też spolszczenie to wydaje się być wartościowe i warte przywrócenia. Dobrze się też wpisuje w okoliczny krajobraz toponimiczny. |
Kromarki | Bartoszyce | 2 | Kromargen | pruskie | -- | 1404 Karmargen, 1584-85 Crammargen. |
Króle | Bartoszyce | 2 | Königs | niemieckie | -- | Pierwotnie: Königsdorf (1374 Koningisdorf). Przypuszcza się, że König (Koning) to nazwisko pierwszego właściciela. |
Leginy | Bartoszyce | 2 | Legienen | pruskie | -- | |
Lejdy | Bartoszyce | 2 | Legden | pruskie | -- | 1340 Loyden, 1341 Leyde, 1342 Layde. Kohutkowe Legdy to sztuczne, pisowniane przejęcie n. niemieckiej, niewarte zmiany. |
Lipina | Bartoszyce | 3 | (Adlig) Ernsthof | niemieckie | -- | |
Lusiny | Bartoszyce | 2 | Losgehnen | pruskie | -- | 1419 Lusygeyn, Losien; 1423 Lusiein; 1437 Lusygeyn, Lusigeyn. |
Łabędnik | Bartoszyce | 2 | Groß Schwansfeld | niemieckie | -- | W potocznym użyciu często: Łabędnik Duży (w odróżnieniu od Małego, p. niżej). Dziwię się, że uchwalono tę nazwę bez członu Wielki, jak nakazywałaby logika. |
Łabędnik Mały | Bartoszyce | 2 | Klein Schwansfeld | niemieckie | -- | |
Łapkiejmy | Bartoszyce | 2 | Lapkeim | pruskie | -- | 1419, 1437 Lapkaymen (dosł. "lisia wieś"). Chyba lepszym odwzorowaniem byłoby Łapkajmy, ale niech już zostanie jak jest. |
Łojdy | Bartoszyce | 2 | Loyden | pruskie | -- | 1340 Loyden, 1344 Layden. |
Łoskajmy | Bartoszyce | 2 | Loschkeim | pruskie | -- | 1419 Loszekaymen, 1423 Losykaym. |
Markiny | Bartoszyce | 2 | Markienen | pruskie | -- | 1423 Merkyn, Merkinen. Kohutkowe Markieny to do bólu pisowniane przejęcie nowożytnej formy niemieckiej - nazwa obecna spisuje się lepiej. |
Maszewy | Bartoszyce | 5 | Maxkeim | pruskie | Mackajmy | Oryginalna nazwa jest pruska, choć z problematyczną osnową Max- (być może to przekształcenie fonetyczne, a możliwe że nazwa została utworzona przez Prusów od niemieckiego imienia - brak starych zapisów dla wsi nie pozwala wyciągnąć jednoznacznych wniosków). Leyding spolszczył ją jako Mackajny (co poprawiam na poprawniejsze -kajmy), co jednak z niewiadomych przyczyn KUNM zastąpił kompletnie nieuzasadnioną formą "Maszewy". Do zmiany.\ |
Matyjaszki | Bartoszyce | 2 | Mathiashof | niemieckie | -- | |
Merguny | Bartoszyce | 2 | Marguhnen | pruskie | -- |
|
Minty | Bartoszyce | 2 | Minten | pruskie | -- | 1419 Mynthen, 1437 Mynthin. Nazwa pruskiego pochodzenia. W początkach swojego istnienia, wieś nosiła oboczną n. niemiecką Güntersdorf, ta jednak prędko zanikła. |
Molwity | Bartoszyce | 2 | Mollwitten | pruskie | -- | 1321 Molwitten; ok. 1400 Molowyten, Molewyten. |
Nalikajmy | Bartoszyce | 2 | Liekeim | pruskie | -- | 1339 Nalykaymen, 1419 Naliekaymen. Od końcówki XV w. zanik nagłosowego Na- (może wskutek błędnej dekompozycji), por. zapis z 1483 Lykaynen. Na tej podstawie, Leyding spolszczył tę nazwę jako Likajny, ale KUNM słusznie nawiązała do postaci pierwotnej. |
Nuny | Bartoszyce | 2 | Nohnen | pruskie | -- | ok. 1420 Nonen. Nazwa uważana za pruską. Spis Goldbecka z 1789 r. notuje starszą postać nazwy jako Neynyn (i chyba na tej podstawie Leyding spolszczył tę wieś jako Najny), ale nie wiadomo skąd Goldbeck zaczerpnął tego zapisu. |
Okopa | Bartoszyce | 3 | Erdmannshof | niemieckie | -- | U Leydinga: Szaniec. Najwyraźniej mieściły się tu jakieś okopy. |
Osieka | Bartoszyce | 3 | Hermenhagen | niemieckie | -- | |
Parkoszewo | Bartoszyce | 5 | Perkau | pruskie | Parkowo | Nazwa zdaje się pruska (chociaż potrzebna dokumentacja hist. i informacje etym.), należało ją w prosty sposób spolszczyć fonetycznie jako Parkowo, tak jak czyni to Leyding. Stosując chrzest "Parkoszewo", KUNM stworzyła sztucznie nazwę pseudosłowiańską. |
Pasaria | Bartoszyce | 2 | Passarien | pruskie | -- |
|
Perkujki | Bartoszyce | 2 | Perkuiken | pruskie | -- | 1411-19 Perkoyke. |
Piergozy | Bartoszyce | 2 | Perguschen | pruskie | -- | 1423 Pergosen, 1570 Burgusy. Nazwa pruska, zapis Burgusy z 1570 (powtarzający się w 1623-24) - może spolonizowany? |
Piersele | Bartoszyce | 2 | Perscheln | pruskie | -- | 1419 Perscheln; 1423 Perseln, Perselen. |
Pilwa | Bartoszyce | 2 | Pillwen | pruskie | -- | 1411-19 Pilluo, 1423 Pilwo. |
Plęsy | Bartoszyce | 2 | Plensen | pruskie | -- | 1436 Plynsyn. |
Połęcze | Bartoszyce | 6? | Polenzhof | hybryda (słow. + niem.) | Polino | 1385, 1414 Polino; po 1414 Hof Polan; 1492 Polenshof. Pierwotna nazwa najprawdopodobniej słowiańska (polska), późniejszą n. niem. Polenshof można tłumaczyć jako "dwór Polaka". Przyjęta przez KUNM nazwa Połęcze (i podobnie Leydingowy wariant Połęczowo) próbuje naśladować formę niemiecką, jednak najlepiej wrócić do formy najstarszej, autentycznie słowiańskiej. |
Posłusze | Bartoszyce | 2 | Poschloschen | pruskie | -- | 1352-57 Posslussis, 1352/81 Poslussie. |
Rodnowo | Bartoszyce | 2 | Reddenau | pruskie | -- |
|
Sędławki | Bartoszyce | 2 | Sandlack | pruskie | -- | 1356 Sandlaucken. |
Skitno | Bartoszyce | 5 | Skitten | pruskie | Tuskity | 1423 Tuskythen, 1437 Tusekythen. Nazwa pruska, z czasem (trudno powiedzieć jednak kiedy dokładnie - od wczesnego XVI w. do końcówki XVIII w. następuje przerwa w zapisach dot. tej wsi) nagłosowe Tu- odpadło. Być może jest to wynik fałszywej dekompozycji na gruncie niemieckim (błędne skojarzenie Tu- jako dolnoniem. przyimka tu "do"). Postać Skitno opiera się więc na postaci wtórnej, w dodatku jest to polonizacja niedoskonała - niepotrzebne dostawienie nieetymologicznego sufiksu -no. Używana przez Leydinga postać Sykity z kolei utworzona na podstawie zapisu Sykythen z nieznanego źródła (nikt inny nie notuje takiej formy). Najlepiej byłoby chyba powrócić do nietkniętej wpływej niemieckiej postaci Tuskythen i spolszczyć ją jako Tuskity, zgodnie z logiką nazwy Nalikajmy (p. wyżej), gdzie również restytuowano wypadnięty element pierwotnej nazwy pruskiej. |
Sokolica | Bartoszyce | 4 | Falkenau | niemieckie | Falknowo | U Chojnackiego i Leydinga: Falknowo. Co prawda, powojenna nazwa "Sokolica" również oddaje znaczenie n. niemieckiej, to jednak stale trzymam się nazw przedwojennych. |
Solno | Bartoszyce | 2 | Zohlen | pruskie | -- | 1321 Zillin, 1411-19 Solen. Nazwa pruska. |
Sortławki | Bartoszyce | 2 | Sortlack | pruskie | -- | 1374 Sodlawken, Sodelawken, Sodlauken. Zgodnie z tymi najstarszymi zapiskami, Leyding postulował spolszczenie Sodławki. Taka forma byłaby lepsza jako bardziej pierwotna, ale wobec braku tradycji (i faktu, że pruski charakter nazwy pozostaje niezatarty), niech już zostanie jak jest. |
Sporwiny | Bartoszyce | 2 | Sporwienen | pruskie | -- | 1361 Sporweinen, 1374 Sparwynen, 1389 Sparwin. |
Spurgle | Bartoszyce | 2 | Sporgeln | pruskie | -- | 1484 Spurgelyn, 1533 Spergeln. |
Spytajny | Bartoszyce | 2 | Spittehnen | pruskie | -- | 1326 Spiteyn, 1357 Spitteynen. W 1326 zanotowana również oboczna n. niem. Urbach, która jednak szybko zanikła na rzecz pierwotnej nazwy pruskiej. |
Styligi | Bartoszyce | 2 | Stillgen | pruskie | -- | 1419 Stilligen. |
Szczeciny | Bartoszyce | 2 | Stettinnen | pruskie? | -- | Nazwa chyba pruska, jednak potrzebne informacje etymologiczne i dokumentacja hist. Niemieckojęzyczne źródła internetowe podają intrygujące zapisy Stignotignokeim (1437), Standtin (1600), ale nie znajduję dla nich potwierdzenia w dostępnej literaturze. |
Szwarunki | Bartoszyce | 2* | Klein Schwaraunen | pruskie | (Szwaruny Małe) | Zasadniczo uważam, że nie powinno się zdrabniać nazw pruskiego pochodzenia z sufiksami nie spotykanymi normalnie w języku polskim. Poprawniej byłoby ustalić nazwy tych dwu bliźniaczych wsi jako Szwaruny Wielkie i Małe. Jest to jednak błąd, który jeszcze mogę stolerować. |
Szwaruny | Bartoszyce | 2* | Groß Schwaraunen | pruskie | (Szwaruny Wielkie) | 1327 Suarrine, Schwarrune; 1367 Sworun. |
Szylina Mała | Bartoszyce | 5 | Klein Söllen | pruskie | Silno Małe | Zob. poniżej Szylina Wielka. |
Szylina Wielka | Bartoszyce | 5 | Groß Söllen | pruskie | Silno Wielkie | 1338 Siln, 1423 Sillen. Nazwa pruska, jej źródłosłowem jest prus. silā "bór, puszcza (niem. Heide)". Przyjęta przez KUNM forma Szylina jest zbyt zmieniona względem oryginału (jakby niepotrzebnie oparto się na litewskiej postaci tego słowa - šilas, nazwa ta jednak jest pruska, a nie litewska), niedokładne jest również Leydingowe "Salno". Na podstawie najstarszych zapisów utworzyłem polską adaptację tej pruskiej nazwy jako Silno. |
Tapilkajmy | Bartoszyce | 2 | Tappelkeim | pruskie | -- | 1347 Tapilkaym, 1409 Tapilkayme. Przejściowo (XVI-XVII w.) istniała również przekształcona forma Dapplicken (dok. 1570, 1623-24), która ostatecznie zanikła. |
Tolko | Bartoszyce | 1 | Tolks | pruskie | -- | 1570 Tolcks. Nazwa pruska, notowana w formie spolszczonej (zgodnej z obecną) już przed wojną, co rzadkie na tym terenie. |
Trutnowo | Bartoszyce | 2 | Trautenau | pruskie | -- | 1364, 1374, 1390 Trutenow. |
Wajsnory | Bartoszyce | 1~4 | Weischnuren | pruskie | (Wajsznory) |
|
Wardomy | Bartoszyce | 2 | Wordommen | pruskie | -- | 1419 Wordompne. |
Wargielity | Bartoszyce | 2 | Worglitten | pruskie | -- | 1409 Wargelitekayme, 1426 Wargeliten. Nazwa pruska, początkowo z sufiksem -kaims, który z czasem zanikł. |
Wawrzyny | Bartoszyce | 2 | Laurienen | osobowe | -- | Potrzebne informacje historyczne. Miejscowość jednak nie wydaje się stara, więc chyba trudno wywodzić jej nazwę od czegoś innego niż imię Wawrzyniec (Laurentius). Gdyby to jednak była nazwa pruska, lepiej byłoby ją spolszczyć dokładniej jako Lauryny. |
Węgoryty | Bartoszyce | 2 | Wangritten | pruskie | -- | 1427 Wangerithen. |
Wiatrak | Bartoszyce | 2 | Schreibershöfchen | niemieckie | -- | Oboczna n. niemiecka: Windmühlenhaus. Stąd powojenna n. polska. |
Wipławki | Bartoszyce | 2 | Wieplack | pruskie | -- | 1424 Weybelawke, 1493 Wippelawckenn. |
Wirwilty | Bartoszyce | 2 | Wehrwilten | pruskie | -- | 1325 Wirbilt, 1419 Wirwilten. W początkach swojego istnienia wieś nosiła również oboczną nazwę Brinit (1325). Obie nazwy są pruskiego pochodzenia. |
Witki | Bartoszyce | 5 | Aßmanns | pruskie | Osmany | 1345, 1349 Astiems, w XVI w. Asmus, Aßmanß. Jest to nazwa pochodzenia pruskiego, którą po wojnie KUNM zniweczył, nadając wsi kompletnie nieuzasadnioną n. pol. Witki. Leyding spolszczył oryginalną nazwę jako Osmany i taką postać, jako autentycznie zaistniałą, przyjmuję. |
Nowe Witki | Bartoszyce | 5 | Neu Aßmanns | pruskie | Nowe Osmany | Zob. powyżej Witki. |
Wojciechy | Bartoszyce | 3 | Albrechtsdorf | niemieckie | -- | Jednymi z pierwszych właścicielami wsi byli rycerz Santunge - Prus, a także szlachecka rodzina Malgedinów, mająca pruskie korzenie. Niewykluczone więc, że wieś ta mogła mieć jakąś staropruską nazwę - ta niestety nie zachowała się w źródłach historycznych. |
Wojtkowo | Bartoszyce | 5 | Markhausen | niemieckie? | Markuzy |
|
Wola | Bartoszyce | 1 | Groß Wolla | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Großwallhof. |
Wólka | Bartoszyce | 1 | Klein Wolla | polskie | -- |
|
Wyręba | Bartoszyce | 5 | Kraphausen | pruskie | Kropoty | U Goldbecka (1785): Kropothen oder Krapausen oder Kraposen. Wyraźnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską, którą należałoby rekonstruować jako *Krap-ūs-/*Krap-ōt. Rdzeń *Krap- był w pruskiej toponimii bardzo produktywny (por. liczne toponimy typu Crapitten, Cropayn, Kropino, Croplauken itp.). Paralelnie istniały formy z dwoma różnymi sufiksami. Na podstawie form Goldbecka, nazwę tę należało spolszczyć jako Kropoty. Niestety, KUNM zniweczyła tę piękną nazwę, zastępując ją kompletnie sztuczną "Wyrębą". Leyding podaje luźno oparte na formie niemieckiej "Chrapuzy". |
Wysieka | Bartoszyce | 5 | Schonklitten | pruskie | Sąklity |
|
Zawiersze | Bartoszyce | 5 | Sauerschienen | pruskie | Zawierszyny | 1423 Seworsynen, 1476 Sawersch, 1521 Sawersin. Może to "czepianie się szczegółów", ale większość zapisów oraz nowożytna forma niem. wskazuje na to, że -īn było w tej pruskiej nazwie sufiksem. Nie należało go więc wyrzucać, lecz ustalić polską formę nazwy jako Zawierszyny. Leyding ma mniej dokładne Surszyny. |
Żydowo | Bartoszyce | 5 | Siddau | pruskie | Sidwa | 1419 Seduwo, 1432 Siddwo, 1494 Sziddaw. Nazwa pruska, przyjęta przez KUNM forma oddaje ją zbyt odlegle, zacierając jej pruski źródłosłów. Nic nie wskazuje na to, aby nazwa ta miała coś wspólnego z Żydami. |
Biegonity | Bisztynek | 2 | Begnitten | pruskie | -- |
|
Dąbrowa | Bisztynek | 1 | Damerau | słowiańskie | -- |
|
Grzęda | Bisztynek | 5 | Sturmhübel | niemieckie | Bomgarby |
|
Janowiec | Bisztynek | 2 | Johannisruhe | niemieckie | -- | |
Kokoszewo | Bisztynek | 5 | Gerthen | pruskie | Giertławki | Pierwotnie: Gertlauken (1358), Gerten alias Hunsfelde (1359). Pierwotna nazwa pruska Gerta-lauks ("kurze pole"), również skalkowana na niemiecki jako Huhnsfelde. Ostatecznie przyjęła się w formie pruskiej bez drugiego członu jako Gerthen. KUNM po wojnie nawiązała do znaczenia n. pruskiej, jednak nazwy pruskie powinno się oddawać fonetycznie, a nie kalkować (chyba, że tradycja mówi inaczej - tutaj takowej brak). Proponuję więc zamiast tego intuicyjne spolszczenie pierwotnej n. prus. jako Giertławki (ewentualnie mogą to też być Gierty, w oparciu o postać nowszą). |
Krzewina | Bisztynek | 2 | Strauchmühl | niemieckie | -- | |
Księżno | Bisztynek | 2 | Fürstenau | niemieckie | -- | W gwarze: Kśežno, Kśenžno. Raczej nie widziałbym tu jednak nazwy przedwojennej (brak danych o przedwojennej n. pol. dla tej wsi), a raczej po prostu przejęcie przez autochtonów powojennej nazwy urzędowej (będącej kalką oryginalnej n. niemieckiej). |
Lądek | Bisztynek | 4 | Landau | pruskie? | Lędowo |
|
Łabławki | Bisztynek | 2 | Lablack | pruskie | -- | U Leydinga forma hist. Labelauke (bez daty). W NMP brak zapisów starszych niż końcówka XVIII wieku. Niemniej, nazwa niewątpliwie pruska i stara. |
Łędławki | Bisztynek | 2 | Linglack | pruskie | (Lędławki) |
|
Mołdyty | Bisztynek | 1~4 | Molditten | pruskie | (Moldyty) |
|
Niski Młyn | Bisztynek | 2 | Niedermühl | niemieckie | -- | |
Nisko | Bisztynek | 2 | Niederhof | niemieckie | -- | Brak tradycji. U Leydinga dokładniejsze tłumaczenie jako Niski Dwór (które może lepiej współbrzmi z Niskim Młynem). |
Nowa Wieś Reszelska | Bisztynek | 2* | Rosenschön | niemieckie | (Nowa Wieś) | Oboczna n. niem. Neudorf, stąd obecna n. polska (z dookreśleniem Reszelska dla odróżnienia od licznych innych "Nowych Wsi"). |
Paluzy | Bisztynek | 1 | Plausen | pruskie | -- | 1355, 1365 Palusen; 1374 Palusin. |
Pleśnik | Bisztynek | 2 | Plößenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa relacyjna do sąsiedniej wsi Pleśno (zob. poniżej). Można było tę nazwę ustalić jako Plesieński Dwór tak, aby uniknąć tworzenia dziwnych neologizmów od nazw pruskich. Niemniej, wobec braku tradycji, niech już zostanie jak jest - najważniejsze, że pruski rdzeń nazwy został zachowany. |
Pleśno | Bisztynek | 1 | Plößen | pruskie | -- | 1336 Plesno, 1346 Plesen, 1374 Plesin. |
Prosity | Bisztynek | 2? | Prossiten | pruskie | -- |
|
Sątopy | Bisztynek | 1 | Santoppen | pruskie | -- |
|
Sątopy-Samulewo | Bisztynek | 5 | Bischdorf | niemieckie | Biskupia Wola |
|
Sułowo | Bisztynek | 5 | Schulen | pruskie | Skoły |
|
Swędrówka | Bisztynek | 3 | Zandersdorf | niemieckie? | (Sędrówka) |
|
Troksy | Bisztynek | 2 (1?) | Truchsen | pruskie | -- |
|
Troszkowo | Bisztynek | 3 (1?) | Klackendorf | niemieckie | -- |
|
Unikowo | Bisztynek | 6 | Glockstein | pruskie | Knoksztyn |
|
Warmiany | Bisztynek | 5 | Schönwalde | niemieckie | Warmin | Wieś powstała na polu o nazwie Ermen (1358). Jest to nazwa wyraźnie pruska, związana zapewne z nazwą plemienia Warmów, od których wzięła swoją nazwę Warmia (niem. Ermland). KUNM wyraźnie nawiązała do tego źródłosłowu, jednak formy Warmiany nie można uznać za poprawne odzwierciedlenie tej pruskiej nazwy, ze względu na sufiks. -any, który zbyt oddala tę polską formę od oryginału. Proponuję powrót do proponowanej przez Leydinga formy Warmin, z mniej "inwazyjnym" sufiksem -in. |
Winiec | Bisztynek | 5 | Wienken | pruskie | Winki | Nazwa uważana za pruską, należało ją spolszczyć dokładniej. U Leydinga naturalnie brzmiące spolszczenie Winki. |
Wojkowo | Bisztynek | 5 | Heinrichsdorf | niemieckie | Henrykowo | Powojenna n. pol. Wojkowo jest typowym chrztem pseudodzierżawczym, sztucznie utworzonym od staropolskiego imienia Wojek. Pospiszylowa podaje, że w potocznym powojennym użyciu funkcjonowało spolszczenie n. niem. jako Henryków lub Henrykowo i taka forma zdaje się o wiele bardziej wartościowa. |
Wozławki | Bisztynek | 1 | Wuslack | pruskie | -- | 1343-49 Wuselauke, 1355 Wuselauken, Wuselawken. Nazwa pruska, w XIV w. konkurującą z nazwą niem. Frischenbach (1343-49 Vrischembach), która jednak prędko zanikła. |
Augamy | Górowo Iławeckie | 2 | Augam | pruskie | -- | 1419 Ougam, 1423 Owgam, 1495 Augamen. |
Bądle | Górowo Iławeckie | 2 | Bandels | pruskie | -- | 1354 Bandelin, Bandelien; 1362 Bendeln. |
Bądze | Górowo Iławeckie | 2 | Bensen | pruskie? | -- | 1423 Bensus. Pochodzenie nazwy jest niepewne - Przybytek wywodzi od niemieckiej n. os. Bense, Benzo, ale dopuszcza też możliwość pruskiego pochodzenia (zgodnie z tym, co podaje Gerullis). Nazwę można było spolszczyć dokładniej, np. jako Bęsy, jednak forma obecna też można uznać za dopuszczalną. |
Bukowiec | Górowo Iławeckie | 2 | Buchholz | niemieckie | -- | U Kohutka: Bukowo, ale raczej zmiana nie warta zachodu. Wątpię, aby kohutkowa forma miała jakieś pokrycie w rzeczywistości. |
Czyprki | Górowo Iławeckie | 1 | Zipperken | polskie | -- | Oboczna n. niem. Tapperlauken (tak w spisie z 1820 i innych źródłach z podobnego okresu). Jest to nazwa genetycznie starsza (wg dokumentacji z bildarchiv-ostpreussen.de, zaświadczona od 1537 r., jednak nie udało mi się tego zweryfikować), o staropruskim pochodzeniu. Nazwa ta współistniała z nowszą nazwą Zipperken (Czyprki), uważaną za polską (pol. Czyprki w gminach Miłki i Prostki). |
Deksyty | Górowo Iławeckie | 5 | Dixen | pruskie | Dyksztyn | 1349 Dixtin, 1423 Dechsen, 1508 Dexen, 1570 Dixtenn. Nazwa pruska, przez KUNM spolszczona jako Deksyty, co oczywiście brzmi "po prusku", jednak nie wydaje się być poprawnym odzwierciedleniem tej nazwy (brak zapisów wskazujących na sufiks -ītai), dlatego też w oparciu o zapisy najstarsze postulowałbym postać Dyksztyn (co jest lekką korektą Leydingowego Dysztyna), ewentualnie na podstawie form nowszych można byłoby ustalić postać Deksy lub Dyksy. |
Dęby | Górowo Iławeckie | 2 | Eichen | niemieckie | -- | |
Dobrzynka | Górowo Iławeckie | 5 | Guttenfeld | niemieckie (kalka z prus.) | Łabławki | Pierwotnie (prawdopodobnie): Labalaucs (1285). Co prawda, żadna polska literatura nie łączy tego zapisu z Dobrzynką (takie utożsamienie znalazłem tylko w pewnej amatorskiej pracy dotyczącej nazw w powiecie bartoszyckim dostępnej w internecie, a także w litewskiej encyklopedii Mažosios Lietuvos enciklopedija), zaś Gerullis wyjaśnia tę nazwę jedynie jako jetzt Gutenfeld, nie precyzując, czy chodzi o tę miejscowość, czy o Gutenfeld pod Królewcem (obecnie Луговое). Jednakże kontekst tej wzmianki, gdzie nazwa Labalaucs jest wymieniana m.in. obok nazwy Steynio (zob. niżej Stega Mała) sugeruje wyraźnie, że chodzi o ten teren, a nie o Sambię. Wszystko wskazuje więc na to, że pierwotną nazwą tej wsi (lub pola, na którym powstała) jest prus. Labalauks (dosł. "dobre pole"), co Niemcy skalkowali dosłownie. Należałoby więc spolszczyć fonetycznie pierwotną nazwę pruską. |
Dulsin | Górowo Iławeckie | 2 | Dulzen | pruskie | -- | 1419 Dulczen, 1423 Dulsyn, 1510 Dulsen. |
Dwórzno | Górowo Iławeckie | 2 | Hoofe | niemieckie | -- | Pierwotnie: Hoff (1570). |
Dzikowo Iławeckie | Górowo Iławeckie | 5 | Wildenhoff | niemieckie | Ampundy |
|
Galiny | Górowo Iławeckie | 2 | Gallingen | pruskie | -- |
|
Gałajny | Górowo Iławeckie | 2 | Gallehnen | pruskie | -- | 1339 Gelayne, 1576 Galeien. |
Glądy | Górowo Iławeckie | 2 | Glandau | pruskie | -- | 1419, 1437 Glanden. Leyding podaje też (bez daty) zapis Glandesdorf. Nazwa jest pruska, pochodzi od pruskiego imienia osobowego Glandyn, wymienionego w dokumencie nadania. |
Gniewkowo | Górowo Iławeckie | 5 | Gottesgnade | niemieckie | Barkławki | Oboczna n. niem. Barchlack (w spisie Goldbecka z 1785 r.). Jest to wyraźnie nazwa pruska z sufiksem -lauks. Należało ją spolszczyć jako Barkławki (chociaż przydałyby się dokładniejsze informacje etymologiczno-historyczne co do jej właściwego brzmienia), czego KUNM nie zrobiła (być może nie dotarto do dokumentu Goldbecka?). |
Grądzik | Górowo Iławeckie | 3 | Grünhöfchen | niemieckie | -- | Powojenna n. Grądzik wynika chyba z błędnego odczytania oryginalnej n. niem. osady jako Grundhöfchen (błąd spisany po Leydingu), jednak z braku tradycji nie widzę sensu, by tę nazwę zmieniać. |
Grotowo | Górowo Iławeckie | 3 | Hoppendorf | niemieckie | -- | U Leydinga: Wałszyca, co jest nazwą ponowioną od n. rzeki Wałszy, przepływającej przez wieś. Jest to więc nazwa o pruskim rdzeniu, jednak niepotwierdzona historycznie (nigdy przed 1945 r. wieś nie nosiła nazwy pochodnej od Wałszy), więc nie widzę zbytniego uzasadnienia, aby ją wprowadzać (mimo, że wydaje się lepsza od całkowicie nieumotywowanej KUNMowskiej nazwy "Grotowo"). |
Gruszyny | Górowo Iławeckie | 2? | Grauschienen (bei Landsberg) | pruskie | -- |
|
Janikowo | Górowo Iławeckie | 5 | Hanshagen | niemieckie | Hanuszajny | 1374 Hannushain. Na tej podstawie, Leyding podaje spolszczenie Hanuszajny. Jest to jedna z tych nazw z fałszywym członem -ajny (por. Gronajny, Lichtajny), który zakrywa tutaj niemieckie -hain, -hagen, nie zaś pruskie -ain-. Nie ma innej literatury, która potwierdzałaby istnienie takiej formy polskiej dla tej wsi, jednak forma ta wydaje się dość naturalna, a ponadto wieś jest bardzo stara i wg Kętrzyńskiego (który jednak nie polszczy jej nazwy) została założona przez polskich kolonistów, toteż wydaje się sensownym, by oddać jej nazwę dokładniej. |
Kamińsk | Górowo Iławeckie | 5 | (Stablack-Süd) | pruskie (relacyjne) | Nowe Stabławki |
|
Kandyty | Górowo Iławeckie | 1 | Canditten | pruskie | -- |
|
Kanie Iławeckie | Górowo Iławeckie | 5 | Salwarschienen | pruskie | Salwarszyny |
|
Kiwajny | Górowo Iławeckie | 2 | Quehnen | pruskie | -- | 1414 Kywaynen, 1423 Kewaynen, 1495 Kyweynen. |
Krasnołąka | Górowo Iławeckie | 5 | Schönwiese (bei Landsberg) | niemieckie | Sermoławki | Pierwotnie: Sermelauken (1362), Seremelauken (1423, 37). Należało nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej, nie niemieckiej. |
Kumkiejmy | Górowo Iławeckie | 2 | Kumkeim | pruskie | -- | 1411-19 Comkaym; 1419 Comekaymen, Comekaynen; 1423 Cumekaym. |
Kumkiejmy Przednie | Górowo Iławeckie | 2 | Vorder Kumkeim | pruskie | -- | Nieurzędowo także: Kumkiejmy Małe. |
Lipniki | Górowo Iławeckie | 1 | Liebnicken | pruskie | -- | 1437 Lippeniken. Nazwa pruska, łatwo przekładalna na polski i notowana w formie obecnej już przed wojną. |
Lisiak | Górowo Iławeckie | 5 | Elisenhof | niemieckie | Liznowo | U Leydinga: Liznowo, co wydaje się w pełni naturalnym przyswojeniem n. niemieckiej (por. wieś Ostrzeszewo na Warmii, dawniej Liznowy, niem. Elisenhof). Ponadto, PRNG podaje również potoczny wariant jako Lisnowo. |
Nerwiki | Górowo Iławeckie | 2 | Nerfken | pruskie | -- | 1339 Nerweiken; 1352 Nerbiken; 1374 Nerwiken, Nerweken. Wieś powstała na polu o nazwie Perpelx, Perpelauken (1339); Perpelleken (1376). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
Nowa Karczma | Górowo Iławeckie | 2 | Neukrug | niemieckie | -- | |
Nowa Wieś Iławecka | Górowo Iławeckie | 1* | Neuendorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | Oboczna n. niem. Neusaß. |
Orsy | Górowo Iławeckie | 2 | Orschen | pruskie | -- |
|
Paprocina | Górowo Iławeckie | 5 | Papperten | pruskie | Paparty | 1411-19 Pappratten. Nazwa pruska, powojenna n. pol. nawiązuje do jej znaczenia (prus. papartis = paproć), jednak zbytnio "odjeżdża" od niej fonetycznie. |
Pareżki | Górowo Iławeckie | 2 | Parösken | pruskie | -- | Nazwa wyraźnie pruska, jednak przydałyby się informacje hist. i etym. |
Paustry | Górowo Iławeckie | 2 | Paustern | pruskie | -- | 1419 Pewstern, 1423 Peustern. W 1780 zarejestrowane również postać Pauterken - wyraźnie przekształconą, może zdrobniałą. |
Piaseczno | Górowo Iławeckie | 5 | Sieslack | pruskie | Zyzławki |
|
Piasek | Górowo Iławeckie | 2 | Sand | niemieckie | -- | Wieś przed wojną należała wraz ze wsią Bądle do jednej gminy, zwanej Bandels-Sand, stąd można spotkać i taką postać nazwy. |
Piasty Wielkie | Górowo Iławeckie | 2 | Groß Peisten | pruskie | -- |
|
Pieszkowo | Górowo Iławeckie | 2~3 | Petershagen | niemieckie | -- | 1291 Balneatoris, 1394 Bederhayn, 1398 Bedirhain. Pierwotną nazwę wsi Bederhain tłumaczy się jako "gaj kąpielowego (łaziebnika)", postać Balneatoris to zlatynizowana wersja tej nazwy. Pierwotnie wieś ta musiała należeć więc do jakiegoś niewymienionego z nazwiska łaziebnika (historyczna funkcja - opiekun publicznej łaźni, organizujący kąpiele i nierzadko wykonujący część funkcji cyrulika). Wtórnie człon Beder- skojarzono z imieniem Peter. KUNM odlegle nawiązała do tego znaczenia (Piech, Pieszek to staropolskie spieszczone formy Piotra), Leyding używa dokładniejszego tłumaczenia Piotrowice. Można było w jakiś sposób nawiązać do znaczenia pierwotnego (tym samym respektując tradycję tej starej wsi) np. jako *Łaźniki lub *Łaziebniki. Jednak wobec braku takiej polskiej tradycji, niech zostanie jak jest. |
Powiersze | Górowo Iławeckie | 2 | Powarschen | pruskie | -- | 1419, 1437 Powersen. |
Półwiosek | Górowo Iławeckie | 2 | Halbendorf | niemieckie | -- | Osada obecnie uchodzi za część wsi Paustry (taki też napis widnieje na tabliczce wjazdowej na jej teren), więc możliwe, że nazwa Półwiosek nie funkcjonuje już w terenie, niemniej warto ją przypomnieć. |
Pudlikajmy | Górowo Iławeckie | 2 | Pudelkeim | pruskie | -- | 1585 Puttelkeim. Dawniej obocznie: Wilkaskaymen (1437, 1585). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. |
Reszkowo | Górowo Iławeckie | 3 | Achthuben | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. utworzona od nazwiska polskiej szlacheckiej rodziny Reszkowskich, o których wspomina Kętrzyński, że mieszkali niegdyś w Achthuben. Nie precyzuje jednak, czy chodzi o to Achthuben - w Prusiech istniały co najmniej dwie miejscowości o tej nazwie (druga to nieistniejące już Pieszkowo koło Miłakowa [nota bene, nazwę owej miejscowości również utworzono od nazwiska notowanego przez Kętrzyńskiego]). |
Robity | Górowo Iławeckie | 1 | Robitten | pruskie | -- | |
Sągnity | Górowo Iławeckie | 2 | Sangnitten | pruskie | -- | 1414, 1419 Zanthonithen, 1423 Santoniten. |
Sędziwojewo | Górowo Iławeckie | 5 | Kreuzspahn | niemieckie | Krzyżpin | U Leydinga: Krzyżpin. Nie jest to może za piękne spolszczenie n. niem., ale jest zdecydowanie lepsze od pseudo-starosłowiańskiego chrztu "Sędziwojewo". Tego typu nazwy, sztucznie tworzone od starosłowiańskich imion (nieznanych na tym terenie), nie powinny mieć tu racji bytu. |
Sigajny | Górowo Iławeckie | 2 | Saagen | pruskie | -- | 1419, 1437 Schigeyn; 1423 Skyeynen. Nazwa pruska, trudna do dokładnego odtworzenia i w ostatecznej formie niemieckiej mocno zniekształcona. |
Skarbiec | Górowo Iławeckie | 2 | Schatzberg | niemieckie | -- | |
Sołtysowizna | Górowo Iławeckie | 2 | Schulzen-Vorwerk | niemieckie | -- | Według map współczesnych, nazwę Sołtysowizna noszą dziś zabudowania okalające Górowo Iławeckie ze wszystkich stron miasta. Przed wojną nazwa Schulzen-Vorwerk (której odpowiada dzisiejsza Sołtysowizna) odnosi się jedynie do folwarku położonego na płd-zach. od miasta. |
Stabławki | Górowo Iławeckie | 2 | (Stablack-Süd) | pruskie (relacyjne) | -- | Podobnie jak wieś Kamińsk (p. wyżej), miejscowość ta powstała z dawnych budynków obozu jenieckiego Stablack-Süd (po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Kamińsk). Nie jest to przedwojenna wieś Stablack - ta znalazła się po rosyjskiej stronie granicy (obecnie to rosyjskie Dołgorukowo [Долгоруково], które jest w rzeczywistości połączeniem kilku dawnych miejscowości). Ostatecznie, nową osadę nazwano Stabławki wprost od nazwy lasu i obozu i jest to jak najbardziej słuszne rozwiązanie (w przeciwieństwie do sztucznawej nazwy Kamińska). |
Stega Mała | Górowo Iławeckie | 2 | Klein Steegen | pruskie | -- |
|
Świadki Iławeckie | Górowo Iławeckie | 1* | Schwadtken (bei Preuß. Eylau) | pruskie | (Świadki) |
|
Toprzyny | Górowo Iławeckie | 2 | Topprienen | pruskie | -- | 1411-19 Topprinen, 1438 Topperynen, XVI-XVII w. Toperin. |
Wągniki | Górowo Iławeckie | 2 | Wagnick | pruskie | -- | 1543, 1601-02 Wangnitten. Równie dobrze można było spolszczyć nazwę jako Wągnity, ale oparto się na postaci Wangnicken z końca XVIII w. |
Wągródka | Górowo Iławeckie | 3 | Wiecherts | niemieckie? | -- | Potrzebne informacje etymologiczne, co do pochodzenia nazwy niemieckiej. U Leydinga sztucznawe spolszczenie fonetyczne Wichurzec. Nazwa przyjęta przez KUNM jest zdrobnieniem od ap. wągroda "miejsce ogrodzone, wygon, miejsce między płotami". Jest to więc nazwa sztucznie archaiczna, chociaż przynajmniej nie pseudodzierżawcza. |
Weskajmy | Górowo Iławeckie | 2 | Weskeim | pruskie | -- | 1432 Weskayme. |
Wojmiany | Górowo Iławeckie | 2 | Woymanns | pruskie | -- | Nazwa wyraźnie pruska (zapewne od imienia osobowego), ale potrzebne informacje hist. i etym. Według bildarchiv-ostpreussen.de nazwa pierwotnie brzmiała Weymannsdorf (1340). W innych źródłach można spotkać formy Woymyn (1426) i Woymansdorff. |
Wokiele | Górowo Iławeckie | 2 | Wokellen | pruskie | -- | |
Worławki | Górowo Iławeckie | 2 | Worlack | pruskie | -- | 1339 Worlauken, 1423 Wurlauken. |
Wormie | Górowo Iławeckie | 2 | Wormen | pruskie | -- | 1419 Wormen, 1423 Warmen. Obocznie: Kniegiten (1423), stąd Leyding spolszcza tę wieś jako Knigity. Obie nazwy są pruskie. |
Worszyny | Górowo Iławeckie | 2 | Worschienen | pruskie | -- | 1419 Wursynen. |
Woryny | Górowo Iławeckie | 1 | Worienen | pruskie | -- | 1340 Worin, 1342 Worayns, 1392 Worie, 1423 Woria. |
Zielenica | Górowo Iławeckie | 2 | Grünwalde | niemieckie | -- | |
Zięby | Górowo Iławeckie | 2? | Finken | niemieckie? | -- | 1361 Vynken. Leyding spolszcza jako Winki, chyba uważając tę nazwę za pruską (por. Winiec w gm. Bisztynek). Nie znajduję jednak podstaw do takiej interpretacji - w znanych mi opracowaniach nazwa ta nie jest wymieniana jako pruska, a ponadto Zięby to poprawne tłumaczenie niem. Finken (jeżeli ta nazwa rzeczywiście jest niemiecka). Z drugiej strony, według A. Wakara (autora monografii Bartoszyc) wieś ta była pierwotnie osadą pruską. Wstrzymuję się jednak od zmiany, dopóki nie posiądę dokładniejszych informacji fonetycznych. |
Żołędnik | Górowo Iławeckie | 5 | Sienken | pruskie | Zieńki | Nazwa prawdopodobnie pruska, chociaż potrzebna dokumentacja hist. i informacje etymologiczne. Leydingowe spolszczenie Zieńki wydaje się dobrze odzwierciedlać oryginał. Nazwa obecna jest nieumotywowana. |
Żywkowo | Górowo Iławeckie | 5 | Scheweken | pruskie | Siewki | Nazwa pruska, chociaż trudno znaleźć dla niej jakąkolwiek dokumentację. Internetowe źródła podają zapis Seweke, jednak ani daty ani jego autentyczności nie udało mi się ustalić. Niemniej, nazwa jest wyraźnie pruska i należało ją spolszczyć dokładniej. |
Boryty | Sępopol | 2 | Boritten | pruskie | -- | |
Chełmiec | Sępopol | 5 | Kolbitzen | osobowe | Pasławki Małe |
|
Długa | Sępopol | 2 | Langendorf | niemieckie | -- | U Leydinga dokładniejsze spolszczenie: Długa Wieś. Jednak wobec braku przedwojennej tradycji, nie widzę sensu tu nic zmieniać. |
Dobroty | Sępopol | 5 | Theresenthal | niemieckie | Teresin | U Leydinga: Teresówka, na powojennych mapach obocznie: Teresin. Skoro ta druga nazwa funkcjonuje (lub funkcjonowała jeszcze długo po wojnie) w terenie, wydaje mi się zasadne, aby ją uszanować. Z pewnością jest ona lepsza od "pustej", typowo KUNMowskiej nazwy "Dobroty". |
Domarady | Sępopol | 3 | Dompendehl | niemieckie? | -- | Przyznam szczerze, że nie wiem, co z tą wsią zrobić. Nadana przez KUNM nazwa Domarady jest nie do przyjęcia, bowiem jest to chrzest pseudodzierżawczy od starosłowiańskiego imienia "Domarad", a więc nazwa, która nie mogłaby na tym terenie zaistnieć. Problem w tym, że nie bardzo wiem, czym można by tę nazwę zastąpić. Sama nazwa niem. Dompendehl (w XVI-XVII w. Dumpentheil) jest już bardzo problematyczna. Fonetycznie i strukturalnie nie przypomina żadnej nazwy niemieckiej w regionie (które są tutaj na ogół tworami późnymi, na ogół przejrzystymi znaczeniowo i nie zawierających bardzo archaicznych rdzeni lub typów słowotwórczy), sprawia wręcz wrażenie pruskiej. Z drugiej strony, autorzy NMP objaśniają ją jako niemiecką (niby od dump, dumpf "głuchy" i Teil "część"), co trochę nie przekonuje ze strony semantycznej, ale wydaje się zgodne ze starszą postacią Dumpentheil. Zastanowiłbym się jednak nad pruską genezą tej nazwy, ale znajduję przekonujących zestawień w pruskim (może daubā "wąwóz", chociaż i to nastręcza problemów fonetycznych). A. Wakar (autor monografii Bartoszyc i okolic) uważa tę nazwę za zepsucie pierwotnego Dowpsadel (zapis z 1419), tylko że zapis ten u Gerullisa wyraźnie odnosi się do wsi Dopsattel koło Królewca, więc utożsamienie go z Domaradami wydaje się kompletną pomyłką. Można by oczywiście urobić na podstawie formy niem. spolszczenia typu "Dopądle" lub podobnie, ale byłby to kompletny "strzał", nieudolny i niemożliwy do obronienia. Leyding podaje polską nazwę tej wsi jako Dąbki, co można by zastosować jako swoisty "wariant bezpieczny" (prosta nazwa bez "pseudoarchaicznego" pierwiastka, naśladująca fonetycznie niem. Domp-), jednak wydaje mi się, że byłoby to zastąpienie jednego powojennego nowotworu innym. Wstrzymuję się więc od tej zmiany (może komuś uda się stworzyć bardziej przekonującą koncepcję pochodzenia n. niem. lub natrafić na jakieś nowe fakty hist.?), chociaż lepiej by było, gdyby fałszywie staropolskie "Domarady" (często przekręcane na "Domorady", co dodatkowo dowodzi nieprzejrzystości tego toponimu) zniknęły z mapy tego regionu, obfitującego w autentyczne staropruskie nazwy. |
Dzietrzychowo | Sępopol | 5 | Dietrichsdorf | niemieckie | Biersławki | 1371 Dichtrichsdorf, 1419 Barselawke. Ta druga nazwa jest pochodzenia pruskiego i na jej podstawie Leyding używa dla wsi n. polskiej Biersławek (co należy poprawić na regularne -ławki). Chociaż oczywiście nazwa Dzietrzychowo jest poprawnym spolszczeniem n. niemieckiej (jednak powojennym, brak takiej formy pol. przed wojną, Kohutkowe Wietrzychowo raczej per analogiam do wsi pod Niborkiem [takie transpozycje są u niego częste, nierzadko przepisywane z map]), to w sytuacji, kiedy mamy do wyboru nazwę niemiecką i pruską (a przedwojennej polskiej tradycji brak), należy wybrać pruską. |
Gaj | Sępopol | 3 | Grünhof | niemieckie | -- | |
Gierkiny | Sępopol | 2 | Gerkiehnen | pruskie | -- | 1419, 1437 Gerkynen. |
Gulkajmy | Sępopol | 2~5 | Gahlkeim | pruskie | (Golkajmy) | 1409 Golekaymen, 1419 Golckaymen, 1493 Golikayn. Obowiązujące spolszczenie Gulkajmy chyba wynika z błędu - Leyding źle zapisał formę niem. jako Guhlkeim, co skopiowała KUNM. Poprawniej byłoby więc ustalić tę nazwę (bazując na starych zapisach) jako Golkajmy lub Golikajmy. Z drugiej strony, wobec braku tradycji, można tę drobną kwestię ewentualnie puścić płazem (poza tym, samogłoski a/o/u potrafiły się w pruskim mieszać po labialnych i welarnych, chociaż trudno mi stwierdzić, jak było w tym konkretnym przypadku). |
Judyty | Sępopol | 1 | Juditten | pruskie? | -- | 1570 Judythen. Według autorów NMP, nazwa od chrześcijańskiego imienia, jednak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. |
Kinwągi | Sępopol | 2 | Kinnwangen | pruskie | -- | 1339 Keivayn; 1419, 1422 Kynewaym; 1419, 1437 Kynnewangen. |
Korytki | Sępopol | 1 | Korittken | polskie | -- |
|
Langanki | Sępopol | 2 | Langhanken | pruskie | -- | 1502 Langhennicken; 1533, 1589 Langhannicken. |
Lipica | Sępopol | 2 | Lindenau | niemieckie | -- | |
Liski | Sępopol | 1 | Liesken | pruskie | -- | 1411/25 Lieskewange, 1419 Lyskeyn, 1432 Liskeynen, XVI-XVII w. Leskewangenhoff. Nazwa pruska, z dużymi wahaniami sufiksów (forma z członem -hof dodatkowo zniemczona). Polska forma Liski funkcjonowała już w literaturze przedwojennej. |
Lwowiec | Sępopol | 5 | Löwenstein | niemieckie | Lewsztyn |
|
Łobzowo | Sępopol | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | |
Łoskajmy | Sępopol | 2 | Loschkeim | pruskie | -- | 1419 Loszekaymen, 1423 Losykaym, 1437 Loßekaymen. |
Majmławki | Sępopol | 2 | Mamlack | pruskie | -- |
|
Masuny | Sępopol | 2 | Massaunen | pruskie | -- | 1419, 1422 Masunen. |
Melejdy | Sępopol | 2 | Mehleden | pruskie | -- | 1374/79 Meladen, 1405 Meloden', 1474 Meleiden. |
Miedna | Sępopol | 3~2 | Honigbaum | niemieckie | -- | Współczesna n. pol. próbuje chyba nawiązać do źródłosłowu n. niemieckiej (dawn. pol. miód - o miedzie), jednak miedny znaczyło "miedziany", a nie "miodowy". U Leydinga inne spolszczenie - Miodowiec. Tradycji brak. |
Ostre Bardo | Sępopol | 3~2 | Klingenberg | niemieckie | -- |
|
Park | Sępopol | 1 | Park | niemieckie (internacjonalizm) | -- | Folwark założono w 1825 r. i chyba nie ma sensu doszukiwać się w jego nazwie jakiegoś "drugiego dna", zapewne chodzi tu po prostu o "park". |
Pasławki | Sępopol | 1 | Paßlack | pruskie | -- |
|
Pieny | Sępopol | 2 | Pöhnen | pruskie | -- | 1423 Penen. |
Poniki | Sępopol | 2 | Groß Poninken | pruskie? | -- |
|
Prętławki | Sępopol | 2 | Prantlack | pruskie | -- | 1419, 1422 Prantlawke. |
Przewarszyty | Sępopol | 2 | Prauerschitten | pruskie | -- | 1423 Prewarsytten, 1437 Prewaysyten. |
Retowy | Sępopol | 2 | Rettauen | pruskie | -- | |
Rogielkajmy | Sępopol | 2? | Rockeln | pruskie | -- |
|
Romaliny | Sępopol | 3~2 | Romahnshof | niemieckie | -- |
|
Romankowo | Sępopol | 2 | Romsdorf | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Romansdorf (wg Leydinga). |
Roskajmy | Sępopol | 2 | Roskeim | pruskie | -- | |
Różyna | Sępopol | 2 | Rosenort | niemieckie | -- | Pierwotnie: Rosenwalde (1284 Rosinwalde, Rosinwald). Nazwa Rosenort zaczyna funkcjonować od XV w., początkowo obocznie do pierwotnej. |
Rusajny | Sępopol | 2 | Roschenen | pruskie | -- | 1411-19 Russien, 1419 Rossigeyn. |
Rygarby | Sępopol | 2 | Rückgarben | pruskie | -- | ok. 1400 Rigkegarwen, 1419 Rickegarben, 1437 Rickegarbon. |
Smodajny | Sępopol | 2 | Schmodehnen | pruskie | -- | 1422 Smedeyn; 1437 Smedyen, Smedeyn. |
Smolanka | Sępopol | 5~6 | Landskron | niemieckie | Lanckorona | U Leydinga oraz w potocznym użyciu krótko po wojnie: Lanckorona. Taka forma jest zupełnie naturalną, a wręcz oczywistą polonizacją nazwy niemieckiej. Zresztą, według tekstów dostępnych w Internecie, pierwszymi osadnikami w tej wsi byli prawdopoodobnie Polacy. Niewykluczone więc, że nazwa ta nawiązuje do małopolskiej Lanckorony (trudno mi zresztą wyobrazić sobie inną genezę takiej nazwy w tym regionie niż przeniesiona). Zaiste nie rozumiem, co kierowało działaczami KUNM, kiedy nadawali tej wsi zupełnie sztuczną nazwę "Smolanka", zamiast oczywistej wręcz "Lanckorony" - toponimu Polakom dobrze znanego, kojarzonego z polskim miastem i szlacheckim rodem Lanckorońskich. |
Stopki | Sępopol | 3 | Stolzenfeld | niemieckie | -- | |
Szczurkowo | Sępopol | 6 | Schönbruch | niemieckie | Szembruch |
|
Śmiardowo | Sępopol | 5 | Schmirdtkeim | pruskie | Śmirtkajmy | Nie znalazłem żadnych starych zapisów dla tej wsi (brak u Przybytek, NMP nie doszło do "Ś", ale brak odnośników pod Sch- świadczy, że raczej ta wieś została pominięta), jednak nie są one potrzebne aby stwierdzić, że oryginalna nazwa tej wsi jest staropruska, a powojenna n. pol. jej dobrze nie oddaje (chciano najwyraźniej stworzyć nazwę polską podobną fonetycznie do oryginału, jednak stworzono formę, która nie tylko zaciera pruskie pochodzenie nazwy przedwojennej, ale też wywołuje nieprzyjemne skojarzenia). Proponuję wobec tego autorskie spolszczenie Śmirtkajmy, chociaż jeśli istnieją dla tej wsi zapisy starsze niż XVIII w., to mogłyby pomóc w utworzeniu lepszej formy. |
Tałowo | Sępopol | 1 | Talowo | pruskie (spolonizowane)? | -- |
|
Trosiny | Sępopol | 2 | Trosienen | pruskie | -- | |
Turcz | Sępopol | 5 | Thorms | pruskie | Tormy | Brak starych zapisów, jednak nazwa wsi uchodzi za pruską (notuje ją Przybytek). Nazwy nadanej przez KUNM po wojnie nie można uznać za poprawną adaptację (o ile w ogóle miała ona naśladować oryginał). |
Wanikajmy | Sępopol | 2 | Woninkeim | pruskie | -- | Nazwa bez wątpienia pruska, jednak przydałaby się dokumentacja hist. |
Wiatrowiec | Sępopol | 5 | Wöterkeim | pruskie | Wietrzkajmy |
|
Wodukajmy | Sępopol | 2 | Woduhnkeim | pruskie | -- | 1354 Wodunikin, 1351-82 Wadunikin, 1357 Wodunythen, XVI-XVII w. Wodunickaym. Nazwa pruska, historycznie występująca z różnymi sufiksami. Po wojnie oparto się na nowożytnej postaci niemieckiej. |
Powiat licbarski (lidzbarski)
Ten ostatni, wieńczący rozdział mojego projektu pragnę zadedykować pamięci prof. Grzegorza Białuńskiego (1967-2018) - prorektora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego i wybitnego znawcy historii osadnictwa Mazur, którego przedwczesne odejście wstrząsnęło środowiskiem naukowym naszego regionu. Jego nieustępliwość w poszukiwaniu prawdy i nieoceniony wkład w wiedzę o historii zostanie zapamiętany na zawsze, a Jego wybitne dzieła dostarczyły cennego materiału również mojemu projektowi. Cześć Jego pamięci!
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Lidzbark Warmiński | Lidzbark Warmiński (miasto) | 4 | Heilsberg | pruskie (zniemczone) | Licbark |
|
Orneta | Orneta | 1 | Wormditt | pruskie | -- | 1308 Wormedith, 1312 Wormedithen, 1313 Wurmedyten. Nazwa pruska *Wōr-med-īt, od wyrażenia wōran medjan "stary las". Spolszczenie Orneta znane w dokumentach od XVII wieku. |
Andrzejówka | Orneta (cz. miasta) | 2 | Sankt Andreasberg | niemieckie | -- | Północno-zachodnia część miasta. Nazwa dzielnicy prawdopodobnie już nie używana, jednak figuruje jeszcze na mapach topograficznych Geoportalu. |
Bartniki | Kiwity | 5 | Bleichenbarth | pruskie | Plikobarty |
|
Czarny Kierz | Kiwity | 5 | Blumenau | niemieckie | Połajsy |
|
Gościechowo | Kiwity | 5 | Lisettenhof | niemieckie | Połajsy Małe |
|
Kiersnowo | Kiwity | 2 | Kerschdorf | niemieckie | -- |
|
Kierwiny | Kiwity | 2 | Kerwienen | pruskie | -- | 1349 Kyrwin. Wieś nosiła również oboczną nazwę niem. Stralenberg (1349), która jednak szybko zanikła. |
Kiwity | Kiwity | 1 | Kiwitten | pruskie | -- |
|
Klejdyty | Kiwity | 2 | Kleiditten | pruskie | -- | 1361 Kleyditen. |
Klutajny | Kiwity | 2? (4?) | Klotainen | pruskie | (Klotejny?) |
|
Kłajty | Kiwity | 2 | Kleitz | pruskie | -- | 1362 Cloitz, 1379 Cloytz. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziora (obecnie łąk) Kłajty al. Kierwińskiego (niem. Kleitzer See al. Kerwiener See; 1334, 1349 Cloytus). |
Kobiela | Kiwity | 2 | Kobeln | pruskie? | -- |
|
Konity | Kiwity | 2 | Konitten | pruskie | -- | 1310 Kawniten, 1334 Kawnite. |
Krekole | Kiwity | 1 | Krekollen | pruskie | -- |
|
Maków | Kiwity | 6 | Makohlen | pruskie | Mikuły |
|
Napratki | Kiwity | 3 | Mathildenhof | niemieckie | -- |
|
Napraty | Kiwity | 2 | Napratten | pruskie | -- | Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: Napratten i Waldio al. Waldow (1337). Ta druga jednak szybko zanikła. |
Połapin | Kiwity | 2 | Polpen | pruskie | -- | 1349 Palapin, Palapen. Nazwa pruska. W XIV w. obocznie do niej funkcjonowała n. niem. Schön(en)bruch (1349 Schonembruch). |
Rokitnik | Kiwity | 5 | Thegsten | pruskie | Tejsty |
|
Samolubie | Kiwity | 3 | Lauterhagen | niemieckie | -- | |
Stoczek | Kiwity | 3 | Springborn | niemieckie | -- | |
Stoczek Klasztorny | Kiwity | 3 | Kloster Springborn | niemieckie | -- | Oboczna n. niem. Neukirch. |
Tolniki Wielkie | Kiwity | 2* | Tollnigk | pruskie | (Tolniki) |
|
Żegoty | Kiwity | 3? | Siegfriedswalde | niemieckie | -- |
|
Babiak | Lidzbark Warmiński | 2~3 | Frauendorf | niemieckie | -- | |
Blanki | Lidzbark Warmiński | 5? | Blankensee | niemieckie | Ausklojdy (?) |
|
Bobrownik | Lidzbark Warmiński | 5 | Bewernick | pruskie | Biebrznik | 1319 Bebernig, 1348 Bebernic. Nazwa pruska, ponowiona od n. dawnego majątku Bebernig koło Braniewa (skąd pochodził właściciel wsi), położonego nad strumieniem Biebrza (niem. Behwer Bach). Co prawda, ustalona po wojnie n. pol. Bobrownik nawiązuje do znaczenia prus. bebrus "bóbr". Wolę się jednak trzymać zasady, aby nie tłumaczyć nazw pruskich (kiedy nie ma takiej tradycji) i postuluję poprawienie tej formy na Biebrznik, co jest zgodne zarówno z nazwą strugi Biebrzy, jak i brzmieniem nazwy pruskiej (*Bebirniks). |
Budniki | Lidzbark Warmiński | 5 | Bundien | pruskie | Bądzie | Potrzebne informacje etym. Chociaż nazwa niewątpliwie jest pruska, to przydałoby się więcej informacji. Jedyne co znalazłem, to starsza postać Bundienen u Goldbecka (1789 r.). Powojennej formy Budniki nie można uznać za poprawne spolszczenie n. pruskiej, toteż przychylam się do używanej przez Leydinga formy Bądzie (chociaż na podstawie zapisu Goldbecka można by też ustalić formę Bądziny). |
Bugi | Lidzbark Warmiński | 2 | Bogen | pruskie | -- | 1304 Bugen; 1333-42, 1352 Baugen. |
Chełm | Lidzbark Warmiński | 5 | Kolm | pruskie | Kołmy |
|
Dębowo | Lidzbark Warmiński | 2 | Eich-Mühle | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Dębiec. Obie nazwy spotykane w użyciu (nazwa Dębowo widnieje na drogowskazie, więc podejrzewam, że jest używana przez miejscowych). Ponieważ polskiej tradycji brak, a obie nazwy nawiązują do niemieckiego oryginału w takim samym stopniu, nie widzę sensu nic tu zmieniać czy prostować. |
Długołęka | Lidzbark Warmiński | 5 | Langwiese | niemieckie | Dywity | Wieś powstała na pruskim polu o nazwie Diwite (1320). W związku z tym, Leyding podaje dla tej wsi nazwę Dywity, z którą się zgadzam. Niestety, zamiast tego KUNM zdecydował się przetłumaczyć nazwę niemiecką (co nie wynika z polskiej przedwojennej tradycji - takowej brak dla tej wsi), prawdopodobnie celem uniknięcia pomyłki z dużą wsią Dywity w pow. olsztyńskim. Zachowanie nazwy pruskiej jest jednak moim zdaniem większym priorytetem, postuluję więc powrót do nazwy Dywity. Kwestię tożsamości nazw można rozwiązać dookreśleniem - np. nazwać tę wieś Dywity Licbarskie. |
Dobrujewo | Lidzbark Warmiński | 3 | Albertshof | niemieckie | -- |
|
Drwęca | Lidzbark Warmiński | 1 | Drewenz | pruskie | -- | 1319 Drewancz. Nazwa pruska, pochodna od n. rzeki Drwęcy Warmińskiej (tak już w SGKP: Drwęca warmijska; niem. Drewenz, 1243 Drauanza, 1361 Drywanta). |
Gajlity | Lidzbark Warmiński | 1 | Galitten | pruskie | -- |
|
Grabniak | Lidzbark Warmiński | 3 | Buchwald | pruskie | -- | |
Ignalin | Lidzbark Warmiński | 3 | Reimerswalde | niemieckie | -- |
|
Jagoty | Lidzbark Warmiński | 2 | Jegothen | pruskie | -- |
|
Jarandowo | Lidzbark Warmiński | 3 | Süßenberg | niemieckie | -- | U Leydinga: Jurandowo. Jest to typowo "przesiedleńcza" nazwa, o zabarwieniu patriotycznym (nawiązanie do postaci Juranda ze Spychowa). KUNM zdecydowała się z niejasnego powodu zmodyfikować ją do postaci Jarandowo, być może aby zatrzeć jej ideologiczny rodowód i upodobnić do n. osobowej Jarant (z niem. Arendt, Arnold). Innym powodem mogło być też uniknięcie duplikowania nazw (istnieje w regionie kilka miejscowości o nazwie "Jurandowo", a krótko po wojnie było ich naprawdę wiele). Ze względu na całkowitą "przypadkowość" nazwy Jarandowo (mapy Geoportalu notują też wariant Irandowo - zapewne potoczny i całkowicie dziwaczny, być może przewrotnie przekręcony przez osadników?), chciałoby się nadać tej wsi jakąś inną, lepszą nazwę. Nie ma jednak zupełnie z czego czerpać - autochtoniczni Warmiacy mogliby spolszczyć tę nazwę jako "Sysębark" lub podobnie, ale zupełny brak dowodów na istnienie takiej formy. Z "braku laku", musi więc zostać to, co jest. |
Kaszuny | Lidzbark Warmiński | 2 | Kaschaunen | pruskie | -- | 1403 Cassunen, 1399 Kasschunen. |
Kierz | Lidzbark Warmiński | 5 | Kerschen | pruskie | Kiersiny |
|
Kłębowo | Lidzbark Warmiński | 6 | Wernegitten | pruskie | Wernegity |
|
Knipy | Lidzbark Warmiński | 5 | Knipstein | pruskie? | Knipsztyn | 1346 Gnypsten, Gnypsteyn. Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż Przybytek rozważa też niemiecką etymologię), z rdzeniem knip- jak w nazwie królewieckiej Knipawy. Jeżeli ta interpretacja jest poprawna, być może mamy tu do czynienia z fałszywym członem -stein (jak w nazwach typu Schwirgstein - dziś Świerkocin i Dźwiersztyny, Kalkstein - dziś Wapnik, Glockstein - dziś Unikowo). W tradycyjnych spolszczeniach takich nazw pojawia się człon -sztyn (por. Wierztyn, Kalksztyn, Knoksztyn), co daje złudne wrażenie nazwy niemieckiej. Chyba właśnie z tego powodu, KUNM postanowił "uciąć" tę cząstkę i uchwalić tę nazwę w formie Knipy. Uważam jednak, że nazwy pruskie powinno się odzwierciedlać jak najdokładniej, z uwzględnieniem ich budowy słowotwórczej, toteż postuluję formę Knipsztyn. |
Kochanówka | Lidzbark Warmiński | 3 | Stolzhagen | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Stolzenhagen, Stolzenhain. |
Koniewo | Lidzbark Warmiński | 5 | Konnegen | pruskie | Kunajny | 1325 Kunyan, Kunayn; 1332 Cunoyn; 1489-1503 Conayn; 1615 Koneinen. Nazwa pruska, z wyraźnym sufiksem -ain-. Forma uchwalona przez KUNM oddaje ją niedokładnie, należy to naprostować. Leydingowa forma Kunowo jest niewiele lepsza. |
Koniewo-Osada | Lidzbark Warmiński | 5 | Konnegenhof | pruskie | Kunajński Dwór |
|
Kotowo | Lidzbark Warmiński | 5 | Katzen | pruskie (zniemczone) | Kot | 1251 Kat, 1254 Kath. Pierwotna nazwa pruska (od katta "kot"). Nigdy w tej nazwie nie było sufiksu -aw-/-ow- (Niemcy przełożyli ją jako Katzen, na wzór nazw pluralnych), co czyni formę Kotowo nieuzasadnioną. Może to niepotrzebna drobiazgowość, ale wydaje mi się, że należało tę nazwę oddać wierniej, jako Kot lub Koty (tak jak miejscowość Kot na Mazurach, w gm. Jedwabno). |
Krasny Bór | Lidzbark Warmiński | 2 | Schönheide | niemieckie | -- | |
Kraszewo | Lidzbark Warmiński | 6 | Reichenberg | niemieckie | Rychembark | Na niektórych przedwojennych mapach: Rychenberk (co poprawiam na bardziej systematyczny Rychembark). Wprowadzona po wojnie nazwa Kraszewo jest tworem powojennych osadników, pochodzących z jakiegoś Kraszewa (prawdopodobnie chodzi tu o Kraszew koło Klembowa - z Klembowa z kolei pochodzili powojenni "pionierzy" sąsiedniej wsi Kłębowo, p. wyżej). |
Lauda | Lidzbark Warmiński | 2 | Lawden | pruskie | -- | 1379 Lawden, 1380 Laudyn. Nazwa pruska, po wojnie dość osobliwie spolszczona jako Lauda (Leyding ma bardziej spolszczone Lawdy) - być może pomogło skojarzenie z regionem Lauda na Litwie (położonym na północ od Kowna), niegdyś zamieszkanym w dużej mierze przez Polaków, zwłaszcza potomków tzw. szlachty laudańskiej. |
Łabno | Lidzbark Warmiński | 3 | Schwansberg | niemieckie | -- |
|
Łaniewo | Lidzbark Warmiński | 5 | Launau | pruskie | Łuny | 1347 Lunen, Lunyn; 1349 Lunyn. Nazwa pruska, wtórnie z członem -au (być może to prus. sufiks -aw- lub niemieckie -au). Powojennej formy Łaniewo nie można uznać za poprawne spolszczenie tej nazwy. Nazwę tę należało spolszczyć jako Łuny lub Łunowo. |
Markajmy | Lidzbark Warmiński | 2 | Markeim | pruskie | -- |
|
Medyny | Lidzbark Warmiński | 1 | Medien | pruskie | -- | 1320 Medinen, 1339 Medien, 1340 Medyn. Spolszczenie Medyny u Kohutka, później przyjęte przez KUNM. |
Miejska Wola | Lidzbark Warmiński | 2~3 | Bürgerwalde | niemieckie | -- | Wieś powstała w lesie Bougen, Bugen (1399), od którego swą nazwę (pruskiego pochodzenia) wzięły sąsiednie Bugi (p. wyżej). Chyba nie można tej nazwy postrzegać jako odnoszącą się bezpośrednio do tej wsi, chociaż kusi możliwość nazwania tej wsi Buski Las ("buski" to przymiotnik od nazwy Bugi). |
Miłogórze | Lidzbark Warmiński | 2 | Liewenberg | niemieckie | -- |
|
Morawa | Lidzbark Warmiński | 6 | Maraunen | pruskie | Maruny |
|
Nowa Wieś Wielka | Lidzbark Warmiński | 1* | Neuendorf (bei Heilsberg) | niemieckie | (Nowa Wieś) |
|
Nowosady | Lidzbark Warmiński | 2 | Wosseden | pruskie | -- |
|
Pilnik | Lidzbark Warmiński | 2 | Neuhof | niemieckie | -- |
|
Pomorowo | Lidzbark Warmiński | 4 | Pomehren | pruskie | Pomorze |
|
Redy | Lidzbark Warmiński | 2 | Retsch | pruskie | -- |
|
Rogóż | Lidzbark Warmiński | 1? | Roggenhausen | niemieckie | -- | Według NMP nazwa niemiecka. Zapis Rogoss z 1374 roku może przedstawiać nazwę spolonizowaną Rogóż. Źródła późniejsze nie podają dla tej wsi żadnej polskiej nazwy. |
Runowo | Lidzbark Warmiński | 1 | Raunau | pruskie | -- | 1347, 1359, 1389 Runow. Nazwa pruska. |
Sarnowo | Lidzbark Warmiński | 2 | Rehagen | niemieckie | -- | |
Stabunity | Lidzbark Warmiński | 2 | Stabunken | pruskie | -- | 1300 Stabuniten, 1319 Staboniten. Pierwotnie nazwa prus. z sufiksem -īt-, od XVI w. zaczynają się pojawiać formy z suf. -ik- (1583 Stabuniken; 1583, 1589, 1688 Staboniken), ostatecznie Stabunken. Po wojnie, KUNM postanowiła nawiązać do postaci najstarszej, w formie Stabunity. Równie dobrze można byłoby tę wieś nazwać Stabuniki lub Stabunki, jednak ostatecznie przyjęta forma jest równie poprawna. Co ciekawe, nazwę "Stabuniki" ostatecznie otrzymała miejscowość w gm. Morąg (zob. tam), mimo braku takich przesłanek w materiale źródłowym. Być może jest to wynik jakiejś pomyłki z tą wsią (poprzez błędne odniesienie zapisów)? |
Stryjkowo | Lidzbark Warmiński | 3 | Sternberg | niemieckie | -- | |
Suryty | Lidzbark Warmiński | 2 | Soritten | pruskie | -- | 1288 Suriti; 1346 Suriten, Suryten; 1390 Surythen. |
Swajnie | Lidzbark Warmiński | 2 | Schwengen | pruskie | -- | 1360 Swaynien, 1420 Swaymen. Nazwa pruska, poprawnie zrekonstruowana po wojnie. |
Świętnik | Lidzbark Warmiński | 2 | Heiligenfelde | niemieckie | -- | |
Widryki | Lidzbark Warmiński | 2 | Widdrichs | niemieckie? | -- | Wieś ta nosiła w XIV wieku nazwę niem. Schönborn (dok. 1339), która od XV-XVI w. ustępuje nazwie Widdrichs. Kartoteka NMP wywodzi tę nazwę z niemieckiego (od imienia Widerich), jednak ja w pełni nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia (por. Widryny koło Reszla). |
Wielochowo | Lidzbark Warmiński | 4 | Großendorf | niemieckie | Wielka Wieś |
|
Wojdyty | Lidzbark Warmiński | 2 | Schweden | niemieckie | -- |
|
Workiejmy | Lidzbark Warmiński | 2 (5?) | Workeim | pruskie | (Workajmy?) |
|
Wróblik | Lidzbark Warmiński | 2? | Sperlings | niemieckie | -- | Według Pollakówny, wieś powstała na polu Wurlauks (1342), podobnie jak wieś Urbanowo w obecnej gm. Dobre Miasto (zob. pow. olsztyński). Z drugiej strony, Gerullis (a za nim Przybytek) odnosi ten zapis do Worławek w gm. Świątki. Ze względu na ryzyko pomyłki, wstrzymuję się tutaj od zmian. Jeżeli jednak ta nazwa pruska rzeczywiście odnosi się do tej wsi, to jest bardziej wartościowa od powojennego spolszczenia znaczeniowego nazwy niemieckiej (w dodatku niekoniecznie poprawnego, Sperling jest tu bardziej nazwiskiem niż rzeczownikiem pospolitym). |
Zaręby | Lidzbark Warmiński | 6 | Sperwatten | pruskie | Sperwaty | 1341, 1343 Sparwirde. W XVIII w. Sperwarten, Sperwerten, Sperwatten. Nazwa pruska, przejęta od nazwy lasu (1342 Sparwirden, Sperweden, Sperweten i inne). Niestety, KUNM nie podjęła się próby spolszczenia tej pięknej staropruskiej nazwy i ustaliła całkowicie przypadkową nazwę "Zaręby". Kohutek w prosty sposób spolszcza oryginał jako Sperwaty i tę formę wybieram. |
Zwierzyniec | Lidzbark Warmiński | 5 | Tiergarten | niemieckie | Regutławki | 1347 Regutlauken. Zamiast spolszczać nazwę niemiecką, należało zastosować przepiękną, pierwotną staropruską nazwę tej wsi. |
Żytowo | Lidzbark Warmiński | 5 | Settau | pruskie | Sitowo | 1338 Sittovia; 1390 Sittowe; 1586, 1609, 1615 Sittauen. W kartotece NMP nazwa objaśniana z niemieckiego, chociaż moim zdaniem równie prawdopodobne jest pruskie pochodzenie. Z tego powodu uważam, że należało ją spolszczyć wierniej jako Sitowo - tak jak nazywa tę wieś Leyding (jeśli nazwa jest rzeczywiście pruska, to użycie niewystępującej w tym języku głoski "ż" jest zniekształceniem, toteż wariant Leydinga wydaje się bezpieczniejszy). |
Biała Wola | Lubomino | 6 | Dittrichsdorf | niemieckie | Dytrychowo |
|
Bieniewo | Lubomino | 5 | Benern | niemieckie | Dyśmin | Wieś powstała na polu o nazwię Dissemen (1313), co jest nazwą pruską. Nazwę Benern Przybytek uważa za niemiecką. Zgodnie z takim stanem rzeczy, należało spolszczyć nazwę pruską, co zresztą zrobił Leyding w formie Dyśmin. Przychylam się do tej formy. |
Ełdyty Małe | Lubomino | 2~1 | Klein Elditten | pruskie | -- | Zob. niżej Ełdyty Wielkie. |
Ełdyty Wielkie | Lubomino | 2~1 | Elditten | pruskie | (Ełdyty) |
|
Gronowo | Lubomino | 5 | Gronau | niemieckie | Siegliki |
|
Lubomino | Lubomino | 5 | Arnsdorf | niemieckie | Sudyty |
|
Piotrowo | Lubomino | 5 | Petersdorf | niemieckie | Kusiny |
|
Poborowo | Lubomino | 3 | Friedrichsheide | niemieckie | -- | |
Rogiedle | Lubomino | 2 | Regeltern | pruskie | -- |
|
Różyn | Lubomino | 2 | Rosenbeck | niemieckie | -- | |
Samborek | Lubomino | 3 | Lauterwalde | niemieckie | -- | Powojenna n. pol. zdaje się całkowicie przypadkowa, nie wiem jaki mógł za nią stać proces myślowy. |
Świękity | Lubomino | 1 | Schwenkitten | pruskie | -- | 1294 Swenkiten, 1316 Swenkitten. |
Wapnik | Lubomino | 5 (4?) | Kalkstein | pruskie | Kalksztyn | 1285 Kalckstein, 1313 Kalcstayn. Nazwa pruska, rekonstruowana jako *Kalkst-enis (rdzeń Kalkst- jest znany w pruskiej toponimii, np. w nazwie lasu Kalxte w Sambii), nie ma więc nic wspólnego z niemieckim "wapiennym kamieniem", a ustalona przez KUNM kalka jest błędna. Leyding podaje dla tej wsi spolszczenie Kalksztyn, które wydaje się w pełni naturalne i możliwe, że istniało już przed wojną (choć brak na to bezpośrednich dowodów). Ponadto, w Wapnika (Kalksztynie) swoje korzenie miała warmijska szlachecka rodzina Kalksteinów, wielkich zwolenników zwierzchnictwa Polski nad Prusami, walczących z dynastią Hohenzollernów. Ustalenie nazwy tej wsi jako Kalksztyn byłoby więc dodatkowo hołdem dla tego rodu. Czyż nie byłoby to zgodne z szeroko pojętą "polską racją stanu", która przecież była dość ważnym motywem działalności KUNM (a przy okazji z historią - "dwie pieczenie na jednym ogniu")? |
Wilczkowo | Lubomino | 5 | Wolfsdorf | niemieckie | Kajkławki | Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie Kawicklowkin (1332). Kolejny raz, zamiast tłumaczyć nazwę niemiecką, należało nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej. Krótko po wojnie funkcjonowało spolszczenie Kajkławki (za którym opowiadał się wojewoda Z. Robel, niestety tej nazwy nie udało się "przepchnąć") i za tą formą, jako faktycznie zaistniałą się opowiadam. |
Wolnica | Lubomino | 2~3 | Freimarkt | niemieckie | -- | |
Wójtowo | Lubomino | 2 | Voigtsdorf | niemieckie | -- | |
Zagony | Lubomino | 5 | Sommerfeld | niemieckie | Szkudyty | 1312 Skuditen. Po raz kolejny nie nawiązano do znanej ze źródeł nazwy pruskiej. Co prawda, tak samo nazywała się położona nie tak daleko wieś Cieszęta w gm. Pieniężno (zob.), ale niestety - trzeba to zaakceptować, że toponimy się powtarzają, ewentualnie zastosować dookreślenia. |
Zajączki | Lubomino | 2 | Hasenberg | niemieckie | -- | |
Augustyny | Orneta | 5 | Agstein | pruskie (zniemczone) | Ajcze | 1323 Ayczen; 1421 Ayczen, Aytczen, Leyding podaje też bez daty formę Akystin. Nazwa pruska, zniemczona do postaci Agtstein, ostatecznie Agstein (zapewne pod wpływem niem ap. Augstein "bursztyn, agat"). Opierając się na postaci zniemczonej, KUNM ustaliła spolszczenie Augustyny (adideując nazwę do im. Augustyn), jednak należało nawiązać do najstarszej postaci nazwy pruskiej. Forma Ajcze może dziwić, brzmieć obco, ale najlepiej obrazuje pruskie pochodzenie tej nazwy (czego "Augustyny" nie czynią w ogóle). |
Bażyny | Orneta | 1 | Basien | pruskie | -- | 1289, 1306 Baysen, 1310 Bayzen. Ta staropruska miejscowość była gniazdem rodowym Bażyńskich (niem. von Baysen), wywodzącego się od Prusów szlacheckiego rodu, znanego z lojalności wobec Polski i działalności opozycyjnej przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu. Walczyli o przyłączenie Prus do Korony Polskiej. |
Biały Dwór | Orneta | 3 | Karlshof | niemieckie | -- | Ciekawe, czy motywem nadania tej wsi po wojnie nazwy nawiązującej do "białości" był fakt, że w pobliżu istniało pruskie pole osadnicze o nazwie Gailiten (prus. gails = biały), na którym powstała sąsiednia wieś Krosno (p. niżej). Może jednak szukam sensu tam, gdzie go nie ma... |
Bogatyńskie | Orneta | 1 | Tüngen | pruskie | -- |
|
Chwalęcin | Orneta | 5 | Stegmannsdorf | hybryda (prus. + niem.) | Stegmany |
|
Dąbrówka | Orneta | 1 | Klein Damerau | słowiańskie | -- | Dawniej też: Dąbrowa. |
Drwęczno | Orneta | 5 | Wagten | pruskie | Wojtyny | 1261 Waytenyn, 1297 Waytinin. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, KUNM wolał utworzyć nową nazwę od przepływającej przez wieś Drwęcy (która jest wspomniana w nadaniu). Niepotrzebny chrzest nazewniczy, zwłaszcza że Leyding najzupełniej poprawnie spolszczył pruski oryginał jako Wojtyny. |
Gieduty | Orneta | 2 | Gedauten | pruskie | -- | 1308, 1348 Gedauten. |
Henrykowo | Orneta | 1 | Heinrikau | polskie? | -- |
|
Karbowo | Orneta | 4 | Groß Karben | pruskie | Karby |
|
Karkajmy | Orneta | 2 | Korbsdorf | niemieckie (zepsute z prus.?) | -- |
|
Klusajny | Orneta | 2 | Klutshagen | pruskie? | -- | Potrzebne informacje hist. i etym. Podejrzewam, że KUNM słusznie potraktowała tę nazwę jako pruską, ale nie posiadam żadnych informacji o tej miejscowości. |
Krosno | Orneta | 1 | Krossen | pruskie? | -- | 1361, 1368 Crossen. Nazwa prawdopodobnie pruska. Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie Gayliten (1350, 1356). |
Krosno (osada) | Orneta | 5 | Thalbach | niemieckie | Bludyny |
|
Krzykały | Orneta | 5 | Krickhausen | pruskie (zniemczone) | Krzykusy | 1287 Kerkus; 1318 Kercus, Kirkusen; 1322 Kercus, Kerkus. Nazwa najprawdopodobniej pruska, z czasem zniemczona do postaci Kirchhausen (XV-XVI w.), ostatecznie Krickhausen. Przyjętej przez KUNM nazwy Krzykały nie można uznać za spolszczenie n. pruskiej (sufiks -ały całkowicie ahistoryczny), Leydingowa forma Kirkuzy za bardzo brzmi jak przejęta z niemieckiego. Postuluję formę Krzykusy, opierając się na starym spolszczeniu podobnej (a może etymologicznie tożsamej?) nazwy Krzykosy na Ziemi Kwidzyńskiej, wykorzystując jednak systematyczny sufiks -usy. Zresztą, krótkie wyszukiwanie w Google dostarcza dowodów na to, że nazwa Krzykusy funkcjonowała (a może nawet wciąż funkcjonuje?) w użyciu potocznym jako nazwa tej wsi, więc wygląda na to, że udało mi się "wymyślić" faktycznie zaistniałą, zaświadczoną formę. |
Kumajny | Orneta | 2 | Komainen | pruskie | -- |
|
Lejławki Małe | Orneta | 2 | Klein Grünheide | niemieckie | -- | Zob. niżej Lejławki Wielkie. |
Lejławki Wielkie | Orneta | 2 | Groß Grünheide | niemieckie | -- | Wieś powstała na polu o pruskiej nazwie Leylauken (1322). Po wojnie słuszny powrót do pruskiego oryginału. |
Miłkowo | Orneta | 2 | Millenberg | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Minnenberg (XIV-XV w.: 1338 Mynnemberg). |
Mingajny | Orneta | 2 (4?) | Migehnen | pruskie | (Migeny) |
|
Nowy Dwór | Orneta | 1 | Neuhof | niemieckie | -- | |
Opin | Orneta | 2~1 | Open | pruskie | -- |
|
Osetnik | Orneta | 5 | Wusen | pruskie | Woźno | 1288 Wusen, 1289 Wosen. Nazwa pruska, należało ją spolszczyć jako Woźno (tak u Leydinga, również Robel bronił tej formy). Niestety, zamiast tego KUNM postanowiła "przetłumaczyć" tę nazwę jako Osetnik (sugerując się wywodem Gerullisa od lit. ušis "oset" - niekoniecznie poprawnym, ja prędzej łączyłbym tę nazwę z "kozą" - wōzē, współcz. wuzē). |
Ostry Kamień | Orneta | 2 | Scharfenstein | niemieckie | -- | W XIV w. niem. Schönwiese (1348 Schonwesze). |
Tawty | Orneta | 2 | Tafterwald | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwa leśniczówki ponowiona od nazwy lasu Tafterwald (pol. powoj. Taucki Las), a ta od jeziora Tauty (niem. Tafter See, 1317 Thaut). W obowiązującym nazewnictwie widać niekonsekwencję - nazwę leśniczówki uchwalono jako Tawty, ale jeziora - Tauty i lasu - Taucki Las. Uważam, że należy to ujednolicić: leśniczówka Tawty, jezioro Tawty (unikać szeroko używanej niepoprawnej nazwy "jez. Taftowo", również leśniczówka była nazywana "Taftowem"), Tawcki Las. Forma z -aw- wydaje mi się lepsza pod względem fonetycznym (brak niepolskiego dyftongu -au-, który zresztą zanikł nawet w niem. [może pod wpływem polskim?]). |
Wojciechowo | Orneta | 3 | Albrechtsdorf | niemieckie | -- | |
Wola Lipecka | Orneta | 2~3 | Lindmannsdorf | niemieckie | -- |
Województwo pomorskie
Powiat nowodworski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Nowy Dwór Gdański | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiegenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | (Nowy Dwór) |
|
Krynica Morska | Krynica Morska (miasto) | 6 | Kahlberg | niemieckie | Łysa Góra |
|
Borowo | Krynica Morska (miasto) | 6 | Schottland | niemieckie | Szkocja | |
Lipa | Krynica Morska (miasto) | 1 | Liep | słowiańskie | -- |
|
Młyniska | Krynica Morska (miasto) | 2 | Schellmühl | niemieckie | -- | Potoczna, nieurzędowa nazwa: Siekierki. Obie nazwy są powojenne, ale wariant Młyniska oddaje przynajmniej częściowo znaczenie n. niem. |
Nowa Karczma | Krynica Morska (miasto) | 1 | Neukrug | niemieckie | -- | Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - Piaski. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie Nowa Karczma ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną. |
Przebrno | Krynica Morska (miasto) | 1 | Pröbbernau | słowiańskie | -- |
|
Cyganek | Nowy Dwór Gdański | 5 | Tiegenhagen | hydronimiczne | Tujce | Nazwa ustalona przez KUNM w formie Tujce, później zmieniona na Cyganek. Nazwa Tujce jest jednak lepsza, gdyż nawiązuje do prus. hydronimu Tuja, zawartego w nazwie oryginalnej. Forma Cyganek zdaje się być oparta na podobieństwie fonetycznym Tiegen- i "cygan". To skojarzenie jest jednak bardzo naiwne i zaciera pruski źródłosłów nazwy. |
Cyganka | Nowy Dwór Gdański | 3 | Platenhof | niemieckie | -- | |
Gozdawa | Nowy Dwór Gdański | 6 | Neustädterwald | niemieckie | Nowomiejski Las |
|
Jazowa | Nowy Dwór Gdański | 3 | Einlage | niemieckie | -- | |
Kępiny Małe | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyersvorderkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Górne | Patrz: Kępiny Wielkie (pow. elbląski, gm. Elbląg). |
Kępki | Nowy Dwór Gdański | 5 | Zeyer | pruskie | Sura | 1295 Sura. Nazwa przeniesiona z nazwy rzeki, pruskiego pochodzenia, z czasem zepsuta do postaci Zeyer. Po wojnie zignorowano ten fakt, nadając wsi nową nazwę "Kępki". |
Kmiecin | Nowy Dwór Gdański | 6 | Fürstenau | niemieckie | Fersztnowo | |
Lubieszewo | Nowy Dwór Gdański | 6 | Ladekopp | niemieckie | Ladekop |
|
Marynowy | Nowy Dwór Gdański | 1 | Marienau | niemieckie | -- | Dawniej też: Marynowo (do dziś w PRNG jako nazwa wariantywna). |
Marzęcino | Nowy Dwór Gdański | 6 | Jungfer | niemieckie | Panna | Przepływający przez wieś kanał wciąż nosi nazwę Kanał Panieński, nawiązującą do używanego przed wojną dosłownego spolszczenia nazwy Jungfer. Powojenna nazwa "Marzęcino", nadana przez KUNM, jest całkowicie sztuczna. |
Myszewko | Nowy Dwór Gdański | 1? | Klein Mausdorf | niemieckie | -- | Patrz też: Myszewo (pow. malborski, gm. Nowy Staw). |
Nowinki | Nowy Dwór Gdański | 4 | Neudorf | niemieckie | Nowa Wieś | Przed wojną dosłowne spolszczenie Nowa Wieś. |
Orliniec | Nowy Dwór Gdański | 3 | Neulanghorst | niemieckie | -- | |
Orłowo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orloff | polskie | -- | |
Orłowskie Pole | Nowy Dwór Gdański | 1 | Orlofferfelde | hybryda (pol. + niem.) | -- | |
Osłonka | Nowy Dwór Gdański | 6 | Grenzdorf A | niemieckie | Graniczna Wieś I | Patrz też: Płonina (gm. Sztutowo). Przed wojną jedno sołectwo o wspólnej nazwie (spolszczonej jako Graniczna Wieś). |
Piecewo | Nowy Dwór Gdański | 1 | Pietzkendorf | hybryda (pol. + niem.) | -- | Dawniej też: Piecki. |
Piotrowo | Nowy Dwór Gdański | 2~5 | Niederpetershagen | niemieckie | Piotrowo Dolne |
|
Powalina | Nowy Dwór Gdański | 3 | Walldorf | niemieckie | -- | |
Rakowiska | Nowy Dwór Gdański | 2 | Krebsfelde | niemieckie | -- |
|
Rychnowo Żuławskie | Nowy Dwór Gdański | 1 | Rückenau | niemieckie | (Rychnowo) | Z tej wsi wydzielono sztucznie osadę Ryki. |
Różewo | Nowy Dwór Gdański | 2 | Rosenort | niemieckie | -- |
|
Solnica | Nowy Dwór Gdański | 3 | Lakendorf | niemieckie | -- | |
Starocin | Nowy Dwór Gdański | 3 | Reinland | niemieckie | -- | |
Stobna | Nowy Dwór Gdański | 2 | Stuba | pruskie? | -- | B. Czopek-Kopciuch (pokój Jej duszy) w NMP łączy tę nazwę z n. wodną Stobelake (1395; czy to ten sam obiekt co dzisiejsza Stobnicka Łacha, niem. Stubasche Lake?), którą wywodzi od prus. stabs. Co prawda, SGKP pisze kilkukrotnie o Sztubskiej Łasze, co sugerowałoby istnienie formy pol. Sztuba, ale trudno stwierdzić, na ile to rzeczywiście funkcjonująca forma, a na ile pisowniane spolszczenie ad hoc formy niemieckiej. Ustalona przez KUNM forma Stobna oddaje ten hipotetyczny pruski źródłosłów wcale nieźle, choć oczywiście można mieć zastrzeżenia co do końcówki -na. |
Tuja | Nowy Dwór Gdański | 1 | Tiege | pruskie (hydronimiczne) | -- | Dawniej też: Tuga. |
Wężowiec | Nowy Dwór Gdański | 2 | Schlangenhaken | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Wężewiec. Tak oficjalnie do 2007 r. |
Wierciny | Nowy Dwór Gdański | 6 | Wolfsdorf | niemieckie | Wilkowo | Spolszczoną (a właściwie skaszubizowaną) formę Wilkowo podaje Ceynowa (w jego ortografii Vjlkowo), pisze on wyraźnie o dwóch miejscowościach o tej nazwie - "na górach" (ob. Wilkowo, położone na Wysoczyźnie Elbląskiego) i "w Żuławach" (czyli obecne Wierciny). Z powodu istnienia takiej formy u Ceynowy, braku uzasadnienia nazwy Wierciny, a także wiernego oddania nazwy bliźniaczo nazwanej wsi na Wysoczyźnie, uważam za uzasadnione, aby przywrócić nazwę tej wsi w formie Wilkowo. Nazwę można by dookreślić (opierając się na używanym w niem. dookreśleniu Wolfsdorf in der Niederung) jako Wilkowo Dolne (por. Gronowo Górne) lub Wilkowo Żuławskie. |
Żelichowo | Nowy Dwór Gdański | 5 | Petershagen | niemieckie | Piotrowo | Chociaż przedwojennej tradycji brak, w związku z faktem, że powiązana historycznie miejscowość Niederpetershagen nosi polską nazwę Piotrowo (p.), zachowującą oryginalny źródłosłów, można by przywrócić związek nazewniczy między tymi miejscowościami. Dzięki temu można by również pozbyć się sztucznej, nazwanej przez KUNM nazwy "Żelichowo" (pseudosłowiański chrzest nazewniczy od imienia Żelisław). Biorąc pod uwagę względy historyczne, obecnie Żelichowo (Petershagen) powinno nosić nazwę Piotrowo, a obecne Piotrowo (Niederpetershagen) nazwę Piotrowo Dolne. |
Gniazdowo | Ostaszewo | 4 | Schönhorst | niemieckie | Szonorst | |
Groblica | Ostaszewo | 2 | Niederdamm | niemieckie | -- | Na mapach też: Podwale, o ile to nie błąd. |
Jeziernik | Ostaszewo | 4 | Schönsee | niemieckie | Szensa | Osada Lubiszynek Pierwszy chyba wydzielona z tej wsi, chociaż być może odpowiada jej niem. nazwa Schönseer Niederfeld. |
Komarówka | Ostaszewo | 3 | Oberfeld | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Sokolec (o ile to na pewno ta miejscowość). Obie nazwy bez uzasadnienia. |
Nowa Cerkiew | Ostaszewo | 1 | Neukirch | niemieckie | -- | |
Nowa Kościelnica | Ostaszewo | 6 | Neumünsterberg | niemieckie | Nowy Mistembark | Zob. też Stara Kościelnica (pow. malborski, gm. Miłoradz). |
Ostaszewo | Ostaszewo | 6 | Schöneberg | niemieckie | Szymbark |
|
Palczewo | Ostaszewo | 1 | Palschau | słowiańskie | -- | |
Piaskowiec | Ostaszewo | 2 | Sand | niemieckie | -- | Na mapach także: Piaski. |
Pułkownikówka | Ostaszewo | 3 | Mittelfeld | niemieckie | -- | |
Bronowo | Stegna | 4~1 | Brunau | polskie | Brunowo (?) |
|
Chełmek | Stegna | 2 | Holm | niemieckie | (Chełm?) | Czy Chołm Ceynowy to ta miejscowość? |
Chorążówka | Stegna | 3 | Junkertroyl | niemieckie | -- | |
Drewnica | Stegna | 3 | Schönbaum | niemieckie | -- | |
Dworek | Stegna | 3 | Baarenhof | niemieckie | -- | |
Głobica | Stegna | 1? | Glabitsch | słowiańskie | -- | Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie Głobice (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *Głowica (por. Głowa Gdańska - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie). |
Jantar | Stegna | 6 | Pasewark | niemieckie | Pazwark | Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie Pazwark. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. Jantar, nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie jantar, zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę Krynica Morska, przedstawiającą podobny problem). |
Jantar-Leśniczówka | Stegna | 5 | Freienhuben | niemieckie | Wolne Włóki |
|
Junoszyno | Stegna | 2 | Junkeracker | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do ap. junosza - młodzieniec. |
Mikoszewo | Stegna | 2 | Nickelswalde | niemieckie | -- | Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do n. os. Mikosz - zdrobnienie od Mikołaj. |
Niedźwiedzica | Stegna | 4 | Bärwalde | niemieckie | Berwałd |
|
Nowotna | Stegna | - | (brak) | (brak) | Tygnort-Kolonia | Miejscowość sztucznie wydzielona ze wsi Tujsk (zob. niżej), a od 2011 osobne sołectwo. Może najlepiej byłoby znów połączyć te miejscowości? |
Popowo | Stegna | 1 | Poppau | polskie | -- | |
Przemysław | Stegna | 1 | Prinzlaff | słowiańskie | -- | 1242 Primezlaua, 1285 Primislava. |
Rybina | Stegna | 5 | Fischerbabke | hybryda (niem. + słow.) | Babki Rybackie | Drugi człon nazwy Fischerbabke jest zdecydowanie słowiański, zapewne stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi Altebabke (pol. Babki, zob. też niżej Stare Babki). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę Rybina, kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem. |
Stare Babki | Stegna | 3 | Vierzehnhuben | niemieckie | -- |
|
Stegienka | Stegna | 2 | Steegnerwerder | hybryda (słow. + niem.) | -- | |
Stegienka-Osada | Stegna | 5 | Ziesewald | niemieckie | Cysewo | Według ustaleń KUNM: Cysewo. Nazwa ta jest fonetycznym spolszczeniem n. niem., a więc powinna zostać przywrócona. Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej Stegienki rozpowszechniła się później i jest ahistoryczna. |
Stegna | Stegna | 1 | Steegen | słowiańskie | -- |
|
Stobiec | Stegna | 4? | Stobbendorf | hybryda (słow. + niem.)? | Stobno? |
|
Szkarpawa | Stegna | 1 | Scharpau | niemieckie | -- | Nazwę tę nosi również jedno z ramion ujściowych Wisły (zwane też Szkarpówką lub Wisłą Elbląską - niem. Elbinger Weichsel). |
Świerznica | Stegna | 3 | Kalteherberge | niemieckie | -- | |
Tujsk | Stegna | 4 | Tiegenort | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Tygnort | Chociaż powojenną nazwę Tujsk można uznać za dobrą kalkę n. niem., pochodzącej od pruskiej nazwy rzeki Tuja, to jednak w dokumentach z XVI w. spotykamy ludowe spolszczenie nazwy w formie Tygnort. |
Wiśniówka | Stegna | 3 | Küchwerder | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Wiśniewka Gdańska. Tak oficjalnie do 1998 roku. |
Wybicko | Stegna | 3 | Beiershorst | niemieckie | -- | |
Żuławki | Stegna | 2 | Fürstenwerder | niemieckie | -- |
|
Dublewo | Sztutowo | 5 | Dubashaken | hybryda (słow. + niem.) | Dubaski |
|
Grochowo Pierwsze | Sztutowo | 3 | Schneiderkampe | niemieckie | -- |
|
Grochowo Drugie | Sztutowo | 3 | Störbuderkampe | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Przeszkoda. |
Grochowo Trzecie | Sztutowo | 6 | Schweinekampe | niemieckie | Świnia Kępa |
|
Groszkowo | Sztutowo | 4~5 | Groschkenkampe | polskie | Groszkowa Kępa | Nazwa wyraźnie polskiego pochodzenia. Nie widzę powodu, aby pomijać w niej człon kępa, jak zrobiono to po wojnie. Sugeruję powrót do pełnej nazwy. |
Kąty Rybackie | Sztutowo | 1* | Bodenwinkel | niemieckie | (Kąty) | Nazwa uchwalona przez KUNM w formie Kąty (kalka drugiego członu n. niem., tak już na pojedynczej mapie z międzywojnia). Człon Rybackie dodano później. Należy więc traktować go jako dookreślenie, a nie integralną część nazwy. |
Kobyla Kępa | Sztutowo | 1 | Kobbelkampe | niemieckie (zapoż. z pol.) | -- | W potocznym użyciu także: Kubły. Unikać tej ahistorycznej formy. |
Łaszka | Sztutowo | 1 | Laschke | polskie | -- | |
Nowy Świat | Sztutowo | 1 | Neue Welt | niemieckie | -- | Mimo, że miejscowość dziś już fizycznie nie istnieje, to ostatnimi czasy dużo mówi się o niej jako o potencjalnej lokalizacji Przekopu Mierzei Wiślanej, stąd umieszczam ją tutaj. Jest to przykład na to, że czasami nazwy uroczysk potrafią z powodzeniem funkcjonować w powszechnej świadomości jeszcze długo po "śmierci" miejscowości, którą oznaczały. |
Płonina | Sztutowo | 6 | Grenzdorf B | niemieckie | Graniczna Wieś II |
|
Przyłap | Sztutowo | 3 | Kirrhaken | niemieckie | -- | |
Skowronki | Sztutowo | 3 | Vogelsang | niemieckie | -- | |
Sztutowo | Sztutowo | 1 | Stutthof | niemieckie | -- | Mówi się, że istnienie na terenie wsi niemieckiego obozu koncentracyjnego "uchroniło ją" przed chrztem nazewniczym - nie chciano zmieniać nazwy miejsca pamięci. |
Sztutowska Kępa | Sztutowo | 1 | Stutthöferkampe | niemieckie | -- | |
Wydmina | Sztutowo | 3 | Norderhaken | niemieckie | -- |
Powiat malborski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Malbork | Malbork (miasto) | 1 | Marienburg | niemieckie | -- |
|
Bronisławie | Malbork (miasto) | 6 | Vogelsang | niemieckie | Kałdówka |
|
Kałdowo | Malbork (miasto) | 1 | Kaldowo | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Wieś Malborska | Malbork (miasto) | 1* | Tessendorf | hybryda (słow. + niem.) | (Nowa Wieś) |
|
Piaski | Malbork (miasto) | 1 | Sandhof | niemieckie (tłum. z pol.) | -- | Pierwotnie niem. Neuenhof (czyli Nowy Dwór, 1394 Neuwenhofe). Od XVI w. obowiązuje nazwa pol. Piaski, którą w czasach porozbiorowych przełożono na niem. Sandhof. |
Sztumskie Przedmieście | Malbork (miasto) | 6 | Hoppenbruch | niemieckie | Chmieliniec | Ceynowa podaje nazwę tej dzielnicy (dawnej wsi) jako Chmjelinc (Chmieliniec). Powojenna nazwa "Sztumskie Przedmieście" jest chrztem KUNM, bez uzasadnienia historycznego. |
Wielbark | Malbork (miasto) | 1 | Willenberg | niemieckie | -- |
|
Nowy Staw | Nowy Staw | 4 | Neuteich | niemieckie | Nytych |
|
Boręty | Lichnowy | 1 | Barendt | słowiańskie | -- |
|
Dąbrowa | Lichnowy | 1 | Damerau | słowiańskie | (Dąbrówka) |
|
Lichnowy | Lichnowy | 1 | Groß Lichtenau | niemieckie | -- | Dawniej też: Lichnowy Wielkie |
Lichnówki | Lichnowy | 1 | Klein Lichtenau | niemieckie | -- |
|
Lisewo Malborskie | Lichnowy | 1* | Ließau | słowiańskie | (Lisewo) |
|
Parszewo | Lichnowy | 1 | Parschau | słowiańskie | -- | 1321 Parssow. Nazwa o słowiańskim pochodzeniu (n. os. Parsz). W literaturze przedwojennej pokutuje zwykle w formie Parchowo lub Parzchowo (niepoprawna rekonstrukcja Kętrzyńskiego), jednak dokumenty XVI-wieczne dowodzą poprawności formy Parszewo (1565 Parschewo; 1570 Parsewo, wsi Parszeva). Mimo to, niepoprawna forma "Parchowo" bywa spotykana do dziś, o czym świadczy PRNG. |
Pordenowo | Lichnowy | 1 | Pordenau | pruskie | -- |
|
Starynia | Lichnowy | 4 | Altenau | niemieckie | Altnowo |
|
Stożki | Lichnowy | 4 | Klein Heubuden | niemieckie | Hejbudy Małe | Patrz też: Stogi (gm. Malbork). |
Szymankowo | Lichnowy | 1 | Simonsdorf | niemieckie | -- |
|
Tropiszewo | Lichnowy | 4 | Trappenfelde | hybryda (prus. + niem.) | Trępofałd | Według Górnowicza, nazwa o pruskim rdzeniu. Historycznym spolszczeniem (od XVII w.) jest Trępofałd. Obecna forma sztuczna. |
Cisy | Malbork | 5~6 | Stadtfelde | niemieckie | Siedlisko | Gdzieś w okolicy znajdowała się niegdyś polska osada o nazwie Siedlisko (1310 Sedlisko). Osadę tę Górnowicz utożsamia z obecnymi Cisami i uważa, że ustalenie przez KUNM nazwy "Cisy" było błędem i należało wieś tę nazwać "Siedlisko". Jako, że nazwa ta jest zupełnie ahistoryczna, a w dodatku nie ma uzasadnienia topograficznego (w okolicy cis nie rośnie, jak zaznacza sam Górnowicz), przychylam się do jego postulatu. |
Czerwone Stogi | Malbork | 5 | Rodlofferhuben | hybryda (słow. + niem.)? | Rodłowo (?) | Nie jestem pewien, co do pochodzenia pierwszego członu n. niem., ale wydaje się być słowiański. Nazwę tę da się spolszczyć jako Rodłowo, ale przydałyby się dokładniejsze badania, co do jej pochodzenia. Powojenna nazwa Czerwone Stogi jest nieakceptowalna - jest nie tylko semantycznym nonsensem (jakby Rod- zinterpretowano jako Rot "czerwony"?), w dodatku nawiązuje do wsi Stogi (p.), której nazwa powinna być zmieniona na Hejbudy (przy czym forma "Czerwone Hejbudy" byłaby jeszcze większym absurdem). |
Grobelno | Malbork | 2 | Dammfelde | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Damm (ok. 1399 Tam, 1412 Tamme, 1415 Tham). Być może nazwa ta po polsku brzmiała Tama, ale brak na to jakichkolwiek dowodów. Nazwa powojenna oddaje znaczeniowo n. niem, więc po dłuższym zastanowieniu jednak postanawiam zostawić ją w spokoju. |
Kamienica | Malbork | 6 | Blumstein | niemieckie | Blumsztyn |
|
Kamionka | Malbork | 4 | Kaminke | polskie | Kominki |
|
Kapustowo | Malbork | 2 | Treugenkohl | niemieckie | -- | Oficjalna nazwa nadana przez KUNM: Motyliniec (nieuzasadniony chrzest). Obecna nazwa nawiązuje do drugiego członu n. niem., ale również nie ma tradycji. |
Kościeleczki | Malbork | 1 | Koszelitzke | polskie | -- |
|
Kraśniewo | Malbork | 4 | Schönau | pruskie? | Szonowo |
|
Lasowice Małe | Malbork | 1 | Klein Lesewitz | słowiańskie | -- | Dawniej też: Leźwice Małe (postać wtórna). |
Lasowice Wielkie | Malbork | 1 | Groß Lesewitz | słowiańskie | -- |
|
Lipowiec | Malbork | 1 | Lindenwald | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Pielica | Malbork | 6 | Herrenhagen | niemieckie | Herenhag | Forma Herenhag ledwie spolszczona, ale chyba lepsze to od ahistorycznego chrztu Pielica. |
Stogi | Malbork | 4 | Heubuden | niemieckie | Hejbudy |
|
Szawałd | Malbork | 1 | Schadwalde | niemieckie | -- |
|
Tragamin | Malbork | 1 | Tragheim | niemieckie | -- |
|
Bystrze | Miłoradz | 1 | Biesterfelde | niemieckie | -- |
|
Cygany | Miłoradz | 1 | Zigahnen | polskie | -- | Gwarowo: Cigani. |
Gnojewo | Miłoradz | 1 | Gnojau | polskie | -- | |
Kłosowo | Miłoradz | 1 | Klossowo | polskie | -- | |
Kończewice | Miłoradz | 1 | Kunzendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Kůi̯ńcevi̯iče. |
Mątowy Małe | Miłoradz | 1 | Klein Montau | pruskie | -- |
|
Mątowy Wielkie | Miłoradz | 1 | Groß Montau | pruskie | -- |
|
Miłoradz | Miłoradz | 4 | Mielenz | słowiańskie (zepsute) | Milęc |
|
Pogorzała Wieś | Miłoradz | 1 | Wernersdorf | niemieckie | -- |
|
Rękowo | Miłoradz | 1 | Adlig Renkau | słowiańskie | -- |
|
Stara Kościelnica | Miłoradz | 6 | Alt Münsterberg | niemieckie | Stary Mistembark |
|
Stara Wisła | Miłoradz | 1 | Alt Weichsel | hydronimiczne | -- |
|
Brzózki | Nowy Staw | 1 | Bröske | polskie | -- |
|
Chlebówka | Nowy Staw | 4 | Brodsack | niemieckie | Brodzak | |
Dębina | Nowy Staw | 1 | Eichwalde | niemieckie | -- |
|
Dybowo | Nowy Staw | 1 | Diebau | polskie | -- | |
Kącik | Nowy Staw | 6 | Neuteicher Hinterfeld | niemieckie | Nytyski Kąt | Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw. |
Laski | Nowy Staw | 1 | Leske | słowiańskie | -- | |
Lipinka | Nowy Staw | 4 | Lindenau | niemieckie | Lignowy |
|
Lubstowo | Nowy Staw | 4 | Lupushorst | niemieckie (osobowe) | Lipisz | Spolszczenie Lipisz (Libisz) pojawia się w XVI w. Nie do końca przejrzyste. Obecna forma (również nieprzejrzysta semantycznie - nie ma n. os. *Lubst) wprowadzona przez KUNM. |
Martąg | Nowy Staw | 1 | Irrgang | niemieckie | -- |
|
Mirowo | Nowy Staw | 1 | Mierau | słowiańskie | -- | 1318 Myrowe. |
Myszewo | Nowy Staw | 1? | Groß Mausdorf | niemieckie | -- |
|
Nidowo | Nowy Staw | 1 | Niedau | pruskie? | -- | 1356 Nydow. Nazwa prawdopodobnie pruska, Górnowicz zakłada hydronimiczne pochodzenie (od bazy hydronimicznej *Nid-, *Neid, por. Nida), brak jednak takiej rzeki w okolicy. |
Półmieście | Nowy Staw | 1 | Halbstadt | niemieckie | -- | Dawniej też: Albsztat, Półmiasta (XVI w.). |
Pręgowo Żuławskie | Nowy Staw | 1* | Prangenau | słowiańskie | (Pręgowo) |
|
Stawiec | Nowy Staw | 6 | Neuteichsdorf | niemieckie | Nytyska Wieś |
|
Świerki | Nowy Staw | 6 | Tannsee | słowiańskie (zepsute) | Tamża |
|
Tralewo | Nowy Staw | 1 | Tralau | słowiańskie | -- | Ok. 1399 Tralow. |
Trępnowy | Nowy Staw | 1 | Trampenau | pruskie? | -- |
|
Janówka | Stare Pole | 4 | Jonasdorf | niemieckie | Jonaszewo | U Ceynowy Jonaszewo. |
Kaczynos | Stare Pole | 1 | Katzenase | niemieckie? | -- | |
Kikojty | Stare Pole | 1 | Kykoit | pruskie | -- |
|
Klecie | Stare Pole | 4? | Klettendorf | hybryda (pol. + niem.)? | Kletno (?) | Górnowicz uważa nazwę za pierwotne Kletno z niem. dostawką -dorf, chociaż istnieją też próby objaśnienia z niem. Tak czy inaczej, forma Kletno zdaje się być bardziej prawdopodobna i poprawniejsza niż przyjęte przez KUNM Klecie. |
Kławki | Stare Pole | 2 | Klakendorf | niemieckie (osobowe) | -- | |
Krasnołęka | Stare Pole | 4 | Schönwiese | niemieckie | Krasna Łąka al. Szenwiza |
|
Kraszewo | Stare Pole | 5 | Pruppendorf | niemieckie | Kruszławki |
|
Królewo | Stare Pole | 4 | Königsdorf | niemieckie | Królewska Wieś |
|
Krzyżanowo | Stare Pole | 5 | Notzendorf | niemieckie | Setkajmy | Pierwotna nazwa pruska - Seytkaym (XIV w.). Po wojnie, zamiast ją spolszczyć, wprowadzono całkowicie nieuzasadnioną n. m. Krzyżanowo. |
Leklowy | Stare Pole | 1 | Lecklau | pruskie | -- | 1385-92 Leclun, 1399 Leclon |
Letniki | Stare Pole | 5 | Sommerort | hybryda (słow. + niem.) | Ząbrówko |
|
Parwark | Stare Pole | 1 | Parwark | pruskie | -- |
|
Stare Pole | Stare Pole | 1 | Altfelde | niemieckie | -- | Wieś założona w XIV w. (pierwsza wzmianka - 1330 Aldenvelt). Polska postać nazwy znana od XVI w. |
Szaleniec | Stare Pole | 1 | Thörichthof | niemieckie | -- |
|
Szlagnowo | Stare Pole | 1 | Schlablau | pruskie | -- |
|
Zarzecze | Stare Pole | 6 | Galgenberg | niemieckie | Szubienica | Gwarowo: Š́ubi̯yͤńica. Oznacza to, że miejscowa ludność polska przejęła n. niemiecką znaczeniowo jako Szubienica. Mimo oczywistych negatywnych skojarzeń z tą nazwą, uważam ją za bardziej wartościową niż nadany komisyjnie nowotwór "Zarzecze". |
Ząbrowo | Stare Pole | 1 | Sommerau | słowiańskie | -- | Dawniej też: Zomerowo (wtórne). |
Złotowo | Stare Pole | 3 | Reichfelde | niemieckie | -- | Może Rèvałd (=Rywałd) Ceynowy to ta wieś? |
Powiat sztumski
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Sztum | Sztum | 1 | Stuhm | pruskie | -- |
|
Przedzamcze | Sztum | 1 | Vorschloß Stuhm | niemieckie | -- |
|
Dzierzgoń | Dzierzgoń | 1 | Christburg | niemieckie | -- |
|
Andrzejewo | Dzierzgoń | 4 | Reichandres | niemieckie | Rychendrysy |
|
Ankamaty | Dzierzgoń | 1 | Ankemitt | pruskie (osobowe) | -- |
|
Bągart | Dzierzgoń | 1 | Baumgarth | niemieckie | -- |
|
Blunaki | Dzierzgoń | 1 | Blonaken | pruskie | -- |
|
Bruk | Dzierzgoń | 1 | Bruch | niemieckie | -- | |
Budzisz | Dzierzgoń | 1 | Budisch | słowiańskie | -- |
|
Chartowo | Dzierzgoń | 3~2 | Hartwigsfelde | niemieckie | -- | Według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych, osada ta bywa też nazywana Kolonią. |
Chojty | Dzierzgoń | 1 | Choyten | pruskie | -- |
|
Jasna | Dzierzgoń | 4 | Lichtfelde | niemieckie | Lichtofałd | W gwarze: Lixtofau̯t, -du. Oznacza to, że miejscowa ludność spolszczyła tę nazwę fonetycznie jako Lichtofałd. Nazwa obecna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do niemieckiej, jest sztucznym tworem KUNM. |
Jeziorno | Dzierzgoń | 6 | Lautensee | pruskie | Lajtęzy |
|
Judyty | Dzierzgoń | 2 | Judittenhof | niemieckie | -- | |
Kamienna Góra | Dzierzgoń | 1 | Steinberg | niemieckie | -- | Gwarowo: Kami̯yͤnna Gůra. Spolszczenie dosłowne, używane przez autochtonów, prawdopodobnie przedwojenne (choć niezaświadczone wcześniej). |
Kuksy | Dzierzgoń | 1 | Kuxen | pruskie | -- |
|
Lisi Las | Dzierzgoń | 3 | Friedrichsfelde | niemieckie | -- | |
Litewki | Dzierzgoń | 1 | Litefken | polskie | -- |
|
Minięta | Dzierzgoń | 1 | Menthen | pruskie | -- |
|
Morany | Dzierzgoń | 1 | Morainen | pruskie | -- |
|
Nowa Karczma | Dzierzgoń | 1 | Neukrug | niemieckie | -- | |
Nowiec | Dzierzgoń | 4 | Neuhöferfelde | niemieckie | Nowodworskie Pole | Dzisiejsza nazwa jest sztucznym tworem KUNM. Chojnacki zna dosłowną polską kalkę. |
Nowiny | Dzierzgoń | 4 | Neuhof | niemieckie | Nowy Dwór |
|
Pachoły | Dzierzgoń | 1 | Pachollen | słowiańskie | -- | |
Pawłowo | Dzierzgoń | 3 | Petershof | niemieckie | -- | Czy to mądre zmieniać Piotra w Pawła? Może warto by rozważyć zmianę tej nazwy? |
Piaski Sztumskie | Dzierzgoń | 4 | Sandhuben | niemieckie | Zantuga |
|
Poliksy | Dzierzgoń | 1 | Polixen | pruskie | -- |
|
Prakwice | Dzierzgoń | 1 | Prökelwitz | pruskie | -- | 1312 Preyterwicz. Nazwa najprawdopodobniej pruskiego pochodzenia, w nowożytnej formie niem. duże przekształcenia fonetyczne. |
Spalonki | Dzierzgoń | 3 | Bärenwinkel | niemieckie | -- | |
Stanowo | Dzierzgoń | 1 | Groß Stanau | słowiańskie | -- |
|
Stanówko | Dzierzgoń | 1 | Klein Stanau | słowiańskie | -- |
|
Stara Wieś | Dzierzgoń | 1 | Altendorf | niemieckie | -- | Gwarowo: Starifš́a. |
Tywęzy | Dzierzgoń | 1 | Tiefensee | niemieckie (tłum. ze słow.?) | -- |
|
Żuławka Sztumska | Dzierzgoń | 1* | Posilge | pruskie | (Żuławka) |
|
Balewko | Mikołajki Pomorskie | 1 | Klein Baalau | pruskie | -- | Gwarowo: Balyͤfko. |
Balewo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Groß Baalau | pruskie | -- |
|
Cierpięta | Mikołajki Pomorskie | 1 | Czerpienten | polskie | -- |
|
Cieszymowo | Mikołajki Pomorskie | 2 | Groß Teschendorf | hybryda (słow. + niem.) | -- |
|
Dąbrówka Pruska | Mikołajki Pomorskie | 1 | Preußisch Damerau | polskie | -- |
|
Dworek | Mikołajki Pomorskie | 1 | Höfchen | niemieckie (tłum z pol.?) | -- |
|
Kołoząb | Mikołajki Pomorskie | 1 | Kollosomb | słowiańskie | -- |
|
Krasna Łąka | Mikołajki Pomorskie | 4 | Schönwiese | niemieckie | Szenweza |
|
Krastudy | Mikołajki Pomorskie | 1 | Krastuden | pruskie? | -- |
|
Linki | Mikołajki Pomorskie | 1 | Linken | pruskie | -- | Wieś do XV w. posiadała dwie oboczne nazwy pruskie: 1258 Broidin, 1330 Broiden, 1408 Broydin adir Linken. Ostatecznie ustaliła się nazwa Linki, pochodząca od nazwiska prusa Hannosa Lynkyn, dawnego właściciela wsi. |
Mikołajki Pomorskie | Mikołajki Pomorskie | 1* | Nikolaiken | polskie (kalka z niem.) | (Mikołajki) |
|
Mirowice | Mikołajki Pomorskie | 4 | Mirahnen | słowiańskie (sprutenizowane) | Mirany |
|
Namirowo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Klein Baumgarth | niemieckie | -- |
|
Nowe Minięta | Mikołajki Pomorskie | 1* | Mienthen | pruskie | (Minięta) |
|
Perklice | Mikołajki Pomorskie | 1 | Pirklitz | słowiańskie | -- |
|
Pierzchowice | Mikołajki Pomorskie | 1 | Portschweiten | pruskie | -- |
|
Sadłuki | Mikołajki Pomorskie | 1 | Sadluken | pruskie | -- |
|
Stążki | Mikołajki Pomorskie | 6 | Stangenberg | niemieckie (osobowe) | Sztembark |
|
Wilczewo | Mikołajki Pomorskie | 1 | Wilczewo | polskie | -- |
|
Adamowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Adamshof | niemieckie | -- | |
Bartne Łąki | Stary Dzierzgoń | 1 | Bienertwiese | niemieckie | -- |
|
Bądze | Stary Dzierzgoń | 2 | Bensee | pruskie | -- | U Leydinga jako Banzy, tradycyjnego spolszczenia brak. Nazwa wsi od nazwy pobliskiego jeziora (1294 Banse), pruskiego pochodzenia. |
Białe Błoto | Stary Dzierzgoń | 2 | Kalkbruch | niemieckie | -- | |
Bucznik | Stary Dzierzgoń | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
Danielówka | Stary Dzierzgoń | 2 | Danielsruhe | niemieckie | -- | |
Folwark | Stary Dzierzgoń | 1 | Vorwerk | niemieckie | -- | Według Leydinga oboczna n. niem. Neuendorf (spolsz. Nowa Wieś). |
Nowy Folwark | Stary Dzierzgoń | 1 | Neu Vorwerk | niemieckie | -- | |
Gisiel | Stary Dzierzgoń | 2~5 | Geißeln | pruskie | (Jestlin?) |
|
Giślinek | Stary Dzierzgoń | 2~5 | Charlottenhof | pruskie | (Jestlinek?) |
|
Górki | Stary Dzierzgoń | 1 | Görken | pruskie | -- | Pierwotnie: 1294 Grabisto, 1321 Grabist - nazwa pruska. Późniejsza nazwa Görken (spolonizowana jako Górki) również pruska, pochodzi od imienia pierwszego właściciela (1321 Gerkoni). |
Kielmy | Stary Dzierzgoń | 2 | Köllmen | pruskie | -- | |
Kołtyniany | Stary Dzierzgoń | 1 | Kolteney | pruskie | -- |
|
Kornele | Stary Dzierzgoń | 2 | Kornellen | niemieckie (imienne) | -- | |
Królikowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Königssee | niemieckie | -- | |
Latkowo | Stary Dzierzgoń | 5 | Löthen | pruskie | Letno | 1285 Lethen. Nazwa pochodzenia pruskiego, której obecna forma Latkowo nie oddaje. Należałoby wrócić do proponowanej przez Leydinga formy Letno, dość bliskiej oryginałowi. |
Lipiec | Stary Dzierzgoń | 1 | Lippitz | pruskie | -- | 1250 Loypicz, 1285 Lepicz, 1298 Leupite, Laupithen. Bardzo stara osada pruska. |
Lubochowo | Stary Dzierzgoń | 2 | Liebwalde | niemieckie | -- | |
Matule | Stary Dzierzgoń | 2 | Mothalen | pruskie | -- | 1321 Mathulen, 1323 Matulen. |
Milikowo | Stary Dzierzgoń | 6 | Heinrichsdorf | niemieckie | Henrykowo | Spolszczenie Henrykowo znane Chojnackiemu i Kohutkowi (z kolei nieco późniejszy Leyding podaje Jędrychowo). Dzisiejsza nazwa Milikowo jest całkowicie dowolnym, ahistorycznym chrztem KUNM. |
Monasterzysko Małe | Stary Dzierzgoń | 4? | Klein Münsterberg | niemieckie | Mistembark Mały | Patrz niżej. |
Monasterzysko Wielkie | Stary Dzierzgoń | 4? | Groß Münsterberg | niemieckie | Mistembark Wielki |
|
Mortąg | Stary Dzierzgoń | 1 | Mortung | pruskie | -- | 1332 Mortegen, Mortek; 1350 Morteke. |
Myślice | Stary Dzierzgoń | 4 | Miswalde | hybryda (słow. + niem.) | Mieszwałd | 1316 Meysilzwalde. Niem. n. os. Meysil (Meissel) jest być może pochodzenia słowiańskiego - od słowiańskich imion z członem Mysł-. Powojenną nazwę polską Myślice można by więc uznać za nawiązanie do źródłosłowu nazwy oryginalnej. Forma ta jednak nie jest autentyczna, została stworzona przez KUNM. Za to w pełni autentyczna jest przedwojenna ludowa spolszczona forma Mieszwałd i do niej powrót postuluję. |
Najatki | Stary Dzierzgoń | 1 | Najettken | pruskie (spolszczone)? | -- |
|
Piaski Morąskie | Stary Dzierzgoń | 2* | Sandhof | niemieckie | (Piaski) | Według PRNG, nazwa bywa używana i bez dookreślenia, co wydaje się naturalniejsze (chociaż może sprawiać problemy natury praktycznej). |
Podwiejki | Stary Dzierzgoń | 1 | Podweiken | pruskie | -- | Pierwotnie: Baudewitten (1354). Nazwa obecna zaświadczona od XVII w. (niewykluczone, że jest zepsutą formą nazwy pierwotnej). |
Pogorzele | Stary Dzierzgoń | 3 | Vaterssegen | niemieckie | -- | |
Popity | Stary Dzierzgoń | 2 | Popitten | pruskie | -- | 1331 Poypiten |
Porzecze | Stary Dzierzgoń | 5 | Lodehnen | pruskie | Lodejny | 1329 Ladeyn, 1339 Ladeyne, 1350 Laideyne. Nazwa pruska - należało ją spolszczyć, a nie wymazywać. |
Pronie | Stary Dzierzgoń | 2 | Prohnen | pruskie | -- | 1376 Pyron, Piron, Piranen. |
Protajny | Stary Dzierzgoń | 2 | Prothainen | pruskie | -- | 1296 Protheyne, 1306 Prowotheyn, Prowothine. |
Przezmark | Stary Dzierzgoń | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | Dawniej też: Pruski Targ. |
Pudłowiec | Stary Dzierzgoń | 1 | Paudelwitz | słowiańskie? | -- | Dawniej też: Pudłowice (SGKP). Potrzebne informacje etymologiczne. |
Sarnowo | Stary Dzierzgoń | 1 | Scharnau | pruskie? | -- | Miejscowość dziś uchodzi za część Myślic, jej nazwa prawdopodobnie już nie funkcjonuje. |
Skolwity | Stary Dzierzgoń | 2 | Skolwitten | pruskie | -- | ok. 1400 Scholewythen; 1419, 1437 Scholowiten. |
Stare Miasto | Stary Dzierzgoń | 1 | Altstadt | niemieckie | -- | |
Stary Dzierzgoń | Stary Dzierzgoń | 1 | Alt Christburg | niemieckie | -- |
|
Tabory | Stary Dzierzgoń | 2 | Taabern | pruskie? | -- | 1306 Taberna, 1318 Taferna, 1347 Taverne. Najstarsze zapisy wskazywałyby na nazwę pochodzącą od słowa tawerna (śrdniem. Taverne, łac. taberna). Z drugiej strony, istnieją też podobne nazwy o pruskim pochodzeniu (por. Tabórz w gm. Łukta, Tarławki = Taberlauken koło Węgoborka), więc forma przyjęta po wojnie wydaje się dobrym spolszczeniem. |
Wartule | Stary Dzierzgoń | 3? | Fahrentholz | niemieckie | -- | U Leydinga: Wartulec. Być może forma ta (przyjęta przez KUNM w formie Wartule) jest fonetycznym spolszczeniem n. niemieckiej, jednak ze względu na podobieństwo do nazwy sąsiedniej wsi Matule (p. wyżej), nie wykluczałbym możliwości staropruskiego pochodzenia. Potrzebne dalsze badania. |
Wesoła Kępa | Stary Dzierzgoń | 3 | Schönfelde | niemieckie | -- | |
Zakręty | Stary Dzierzgoń | 1 | Sakrinten | polskie | -- | Pierwotnie nazwa pruska: Cantun (1312), zastąpiona nazwą obecną, polską, znaną w dokumentach od XVIII w. |
Zamek | Stary Dzierzgoń | 2 | Schloßhof | niemieckie | -- | |
Brzozówka | Stary Targ | 1 | Brosowken | polskie | -- |
|
Bukowo | Stary Targ | 4 | Buchwalde | niemieckie | Buchwałd |
|
Czerwony Dwór | Stary Targ | 1 | Rothhof | niemieckie | -- | Gwarowo: Č́ervůnidvůr. |
Dąbrówka Malborska | Stary Targ | 1* | Deutsch Damerau | słowiańskie | Dąbrówka Niemiecka |
|
Dziewięć Włók | Stary Targ | 1 | Neunhuben | niemieckie | -- |
|
Gintro | Stary Targ | 1 | Gintro | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Grzymała | Stary Targ | 1 | Grzymalla | polskie (nazwiskowe) | -- |
|
Igły | Stary Targ | 1 | Iggeln | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Jodłówka | Stary Targ | 1 | Tannfelde | niemieckie | -- | Polska kalka Jodłówka zaświadczona w gwarze (wymawiana jako Jedu̯ůfka). Ukształtowała się w czasach plebiscytu terytorialnego. |
Jordanki | Stary Targ | 1 | Jordanken | polskie (osobowe, kalka) | -- |
|
Jurkowice | Stary Targ | 1 | Georgensdorf | niemieckie | -- |
|
Kalwa | Stary Targ | 1 | Kalwe | pruskie | -- | Bardzo stara osada pruska: 1246 Calue, 1280 Kalba. |
Kątki | Stary Targ | 1 | Kontken | pruskie (spol.) lub słowiańskie | -- |
|
Klecewo | Stary Targ | 1 | Klecewo | prusko-słowiańskie | -- |
|
Kościelec | Stary Targ | 1? | Altkirch | niemieckie | -- | W gwarze zanotowane: Kośćelec. Możliwe więc, że nazwa ta istniała już przed wojną. |
Krzyżówki | Stary Targ | 1 | Kreutzkrug | niemieckie | -- |
|
Lasy | Stary Targ | 4 | Laase | polskie | Łazy |
|
Łabuń | Stary Targ | 1 | Laabe | pruskie | -- |
|
Łoza | Stary Targ | 1 | Losendorf | niemieckie (może hybryda?) | -- |
|
Malewo | Stary Targ | 1 | Mahlau | pruskie | -- | 1399 Malyn, 1476 Male. Postać z końcówką -au/-ewo od XVI w. |
Mleczewo | Stary Targ | 1 | Mlecewo | prusko-słowiańskie | -- |
|
Nowy Targ | Stary Targ | 1 | Neumark | niemieckie | -- | Gwarowo: Novitark. |
Olszak | Stary Targ | 1 | Ellerbruch | niemieckie (kalka z pol.?) | -- |
|
Pozolia | Stary Targ | - | (brak) | -- | -- | Przysiółek, historycznie należący do Żuławki Sztumskiej (gm. Dzierzgoń, p.) i utrwalający jej historyczną pruską nazwę (patrz tam). Całkowicie ahistoryczne jest jednak jego oderwanie od Żuławki i umieszczenie w innej gminie, jako część sołectwa Bukowo. |
Ramoty | Stary Targ | 1 | Ramten | pruskie | -- |
|
Stary Dwór | Stary Targ | 4 | Vorwerk Altmark | niemieckie | Starotarski Folwark | W gwarze znane tłumaczenie nazwy niemieckiej. Forma urzędowa jest sztucznym tworem KUNM. Miejscowość historycznie była folwarkiem należącym do Starego Targu. |
Stary Targ | Stary Targ | 1 | Altmark | niemieckie | -- |
|
Szropy | Stary Targ | 1 | Schroop | pruskie | -- |
|
Śledziówka | Stary Targ | 1 | Heringshöft | niemieckie | -- |
|
Telkwice | Stary Targ | 1 | Telkwitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Trankwice | Stary Targ | 1 | Trankwitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Tropy Sztumskie | Stary Targ | 1* | Troop | pruskie | (Tropy) |
|
Tulice | Stary Targ | 4 | Tillendorf | niemieckie | Tylendorf |
|
Tulice Małe | Stary Targ | 4 | Klein Tillendorf | niemieckie | Tylendorf Mały |
|
Waplewko | Stary Targ | 1 | Klein Waplitz | pruskie | -- |
|
Waplewo Wielkie | Stary Targ | 1* | Groß Waplitz | pruskie | (Waplewo) |
|
Zielonki | Stary Targ | 4 | Grünfelde | hybryda (prus. + niem.) | Gromfałd |
|
Barlewice | Sztum | 1 | Barlewitz | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Barlewiczki | Sztum | 4 | Vorwerk Barlewitz | pruskie (spolonizowane) | Barlewicki Folwark | Gwarowo: Mau̯e Barlevi̯ice. W dokumentach z XVII w. zaś pojawia się nazwa Barlewicki Folwark (1664). Obecna forma jest już tworem KUNM, nieznanym przed wojną. |
Biała Góra | Sztum | 1 | Weißenberg | niemieckie (tłum z pol.?) | -- | Forma gwarowa: Bi̯au̯a Gůra. |
Brzezi Ostrów | Sztum | 4 | Ostrow-Brosze | polskie (nazwiskowe) | Ostrów Brosza |
|
Cygusy | Sztum | 1 | Cyguß | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Czernin | Sztum | 1 | Hohendorf | niemieckie | -- |
|
Goraj | Sztum | 1 | Gorrey | słowiańskie | -- | Gwarowo: Gůrai̯. |
Gościszewo | Sztum | 6 | Braunswalde | niemieckie | Bruszwałd |
|
Górki | Sztum | 1 | Gurken | słowiańskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Berghausen. |
Gronajny | Sztum | 1 | Grünhagen | niemieckie | -- |
|
Grzępa | Sztum | 3 | Neu Hakenberg | niemieckie | -- | Nazwę Grzępa należy zaliczyć do najbardziej udanych chrztów KUNM - odwołuje się bowiem do rzeczywiście istniejącego w okolicznej polskiej gwarze słowa grzępa (=pagórek), co dodatkowo dobrze opisuje położenie osady. Z tego też powodu nazwa dość dobrze przyjęła się wśród miejscowej ludności. |
Kępina | Sztum | 6 | Antonienhof | niemieckie | Antoniewo | W gwarze: Antůńevo. Oznacza to, że autochtoni substytuowali nazwę oryginalną. Forma dzisiejsza jest sztucznym chrztem KUNM. |
Koniecwałd | Sztum | 1 | Konradswalde | niemieckie | -- | |
Koślinka | Sztum | 4 | Kiesling | słowiańskie (zepsute) | Kiźlinek |
|
Kuliki | Sztum | 6 | Karlsthal | niemieckie | Karlewo | W gwarze: Karlevo. Jest to ludowa polonizacja n. niemieckiej. Wprowadzona przez KUNM forma Kuliki bez uzasadnienia. |
Lewark | Sztum | 4 | Ostrow-Lewark | polskie | Ostrów Lewark |
|
Lipka | Sztum | 1 | Lindenkrug | niemieckie (kalka z pol.?) | -- | Górnowicz uważa formę niemiecką za kalkę z polskiego. |
Michorowo | Sztum | 1 | Michorowo | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Nowa Wieś | Sztum | 1 | Neudorf | niemieckie | -- |
|
Parowy | Sztum | 6 | Heinen | niemieckie | Hajny |
|
Parpary | Sztum | 1 | Parpahren | pruskie? | -- |
|
Piekło | Sztum | 1 | Pieckel | polskie | -- |
|
Pietrzwałd | Sztum | 1 | Peterswalde | niemieckie | -- | Gwarowo: Pi̯yͤtš́vau̯t. |
Polaszki | Sztum | 1 | Paleschken | pruskie | -- |
|
Postolin | Sztum | 1 | Pestlin | słowiańskie lub pruskie | -- |
|
Ramzy Małe | Sztum | 1 | Klein Ramsen | pruskie | -- |
|
Ramzy Wielkie | Sztum | 1 | Groß Ramsen | pruskie | -- |
|
Szpitalna Wieś | Sztum | 1 | Hospitalsdorf | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Sztumska Wieś | Sztum | 1 | Stuhmsdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- | Gwarowo: Š́tumskifš́a. |
Sztumskie Pole | Sztum | 1 | Stuhmerfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Uśnice | Sztum | 1? | Usnitz | pruskie | (Uźnice?) |
|
Węgry | Sztum | 1 | Wengern | pruskie | -- |
|
Wilki | Sztum | 2 | Wolfsheide | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Witki. Jest to wyraźna ucieczka od nazwy niemieckiej. W użyciu jednak jest nazwa Wilki - taka widnieje na znaku prowadzących do leśniczówki i wisi nad samą leśniczówką. Lepiej używać wariantu Wilki, gdyż opiera się on znaczeniowo na n. niemieckiej (a przynajmniej jej pierwszym członie). |
Wydry | Sztum | 3 | Werder | niemieckie | -- | |
Wygoda | Sztum | 5 | Ehrlichsruh | niemieckie | Jeziorka albo Leśnictwo Benowo | Sztuczna nazwa Wygoda, ustalona przez KUNM, zdaje się być martwa. Potocznie używane nazwy tej leśniczówki to Jeziorka (gw. Jež́ůrka) oraz Leśnictwo Benowo. Ta pierwsza wykazuje wyraźne cechy gwarowe (może więc jest przedwojenna?), zaś druga widnieje na szyldzie przy leśniczówce. Co ciekawe, od Benowa oddziela tę leśniczówkę granica powiatów. |
Zajezierze | Sztum | 1 | Hintersee | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Powiat kwidzyński
Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.
Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Kwidzyn | Kwidzyn (miasto) | 1 | Marienwerder | niemieckie | -- |
|
Karczewice | Kwidzyn (miasto) | 1 | Karschwitz | słowiańskie | -- |
|
Michałowo | Kwidzyn (miasto) | 6 | Marienau | niemieckie | Marynowo | Oficjalna nazwa tej północnej części Kwidzyna to Michałowo (chrzest KUNM). Nie wiem, czy ta nazwa dziś funkcjonuje. Przed wojną niemiecką nazwę tej dzielnicy spolszczano jako Marynowo, Marynowy i w takiej formie należałoby ją przywrócić. |
Miłosna | Kwidzyn (miasto) | 6 | Liebenthal | niemieckie | Nicponie |
|
Owczarki | Kwidzyn (miasto) | 4 | Schäferei | niemieckie | Owczarnia |
|
Wiesławów | Kwidzyn (miasto) | 5 | Marienfelde | niemieckie | Pola Maryjne | Nazwa Wiesławów sztuczna, narzucona po wojnie. Nazwa niemiecka bywa czasem tłumaczona jako Pola Maryjne przez historyków i taka forma chyba byłaby najlepsza. Tak czy inaczej, nazwa dzielnicy nie funkcjonuje w terenie (i prawdopodobnie w formie "Wiesławów" nie funkcjonowała nigdy). |
Prabuty | Prabuty | 1 | Riesenburg | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Liwiec | Prabuty (cz. miasta) | 4~5 | Liebsee | hybryda (prus. + niem.) | Lubza |
|
Albertowo | Gardeja | 2 | Albrechtshof | niemieckie | -- |
|
Bądki | Gardeja | 1 | Groß Bandtken | słowiańskie | (Bądki Wielkie) |
|
Cygany | Gardeja | 1 | Zigahnen | polskie | -- |
|
Czachówek | Gardeja | 6 | Klein Bandtken | słowiańskie | Bądki Małe |
|
Czarne Dolne | Gardeja | 1 | Niederzehren | słowiańskie | -- | 1285 Scherne. Nazwa polska Czarne, opatrzona w niem. dookreśleniami Nieder-/Ober- (wtórnie Hoch-). |
Czarne Górne | Gardeja | 1 | Hochzehren | słowiańskie | -- | W XVI-XVII w. niem. Oberzehren. |
Czarne Małe | Gardeja | 1? | Klein Niederzehren | słowiańskie | -- |
|
Dębno | Gardeja | 2 | Eichbusch | niemieckie | -- |
|
Gardeja | Gardeja | 1 | Garnsee | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Hermanowo | Gardeja | 2 | Herminendorf | niemieckie | -- | |
Jaromierz | Gardeja | 1 | Germen | pruskie | -- |
|
Jurki | Gardeja | 2 | Georgenberg | niemieckie | -- | |
Karolewo | Gardeja | 2 | Karlshof | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Ujazd. Ten chrzest jednak nie przyjął się i obecnie używana jest nazwa Karolewo (data zmiany nieznana), przetłumaczona z niem. Przedwojennej polskiej nazwy brak. |
Klasztorek | Gardeja | 1 | Klösterchen | niemieckie | -- |
|
Klasztorne | Gardeja | 2 | Klostersee | niemieckie | -- |
|
Klecewo | Gardeja | 1 | Klötzen | pruskie | -- |
|
Krzykosy | Gardeja | 1 | Kröxen | pruskie | -- | 1289 Krikosyn, 1289 Cricussin. Nazwa pruska, słowiański wywód Górnowicza nieprzekonujący (również dla autorów NMP). |
Międzylesie | Gardeja | 3 | Friedrichshain | niemieckie | -- | |
Morawy | Gardeja | 6 | Mahren | pruskie | Mary |
|
Nowa Wioska | Gardeja | 1 | Neudörfchen | niemieckie | -- | Pierwotnie niem. Neudorf (XVI w.). |
Olszówka | Gardeja | 1 | Olschowken | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Althausen. |
Otłowiec | Gardeja | 4 | Groß Ottlau | słowiańskie | Otłowo |
|
Otłówko | Gardeja | 1 | Klein Ottlau | słowiańskie | -- |
|
Otoczyn | Gardeja | 1 | Ottotschen | słowiańskie | -- |
|
Pawłowo | Gardeja | 1 | Paulsdorf | niemieckie | -- | Dawniej też: Pawłowice (XVII-XVIII w.). |
Podegrodzie | Gardeja | 5 | Stadtvorwerk b. Garnsee | niemieckie | Gardejski Folwark | Miejscowość przedwojną była kolonią Gardei, folwarkiem należącym do miasta. Uważam, że nazwa powinna odzwierciedlać ten fakt. Nazwa Podegrodzie jest sztuczna. |
Przęsławek | Gardeja | 4 | Prenzlau | słowiańskie | Przecław |
|
Rozajny | Gardeja | 1 | (Groß) Rosainen | niemieckie (sprutenizowane?) | -- |
|
Rozajny Małe | Gardeja | 1 | Klein Rosainen | niemieckie (sprutenizowane?) | -- | Patrz wyżej. |
Szczepkowo | Gardeja | 3 | Louisenhof | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Lubań. Ostatecznie przyjęła się nazwa Szczepkowo, zapewne per analogiam do wsi Szczepkowo (niem. Louisenwalde) pod Iławą (być może przyjęcie takiej nazwy jest wynikiem nieporozumienia). Jako, że żaden z tych wariantów nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej dla tej wsi), chyba nie ma sensu nic zmieniać. |
Szlemno | Gardeja | - | Garnseedorf | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Trumieje | Gardeja | 1 | Groß Tromnau | pruskie | -- |
|
Wandowo | Gardeja | 1 | Wandau | pruskie | -- | 1396 Wandofen, Wandow. Nazwa uważana za pruską. |
Wilkowo | Gardeja | 1 | Wilkau | słowiańskie | -- | 1289 Wilcow, 1388 Willekow. Stara nazwa słowiańska. |
Wracławek | Gardeja | 4 | Warzeln | słowiańskie | Warcław |
|
Zebrdowo | Gardeja | 1 | Seubersdorf | niemieckie | -- | Potocznie: Zeberdowo. Forma oficjalna (będąca spolszczeniem n. niemieckiej) starsza i poprawniejsza. |
Baldram | Kwidzyn | 1 | Baldram | pruskie | -- |
|
Mały Baldram | Kwidzyn | 1? | Baldramerfelde | hybryda (prus. + niem.) | (Baldram Mały) |
|
Brachlewo | Kwidzyn | 1 | Rachelshof | niemieckie | -- |
|
Brokowo | Kwidzyn | 1 | Brakau | słowiańskie | -- |
|
Bronno | Kwidzyn | 6 | Brandau | niemieckie | Brandowo | Przed wojną spolszczenie n. niem. Obecna nazwa jest chrztem KUNM. |
Bystrzec | Kwidzyn | 1 | Weißhof | niemieckie | -- |
|
Dankowo | Kwidzyn | 3 | Semmler | niemieckie | -- | |
Dubiel | Kwidzyn | 1 | Dubiel | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Gilwa Mała | Kwidzyn | 1 | Klein Gilwe | pruskie | -- | Patrz też: Gilwa (gm. Prabuty). |
Gniewskie Pole | Kwidzyn | 1 | Mewischfelde | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Górki | Kwidzyn | 1 | Gorken | słowiańskie | -- |
|
Grabówko | Kwidzyn | 1 | Klein Grabau | słowiańskie | -- | Patrz też: Grabowo (gm. Sadlinki). |
Gurcz | Kwidzyn | 1 | Gutsch | słowiańskie | -- |
|
Kamionka | Kwidzyn | 1? | Kamiontken | polskie | (Kamionki) |
|
Korzeniewo | Kwidzyn | 6 | Kurzebrack | niemieckie | Kurzybrak |
|
Licze | Kwidzyn | 1 | Littschen | słowiańskie | -- |
|
Lipianki | Kwidzyn | 6 | Ziegellack | niemieckie | Cygielak |
|
Mareza | Kwidzyn | 1 | Mareese | niemieckie | -- |
|
Nowa Wieś Kwidzyńska | Kwidzyn | 1* | Neudorf | niemieckie | (Nowa Wieś) | Gwarowo: Novifš́a. |
Nowy Dwór | Kwidzyn | 1 | Neuhöfen | niemieckie | -- | |
Obory | Kwidzyn | 3 | Oberfeld | niemieckie | -- | |
Ośno | Kwidzyn | 1 | Oschen | słowiańskie | -- | 1328 Ossena, 1396 Muntmansdorf, 1548 Mundmannsdorf. Słowiańska nazwa Ośno (zniem. Oschen) istniała obocznie do niemieckiej Mundmannsdorf aż do XVIII w., ostatecznie ta druga zanikła. |
Pastwa | Kwidzyn | 1 | Groß Weide | niemieckie (tłum. z pol.) | -- |
|
Pawlice | Kwidzyn | 3 | Hanswalde | niemieckie | -- | Cóż to za mądry człowiek wymyślił, żeby Jana zastąpić Pawłem... |
Piekarniak | Kwidzyn | 4? | Bäckermühle | niemieckie | Piekarski Młyn (?) |
|
Podzamcze | Kwidzyn | 1 | Unterberg | niemieckie (kalka z pol.) | -- |
|
Rakowice | Kwidzyn | 4 | Klein Krebs | niemieckie | Rakowiec Mały | Po więcej wyjaśnień, p. niżej Rakowiec. Historyczna forma bywa używana do dziś jako Mały Rakowiec (tak w PRNG). |
Rakowiec | Kwidzyn | 1 | Groß Krebs | niemieckie | -- |
|
Rakowieckie Pole | Kwidzyn | 1~4 | Krebsfelde | niemieckie | (Rakowskie Pole) | Przed wojną: Rakowskie Pole, ze starszą postacią przymiotnika (z typowym dla staropolskiego słowotwórstwa ominięciem formantu słowotwórczego w formie przymiotnikowej). |
Rozpędziny | Kwidzyn | 4 | Rospitz | słowiańskie | Raszewice | 1540 Rosswitz. Górnowicz odczytuje jako Raszewice, do czego przychylają się również autorzy NMP (aczkolwiek brak zapisów z początkowym Ra-). Nazwę Rozpędziny wprowadził do literatury Kętrzyński, opierając się na nazwisku sołtysa Rozpędzińskiego, który otrzymał tutaj nadanie. Jest to jednak forma sztuczna, przecząca zapiskom. Górnowicz nazywa ją "potworkiem językowym", który bezmyślnie przyjęto po wojnie. |
Stary Dwór | Kwidzyn | 4 | Alt Rothhof | niemieckie | Stary Czerwony Dwór | Nazwa tego przysiółka nawiązuje do nazwy miejscowości Czerwony Dwór (niem. Rothhof), obecnie zatartej w granicach Podzamcza. Po wojnie sztucznie opuszczono twór Czerwony. W potocznym użyciu zanotowana też forma Czerwony Dwór (bez członu "Stary", zapewne opuszczonego z powodu zaniku miejscowości Czerwony Dwór). |
Szadowo | Kwidzyn | 1 | Schadau | słowiańskie | -- |
|
Szadowski Młyn | Kwidzyn | 1 | Schadauer Mühle | słowiańskie | -- |
|
Szałwinek | Kwidzyn | 1~4 | Schadewinkel | niemieckie | (Szalwinek) |
|
Tychnowy | Kwidzyn | 1 | Tiefenau | niemieckie | -- |
|
Wola-Sosenka | Kwidzyn | 4 | Wolla | polskie | Wola |
|
Antonin | Prabuty | 6 | Sonnenwalde | niemieckie | Zonwałd | Gwarowo: Zonvau̯t. Ludność autochtoniczna spolszczyła więc n. tej miejscowości jako Zonwałd (najprawdopodobniej jeszcze przed wojną). Obecna nazwa, nadana przez KUNM, nie ma uzasadnienia historycznego. |
Bożewo | Prabuty | 2 | Gottesgabe | niemieckie | -- |
|
Bronowo Małe | Prabuty | 1~4 | Klein Brunau | polskie | (Bronówko) |
|
Gąski | Prabuty | 1 | Gonski | polskie | -- |
|
Gdakowo | Prabuty | 1 | Daakau | pruskie? | -- |
|
Gilwa | Prabuty | 1 | Gilwe | pruskie | -- |
|
Gonty | Prabuty | 1 | Gunthen | pruskie | -- |
|
Górowychy | Prabuty | 1~4 | (Groß) Sonnenberg | niemieckie | (Gorowychy) |
|
Górowychy Małe | Prabuty | 1~4 | Klein Sonnenberg | niemieckie | (Gorowychy Małe) |
|
Grazymowo | Prabuty | 1 | Grasnitz | pruskie | -- |
|
Grodziec | Prabuty | 6 | Thiergarth | niemieckie | Styrgard | |
Halinowo | Prabuty | 3 | Neuhausen | niemieckie | -- | Według ustaleń KUNM: Nowotki. Nazwa ta uchodziła (niekoniecznie słusznie) za nadaną na cześć Marcelego Nowotki, polskiego komunisty. Używaną de facto nazwą osady jest Halinowo, jednak formy tej nigdy nie zatwierdzono urzędowo. |
Jakubowo | Prabuty | 1 | Jacobsdorf | niemieckie | -- | Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym powstała wieś: 1289 Mascharit, Mascharicz. |
Julianowo | Prabuty | 1 | Julienthal | niemieckie | -- | Obocznie funkcjonuje też nazwa Wybudowanie - współczesna, przezwiskowa. Należy jej bezwzględnie unikać. |
Kałdowo | Prabuty | 1 | Kaltenhof | niemieckie | -- |
|
Kamienna | Prabuty | 4 | Steinberg | niemieckie | Sztymbark |
|
Kleczewo | Prabuty | 5 | Halbersdorf | niemieckie | Owczarnia |
|
Kołodzieje | Prabuty | 1 | Wachsmuth | niemieckie | -- | Pierwotnie: 1289 Colozoy, 1333 Colesee, 1340 Colozey. Zapisy te odzwierciedlają pol. Kołodzieje. Od 1371 pojawia się oboczna n. niem. Wachsmuth, która z czasem wygrywa. Pierwotną Kołodzieje przypomnieli dziewiętnastowieczni badacze i została ona zatwierdzona po wojnie. |
Kowale | Prabuty | 1 | Seeberg | niemieckie | -- |
|
Laskowice | Prabuty | 1 | Laskowitz | słowiańskie | -- |
|
Obrzynowo | Prabuty | 5 | Riesenkirch | hybryda (prus. + niem.) | Rezja | Miejscowość powstała na pruskim polu osadniczym Resia (1250), tak samo jak miasto Prabuty (p. wyżej) i również od niego wzięło swoją nazwę. KUNM po wojnie nadał tej wsi nazwę Obrzynowo, niesłusznie motywowaną przez stpol. obrzyn - olbrzym (tłumaczenie niem. Riese). W rzeczywistości nazwa Resia (prus. Rēzija) nie ma z olbrzymami nic wspólnego i jest nazwą pruską, którą powinno się oddać fonetycznie. Jako możliwe spolszczenie postuluję formę Rezja (dzięki czemu możemy zachować w nazewnictwie obie historyczne nazwy Prabut). Przedwojennego spolszczenia brak, chociaż Ceynowa w swoim spisie skaszubszczonych nazw podaje Riskjerch ("Ryskierch"?), chociaż jest to forma ledwie akceptowalna. |
Orkusz | Prabuty | 1 | Orkusch | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Pachutki | Prabuty | 1 | Pachuttken | słowiańskie | -- |
|
Pałatyki | Prabuty | 3 | Waldhof | niemieckie | -- | Ustalona urzędowo przez KUNM nazwa to Stadnina, nawiązująca do istniejącej tu przed wojną stadniny. Obecnie funkcjonująca nazwa Pałatyki (nigdy nie wprowadzona oficjalnie) jest dla mnie zupełnie niezrozumiała. Według Wikimapii, nazwę Pałatyki nosi również położone nieopodal jeziorko, to jednak na wszystkich mapach (zarówno niemieckich i polskich) jest bezimienne, nie wspomina o nim też ESHP. |
Pilichowo | Prabuty | 1 | Pillichowo | polskie | -- | Nazwa w latach 1938-45: Heinfriede. |
Pólko | Prabuty | 1 | Polken | polskie | -- | Nieistniejący już przystanek kolejowy nosił nazwę Pólko Pomorskie. Niektórzy nazywają tę wieś tak do dziś, jednak dookreślenie to jest nieurzędowe i zbyteczne. |
Raniewo | Prabuty | 2 | Rahnenberg | niemieckie | -- | |
Rodowo | Prabuty | 1 | Groß Rohdau | pruskie | -- | 1285 Rodowe. Nazwa uważana za pruską. |
Rodowo Małe | Prabuty | 1* | Klein Rohdau | pruskie | (Rodówko) | U przedwojennych raczej Rodówko. |
Stańkowo | Prabuty | 1 | Riesenwalde | hybryda (prus. + niem.) | -- | Pierwotnie: Stanko, Stanconis (1330), na której to podstawie XIX-wieczni badacze (prawdopodobnie Kętrzyński) utworzyli postać spolszczoną Stańkowo, którą ostatecznie zatwierdził KUNM. Nazwa niemiecka (również znana od XIV w.: 1342 Resenwalde) jest pochodną od pruskiej nazwy Prabut (Rēzija), po więcej wyjaśnień zob. tam. |
Stary Kamień | Prabuty | 3 | Doktorwald | niemieckie | -- | Niemiecka nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy lasu Doktor Wäldchen. Jego polska urzędowa nazwa nie jest mi znana (Leyding nie notuje). |
Stary Młyn | Prabuty | 5 | Alte Walkmühle | niemieckie | Stary Folusz | U Leydinga Stary Folusz (Folusz = budynek, w którym obrabiano sukno), co jest dokładnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej. KUNM przyjęła formę błędną, być może wynikającą z niezrozumienia znaczenia n. niem. Chyba warto to zmienić. |
Sypanica | Prabuty | 4 | Scheipnitz | pruskie (spolonizowane) | Szypnice al. Sypnice |
|
Szramowo | Prabuty | 1 | Schrammen | pruskie | -- |
|
Trumiejki | Prabuty | 1 | Klein Tromnau | pruskie | -- |
|
Zagaje | Prabuty | 3 | Kleinwalde | niemieckie | -- | |
Barcice | Ryjewo | 6 | Schweingrube/Tragheimerweide | niemieckie | Świnia Grupa |
|
Benowo | Ryjewo | 1 | Bönhof | niemieckie | -- |
|
Borowy Młyn | Ryjewo | 1 | Heidemühl | niemieckie | -- | W gwarze: Borůvi̯ec (postać zuniwerbalizowana). |
Jałowiec | Ryjewo | 6 | Unterwalde | niemieckie (tłum. z pol.?) | Podlesie |
|
Jarzębina | Ryjewo | 6 | Schulwiese | niemieckie | Szelwyza |
|
Klecewko | Ryjewo | 1 | Kletzewko | pruskie (spolonizowane) | -- |
|
Mątki | Ryjewo | 1 | Montken | pruskie | -- |
|
Mątowskie Pastwiska | Ryjewo | 1 | Montauerweide | hybryda (prus. + niem.) | -- |
|
Pułkowice | Ryjewo | 1 | Pulkowitz | pruskie lub słowiańskie | -- |
|
Rudniki | Ryjewo | 4 | Rudnerweide | hybryda (słow. + niem.) | Rudzińska Wieś |
|
Ryjewo | Ryjewo | 1 | Rehhof | niemieckie | -- |
|
Sołtyski | Ryjewo | 4 | Schulzenweide | niemieckie | Sołtyskie Pastwisko |
|
Straszewo | Ryjewo | 1 | Straszewo | polskie | -- |
|
Szkaradowo Szlacheckie | Ryjewo | 1 | Adlig Schardau | polskie | -- | Dawniej też: Szadrowo Szlacheckie. |
Szkaradowo Wielkie | Ryjewo | 1 | Groß Schardau | polskie | -- |
|
Tralewo | Ryjewo | 1 | Tralau | słowiańskie | -- |
|
Trzciano | Ryjewo | 1 | Honigfelde | niemieckie (kalka ze słow.?) | -- |
|
Watkowice | Ryjewo | 1 | Groß Watkowitz | prusko-słowiańskie | (Watkowice Wielkie) |
|
Watkowice Małe | Ryjewo | 1 | Klein Watkowitz | prusko-słowiańskie | -- |
|
Wiszary | Ryjewo | 1 | Wiszaren | polskie | -- |
|
Białki | Sadlinki | 1 | Bialken | polskie | -- |
|
Bronisławowo | Sadlinki | 5 | Schinkenberg | niemieckie | Szynkowo | Brak polskiej tradycji dla tej wsi. Krótko po wojnie używana była nazwa Szynkowo, będąca prostym, naturalnym spolszczeniem n. niem. Forma ta wydaje się lepsza od sztucznego, pseudoimiennego chrztu "Bronisławowo". |
Dziwno | Sadlinki | 3 | Dianenberg | niemieckie | -- | |
Glina | Sadlinki | 3 | Stangendorf | niemieckie (odosobowe) | -- | |
Grabowo | Sadlinki | 1 | Groß Grabau | słowiańskie | -- | |
Kaniczki | Sadlinki | 1 | Kanitzken | niemieckie (spolonizowane) | -- |
|
Karpiny | Sadlinki | 6 | Treugenkohl | niemieckie | Polska Wieś |
|
Nebrowo Małe | Sadlinki | 1 | Klein Nebrau | słowiańskie? | -- | |
Nebrowo Wielkie | Sadlinki | 1 | Groß Nebrau | słowiańskie? | -- | 1293 Neber, 1294 Ever, 1303 Ebere, 1375 Nebrov. Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, już pierwsze zapisy mocno zgermanizowane. Niewykluczone, że powstała ona ze zniekształconej słow. n. os. Niebor. |
Okrągła Łąka | Sadlinki | 1 | Rundewiese | niemieckie (tłum z pol.?) | -- |
|
Olszanica | Sadlinki | 4 | Ellerwalde | niemieckie | Orlik | Wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Orlik (1575 Orglik, 1586 Orlik). Po wojnie przeoczono ten fakt i nadano nową nazwę Olszanica, opierając się na n. niem. Należałoby naprawić ten błąd. |
Rusinowo | Sadlinki | 1 | Russenau | polskie | -- |
|
Sadlinki | Sadlinki | 1 | Sedlinen | pruskie (spolonizowane) | -- | 1346 Czedil, 1383 Czadil, 1393 Czadel. Nazwa pruska (rekonst. *Sādele), w języku niemieckim przejęta z pol. Podstawę nazwy niemieckiej stanowi prawdopodobnie forma typu *Siedlin (por. 1663 Sedlin) lub *Siedliny, ale ostatecznie (w XIX w.) upowszechniła się forma Sadlinki (może sztucznawa?). |
Wiśliny | Sadlinki | 2 | Weichselburg | niemieckie (hydronimiczne) | -- | Mimo, że wieś wzięła nazwa od jakże swojskiej Wisły, brak dla niej przedwojennej polskiej tradycji. Formę Wiśliny ustalono po wojnie całkowicie arbitralnie (w potocznym użyciu zanotowano też wariant Wiślin). |
Bibliografia
Już wkrótce.