Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech
Wersja z dnia 20:51, 13 sty 2015 autorstwa Dynozaur (dyskusja | edycje) (→Powiat elbląski: Spisałem czyjś błąd, mea culpa. Troop to Tropy Sztumskie - ich nazwy przed wojną nie były jednakie.)
(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)
Wstęp
Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.
Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).
Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".
- 1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
- Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
- 2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
- 3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
- 4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
- 5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
- 6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.
Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.
Wykaz nazw
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat elbląski
| Nazwa obecna | Gmina | Typ nazwy | Nazwa niemiecka | Pochodzenie nazwy niemieckiej | Propozycja zmiany nazwy | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Elbląg | Elbląg (miasto) | 1 | Elbing | starożytne (pruskie lub gockie) | -- | Dawniej też: Olbiąg (starsze, zapomniane spolszczenie, używane m.in. u Klonowica). |
| Młynary | Młynary | 1 | Mühlhausen | niemieckie | -- | Dawniej też: Miłuza |
| Pasłęk | Pasłęk | 1 | Preußisch Holland | niemieckie | -- |
|
| Tolkmicko | Tolkmicko | 1 | Tolkemit | pruskie | -- | |
| Dąbrowa | miasto Elbląg | 1 | Damerau | niemieckie (zapoż. z polskiego) | -- | |
| Dębica | miasto Elbląg | 4 | Dambitzen | odosobowe (słowiańskie) | Dębice | Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Jednak jedyną uzasadnioną historycznie formą nazwy są Dębice. |
| Krasny Las | miasto Elbląg | 2 | Schönwalde | niemieckie | -- | |
| Modrzewina | miasto Elbląg | 2 | Lärchwalde | niemieckie | -- | |
| Próchnik | miasto Elbląg | 3 | Dörbeck | niemieckie | -- | |
| Rubno Wielkie | miasto Elbląg | 2 | Gross Röbern | niemieckie | -- | |
| Stagniewo | miasto Elbląg | 5 | Stagnitten | pruskie | Stagnity | Z powodu pruskiego pochodzenia nazwy, należało ją oddać w sposób wierniejszy. |
| Warszawskie Przedmieście | miasto Elbląg | 5 | Spittelhof | niemieckie | Surwajty | Pierwotna, pruska nazwa majątku Spittelhof (a późniejszej części Elbląga) brzmiała Surweyte (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie Przedmieście" (dlaczego tak? może jest to odwołanie do osiadłych po wojnie w Elblągu warszawiaków?). Nazwa ta, podobnie jak inne, raczej nie przyjęła się wśród miejscowych (pokutuje przekonanie, że "Elbląg nie ma dzielnic" - używane są jedynie nazwy dawnych wsi, przyłączonych do Elbląga i kilku osiedli założonych w PRLu), jednak nazwę Surwajty, ze względu na jej pruskie pochodzenie warto odnotować i pamiętać. |
| Zawada | miasto Elbląg | 3 | Pangritz-Kolonie | niemieckie (nazwiskowe) | -- | |
| Adamowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 2. Trift | niemieckie | (Olszyna II) | Przed wojną miejscowości znane dziś jako Władysławowo, Adamowo, Kazimierzowo, Janowo i Józefowo były częścią jednego sołectwa zwanego Ellerwald. Po wojnie zerwano związek między tymi miejscowościami i ochrzczono je ahistorycznymi nazwami, pochodzącymi od przypadkowych imion. Nazwy te różnią się od typowych "chrztów pseudodzierżawczych" tym, że nie fałszują w sposób rażący historii regionu, gdyż nie są sztucznymi tworami utworzonymi od starożytnych, zapomnianych słowiańskich imion (tak jak np. Warszewo czy Unieszewo), tylko pochodzą od imion używanych współcześnie - chodziło o to, żeby wybrać dla powiązanych, położonych obok siebie miejscowości jednolity wzór nazewniczy - mogły to być równie dobrze nazwy np. drzew, kwiatów, kolorów itp. Wybrano jednak imiona. Dlatego też zmiany tych nazw autor uważa za niekonieczne, jednak dla przywrócenia przywrócenia dawnego związku między miejscowościami, autor dopuszcza możliwość przetłumaczenia oryginalnej nazwy Ellerwald na Olszynę (choć równie dobrze może być to Olszynka, Olchówka, Olchowy Las itp.) i przywrócenia przedwojennej numeracji poszczególnych osad. Takie "ponumerowane" miejscowości nie należą przecież do rzadkości. |
| Bielnik | Elbląg | 5 | Kraffohlsdorf | niemieckie | Krafuł | Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś. |
| Bogaczewo | Elbląg | 3 | Güldenboden | niemieckie | -- | |
| Cieplice | Elbląg | 3 | Rohrhaken | niemieckie | -- | |
| Czechowo | Elbląg | 2 | Böhmischgut | niemieckie | -- | |
| Dłużyna | Elbląg | 2 | Langenreihe | niemieckie | -- | |
| Drużno | Elbląg | 2 | Drausenhof | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
| Gronowo Górne | Elbląg | 1* | Grunau Höhe | niemieckie | (Gronowo) | Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku. |
| Jagodna | Elbląg | 5 | Wogenap | pruskie | Wognap | Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. jagodowa rzeka). Ustalona po wojnie nazwa Jagodna nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - Wognap, do Wognapia, w Wognapiu. |
| Janowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 4. Trift | niemieckie | (Olszyna IV) | Patrz wyżej: Adamowo. |
| Janów | Elbląg | 2 | Hansdorf | niemieckie | -- | W obiegu również wariant Lipniki. Jednak urzędowa nazwa Janów, ze względu na związek z nazwą oryginalną, jest lepsza. |
| Józefowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 5. Trift | niemieckie | (Olszyna V) | Patrz wyżej: Adamowo. |
| Karczowizna | Elbląg | 3 | Rodland | niemieckie | -- | |
| Kazimierzowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 3. Trift | niemieckie | (Olszyna III) | Patrz wyżej: Adamowo. |
| Kępa Rybacka | Elbląg | 2 | Fischerskampe | niemieckie | -- | |
| Kępiny Wielkie | Elbląg | 5 | Zeyersniederkampen | hybryda (prus. + niem.) | Surokępy Dolne | Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Górne lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich. |
| Klepa | Elbląg | 1 | Kleppe | pruskie | -- | Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki). |
| Komorowo Żuławskie | Elbląg | 2 | Kämmersdorf | niemieckie | (Poszuksty?) | Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym znajduje się obecna wieś zachowała się w dokumentach jako Passiauxten (1321). Proponowana przez autora spolszczona forma Poszuksty jest "strzałem w ciemno". Przydałoby się ustalić, jak mogło wyglądać dokładne brzmienie pruskiej nazwy i od czego ona pochodzi (jeśli w ogóle da się to ustalić). Niemniej, nazwa Komorowo nie jest zła, gdyż stanowi poprawne tłumaczenie niemieckiej nazwy Kämmersdorf, również bardzo starej i historycznie ważnej. Razi w niej jednak dookreślenie "Żuławskie" (czy ryzyko pomyłki ze wsią w gm. Łukta jest aż tak duże?). |
| Krzyż | Elbląg | 2 | Kreutz | niemieckie | -- | |
| Myślęcin | Elbląg | 4 | Meislatein | pruskie | Myślatyn | Toponim Meislatein jest z pewnością pochodzenia pruskiego. Po wojnie, zamiast tradycyjnego spolszczenia Myślatyn, przyjęto zmodyfikowaną formę "Myślęcin". Powód tej modyfikacji niejasny, ale wygląda to na jakąś (kompletnie bezsensowną) próbę slawizacji tego toponimu (który w rzeczywistości pochodzi od pruskiego imienia Moislot). |
| Nowakowo | Elbląg | 5 | Alt Terranova | łacińskie | Stara Teranowa | Mimo braku przedwojennej polskiej nazwy, być może toponim Terranova warto byłoby zachować, ze względu na jego nieniemieckie pochodzenie. Ponadto rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja - Alt Terranova po wojnie została "Nowakowem", podczas gdy Neu Terranova ochrzczono jako "Nowe Batorowo". Może wypadałoby to ujednolicić? |
| Nowina | Elbląg | 4 | Neuendorf Höhe | niemieckie | Nowa Wieś (Górna?) | Przedwojenna polska nazwa brzmi "Nowa Wieś". Możliwe dookreślenie "Górna" (por. Gronowo Górne) dla odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie. |
| Nowe Batorowo | Elbląg | 5 | Neu Terranova | łacińskie | Nowa Teranowa |
|
| Nowotki | Elbląg | 2 | Neuhausen | niemieckie | -- | |
| Nowy Dwór | Elbląg | 2 | Neuguth | niemieckie | -- | |
| Pasieki | Elbląg | 5 | Bartkamm | pruskie | Bartkajmy | Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?! |
| Pilona | Elbląg | 2 | Plohnen | pruskie | -- | Nazwa pruska: 1349 Pylon. |
| Nowa Pilona | Elbląg | 2 | Neu Plohnen | pruskie | -- | Patrz wyżej: Pilona. |
| Przezmark | Elbląg | 1 | Preußisch Mark | niemieckie | -- | |
| Raczki Elbląskie | Elbląg | 5 | Unterkerbswalde | prawdopodobnie hybryda (prus. + niem.) | Karwan Dolny |
|
| Sierpin | Elbląg | 1 | Serpin | pruskie | -- | Pierwotna postać nazwy zapisana w 1263 jako Zerewet. Forma "Serpin" (obocznie: "Zerpien") wynika z jakichś późniejszych zniekształceń, ale wciąż odznacza się nieniemieckim brzmieniem. Spolszczenie "Sierpin" stare. |
| Tropy Elbląskie | Elbląg | 3 | Streckfuß | niemieckie | -- | |
| Weklice | Elbląg | 1 | Wöklitz | odosobowe? | -- | |
| Węzina | Elbląg | 5 | Weeskendorf | hybryda (prus. + niem.) | Wąska | Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii). |
| Władysławowo | Elbląg | 3 | Ellerwald 1. Trift | niemieckie | (Olszyna I) | Patrz wyżej: Adamowo. |
| Bielica | Godkowo | 5 | Behlendorf | hybryda (prus. + niem.) | Bieliny | Zapis Belinen z 1389 wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny. |
| Burdajny | Godkowo | 2 | Bordehnen | pruskie | -- | 1378 Burdeyn |
| Dąbkowo | Godkowo | 3 | Schönaich | niemieckie | -- | |
| Dobry | Godkowo | 1 | Döbern | pruskie | -- | 1378 Doberin, nazwa pruska. Spolszczenie Dobry już w czasach przedwojennych. |
| Godkowo | Godkowo | 1 | Göttchendorf | niemieckie lub hybryda (prus. + niem.) | -- | |
| Grądki | Godkowo | 3 | Groß Thierbach | niemieckie | -- | |
| Krykajny | Godkowo | 2 | Krickehnen | pruskie | -- | |
| Kwitajny Wielkie | Godkowo | 2 | Groß Quittainen | pruskie | -- | |
| Lesiska | Godkowo | 3 | Reichwalde | niemieckie | -- | |
| Miłosna | Godkowo | 2 | Liebenau | niemieckie? | -- | Należałoby ustalić, czy faktycznie nazwa niemiecka wywodzi się od Liebe - miłości, czy od staropruskiej bazy hydronimicznej liw-, bardzo częstej w regionie (i w języku niemieckim adideowanej do Lieb-). Jeśli to drugie, nazwę polską wypadałoby ustalić jako Liwnowo lub podobnie. |
| Olkowo | Godkowo | 5 | Alken | pruskie | Alkajny | Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie. |
| Osiek | Godkowo | 3 | Hermsdorf | niemieckie | -- | |
| Piskajny | Godkowo | 2 | Peiskam | pruskie | -- | Sądząc po nazwie niemieckiej, czy nie poprawniej byłoby -kajmy zamiast -kajny? Potrzebne źródła. |
| Plajny | Godkowo | 2 | Plehnen | pruskie | -- | |
| Podągi | Godkowo | 2 | Podangen | pruskie | -- | |
| Skowrony | Godkowo | 5 | Schmauch | pruskie | Szmawki | Wg Gerullisa nazwa pochodzenia pruskiego. Należało ją spolszczyć. |
| Stary Cieszyn | Godkowo | 2 | Alt Teschen | przyniesione ze Śląska? | -- | |
| Stojpy | Godkowo | 2 | Stöpen | pruskie? | -- | |
| Swędkowo | Godkowo | 5 | Schwöllmen | pruskie | Swalmy | ok. 1440 Swalmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. |
| Szymbory | Godkowo | 2 | Schönborn | niemieckie | -- | |
| Ząbrowiec | Godkowo | 2 | Sommerfeld | niemieckie | -- | Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie. |
| Błotnica | Gronowo Elbląskie | 2 | Schlammsack | niemieckie | -- | |
| Fiszewo | Gronowo Elbląskie | 1 | Fischau | niemieckie | -- | |
| Gajewiec | Gronowo Elbląskie | 5 | Kerbshorst | prawdopodobnie hybryda (prus. + niem.) | Karwański Gaj | Co do pochodzenia nazwy oryginalnej - patrz Raczki Elbląskie (gm. wiejska Elbląg). |
| Gronowo Elbląskie | Gronowo Elbląskie | 1* | Grunau | niemieckie | (Gronowo) | Ahistoryczne dookreślenie "Elbląskie" jest swego rodzaju "złem koniecznym" ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie. |
| Jasionno | Gronowo Elbląskie | 2 | Eschenhorst | niemieckie | -- | |
| Jegłownik | Gronowo Elbląskie | 3 | Fichthorst | niemieckie | -- | |
| Karczowiska Górne | Gronowo Elbląskie | 5 | Oberkerbswalde | prawdopodobnie hybryda (prus. + niem.) | Karwan Górny | Patrz: Raczki Elbląskie (gm. Elbląg). |
| Mojkowo | Gronowo Elbląskie | 3 | Möskenberg | niemieckie (odosobowe?) | -- | |
| Nogat | Gronowo Elbląskie | 2 | Nogathau | hydronimiczne | -- | |
| Oleśno | Gronowo Elbląskie | 6 | Preußisch Königsdorf | niemieckie | Królewo Pruskie | W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Na tej podstawie autor proponuje formę Królewo Pruskie, ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf. Chyba przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski zatarto po wojnie ten związek pomiędzy wsiami. |
| Rozgart | Gronowo Elbląskie | 4 | Preußisch Rosengart | niemieckie | Rozengart Pruski | |
| Różany | Gronowo Elbląskie | 4 | Alt Rosengart | niemieckie | Rozengart Stary | |
| Szopy | Gronowo Elbląskie | 3 | Aschbuden | niemieckie | -- | |
| Wikrowo | Gronowo Elbląskie | 1 | Wickerau | pruskie | -- | |
| Balewo | Markusy | 1 | Baalau | pruskie | -- | |
| Brudzędy | Markusy | 1 | Brodsende | olęderskie? | (Brudzendy) |
|
| Nowe Dolno | Markusy | 3 | Neu Dollstädt | niemieckie | -- | |
| Stare Dolno | Markusy | 3 | Alt Dollstädt | niemieckie | ||
| Dzierzgonka | Markusy | 2 | Sorgenort | hybryda (prus. + niem.) | -- | |
| Jezioro | Markusy | 1? | Thiensdorf | hybryda (prus. + niem.) | -- | Polska nazwa Jezioro pochodzi z dzieła Maxa Bära Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen(...), gdzie podana jest forma "Jeszioro" jako starszy odpowiednik Thiensdorfsee. Nie wiadomo jednak, na ile poważnie można traktować ten przekaz - nie są znane żadne dokumenty potwierdzające tę informację, może wynika z jakiejś nadinterpretacji? W niemieckiej nazwie Thiensdorf kryje się pruski hydronim Thiene (Tyna), dlatego też do rozpatrzenia byłaby nazwa pochodząca od tej rzeki, np. Tyńsko. |
| Jurandowo | Markusy | 5 | Rosenort | niemieckie | Różanów | Powojenny nowotwór Jurandowo jest nazwą nacechowaną ideologicznie (odwołanie do Juranda ze Spychowa). Zamiast tego autor proponuje nową formę Różanów, która ma oddawać pierwotną Rosenort (tradycyjnego spolszczenia brak). |
| Kępniewo | Markusy | 1 | Kampenau | pruskie lub olęderskie | -- | |
| Krzewsk | Markusy | 3 | Hohenwalde | niemieckie | -- | |
| Markusy | Markusy | 1 | Markushof | niemieckie | -- | Dawniej też: Markusowo, Markuszew. |
| Rachowo | Markusy | 6 | Kronsnest | niemieckie | Kronest | |
| Stalewo | Markusy | 1 | Stalle | pruskie | -- | |
| Stankowo | Markusy | 5 | Stühmswalde | hybryda? | Sztumski Las(?) | Nazwę Stankowo należy uznać za chrzest pseudodzierżawczy (od imienia Stanek = Stanisław). Dlatego też taka nazwa jest nie do przyjęcia. Do ustalenia lepszej nazwy konieczne są badania, co do pochodzenia nazwy Stühmswalde. Czy ma ona coś wspólnego ze Sztumem (jeśli tak, to skąd ten umlaut? Wpływ wymowy olęderskiej?)? Jeśli tak, to należałoby ten źródłosłów respektować (jako staropruski). |
| Topolno | Markusy | 2 | Tippeln | niemieckie | -- | |
| Węgle-Żukowo | Markusy | 1 i 3 | Wengeln i Reichhorst | olęderskie? (Wengeln) niemieckie (Reichhorst) |
(Węgle) | Wieś Węgle nosiła polską nazwę już przed wojną, a nazwę Żukowo ustalono dopiero po wojnie. Jako, że obie wsie są połączone całkowicie (nie są jedynie częścią wspólnego sołectwa, jak np. Brudzędy i Stare Dolno), można by dla połączonej wsi ustalić jednolitą nazwę - Węgle. Umożliwiłoby to pozbycie się ahistorycznej, niewiele znaczącej nazwy Żukowo. Nie jest to jednak zmiana konieczna i warto by uprzednio dowiedzieć się, jaki jest miejscowy uzus (czy Węgle i Żukowo istnieją w świadomości mieszkańców jako dwa osobne byty? Jeśli tak, lepiej pozostawić stan obecny bez zmiany). |
| Wiśniewo | Markusy | 3 | Augustwalde | niemieckie (odimienne) | -- | |
| Złotnica | Markusy | 2 | Güldenfelde | olęderskie | -- | |
| Zwierzno | Markusy | 4 | Thiergart | niemieckie | Tyrgart | Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart). |
| Zwierzeńskie Pole | Markusy | 4 | Thiergartsfelde | niemieckie | Tyrgardzkie Pole | Patrz wyżej: Zwierzno. |
| Żółwiniec | Markusy | 6 | Wengelwalde | prawdop. olęderskie | Węgle-Południe | Przed wojną nazwę miejscowości spolszczano jako Węgle, czyli tak samo jak miejscowość Wengeln. Rozróżniano je dodając określenia północ, południe. |
| Żurawiec | Markusy | 3 | Schwansdorf | niemieckie | -- | Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować... |
| Huta Żuławska | Milejewo | 1* | Hütte | niemieckie | (Huta) | |
| Jagodnik | Milejewo | 3 | Behrendshagen | niemieckie | -- | |
| Kamiennik Wielki | Milejewo | 5 | Gross Stoboi | pruskie | Stoboje Wielkie | Nazwa Stoboi pochodzenia pruskiego (od stabs - kamień). Po wojnie nazwę przełożono na "Kamiennik" (Mały i Wielki), co odpowiada znaczeniowo nazwie pierwotnej, ale łamie zasadę, aby pruskich toponimów nie tłumaczyć dosłownie, tylko stosować transfonetyzację. Co więcej, nazwę Kamiennika Małego zmieniono w 1998 roku na Stoboje (poprawna transfonetyzacja nazwy Stoboi) na wniosek samych mieszkańców. Dlatego też, w celu ujednolicenia nazw, a także uratowania pruskiego źródłosłowu w nazwach obu wsi, wypadałoby zmienić też nazwę Kamiennika Wielkiego na Stoboje Wielkie. |
| Majewo | Milejewo | 2 | Maibaum | niemieckie | -- | |
| Milejewo | Milejewo | 5 | Trunz | pruskie | Truńce | Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Nie istnieje tradycyjne spolszczenie tego toponimu, dlatego też autor proponuje własną formę spolszczoną Truńce. Jest to forma zupełnie nowa, jednak poprawnie odzwierciedla i spolszcza brzmienie nazwy oryginalnej. Warto też zauważyć, że w historii istniała na terenie Polski miejscowość o zbieżnej nazwie Truńce (w dawnym pow. wołkowyskim, obecnie Białoruś), dlatego też taka forma wyrazowa nie jest językowi polskiemu całkowicie obca. |
| Ogrodniki | Milejewo | 2 | Baumgart | niemieckie | -- | |
| Piastowo | Milejewo | 5 | Königshagen | odosobowe | Kunikowo | Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W odczuciu autora, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo. |
| Pomorska Wieś | Milejewo | 1 | Pomehrendorf | hybryda (prus. + niem.) | -- | Nazwę Pomehrendorf uważa się za pochodzącą od pruskiego imienia Pomer. Stare, tradycyjne spolszczenie Pomorska Wieś jest oparte na adideacji. |
| Rychnowy | Milejewo | 1 | Rückenau | niemieckie | -- | |
| Stoboje | Milejewo | 2 | Klein Stoboi | pruskie | Stoboje Małe |
|
| Wilkowo | Milejewo | 2 | Wolfsdorf Höhe | niemieckie | -- | |
| Zajączkowo | Milejewo | 6 | Haselau | niemieckie | Haslewo | Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel). |
| Zalesie | Milejewo | 3 | Schönmoor | niemieckie | -- | |
| Błudowo | Młynary | 1 | Bludau | pruskie | -- | Dawniej też: Bludawa. |
| Karszewo | Młynary | 1 | Karschau | pruskie | -- | Dawniej też: Karczewo, Karszawa |
| Kraskowo | Młynary | 3 | Schönfließ | niemieckie | -- | |
| Kurowo Braniewskie | Młynary | 1* | Kurau | pruskie | (Kurowo) | |
| Kwietnik | Młynary | 5 | Blumenau | niemieckie | Trynty | Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką. |
| Mikołajki | Młynary | 1 | Nikolaiken | pruskie | -- | Pierwotny zapis Nicklawken (1508) pozwala domniemać pruski początek tej nazwy (złożenie zapożyczonego imienia Nickel = Mikołaj i prus. lauks = pole). Spolszczona postać Mikołajki ma jednak korzenie przedwojenne, więc nie ma sensu jej poprawiać. |
| Młynarska Wola | Młynary | 3 | Herrndorf | niemieckie | -- | |
| Nowe Monasterzysko | Młynary | 2 | Neu Münsterberg | niemieckie | -- | |
| Stare Monasterzysko | Młynary | 2 | Alt Münsterberg | niemieckie | -- | |
| Ojcowa Wola | Młynary | 2 | Vaterswille | niemieckie | -- | |
| Płonne | Młynary | 3 | Lohberg | niemieckie | -- | |
| Rucianka | Młynary | 3 | Moorbruch | niemieckie | -- | |
| Nowe Sadłuki | Młynary | 1 | Neu Sadlucken | pruskie | -- | |
| Sąpy | Młynary | 1 | Sumpf | niemieckie (tłum. z prus.) | -- | Pierwotna nazwa pruska: Panyen (1267). Słowo to oznacza "bagno", tak więc niemiecka nazwa Sumpf jest dosłownym tłumaczeniem pruskiej. Spolszczenie Sąpy, choć odniemieckie, ma korzenie przedwojenne. |
| Sokolnik | Młynary | 2 | Falkhorst | niemieckie | -- | |
| Warszewo | Młynary | 5 | Judendorf | niemieckie | Żydowo |
|
| Włóczyska | Młynary | 3 | Vierzighuben | niemieckie | -- | |
| Zastawno | Młynary | 3 | Schönberg | niemieckie | -- | |
| Zaścianki | Młynary | 3 | Schwangen | niemieckie | -- | |
| Aniołowo | Pasłęk | 5 | Rapendorf | hybryda (prus. + niem.) | Rapoty | Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. *Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. |
| Awajki | Pasłęk | 2 | Awecken | pruskie | -- | 1333 Awayken |
| Bądy | Pasłęk | 2 | Bunden | pruskie | -- | |
| Borzynowo | Pasłęk | 2 | Briensdorf | niem. odosobowe | -- | Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo?). |
| Brzeziny | Pasłęk | 3 | Emilienhorst | niemieckie | -- | |
| Drulity | Pasłęk | 2 | Draulitten | pruskie | -- | |
| Gołąbki | Pasłęk | 3 | Spittels | niemieckie | -- | |
| Gulbity | Pasłęk | 2 | Golbitten | pruskie | -- | |
| Kopina | Pasłęk | 2 | Koppeln | pruskie? | -- | Nazwa niepewnego pochodzenia, możliwy związek z prus. kaps - mogiła. Być może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Kopiel/Kopiele? Obocznie istniała też w XV w. nazwa Codeck, prawdopodobnie pruskiego pochodzenia (być może od kaddegs - jałowiec?, por. północnopolskie kadyk). |
| Krasin | Pasłęk | 2 | Schönfeld | niemieckie | -- | |
| Kronin | Pasłęk | 2 | Alt Krönau | pruskie | -- | Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in. |
| Krosno | Pasłęk | 1 | Krossen | pruskie | -- | 1279 Crusien |
| Kupin | Pasłęk | 2 | Kopiehnen | pruskie | -- | 1507 Kuppien |
| Kwitajny | Pasłęk | 1 | Quittainen | pruskie | -- | |
| Leszczyna | Pasłęk | 2 | Hasselbusch | niemieckie | -- | |
| Leżnica | Pasłęk | 2 | Lägs | pruskie? | -- | Powojenna nazwa Leżnica (do 2013 oficjalnie Leżnice) oparta jest na pierwotnym zapisie Leicznicz (1277), co jest niewątpliwie nazwą pruską (może od laisā, glinka?). Trudno powiedzieć, czy późniejsza niemiecka nazwa Lägs jest nazwą nową, czy stanowi transformację nazwy Leicznicz. |
| Łukszty | Pasłęk | 2 | Luxethen | pruskie | -- | 1295 Laucosede |
| Majki | Pasłęk | 4 | Mäken | odosobowe | Maki | Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. Chojnacki podaje jednak przedwojenne spolszczenie jako Maki. |
| Marianka | Pasłęk | 2 | Marienfelde | niemieckie | -- | |
| Marzewo | Pasłęk | 2 | Mahrau | pruskie | -- | |
| Nowa Wieś | Pasłęk | 1 | Neuendorf | niemieckie | -- | |
| Nowy Cieszyn | Pasłęk | 2 | Neu Teschen | przyniesione ze Śląska? | -- | |
| Robity | Pasłęk | 2 | Robitten | pruskie | -- | |
| Rogajny | Pasłęk | 2 | Rogehnen | pruskie | -- | |
| Rogowo | Pasłęk | 1 | Rogau | pruskie | -- | |
| Rydzówka | Pasłęk | 3 | Kalthof | niemieckie | -- | |
| Rzeczna | Pasłęk | 5 | Weeskenhof | hybryda (prus. hydronim + niem.) | Wąsków | Nazwę rzeki Wąska, jako staropruską, należałoby w tym toponimie zachować (patrz też: Węzina, gm. Elbląg). |
| Rzędy | Pasłęk | 3 | Grenzhöfen | niemieckie | -- | |
| Sakówko | Pasłęk | 3 | Charlottenhof | niemieckie (odimienne) | -- | |
| Sałkowice | Pasłęk | 3 | Zallenfelde | niemieckie | -- | |
| Stegny | Pasłęk | 2 | Steegen | pruskie | -- | 1411/19 Steegin. Prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską. |
| Surowe | Pasłęk | 3 | Schönau | niemieckie | -- | |
| Zielonka Pasłęcka | Pasłęk | 4 | Grünhagen | niemieckie | Gronajny | |
| Zielony Grąd | Pasłęk | 3 | Schönwiese | niemieckie | -- | |
| Buczyniec | Rychliki | 2 | Buchwalde | niemieckie | -- | |
| Jelonki | Rychliki | 2 | Hirschfeld | niemieckie | -- | |
| Kwietniewo | Rychliki | 2 | Königlich Blumenau | niemieckie | -- | Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau |
| Lepno | Rychliki | 5? | Löpen | pruskie | Wojtgarby lub Lepkajmy | Chociaż forma "Lepno" spolszcza niem. Löpen, chyba bardziej rozsądnym wyjściem byłoby spolszczenie pierwotnej nazwy, zapisanej jako Waitegarben, Waitigarb (1364). Sama zaś nazwa Löpen posiada prawdopodobnego przodka w postaci prus. Lepekaym (zapisane ok. 1400), co można by było spolszczyć jako Lepkajmy (a może Lipkajmy - wg Gerullisa nazwa wywodzi się od prus. Leipa; Līpa - lipa). |
| Marwica | Rychliki | 1 | Marwitz | słowiańskie | -- | Nazwa o niewątpliwie słowiańskiej proweniencji, pierwotnym właścicielem wsi był Słowianin Albert Starepiwo. Forma Marwica jest rekonstrukcją, gdyż w polskojęzycznej tradycji nazwa ta się nie zachowała. |
| Powodowo | Rychliki | 5 | Powunden | pruskie | Powądy | Forma Powodowo, choć nawiązuje do brzmienia nazwy pierwotnej (pruskiego pochodzenia), wykazuje się adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo, a więc nie może być uznana za poprawne spolszczenie. Forma taka byłaby do przyjęcia, gdyby wynikała z tradycji. Jednak w obliczu braku przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości, ten staropruski toponim należało spolszczyć w najbliższy oryginałowi sposób - jako Powądy lub Powundy. |
| Protowo | Rychliki | 2 | Prothen | pruskie | -- | Nazwa spolszczona oddaje pierwotny zapis Porotowe (1287), później już spotykamy wyłącznie zapisy typu Prothein (1437). Prawdopodobnie nazwa pruska z sufiksem -aw ustąpiła bliźniaczej nazwie z sufiksem -ein, toteż można było nazwę nowszą spolszczyć jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią). |
| Rejsyty | Rychliki | 2 | Rossitten | pruskie | -- | Pierwotne zapisy brzmią: Reysithen, Reisethin itp., dlatego też forma Rejsyty poprawnie odzwierciedla brzmienie pierwotnej pruskiej nazwy. |
| Rychliki | Rychliki | 2 | Reichenbach | niemieckie | -- | Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak Rychnowo dla Reichenau, gdzie niemiecki rdzeń Reich- adideowany jest do polskiego przymiotnika rychły. |
| Śliwica | Rychliki | 5 | Nahmgeist | pruskie | Namieść | Nazwa uważana za pruską. Niestety, trudno stwierdzić, od czego mogłaby pochodzić, albo jak mogła brzmieć jej pierwotna forma (źródła nie pomagają, pierwsza wzmianka z 1422 głosi Namgeist). Chyba z powodów tych trudności w rekonstrukcji odstąpiono od spolszczania tego toponimu i ochrzczono wieś ahistoryczną, przypadkową nazwą Śliwica. Zamiast tego, autor proponuję formę Namieść, może i wydumaną, ale przynajmniej nawiązującą brzmieniowo do oryginału. |
| Święty Gaj | Rychliki | 2 | Heiligenwalde | niemieckie | -- | Nazwa miejscowości odwołuje się do istniejącego nieopodal świętego gaju, miejsca kultu Prusów, uważanego za miejsce śmierci Św. Wojciecha. |
| Wysoka | Rychliki | 2 | Hohendorf | niemieckie | -- | |
| Brzezina | Tolkmicko | 2 | Birkau | niemieckie | (Dynów?) | Nazwa Brzezina dobrze odzwierciedla niemiecką Birkau (niem. Birke - brzoza). Wiadomo jednak, że las, pośród którego leży ta wieś nosił starą nazwę Dinau (pruskiego pochodzenia?). Być może słuszniej byłoby utrwalić tę nazwę jako "Dynów" (a może "Dynawa"?), zamiast przekładać niemiecką nazwę wsi. Przydałyby się jednak głębsze badania, co do pochodzenia nazwy lasu. |
| Chojnowo | Tolkmicko | 6 | Konradswalde | niemieckie | Koniecwałd | |
| Kadyny | Tolkmicko | 1 | Cadinen | pruskie | -- | |
| Kamionek Wielki | Tolkmicko | 4 | Groß Steinort | niemieckie | Sztynort Wielki | |
| Łęcze | Tolkmicko | 1 | Lenzen | pruskie | -- | Wieś Łęcze (nazwa pochodzenia pruskiego, 1268 Landesen) to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania. |
| Nowinka | Tolkmicko | 4 | Neuendorf-Kämmereidorf | niemieckie | Nowa Wieś | |
| Pagórki | Tolkmicko | 6? | Rehberg | niemieckie | Rebark? | B. Czopek-Kopciuch podaje zapisy Reberc (1347), Rhebarg (1682), uważając je za spolszczone. Nie jest to jednak takie oczywiste, gdyż końcówka -bark nie musi odzwierciedlać wymowy spolszczonej, a równie dobrze może to być wymowa dialektalna dolnoniemiecka. Dylematu nie da się rozstrzygnąć bez kontekstu wzmianek. |
| Pogrodzie | Tolkmicko | 4 | Neukirch | niemieckie | Nowa Cerkiew | Nazwa "Pogrodzie" nawiązuje do pierwotnej (przedlokacyjnej) pruskiej nazwy tej miejscowości - zapisanej jako Pogardichen (1305). Jest to jednak w najlepszym przypadku luźne nawiązanie, a nie właściwe spolszczenie tej nazwy. Chociaż nazwa "Pogrodzie" nie jest w pełni ahistoryczna, jest to mimo wszystko nowy twór, niezgodny z tradycyjną, przedwojenną polską nazwą tej miejscowości, która brzmi "Nowa Cerkiew" (tłumaczenie nazwy niemieckiej) i taki wariant należałoby przyjąć. |
| Przybyłowo | Tolkmicko | 3 | Dünhofen | (dolno)niemieckie | -- | |
| Suchacz | Tolkmicko | 2 | Succase | pruskie | -- | Nazwa Succase jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba). Powojenna nazwa "Suchacz", mimo pewnej adideacji, oddaje z grubsza fonetykę oryginalnego toponimu (i mocno przypomina tradycyjne spolszczenia pruskich toponimów). |
Bibliografia
Już wkrótce.