Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)

Wstęp

Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.

Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).

Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".

  • 1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
    • Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
  • 2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
  • 3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
  • 4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
  • 5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
  • 6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.

Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.

Wykaz nazw

Województwo warmińsko-mazurskie

Powiat elbląski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Elbląg Elbląg (miasto) 1 Elbing starożytne (pruskie lub gockie) -- Dawniej też: Olbiąg (starsze, zapomniane spolszczenie, używane m.in. u Klonowica).
Młynary Młynary 1 Mühlhausen niemieckie -- Dawniej też: Miłuza
Pasłęk Pasłęk 1 Preußisch Holland niemieckie --
  • Dawniej też: Holąd Pruski (spolszczenie nazwy niemieckiej, odnoszącej się do holenderskiego [menonickiego] osadnictwa w regionie).
  • Z tych dwóch starych polskich nazw, nazwa Pasłęk jest genetycznie starsza, gdyż stanowi spolszczenie pierwotnej, pruskiej nazwy tego miasta (1267 Pazluch, rekonstr. Pāistlauks). Choć obie nazwy przez długi czas współistniały, z czasem zaczęła przeważać nazwa "Holąd Pruski" (mimo to nazwa "Pasłęk" nigdy do końca nie zanikła, podaje ją m.in. Kętrzyński jako oboczną). Po wojnie słusznie wybrano starszy, staropruski wariant Pasłęk (jednak o historycznej nazwie "Holąd Pruski" też warto pamiętać).
Tolkmicko Tolkmicko 1 Tolkemit pruskie -- Dawniej też: Tolkomicko.
Bielany Elbląg (miasto) 2 Bieland niemieckie --
  • Dawniej Bielany Małe i Wielkie (niem. Klein i Groß Bieland).
  • Powojenna nazwa polska oprócz tego, że naśladuje fonetycznie nazwę niemiecką, zdaje się również nawiązywać do warszawskich Bielan (byłaby to jedna z wielu nazw w toponimii Elbląga, nawiązujących do Warszawy).
Dąbrowa Elbląg (miasto) 1 Damerau niemieckie (zapoż. z polskiego) --
Dębica Elbląg (miasto) 4 Dambitzen odosobowe (słowiańskie) Dębice Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Jednak jedyną uzasadnioną historycznie formą nazwy są Dębice.
Krasny Las Elbląg (miasto) 4 Schönwalde niemieckie Szynwałd
  • Spolszczenie Szynwałd pojawia się w SGKP i u Ceynowy.
  • Przed włączeniem do Elbląga dwie miejscowości: Alt Schönwalde (po wojnie Pięknolas) i Neu Schönwalde (po wojnie Krasny Las).
Modrzewina Elbląg (miasto) 2 Lärchwalde niemieckie --
Nowe Pole Elbląg (miasto) 2 Neustädterfeld niemieckie (Nowomiejskie Pole) Obocznie można też spotkać formę Nowomiejskie Pole (zwłaszcza w opracowaniach historycznych), będącą dokładnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej (i mającą lepsze uzasadnienie historyczne - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta).
Próchnik Elbląg (miasto) 3 Dörbeck niemieckie --
Rubno Wielkie Elbląg (miasto) 2 Groß Röbern niemieckie --
Stagniewo Elbląg (miasto) 4 Stagnitten pruskie Stagnity Nazwa ustalona urzędowo w 1947 r. jako Stagnity (MPol Nr A-134, s. 1065). Co więcej, precedens dla polskiej formy Stagnity dają dziewiętnastowieczne kaszubskie zapiski F. Ceynowy, podające formę Stagnjté (w jego ortografii). Obecnie używana forma Stagniewo jest wynikiem jakiegoś późniejszego przeinaczenia i chyba warto by powrócić do postaci starszej, w pełni oddającej pruskie pochodzenie tej nazwy.
Warszawskie Przedmieście Elbląg (miasto) 5 Spittelhof niemieckie Surwajty Pierwotna, pruska nazwa majątku Spittelhof (a późniejszej części Elbląga) brzmiała Surweyte (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie Przedmieście" (dlaczego tak? może jest to odwołanie do osiadłych po wojnie w Elblągu warszawiaków?). Nazwa ta, podobnie jak większość nazw dzielnic Elbląga (pomijając kilka dawnych wsi, przyłączonych do Elbląga i nazwanych osiedli) nie funkcjonuje w powszechnym użyciu. Mimo to, uważam że warto przywrócić tej części Elbląga jej pierwotną, pruską nazwę Surwajty.
Zakrzewo Elbląg (miasto) 6 Groß Wesseln niemieckie (nazwiskowe) Wesołowo Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) Groß Wesseln pochodzi od nazwiska właściciela Wessel. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie Wesołowo (Chojnacki). Dzisiaj ta część Elbląga nazywa się oficjalnie "Zakrzewo" - jest to jednak nazwa czysto urzędowa, nie będąca w powszechnym użyciu (jak większość nazw dzielnic Elbląga, nie będących przedmieściami). Niemniej, istnienie tradycyjnej polskiej nazwy dla tej dzielnicy jest faktem wartym odnotowania.
Zawada Elbląg (miasto) 3 Pangritz-Kolonie niemieckie (nazwiskowe) --
Adamowo Elbląg 3 Ellerwald 2. Trift niemieckie (Olszanki II)
  • Przed wojną miejscowości znane dziś jako Władysławowo, Adamowo, Kazimierzowo, Janowo i Józefowo były częścią jednego sołectwa zwanego Ellerwald. Po wojnie wszystkie pięć osad ochrzczono ahistorycznymi nazwami, pochodzącymi od imion, czyniąc związek pomiędzy nimi mniej przejrzystym.
  • Na mapie z 1947 r. na miejscu Adamowa widnieje nazwa Olszanki. Prawdopodobnie oznacza to, że pierwotnie zamierzano sołectwo Ellerwald nazwać po polsku Olszanki (co nawiązuje do znaczenia n. niem.), prawdopodobnie poszczególne miejscowości odróżniając numerami (podobnie jak w niem.). Można by rozważyć powrót do takiego stanu rzeczy.
Bielnik Elbląg 5 Kraffohlsdorf niemieckie Krafuł Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś.
Bogaczewo Elbląg 3 Güldenboden niemieckie --
Chlewki Elbląg 3 Melkhof niemieckie --
Czechowo Elbląg 2 Böhmischgut niemieckie --
Dłużyna Elbląg 2 Langenreihe niemieckie --
Druzieńska Karczma Elbląg 2 Rohrkrug niemieckie (Druska Karczma)
  • Oboczne nazwy niemieckie: Drausenkrug (stąd n. obecna), Lauenkrug.
  • Kwestia przymiotnika od nazwy jeziora Drużno~Druzno (p. niżej) jest kwestią sporną - w Elblągu istnieje ulica Druska, jednak w obiegu można też spotkać formy druzieński (w tym toponimie, a także w nazwie nieistniejącej już miejscowości Druzieńska Kępa) i drużyński. Osobiście jestem zwolennikiem formy druski, gdyż zachowuje ona najstarszy typ słowotwórczy, niemniej jest to kwestia arbitralna.
Drużno Elbląg 2 Drausenhof hybryda (prus. + niem.) --
  • Istnieje spór o to, czy położone nieopodal Elbląga jezioro powinno nazywać się Druznem czy Drużnem. Spór jest zasadniczo arbitralny - formy te są używane zamiennie od dawna. Sama nazwa jeziora jest pochodzenia staropruskiego i pierwotnie brzmiała Drūsa. Tak samo nazywał się położony nad jeziorem gród, który z winy historyków nazywamy dziś Truso.
  • Istniejąca obok osada Lisów chyba powstała w czasach PRL.
Gronowo Górne Elbląg 1* Grunau Höhe niemieckie (Gronowo) Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku.
Helenowo Elbląg 3 Stutthof (?) niemieckie (Szczutowo?) Nie jestem pewien, co do identyfikacji tych nazw - czy obecne Helenowo to przedwojenna miejscowość Stutthof, czy jakaś wydzielona część Władysławowa? Jeżeli to pierwsze, to w takim razie według ustaleń KUNM, miejscowość ta miała nosić polską nazwę Szczutowo i być może taki wariant nazwy, jako nawiązujący fonetycznie do niemieckiego oryginału byłby wart przywrócenia. Jeżeli to drugie, może wartałoby znów połączyć tę miejscowość z Władysławowem, w imię usuwania sztucznych tworów?
Jagodno Elbląg 5 Wogenap pruskie Wognap Nazwa pruskiego pochodzenia (*Wūgan-appi, dosł. jagodowa rzeka). Ustalona po wojnie nazwa Jagodno (też Jagodna) nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - Wognap, do Wognapia, w Wognapiu.
Janowo Elbląg 3 Ellerwald 4. Trift niemieckie (Olszanki IV) Patrz wyżej: Adamowo.
Janów Elbląg 4 Hansdorf niemieckie Hanuszowo Do 1999 roku wieś nazywała się oficjalnie Lipniki, nazwę zmieniono urzędowo na Janów (co stanowi nawiązanie znaczeniowe do nazwy pierwotnej). W obiegu podobno funkcjonują obie formy. Żadna z tych form nie jest jednak oryginalnym, przedwojennym spolszczeniem nazwy tej miejscowości, która brzmiała Hanuszowo i w takiej formie należałoby ją przywrócić.
Józefowo Elbląg 3 Ellerwald 5. Trift niemieckie (Olszanki V) Patrz wyżej: Adamowo.
Karczowizna Elbląg 3 Rodland niemieckie --
Kazimierzowo Elbląg 3 Ellerwald 3. Trift niemieckie (Olszanki III) Patrz wyżej: Adamowo.
Kępa Rybacka Elbląg 1 Fischerskampe niemieckie --
Kępiny Wielkie Elbląg 5 Zeyersniederkampen hybryda (prus. + niem.) Surokępy Dolne Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Przednie lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich.
Klepa Elbląg 1 Kleppe pruskie -- Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki).
Komorowo Żuławskie Elbląg 2 Kämmersdorf niemieckie (Poszuksty?) Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym znajduje się obecna wieś zachowała się w dokumentach jako Passiauxten (1321). Proponowana przez autora spolszczona forma Poszuksty jest "strzałem w ciemno". Przydałoby się ustalić, jak mogło wyglądać dokładne brzmienie pruskiej nazwy i od czego ona pochodzi (jeśli w ogóle da się to ustalić). Niemniej, nazwa Komorowo nie jest zła, gdyż stanowi poprawne tłumaczenie niemieckiej nazwy Kämmersdorf, również bardzo starej i historycznie ważnej. Razi w niej jednak dookreślenie "Żuławskie" (czy ryzyko pomyłki ze wsią w gm. Łukta jest aż tak duże?).
Krzyż Elbląg 2 Kreutz niemieckie --
Myślęcin Elbląg 4 Meislatein pruskie Myślatyn Toponim Meislatein jest z pewnością pochodzenia pruskiego. Po wojnie, zamiast tradycyjnego spolszczenia Myślatyn, przyjęto zmodyfikowaną formę "Myślęcin". Powód tej modyfikacji niejasny, ale wygląda to na jakąś (kompletnie bezsensowną) próbę slawizacji tego toponimu (który w rzeczywistości pochodzi od pruskiego imienia Moislot).
Nowakowo Elbląg 5 Alt Terranova łacińskie Stara Teranowa Mimo braku przedwojennej polskiej nazwy, być może toponim Terranova warto byłoby zachować, ze względu na jego nieniemieckie pochodzenie. Ponadto rzuca się w oczy pewna niekonsekwencja - Alt Terranova po wojnie została "Nowakowem", podczas gdy Neu Terranova ochrzczono jako "Nowe Batorowo". Może wypadałoby to ujednolicić?
Nowina Elbląg 4 Neuendorf Höhe niemieckie Nowa Wieś (Górna?)
  • Przedwojenna polska nazwa brzmi "Nowa Wieś". Możliwe dookreślenie "Górna" (por. Gronowo Górne) dla odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie.
  • Max Bär przytacza dla wsi dawną nazwę Bandejen (opatruje ją jednak znakiem zapytania), co jest bez wątpienia nazwą pruską. Trudno z pewnością stwierdzić, jaka stoi za przekazem Bära, jednak wiadomo, że istniała pruska osada o nazwie Bandeynen (1351), Bandayn (1418) niedaleko Tolkmicka, której domniemane położenie odpowiada mniej więcej wsi Nowinka (niem. Neuendorf-Kämmereidorf) w gm. Tolkmicko (p.). Możliwe więc, że Bär pomylił te dwie podobnie nazwane miejscowości.
Nowe Batorowo Elbląg 5 Neu Terranova łacińskie Nowa Teranowa
  • Patrz wyżej: Nowakowo.
  • Nazwa "Batorowo" jest chrztem nacechowanym ideologicznie - nawiązanie do Stefana Batorego.
Nowotki Elbląg 3 Nogathaffkampen niemieckie (pierwszy człon hydr.) --
  • Wcześniejsza (oboczna?) nazwa niemiecka: Strauchkampen.
  • Niektórzy twierdzą, że nazwa Nowotki pochodzi od nazwiska Marcelego Nowotki - może więc warto by pomyśleć o rewizji tej nazwy?
  • Z Nowotek sztucznie wydzielono miejscowość Cieplice.
Nowy Dwór Elbląg 2 Neuguth niemieckie --
Pasieki Elbląg 5 Bartkamm pruskie Bartkajmy Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?!
Pilona Elbląg 2 Plohnen pruskie --
  • 1349 Pylon.
  • U Ceynowy Ploné (Plony), ale chyba nie jest to wartościowy przekaz. Obecna postać nazwy z pewnością lepiej odzwierciedla pruski oryginał.
Nowa Pilona Elbląg 2 Neu Plohnen pruskie -- Patrz wyżej: Pilona.
Przezmark Elbląg 1 Preußisch Mark niemieckie --
Raczki Elbląskie Elbląg 5 Unterkerbswalde niemieckie (hybryda?) (Karwan Dolny?)
  • Według tej strony, pierwszy człon nazwy Kerbswalde pochodzi od dialektalnego niemieckiego słowa Karwan (tzn. magazyn, spichlerz), które uważa się za zapożyczenie z pruskiego. Jeżeli tak jest, to należałoby przywrócić tej nazwie jej staropruski charakter. Niemniej, nie znalazłem żadnego dowodu na taką interpretację nazwy. Chyba bardziej prawdopodobne jest pochodzenie tego członu od niem. Kerb (karb, nacięcie), a więc Kerbswalde oznaczałoby "wykarczowany las". Taką interpretację najwyraźniej przyjęła KUNM, uchwalając Oberkerbswalde jako Karczowiska Górne.
  • Nawet jeżeli powyższa pruska interpretacja pierwszego członu oryginalnej nazwy jest błędna, to i tak warto by zmienić nazwę tej wsi na Karczowiska Dolne, celem przywrócenia historycznego związku między Raczkami a Karczowiskami - dwiema blisko związanymi miejscowościami. Ponadto, nazwę "Raczki Elbląskie" nie można nazwać inaczej, jak nazewniczym błędem - wynika ona ze złej interpretacji członu Kerbs- jako Krebs-. Niewątpliwie błędem jest też ustalenie przez KUNM dla Unterkerbswalde i Oberkerbswalde tak różnych nazw, dlatego uważam, że warto ujednolić nazwy tych dwóch miejscowości, stosując poprawniejszy wariant nazewniczy.
  • Jakakolwiek zmiana oznaczałaby konieczność aktualizacji podręczników - wieś Raczki Elbląskie uważa się za najniższy punkt Rzeczpospolitej Polskiej (chociaż istnieją spory na ten temat).
Sierpin Elbląg 1 Serpin pruskie --
  • Oboczna forma niem. Zerpien.
  • 1263 Zerewet. Nie jestem pewien, czy jest to ta sama nazwa, co obecna (może z innym przyrostkiem?). Tak czy inaczej, mamy tu do czynienia z nazwą pruską.
Tropy Elbląskie Elbląg 3 Streckfuß niemieckie --
Ujście Elbląg 3 Elbinger Fahrwasser niemieckie --
Weklice Elbląg 1 Wöklitz odosobowe? -- Dawna nazwa oboczna: 1287 Pomenen, 1419 Pomen (pruskiego pochodzenia).
Węzina Elbląg 5 Weeskendorf hybryda (prus. + niem.) Wąska Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii).
Władysławowo Elbląg 3 Ellerwald 1. Trift niemieckie (Olszanki I) Patrz wyżej: Adamowo.
Bielica Godkowo 5 Behlendorf hybryda (prus. + niem.) Bieliny Zapis Belinen z 1389 wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny.
Burdajny Godkowo 2 Bordehnen pruskie -- 1378 Burdeyn
Stary Cieszyn Godkowo 2 Alt Teschen słowiańskie? -- Patrz też: Nowy Cieszyn (gm. Pasłęk)
Cieszyniec Godkowo 2 Teschenwalde hybryda (słow. + niem.)? --
Dąbkowo Godkowo 3 Schönaich niemieckie --
Dobry Godkowo 1 Döbern pruskie -- 1378 Doberin, nazwa pruska. Spolszczenie Dobry już w czasach przedwojennych.
Godkowo Godkowo 1 Göttchendorf niemieckie lub hybryda (prus. + niem.) --
  • Przed wojną raczej pisownia Gotkowo, jednak w świetle historycznych zapisków, takich jak Godikendorf, pisownia z "d" może być poprawniejsza.
  • Dawne warianty oboczne: Gutkowo, Gietkowo (por. Gutkowo, część Olsztyna [dawniej wieś]).
Grądki Godkowo 3 Groß Thierbach niemieckie --
Grużajny Godkowo 2 Grossainen pruskie -- 1383 Grusieyn
Gwiździny Godkowo 2 Pfeiffertswalde niemieckie -- Przyjęta po 1945 nazwa Gwiździny stanowi lekkie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. pfeifen znaczy gwizdać (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko Pfeiffert można przetłumaczyć jako "Gwizdacz").
Karwity Godkowo 2 Karwitten pruskie -- Pierwotnie Kirwiten (1402-08), toteż można było spolszczyć tę nazwę jako Kirwity lub Kierwity, niemniej forma Karwity też teoretycznie poprawna (choć oparta na wtórnej postaci).
Klekotki Godkowo 3 Rudolfsmühle niemieckie --
Krykajny Godkowo 2 Krickehnen pruskie --
Kwitajny Małe Godkowo 2 Klein Quittainen pruskie --
Kwitajny Wielkie Godkowo 2 Groß Quittainen pruskie --
Lesiska Godkowo 3 Reichwalde niemieckie --
Łępno Godkowo 5 Lomp pruskie Łumpy
  • 1402-08 Nalumpe, 1411-19 Lumpe
  • Nazwę pochodzenia pruskiego należało oddać dokładniej, np. jako Łumpy. W obecnej formie duże zniekształcenie fonetyczne i nieetymologiczny sufiks -no. Najstarszy zapis wskazuje na wcześniejszą formę z przedrostkiem, o ile nie jest to pomyłka lub przykład "absorpcji" przyimka.
Miłosna Godkowo 2 Liebenau niemieckie --
Nawty Godkowo 2 Nauten pruskie --
Niekwitajny Godkowo 2 Nektainen pruskie -- 1276 Nequiteyn
Olkowo Godkowo 5 Alken pruskie Alkajny Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie.
Osiek Godkowo 3 Hermsdorf niemieckie --
Piskajny Godkowo 2 Peiskam pruskie --
Plajny Godkowo 2 Plehnen pruskie --
Podągi Godkowo 2 Podangen pruskie --
Siedlisko Godkowo 3 Einhöfen niemieckie --
Skowrony Godkowo 5 Schmauch pruskie Szmuki Wg Gerullisa nazwa pochodzenia pruskiego. Należało ją spolszczyć.
Stojpy Godkowo 2 Stöpen pruskie -- 1402/08 Stoypen
Swędkowo Godkowo 5 Schwöllmen pruskie Swalmy ok. 1440 Swalmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Bliźniaczo nazwaną miejscowość Schwollmen (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako Swalmy. Takie samo spolszczenie należałoby zastosować i tu.
Szymbory Godkowo 2 Schönborn niemieckie --
Nowe Wikrowo Godkowo 2 Adlig Wickerau pruskie? -- Nazwa w latach 1931-45: Klein Wickerau
Ząbrowiec Godkowo 2 Sommerfeld niemieckie -- Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie.
Zimnochy Godkowo 5 Weeskenitt pruskie Wisknity
  • 1378 Wayskenyten, 1380 Wayskenyken, Weyskenik.
  • Po wojnie w karygodny sposób zniszczono starą, pruską nazwę tej osady, pochodzącą od rzeki Wąski (Weeske). Co więcej, nazwę położonego obok jeziora o tej samej nazwie (Weeskenitt-See) ustalono jako Jez. Wiskie (chociaż częściej używana nazwa to Jez. Zimnochy), co lepiej, ale wciąż niedokładnie oddaje brzmienie oryginału. Obie te nazwy należy ujednolicić jako Wisknity, co w pełni oddaje pruski charakter nazwy pierwotnej. Obok osady znajduje się też drugie jezioro, zwane Okonie (niem. Hinterer See, w polskim użyciu też Jezioro Tylne), nie jestem jednak pewien, co do pochodzenia jego nazwy.
Błotnica Gronowo Elbląskie 2 Schlammsack niemieckie --
Dworki Gronowo Elbląskie 2 Dreihöfe niemieckie --
Fiszewo Gronowo Elbląskie 1 Fischau niemieckie --
Gajewiec Gronowo Elbląskie 3 (5?) Kerbshorst niemieckie (hybryda?) (Karwański Gaj?) Co do możliwej pruskiej interpretacji pierwszego członu nazwy oryginalnej - patrz Raczki Elbląskie (gm. wiejska Elbląg). Jeżeli ta interpretacja jest właściwa, należałoby przywrócić pruski źródłosłów tej nazwy, tłumacząc ją jako np. Karwański Gaj (możliwy też mniej dosłowny wariant, np. "Karwaniec" itp.). Możliwe też jednak, że nazwa ta jest od początku niemiecka i oznacza po prostu "wykarczowany gaj".
Gronowo Elbląskie Gronowo Elbląskie 1* Grunau niemieckie (Gronowo) O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako Grunau in der Niederung (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie Grunau Höhe), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się Gronowo Dolne (w przeciwieństwie do "Górnego") lub Gronowo Żuławskie.
Jasionno Gronowo Elbląskie 2 Eschenhorst niemieckie --
  • W obiegu funkcjonują przynajmniej cztery warianty tej nazwy - Jasionna, Jasionno, Jesionna i Jesionno. Brak jednoznacznej zgody co do nazwy tej miejscowości nawet wśród mieszkańców. Przy czym, wariantem oficjalnym jest forma Jasionno i w takiej formie nazwę tę zatwierdziła KUNM. Nagłosowe Ja- w tej formie jest najpewniej próbą brzmieniowej archaizacji - nawiązaniem do stpol. jasion, jasień (jesion). Zabieg ten prawdopodobnie był niezrozumiały dla osadników, co poskutkowało wyrównaniem do ap. jesion (co jest zresztą poprawnym tłumaczeniem niem. Esche, zawartego w nazwie oryginalnej). Ponieważ jednak za żadną z form nie stoi żadna tradycja, spór o nazwę trzeba uznać za czysto arbitralny. Dlatego też nie zajmuję stanowiska w tej sprawie.
  • W źródłach powojennych spotykana też nazwa Jeżewo - prawdopodobnie przejściowa.
Jegłownik Gronowo Elbląskie 6 Fichthorst niemieckie Nowa Cerkiew Obecna wieś Jegłownik powstała z powojennego połączenia trzech wsi o nazwach Fichthorst, Neukirch in der Niederung i Friedrichsberg. Ta druga posiadała przed wojną polską nazwę Nowa Cerkiew (zob. też Pogrodzie, niem. Neukirch Höhe - jest to jeden z wielu takich dubletów nazewniczych na Żuławie i Wysoczyźnie - por. też Gronowo Górne i Elbląskie, Wilkowo i Wierciny) i chyba warto byłoby ją przywrócić na mapę. Dzisiaj granica pomiędzy trzema dawnymi wsiami jest już kompletnie zatarta.
Karczowiska Górne Gronowo Elbląskie 2? (5?) Oberkerbswalde niemieckie (hybryda?) (Karwan Górny?) Patrz: Raczki Elbląskie (gm. Elbląg).
Kopanka Gronowo Elbląskie 3 Hoppenau niemieckie (Kopanów)
  • Obecnie dwie miejscowości: Kopanka Pierwsza i Kopanka Druga.
  • Oboczny, nieurzędowy wariant Kopanów teoretycznie lepszy ze względu na bliższe podobieństwo do nazwy niemieckiej.
Mechnica Gronowo Elbląskie 2 Moosbruch niemieckie --
Mojkowo Gronowo Elbląskie 3 Möskenberg niemieckie (odosobowe?) --
Nogat Gronowo Elbląskie 2 (1?) Nogathau hydronimiczne -- Przydałoby się ustalić proweniencję tego -au w formie niemieckiej. Jeśli jest to przydatek słowiański (-owo lub -ów) bądź pruski (-aws), być może wartałoby ustalić tę nazwę w postaci Nogatowo. Potrzebne zapisy źródłowe. Z drugiej strony, w zapiskach Ceynowy na liście miejscowości pow. elbląskiego spotykamy nazwę Nogat - czy odnosi się ona do tej wsi?
Nowy Dwór Elbląski Gronowo Elbląskie 1* Neuhof niemieckie (Nowy Dwór)
Oleśno Gronowo Elbląskie 6 Preußisch Königsdorf niemieckie Pruska Królewska Wieś W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf, dawn. pol. Królewska Wieś (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Po wojnie zerwano ten związek, chyba głównie przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski. Teoretycznie możliwy jest też wariant Królewo Pruskie - ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf (nie jest on jednak zgodny z przekazami historycznymi).
Rozgart Gronowo Elbląskie 4 Preußisch Rosengart niemieckie Rozengart Pruski
Różany Gronowo Elbląskie 4 Alt Rosengart niemieckie Rozengart Stary
Szopy Gronowo Elbląskie 3 Aschbuden niemieckie -- Czy Budy (Budé) Ceynowy to ta miejscowość?
Wikrowo Gronowo Elbląskie 1 Wickerau pruskie --
  • Przed wojną dwie osobne miejscowości - Klein Wickerau i Groß Wickerau, połączone po wojnie.
  • W czasach PRL ze wsi sztucznie wydzielono osadę Wiktorowo (której nazwa jest zniekształceniem pruskiej nazwy tej wsi). Można by "naprostować" nazwę tej osady na Wikrówko, w odniesieniu do Klein Wickerau, albo nawet wrócić do nazw Wikrowo Wielkie i Małe, nawet jeżeli to rozróżnienie już nie odbywałoby się na takich samych zasadach jak dawniej.
Balewo Markusy 1 Baalau pruskie --
Brudzędy Markusy 1 Brodsende olęderskie? (Brudzendy)
  • W źródłach przedwojennych pisane przez "en".
  • Dawniej dwie miejscowości - Brudzędy Małe i Wielkie.
Nowe Dolno Markusy 3 Neu Dollstädt niemieckie --
Stare Dolno Markusy 3 Alt Dollstädt niemieckie
Dzierzgonka Markusy 2 Sorgenort hybryda (prus. + niem.) --
Jezioro Markusy 1? Thiensdorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Polska nazwa Jezioro pochodzi z dzieła Maxa Bära Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen(...), gdzie nazwa "Jezioro" podana jest jako starszy odpowiednik Thiensdorfsee. Nie wiadomo jednak, na ile poważnie można traktować ten przekaz - nie są znane żadne dokumenty potwierdzające tę informację, może wynika z jakiejś nadinterpretacji?
  • W niemieckiej nazwie Thiensdorf kryje się pruski hydronim Thiene (Tyna - popularnie acz niepoprawnie "Tina"), dlatego też do rozpatrzenia byłaby nazwa pochodząca od tej rzeki, np. Tyńsko.
Jurandowo Markusy 5 Rosenort niemieckie -- Może zamiast nacechowanego ideologicznie nowotworu Jurandowo (odwołanie do Juranda ze Spychowa) lepsza byłaby jakaś nazwa związana z "różą", obecną w n. niem. (np. Różnowo)?
Kępniewo Markusy 1 Kampenau pruskie lub olęderskie --
Nowe Kępniewo Markusy 1 Neu Kampenau pruskie lub olęderskie --
Krzewsk Markusy 6 Hohenwalde niemieckie Hochwałd U Ceynowy Hochwałd. Nawet jeżeli to sztuczna forma, to wydaje się bardziej wartościowa niż "Krzewsk".
Markusy Markusy 1 Markushof niemieckie -- Dawniej też: Markusowo, Markuszew.
Rachowo Markusy 6 Kronsnest niemieckie Kronest
Stalewo Markusy 1 Stalle pruskie? -- Dawniej też: Stal.
Stankowo Markusy 5 Stühmswalde hybryda? (Sztumski Las?) Czy nazwa pierwotna Stühmswalde ma coś wspólnego ze Sztumem (jeśli tak, to skąd ten umlaut? Wpływ wymowy olęderskiej?)? Jeśli tak, to być może należałoby ten źródłosłów respektować (jako staropruski).
Topolno Małe Markusy 3 Klein Tippeln niemieckie -- Patrz też: Topolno Wielkie (gm. Rychliki).
Tynowo Markusy 1 Thienhof hybryda (prus. hydronim + niem.) --
  • W dokumentach z XVI w. pojawia się inna polska nazwa tej wsi - Wybowy Dwór. Jest to niezwykle ciekawa nazwa, nie do końca dla mnie jasna, być może powiązana z dawną niemiecką nazwą wsi Węgle - Wieben (p. niżej). Z kolei formę Tynowo, jako spolszczenie niem. Thienhof (co pochodzi od prus. hydronimu Tyna - Thiene) notuje SGKP. Prawdopodobnie nie jest to forma ludowa, ale również przedwojenna i zachowująca pruski źródłosłów oryginału.
Węgle-Żukowo Markusy 1 i 3 Wengeln i Reichhorst olęderskie? (Wengeln)
niemieckie (Reichhorst) 		(Węgle)
  • Wcześniejsza niemiecka nazwa wsi Węgle: Wieben.
  • Wieś Węgle nosiła polską nazwę już przed wojną, a nazwę Żukowo ustalono dopiero po wojnie. Jako, że obie wsie są połączone całkowicie (nie są jedynie częścią wspólnego sołectwa, jak np. Brudzędy i Stare Dolno), można by dla połączonej wsi ustalić jednolitą nazwę - Węgle. Umożliwiłoby to pozbycie się ahistorycznej, niewiele znaczącej nazwy Żukowo. Nie jest to jednak zmiana konieczna i warto by uprzednio dowiedzieć się, jaki jest miejscowy uzus (czy Węgle i Żukowo istnieją w świadomości mieszkańców jako dwa osobne byty? Jeśli tak, lepiej pozostawić stan obecny bez zmiany).
Wiśniewo Markusy 6 Augustwalde niemieckie (odimienne) Augustowo U Ceynowy Augustowo.
Złotnica Markusy 2 Güldenfelde olęderskie --
Zwierzno Markusy 4 Thiergart niemieckie Tyrgart Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart).
Zwierzeńskie Pole Markusy 4 Thiergartsfelde niemieckie Tyrgardzkie Pole
  • Dawniej też: Tyrgart-Wschód.
  • Patrz wyżej: Zwierzno.
Żółwiniec Markusy 6 Wengelwalde prawdop. olęderskie Węgle-Południe
  • Wcześniejsza n. niem. Wiebenwald.
  • Przed wojną nazwę miejscowości spolszczano jako Węgle, czyli tak samo jak miejscowość Wengeln. Rozróżniano je dodając określenia północ, południe.
Żurawiec Markusy 3 Schwansdorf niemieckie -- Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować...
Huta Żuławska Milejewo 1* Hütte niemieckie (Huta) Dawna oboczna n. niem. Schönbuche.
Jagodnik Milejewo 3 Behrendshagen niemieckie --
Kamiennik Wielki Milejewo 5 Groß Stoboi pruskie Stobajny Wielkie
  • Patrz też niżej: Stoboje.
  • Nazwa Stoboi jest pochodzenia pruskiego (1320 Stabayen, Stobayn - z prus. stabs - kamień). Po wojnie nazwę przełożono na "Kamiennik" (Mały i Wielki), co odpowiada znaczeniowo nazwie pierwotnej, ale łamie zasadę, aby pruskich toponimów nie tłumaczyć dosłownie, tylko stosować transfonetyzację. Oprócz tego, w 1998 r. zmieniono nazwę sąsiedniej wsi Kamiennik Mały na Stoboje (przywracając pruski źródłosłów) - wartoby ujednolicić nazwy tych wsi.
Majewo Milejewo 2 Maibaum niemieckie --
Milejewo Milejewo 5 Trunz pruskie Truńce Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Nie istnieje tradycyjne spolszczenie tego toponimu, dlatego też autor proponuje własną formę spolszczoną Truńce. Jest to forma zupełnie nowa, jednak poprawnie odzwierciedla i spolszcza brzmienie nazwy oryginalnej. Warto też zauważyć, że w historii istniała na terenie Polski miejscowość o zbieżnej nazwie Truńce (w dawnym pow. wołkowyskim, obecnie Białoruś), dlatego też taka forma wyrazowa nie jest językowi polskiemu całkowicie obca.
Ogrodniki Milejewo 4 Baumgart niemieckie Bągart
Piastowo Milejewo 5 Königshagen odosobowe Kunikowo Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W odczuciu autora, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo.
Pomorska Wieś Milejewo 1 Pomehrendorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Pomorze.
  • Nazwę Pomehrendorf uważa się za pochodzącą od pruskiego imienia Pomer. Stare, tradycyjne spolszczenie Pomorska Wieś (obocznie Pomorze) jest oparte na adideacji.
Rychnowy Milejewo 1 Rückenau niemieckie --
Stoboje Milejewo 2 Klein Stoboi pruskie Stobajny Małe
  • Patrz wyżej: Kamiennik Wielki
  • Do 1998 r. wieś nazywała się oficjalnie "Kamiennik Mały", nazwa została słusznie zmieniona na wniosek mieszkańców (dzięki czemu przywrócono pruski źródłosłów nazwy). Niemniej, SGKP (tom II s. 338) cytuje tę nazwę w formie Stobajny i taka forma byłaby najpoprawniejsza etymologicznie (jest tu taki sam pruski przyrostek -ain jak w licznych innych toponimach na -ajny) i jako taka zdaje się właściwsza od obowiązującej, powojennej formy Stoboje (a także od używanej przez Ceynowę formy Stobój). Oprócz tego, warto przywrócić wsi dookreślenie "Małe" z powodów historycznych (również z powodu proponowanej zmiany nazwy Kamiennik Wielki na Stobajny Wielkie).
Stodolniki Milejewo 3 Teckenort niemieckie --
Wilkowo Milejewo 1 Wolfsdorf Höhe niemieckie --
Zajączkowo Milejewo 6 Haselau niemieckie Haslewo lub Hazelewo Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo lub Hazelewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel).
Zalesie Milejewo 3 Schönmoor niemieckie --
Błudowo Młynary 1 Bludau pruskie -- Dawniej też: Bludawa (Chojnacki).
Bronikowo Młynary 2 Brünneckshof niemieckie --
Broniszewo Młynary 3 Monbrunsdorf niemieckie -- Obeczna nazwa niem. Brunsdorf.
Gardyny Młynary 2 Gardienen pruskie --
Janiki Pasłęckie Młynary 5 Jonikam pruskie Janikajmy Nazwa pochodzenia pruskiego (1344 Jonekaym), wobec braku tradycji, należało ją oddać wierniej, z zachowaniem końcówki-kajmy. Ponadto, taka forma jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie".
Karszewo Młynary 1 Karschau pruskie -- Dawniej też: Karczewo, Karszawa.
Kobyliny Młynary 1~4 Kobling niemieckie? -- U Chojnackiego jako Kobylin.
Krasinek Młynary 3 Schönfeld niemieckie --
Kraskowo Młynary 3 Schönfließ niemieckie --
Kurowo Braniewskie Młynary 1* Kurau pruskie (Kurowo)
Kwietnik Młynary 5 Blumenau niemieckie Trynty Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką.
Mikołajki Młynary 1 Nikolaiken pruskie -- Pierwotny zapis Nicklawken (1508) pozwala domniemać pruski początek tej nazwy (złożenie zapożyczonego imienia Nickel = Mikołaj i prus. lauks = pole). Spolszczona postać Mikołajki ma jednak korzenie przedwojenne, więc nie ma sensu jej poprawiać.
Młynarska Wola Młynary 3 Herrndorf niemieckie --
Myśliniec Młynary 5 Jägeritten pruskie Jekryty
  • 1297 Gekeriten
  • Oboczna nazwa niem. Kurausche Mühle ("Kurowski Młyn", od nazwy miejscowości Kurowo Braniewskie [p. wyżej]).
  • Nazwa Jägeritten jest pochodzenia pruskiego. Nazwę tę po wojnie ustalono poprawnie jako Jekryty (notowana też forma Jegryty), jednak z czasem musiała "zwyciężyć" nieoficjalna forma Myśliniec, motywowana chyba skojarzeniem formy niemieckiej z ap. Jäger "myśliwy" (takie skojarzenie mogło zajść już na gruncie niemieckim, pomagał w tym zapewne fakt, że miejscowość jest osadą leśną), jest to jednak skojarzenie bałamutne i warto przywrócić tej nazwie jej prawowity pruski rdzeń.
Nowe Monasterzysko Młynary 2 Neu Münsterberg niemieckie --
Stare Monasterzysko Młynary 2 Alt Münsterberg niemieckie --
Ojcowa Wola Młynary 2 Vaterswille niemieckie --
Olszówka Młynary 2 Erlau niemieckie --
Płonne Młynary 3 Lohberg niemieckie --
Podgórze Młynary 3 Greulsberg niemieckie --
Rucianka Młynary 3 Moorbruch niemieckie --
Nowe Sadłuki Młynary 1 Neu Sadlucken pruskie --
Sąpy Młynary 1? Sumpf niemieckie (tłum. z prus.) (Panie?) Pierwotna nazwa pruska: Panyen (1267). Słowo to oznacza "bagno", tak więc niemiecka nazwa Sumpf jest dosłownym tłumaczeniem pruskiej. Po wojnie przyjęto formę Sąpy (spolszczenie nazwy niemieckiej), za przekazem Chojnackiego. Trudno jednak powiedzieć, czy jest to rzeczywisty polski egzonim, czy po prostu sztuczne powielenie spolszczenia nazwy wsi Sąpy (Sumpf) w powiecie iławskim. Dlatego w tym wypadku można rozważać wprowadzenie fonetycznego spolszczenia nazwy pruskiej.
Sokolnik Młynary 2 Falkhorst niemieckie --
Sucha Młynary 1 Suche polskie? -- Potrzebne informacje co do pochodzenia nazwy. Co prawda, polska forma Sucha pojawia się u Chojnackiego, nie wiadomo jednak, czy jest to tylko spolszczenie n. niem., czy faktyczny źródłosłów nazwy.
Warszewo Młynary 3 Judendorf niemieckie -- Nazwa w latach 1936-45: Hermannswalde
Włóczyska Młynary 3 Vierzighuben niemieckie --
Zastawno Młynary 3 Schönberg niemieckie --
Zaścianki Młynary 5? Schwangen pruskie? Szwągi? Nie posiadam odpowiednich materiałów, co do pochodzenia tej nazwy. Kierując się tylko i wyłącznie brzmieniem, snuję domysł, że może być to nazwa pochodzenia pruskiego (Gerullis jej jednak nie notuje), por. podobną nazwę Schwengen (ob. Swajnie w pow. lidzbarskim) o udokumentowanym pruskim pochodzeniu (~1360 Swaynien). Potrzebne jednak źródła.
Anglity Pasłęk 2 Angnitten pruskie -- 1335 Angliten
Aniołowo Pasłęk 5 Rapendorf hybryda (prus. + niem.) Rapoty Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. *Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie.
Awajki Pasłęk 2 Awecken pruskie -- 1333 Awayken
Bądy Pasłęk 2 Bunden pruskie --
Borzynowo Pasłęk 2 Briensdorf niem. odosobowe -- Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo?).
Brzeziny Pasłęk 3 Emilienhorst niemieckie --
Buczyniec Pasłęk 2 Buchwalde niemieckie --
Cierpkie Pasłęk 3 Friedheim niemieckie --
Nowy Cieszyn Pasłęk 2 Neu Teschen słowiańskie? -- Patrz też: Stary Cieszyn (gm. Godkowo).
Czarna Góra Pasłęk 3 Juden niemieckie -- Nazwa w latach 1936-45: Buchental.
Dargowo Pasłęk 2 Dargau pruskie --
Dawidy Pasłęk 2 Davids niemieckie (imienne) --
Drulity Pasłęk 2 Draulitten pruskie --
Gibity Pasłęk 2 Giebitten pruskie --
Gołąbki Pasłęk 3 Spittels niemieckie --
Gryżyna Pasłęk 2 Greißings niemieckie --
Gulbity Pasłęk 2 Golbitten pruskie --
Kajmy Pasłęk 2 Kaymen pruskie --
Kawki Pasłęk 2 Kocken pruskie -- Nazwę wiąże się z pruskim słowem Kauks (diabeł, demon) - stąd polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem).
Kąty Pasłęk 2 Kanthen prawdop. pruskie --
Kielminek Pasłęk 2 Köllming pruskie -- 1328 Kellmenike
Kopina Pasłęk 2 Koppeln pruskie? -- Nazwa niepewnego pochodzenia, możliwy związek z prus. kaps - mogiła. Być może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Kopiel/Kopiele?
Obocznie istniała też w XV w. nazwa Codeck, prawdopodobnie pruskiego pochodzenia (być może od kaddegs - jałowiec?, por. północnopolskie kadyk).
Krasin Pasłęk 3 Schönfeld niemieckie --
Kronin Pasłęk 2 Alt Krönau pruskie -- Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in.
Krosienko Pasłęk 2 Krossenfeld hybryda (prus. + niem.) --
Krosno Pasłęk 1 Krossen pruskie -- 1279 Crusien
Kudyny Pasłęk 5 Komthurhof niemieckie Kojtyny Nazwa Kudyny jest próbą nawiązania do pierwotnej, pruskiej nazwy tej wsi - Cotin/Cotyn (1319), Koythen (1327). Nazwa jest jednak odtworzona nieprawidłowo, rekonstruuje się ją jako *Kait-in-, tak więc poprawniejszym spolszczeniem byłyby Kojtyny.
Kudyński Bór Pasłęk 5 Komthurwald niemieckie Kojtyński Bór Patrz wyżej: Kudyny.
Kupin Pasłęk 2 Kopiehnen pruskie --
  • 1281 Cupien, Cupieyn.
  • Wieś miała oboczną n. pruską, zapisaną jako Stanxil (1448).
Nowe Kusy Pasłęk 2 Neu Kußfeld niemieckie --
Stare Kusy Pasłęk 2 Alt Kußfeld niemieckie --
Kwitajny Pasłęk 1 Quittainen pruskie --
Leszczyna Pasłęk 2 Hasselbusch niemieckie --
Leżnica Pasłęk 2 Lägs pruskie? -- Powojenna nazwa Leżnica (do 2013 oficjalnie Leżnice) oparta jest na pierwotnym zapisie Leicznicz (1277), co jest niewątpliwie nazwą pruską (może od laisā, glinka?). Trudno powiedzieć, czy późniejsza niemiecka nazwa Lägs jest nazwą nową, czy stanowi transformację nazwy Leicznicz.
Łączna Pasłęk 2 Wiesenhof niemieckie --
Łukszty Pasłęk 2 Luxethen pruskie -- 1295 Laucosede
Maciejowizna Pasłęk 2 Matzweißen hybryda? -- Nazwa o niejasnym pochodzeniu. Pierwotne zapisy: 1527 Matzweis, 1543 Maczweisen, 1590 Maczwoyse. Słownik etymologiczny Rymuta sugeruje, że mogą one oddawać polską formę Wieś Macieja (Macieja Wieś), ale to dość życzeniowa etymologia. Pierwszy człon zdecydowanie ma związek z imieniem Maciej (niem. zdrobnienie Matz od Matthias). W członie drugim może należy doszukiwać się pochodzenia pruskiego? W każdym razie, powojenne spolszczenie Maciejowizna z grubsza oddaje fonetykę nazwy.
Majki Pasłęk 4 Mäken odosobowe (Maki) Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie Maki, ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne.
Malinowo Pasłęk 2 Amalienhof niemieckie -- Spolszczenie Amalienhof jako Malinowo zostało zaczerpnięte od wioski o tej samej nazwie w gminie Działdowo.
Marianka Pasłęk 2 Marienfelde niemieckie --
Marzewo Pasłęk 2 Mahrau pruskie --
  • 1386 Maraw, 1387 Mynauwten, Minautendorf. Miejscowość musiała mieć pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie.
  • Do niedawna oficjalnie Morzewo (postać zniekształcona).
Nowa Wieś Pasłęk 1 Neuendorf niemieckie --
Nowiny Pasłęk 2 Neufelde niemieckie --
Owczarnia Pasłęk 2 Schäferei niemieckie --
Piergozy Pasłęk 2 Pergusen pruskie -- 1411/19 Pergosen
Piniewo Pasłęk 2 Pinnau pruskie --
Pólko Pasłęk 3 Freifelde niemieckie --
Robity Pasłęk 1 Robitten pruskie --
Rogajny Pasłęk 2 Rogehnen pruskie --
Rogowo Pasłęk 1 Rogau pruskie --
Rydzówka Pasłęk 3 Kalthof niemieckie -- Powojenna nazwa nawiązuje do znajdującego się w pobliżu wsi pagórka Reitzken Berg (95 m), którego polską nazwę KUNM ustaliła w formie Rydzówka. Potrzebne dalsze badania, co do etymologii nazwy tej górki (chociaż jest to wyraźnie nazwa nieniemiecka, zapewne staropruska) i na ile bliska potencjalnemu oryginałowi jest forma obecna (sądząc po formie niemieckiej, może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Rydzki lub Rydzek?).
Rzeczna Pasłęk 5 Weeskenhof hybryda (prus. hydronim + niem.) Wąski Dwór
  • W latach 1946-1993 wieś nosiła nazwę Kalsk. Powód zmiany nazwy na Rzeczna nie jest mi znany.
  • Oryginalna nazwa Weeskenhof pochodziła od rzeki Wąski (Weeske). Źródłosłów ten, z racji jego staropruskości, należałoby w tym toponimie przywrócić (patrz też: Węzina, gm. Elbląg).
Rzędy Pasłęk 3 Grenzhöfen niemieckie --
Sakówko Pasłęk 3 Charlottenhof niemieckie (odimienne) --
Sałkowice Pasłęk 5 Zallenfelde niemieckie Sała Nazwa wsi pochodzi od rzeczki Sały (niem. Zalle), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Co prawda, nazwa powojenna odzwierciedla tę nazwę, jednak forma Sałkowice razi swoją sztucznością i niepoprawnością słowotwórczą (sufiks -(ow)ice tworzy nazwy rodowe - dodawanie go do nazwy rzeki jest co najmniej dziwne). Ponadto, istnieją wzmianki o pruskiej osadzie chłopskiej Salle (1402-08), które chyba trzeba odnosić do tej wsi. Oznaczałoby to, że nazwa wsi była pierwotnie tożsama z nazwą rzeki i jako taką należałoby ją ustalić.
Skolimowo Pasłęk 5 Skollmen pruskie Skolimy Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -owo). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako Wurgeln (1330), Wargalin, Worgalin (1385). Leyding używa formy Worgalin jako spolszczonej, aczkolwiek moim zdaniem forma Skolimy (lub Skolim - do Skolimia, w Skolimiu) dobrze "zdaje egzamin".
Sokółka Pasłęk 3 Sangershausen niemieckie --
Stegny Pasłęk 2 Steegen pruskie -- 1411/19 Steegin. Prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską.
Surowe Pasłęk 3 Schönau niemieckie --
Talpity Pasłęk 2 Talpitten pruskie -- Obocznie Tolpity.
Tulno Pasłęk 2 Taulen pruskie --
Tumpity Pasłęk 2 Tompitten pruskie --
Wakarowo Pasłęk 5 Wackelsdorf niemieckie (hybryda?) Kaukieny Pierwotna nazwa tej miejscowości była pruska i pochodziła od słowa kauks "bies, zły duch w religii Prusów" - o czym świadczą zapisy dok. 1349 Kauken, Kaukeyne; poł. XV w. Kaukeyne, Kaukone; 1427 Kaukonen vel Waycesdorff. Późniejsza nazwa Wackelsdorf zdaje się być hybrydą, pochodzącą od pruskiej nazwy osobowej Wayke, Waikel (tak według R. Przybytek) i chyba do tej etymologii próbuje nawiązać współczesne spolszczenie Wakarowo, chociaż moim zdaniem niedokładnie. Już bliższy prawdzie zdaje się podawany przez Leydinga wariant Waklewo, ale moim zdaniem najlepiej byłoby chyba nawiązać do nazwy pierwotnej - być może w formie Kaukieny (por. podobną n. m. litewską Kaukėnai [spolszczone Kaukieny], obecne "Jasnoje" na północnym skraju obw. królewieckiego).
Wikrowo Pasłęk 1 Wickerau pruskie -- Wieś miała dawniej oboczną nazwę pruską Gemiten (1339).
Wójtowizna Pasłęk 2 Vogtshof niemieckie --
Zielno Pasłęk 4 Solainen pruskie Solajny Nazwa obecna wydaje się być nawiązaniem (raczej niedokładnym) do pierwotnej nazwy wsi Sellen (1507). Istnieje już jednak przedwojenne spolszczenie - Solajny.
Zielonka Pasłęcka Pasłęk 4 Grünhagen niemieckie Gronajny
Zielony Grąd Pasłęk 3 Schönwiese niemieckie --
Barzyna Rychliki 5? Wiese niemieckie Wizna
  • Zapis pierwotny: 1310 Vysen
  • Istnieje sugestia, że może być to nazwa pruska, związana z pruskim ap. weisīs (łąka - znaczeniowo dokładnie to samo, co niem. Wiese) lub wēisis (owoc). Być może to życzeniowa etymologia, ale daje pretekst do wyzbycia się sztucznie nadanej, niehistorycznej (ergo, mało wartościowej) nazwy Barzyna. Leyding (1946) podaje powojenną spolszczoną formę Wizna. Ujdzie (porównaj też wieś Wizna w woj. podlaskim [w przeszłości ważny gród], której nazwa jest również posądzana o staropruskie pochodzenie).
Budki Rychliki 2 Bodeck niemieckie --
Buczyniec Rychliki 2 Buchwalde niemieckie --
Dymnik Rychliki 5 Stein niemieckie (zepsute z prus.?) Dymścin
  • Pierwotna nazwa - 1280 Dymsteines, 1280 Dymsteyne, 1400 Dynsteyn.
  • Nazwa pierwotna niewątpliwie pruskiego pochodzenia (rekonst. *Dimst-ein-), powojenna polska nazwa wyraźnie do niej nawiązuje, jednak w moim odczuciu niedokładnie. Należałoby zmienić tak, aby lepiej oddawała niepolski, staropruski charakter tej nazwy (sufiks -nik jest tu nie na miejscu). Leyding (1946) używał formy Dymicin.
Dziśnity Rychliki 2 Dosnitten pruskie -- Pierwotnie *Disenītai (por. Dziśnity, gm. Małdyty).
Gołutowo Rychliki 5 Güntersdorf niemieckie Gołtowity Pierwotna nazwa pruska: 1364 Goltawit, Gultewite, Goltwyten. Obecne spolszczenie oddaje ją w sposób zniekształcony.
Grądowy Młyn Rychliki 2 Grundmühle niemieckie --
Jankowo Rychliki 1 Jankendorf hybryda (pol. + niem.) --
Jelonki Rychliki 2 Hirschfeld niemieckie --
Kiersity Rychliki 2 Kerschitten pruskie --
Krupin Rychliki 2 Krapen pruskie -- 1323 Craupin
Kwietniewo Rychliki 2 Königlich Blumenau niemieckie -- Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau
Lepno Rychliki 5? Löpen pruskie Lepkajmy
  • Chociaż forma "Lepno" spolszcza niem. Löpen, chyba bardziej rozsądnym wyjściem byłoby odwołanie się do starszej, niezepsutej pruskiej formy tej nazwy - Lepekaym (zapisane ok. 1400), co można by było spolszczyć jako Lepkajmy (a może Lipkajmy - wg Gerullisa nazwa wywodzi się od prus. Leipa; Līpa - lipa).
  • Wieś nosiła pierwotnie inną, oboczną nazwę pruską, zapisaną jako Waitegarben, Waitigarb (1364).
Liszki Rychliki 5 Leisten pruskie Delisty Nazwa pierwotna: Delisten (1427), pochodzenia pruskiego. Nazwa Liszki jest oparta (w dodatku bardzo luźno) na formie Leisten, która jest późniejszym przeinaczeniem nazwy pierwotnej. Chyba rozsądniej byłoby nawiązać do formy pierwotnej.
Marwica Rychliki 1 Marwitz słowiańskie -- Nazwa o niewątpliwie słowiańskiej proweniencji, pierwotnym właścicielem wsi był Słowianin Albert Starepiwo. Forma Marwica jest rekonstrukcją, gdyż w polskojęzycznej tradycji nazwa ta się nie zachowała.
Mokajny Rychliki 2 Storchnest niemieckie -- Pierwotna nazwa pruska: Mokaym (1355). Obecna nazwa polska do niej się odnosi.
Powodowo Rychliki 5 Powunden pruskie Powądy Forma Powodowo, choć nawiązuje do brzmienia nazwy pierwotnej (pruskiego pochodzenia), wykazuje się adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo, a więc nie może być uznana za poprawne spolszczenie. Forma taka byłaby do przyjęcia, gdyby wynikała z tradycji. Jednak w obliczu braku przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości, ten staropruski toponim należało spolszczyć w najbliższy oryginałowi sposób - jako Powądy lub Powundy.
Protowo Rychliki 2 Prothen pruskie -- Nazwa spolszczona oddaje pierwotny zapis Porotowe (1287), później już spotykamy wyłącznie zapisy typu Prothein (1437). Prawdopodobnie nazwa pruska z sufiksem -aw ustąpiła bliźniaczej nazwie z sufiksem -ein, toteż można było nazwę nowszą spolszczyć jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią).
Rejsyty Rychliki 2 Rossitten pruskie -- 1329 Reysitein, 1347 Reisethin
Rychliki Rychliki 2 Reichenbach niemieckie --
  • Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak Rychnowo dla Reichenau, gdzie niemiecki rdzeń Reich- adideowany jest do polskiego przymiotnika rychły.
  • Co ciekawe, pewne internetowe źródła podają dla Rychlik dawną nazwę Rickojot, co wydaje się być nazwą pruską, zapewne związaną z nazwą słynnego pruskiego ośrodka sakralnego, zwanego Rāmawa Rikāita. Nie znajduję jednak żadnego potwierdzenia tej nazwy w literaturze. Może to więc wynik jakiejś pomyłki, nieporozumienia?
Sójki Rychliki 5 Köxten pruskie Kiekszty Nazwa niem. jest pochodzenia pruskiego: 1303 Keexten, 1313 Kextin. Nazwa powojenna jest próbą jej przetłumaczenia (opierającą się na lit. kekštė - sójka, wg sugestii Gerullisa), w dodatku niekoniecznie poprawnym (zaświadczone pruskie słowo na sójkę brzmi bukkawarni). Ponadto, nazw pruskich z zasady się nie tłumaczy, tylko oddaje fonetycznie.
Śliwica Rychliki 5 Nahmgeist pruskie Namieść Nazwa uważana za pruską. Niestety, trudno stwierdzić, od czego mogłaby pochodzić, albo jak mogła brzmieć jej pierwotna forma (źródła nie pomagają, pierwsza wzmianka z 1422 głosi Namgeist). Chyba z powodów tych trudności w rekonstrukcji odstąpiono od spolszczania tego toponimu i ochrzczono wieś ahistoryczną, przypadkową nazwą Śliwica. Zamiast tego, autor proponuję formę Namieść, może i wydumaną, ale przynajmniej nawiązującą brzmieniowo do oryginału.
Święty Gaj Rychliki 2 Heiligenwalde niemieckie -- Nazwa miejscowości odwołuje się do istniejącego nieopodal świętego gaju, miejsca kultu Prusów, uważanego za miejsce śmierci Św. Wojciecha.
Świdy Rychliki 2 Milcherei niemieckie -- Polska powojenna nazwa jest oparta na pierwotnej pruskiej Swyden (1287).
Topolno Wielkie Rychliki 3 Groß Tippeln niemieckie -- Patrz też: Topolno Małe (gm. Markusy).
Wopity Markusy 2 Opitten pruskie -- 1350 Wopitigen
Wysoka Rychliki 2 Hohendorf niemieckie --
Bogdaniec Tolkmicko 5 Hohenhaff niemieckie Wysoka Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Wysoka (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera Krzyżaków). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać.
Brzezina Tolkmicko 2 Birkau niemieckie -- Wieś założona w lesie o nazwie Dinau. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego?
Chojnowo Tolkmicko 6 Konradswalde niemieckie Koniecwałd
Janówek Tolkmicko 2 Hansdorf niemieckie --
Kamienica Elbląska Tolkmicko 3 Hopehill angielskie (Wzgórze Nadziei) Nazwa Hopehill odnosi się do dworku, który postawił osiadły tutaj angielski kupiec (stąd angielska nazwa tego miejsca). Po wojnie temu miejscu nadano sztuczną nazwę "Witowo", która nie funkcjonowała wśród miejscowych (którzy nazywali to miejsce dalej "Hopehillem" lub "Wzgórzem Nadziei"). Później dawne Witowo i część Kamionka Wielkiego włączono w skład nowego tworu administracyjnego, zwanego "Kamienicą Elbląską".
Kadyny Tolkmicko 1 Cadinen pruskie --
Kamionek Wielki Tolkmicko 4 Groß Steinort niemieckie Sztynort W przedwojennych dokumentach polską nazwę wsi podaje się jako Sztynort (Wielki) lub Stejnort (Wielki), czasem bez dookreślenia. Jako, że wieś Kamionek Mały (Klein Steinort) dawno już nie istnieje, dookreślenie można pominąć (ryzyko pomyłki ze Sztynortem w powiecie węgoborskim chyba nie istnieje).
Kikoły Tolkmicko 2 Kickelhof niemieckie -- Wbrew temu, co twierdzą zgodnie Wikipedia i Mapy Google, osada ta nie nazywa się "Kikoty".
Łęcze Tolkmicko 1 Lenzen pruskie -- Wieś Łęcze (nazwa pochodzenia pruskiego, 1268 Landesen) to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania.
Nadbrzeże-Połoniny Tolkmicko 3 Reimannsfelde niemieckie (Nadbrzeże) Po wojnie majątek Reimannsfelde sztucznie podzielono na dwie części (nazwane Nadbrzeże i Połoniny). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane.
Nowinka Tolkmicko 4 Neuendorf-Kämmereidorf niemieckie Nowa Wieś Max Bär w swoim dziele Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen... podaje dawną nazwę Bandejen dla wsi Neuendorf Höhe (ob. Nowina w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako Bandeynen (1351), Bandayn (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną Nowa Wieś). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa.
Ostrogóra Tolkmicko 2 Scharffenberg niemieckie -- Nieoficjalnie Ostrobrzeg.
Pagórki Tolkmicko 6? Rehberg niemieckie Rebark? B. Czopek-Kopciuch podaje zapisy Reberc (1347), Rhebarg (1682), uważając je za spolszczone. Nie jest to jednak takie oczywiste, gdyż końcówka -bark nie musi odzwierciedlać wymowy spolszczonej, a równie dobrze może to być wymowa dialektalna dolnoniemiecka. Dylematu nie da się rozstrzygnąć bez kontekstu wzmianek.
Pęklewo Tolkmicko 2 Panklau pruskie -- Z niemieckich źródeł wynikałoby, że nazwa tej wsi dawniej brzmiała Banklauke, co byłoby pruską nazwą z członem -lauks (pole). Na tej podstawie można by spolszczyć nazwę jako Pękławki, niemniej obecna forma - oparta na późniejszej formie też nie budzi zastrzeżeń.
Pogrodzie Tolkmicko 4~5 Neukirch niemieckie Pogardzice lub Pogardyty Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako Nowa Cerkiew. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona per analogiam do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako Pogardichen (1305). Ustalona przez KUNM forma Pogrodzie wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu Pogardyty lub Pogardzice (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako Pogrodzice~Pogardzice jest słowiańską nazwą rodową od po- + gród. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę Pogardzice można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako Pogardisze, co można by "sprostować" na Pogardzice.
Przybyłowo Tolkmicko 3 Dünhofen (dolno)niemieckie --
Suchacz Tolkmicko 4~5 Succase pruskie Zukasy Nazwa Succase jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba, co do przyrostka por. Wilkasy). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. Zukasy. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma Zôkazé (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę Zukasy można uznać za korektę tej formy.
Święty Kamień Tolkmicko 3 Wieck niemieckie -- Powojenna nazwa Święty Kamień jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią.
Wodynia Tolkmicko 5 Klakendorf prawdop. niemieckie Kławki Nazwa wywodzi się od imienia Klauke, które jest zdrobnieniem imienia Klaus, ale równie dobrze może też być imieniem pruskim. Wydawałoby się rozsądne spolszczenie nazwy jako Kławki (por. wieś Kławki, gm. Stare Pole), zwłaszcza że przyjęta przez KUNM forma "Wodynia" razi sztucznością.

Powiat braniewski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Braniewo Braniewo (miasto) 1 Braunsberg niemieckie? --
  • Dawniej też: Brunsberga, Brunsberk.
  • Polska forma Braniewo (< *Bruniewo? Na niektórych starych mapach można spotkać też wariant Broniewo - błędny lub przejściowy), niewątpliwie wtórna wobec starszego spolszczenia Brunsberga, pojawia się w XIX w. (choć SGKP wspomina o niej jako o archaizmie). W czasach przedwojennych formy Brunsberga i Braniewo były używane zamiennie. Po wojnie przyjęto oficjalnie wariant Braniewo, gdyż preferowano nazwy bardziej spolszczone.
  • Nazwa niemiecka Braunsberg (dawniej też Brunsberg, w 1249 Brusebergue), tradycyjnie łączona jest z imieniem św. Brunona, ale istnieją też próby objaśnienia jej ze staropruskiego.
Frombork Frombork 1 Frauenburg niemieckie --
  • Dawniej też: Narzyce (tak u Zarańskiego, prawdopodobnie jego neologizm, chociaż niektórzy objaśniają od gwarowego na rzyce "na rzece" lub jako zniekształcenie nazwy rzeki Narusy [niem. Nartz], płynącej nieopodal grodu).
  • W niektórych dawnych dokumentach miasto określane jest mianem Civitas Varmiensis ("miasto warmińskie") lub Varmia (u Kopernika). Prawdopodobnie określenie to odnosi się do statusu Fromborka jako stolicy Warmii, choć niewykluczone, że może to być ślad jakiejś starszej pruskiej nazwy, związanej z plemieniem Warmów.
Pieniężno Pieniężno 6 Mehlsack pruskie Melzak
  • Pierwsze zapisy: 1282 Melcekuke. Nazwa niewątpliwie pruskiego pochodzenia (nowoprus. Malsakuks), chociaż z czasem adideowana do niem. Mehlsack "wór z mąką", co dało początek wielu fantazyjnym legendom o powstaniu miasta. Ta ludowa etymologia jest też upamiętniona w herbie miasta.
  • Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej i istnienia autentycznego, starego spolszczenia Melzak, powojenna Komisja Ustalania Nazw Miejscowości zarządziła postanowiła zastąpić ją sztucznym nowotworem Pieniężno. Jest to nazwa pamiątkowa, upamiętniająca postać Seweryna Pieniężnego (1890-1940) - polskiego nacjonalisty pochodzenia warmińskiego, wydawcy przewojennej "Gazety Olsztyńskiej".
  • Krótko po wojnie próbowano forsować nazwy Mąkowory (nawiązanie do ludowej etymologii nazwy niemieckiej, utrwalonej w herbie miasta) oraz Wewno (neologizm nawiązujący do istniejącego w regionie zaginionego pruskiego grodu Wewa). Ostatecznie stanęło na tym "Pieniężnie".
Bemowizna Braniewo 2 Böhmenhöfen niemieckie --
Bobrowiec Braniewo 5 Kleine Amtsmühle niemieckie Biebrzański Młyn Istniała oboczna n. niem. Bewermühl, której pierwszy człon odwołuje się do nazwy rzeki Biebrzy (niem. Bewers, nie mylić z Biebrzą - dopływem Narwi), nad którą leży osada. Nazwa ta ma pochodzenie staropruskie (można się sprzeczać, czy "Biebrza" jest dobrym spolszczeniem, ale trudno mi wymyślić lepsze) i należałoby odzwierciedlić w nazwie polskiej ten źródłosłów - obecna nazwa Bobrowiec czyni to niedokładnie.
Brzeszczyny Braniewo 5 Schwillgarben pruskie Świgarby Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej, po wojnie nadano tej miejscowości zupełnie nową nazwę Brzeszczyny, upamiętniającą Jana Brzeszczyńskiego (1873-1946), polskiego działacza oświatowego na Warmii. Zamiast tej sztucznej pamiątkowej nazwy, proponuję adaptację nazwy oryginalnej jako Świgarby, opierając się na propozycji Leydinga.
Cielętnik Braniewo 2 Kälberhaus niemieckie --
Działy Braniewo 3 Albertshof niemieckie --
Elżbiecin Braniewo 2 Lisettenhof niemieckie --
Garbina Braniewo 5 Willenberg niemieckie Wielbórz Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem Wielbórz (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem Garbina.
Glinka Braniewo 3 Hermannshof niemieckie --
Goleszewo Braniewo 3 Wilhelmshof niemieckie -- Może lepsze byłoby coś mniej "pseudosłowiańskiego"?
Grodzie Braniewo 3 Bahnhof Vogelsang niemieckie -- Wcześniej osada przystacyjna, należąca do Zakrzewca (Vogelsang), stąd nazwa niemiecka.
Gronowo Braniewo 1 Grunau niemieckie --
Gronówko Braniewo 2 Grunenfeld niemieckie --
Grzechotki Braniewo 3 Rehfeld niemieckie --
  • Do wsi należy też kolonia Sarniki, której nazwa nawiązuje do przedwojennej nazwy Grzechotek (Rehfeld od niem. Reh - sarna). Nie jest mi wiadome, czy osada ta miała przed wojną jakąś własną nazwę (na mapach widnieje jako część Rehfeld).
  • Teren obecnego przejścia granicznego w Grzechotkach znajduje się na terenie dawnej wsi Bilshöfen (powojenna n. pol. Bielsk).
Grzędowo Braniewo 3 Rödersdorf niemieckie --
Jarocin Braniewo 3 Herzogswalde niemieckie --
Józefowo Braniewo 2 Josephsau niemieckie --
Kalina Braniewo 2 Kayling pruskie? --
Kalinówek Braniewo 3 Einigkeit niemieckie --
Kiersy Braniewo 5 Kirschdorf niemieckie Wargławki Powojenna polska nazwa Kiersy jest adaptacją fonetyczną pierwszego członu nazwy niemieckiej. Może próbowano doszukać się w nim jakiegoś pruskiego początku (jakoby od kirsnas - czarny?), nie widzę jednak podstaw do takiej interpretacji. Wiadomo jednak, że teren, na którym założono tę miejscowość nosił pruską nazwę Wargelauken (1385) i chyba tę nazwę wypadałoby zaadaptować.
Klejnowo Braniewo 2 Klenau pruskie -- 1280 Cleynou, 1284 Cleynow, 1328 Clenovia
Klejnówko Braniewo 2 Gut Klenau pruskie -- Patrz wyżej: Klejnowo.
Krasnolipie Braniewo 2 Schönlinde niemieckie --
Krzewno Braniewo 3 Hohenwalde niemieckie --
Lipowina Braniewo 4 Lindenau niemieckie Lindenowo
Maciejewo Braniewo 3 Maternhöfen niemieckie --
Marcinkowo Braniewo 1 Mertensdorf niemieckie -- W czasach PRL (kiedy dokładnie?) osada wchłonęła sąsiednią miejscowość Antyki (niem. Anticken), której nazwa ma staropruskie pochodzenie.
Mikołajewo Braniewo 3 Blumberg niemieckie -- Czy nazwa obecna ma jakieś uzasadnienie? Czy upamiętnia ona jakiegoś konkretnego Mikołaja (może Kopernika)? Potrzebne informacje.
Młoteczno Braniewo 2 Hammersdorf niemieckie --
Nowa Pasłęka Braniewo 1 Neu Passarge pruskie --
  • Dawniej też Nowa Pasaria
  • Polska postać Pasłęka wtórna (i być może sztucznawa?) wobec starszej Pasaria, bliższej pruskiemu oryginałowi (1251 Passaria, 1252 Passerie, 1374 Posary, Posarye, rekonst. Paserrija). Nazwy Pasłęki (Passarge) i miasta Pasłęk, wbrew pozorom nie są etymologicznie powiązane. Nazwa Pasaria utrzymała się w gwarze warmińskiej (w formie fonetycznej Pasaryjo), ale po wojnie wybrano formę Pasłęka, jako bardziej spolszczoną.
Stara Pasłęka Braniewo 1 Alt Passarge pruskie -- Patrz wyżej: Nowa Pasłęka.
Pęciszewo Braniewo 3 Waltersdorf niemieckie --
Podgórze Braniewo 4 Huntenberg niemieckie Huntembark Co prawda, forma Podgórze jest poprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, ale w dokumentach siedemnastowiecznych znana jest forma spolszczona Huntembark.
Podleśne Braniewo 2 Vorderwalde niemieckie --
Prątnik Braniewo 3 Marienfelde niemieckie --
Prętki Braniewo 3 Marienhöhe niemieckie --
Rodowo Braniewo 2 Radau pruskie -- 1419 Roddau
Rogity Braniewo 1~4 Regitten pruskie --
  • 1374 Rogite
  • Co prawda, Chojnacki podaje nazwę spolszczoną w formie Regity, ale forma powojenna też jest teoretycznie poprawna - odnosi się do starszej postaci nazwy. Raczej nie ma co kopii kruszyć o jedną literkę, zwłaszcza że trudno powiedzieć, na ile przekaz Chojnackiego jest autentyczny.
Różaniec Braniewo 2 Rosenort niemieckie --
Rudłowo Braniewo 2 Rodelshöfen niemieckie --
Rusy Braniewo 1~4 Rossen pruskie --
  • 1251 Russe, 1284 Russin, 1387 Reusse
  • Podobnie jak w przypadku wsi Rogity (p. wyżej), nazwa obecna kłóci się z przekazem Chojnackiego, który podaje formę Rosy. Niemniej, forma Rusy jest zgodna ze starymi zapiskami, a wartość przekazu Chojnackiego jest wątpliwa.
Siedlisko Braniewo 3 Einsiedel niemieckie --
Stępień Braniewo 3 Stangendorf niemieckie --
Strubiny Braniewo 2 Strauben pruskie? -- Potrzebne źródła, co do pochodzenia nazwy.
Szyleny Braniewo 2 Schillgehnen pruskie -- 1298 Schilien, Syrien (chyba błąd), 1305 Schyligen, 1330 Schiligeyn
Świętochowo Braniewo 5 Sonnenstuhl niemieckie (tłum. z prus.) Sąkrześle Niemiecka nazwa miejscowości Sonnenstuhl jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Sawliskresil (1423), rekonst. *Saulis-Krēslan, dosł. "krzesło Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma Świętochowo, choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy).
Ujście Braniewo 3 Pfahlbude niemieckie --
Ułowo Braniewo 3 Auhof niemieckie? --
Wielewo Braniewo 2 Fehlau pruskie -- 1266 Veylow, 1288 Velowe
Wikielec Braniewo 2 Wecklitzmühle niemieckie (nazwiskowe?) --
Wilki Braniewo 1 Birkenau niemieckie -- Nazwę polską Wilki dla tej miejscowości podaje już SGKP. Skąd to? Może jakaś starsza nazwa pruska (prus. wilks = wilk)? Potrzebna dokumentacja.
Wola Lipowska Braniewo 3 Breitlinde niemieckie --
Zakrzewiec Braniewo 3 Vogelsang niemieckie --
Zawierz Braniewo 2 Zagern pruskie? -- 1311 Sawers, 1391 Czawer. W formie niemieckiej w > g. Przyjęta po wojnie forma polska dobrze adaptuje formę pierwotną.
Zgoda Braniewo 3 Gerlachsdorf niemieckie --
Żelazna Góra Braniewo 2 Eisenberg niemieckie --
Baranówka Frombork 5 Schafsberg niemieckie (tłum. z prus.?) Owin Obok nazwy oficjalnej pojawia się w XIV w. wariant Ouwe (1366), Owen (1387). Prawdopodobnie jest to nazwa pochodzenia pruskiego (prus. awwins - baran), być może stanowiąca podstawę nazwy niemieckiej. Chyba warto byłoby adaptować tę nazwę fonetycznie, nawet jeżeli nazwa Baranówka w miarę oddaje jej znaczenie.
Biedkowo Frombork 2 Betkendorf niemieckie (imienne) -- Może lepsza byłaby pisownia Bietkowo, bez tej adideacji do biedy?
Bogdany Frombork 3 Sonnenberg niemieckie --
  • Powojenna nazwa Bogdany, nadana przez KUNM, nawiązuje do nazwiska rodziny Bogdańskich - Polaków, zamieszkujących wieś Sonnenberg w XVII w. (p. W. Kętrzyński "O ludności polskiej..." s. 564, 581). Przy czym, Kętrzyński nie precyzuje położenia tej miejscowości, więc nie można z pewnością stwierdzić, czy chodzi akurat o ten Sonnenberg (jest to jednak prawdopodobne, gdyż chodzi o miejscowość na Warmii).
  • Czy nazwa niem. ("słoneczna góra") wskazuje na jakieś miejsce kultu solarnego Prusów?
Drewnowo Frombork 2 Drewsdorf niemieckie -- Powojenna nazwa polska nawiązuje do niemieckiej jedynie fonetycznie. Drewes jest bowiem niemieckim zdrobnieniem od Andrzeja (zresztą, wieś pierwotnie nazywała się Andresdorf [1304], co jest poświadczone).
Jędrychowo Frombork 2 Heinrichsdorf niemieckie --
Krzyżewo Frombork 2 Kreuzdorf niemieckie -- Pierwotnie Krebsdorf, od XIX w. zmienione w Kreuzdorf. Nazwa obecna jest kalką nazwy późniejszej.
Krzywiec Frombork 5 Dittersdorf niemieckie Woziny Pole, na którym założono wieś nosiło pruską nazwę Woysien (1297), Wosgein (1298), prawdopodobnie od prus. wuzē "koza". Po wojnie nie wzięto pod uwagę tego faktu, ustalając ahistoryczną nazwę Krzywiec.
Narusa Frombork 1 Narz pruskie (hydronimiczne) --
Nowiny Frombork 2 Neufeld niemieckie --
Ronin Frombork 2? Rahnenfeld hybryda? -- 1310 Ronenveld - pierwszy człon pruski?
Nowe Sadłuki Frombork 1 Neu Sadlucken pruskie -- Nie mylić z tak samo nazwaną wsią w gminie Młynary.
Wierzno Wielkie Frombork 3 Groß Rautenberg niemieckie --
Białczyn Pieniężno 3 Lilienthal niemieckie --
Bornity Pieniężno 2 Bornitt pruskie --
Borowiec Pieniężno 3 Borwalde niemieckie --
Brzostki Pieniężno 3 Freihagen niemieckie --
Cieszęta Pieniężno 5 Sonnenfeld niemieckie Szkudyty Miejscowość założona na pruskim polu Scudithen (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa Cieszęta jest zupełnie ahistoryczna.
Gajle Pieniężno 2 Gayl pruskie --
Gaudyny Pieniężno 2 Gauden pruskie -- 1324 Gaudyn
Glądy Pieniężno 1 Glanden pruskie --
Glebisko Pieniężno 2 Kleefeld niemieckie -- Pierwotnie: Glewiske, Glebisken (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją.
Jesionowo Pieniężno 1 Eschenau niemieckie --
Jeziorko Pieniężno 2 Seefeld niemieckie -- Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie Perkun (1374 Perkune), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Niemiecka nazwa tego jeziora to Seefelder See, pochodząca od nazwy tej wsi.
Kajnity Pieniężno 2~5 Heistern niemieckie (Kajmity) Pierwotnie: 1309 Kaymitten. Stąd nazwa obecna. Przy czym, do 1999 wieś nazywała się urzędowo Kajmity, co jest bardziej zgodne z nazwą pierwotną. Powód zmiany nazwy nie jest mi znany, prawdopodobnie miejscowi używali formy z -n-, niemniej warto byłoby przywrócić postać etymologicznie poprawniejszą.
Kierpajny Małe Pieniężno 2 Klein Körpen pruskie -- 1280 Kirpayn, 1309 Kirpein.
Kierpajny Wielkie Pieniężno 2 Groß Körpen pruskie -- Patrz wyżej: Kierpajny Małe.
Kiersiny Pieniężno 2 Kierschienen pruskie --
Kowale Pieniężno 3 Schönsee niemieckie --
Lechowo Pieniężno 6 Lichtenau niemieckie Lichnowy W źródłach przedwojennych jako Lichnowy, postać Lechowo jest sztuczna, powojenna, nawiązuje do polskiego imienia Lech. Pruskie pole, na którym powstała wieś nazywało się Peliken (u Leydinga pol. Pełki).
Lubianka Pieniężno 2 Liebenthal niemieckie --
Łajsy Pieniężno 1~4 Layß pruskie -- U Chojnackiego co prawda jako Lajzy, ale to chyba jego spolszczenie, a nie coś faktycznie używanego. Do formy obecnej nie można mieć zastrzeżeń.
Łoźnik Pieniężno 5 Lotterfeld niemieckie Pełty Miejscowość założona na pruskim polu Pelten (1325). Po wojnie nazwę Pełty otrzymała niesłusznie miejscowość Steinbotten (patrz niżej Pełty), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon Stein-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę Łoźnik. Należałoby to sprostować.
Niedbałki Pieniężno 3 Lotterbach niemieckie --
Pajtuny Pieniężno 2 Peythunen niemieckie -- Może poprawniej byłoby Pejtuny?
Pakosze Pieniężno 2 Packhausen niemieckie --
Pawły Pieniężno 2 Paulen pruskie -- 1374 Powils, Pewils. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia Paweł.
Pełty Pieniężno 5 Steinbotten pruskie Sztambuty Obecna nazwa nawiązuje do pruskiego pola osadniczego Pelten, które dało początek wsi Łoźnik (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa. Za to nazwę Steinbotten (1393 Steynebutten), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową Steynebuth, gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. buttan - dom.
Piotrowiec Pieniężno 4 Peterswalde niemieckie Pietrzwałd W przedwojennych źródłach jako Pietrzwałd, Pietrzywałd.
Pluty Pieniężno 2 Plauten pruskie --
Posady Pieniężno 2 Palten pruskie -- Chociaż nazwa wsi Palten jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano inną nazwę, nawiązującą do równie starej obocznej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Possede (1288). Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie Pełty, co zapewne skutkowałoby pomyłkami.
Radziejewo Pieniężno 3 Sonnwalde niemieckie --
Różaniec Pieniężno 2 Rosenort niemieckie --
Sawity Pieniężno 2 Engelswalde niemieckie -- 1326 Sawilten
Wojnity Pieniężno 1 Woynitt pruskie --
Wopy Pieniężno 2 Woppen pruskie --
Wyrębiska Pieniężno 3 Lichtwalde niemieckie --
Żugienie Pieniężno 2 Sugnienen pruskie -- 1315 Sugenyn. Spolszczenie Żugienie raczej niepoprawne etymologiczne (głoska ż była raczej obca językowi pruskiemu), ale niech zostanie.
Bartki Lelkowo 1 Bartken polskie? --
Bieńkowo Lelkowo 2 Bönkenwalde niemieckie --
Dębowiec Lelkowo 2 Eichholz niemieckie --
Giedawy Lelkowo 2 Gehdau pruskie -- Dawniej dwie wsi: Königlich Gehdau (królewskie) i Köllmisch Gehdau (chełmińskie, tj. wieś lokowana na prawie chełmińskim).
Głębock Lelkowo 2 Tiefensee niemieckie --
Grabowiec Lelkowo 3 Schönwalde niemieckie --
Jachowo Lelkowo 2 Hanswalde niemieckie --
Jarzeń Lelkowo 2 Arnstein niemieckie --
Jarzeński Młyn Lelkowo 2 Arnsteiner Mühle niemieckie --
Kildajny Lelkowo 2 Kildehnen pruskie --
Krzekotki Lelkowo 3 Klein Hasselberg niemieckie --
Krzekoty Lelkowo 3 Groß Hasselberg niemieckie --
Kwiatkowo Lelkowo 2 Blumstein niemieckie --
Lelkowo Lelkowo 3 Lichtenfeld niemieckie --
Lutkowo Lelkowo 2 Lüdtkenfürst niemieckie --
Mędrzyki Lelkowo 5 Lauterbach hybryda? Ławta
  • Niemiecka nazwa osady pochodzi od rzeki Lauterbach, zwaną po polsku Ławtą (nazwa uchwalona przez KUNM). Pochodzenie nazwy tej rzeki nie jest dla mnie zbyt jasne - na pierwszy rzut oka wydaje się być ona nazwą niemiecką, oznaczającą tyle co "głośny potok" lub "czysty potok". Znane są jednak również pruskie toponimy i hydronimy z rdzeniem Laut- (p. Gerullis s. 85 - Lautekaym, Lauwete, Lawte). Fakt, że KUNM uchwaliła tę nazwę w formie Ławta może (choć nie musi) oznaczać, że doszukano się w niej pruskiego początku. Niezależnie jednak od pochodzenia nazwy rzeki, chyba wypadałoby, aby nazwana od niej wieś nazywała się tak samo, zwłaszcza że historycznie nazwa rzeczki i wsi były jednakowe. Twór Mędrzyki nie ma uzasadnienia.
  • Korzystając z okazji, należałoby też sprostować pewną błędną informację, którą podaje Wikipedia, a za nią liczne inne źródła. Ławta (niem. Lauterbach) nie jest tym samym, co Jarft (niem. Jarft) - są to dwie różne rzeki, przy czym Ławta jest południowym dopływem Jarftu (sam Jarft nie przekracza granicy obw. królewieckiego w żadnym miejscu). Powodem nieporozumienia jest prawdopodobnie rosyjskie nazewnictwo, które nadało obu rzekom wspólną, sztuczną nazwę Vituška (Витушка).
Miłaki Lelkowo 5 Müngen pruskie Minie Nazwa podejrzewana o pruskie pochodzenie. Chyba należy przyznać rację postulowanej przez Leydinga formie Minie, która z grubsza oddaje fonetykę oryginału i jest zdecydowanie lepsza od nowej, nieuzasadnionej nazwy Miłaki.
Młyniec Lelkowo 2 Mühlenfeld niemieckie --
Młynowo Lelkowo 2 Mühlenhof niemieckie --
Nałaby Lelkowo 2 Nallaben pruskie -- Wieś założona na pruskich polach Arobiten i Keysonis (1290). Nazwa Nałaby (Nallaben) jest również pochodzenia pruskiego.
Perwilty Lelkowo 2 Perwilten pruskie -- 1333 Prewylten
Piele Lelkowo 2 Pellen pruskie --
Przebędowo Lelkowo 1~2 Perbanden pruskie -- Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku Przebędowscy daje usprawiedliwienie tej formie.
Słup Lelkowo 3? Schlepstein niemieckie? -- Czy pierwszy człon jest na pewno niemiecki?
Sówki Lelkowo 3 Schönfeld niemieckie --
Szarki Lelkowo 2? Sargen pruskie? -- Potrzebne źródła, co do tej nazwy.
Wilknicki Młyn Lelkowo 2 Wilknitter Mühle hybryda (prus. + niem.) --
Wilknity Lelkowo 2 Wilknitt pruskie --
Wola Wilknicka Lelkowo 3 Rosenwalde niemieckie --
Wołowo Lelkowo 2 Wohlau pruskie lub słowiańskie -- Potrzebne źródła. Gerullis tej nazwy nie notuje. Być może jest pruska, ale może być nawet słowiańska (por. Wohlau - Wołów na Śląsku. Może przeniesione?).
Wyszkowo Lelkowo 3 Hohenfürst niemieckie --
Zagaje Lelkowo 3 Hasselpusch niemieckie --
Zdrój Lelkowo 3 Schönborn niemieckie --
Bliżewo Płoskinia 2 Blieshöfen niemieckie --
Chruściel Płoskinia 3 Tiedmannsdorf niemieckie -- Leyding wspomina o jakiejś obocznej n. niem. Blissings, spolszczonej u niego jako Blizin. Może warte rozważenia?
Czosnowo Płoskinia 2 Knobloch niemieckie --
Dąbrowa Płoskinia 1 Schöndamerau niemieckie (2. człon z pol.) --
Demity Płoskinia 2 Demuth pruskie -- 1300 Demyta, 1301 Demita, 1346 Demyten
Długobór Płoskinia 2 Langwalde niemieckie -- Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie Worajny (1308 Worayne), zwanego po niem. Langwalder Wald.
Giedyle Płoskinia 2 Gedilgen pruskie --
Jarzębiec Płoskinia 3 Schönau niemieckie --
Lubnowo Płoskinia 2 Liebenau niemieckie --
Łojewo Płoskinia 5 Lauenhof hybryda (prus. + niem.) Łunowo Pierwotnie Lunow (1323, 37). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś Łunowo [w SGKP Lunawa] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa Łojewo jej nie oddaje.
Łozy Płoskinia 3 Klingenberg niemieckie -- Polska nazwa Łozy jest wynikiem pomyłki, wynikającej z błędnej interpretacji zapisu Loysis, odnoszącego się do wsi Łajsy (gm. Pieniężno) z tą wsią. Jednak, z braku innej tradycji, niech tak już zostanie. Wieś nosiła w historii trzy różne nazwy: Klingenberg, Wonnenberg i Lemkenhowe (= -hof), wszystkie pochodzenia niemieckiego.
Pielgrzymowo Płoskinia 1 Pilgramsdorf niemieckie -- 1301 Monetiten. Polska nazwa Pielgrzymowa zaświadczona przed wojną.
Pierławki Płoskinia 2 Parlack pruskie -- 1329 Perlauken
Pierzchały Płoskinia 6 Pettelkau pruskie Putylków Mimo pruskiego pochodzenia nazwy i istnienia spolszczonej wersji Putylków, po wojnie nadano nową nazwę Pierzchały. Zbrodnia przeciwko pruskiemu nazewnictwu.
Piórkowo Płoskinia 2 Födersdorf niemieckie --
Płoskinia Płoskinia 6 Plaßwich niemieckie Plaswik 1301 Plastewiken, Plastwyten - nazwa pochodzenia pruskiego. Mimo istnienia przedwojennego spolszczenia Plaswik (Chojnacki), KUNM nadała miejscowości nową nazwę Płoskinia, może i bliską fonetycznie, ale kompletnie zacierającą pruskie pochodzenie oryginału.
Podlechy Płoskinia 1 Podlechen osobowe (pruskie?) -- Wieś powstała na pruskich polach Borwite i Penevelt. Pochodzenie nazwy Podlechy niepewne.
Robuzy Płoskinia 2~5 Rawusen pruskie (Rawusy?) 1304 Raus, 1314 Rawos. Forma polska, ustalona po wojnie, chyba zbyt odbiega od oryginału, może warto by to poprawić?
Strubno Płoskinia 2 Straubendorf niemieckie (hybryda?) -- Jakie jest pochodzenie pierwszego członu n. niem.? Skoro po 1945 skalkowano ją jako Strubno, być może uznano go za pruski. Czy ta nazwa stoi w związku z pruskimi toponimami typu Strobjehnen koło Rybak (niem. Fischhausen, obecnie "Primorsk" w obw. królewieckim).
Stygajny Płoskinia 2 Stigehnen pruskie --
Szalmia Płoskinia 1 Schalmey pruskie -- Dawniej też: Salmia.
Tolkowiec Płoskinia 2 Tolksdorf hybryda (prus. + niem.) --
Trąbki Płoskinia 1~2 Klein Tromp pruskie --
  • Dawniej Preuschtromp (Trąby Pruskie).
  • Chojnacki podaje Klein Tromp i Groß Tromp jako Trąby Małe i Wielkie. Niemniej, formy obecne też są "do przyjęcia".
Trąby Płoskinia 1~2 Groß Tromp pruskie --
  • Dawniej Deutschtromp (Trąby Niemieckie).
  • Patrz wyżej: Trąbki.
Wysoka Braniewska Płoskinia 5 Hogendorf niemieckie Stolity Wieś wzmiankowana w 1317 jako Stolgiten (-g- chyba oznacza palatalizację, stąd moja polonizacja Stolity, chociaż Gerullis porównuje tę nazwę do lit. stulgys "słonka"). Lepiej oddać tę pruską nazwę, zamiast tłumaczyć nazwę niemiecką.
Bardyny Wilczęta 2 Baarden pruskie -- 1282 Bardin, 1323 Bardyn
Bronki Wilczęta 5 Breunken niemieckie Skułtyny Nazwa polska Bronki naśladuje n. niem. Breunken (od niem n. os. Breunig), ale miejscowość posiadała starszą nazwę pruską, zapisaną jako Sultingen, Scultingen (1348), por. wieś Skułty koło Miłomłyna.
Chmielówka Wilczęta 2 Hopfenbruch niemieckie --
Dębień Wilczęta 3 Louisenwalde niemieckie --
Dębiny Wilczęta 3 Borchertsdorf niemieckie --
  • Leyding (1946) podaje powojenne spolszczenie n. niem. jako Burkarty - może warte wprowadzenia, zamiast obecnej, nieuzasadnionej formy?
  • Rymut (NMP vol. 2) podaje tu też nazwę Krungsten, niewątpliwie pruskiego pochodzenia, padającą w dokumentach. Obarcza ją jednak wykrzyknikiem (jako błąd?), ale w żaden sposób jej nie wyjaśnia.
Gładysze Wilczęta 5 Schlodien pruskie Skłodyny Mimo pruskiego pochodzenia nazwy wsi, po wojnie nadano nową, ahistoryczną nazwę Gładysze. Zamiast tego, wypadałoby spolszczyć nazwę oryginalną.
Górski Las Wilczęta 2 Guhrenwalde hybryda (prus. + niem.) -- Człon Górski w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. góra, tylko od nazwy wsi Góry (pruskiego pochodzenia), p. niżej.
Góry Wilczęta 1 Guhren pruskie --
Jankówko Wilczęta 3 Hensels niemieckie --
Karpówek Wilczęta 3 Mutersegen niemieckie --
Księżno Wilczęta 2 Fürstenau niemieckie --
Lipowa Wilczęta 3? Lipprode niemieckie (hybryda?) -- Czy pierwszy człon n. niem. jest pruski? (por. różne inne pruskie toponimy z członem Lip-)
Ławki Wilczęta 2 Lauck pruskie -- SGKP podaje nazwę polską jako Łąk, ale obarcza ją znakiem zapytania - forma to raczej zmyślona, zresztą niepoprawna językowo. Forma Ławki, zgodna z licznymi spolszczeniami nazw pruskich, które asymilują prus. -lauks jako -ławki, jest formą jedynie poprawną. Nazwa ta zresztą jest równa prus. ap. lauks "pole".
Nowica Wilczęta 4 Neumark niemieckie Nowy Targ
Słobity Wilczęta 4 Schlobitten pruskie Żłobice
  • 1344 Slobit, Slabite; 1349 Slowitten
  • W przedwojennych źródłach nazwa jest spolszczana jako Żłobice (u Chojnackiego Żłobity). O ile ta forma nie jest sztuczna, można by ją przywrócić. Z drugiej strony, ustalona przez KUNM forma Słobity jest o wiele bliższa pruskiemu oryginałowi i zdecydowanie lepiej oddaje staropruskie pochodzenie nazwy.
  • Inną formą, używaną zaraz po wojnie (jako nazwa stacji kolejowej) jest Słowicin, chyba oparta na zapisie z 1349 r. albo sztucznie "zesłowiańszczona".
Sopoty Wilczęta 2 Seepothen pruskie -- 1402/08 Sapoten, 1413 Sopoythen
Sośnica Wilczęta 3 Friedrichshof niemieckie --
Spędy Wilczęta 2 Spanden pruskie --
Stare Siedlisko Wilczęta 3 Ebersbach niemieckie --
Tatarki Wilczęta 3 Spitzen niemieckie --
Wilczęta Wilczęta 6 Deutschendorf niemieckie Niemce Na niektórych starych mapach pojawia się spolszczenie Niemce. Trudno stwierdzić, czy kiedykolwiek takie spolszczenie istniało wśród ludności warmińskiej (brak na to dowodów), prędzej to wymysł kartografów. Niemniej, lepsze to od ahistorycznej, nieuzasadnionej nazwy Wilczęta.

Powiat iławski (d. suski)

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu nowomiejskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Iława Iława (miasto) 1 Deutsch Eylau pruskie --
  • Nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. Īlawa). Człon Deutsch ("niemiecka"), obecny w niemieckiej postaci nazwy, odróżnia tę miejscowość od Iławki al. Pruskiej Iławy (niem. Preußisch Eylau), położonej w obecnym obw. królewieckim (pod sztuczną rosyjską nazwą "Bagrationovsk"), tuż za sztuczną granicą polsko-rosyjską.
  • Od 1999 (i wcześniej w latach 1959-75) siedziba powiatu. Przed 1959 i w okresie przedwojennym stolicą odpowiadającego powiatu był Susz.
Gródek Iława (miasto) 6 Klein Werder niemieckie Ostrówek Z tego, co udało mi się ustalić, powojenna nazwa tej części Iławy to "Gródek". Nazwa ta, nieumotywowana historycznie, dzisiaj już chyba nie znajduje użycia. W opracowaniach przedwojennych spotykamy polską nazwę Ostrówek, którą chyba warto przypomnieć.
Wesołówka Iława (miasto) 3 Freundshof niemieckie -- Nazwa urzędowa. Dzisiaj obszar tej dawnej miejscowości jest raczej określany jako "Osiedle Ostródzkie" (tylko czy ta nazwa jest równoznaczna z dawną "Wesołówką"?).
Wielka Żuława Iława (miasto) 4 Groß Werder niemieckie Ostrów Źródła przedwojenne notują nazwę Ostrów. Używana obecnie nazwa Wielka Żuława jest wtórnym, dosłownym tłumaczeniem n. niem.
Kisielice Kisielice 1 Freistadt niemieckie --
  • Dawniej też: Kisielec (w starej literaturze).
  • Nazwa Kisielice oryginalnie polska (słowiańska). Istnieje od przynajmniej XV w., obocznie do n. niemieckiej (zaświadczonej wiek wcześniej).
Witowo Kisielice (cz. miasta) 1 Vitowo polskie -- Nazwa południowego przedmieścia Kisielic. Została oficjalnie zniesiona w 2003 roku, zapewne nie funkcjonowała w powszechnym obiegu (brak potrzeby dzielenia tak niewielkiego miasta na dzielnice).
Susz Susz 1 Rosenberg niemieckie --
  • Nazwa Susz od wieków istnieje przynajmniej od XV w., obocznie do n. niemieckiej. Przypisuje się jej staropruskie pochodzenie (rekonst. Susē), prawdopodobnie od jakiejś stprus. nazwy osobowej.
  • Od XIX w. do 1958 stolica powiatu. Mimo to, siedziba reaktywowanego powiatu została ahistorycznie umieszczona w Iławie.
Zalewo Zalewo 1 Saalfeld niemieckie --
  • Dawniej też: Zełwałd
  • Nazwa niemiecka przeniesiona przez osadników z Turyngii, od położonego tam dużego miasta. Nazwa spolonizowana jako Zełwałd, następnie Zalewo.
  • Miasto leży nad jeziorem o pięknej staropruskiej nazwie Ewingi (niem. Ewing-See). Bywa ono też znane pod wtórną nazwą "Jezioro Zalewskie", co należy zwalczać.
Borek Iława 1 Borreck polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Hochfelde.
Dąbrowa Iława 1 Damerau polskie -- Dawniej też: Damry (Kętrzyński).
Dół Iława 1 Daulen pruskie lub słowiańskie --
  • NMP (t. II, s. 414) uważa tę nazwę za polską, chociaż nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia.
  • Położone obok wsi Jez. Iławskie, zwane było też Jeziorem Dolskim (niem. Eylenz-See albo Daulen-See).
Drwęca Iława 3 Forsthaus Stenkendorf niemieckie --
  • Leśniczówka, należąca do Stanowa. Jej przedwojenna nazwa jest bezpośrednim nawiązaniem do nazwy tej wsi.
  • Nadana po wojnie nazwa Drwęca ponowiona od rzeki, nad którą leży miejscowość.
Dziarnówko Iława 1 Klein Seehren pruskie --
  • 1317 Sernauken, 1333 Sernauken. Nazwa pochodzenia pruskiego.
  • Dawniej też: *Dziarnówki Małe (?), p. niżej Dziarny.
Dziarny Iława 1 Groß Seehren pruskie --
  • 1338 Sernawischen, 1436 Sernau. Nazwa staropruska.
  • Dawniej też: *Dziarnowo (?), Dziarnówki Wielkie (1667-72 Zarnowki Wielkie, odczytywane też jako "Żarnówki").
Emilianowo Iława 2 Emilienhof niemieckie --
Franciszkowo Iława 5 Freudenthal-Gut niemieckie Wesołowo
  • Nazwa niem. pochodna od sąsiedniej miejscowości Freudenthal (ob. Franciszkowo Dolne, p. niżej), przed wojną zwanej po polsku Nowe Wybudowanie.
  • Początkowo po wojnie Freudenthal i Freudenthal-Gut nazywano po polsku Wesołowo i Wesołówko, tłumacząc znaczenie nazwy niemieckiej (ludową polską nazwę "Nowe Wybudowanie" zignorowano). Ostatecznie przyjęto jednak "Franciszkowo" Górne i Dolne (dookreślenie "Górne" nie przetrwało). Nazwa ta nie ma uzasadnienia. Ponieważ trudno od historycznej polskiej nazwy Nowe Wybudowanie utworzyć derywat (a brak znanej przedwojennej polskiej nazwy dla Freudenthal-Gut), proponuję przywrócenie nazwy "Wesołowo", jako ukłon w stronę nazwy niemieckiej. Do rozważenia mógłby być też wariant "Nowe Wybudowanie Drugie".
Franciszkowo Dolne Iława 6 Freudenthal niemieckie Nowe Wybudowanie Wieś Freudenthal ludność polska określała mianem Nowe Wybudowanie ("wybudowanie" to północnopolskie określenie kolonii, przysiółka). Po wojnie zignorowano ten fakt, używając początkowo nazwy "Wesołowo", a następnie "Franciszkowo (Górne i Dolne)". Nazwa obecna nie ma żadnego uzasadnienia, a do tego jest niezgodna z tradycją. Należy więc bezzwłocznie przywrócić autentyczną polską nazwę Nowe Wybudowanie. Tworzy to pewien problem w kwestii pochodnej nazwy sąsiedniej wsi, o czym wyżej.
Frednowy Iława 1 Frödenau niemieckie
Gałdowo Iława 1 Goldau pruskie -- 1355 Goldowe.
Gardzień Iława 1 Garden pruskie al. słowiańskie -- Dawniej też: Gardy, Gardzin (formy raczej wtórne).
Gromoty Iława 1 Gramten pruskie -- 1437 Grammeth.
Gulb Iława 1 Gulbien pruskie --
  • Poprawna odmiana: Gulb - do Gulbi (r. żeński, jak Gołdap).
  • Nazwa pruska od gūlbs - łabędź. Notowana przez Leydinga nazwa Łabędno to zapewne sztuczne tłumaczenie.
Jachimówka Iława 2 Joachimsthal niemieckie --
Jażdżówki Iława 1 Jadziowken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Seefriede.
Jezierzyce Iława 1 Geserich pruskie (hydronimiczne) -- Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora Jeziorak (niem. Geserich-See), zwanego dawniej po polsku także Jezierzyce. Nazwa jest pruskiego pochodzenia, w języku polskim silnie adideowana. Nazwa wsi utrwala starszą polską postać nazwy jeziora.
Jeziorno Iława 3 Schöneck niemieckie -- Oboczna nazwa: Pięć-Jeziorno ("potworek językowy", lepiej go unikać). Brak historycznej nazwy polskiej.
Julin Iława 2 Julienhof niemieckie --
Kaletka Iława 4 Kalittken polskie Kalitka
  • Nazwa w latach 1938-45: Kallitten.
  • Z zapisów i tradycji przedwojennej wynika jednoznacznie forma Kalitka. Taką formę też przyjął po wojnie KUNM, tak więc używana dziś "Kaletka" jest wynikiem jakiegoś przeinaczenia (hiperpoprawność?). Warto to naprostować.
Kałdunki Iława 6 Klein Schönforst niemieckie Szonforst Mały
  • Po więcej wyjaśnień, patrz niżej Kałduny.
  • Miejscowość włączona w skład Rudzienic, stąd używana często nazwa Rudzienice-Kałdunki. Jestem przeciwnikiem takiego nazewnictwa (a także łączenia miejscowości).
Kałduny Iława 6 Groß Schönforst niemieckie Szonforst Wielki Nazwa Kałduny (a także sąsiednie Kałdunki), wprowadzona po wojnie, pochodzi od nazwy jeziornej Kałdun lub Kałdunek (niem. Groß, Klein Kaldunen-See). Nazwa jest prawdopodobnie staropruskiego lub polskiego pochodzenia (por. polskie gw. kałdun - "brzuch" lub "pieróg, kołdun". Znane też jako n. osobowa). Niemniej, nie jest to historyczna nazwa tych miejscowości, ale sztucznie przeniesiona nazwa jeziora. Przed wojną nazwę niemiecką spolszczano jako Szonforst, co wypadałoby przywrócić na mapę.
Kamień Iława 1 Stein niemieckie --
  • Pierwotnie: Łabędź (1335). Nazwa Stein pojawia się niedługo później.
  • Współcześnie miejscowość podzielona na Kamień Duży i Mały, przed wojną była to jedna miejscowość.
Kamionka Iława 4 Steinersdorf (Groß, Klein) niemieckie Kamionki (Silma?)
  • Nazwa wsi Kamionka kontynuuje niemiecką Groß Steinersdorf - ta jednak po polsku nazywała się Kamionki. Powojenna zmiana rodzaju gramatycznego niejasna, chyba wypadałoby to naprostować. Ponadto, do wsi przyłączono także przedwojenną Klein Steinersdorf, która w tradycji polskiej nosiła nazwę Silma - od pobliskiego jeziora, nazwa pochodzenia staropruskiego. Można by rozważyć wprowadzenie nazwy Silma dla współczesnej wsi, jako starszej i ciekawszej (spolszczenie "Kamionki" to chyba wymysł Kętrzyńskiego?).
  • Wieś Groß Steinersdorf powstała na pruskim polu osadniczym Sogar (1294).
Karaś Iława 1 Karasch polskie --
Karłowo Iława 1 Karlau polskie -- Część wsi Rudzienice, często używana nazwa Rudzienice-Karłowo - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa.
Katarzynki Iława 1 Katarschinken polskie -- Późniejsza, urzędowa n. niem: Neukrug (kiedy wprowadzona?).
Kozianka Iława 1 Kosanken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinsehren-Abbau.
  • Dawniej też: Kożanka (-ż- jako hiperpoprawność lub pod wpływem gwarowym).
Kwiry Iława 1 Quirren pruskie --
Laseczno Iława 6 Groß Herzogswalde niemieckie Rycwałd Oboczna (ludowa) n. niem: Retzwalde (stąd przedwojenne spolszczenie). Obecna nazwa jest chrztem KUNM.
Laseczno Małe Iława 6 Klein Herzogswalde niemieckie Rycwałdzik
  • Po więcej wyjaśnień: patrz wyżej.
  • Krótko po wojnie, Leyding odnotowuje polską formę Osiniec - ta się jednak ostatecznie nie przyjęła.
Lowizowo Iława 1 Luisenseegen niemieckie -- Obocznie: Łowizowo. Nie wiem, która nazwa obowiązuje obecnie, obie są spotykane w opracowaniach przedwojennych (Lowizowo częściej).
Ławice Iława 1 Hansdorf niemieckie --
  • Polska nazwa Ławice pojawia się u Kętrzyńskiego. Niepewnego początku.
  • Leyding odnotowuje formę Januszkowo, opartą na niemieckiej (por. 1325 Hannusdorf). Nie notowana wcześniej, może jego twór.
Makowo Iława 3 Melchertswalde niemieckie --
Mały Bór Iława 1 Klein Heide niemieckie -- Miejscowość Papiernia wydzielona z Małego Boru.
Mątyki Iława 1 Montig pruskie -- Dawniej też pisane: Montyki.
Mózgowo Iława 1~4 Mosgau słowiańskie (Mozgowo)
  • Przed wojną raczej: Mozgowo (bez "ó").
  • Pierwotnie: 1323 Nosgowicz, 1393 Nosgwicz, Nosowicz - chyba Mozgowice al. Nozgowice.
Nejdyki Iława 1 Neuguth niemieckie --
Nowa Wieś Iława 1 Neudorf niemieckie --
Nowy Ostrów Iława 1 Neu Werder niemieckie --
Owczarnia Iława 1 Schäferei niemieckie -- Cześć wsi Gałdowo, nie wiem na ile jej nazwa funkcjonuje.
Pikus Iława 1 Pikus pruskie? -- Przydałyby się informacje etymologiczne.
Prasneta Iława 1 Hütte niemieckie --
  • Niem. też Alt-Hütte.
  • Nazwa Prasneta pojawia się u Kętrzyńskiego. Pochodzenie tej nazwy jest niejasne, nie figuruje też ona w żadnych starych dokumentach. NMP (t. IX, s. 234) uważa tę nazwę za sztuczną, aczkolwiek być może ma ona jakiś związek z nazwą położonej nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) wsi Praszki (niem. Prassen, patrz niżej).
Praszki Iława 4 Prassen pruskie? Prasy
  • U Chojnackiego Prasy. Dla obowiązującej formy Praszki nie znajduję uzasadnienia.
  • Potrzebne zapisy źródłowe i informacje etymologiczne. Identyczna n. Prassen (ob. Prosna) niedaleko Sępopola uchodzi za pruską.
Przejazd Iława 6 Freydeck niemieckie Frejdyki
Radomek Iława 1 Klein Radem słowiańskie --
Rodzone Iława 1 Deutsch Rodzonne polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Rosen.
Rudzienice Iława 1 Raudnitz pruskie -- Dawniej też: Rudzicz, Rudziąż. Nazwa Rudzicz najczęstsza w przedwojennych opracowaniach.
Sarnówek Iława 6? Lannoch polskie? Łanioch
  • Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwalge.
  • Obie nazwy - Sarnówek i Łanioch można spotkać w użyciu, przy czym częstsza wydaje się być postać Sarnówek (taka też widnieje w nazwie położonego tam ośrodka wypoczynkowego, należącego do TVP). Jednak to nazwa Łanioch wydaje się być poprawniejsza - jako, że jest wyraźnie związana z przedwojenną postacią Lannoch. Nie wiem jednak, jaka jest dokładnie etymologia tej nazwy - czy Łanioch to postać pierwotna? Fakt, że nazwę zmieniono w czasach hitlerowskich sugeruje, że mogła być ona kojarzona jako polska.
Sąpy Iława 1 Sumpf niemieckie --
Segnowy Iława 1 Seegenau niemieckie --
Siemiany Iława 6 Schwalgendorf niemieckie Szwałkowo Spolszczona nazwa Szwałkowo pojawia się na mapie z 1918 roku. Istnieje co prawda ryzyko pomyłki z położoną w tej samej gminie wsią Szwałowo, ale i tak jest to lepsza nazwa niż obecna, będąca typowym pseudoimiennym chrztem KUNM.
Skarszewo Iława 4 Scharschau pruskie Szarzewo
  • Nazwa pruska, pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego dziś jez. Karaś (niem. Scharschau-See albo Karrasch-See), od miejscowości Karaś (p. wyżej). Najstarszy zapis nazwy jeziora to: 1324 Sersaw, co Przybytek rekonstruuje jako *Skersaws.
  • Przyjęta przez KUNM nazwa Skarszewo, chociaż teoretycznie nienaganna (i bliska formie pruskiej, rekonstruowanej przez Przybytek), ma jednak starsze odpowiedniki. Ceynowa (XIX w.) notuje spolszczoną nazwę Szarszewo, a Leyding - Szarzewo (dla wsi oraz jeziora, obocznie Szerzawa). Mamy więc z pewnością do czynienia z nazwą przedwojenną, ludową, której nazwa obecna nie odzwierciedla.
  • Miejscowość Różek wydzielona z Siemian.
Smolniki Iława 1 Alteiche niemieckie -- Wcześniejsza nazwa niemiecka (przed 1858): Theerofen. Powód zmiany nazwy niejasny. Nazwa polska jest tłumaczeniem starszej n. niemieckiej.
Solniki Iława 2 (1?) Zollnick słowiańskie? -- Potrzebne informacje etymologiczne dot. nazwy niemieckiej.
Stanowo Iława 3 Stenkendorf niemieckie --
Starzykowo Iława 2~3 Groß Stärkenau niemieckie -- Osada Strakowo wydzielona ze Starzykowa. Jej nazwa jest chyba obocznym, nieoficjalnym powojennym spolszczeniem niemieckiej nazwy tej wsi.
Stęgwica Iława 2 (1?) Stengwitz pruskie (spolonizowane)? -- Potrzebne więcej informacji i zapisy źródłowe. Nazwa zdaje się pochodzić od nazwy jeziora.
Stradomno Iława 1 Stradem pruskie --
Szałkowo Iława 2 Schalkendorf niemieckie --
Szczepkowo Iława 1 Louisenhof niemieckie -- Nazwa polska Szczepkowo jest pierwotną nazwą tej wsi. Zniemczona postać tej nazwy to Szepkau, nie obowiązująca oficjalnie.
Szeplerzyzna Iława 1 Schönerswalde niemieckie -- Nazwa polska jest przedwojenna. Nie do końca jasna, zapewne twór od nazwiska.
Szwalewo Iława 2 Alt Schwalge niemieckie? --
  • Do 2005 (?) roku: Stare Swale. Tak według ustaleń KUNM. Potrzebne informacje etymologiczne, które pozwoliłyby rozstrzygnąć, który wariant nazwy jest lepszy. Może nazwa jest pruskiego pochodzenia?
  • Miejscowość leży nad jeziorem Urowiec (niem. Urowiecz-See, zmienione w czasach hitlerowskich na Schwalger-See). Należy bezwzględnie tępić wtórną, niepoprawną nazwę "Jezioro Siemiańskie".
Szymbark Iława 1 Schönberg niemieckie -- Dawniej też: Szenburk.
Tchórzanka Iława 1 Languth niemieckie -- Nazwa polska stara, istniała obocznie do niemieckiej. Być może pierwotna.
Tłokowisko Iława 3 Brunstplatz niemieckie --
Tynwałd Iława 1 Tillwalde niemieckie --
Urwisko Iława 2 Urwiese niemieckie --
Wiewiórka Iława 1 Susannenthal niemieckie -- Nazwa polska jest stara (również nieofic. niem. Wiewiorken), być może pierwotna.
Wikielec Iława 1 Winkelsdorf niemieckie --
Wilczany Iława 1~4 Wolfsdorf niemieckie (Wilczan) W opracowaniach przedwojennych raczej Wilczan (w liczbie poj.). Pluralizacja powojenna, ale być może ludowa.
Windyki Iława 1 Windeck niemieckie? --
Wola Kamieńska Iława 3 Stein-Kaspendorf niemieckie --
  • Niem. też Kaspendorf (bez członu relacyjnego).
  • Powojenna nazwa polska, nadana przez KUNM, chociaż nie ma bezpośredniego związku z nazwą niemiecką, zachowuje jej relacyjny charakter w odniesieniu do wsi Kamień (p. wyżej).
Ząbrowo Iława 1 Sommerau niemieckie? --
Zazdrość Iława 1 Zazdrosz polskie -- Nazwa w latach 1865-1945: Bonin. Dość ciekawa zmiana nazwy.
Biskupiczki Kisielice 1 Bischdorf niemieckie --
Butowo Kisielice 1 Bauthen pruskie -- 1285 Buthowe, 1326 Buthow.
Nowy Folwark Kisielice 1 Neu Vorwerk niemieckie --
Stary Folwark Kisielice 1 Alt Vorwerk niemieckie --
Galinowo Kisielice 1 Gallnau pruskie -- Pierwotnie: Czemayn (1302). Również nazwa pruska.
Goryń Kisielice 1 Guhringen pruskie -- 1293 Goryn, 1314 Gorin.
Jędrychowo Kisielice 1 Heinrichau niemieckie --
  • Dawniej też: Henrykowo.
Kantowo Kisielice 2?? Kantershof (?) niemieckie (?) -- Na niemieckich przedwojennych mapach miejscowość jest bezimienna (najprawdopodobniej kolonia Gorynia). Nazwa Kantershof pochodzi ze źródeł internetowych, a więc jest niepewna.
Klimy Kisielice 6 Harnau niemieckie Harnowo
  • Pierwotnie niem. Hermenau.
  • Pol. przedwojenne: Harnowo, Hermanowo. Nazwa powojenna Klimy bez uzasadnienia.
Limża Kisielice 1 Limbsee pruskie -- 1326, 1329 Lynsen.
Łęgowo Kisielice 1 Langenau niemieckie -- Dawniej też: Łęgnowo, Lęgowo.
Łodygowo Kisielice 1 Ludwigsdorf niemieckie --
  • Dawniej dwie miejscowości: Łodygowo Małe i Wielkie (Klein, Gross Ludwigsdorf)
  • Pierwotnie: Scharnot (1285), Scharnothen (1293). Jest to nazwa staropruska (rekonst. *Skarn-ōt-), na jej podstawie Leyding postuluje pol. Szaroty, ale to sztuczność. Wieś jest jedną z najstarszych w okolicy.
Ogrodzieniec Kisielice 6 Neudeck niemieckie Nejdak Przedwojenną nazwę wsi utrwala leśniczówka o nazwie Nojdek (chociaż lepszą nazwą byłoby Łęgowo-Leśnictwo - przed wojną była to część Łęgowa). Przedwojenne spolszczenie brzmiało Nejdak, co KUNM zastąpiła sztucznym chrztem "Ogrodzieniec".
Pławty Małe Kisielice 1 Klein Plauth pruskie --
Pławty Wielkie Kisielice 1 Groß Plauth pruskie --
Sobiewola Kisielice 1 Sobiewolla polskie -- Nazwa w latach 1913-45: Eigenwill.
Trupel Kisielice 1 Traupel pruskie -- 1280 Tropil, 1371 Trupil.
Wałdowo Kisielice 1 Waldau niemieckie --
Wola Kisielice 1 Wolla polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Willenfeld.
Adamowo Susz 3 Adolfshof niemieckie --
Babięty Małe Susz 1 Klein Babenz pruskie lub słowiańskie --
  • Dawniej też: Babieniec Mały.
Babięty Wielkie Susz 1 Groß Babenz pruskie lub słowiańskie --
  • Dawniej też: Babieniec Wielki.
  • 1367 Bobenicz, 1373 Bobencz.
Bałoszyce Susz 1 Groß Bellschwitz prawdop. słowiańskie --
  • 1316 Belzicz, 1484 Belczytz. Postać Bałoszyce jest z pewnością wtórna, postać pierwotna jest jednak trudna do odtworzenia ze względu na zgermanizowane zapisy.
  • U Leydinga: Białoszyce, Bielszowice - są to chyba sztuczne próby odtworzenia postaci najstarszej.
  • Ceynowa z kolei podaje postać Belszwice, utworzoną na podstawie formy niemieckiej.
Bałoszyce Małe Susz 1* Klein Bellschwitz prawdop. słowiańskie (Bałoszyczki)
  • Więcej informacji: patrz wyżej.
  • W źródłach przedwojnnych raczej Bałoszyczki. Taka postać zdaje się być sensowniejsza, ze względu na to, że nazwę sąsiedniej wsi ustalono jako Bałoszyce, a nie Bałoszyce Wielkie.
Boleszów Susz 3 Wilhelmswalde niemieckie -- Może lepsza byłaby jakaś nazwa, nie będąca chrztem pseudoimiennym?
Bornice Susz 1 Bornitz pruskie lub słowiańskie -- Dawniej też: Borznice.
Bronowo Susz 1 Groß Brunau polskie? -- Dawniej też: Brunowo.
Brusiny Susz 2* Groß Brausen niemieckie? (Brusiny Wielkie) 1321 Brusen, 1338 Brusin. Przyjęta po wojnie polska nazwa zdaje się nawiązywać do zapisu z 1338, ale może jednak poprawniejszą etymologicznie formą byłyby Brusy? Tradycyjnej formy brak.
Brusiny Małe Susz 2 Klein Brausen niemieckie? --
Chełmżyca Susz 5 Kölmsee hybryda (prus. + niem.) Kołmin
  • 1336 Colmin, 1401 Colmen, Kaelmen.
  • Przyjęta po wojnie forma Chełmżyca, to potworek językowy, niesłusznie nawiązujący do n. Chełmża (niem. Kulmsee). W rzeczywistości mamy tu do czynienia z nazwą staropruską, ponowioną z nazwy pobliskiego jeziora (zwanego Kołm lub Kolmowo). Nazwę wsi należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora, opierając się na formie pruskiej.
Czerwona Woda Susz 1 Rothwasser niemieckie --
Dąbrówka Susz 3 Muttersegen niemieckie --
Dolina Susz 3 Vogtenthal niemieckie --
Emilianowo Susz 2 Emilienhof niemieckie --
Fabianki Susz 2 Emilienhof niemieckie --
Falknowo Susz 1 Groß Falkenau niemieckie --
  • 1448 Wyelhnyow - odczytywane Wielniów. Zapewne wcześniejsza adaptacja n. niemieckiej.
Falknowo Małe Susz 1* Klein Falkenau niemieckie (Falknówko) Przed wojną raczej Falknówko. Taka forma miałaby więcej sensu, ze względu na brak dookreślenia Wielkie w nazwie Falknowa.
Grabowiec Susz 4? Buchfelde niemieckie Grabowo
  • Chojnacki podaje nazwę polską: Grabowo. Jako, że nazwa ta nie pojawia się w żadnym wcześniejszym źródle, być może jest to sztuczność. Niemniej jednak, postać przyjęta przez KUNM jest bez wątpienia modyfikacją przekazu Chojnackiego, więc może warto przywrócić postać wcześniejszą, przedwojenną?
  • Oprócz tego, warto nadmienić, że Leyding notuje bardziej dosłowne tłumaczenie n. niem.: Bukowiec.
Huta Susz 1 Hütte niemieckie --
Jakubowo Kisielickie Susz 1* Jakobau polskie (Jakubowo)
Janowo Susz 6? Baadeln niemieckie? Watlewo
  • Nazwa Baadeln tajemnicza - czasem uważana za niemiecką (i zestawiana z niem. nazwami os. Badel, Battel), chociaż nie wykluczałbym też pochodzenia pruskiego, od zaświadczonej prus. n. os. Beydil (por. zapis 1400 Beydelsche See - jezioro k. Watlewa/Janowa, obecnie bagno).
  • Nazwę niem. spolonizowano jako Watlewo. Pojawia się ona dopiero u Leydinga, ale niewykluczone, że ma korzenie przedwojenne (zwłaszcza, że jest ona dość mocno przekształcona w stosunku do oryginału). Nazwa ta była używana jeszcze długo po wojnie, mimo odgórnego ustalenia sztucznej nazwy Janowo, więc tym bardziej należałoby ją uszanować. Z drugiej strony, jeżeli nazwa ta miałaby być tworem powojennym, a nazwa oryginalna miałaby być pruska, to możnaby rozważyć inną polonizację n. oryginalnej, np. Badle. Tak czy inaczej, nie ma sensu utrzymywać ahistorycznej nazwy Janowo.
Januszewo Susz 1 Januschau polskie -- Pierwotnie: *Jeniszowo (1312 Jenischau). Forma ta wykazuje cechy gwarowe.
Jawty Małe Susz 1 Klein Jauth pruskie --
Jawty Wielkie Susz 1 Groß Jauth pruskie -- 1287 Jautin.
Kamieniec Susz 1 Finckenstein niemieckie --
  • Pierwotnie: Halbendorf alias Media Villa (1321). Być może pol. *Półwieś.
  • Polska forma Kamieniec spotykana od XIX w., zapewne połowiczne tłumaczenie n. niem.
Karolewo Susz 2 Karlswalde niemieckie --
Krzywiec Susz 3 Freiwalde niemieckie --
Lisiec Susz 2 Fuchsmühle niemieckie --
Lubnowy Małe Susz 1 Klein Liebenau niemieckie (hydronimiczne?) -- Dawniej też: Lignowy, Lignowo Małe.
Lubnowy Wielkie Susz 1 Groß Liebenau niemieckie (hydronimiczne?) --
  • Dawniej też: Lignowy, Lignowo Wielkie.
  • Nie wykluczałbym hydronimicznego pochodzenia nazwy, od n. rz. Liwy (niem. Liebe). Wsie nie znajdują się bezpośrednio nad rzeką, ale w pobliżu.
Michałowo Susz 1 Michelau polskie --
Nipkowie Susz 1 Groß Nipkau pruskie? -- 1361 Nypekaw.
Olbrachtowo Susz 1 Groß Albrechtau niemieckie -- Dawniej też: Albrachtowo, Albrechtowo.
Olbrachtówko Susz 1 Klein Albrechtau niemieckie -- Dawniej też: Albrachtówko, Albrechtówko.
Piaski Susz 2 Sandberg niemieckie --
Piotrkowo Susz 1 Peterkau polskie --
Redaki Susz 6 Charlottenwerder niemieckie Szarłatowo
  • U Ceynowy pojawia się nazwa Szarłatowo.
  • Przydałyby się jednak informacje, co do genezy powojennej nazwy Redaki. Brzmi dość intrygująco i nietypowo, jak na chrzest KUNM. Może ma jakieś uzasadnienie?
Róża Susz 2 Rosenhain niemieckie --
Różanki Susz 3 (2?) Rasenfeld niemieckie -- Powojenna n. polska wynika zapewne z błędnego odczytania nazwy Rasenfeld jako Rosenfeld (aczkolwiek może taka interpretacja ma jakieś uzasadnienie? Nie dysponuję dokumentacją).
Różnowo Susz 1 Rosenau niemieckie -- Osada Rumunki wydzielona z Różnowa lub powstała po wojnie. Brak jej na przedwojennych mapach.
Rudniki Susz 5 Liebenbruch niemieckie (hydronimiczne) Liwskie Bagno Wieś leży nad rzeką Liwą (Liebe), której nazwa ma starożytne, pruskie pochodzenie. Wypadałoby ten źródłosłów zachować.
Stawiec Susz 5 Merinoß niemieckie (internacjonalizm) Merynos
  • Osada (dawny folwark) znajduje się nad jeziorem Merynos (niem. Merinoß-See), którego nazwa pochodzi od nazwy rasy hodowanych tam niegdyś owiec. Nazwę miejscowości należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora.
  • Jezioro Merynos nosiło również nazwę Olszan (Olszansee), polskiego pochodzenia.
Ulnowo Susz 1 Faulen niemieckie --
  • Dawniej też: Falewo.
  • 1321 Wulowe - nazwa uważana w literaturze za niemiecką. Spolonizowana jako Ulnowo lub Falewo.
Wądoły Susz 3 Friedrichsburg niemieckie --
Wiśniówek Susz 3 Neu Vorwerk niemieckie -- Miejscowość przed wojną była zapewne częścią Jawt Wielkich - na mapie Meßtischblatt z 1898 widnieje jako Neu Vorwerk (Nowy Folwark), zaś na wersji z 1938 jest bezimienna. Niektóre źródła internetowe podają nazwę Weizenfelde, ale nie udało mi się dowieść jej autentyczności.
Zieleń Susz 4 Grünhof niemieckie Zielony Dwór U Ceynowy: Zielony Dwór.
Zofiówka Susz 2 Sophienwalde niemieckie --
Żakowice Susz 2 Schakenbruch niemieckie -- Potrzebna informacja, co do genezy członu Schaken- (może być pruski, aczkolwiek prawdopodobnie to nazwisko). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie.
Bajdy Zalewo 2 Boyden pruskie --
Barty Zalewo 1 Barten pruskie --
Bądki Zalewo 2 Bündtken pruskie -- 1543 Bundicken.
Bednarzówka Zalewo 2 Böttchershof niemieckie --
Boreczno Zalewo 6 Schnellwalde niemieckie Szniewałd Przed wojną: Szniewałd. Leyding notuje co prawda Śniegwałd, ale wolę trzymać się formy o przedwojennej tradycji.
Brzeziniak Zalewo 2 Birkenthal niemieckie --
Bukowiec Zalewo 1 Bukowitz polskie -- Oboczna n. niem. Mottitscher Winkel (od miejs. Matyty - p.).
Dajny Zalewo 2 Deunen pruskie --
Dobrzyki Zalewo 3 Weinsdorf niemieckie -- Pierwotnie niem. Wigandesdorf (zlatynizowane Wygando villa [1304]).
Duba Zalewo 3 Leißnersberg niemieckie (Dauby?)
  • Miejscowość leży nad jeziorem Dauby (niem. Duben-See), którego nazwa ma staropruskie pochodzenie. Nadana po wojnie nazwa Duba nawiązuje do tego faktu, nie jest to jednak historyczna nazwa tej wsi (ta od początku nazywała się Leißnersberg). Nazwę można było ustalić konsekwentnie z nazwą jeziora.
  • Z drugiej strony, można mieć zastrzeżenia, co do polskiej formy nazwy jeziora - ustalono ją jako Dauby, co razi od razu nietypowym dla języka polskiego dyftongiem -au- (ten w przyswojeniach pruskich nazw był często zastępowany przez -u-). Co prawda, nazwa w takiej formie nie jest niemożliwa, ale fakt, że w języku niemieckim nazwa Dauben-See wyewoluowała do Duben-See może sugerować wpływ języka polskiego (Niemcy zwykle zachowują dyftong -au). Oznaczałoby to, że okoliczna ludność nazywała to jezioro Duby (lub podobnie), co nie zostało jednak utrwalone w dokumentach. Wówczas nazwa wsi mogłaby zostać bez zmiany.
Gajdy Zalewo 2 Goyden pruskie --
Girgajny Zalewo 2 Gergehnen pruskie -- 1315 Girgeine.
Gubławki Zalewo 1~2 Gablauken pruskie --
  • ok. 1400 Gubelawken.
  • Chojnacki co prawda podaje Gabławki (opierając się na formie niemieckiej), jednak nie jest to chyba forma oparta na ludowym użyciu. Ostateczna forma Gubławki, nadana przez KUNM, nawiązuje do pierwotnej, pruskiej postaci nazwy (rekonst. *Gubelauks), a więc nie można jej uznać za złą.
Huta Wielka Zalewo 2? Albrechtswalde niemieckie -- Leyding notuje oboczną n. niem. Groß Hütte. To uzasadniałoby nazwę obecną.
Janiki Małe Zalewo 2 Klein Hanswalde niemieckie -- Patrz niżej.
Janiki Wielkie Zalewo 2 Groß Hanswalde niemieckie -- W XIV w. odnotowana forma Joniken (1375), którą należy uznać za pruską. Stąd powojenna n. polska.
Jaśkowo Zalewo 1 Jäskendorf hybryda (pol. + niem.) --
Jerzwałd Zalewo 1 Gerswalde niemieckie -- Z okolicami Jerzwałdu utożsamia się staropruską nazwę Keysen (1272).
Jezierce Zalewo 3 Haack niemieckie --
Karpowo Zalewo 2 Kerpen pruskie -- 1286 Kerpow.
Kiemiany Zalewo 4 Kämmen pruskie Kamy
  • 1333 Kemen, obocznie Reynconis (1343). Obie nazwy pruskie.
  • Historyczne, przedwojenne spolszczenie to Kamy, co znajduje potwierdzenie w dokumencie z 1820 i u Leydinga. Po wojnie najwyraźniej przeoczono ten fakt, ustalając nowe spolszczenie Kiemiany.
  • Główna część dawnej wsi dziś nie istnieje. Pozostały jedynie zabudowania kolonii, dziś chyba należące do Dobrzyk.
Koziny Zalewo 5 Köszen pruskie Kiesy
  • 1437 Kesen.
  • Nadana przez KUNM nazwa Koziny raczej nie oddaje w poprawny sposób brzmienia pruskiego oryginału, jest to co najwyżej luźne nawiązanie. Uważam, że trzeba tę nazwę naprostować.
Kupin Zalewo 2 Kuppen pruskie --
Likszany Zalewo 1 Lixainen pruskie --
  • Pierwotnie: 1343 Juxeyne. Obie nazwy (pierwotna i współczesna) oczywiście o pruskim pochodzeniu.
  • U Leydinga: Liksajny (co bliższe pruskiemu oryginałowi, ale niekoniecznie zgodne z przedwojenną tradycją) - zob. też wieś Liksajny w gm. Miłomłyn (pow. ostródzki).
Matyty Zalewo 2 Motitten pruskie -- 1343 Matiten, Mathitin.
Mazanki Zalewo 5 Mosenz pruskie Mazańce
  • 1326 Mosancz, 1326 Masanz, ok. 1400 Mosencze.
  • Nie można uznać formy Mazanki za poprawne spolszczenie tej pruskiej nazwy, ze względu na nieetymologiczny sufiks -ki (w dokumentach konsekwentnie -nz, -ncze itp., nigdy nie było w tej nazwie -k-), stąd moja propozycja, by "naprostować" tę nazwę do postaci Mazańce (por. zwłaszcza do zapisu z 1400). Leydingowa propozycja Mosiądz wydaje mi się zbyt daleko adideowana.
Międzychód Zalewo 5 Mitteldorf niemieckie Luswity Za pierwotną nazwę tej wsi (a dokładniej terenu, na którym powstała) uważa się pruską nazwę Lusewithe (1358), 1419 Loysewiten. Ustalając powojenną nazwę przeoczono ten fakt albo nie skojarzono tej nazwy z tą konkretną wsią.
Mozgowo Zalewo 4 Nosewitz słowiańskie Nozgowice
  • Pierwotne zapisy: 1346 Nosgowicz, 1349 Nosgewicz. Nazwa słowiańska. Warta odnotowana jest też zapisana w 1437 forma Nosgowithen, z pewnością spruszczona.
  • Pierwotną słowiańską nazwę rekonstruuje się jako Nozgowice lub Noskowice (pierwsza forma bardziej wynika z zapisków [ale jest trudniejsza do objaśnienia], druga to tradycyjna rekonstrukcja Kętrzyńskiego [która jednak nastręcza problemów fonetycznych]). Z kolei nazwa Mozgowo, utrwalona po wojnie przez KUNM, ale przebąkująca w niektórych przedwojennych opracowaniach wydaje się być wynikiem pomyłki ze wsią Mózgowo w gminie Iława (p. wyżej). Nie jest to więc historyczna nazwa wsi, a utrwalony stary błąd (lub wtórne, sztucznawe spolszczenie n. niem.). Wydaje mi się więc, że warto by powrócić do rekonstrukcji nazwy pierwotnej.
Murawki Zalewo 3 Wilhelmswalde niemieckie --
Nowe Chmielówko Zalewo 1*~4 Chmelowken polskie Chmielówko
  • Nazwa w latach 1938-45: Försterei Auer.
  • Nie widzę uzasadnienia dla członu Nowe w obecnej nazwie. Nie wynika on z historii, brak go w niemieckiej postaci nazwy. Nie widzę też innej miejscowości, od której mógłby rozróżniać tę osadę. Zdaje się być całkowicie zbyteczny.
Piekło Zalewo 1 Pieklo polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Kleinschnellwalde.
Polajny Zalewo 1 Paulehnen pruskie -- Pierwotna nazwa pruska: Utrainen, Utreyn (1264-69), Vutraynen (ok. 1270). Dopiero później: Paulin (ok. 1400), Paulein (1543, 79). Nazwa późniejsza prawdopodobnie pochodzi od imienia Paweł, ale jest tworem pruskim (co pokazuje sufiks). Spolszczoną formę Polajny potwierdza spis z 1820 roku.
Pomielin Zalewo 2 Pomehlen pruskie -- Pierwotnie: 1396 Pomenelauken, 1437 Pomelauken. Człon -lauks z czasem wypadł.
Pozorty Zalewo 1 Posorten pruskie --
Półwieś Zalewo 2 Halbendorf niemieckie -- Nazwa w latach 1850-1945: Ebenau. Powód zmiany niejasny.
Rąbity Zalewo 2 Rombitten pruskie --
Rucewo Zalewo 2 Rotzung pruskie -- Nazwa ponowiona od n. jeziora (Rucewo Duże i Małe, niem. Groß Rotzung-See i Klein Rotzung-See): 1343 Rutczow, 1375 Ruczowe, Rotczing. Powojenne spolszczenie opiera się na najstarszej pruskiej postaci nazwy, chociaż po wojnie nazwę jeziora notowano też jako Rocąg.
Rudnia Zalewo 2? Rohden pruskie? -- Potrzebne informacje etymologiczne dot. tej nazwy.
Sadławki Zalewo 2 Sadlauken pruskie --
Skitławki Zalewo 2 Skittlauken pruskie -- 1379 Sketelauken.
Surbajny Zalewo 2 Sorbehnen pruskie -- ok. 1400 Surbayn.
Śliwa Zalewo 1 Schliewe pruskie (spolonizowane) -- 1338 Slewen, Slebo.
Tarpno Zalewo 2 Terpen pruskie? -- Potrzebne informacje etymologiczne i zapisy źródłowe. Może nazwa ma coś wspólnego z obecną dzielnicą Grudziądza o tej samej nazwie?
Urowo Zalewo 2 Auer pruskie (zniemczone) -- 1346 Uraw.
Wielowieś Zalewo 3 Dittersdorf niemieckie --
Wieprz Zalewo 1 Weepers pruskie --
Witoszewo Zalewo 6 Kunzendorf niemieckie Kończewo
  • Przed wojną spolszczano nazwę wsi jako Kończewo. Obecna nazwa Witoszewo nie ma uzasadnienia, jest chrztem KUNM.
  • Oprócz nazwy wsi, należy też naprawić nazwę pobliskiego jeziora, które przed wojną nosiło pruską nazwę Klostock-See (hist. Klockstock, co ma związek z prus. klākis - niedźwiedź). Dzisiaj jezioro to nazywa się ahistorycznie "Jeziorem Witoszewskim". Należy koniecznie przywrócić jego prawowitą nazwę w spolszczonej postaci Kłosztok.
Woryty Zalewskie Zalewo 2* Woritten pruskie (Woryty) Człon Zalewskie odróżniający w stosunku do wsi Woryty Morąskie (w gm. Morąg, p. tam).
Zatyki Zalewo 2 Kattern pruskie lub niemieckie --
  • Pierwotnie: Satheken (ok. 1400). Późniejsza nazwa Kattern niejasna - być może pruska, tożsama z nazwą wsi Kojtryny (pow. olsztyński, gm. Biskupiec, p.) lub niemiecka, utworzona od imienia Katarzyna.
  • Przyjęta po wojnie nazwa Zatyki nawiązuje do starszej n. pruskiej, z nieetymologicznym Z- (poprawniej byłoby Satyki, ale niech już zostanie).
Biskupiec Biskupiec (pow. nowomiejski) 1 Bischofswerder niemieckie --
  • Od 1331 do 1946 miasto. Po II Wojnie Światowej miejscowość straciła prawa miejskie i jak dotąd ich nie odzyskała.
  • Dawniej też: Biskupice.
  • Nieoficjalnie funkcjonuje też nazwa z dookreśleniem: Biskupiec Pomorski (dla odróżnienia od Biskupca w pow. olsztyńskim), taką nazwę nosi też stacja kolejowa.
Piotrowice Biskupiec (pow. nowomiejski) 1* Groß Peterwitz polskie (Piotrowice Wielkie)
  • Dawniej też: Piotrowiec Wielki.
  • W użyciu też forma: Piotrowice Duże, w przedwojennej tradycji raczej "Wielkie". Brak dookreślenia jest niekonsekwentny z nazwą wsi Piotrowice Małe (a nie *Piotrowiczki).
Piotrowice Małe Biskupiec (pow. nowomiejski) 1 Klein Peterwitz polskie -- Dawniej też: Piotrowiec Mały.
Podlasek Biskupiec (pow. nowomiejski) 6 Konradswalde niemieckie Konradzwałd W użyciu także: Podlasek Duży. Nazwa jest chrztem KUNM, oryginalne spolszczenie to Konradzwałd.
Podlasek Mały Biskupiec (pow. nowomiejski) 5 Louisenthal niemieckie Dłużki Relacyjna nazwa Podlasek Mały jest chrztem KUNM (podobnie jak sama nazwa "Podlasek", do której się odwołuje). Mimo braku przedwojennej tradycji dla tej wsi, nazwa "Podlasek Mały" jest niemożliwa do utrzymania z powodu zmiany nazwy Podlasek na Konradzwałd (p. wyżej), a nazwanie tej miejscowości "Mały Konradzwałd" byłoby ahistoryczne. Z tego powodu zasięgam do notowanej przez Leydinga formy Dłużki, która co prawda nie ma przedwojennej tradycji użycia, ale przynajmniej ma pokrycie w terenie - została utworzona od nazwy jeziora Dłużek (niem. Langer-See albo Dluzik-See).
Słupnica Biskupiec (pow. nowomiejski) 6 Stangenwalde niemieckie Stęgwałd Przed wojną: Stęgwałd, Stynwałd. Obecna nazwa jest chrztem KUNM.

Województwo pomorskie

Powiat nowodworski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Nowy Dwór Gdański Nowy Dwór Gdański 1 Tiegenhof hybryda (prus. hydronim + niem.) (Nowy Dwór) Nazwa niemiecka Tiegenhof odnosi się do przepływającej przez miasto rzeki Tui, której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Ludność polska używała jednak własnej nazwy - Nowy Dwór albo Nowodwór, istniejącej obocznie do niemieckiej. Po wojnie dodano dookreślenie Gdański (trochę niefortunne, nie lepiej byłoby "Żuławski"?), dla odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie (a zwłaszcza Nowego Dworu Mazowieckiego).
Krynica Morska Krynica Morska (miasto) 6 Kahlberg niemieckie Łysa Góra
  • W latach 1946-58 Łysica.
  • Przed wojną używano spolszczenia nazwy jako Łysa Góra. Przyjęta przez KUNM forma Łysica jest już nowsza, zuniwerbalizowana.
  • Obowiązująca, sztuczna nazwa Krynica Morska, nadana dopiero w 1958 r. jest zbrodnią przeciwko miejscowemu nazewnictwu, gdyż odnosi się do gwarowego, południowopolskiego wyrazu krynica (źródło), całkowicie obcemu dialektom północnopolskim. Taka nazwa miejscowa nie mogłaby wystąpić na tym terenie naturalnie. Zmianę nazwy z Łysica na Krynica Morska tłumaczy się z ambicjami rozbudowy tej miejscowości (wcześniej małej rybackiej wioski) pod miejscowość turystyczną. Nazwa Krynica miała kojarzyć się ze znanym kurortem w Beskidach. Niemniej, z punktu widzenia językowego jest ona ponurym żartem. W celu usunięcia tej abominacji z mapy kraju, autor proponuje powrót do formy Łysa Góra jako tej najpierwotniejszej, znanej już przed wojną.
Borowo Krynica Morska (miasto) 6 Schottland niemieckie Szkocja
Lipa Krynica Morska (miasto) 1 Liep słowiańskie -- Osada połączona z Łysą Górą (Kahlbergiem) jeszcze przed wojną (potrzebna data), dlatego też połączoną wieś często nazywano Kahlberg-Liep (pol. Łysa Góra-Lipa). Dziś nazwa "Lipa" już nie funkcjonuje, niemniej jest warta odnotowania z przyczyn historycznych. Nazwa ta jest pochodzenia słowiańskiego. Istnieje teoria, że pierwotnie brzmiała Łeb.
Młyniska Krynica Morska (miasto) 2 Schellmühl niemieckie -- Potoczna, nieurzędowa nazwa: Siekierki. Obie nazwy są powojenne, ale wariant Młyniska oddaje przynajmniej częściowo znaczenie n. niem.
Nowa Karczma Krynica Morska (miasto) 1 Neukrug niemieckie -- Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - Piaski. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie Nowa Karczma ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną.
Przebrno Krynica Morska (miasto) 1 Pröbbernau słowiańskie --
  • 1456 Pribernow
  • Nazwa pochodzenia niewątpliwie słowiańskiego - pierwotnie mogła brzmieć *Przybrnowo. Prawdopodobnie tożsama z nazwami miejscowości Przybiernów, Przybiernowo (tak zrekonstruowane przez KUNM, raczej błędnie) na Pomorzu Zachodnim, być może nawet przeniesiona stamtąd. Forma używana obecnie, będąca najprawdopodobniej wtórną repolonizacją formy niemieckiej, znana jest już od przedwojnia i utrwalona w polskiej tradycji.
Cyganek Nowy Dwór Gdański 5 Tiegenhagen hydronimiczne Tujce Nazwa ustalona przez KUNM w formie Tujce, później zmieniona na Cyganek. Nazwa Tujce jest jednak lepsza, gdyż nawiązuje do prus. hydronimu Tuja, zawartego w nazwie oryginalnej. Forma Cyganek zdaje się być oparta na podobieństwie fonetycznym Tiegen- i "cygan". To skojarzenie jest jednak bardzo naiwne i zaciera pruski źródłosłów nazwy.
Cyganka Nowy Dwór Gdański 3 Platenhof niemieckie --
Gozdawa Nowy Dwór Gdański 3 Neustädterwald niemieckie -- Pierwotnie niem. Neustädter Ellerwald.
Jazowa Nowy Dwór Gdański 3 Einlage niemieckie --
Kępiny Małe Nowy Dwór Gdański 5 Zeyersvorderkampen hybryda (prus. + niem.) Surokępy Przednie Patrz: Kępiny Wielkie (pow. elbląski, gm. Elbląg).
Kępki Nowy Dwór Gdański 5 Zeyer pruskie Sura 1295 Sura. Nazwa przeniesiona z nazwy rzeki, pruskiego pochodzenia, z czasem zepsuta do postaci Zeyer. Po wojnie zignorowano ten fakt, nadając wsi nową nazwę "Kępki".
Kmiecin Nowy Dwór Gdański 6 Fürstenau niemieckie Fersztnowo
Lubieszewo Nowy Dwór Gdański 6 Ladekopp niemieckie Ladekop
  • Nazwa obecna, nadana przez KUNM, nawiązuje do słowiańskiej nazwy zaginionej osady położonej na tym terenie, zapisanej jako Libissow (1590). Przeniesienie tej nazwy na tę wieś jest całkowicie arbitralne. Przed wojną spolszczano nazwę tej wsi graficznie jako Ladekop. Oprócz tego, u Ceynowy pojawia się forma Ładékòpé (jakby "Ładykopy") - raczej jego twór własny, chociaż do uwzględnienia.
  • Wieś Ladekop po wojnie została podzielona sztucznie na trzy osady - Lubieszewo, Lubiszynek Drugi i Stawiec. Wypadałoby przywrócić im jedność.
Marynowy Nowy Dwór Gdański 1 Marienau niemieckie -- Dawniej też: Marynowo.
Marzęcino Nowy Dwór Gdański 6 Jungfer niemieckie Panna Przepływający przez wieś kanał wciąż nosi nazwę Kanał Panieński, nawiązującą do używanego przed wojną dosłownego spolszczenia nazwy Jungfer. Powojenna nazwa "Marzęcino", nadana przez KUNM, jest całkowicie sztuczna.
Myszewko Nowy Dwór Gdański 1? Klein Mausdorf niemieckie -- Patrz też: Myszewo (pow. malborski, gm. Nowy Staw).
Nowinki Nowy Dwór Gdański 4 Neudorf niemieckie Nowa Wieś Przed wojną dosłowne spolszczenie Nowa Wieś.
Orliniec Nowy Dwór Gdański 3 Neulanghorst niemieckie --
Orłowo Nowy Dwór Gdański 1 Orloff polskie --
Orłowskie Pole Nowy Dwór Gdański 1 Orlofferfelde hybryda (pol. + niem.) --
Osłonka Nowy Dwór Gdański 6 Grenzdorf A niemieckie Graniczna (Wieś) I Patrz też: Graniczna (gm. Sztutowo).
Piecewo Nowy Dwór Gdański 1 Pietzkendorf hybryda (pol. + niem.) -- Dawniej też: Piecki.
Piotrowo Nowy Dwór Gdański 2~5 Niederpetershagen niemieckie Piotrowo Dolne
  • Według ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Żelichówko. Zmiana nazwy na obecną może świadczyć o zwycięstwie nazwy używanej przez ludność przesiedloną nad urzędowym nowotworem.
  • Po dalsze wyjaśnienia, patrz niżej: Żelichowo.
Powalina Nowy Dwór Gdański 3 Walldorf niemieckie --
Rakowiska Nowy Dwór Gdański 2 Krebsfelde niemieckie -- W latach 70. ze wsi sztucznie wydzielono PGR Rakowo.
Rychnowo Żuławskie Nowy Dwór Gdański 1 Rückenau niemieckie (Rychnowo) Z tej wsi wydzielono sztucznie osadę Ryki.
Różewo Nowy Dwór Gdański 2 Rosenort niemieckie -- Z tej wsi sztucznie wydzielono osadę Rakowe Pole,zwaną też Suchowo.
Solnica Nowy Dwór Gdański 3 Lakendorf niemieckie --
Starocin Nowy Dwór Gdański 3 Reinland niemieckie --
Stobna Nowy Dwór Gdański 2 Stuba pruskie? -- Potrzebne informacje, co do pochodzenia tej nazwy. Powojenne spolszczenie Stobna wydaje się nieźle oddawać fonetykę oryginału.
Tuja Nowy Dwór Gdański 1 Tiege pruskie (hydronimiczne) -- Dawniej też: Tuga.
Wężowiec Nowy Dwór Gdański 2? Schlangenhaken (?) niemieckie -- Miejscowość wydzielona z sołectwa Kępiny Małe (p.). Jej nazwa zdaje się nawiązywać do nazwy jednej z żuławskich kęp - Schlangenhaken.
Wierciny Nowy Dwór Gdański 6 Wolfsdorf niemieckie Wilkowo Spolszczoną (a właściwie skaszubizowaną) formę Wilkowo podaje Ceynowa (w jego ortografii Vjlkowo), pisze on wyraźnie o dwóch miejscowościach o tej nazwie - "na górach" (ob. Wilkowo, położone na Wysoczyźnie Elbląskiego) i "w Żuławach" (czyli obecne Wierciny). Z powodu istnienia takiej formy u Ceynowy, braku uzasadnienia nazwy Wierciny, a także wiernego oddania nazwy bliźniaczo nazwanej wsi na Wysoczyźnie, uważam za uzasadnione, aby przywrócić nazwę tej wsi w formie Wilkowo. Nazwę można by dookreślić (opierając się na używanym w niem. dookreśleniu Wolfsdorf in der Niederung jako Wilkowo Dolne (por. Gronowo Górne) lub Wilkowo Żuławskie.
Żelichowo Nowy Dwór Gdański 5 Petershagen niemieckie Piotrowo Chociaż przedwojennej tradycji brak, w związku z faktem, że powiązana historycznie miejscowość Niederpetershagen nosi polską nazwę Piotrowo (p.), zachowującą oryginalny źródłosłów, można by przywrócić związek nazewniczy między tymi miejscowościami. Dzięki temu można by również pozbyć się sztucznej, nazwanej przez KUNM nazwy "Żelichowo" (pseudosłowiański chrzest nazewniczy od imienia Żelisław). Biorąc pod uwagę względy historyczne, obecnie Żelichowo (Petershagen) powinno nosić nazwę Piotrowo, a obecne Piotrowo (Niederpetershagen) nazwę Piotrowo Dolne.
Gniazdowo Ostaszewo 4 Schönhorst niemieckie Szonorst
Groblica Ostaszewo 2 Niederdamm niemieckie --
Jeziernik Ostaszewo 4 Schönsee niemieckie Szensa
Nowa Cerkiew Ostaszewo 1 Neukirch niemieckie --
Nowa Kościelnica Ostaszewo 6 Neumünsterberg niemieckie Nowy Mistembark
Ostaszewo Ostaszewo 6 Schöneberg niemieckie Szymbark
  • Nazwa Ostaszewo sztuczna, pseudosłowiańska, narzucona przez KUNM. Oryginalne spolszczenie, używane przez miejscową ludność polską to Szymbark lub Szembark.
  • U Ceynowy Gardzin (o ile to ta sama wieś) - skąd mu się to wzięło?
Palczewo Ostaszewo 1 Palschau słowiańskie --
Piaskowiec Ostaszewo 2 Sand niemieckie --
Broniewo Stegna 4 Klein Brunau polskie Bronówko (Brunówko) Nazwa obecna jest niepotrzebną, sztuczną modyfikacją nazwy Bronowo (p. niżej). Biorąc pod uwagę niem. Klein, o wiele bardziej na miejscu byłoby wykorzystać typowy schemat -owo/-ówko.
Bronowo Stegna 1 Brunau polskie (Brunowo) Pierwotnie Brunowo (od im. Bruno, z pol. przyrostkiem -owo). Forma Bronowo jest wynikiem (sztucznej?) modyfikacji (chociaż pojawia się już w SGKP jako wariantywna). Rozpatrzyłbym poprawkę.
Chełmek Stegna 2 Holm niemieckie (Chełm?) Czy Chołm Ceynowy to ta miejscowość?
Chorążówka Stegna 3 Junkertroyl niemieckie --
Drewnica Stegna 3 Schönbaum niemieckie --
Dworek Stegna 3 Baarenhof niemieckie --
Głobica Stegna 1? Glabitsch słowiańskie -- Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie Głobice (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *Głowica (por. Głowa Gdańska - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie).
Izbiska Stegna 5 Freienhuben niemieckie Wolne Włóki Na mapie powiatu elbląskiego z 1947 r. miejscowość ta nosi nazwę Wolne Włóki (co jest dosłownym, naturalnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej). Chyba warte przywrócenia w miejsce niehistorycznej nazwy "Izbiska".
Jantar Stegna 6 Pasewark niemieckie Pazwark Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie Pazwark. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. Jantar, nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie jantar, zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę Krynica Morska, przedstawiającą podobny problem).
Junoszyno Stegna 2 Junkeracker niemieckie -- Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do ap. junosza - młodzieniec.
Mikoszewo Stegna 2 Nickelswalde niemieckie -- Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do n. os. Mikosz - zdrobnienie od Mikołaj.
Niedźwiedzica Stegna 4 Bärwalde niemieckie Berwałd
  • Chociaż ustalona po wojnie forma Niedźwiedzica jest niezłą kalką n. niem., to jednak w dokumentach z XVI w. pojawia się autentyczne spolszczenie w formie Berwałd, Barwałd.
  • Ze wsi sztucznie wydzielono PGR Niedźwiedziówka.
Nowotna Stegna - (brak) (brak) Tygnort-Kolonia Miejscowość sztucznie wydzielona ze wsi Tujsk (zob. niżej), a od 2011 osobne sołectwo. Może najlepiej byłoby znów połączyć te miejscowości?
Popowo Stegna 1 Poppau polskie --
Przemysław Stegna 1 Prinzlaff słowiańskie --
Rybina Stegna 5 Fischerbabke hybryda (niem. + słow.) Babki Rybackie Drugi człon nazwy Fischerbabke jest zdecydowanie słowiański, być może stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi Altebabke (pol. Babki, zob. też niżej Stare Babki). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę Rybina, kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem.
Stegienka Stegna 2 Steegnerwerder hybryda (słow. + niem.) --
Stegna Stegna 1 Steegen słowiańskie -- Nazwa słowiańska, łączona ze słowem stegna (ścieżka), znanym u Kaszubów. Możliwa też interpretacja jako Ściegna (tak zaraz po wojnie).
Stare Babki Stegna 1 Alte Babke polskie --
  • Dawniej też: Babki.
  • Osada wkrótce przestanie istnieć - ma zostać zburzona pod budowę drogi ekspresowej S7. Ubolewam, że zniszczona zostanie miejscowość o autentycznej słowiańskiej, starej nazwie, podczas gdy dokoła tyle miejscowości o nazwach sztucznych, ahistorycznych, "pustych".
Stobiec Stegna 4? Stobbendorf hybryda (słow. + niem.)? Stobno? Pierwszy człon chyba należy rekonstruować jako Stobno, niemniej potrzebne jest dokładniejsze badanie.
Szkarpawa Stegna 1 Scharpau niemieckie -- Nazwa przeniesiona też na jedno z dawnych ramion ujściowych Wisły (zwane też Szkarpówką lub Wisłą Elbląską - niem. Elbinger Weichsel).
Świerznica Stegna 3 Kalteherberge niemieckie --
Tujsk Stegna 4 Tiegenort hybryda (prus. hydronim + niem.) Tygnort Chociaż powojenną nazwę Tujsk można uznać za dobrą kalkę n. niem., pochodzącej od pruskiej nazwy rzeki Tuja, to jednak w dokumentach z XVI w. spotykamy ludowe spolszczenie nazwy w formie Tygnort.
Wiśniówka Stegna 3 Küchwerder niemieckie --
Wybicko Stegna 3 Beiershorst niemieckie --
Żuławki Stegna 2 Fürstenwerder niemieckie (Książęce Żuławy)
  • Nazwę Żuławki można uznać za kalkę drugiego członu n. niem. Obszar Żuław Wiślanych nazywano po niemiecku Groß Werder (dosł. "Wielki Ostrów"). Ponadto, samo słowo Żuława (pochodzące z prus. Sallawa, od salla - wyspa, ostrów), bywało także używane jako apellativum, oznaczające małą, błotnistą wysepkę.
  • Jedna z osad tych wsi nosi nazwę Książęce Żuławy, będącą dokładniejszą kalką nazwy niemieckiej. Może tak mogłaby się nazywać cała wieś?
Dublewo Sztutowo 5 Dubashaken hybryda? Dubaski
  • Nazwa niemiecka pochodzi od słowa dubas - statek flisacki, które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim. Warto by ten źródłosłów, jako słowiański, w tej nazwie uszanować.
  • Miejscowość znana również jako Doły (nazwa bez uzasadnienia).
Graniczna Sztutowo 4 Grenzdorf B niemieckie Graniczna (Wieś) II
  • Zob. też Osłonka (gm. Nowy Dwór Gd.).
  • Przed wojną nazwa dwuczłonowa Graniczna Wieś. Po wojnie, z jakiegoś powodu, drugi człon opuszczono.
Grochowo Pierwsze Sztutowo 3 Schneiderkampe niemieckie --
Grochowo Drugie Sztutowo 3 Störbuderkampe niemieckie --
Grochowo Trzecie Sztutowo 3 Schweinekampe niemieckie Świnia Kępa W przedwojennym spolszczeniu Świnia Kępa, człon Świnia był przymiotnikiem - do Świniej Kępy, w Świniej Kępie.
Groszkowo Sztutowo 2 Groschkenkampe polskie lub hybryda -- Pierwszy człon n. niem. jest bez wątpienia polski (od ap. groszek). Niewykluczone, że miejscowość nazywała się po polsku Groszkowa Kępa, brak jednak takiego potwierdzenia w dokumentach i tradycji. Po wojnie utworzono obecną nazwę jednoczłonową.
Kąty Rybackie Sztutowo 2 Bodenwinkel niemieckie (Kąty) Nazwa uchwalona przez KUNM w formie Kąty (kalka drugiego członu n. niem.). Człon Rybackie dodano później. Należy więc traktować go jako dookreślenie, a nie integralną część nazwy.
Kobyla Kępa Sztutowo 1 Kobbelkampe niemieckie (zapoż. z pol.) --
Łaszka Sztutowo 1 Laschke polskie --
Płonina Sztutowo 3 Braunscherhaken niemieckie --
Przyłap Sztutowo 3 Kirrhaken niemieckie --
Skowronki Sztutowo 3 Vogelsang niemieckie --
Sztutowo Sztutowo 1 Stutthof niemieckie -- Mówi się, że istnienie na terenie wsi niemieckiego obozu koncentracyjnego "uchroniło ją" przed chrztem nazewniczym - nie chciano zmieniać nazwy miejsca pamięci.
Sztutowska Kępa Sztutowo 1 Stutthöferkampe niemieckie --
Wydmina Sztutowo 3 Norderhaken niemieckie --

Powiat malborski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Malbork Malbork (miasto) 1 Marienburg niemieckie --
  • Dawniej: Malborg (m.in. w "Krzyżakach" Sienkiewicza). W miejscowej gwarze notowane formy Nalbórk, Nalibórk.
  • W pobliżu dzisiejszego Malborka znajdowały się dwa pruskie grodziska - Zantyr/Zanther (prawdopodobnie prus. *Santīrs. Niektórzy postulują polską formę Sątor - por. prus. sen-tirtwei = pol. ze-trzeć) oraz Algemin. Żadne z tych grodzisk nie zostało dokładnie zlokalizowane. We współczesnym ożywionym języku pruskim nazwa Algemin funkcjonuje jako nazwa Malborka.
Nowy Staw Nowy Staw 4 Neuteich niemieckie Nytych
  • Przed wojną: Nytych, Nitych, (sporadycznie) Nowy Staw
  • Dosłowne tłumaczenie nazwy niemieckiej jako Nowy Staw, chociaż spotykane już przed wojną (co prawda bardzo rzadko), jest formą wtórną i sztucznawą, w przeciwieństwie do formy Nytych, będącej oryginalnym, ludowym spolszczeniem, notowanym już od XV w. Dlatego uważam, że należy przywrócić tę historyczną formę, zwłaszcza że dała ona początek innym historycznym spolszczeniem - Nytyska Wieś i Nytyski Kąt. Dzisiaj obie te miejscowości są "przechrzczone" (p. Stawiec i Kącik).
Bronisławie Malbork (miasto) 6 Vogelsang niemieckie Kałdówka
  • KUNM, nadając tej miejscowości sztuczną nazwę Bronisławie, przeoczyła fakt, że w czasach Rzeczpospolitej szlacheckiej miejscowość tę nazywano po polsku Kałdówką lub Kałdowską Karczmą, z powodu istniejącej tam karczmy.
  • Nazwa Bronisławie nie jest dziś używana, gdyż miejscowość w granicach Malborka straciła swą jednostkowość (uchodzi za południową część dzielnicy Kałdowo). Niemniej, warto by przywrócić tę dzielnicę na mapę Malborka pod jej prawowitą nazwą. Paradoksalnie, fakt że sztuczna nazwa Bronisławie nie jest dziś używana czyni to zadanie prostszym.
Kałdowo Malbork (miasto) 1 Kalthof niemieckie -- Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki".
Nowa Wieś Malborska Malbork (miasto) 1* Tessendorf hybryda (słow. + niem.) (Nowa Wieś)
  • Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki".
  • Zapisy pierwotne: 1303 Thessim, 1308 campus Tessim, 1399 Czesmekaym, Czessmisdorff.
  • Pierwotna nazwa wsi była pruska, z pruskim członem -kaims (wieś) do imienia Cieszym. Z dokumentów wiadomo, że założyciel wsi był Prusem o słowiańskim imieniu Cieszym. Obocznie do formy pruskiej, istniała niemiecka kalka tej nazwy z członem -dorf. Niewykluczone też, że zapisy typu Tessim przedstawiają słowiańską formę tej nazwy z sufiksem -jь (*Cieszym, do *Cieszymia).
  • Od XVI w. w języku polskim funkcjonuje genetycznie młodsza nazwa Nowa Wieś. Po wojnie z dookreśleniem Malborska, dla odróżnienia od licznych podobnie nazwanych miejscowości.
Piaski Malbork (miasto) 1 Sandhof niemieckie (tłum. z pol.) -- Pierwotną nazwą tej dzielnicy (dawnej wsi) jest nazwa polska Piaski. Formę niemiecką Sandhof wprowadzono po rozbiorach Polski.
Sztumskie Przedmieście Malbork (miasto) 6 Hoppenbruch niemieckie Chmieliniec Ceynowa podaje nazwę tej dzielnicy (dawnej wsi) jako Chmjelinc (Chmieliniec). Powojenna nazwa "Sztumskie Przedmieście" jest chrztem KUNM, bez uzasadnienia.
Wielbark Malbork (miasto) 1 Willenberg niemieckie --
  • Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki".
  • Od tej dzielnicy (dawnej wsi) nazwę wzięła Kultura wielbarska.
Boręty Lichnowy 1 Barendt słowiańskie --
Dąbrowa Lichnowy 1 Damerau słowiańskie (Dąbrówka) Postać Dąbrówka spotykana już od XVI w. i współcześnie w gwarze. Chyba poprawniejsza.
Lichnowy Lichnowy 1 Groß Lichtenau niemieckie -- Dawniej też: Lichnowy Wielkie
Lichnówki Lichnowy 1 Klein Lichtenau niemieckie -- Dawniej też: Lichnowy Małe
Lisewo Malborskie Lichnowy 1* Ließau słowiańskie (Lisewo) Pierwotnie: Lisowo (zmiana na Lisewo w XVII w.)
Parszewo Lichnowy 1 Parschau słowiańskie --
Pordenowo Lichnowy 1 Pordenau pruskie -- Dawniej też: Pordenowy, Por(d)nowo, Por(d)nowy
Starynia Lichnowy 4 Altenau niemieckie Altnowo Przed wojną: Altnowo, Altenowo. Obecna forma, chociaż znaczeniowo nawiązuje do n. niem., jest sztuczna, stworzona przez KUNM.
Stożki Lichnowy 4 Klein Heubuden niemieckie Hejbudy Małe Patrz też: Stogi (gm. Malbork).
Szymankowo Lichnowy 1 Simonsdorf niemieckie -- Dawniej też: Szymon.
Tropiszewo Lichnowy 4 Trappenfelde hybryda (prus. + niem.) Trępofałd Nazwa uważana za staropruską. Historycznym spolszczeniem (od XVII w.) jest Trępofałd. Obecna forma sztuczna.
Cisy Malbork 6 Stadtfelde niemieckie Miejskie Pole
Czerwone Stogi Malbork 5 Rodlofferhuben hybryda (słow. + niem.)? Rodłowo Nie jestem pewien, co do pochodzenia pierwszego członu n. niem., ale wydaje się być słowiański. Nazwę da się spolszczyć jako Rodłowo. Powojenna nazwa Czerwone Stogi jest bezsensowna (jakby Rod- zinterpretowano jako Rot "czerwony"?), w dodatku nawiązuje do wsi Stogi (p.), której nazwa powinna być zmieniona na Hejbudy (przy czym forma "Czerwone Hejbudy" byłaby jeszcze większym absurdem).
Grobelno Malbork 4? Dammfelde niemieckie Tama? Nazwa niemiecka pierwotnie brzmiała Damm (ok. 1399 Tam, 1412 Tamme, 1415 Tham). Wydaje mi się, że w języku polskim nazwa ta mogła brzmieć Tama. Dzisiejsza forma, wprowadzona po wojnie, nawiązuje do n. niem. znaczeniowo
Kamienica Malbork 6 Blumstein niemieckie Blumsztyn
  • Do 1996 oficjalnie Kamienice.
  • Obydwie formy (Kamienica i Kamienice) są równie nowe, sztuczne. Przed wojną używane spolszczenie Blumsztyn.
Kamionka Malbork 4 Kaminke polskie Kominki Pierwotną, poprawną formą nazwy tej wsi są Kominki (1565 Kominki, 1590 od Kominkow, 1711 przy Kominkach). Forma Kamionka, znana od XIX w. jest wynikiem fałszywej rekonstrukcji (chyba autorstwa W. Kętrzyńskiego) i taka została bezmyślnie zatwierdzona przez KUNM. Może warto by to poprawić?
Kapustowo Malbork 2 Treugenkohl niemieckie -- Oficjalna nazwa nadana przez KUNM: Motyliniec (nieuzasadniony chrzest). Obecna nazwa nawiązuje do drugiego członu n. niem.
Kościeleczki Malbork 1 Koszelitzke polskie --
  • Nazwa w latach 1887-1945 Warnau.
  • Zapisy pierwotne: 1371 Warnow, 1388 Warnaw, 1399 Warnow. Pierwotna nazwa tej wsi jest dwuznaczna - może być zarówno słowiańska (pomorska), jak i pruska. Wprowadzona urzędowo w 1887 r. nazwa niem. Warnau nawiązuje do niej.
  • Od XV w. miejscowość funkcjonuje pod nazwą zbliżoną do obecnej. Początkowo jako Kościelec, następnie Kościeleczki. Istniał też oboczny (zepsuty?) wariant Koźliczki.
Kraśniewo Malbork 4 Schönau niemieckie Szonowo
Lasowice Małe Malbork 1 Klein Lesewitz słowiańskie -- Dawniej też: Leźwice Małe (postać wtórna).
Lasowice Wielkie Malbork 1 Groß Lesewitz słowiańskie -- Dawniej też: Leźwice Wielkie (postać wtórna).
Lipowiec Malbork 1 Lindenwald niemieckie (tłum. z pol.) -- Po wojnie przyjęto urzędowo niepoprawną formę Lipki. Bywa ona używana do dziś i należy ją piętnować jako błędną i nieuzasadnioną historycznie. Miejscowość nosi polską nazwę Lipowiec już od XVII w. i jest to pierwotna nazwa tej osady - to nazwa niemiecka jest kalką polskiej. Przyjęcie formy Lipki nie można nazwać inaczej niż błędem, przeoczeniem KUNMu.
Pielica Malbork 6 Herrenhagen niemieckie Herenhag Forma Herenhag ledwie spolszczona, ale chyba lepsze to od ahistorycznego chrztu Pielica.
Stogi Malbork 4 Heubuden niemieckie Hejbudy
Szawałd Malbork 1 Schadwalde niemieckie --
  • Dawniej też: Szadwałd.
  • Obocznie funkcjonuje ahistoryczna nazwa Sadowo. Należy ją piętnować jako niepoprawną.
Tragamin Malbork 1 Tragheim niemieckie --
Bystrze Miłoradz 1 Biesterfelde niemieckie -- Dawniej też: Bystrzec, Bistrofałd (Ceynowa).
Cygany Miłoradz 1 Ziegahnen polskie --
Gnojewo Miłoradz 1 Gnojau polskie --
Kłosowo Miłoradz 1 Klossowo polskie --
Kończewice Miłoradz 1 Kunzendorf niemieckie --
Mątowy Małe Miłoradz 1 Klein Montau pruskie (Montowy Małe) Przed wojną pisane Montowy (obocznie też formy Mątwy, Muntowy, Montowo). Grafię z "ą" przyjął dopiero KUNM po wojnie, ale zasadniczo trudno uznać taką formę za jednoznacznie niepoprawną (w gwarze ludu występuje tu dwuznaczny dyftong ón).
Mątowy Wielkie Miłoradz 1 Groß Montau pruskie (Montowy Wielkie) Patrz wyżej: Mątowy Małe.
Miłoradz Miłoradz 1 Mielenz słowiańskie (zepsute) --
  • 1282 Miloradesdorf
  • W okresie przedwojennym używane formy Mielęc, Milęc, a w użyciu gwarowym też Milewo. Wszystko to przyswojenia zepsutej postaci niemieckiej i chyba słusznie po wojnie przyjęto jako oficjalną pierwotną formę Miłoradz, która jasno wynika z najstarszego zapisu.
Pogorzała Wieś Miłoradz 1 Wernersdorf niemieckie -- Polska nazwa Pogorzała Wieś (dawniej spotykana też bez członu "Wieś"), niepowiązana znaczeniowo z genetycznie starszą nazwą niemiecką, znana już od XVI w.
Rękowo Miłoradz 1 Adlig Renkau polskie --
Stara Kościelnica Miłoradz 6 Alt Münsterberg niemieckie Stary Mistembark Patrz też: Nowa Kościelnica (pow. nowodworski, gm. Ostaszewo).
Stara Wisła Miłoradz 1 Alt Weichsel hydronimiczne --
Brzózki Nowy Staw 1 Bröske polskie --
Chlebówka Nowy Staw 4 Brodsack niemieckie Brodzak
Dębina Nowy Staw 1 Eichwalde niemieckie -- Dawniej też: Ichwałd (XVI-XVII w.)
Dybowo Nowy Staw 1 Diebau polskie --
Kącik Nowy Staw 4 Neuteicher Hinterfeld niemieckie Nytyski Kąt Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw.
Laski Nowy Staw 1 Leske polskie --
Lipinka Nowy Staw 4 Lindenau niemieckie Lignowy Przed wojną: Lindenowo, Lindnowo, Lignowy. Obecna forma wprowadzona sztucznie.
Lubstowo Nowy Staw 4 Lupushorst niemieckie (osobowe) Lipisz Spolszczenie Lipisz (Libisz) pojawia się w XVI w. Nie do końca przejrzyste. Obecna forma (również nieprzejrzysta semantycznie - nie ma n. os. *Lubst) wprowadzona przez KUNM.
Martąg Nowy Staw 1 Irrgang niemieckie -- Związek nazwy polskiej Martąg z niemiecką Irrgang (pochodzącej od nazwiska pierwszego sołtysa wsi) nie do końca jasny. Nie można wykluczyć jej pruskiego pochodzenia, chociaż pojawia się dopiero od XVII w. Wcześniej zjawia się spolszczenie Irrgang jako Hergank.
Mirowo Nowy Staw 1 Mierau słowiańskie --
Myszewo Nowy Staw 1? Groß Mausdorf niemieckie --
  • Mészewo Ceynowy chyba odnosi się do tej wsi (co prawda, Ceynowa umieszcza ją w powiecie elbląskim). Polska forma Myszewo pojawia się też na mapach sporządzonych przed końcem wojny lub zaraz po, jeszcze przed rozpoczęciem działalności KUNM.
  • Z miejscowości sztucznie wydzielono osadę Myszkowo.
Nidowo Nowy Staw 1 Niedau pruskie (hydronimiczne) --
Półmieście Nowy Staw 1 Halbstadt niemieckie -- Dawniej też: Albsztat, Półmiasta.
Pręgowo Żuławskie Nowy Staw 1* Prangenau słowiańskie (Pręgowo) Dawniej też: Pręgnowo (-n- wtórne, wstawione pod wpływem niemieckim). Dzisiaj z niehistorycznym dookreśleniem.
Stawiec Nowy Staw 4 Neuteichsdorf niemieckie Nytyska Wieś Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw.
Świerki Nowy Staw 6 Tannsee słowiańskie (zepsute) Tamża (Sącz?)
  • Przed wojną: Tanza, Tamza, Tamża.
  • Nazwa niemiecka Tannsee jest adideowaną nazwą słowiańską (1318 Czans, 1356 Czanse, ok. 1399 Czans), co H. Górnowicz odczytuje jako Sącz (od n. os. Sądek + suf. -jь). Po wojnie zlekceważono ten fakt i sugerując się niem. Tann- nadano wsi nową nazwę Świerki. Chociaż ja osobiście podchodziłbym do rekonstrukcji Górnowicza z pewną ostrożnością (brak zapisów źródłowych wskazujących na pierwotne nagłosowe S-) i raczej postulowałbym powrót do autentycznie zaświadczonej formy Tamża, będącej spotykanym już w XVI w. spolszczeniem nazwy niemieckiej, to jednak znamienne jest, że nawet Górnowicz jako naukowiec (a ci są przecież z natury powściągliwi od takich sądów), uważa nazwę Świerki dla tej wsi za idiotyzm i postuluje w swojej pracy powrót do nazwy pierwotnej.
Tralewo Nowy Staw 1 Tralau słowiańskie --
Trępnowy Nowy Staw 1 Trampenau pruskie? -- Dawniej też: Trępnowo.
Janówka Stare Pole 4 Jonasdorf niemieckie Jonaszewo U Ceynowy Jonaszewo.
Kaczynos Stare Pole 1 Katzenase niemieckie? --
Kikojty Stare Pole 1 Kykoit pruskie -- Dawniej też: Kikuty.
Klecie Stare Pole 4? Klettendorf hybryda (pol. + niem.)? Kletno? Górnowicz uważa nazwę za pierwotne Kletno z niem. dostawką -dorf, chociaż istnieją też próby objaśnienia z niem. Tak czy inaczej, forma Kletno zdaje się być bardziej prawdopodobna i poprawniejsza niż przyjęte przez KUNM Klecie.
Kławki Stare Pole 2 Klakendorf niemieckie (osobowe) --
Krasnołęka Stare Pole 1 (4?) Schönwiese niemieckie (Krasna Łąka)
  • Dawniej też: Szenweza, Szenwiza, Szonowiec.
  • Z zapisu z 1526 (Schonowysen alias Crassnaląka) wynika raczej postać Krasna Łąka. Po wojnie przyjęto postać Krasnołęka, niepotrzebnie przeinaczą (chociaż takie przeinaczenia nierzadko zachodziły też naturalnie).
Kraszewo Stare Pole 5 Pruppendorf niemieckie Kruszławki
  • Pierwotna nazwa pruska: 1321 Krauslauken, 1349 Crauslaken.
  • Powojennej formy Kraszewo nie można uznać za spolszczenie n. prus. Jest to co najwyżej odległe nawiązanie fonetyczne, nie oddające pruskiego pochodzenia nazwy. Uważam, że warto spolszczyć nazwę pierwotną z typowym dla spolszczonych pruskich nazw członem -ławki.
Królewo Stare Pole 4 Königsdorf niemieckie Królewska Wieś
  • Nazwa spotykana również z dookreśleniem jako Królewo Malborskie (m.in. w nazwie stacji PKP).
  • Historycznie w języku polskim funkcjonowała forma Królewska Wieś (już od XVI w.). Powojenna nazwa Królewo, chociaż zupełnie poprawna jako spolszczenie, jest niezgodna z tradycją.
  • Od tej nazwy wzięła też nazwę Pruska Królewska Wieś, obecnie Oleśno (p.) w pow. elbląskim, gm. Gronowo Elbląskie.
Krzyżanowo Stare Pole 5 Notzendorf niemieckie Setkajmy Pierwotna nazwa pruska - Seytkaym (XIV w.). Po wojnie, zamiast ją spolszczyć, wprowadzono całkowicie nieuzasadnioną n. m. Krzyżanowo.
Leklowy Stare Pole 1 Lecklau pruskie -- 1385-92 Leclun, 1399 Leclon
Letniki Stare Pole 5 Sommerort hybryda (słow. + niem.) Ząbrówko
  • Nazwa oficjalna przyjęta przez KUNM: Ząbrówko
  • Nazwa niemiecka nawiązuje do pobliskiej miejscowości Ząbrowo (p.), niem. Sommerau, której nazwa uchodzi za pierwotnie polską. Dlatego też chyba warto by powrócić do ustalonej przez KUNM nazwy Ząbrówko, zachowującej ten źródłosłów. Funkcjonująca obecnie nazwa Letniki wynika ze złej interpretacji niem. Sommer-.
Parwark Stare Pole 1 Parwark pruskie -- Pierwotnie inna nazwa pruska: 1385-1392 Makutkaym, następnie ok. 1400 Perwalk, Perwalken.
Stare Pole Stare Pole 1 Altfelde niemieckie --
Szaleniec Stare Pole 1 Thörichthof niemieckie --
  • Dawniej też: Szalony Dwór.
  • Obie formy polskie (znane od XV-XVI w.) wynikają z adideacji na gruncie niemieckim - nazwa dworu, pochodząca od starego imienia Torecht, zaczęła być postrzegana jako pochodząca od przym. töricht "szalony".
Szlagnowo Stare Pole 1 Schlablau pruskie -- Nazwa pruskiego pochodzenia - 1398 Slaulon. Formy niemiecka (Schlablau < Schlanglau) jest zepsuciem formy pruskiej, a polska Szlagnowo przejęta z niemieckiego.
Zarzecze Stare Pole 6 Galgenberg niemieckie Szubienica W gwarze zachowana substytucja nazwy jako Szubienica. Nazwa "Zarzecze" sztuczna, wprowadzona przez KUNM.
Ząbrowo Stare Pole 1 Sommerau słowiańskie -- Dawniej też: Zomerowo (wtórne).
Złotowo Stare Pole 3 Reichfelde niemieckie -- Może Rèvałd (=Rywałd) Ceynowy to ta wieś?

Powiat sztumski

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Sztum Sztum 1 Stuhm pruskie --
Przedzamcze Sztum 1~4 Vorschloß Stuhm niemieckie (Podzamcze)
  • Dawniej też: Podzamcze (Sztumskie), Przedzamek.
  • Trudno mi powiedzieć, na ile ta nazwa funkcjonuje w dzisiejszych czasach. Niemniej, warto by pamiętać o tej historycznej części Sztumu. Najlepiej byłoby używać tej nazwy w formie Podzamcze, gdyż to ona ma najdłuższą historię i pojawia się w literaturze przedwojennej.
Dzierzgoń Dzierzgoń 1 Christburg niemieckie --
  • Dawniej też: Kiszpork.
  • Polska nazwa Dzierzgoń (pierwotnie rodzaju żeńskiego - dop. do Dzierzgoni, do dziś tak w nazwie rzeki) jest pochodzenia pruskiego (z prus. Zirgūni - 1290 Sirgun). Nie jest to jednak pierwotna nazwa grodu, ale nazwa wodna (pobliskiej rzeki i jeziora) przeniesiona na gród. Przeniesienie prawdopodobnie nastąpiło już na gruncie polskim. Nazwa Dzierzgoń w odniesieniu do miasta pojawia się już na początku XV w. (1410 Dirzgon, 1454 Dzyrgon). Obocznie funkcjonowała też forma Kiszpork, będąca polonizacją nazwy Christburg (wymawianej w miejscowym dialekcie niemieckiego jako Kirsburg). Po wojnie przyjęto wariant Dzierzgoń jako nazwę urzędową.
Andrzejewo Dzierzgoń 4 Reichandres niemieckie Rychendrysy
  • Pierwotnie nazwa pruska: 1250 Lingues, Lynguwar; 1343 Lingwar alias Andresdorf.
  • Przyjęta po wojnie forma Andrzejewo, nawiązująca do zapisu Andresdorf z XIV w., nie jest nazwą ludową, ale chrztem KUNM. Ludność polska nazywała tę wieś Rychendrysy (spolszczenie fonetyczne n. Reichandres). Obecnie miejscowość straciła jednostkowość, uchodzi za część wsi Morany, jednak jej zabudowania wciąż istnieją i są zamieszkane, toteż warto by przypomnieć historyczną nazwę Rychendrysy (zwłaszcza że miejscowość jest bardzo stara, o staropruskiej proweniencji).
Ankamaty Dzierzgoń 1 Ankemitt pruskie (osobowe) --
Bągart Dzierzgoń 1 Baumgarth niemieckie --
Blunaki Dzierzgoń 1 Blonaken pruskie -- 1318 Blundelanken, ok. 1400 Blundelawken. Nazwa więc pierwotnie miała prus. sufiks -lauks (pole). Forma niemiecka być może przejęta z polskiego.
Bruk Dzierzgoń 1 Bruch niemieckie --
Budzisz Dzierzgoń 1 Budisch słowiańskie -- Pierwotna nazwa była pruska: 1280 Pirdami, Pirdeine. Nazwa obecna pochodzenia słowiańskiego.
Chartowo Dzierzgoń 2 Hartwigsfelde niemieckie --
Chojty Dzierzgoń 1 Choyten pruskie --
  • Nazwa w latach 1924-45: Koiten.
  • W XII-XIV w. wieś nosiła oboczną nazwę, zapisaną jako 1280 Luppin, 1312 Lopino. Jest to nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia (chociaż Górnowicz odczytuje je jako słow. Łopienno, moim zdaniem życzeniowo).
Jasna Dzierzgoń 4 Lichtfelde niemieckie Lichtofałd W gwarze ludowe spolszczenie jako Lichtofałd. Forma oficjalna, nawiązująca znaczeniowo do n. niemieckiej, jest nowotworem KUNM.
Jeziorno Dzierzgoń 6 Lautensee pruskie Lajtensy
  • Przed wojną: Lajtensy (w dok. z XVII w. i w gwarze), Litewki (nazwa pobliskiego folwarku, należącego do tej wsi).
  • Nazwa Lautensee pochodzenia pruskiego (rekonst. Lutens) - 1308 Luthense. Po wojnie kompletnie zlekceważono ten fakt, nadając wsi nową, ahistoryczną nazwę Jeziorno.
Judyty Dzierzgoń 2 Judittenhof niemieckie --
Kamienna Góra Dzierzgoń 1 Steinberg niemieckie --
Kuksy Dzierzgoń 1 Kuxen pruskie -- 1376 Gausigeyn, Gawsyen.
Lisi Las Dzierzgoń 3 Friedrichsfelde niemieckie --
Litewki Dzierzgoń 1 Litefken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Klein Ankemitt.
  • Nazwę Litewki dawniej odnoszono też do wsi Lautensee (ob. Jeziorno, p. wyżej), do której należał folwark Litewki.
Minięta Dzierzgoń 1 Menthen pruskie --
  • Pierwotna nazwa wsi: Poganste (1267). Później: Meynithen (1288). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Poganste była miejscem bitwy między Prusami a Krzyżakami.
  • Poprawna odmiana nazwy: Minięta, do Miniąt, w Miniętach.
Morany Dzierzgoń 1 Morainen pruskie --
  • Dawniej też: Mirosławice, Mirosławki.
  • Pierwotna nazwa wsi była słowiańska, wywodząca się od imienia Mirosław (1323 Miroslauwendorf), z tego powodu część przedwojennych badaczy nazywa tę wieś Mirosławicami lub Mirosławkami. Dokładna forma tej pierwotnie polskiej nazwy jest nie do ustalenia, gdyż wszystkie znane zapisy są zniemczone (z końcówką -dorf). Po wojnie słuszno wybrano ludową, pochodzącą z pruskiego nazwę Morany.
Nowa Karczma Dzierzgoń 1 Neukrug niemieckie --
Nowiec Dzierzgoń 4 Neuhöferfelde niemieckie Nowodworskie Pole
Nowiny Dzierzgoń 4 Neuhof niemieckie Nowy Dwór
Pachoły Dzierzgoń 1 Pachollen słowiańskie --
Pawłowo Dzierzgoń 3 Petershof niemieckie -- Co za idiota zmienił Piotra w Pawła? Może warto by to poprawić?
Piaski Sztumskie Dzierzgoń 4 Sandhuben niemieckie Zantuga Przed wojną: Zantuga, Zantuby (gw.). Obecna forma, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna.
Poliksy Dzierzgoń 1 Polixen pruskie -- Wieś miała w historii trzy różne nazwy pochodzenia pruskiego: Poleytz, Woyseten, Koytelauken (ok. 1400). Ostatecznie (w XV w.) ustaliła się ta pierwsza.
Prakwice Dzierzgoń 1 Prökelwitz pruskie (zepsute) -- 1312 Preyterwicz. Być może nazwa od pruskiej nazwy osobowej z polskim sufiksem?
Spalonki Dzierzgoń 3 Bärenwinkel niemieckie --
Stanowo Dzierzgoń 1 Groß Stanau słowiańskie --
  • Dawniej też: Stanowo Wielkie.
  • Pierwotnie: 1437 Wosgewithe. Nazwa pochodzenia pruskiego.
Stanówko Dzierzgoń 1 Klein Stanau słowiańskie -- Dawniej też: Stanowo Małe.
Stara Wieś Dzierzgoń 1 Altendorf niemieckie --
Tywęzy Dzierzgoń 1 Tiefensee niemieckie (tłum. ze słow.?) --
  • Dawniej też: Głębin.
  • Wieś leży nad jeziorem Głębin (niem. Globin-See). Przypuszcza się, że nazwa Tiefensee ("głębokie jezioro") jest tłumaczeniem słowiańskiej nazwy jeziora. Stąd też niektórzy przedwojenni autorzy stosują nazwę Głębin obocznie do Tywęzy (ludowe spolszczenie n. niem.). Po wojnie jednak przyjęto jako oficjalną ludową formę Tywęzy, co jest dość nietypowe dla KUNM, która z reguły zatwierdzała nazwy bardziej spolszczone.
Żuławka Sztumska Dzierzgoń 1* Posilge pruskie (Żuławka)
  • Dawniej też: Pozylia, Pozolia (gw.)
  • Nazwa Posilge (1249 Pozolove, Posolva) pochodzenia pruskiego (rekonst. Pasūlawa), spolonizowana jako Pozylia, Pozolia. Później obocznie zjawia się też forma Żuławka (tłumaczenie członu -sūlawa?), po wojnie przyjęta jako oficjalna (z dodanym dookreśleniem "Sztumska"). Warto by pamiętać o obu nazwach.
  • W XII w. pojawia się tez oboczna nazwa Rutiz (1249). Prawdopodobnie również pruska.
Balewko Mikołajki Pomorskie 1 Klein Baalau pruskie --
Balewo Mikołajki Pomorskie 1 Groß Baalau pruskie -- 1285 Balow
Cierpięta Mikołajki Pomorskie 1 Czerpienten polskie --
  • Nazwa w latach 1908-45: Karpangen (pisane też Carpangen).
  • Obocznie też: Cierzpięta (tak w gwarze).
  • Pierwotna nazwa wsi była pruska: ok. 1399 Katpanye, 1403 Catpanyan. Nazwa wprowadzona w 1908 bardzo luźno do niej nawiązuje.
  • W w XVIII w. pojawia się oboczna n. niem. Leidenthal (od leiden - cierpieć, kalka nazwy polskiej).
Cieszymowo Mikołajki Pomorskie 2 Teschendorf hybryda (słow. + niem.) --
  • Pierwotna pruska nazwa pola, na którym zbudowano wieś: 1323 Wermeno.
  • Późniejsza nazwa Teschendorf (1399 Thesimsdorf, Tesmisdorf) pochodzi od imienia pierwszego właściciela wsi - pół-Słowianina, pół-Prusa Cieszyma. Słowiańska postać tej nazwy się nie zachowała, być może brzmiała Cieszymowo (jak przyjął KUNM) lub Cieszym (dop. do Cieszymia).
Dąbrówka Pruska Mikołajki Pomorskie 1 Preußisch Damerau polskie --
  • Dawniej też Dąbrowa Pruska.
  • Pierwotna nazwa była pruska: ok. 1399 Wanzenyke, 1409 Wansenik.
  • Nazwa tej wsi jest jedną z naprawdę nielicznych przykładów pozostawienia przez KUNM dookreślenia "Pruski".
Dworek Mikołajki Pomorskie 1 Höfchen niemieckie (tłum z pol.?) --
  • Pierwotna nazwa: 1288 Stangenaw, 1387 Stangenow. Pochodzenia imiennego, pruskiego lub niemieckiego.
  • Oprócz tego, w XV-XVI w. pojawia się oboczna nazwa polska Szymki (1418 Symken alias Stangenow). Obecna nazwa polska i jej niemiecki wariant pojawiają się równolegle od XVIII w. - trudno powiedzieć, który wariant (niemiecki czy polski) jest pierwotniejszy.
Kołoząb Mikołajki Pomorskie 1 Kollosomb polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Kalsen
  • Odmiana: do Kołozębia (nie: "Kołozębu"), w Kołozębiu.
  • Do wsi należy osada Kołoząb Mały (przed wojną bez wydzielonej nazwy).
Krasna Łąka Mikołajki Pomorskie 1 Schönwiese niemieckie -- Dawniej też: Szenweza (tak w gwarze). Tłumaczenie jako Krasna Łąka notowane już od XVI w., po wojnie przyjęte jako nazwa oficjalna.
Krastudy Mikołajki Pomorskie 1 Krastuden pruskie? -- ok. 1399 Kraczitul, 1401 Cracztudo, Cratikul. Pierwotna forma nazwy trudna do rozstrzygnięcia (nie do końca też jasne jej pochodzenie i znaczenie).
Linki Mikołajki Pomorskie 1 Linken pruskie -- Wieś do XV w. posiadała dwie oboczne nazwy pruskie: 1258 Broidin, 1330 Broiden, 1408 Broydin adir Linken. Ostatecznie ustaliła się nazwa Linki, pochodząca od nazwiska prusa Hannosa Lynkyn, dawnego właściciela wsi.
Mikołajki Pomorskie Mikołajki Pomorskie 1* Nikolaiken polskie (kalka z niem.) (Mikołajki)
  • Nazwa w latach 1938-45: Niklaskirchen.
  • Pierwotna nazwa wsi była niemiecka - 1248 Niclausdorf. Nazwa została przejęta przez Polaków w formie Mikołajki (dziś z niehistorycznym dookreśleniem), a następnie wtórnie resubstytuowana w języku niemieckim. W czasach hitlerowskich wprowadzono sztucznie formę Niklaskirchen, całkowicie zapomniwszy o pierwotnej nazwie niemieckiej.
  • Wieś powstała na miejscu osady o słowiańskiej nazwie Barute (1242), Barutin (1294). Nazwę tę rekonstruuje się jako *Boruty lub *Borucin.
Mirowice Mikołajki Pomorskie 4 Mirahnen słowiańskie (sprutenizowane) Mirany Pierwotnie słowiańska nazwa Mirowice (1236 Myrowicz). Nazwa ta jednak już w XIV w. ustępuje nazwie Mirany (1334 Merane, 1400 Myran), o tym samym rdzeniu, gdzie słowiański przyrostek został prawdopodobnie zastąpiony pruskim. Jedynie nazwa Mirany była używana przez miejscową ludność polską. Pierwotną nazwę Mirowice przypominają już co prawda niektóre opracowania przedwojenne, jest to jednak użycie sztuczne. Przywrócenie tej formy przez KUNM było (moim zdaniem) błędem i zamachem na ludową tradycję nazewniczą (w imię pedantycznego "spolszczania") i proponowałbym powrót do polsko-pruskiej formy Mirany, ze względu na jej ciągłość użycia. Ponadto, analogiczny dylemat w przypadku nazwy wsi Morany (p.) w Gminie Dzierzgoń rozwiązano na korzyść nazwy ludowej.
Namirowo Mikołajki Pomorskie 1 Klein Baumgarth niemieckie --
  • Dawniej też: Mały Bągart, Bągarcik.
  • Pierwotnie: 1527 Nameraw. Nazwa zachowana w języku polskim (co prawda raczej dzięki dziewiętnastowiecznym badaczom), pruskiego lub słowiańskiego pochodzenia.
Nowe Minięta Mikołajki Pomorskie - brak? -- -- Miejscowość chyba nowa (brak na przedwojennych mapach). Jej nazwa jest relacyjna w stosunku do wsi Minięta (p.) w Gminie Dzierzgoń. Miejscowości nie znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie.
Perklice Mikołajki Pomorskie 1 Pirklitz słowiańskie --
  • Dawniej też: Perkliczki.
  • Zapisy pierwotne: 1294 Pirkelicz, 1302 Birkelicz. Nazwa słowiańska, według Górnowicza pierwotnie brzmiała Pierzchlice. Forma Perklice, choć wtórna, jest postacią starą, ludową. Dawniej spotykana też forma zdrobniała.
Pierzchowice Mikołajki Pomorskie 1 Portschweiten pruskie -- Pierwotnie: Parsowite, Parsswiten (ok. 1399), Pirswiten (1411). Postać polska Pierzchowice spotyka od XVI w. wynika ze spolszczenia (z adideacją) nazwy pruskiej,
Stążki Mikołajki Pomorskie 6 Stangenberg niemieckie Sztembark Przed wojną: Sztembark, Sztambark. Postać dzisiejsza jest nowotworem KUNM.
Wilczewo Mikołajki Pomorskie 1 Wilczewo polskie -- Początkowo: Wilczyn - 1401 Wilczin, 1407 Wilczhin. Postać z sufiksem -ewo również bardzo stara. Miejscowość jest gniazdem rodowym szlacheckiej rodziny Wilczewskich (h. Trzy Badła).
Adamowo Stary Dzierzgoń 2 Adamshof niemieckie --
Bartne Łąki Stary Dzierzgoń 1 Bienertwiese niemieckie --
  • Dawniej też: Bartlówki, Bartłówka. Postać zgodna z obecną pojawia się w spisie z 1820 r.
  • Pierwotnie nazwa pruska: 1294 Notike.
Bądze Stary Dzierzgoń 2 Bannsee pruskie -- U Leydinga jako Banzy, tradycyjnego spolszczenia brak. Nazwa wsi od nazwy pobliskiego jeziora (1294 Banse), pruskiego pochodzenia.
Białe Błoto Stary Dzierzgoń 2 Kalkbruch niemieckie --
Bucznik Stary Dzierzgoń 2 Buchwalde niemieckie --
Danielówka Stary Dzierzgoń 2 Danielsruhe niemieckie --
Folwark Stary Dzierzgoń 1 Vorwerk niemieckie -- Według Leydinga oboczna n. niem. Neuendorf (spolsz. Nowa Wieś).
Nowy Folwark Stary Dzierzgoń 1 Neu Vorwerk niemieckie --
Gisiel Stary Dzierzgoń 2 Geißeln pruskie --
  • 1329 Gestalieye, ok. 1400 Estelen. Nazwa zepsuta w niem. do postaci Geißeln. Leyding spolszcza jako Jestlin, na podstawie najstarszych zapisów, KUNM przyjął jednak formę Gisiel, opartą na współczesnej n. niem.
  • W XIV w. przejściowo pojawia się nazwa Tessim (1347), pochodząca od słowiańskiego imienia Cieszym (istniejącego w prus. jako Thessim), por. Cieszymowo (gm. Mikołajki Pomorskie).
Giślinek Stary Dzierzgoń 3 Charlottenhof pruskie -- Nazwa obecna urobiona od pruskiej nazwy sąsiedniej wsi Gisiel. Raczej twór KUNM, bez uzasadnienia historycznego. Niemniej, brak innej tradycji.
Górki Stary Dzierzgoń 1 Görken pruskie -- Pierwotnie: 1294 Grabisto, 1321 Grabist - nazwa pruska. Późniejsza nazwa Görken (spolonizowana jako Górki) również pruska, pochodzi od imienia pierwszego właściciela (1321 Gerkoni).
Kielmy Stary Dzierzgoń 2 Köllmen pruskie --
Kołtyniany Stary Dzierzgoń 2 Kolteney pruskie -- 1306 Coltenyn, Koltenynen. Przyrostek -any w powojennym spolszczeniu dobrany nieco nietrafnie, ale niech już zostanie. Niewykluczone, że jest to nazwanie do miasteczka na Wileńszczyźnie.
Kornele Stary Dzierzgoń 2 Kornellen niemieckie (imienne) --
Królikowo Stary Dzierzgoń 2 Königssee niemieckie --
Latkowo Stary Dzierzgoń 5 Löthen pruskie Letno 1285 Lethen. Nazwa pochodzenia pruskiego, której obecna forma Latkowo nie oddaje. Należałoby wrócić do proponowanej przez Leydinga formy Letno, dość bliskiej oryginałowi.
Lipiec Stary Dzierzgoń 1 Lippitz pruskie -- 1250 Loypicz, 1285 Lepicz, 1298 Leupite, Laupithen. Bardzo stara osada pruska.
Lubochowo Stary Dzierzgoń 2 Liebwalde niemieckie --
Matule Stary Dzierzgoń 2 Mothalen pruskie -- 1321 Mathulen, 1323 Matulen.
Milikowo Stary Dzierzgoń 6 Heinrichsdorf niemieckie Henrykowo Spolszczenie Henrykowo znane Chojnackiemu (z kolei późniejszy Leyding podaje Jędrychowo). Dzisiejsza nazwa Milikowo jest obrzydliwym, ahistorycznym chrztem KUNM.
Monasterzysko Małe Stary Dzierzgoń 2 Klein Münsterberg niemieckie --
Monasterzysko Wielkie Stary Dzierzgoń 2 Groß Münsterberg niemieckie -- Znajdująca się w pobliżu mała osada Nowe Monasterzysko jest chyba tworem powstałym po wojnie.
Mortąg Stary Dzierzgoń 1 Mortung pruskie --
Myślice Stary Dzierzgoń 4 Miswalde hybryda (słow. + niem.) Mieszwałd 1316 Meysilzwalde. Niem. n. os. Meysil (Meissel) jest być może pochodzenia słowiańskiego - od słowiańskich imion z członem Mysł-. Powojenną nazwę polską Myślice można by więc uznać za nawiązanie do źródłosłowu nazwy oryginalnej. Forma ta jednak nie jest autentyczna, została stworzona przez KUNM. Za to w pełni autentyczna jest przedwojenna ludowa spolszczona forma Mieszwałd i do niej powrót postuluję.
Najatki Stary Dzierzgoń 1 Najettken słowiańskie? -- Oboczna n. niem. Steinborn.
Piaski Morąskie Stary Dzierzgoń 2 Sandhof niemieckie --
Podwiejki Stary Dzierzgoń 1 Podweiken pruskie -- Pierwotnie: Baudewitten (1354). Nazwa obecna zaświadczona od XVII w. (niewykluczone, że jest zepsutą formą nazwy pierwotnej).
Pogorzele Stary Dzierzgoń 3 Vaterssegen niemieckie --
Popity Stary Dzierzgoń 2 Popitten pruskie -- 1331 Poypiten
Porzecze Stary Dzierzgoń 5 Lodehnen pruskie Lodejny 1329 Ladeyn, 1339 Ladeyne, 1350 Laideyne. Nazwa pruska - należało ją spolszczyć, a nie wymazywać.
Pronie Stary Dzierzgoń 2 Prohnen pruskie -- 1376 Pyron, Piron, Piranen.
Protajny Stary Dzierzgoń 2 Prothainen pruskie -- 1296 Protheyne, 1306 Prowotheyn, Prowothine.
Przezmark Stary Dzierzgoń 1 Preußisch Mark niemieckie -- Dawniej też: Pruski Targ.
Pudłowiec Stary Dzierzgoń 1 Paudelwitz słowiańskie? -- Dawniej też: Pudłowice (SGKP). Potrzebne informacje etymologiczne.
Sarnowo Stary Dzierzgoń 1 Scharnau pruskie? --
Skolwity Stary Dzierzgoń 2 Skolwitten pruskie -- ok. 1400 Scholewythen
Stare Miasto Stary Dzierzgoń 1 Altstadt niemieckie --
Stary Dzierzgoń Stary Dzierzgoń 1 Alt Christburg niemieckie --
  • Dawniej też Stary Kiszpork.
  • Po więcej wyjaśnień, patrz Dzierzgoń.
Tabory Stary Dzierzgoń 2 Taabern pruskie --
Wartule Stary Dzierzgoń 3? Fahrentholz niemieckie -- Potrzebne informacje, co do tej nazwy. Powojenna nazwa Wartule brzmi nietypowo, sprawia wrażenie pruskiej i bardzo przypomina nazwę sąsiedniej wsi Matule (o udokumentowanym pruskim pochodzeniu). Dostępna mi literatura jednak w żaden sposób nie dokumentuje tej nazwy - nie jest mi znana jej geneza ani zapisy źródłowe dot. tej miejscowości. Potrzebne dalsze badania.
Wesoła Kępa Stary Dzierzgoń 3 Schönfelde niemieckie --
Zakręty Stary Dzierzgoń 1 Sakrinten polskie --
Zamek Stary Dzierzgoń 2 Schloßhof niemieckie --
Brzozówka Stary Targ 1 Brosowken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Birkendorf (wg Bära istniała już wcześniej).
Bukowo Stary Targ 4 Buchwalde niemieckie Buchwałd
  • Pierwotnie nazwa pruska: Ruditen (1263-69, 1303, 1391).
  • Obowiązująca forma Bukowo, wprowadzona przez KUNM, choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest niezgodna z tradycją. Teoretycznie można by się pokusić o spolszczenie pierwotnej nazwy pruskiej jako Rudyty, to jednak w polskiej tradycji miejscowość jest znana pod przejętą z niemieckiego nazwą Buchwałd i to właśnie ją, jako jedyną ludową, należałoby przywrócić.
Czerwony Dwór Stary Targ 1 Rothhof niemieckie --
Dąbrówka Malborska Stary Targ 1* Deutsch Damerau słowiańskie Dąbrówka Niemiecka *Dawniej też: Dąbrowa (Niemiecka)
  • Po wojnie człon odróżniający Niemiecka zamieniono na Malborska z powodów, których objaśniać chyba nie muszę. Niemniej, wymazywanie Niemców z historii tego regionu nie ma sensu. Od II Wojny Światowej minęło już wystarczająco dużo czasu, aby wyzbyć się niepotrzebnego tabu. Dlatego też warto byłoby na nowo zamienić ahistoryczne dookreślenie na historyczne. Teoretycznie możliwe byłoby też wprowadzenie nazwy Dąbrówka bez dookreślenia (tak jak w miejscowej gwarze oraz części przedwojennych opracowań). Niemniej, taka nazwa sprawiałaby problemy natury praktycznej (dużo miejscowości o nazwie "Dąbrówka"). Dlatego też postuluję przywrócenie właściwego tej nazwie członu Niemiecka.
Dziewięć Włók Stary Targ 1 Neunhuben niemieckie --
  • Dawniej też: Dziewięćwłóki (tak obocznie w gwarze).
  • Pierwsze zapisy są zlatynizowane - 1343 Novem Mansis.
Gintro Stary Targ 1 Gintro niemieckie (spolonizowane) -- Nazwa w latach 1938-45: Guntern - nawiązanie do pierwotnej niemieckiej formy tej nazwy (zaśw. jako: ok. 1399 'Gunter, 1401 Guntther).
Grzymała Stary Targ 1 Grzymalla polskie (nazwiskowe) --
  • Nazwa w latach 1875-1945: Birkenfelde.
  • Dawniej też: Grzymały.
  • Pierwotnie: 1400 Cleyne Damerow (=Klein Damerau, *Dąbrówka Mała). Nazwa pochodna od nazwy pobliskiej wsi Deutsch Damerau (p. wyżej Dąbrówka Malborska).
Igły Stary Targ 1 Iggeln pruskie (spolonizowane) --
  • Pierwotnie: 1280 Egil, Ygel, Ygil, 1302 Egeln. Nazwa pruska (prawdopodobnie związana z lit. eglė - świerk), znana już w XVI w. w spolonizowanej formie Igły.
  • Oboczna nazwa pruska (XIV w.) - 1316 Wissewil, 1354 Wyssewel, 1388 Egil Wissewilen.
Jodłówka Stary Targ 1? Tannfelde niemieckie -- Polska kalka Jodłówka zaświadczona w gwarze (tam wymawiana jako Jedłówka). Prawdopodobnie istniało u ludu już przed wojną.
Jordanki Stary Targ 1 Jordanken polskie (osobowe, kalka) -- Nazwa w latach 1938-45: Jordansdorf. Jest to przywrócenie pierwotnej niemieckiej formy nazwy tej miejscowości (1437 Jordansdorf, 1507 Jorysdorf). Nazwa polska jest więc kalką, wtórnie przejętą przez Niemców.
Jurkowice Stary Targ 1 Georgensdorf niemieckie -- Polska kalka bardzo stara, znana od XVI w.
Kalwa Stary Targ 1 Kalwe pruskie -- Bardzo stara osada pruska: 1246 Calue, 1280 Kalba.
Kątki Stary Targ 1 Kontken pruskie (spol.) lub słowiańskie -- Oboczna forma niemiecka: Kantken.
Klecewo Stary Targ 1 Klecewo prusko-słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Klötzen.
  • 1402 Claecz, 1472 Clecz. Nazwa pochodzi od Prusa o imieniu Klec (Clecz). Imię to uważa się za słowiańskiego pochodzenia (z PS *Kъlьcь, por. nazwę Kielc).
Kościelec Stary Targ 1? Altkirch niemieckie -- Nazwa Kościelec zaświadczona w gwarze.
Krzyżówki Stary Targ 1 Kreutzkrug niemieckie -- Należy tępić funkcjonującą obocznie nazwę Krzyżanki (trudno powiedzieć, która nazwa jest częstsza czy "bardziej oficjalna", gdyż miejscowość oficjalnie należy do Dąbrówki Malborskiej, bez wydzielonej nazwy), wprowadzoną urzędowo przez KUNM z powodu niewiedzy. Jedyną poprawną polską nazwą tej miejscowości jest znana w gwarze oraz dokumencie Semraua (z 1928 r.) nazwa Krzyżówki.
Lasy Stary Targ 1 Laase polskie -- Dawniej też: Łazy (forma pierwotna), Lazy, Laza.
Łabuń Stary Targ 1 Laabe pruskie --
  • Dawniej też: Laba (forma gwarowa, przejęta z niem.).
  • ok. 1399 Labune, Labun.
Łoza Stary Targ 1 Losendorf niemieckie (może hybryda?) -- Według Górnowicza nazwa Losendorf jest hybrydą i pierwotnie brzmiała *Łoźno (gdzie -dorf jest dostawką). Niemniej, brak takich dowodów w dokumentach. Nie jest też wykluczone, że nazwa ta jest od początku do końca niemiecka. Chyba nie ma co postulować zmiany nazwy na coś tak hipotetycznego, zwłaszcza że nazwa Łoza ma pewną swoją tradycję - pojawia się już w SGKP jako "prawdopodobna" pierwotna polska nazwa tej wsi. Co prawda jest to również "strzał w ciemno", ale jednak zaistniał w historii i trudno się dziwić, że KUNM przyjął nazwę w takiej formie.
Malewo Stary Targ 1 Mahlau pruskie -- 1399 Malyn, 1476 Male. Postać z końcówką -au/-ewo od XVI w.
Mleczewo Stary Targ 1 Mlecewo prusko-słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Heinrode.
  • Pierwotne zapisy: 1399 Melecz, 1401 Milecz, 1411 Mileczen. Nazwa wywodzi się od imienia pierwotnego właściciela wsi, który był Prusem. Imię to jednak posądza się o słowiańskie pochodzenie (co nie było rzadkością, por. Klecewo, Cieszymowo), wg Górnowicza brzmiało ono Milec. Formę obecną, z suf. -ewo spotyka się od XVII w.
Nowy Targ Stary Targ 1 Neumark niemieckie --
Olszówka Stary Targ 4 Ellerbruch niemieckie (kalka z pol.?) Olszak
  • Oficjalna forma Olszówka uchodzi za formę sztuczną, wymyśloną przez Kętrzyńskiego i stale powielaną przez nowszych autorów. Formę tę po wojnie bezmyślnie przyjęła KUNM, nie wiedząc o zaświadczonej w gwarze oraz źródłach (dokument z 1818 r.) ludowej formie Olszak. Jest to wpadka, którą należy naprawić. Co prawda, forma Olszak podobno funkcjonuje jako oboczna, ale nazwą oficjalną pozostaje forma Olszówka (taka forma widnieje na tabliczce wjazdowej do wsi). Należy to zmienić.
  • Według Górnowicza to polska nazwa Olszak jest formą pierwotną, a nazwa niemiecka - jej kalką.
Pozolia Stary Targ - (brak) -- -- Przysiółek, historycznie należący do Żuławki Sztumskiej (gm. Dzierzgoń, p.) i utrwalający jej historyczną pruską nazwę (patrz tam). Całkowicie ahistoryczne jest jednak jego oderwanie od Żuławki i umieszczenie w innej gminie, jako część sołectwa Bukowo.
Ramoty Stary Targ 1 Ramten pruskie --
  • Pierwotna nazwa pruska: 1280 Resiginin, 1321 Resiginen. Potem nazwa obecna (również pruska): 1404 Ramod Resegynen, 1414 Rammoth.
  • Dawniej też: Ramuty.
Stary Dwór Stary Targ 4 Vorwerk Altmark niemieckie Starotarski Folwark W gwarze znane tłumaczenie nazwy niemieckiej. Nazwa obecna jest już sztuczną "wariacją na temat". Miejscowość historycznie była folwarkiem należącym do Starego Targu.
Stary Targ Stary Targ 1 Altmark niemieckie --
Szropy Stary Targ 1 Schroop pruskie --
  • 1280 Scrope.
  • Dawniej (XVI-XVII w.) Sropy. Nagłosowe sz- chyba pod wpływem niemieckim.
  • Osada Szropy-Niziny wydzielona po wojnie.
Śledziówka Mała Stary Targ 1 Klein Heringshöft niemieckie -- Spolszczenie Śledziówka bardzo stare, zaświadczone już w XVI w.
Śledziówka Wielka Stary Targ 1 Groß Heringshöft niemieckie -- Patrz wyżej.
Telkwice Stary Targ 1 Telkwitz pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Telksdorf.
  • Dawniej też: Telkowice.
  • 1303 Tulekoite (z tą wsią identyfikuje się też zapis Azinithen), 1354 Tulkoyte. Nazwa pruska, przejęta przez Polaków z sufiksem -(o)wice i w formie spolonizowanej przejęta do j. niemieckiego.
Trankwice Stary Targ 1 Trankwitz pruskie (spolonizowane) --
  • 1303 Trankoiten, 1321 Trankoten, 1336 Trankotin. Nazwa pruska, podobnie jak Telkwice spolonizowana, a następnie przejęta do j. niemieckiego.
  • Oboczna nazwa pruska: 1280, 1312 Margis, 1411 Margusz.
Tropy Sztumskie Stary Targ 1* Troop pruskie (Tropy)
  • Dawniej też: Trupy (w gwarze wymowa Trópy, z "o" pochylonym).
  • 1280 Troipin, 1303 Tropeine. Bardzo stara pruska wieś.
Tulice Stary Targ 4 Tillendorf niemieckie Tylendorf
  • Na ogół nie postuluję takich ledwo spolszczonych nazw, zachowujących bez zmian takie elementy jak -en-dorf. Niemniej jednak, ze względu na dobre poświadczenie tej nazwy w gwarze i liczne derywaty od niej urobione (np. Mały Tylendorf, Tylendorfskie Jezioro, tylendorfskie ludzie), należy uznać tę nazwę za faktycznie używaną i przyswojoną przez polską ludność (por. też zapis z Tylendorfu już z 1565) i w takiej formie należałoby ją uszanować. Teoretycznie można by człon -dorf zamienić na -dorp (tak, jak to czyni Ceynowa), jeśli miałoby to uczynić tę nazwę dla kogokolwiek "bardziej strawną". Co do nazwy Tulice, można ją na upartego uznać za polonizację nazwy pierwotnej, jednak wciąż jest to inwencja naukowców z KUNM.
  • Wieś wymieniana jest w 1302 r. jako dobro należące do Prusa o imieniu Būtis (dok. Bute). Musiała więc mieć jakąś pruską nazwę - ta jednak nie została zaświadczona w dokumentach.
Tulice Małe Stary Targ 4 Klein Tillendorf niemieckie Mały Tylendorf Patrz wyżej Tulice.
Waplewko Stary Targ 1 Klein Waplitz pruskie -- Patrz niżej Waplewo.
Waplewo Wielkie Stary Targ 1* Groß Waplitz pruskie (Waplewo)
  • Dookreślenie Wielkie wydaje się być zbędne, skoro nazwę sąsiedniej osady ustalono zgodnie z tradycją jako Waplewko (a nie Waplewo Małe). Ta niekonsekwencja jest niezwykle rażąca.
  • 1323 Wappele, 1336 Wapils, 1400 Waypils. Forma spolonizowana, z dodanym sufiksem -ewo znana od II poł. XV w.
Zielonki Stary Targ 4 Grünfelde hybryda (prus. + niem.) Gromfałd Pierwotna nazwa: Grenen (1316), uchodzi za nazwę pruską. Oznaczałoby to, że forma niemiecka Grünfelde jest nazwą hybrydalną, adideowaną do ap. grün "zielony". KUNM niesłusznie więc przetłumaczył tę nazwę jako Zielonki, zacierając jej pruski źródłosłów. Oprócz tego, w gwarze funkcjonowała forma Gromfałd (co można by też zapisać jako Grąfałd - w wymowie gwarowej Grómfałt -du) i taką formę, jako autentycznie ludową, należałoby przywrócić.
Barlewice Sztum 1 Barlewitz pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Wargels (nawiązanie do pierwotnej formy pruskiej).
  • Pierwotnie: 1391 Warles, 1394 Wargles, 1416 Wargelis. Pierwotna nazwa pruska została przejęta do języka polskiego z sufiksem -ewice, a następnie w formie spolonizowanej dostała się do języka niemieckiego. W czasach hitlerowskich ponowne nawiązanie do formy pierwotnej.
  • Dawniej też: Warglewice, Barglewice (XVI w.).
Barlewiczki Sztum 4 Vorwerk Barlewitz pruskie (spolonizowane) Barlewicki Folwark
Biała Góra Sztum 1 Weißenberg niemieckie (może tłum z pol.?) --
Brzezi Ostrów Sztum 4 Ostrow-Brosze polskie (nazwiskowe) Ostrów Brosza
  • Nazwa w latach 1938-45: Brosenhof.
  • Postać Brzezi Ostrów (Ostrów Brzezi, Brzozi) niepoprawnie resubstytuowana (prawdopodobnie) przez W. Kętrzyńskiego i w takiej formie bezmyślnie przyjęta po wojnie. W rzeczywistości nazwa powinna brzmieć Ostrów Brosza (gdzie Brosz, Brosche to nazwisko), na taką formę wskazują też zapisy gwarowe.
Cygusy Sztum 1 Cyguß niemieckie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-45: Ziegenfuß.
  • Pierwotna nazwa niemiecka Ziegenfuß (ok. 1399 Czegenfus), spolonizowana jako Cygusy, a następnie resubstytuowana w j. niemieckim jako Cyguß. W czasach hitlerowskich powrót do nazwy pierwotnej.
Czernin Sztum 1 Hohendorf niemieckie --
  • Polska nazwa Czernin jest wskrzeszoną pierwotną nazwą tej wsi (Cerninen 1295, Cernyn 1310). Nazwa została przypomniana już przez XIX-wiecznych badaczy, a po wojnie przyjęta jako oficjalna.
  • W gwarze polonizacja nazwy niemieckiej jako Ogendorf.
Goraj Sztum 1 Gorrey słowiańskie --
Gościszewo Sztum 6 Braunswalde niemieckie Bruszwałd Dawniej (XVI w.) Bru(n)szwałd Niemiecki (niem. Deutsch Braunswalde), w opozycji do Polnisch Braunswalde (dziś Węgry, gm. Sztum, p. niżej). Dookreślenie następnie porzucono. Dzisiejsza nazwa Gościszewo jest niewybaczalnym chrztem KUNM.
Górki Sztum 1 Gurken słowiańskie -- Nazwa w latach 1938-45: Berghausen.
Gronajny Sztum 1 Grünhagen niemieckie -- Dawniej też: Gronajno, Grunajno, Grunowo.
Grzępa Sztum 3 Neu Hakenberg niemieckie -- Nazwę Grzępa należy zaliczyć do najbardziej udanych chrztów KUNM - odwołuje się bowiem do rzeczywiście istniejącego w okolicznej polskiej gwarze słowa grzępa (=pagórek), co dodatkowo dobrze opisuje położenie osady. Z tego też powodu nazwa dość dobrze przyjęła się wśród miejscowej ludności.
Kępina Sztum 6 Antonienhof niemieckie Antoniewo W gwarze: Antoniewo.
Koniecwałd Sztum 1 Konradswalde niemieckie --
Koślinka Sztum 4 Kiesling słowiańskie (zepsute) Kiźlinek Pierwotnie Kisielin (1319 Kisselin) - nazwa zgermanizowana jako Kiesling. Już od XVI w. pojawia się polska resubstytucja jako Kiźlinek, zachowana do czasów współczesnych w gwarze. Forma Koślinka jest niepoprawną rekonstrukcją XIX-wiecznych badaczy, bezmyślnie przyjętą przez KUNM. Chyba warto by wrócić do formy używanej przez lud.
Kuliki Sztum 6 Karlsthal niemieckie Karlewo W gwarze zachowana polonizacja nazwy niemieckiej jako Karlewo. Wprowadzona przez KUNM forma Kuliki bez uzasadnienia.
Lewark Sztum 1 Ostrow-Lewark polskie (Ostrów Lewark) Nazwa pierwotnie polska, pochodzi od nazwiska. KUNM przyjął tę nazwę bez członu Ostrów (tak w niektórych źródłach przedwojennych, ale jedynie jako wariant), ale może warto by powrócić do nazwy pełnej, zachowanej w gwarze.
Lipka Sztum 1 Lindenkrug niemieckie (kalka z pol.?) -- Górnowicz uważa formę niemiecką za kalkę z polskiego.
Michorowo Sztum 1 Michorowo pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa obowiązująca od lat 20. XX w. do 1945: Micherau.
  • Pierwotna nazwa prus. Steonyten (ok. 1399). Następnie: 1405 Mikorsch, 1411 Micors, od imienia pierwszego właściciela (wolnego Prusa). Ludność polska przejęła tę nazwę z sufiksem -owo, w niem. forma polska (do czasów hitlerowskich).
Nowa Wieś Sztum 1 Neudorf niemieckie --
  • Niem. też Königlich Neudorf (Nowa Wieś Królewska)?
  • Do wsi należy też przysiółek Nowiny (przed wojną część Nowej Wsi bez wyróżnionej nazwy. Nazwa Nowiny zaświadczona w gwarze).
Parowy Sztum 6 Heinen niemieckie Hajny U Kętrzyńskiego: Borowy Młyn, co jest (zapewne omyłkowym) przeniesieniem nazwy pobliskiej wsi Borowy Młyn (p.) w obecnej gm. Ryjewo.
Parpary Sztum 1 Parpahren pruskie? --
Piekło Sztum 1 Pieckel polskie -- Nazwa w latach 1942-45: Nogathaupt.
Pietrzwałd Sztum 1 Peterswalde niemieckie --
Polaszki Sztum 1 Paleschken pruskie --
  • Dawniej też: Polesko.
  • Wieś wchłonęła inną pruską osadę o nazwie Garbenick (1370).
Postolin Sztum 1 Pestlin słowiańskie lub pruskie -- 1234 Postolin, 1236 Posteline.
Ramzy Małe Sztum 1 Klein Ramsen pruskie --
Ramzy Wielkie Sztum 1 Groß Ramsen pruskie --
Szpitalna Wieś Sztum 1 Hospitalsdorf niemieckie (tłum. z pol.) -- W gwarze postać zuniwerbalizowana: Szpitalne (do Szpitalnego).
Sztumska Wieś Sztum 1 Stuhmsdorf hybryda (prus. + niem.) --
Sztumskie Pole Sztum 1 Stuhmerfelde hybryda (prus. + niem.) -- W mowie ludu również Kadyki (od gwarowego kadyk - jałowiec, zapożyczenie z pruskego). Być może to innowacja, a być może bardzo stara nazwa tej wsi.
Uśnice Sztum 1 Usnitz pruskie --
  • 1391 Wuschycz, 1399 Wossicz.
  • W gwarze: Uźnice.
Węgry Sztum 1 Wengern pruskie --
  • Dawniej (XV-XVI w.) Polski Bru(n)szwałd, Bru(n)szwałdek (niem. Polnisch Braunswalde), w opozycji do Deutsch Braunswalde (obecnie Gościszewo, gm. Sztum, p. wyżej).
Wilki Sztum 2 Wolfsheide niemieckie -- Według Wikipedii Witki, ale to chyba błąd.
Wydry Sztum 3 Werder niemieckie --
Wygoda Sztum 6 Ehrlichsruh niemieckie Jeziorka albo Leśnictwo Benowo Sztuczna nazwa Wygoda zdaje się być martwa. Potocznie używane nazwy tej leśniczówki to Jeziorka lub Leśnictwo Benowo. Co ciekawe, od Benowa oddziela tę leśniczówkę granica powiatów.
Zajezierze Sztum 1 Hintersee niemieckie (tłum. z pol.) -- Wieś w historii nosiła wiele nazw. Najstarsza jest n. pruska Wenelauken (ok. 1399). Następnie pojawia się nazwa niem. Schleusendorf, Schlöschendorf. Od XVI w. nazwa obecna, pierwotnie polska. Zniemczenie Hintersee pojawia się później. Oprócz tego, efemerycznie w XVI w. pojawia się nazwa *Radziwiłłowo (1693 Radzewils Hoff).

Powiat kwidzyński

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Nazwa obecna Gmina Typ nazwy Nazwa niemiecka Pochodzenie nazwy niemieckiej Propozycja zmiany nazwy Uwagi
Kwidzyn Kwidzyn (miasto) 1 Marienwerder niemieckie --
  • 1233 Quedin, 1235 Quedina, 1236 Quedin (...) Insula Sancte Marie.
  • Nazwa Kwidzyn pochodzenia pruskiego (nowoprus. Kwīdina < *Kwēdina). Nowsza nazwa Marienwerder (w zapiskach zlatynizowanych tłumaczone jako Insula Sancte Mariæ), dosłownie "Ostrów Maryjny", jest nazwą sakralną, wprowadzoną przez Krzyżaków. W języku polskim jednak przechowała się starsza, pruska nazwa tego miasta, zachowując ciągłość użycia.
  • Potoczny wariant Kwidzyń, uważany za niepoprawny, pojawia się okazjonalnie w polskiej literaturze i kartografii od bardzo dawna. Niemniej, "godniejszą" i poprawniejszą etymologicznie formą jest Kwidzyn.
Karczewice Kwidzyn (miasto) 1 Karschwitz słowiańskie -- Przedmieście Kwidzyna, dzisiaj bez używanej nazwy. Warto by przypomnieć tę nazwę.
Michałowo Kwidzyn (miasto) 6 Marienau niemieckie Marynowo Oficjalna nazwa tej północnej części Kwidzyna to Michałowo (chrzest KUNM). Nie wiem, czy ta nazwa dziś funkcjonuje. Przed wojną niemiecką nazwę tej dzielnicy spolszczano jako Marynowo, Marynowy i w takiej formie należałoby ją przywrócić.
Miłosna Kwidzyn (miasto) 6 Liebenthal niemieckie Nicponie
  • Nazwa Nicponie jest pierwotną polską nazwą tego terenu, istniejącą obocznie z nazwą niemiecką.
  • Obecnie używana nazwa Miłosna jest prawdopodobnie przesiedleńczym spolszczeniem nazwy niemieckiej. Formę te należy koniecznie wyrugować na rzecz jedynie poprawnej, pierwotnej polskiej nazwy Nicponie, która zresztą jest nazwą wprowadzoną oficjalnie przez KUNM.
Owczarki Kwidzyn (miasto) 4 Schäferei niemieckie Owczarnia Poprawne tłumaczenie n. niem. (zresztą znane już przed wojną) to Owczarnia i taka forma byłaby najodpowiedniejsza. Nie wiem, czy nazwa dzielnicy w ogóle funkcjonuje wśród miejscowych.
Wiesławów Kwidzyn (miasto) 5 Marienfelde niemieckie Pola Maryjne Nazwa Wiesławów sztuczna, narzucona po wojnie. Nazwa niemiecka bywa czasem tłumaczona jako Pola Maryjne i taka forma chyba byłaby najlepsza. Tak czy inaczej, nazwa dzielnicy nie funkcjonuje w terenie.
Prabuty Prabuty 1 Riesenburg hybryda (prus. + niem.) --
  • 1286 Resya, 1323 Ryzenburg, 1330 Resinborg... 1466 Prabuth alias Resenburg.
  • Miasto posiadało dwie oboczne nazwy pruskie - Rēzija i Prabūtai (druga późniejsza, notowana od XV w.), które zachowały się w dwóch różnych tradycjach - pierwsza leży u podstaw niemieckiej nazwy Riesenburg (co nie ma nic wspólnego z niem. Riese - olbrzym, jak sugeruje niemiecka ludowa etymologia, utrwalona w herbie miasta), zaś druga utrwaliła się w języku polskim. Niezwykle ciekawy przypadek nazewniczy.
Liwiec Prabuty (cz. miasta) 2 Liebsee hybryda (prus. + niem.) -- Dawna osada dzisiaj znajduje się w granicach Prabut i prawdopodobnie jej nazwa nie funkcjonuje, ale uważam, że warto ją pamiętać i przywrócić do łask. Oznacza z grubsza mały obszar miasta, położony na prawym brzegu rzeki Liwy (od której bierze swą nazwę).
Albertowo Gardeja 2 Albrechtshof niemieckie -- Nazwa wprowadzona po wojnie przez KUNM: Pogórze. Ostatecznie jednak przyjęła się forma Albertowo - lepsza, gdyż nawiązuje znaczeniowo do nazwy pierwotnej.
Bądki Gardeja 1 Groß Bandtken słowiańskie (Bądki Wielkie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Groß Pankendorf
  • 1293 Pantkendorf, 1293 Pantkendorf, 1302 Pantkow, 1323 Pantkowe. Pierwotnie nazwa hybrydalna z niem. członem -dorf. Obocznie n. polska Bądkowo, następnie Bądki. W czasach hitlerowskich wprowadzono nazwę nawiązującą do najstarszej.
  • Przed wojną zwykle z dookreśleniem Wielkie, dla odróżnienia od wsi Bądki Wielkie (obecnie Czachówek, p. niżej).
Cygany Gardeja 1 Zigahnen polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Dietmarsdorf.
  • Pierwotnie n. niemiecka: 1336 Dittmarsdorf. Nazwa polska Cygany od XVI w. W czasach hitlerowskich urzędowo przywrócono nazwę pierwotną.
Czachówek Gardeja 6 Klein Bandtken słowiańskie Bądki Małe
  • Nazwa w latach 1938-45: Klein Pankendorf.
  • W tradycji oraz według ustaleń KUNM, miejscowość nosi nazwę Bądki Małe. Obecna nazwa "Czachówek" jest wynikiem jakichś powojennych przeinaczeń. Jej znaczenie i geneza nie są mi do końca znane (może n. przeniesiona z okolic Góry Kalwarii?). Konieczny powrót do nazwy pierwotnej, o długiej historii.
  • Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej Bądki.
Czarne Dolne Gardeja 1 Niederzehren słowiańskie -- 1285 Scherne.
Czarne Górne Gardeja 1 Hochzehren słowiańskie --
Czarne Małe Gardeja 1 Klein Niederzehren słowiańskie (Czarne Dolne Małe) Historycznie część (wybudowanie) Czarnego Dolnego. W polskiej tradycji pod nazwą Czarne Dolne Małe, toteż można by rozważyć powrót do tej formy. Jednak dokumentom znana jest również forma Klein Zehren (bez Nieder-), a więc obecna nazwa też ma uzasadnienie (i jest lepsza pod względem "estetycznym" - brak nawarstwienia członów dookreślających).
Dębno Gardeja 2 Eichbusch niemieckie -- Nazwa ustalona przez KUNM: Dębniak, ostatecznie przyjęła się w formie Dębno. Obie formy nawiązują znaczeniowo do n. niem., żadna nie posiada korzeni przedwojennych.
Gardeja Gardeja 1 Garnsee hybryda (prus. + niem.) --
  • Do 1945 r. miasto.
  • Dawniej też: Gardej, Gardziej.
  • 1285 Garzanum, 1323 Gardzey. Nazwa staropruska (rekonst. *Gardjan, nowoprus. Gardin), wywody ze słow. nieprzekonujące. Forma niemiecka z niem. członem -see, w języku polskim zachowana forma bliższa pruskiemu oryginałowi.
Hermanowo Gardeja 2 Herminendorf niemieckie --
Jaromierz Gardeja 1 Germen pruskie -- 1343 Germo. Polska postać Jaromierz (zapewne adideowana z pruskiej), spotykana od XVI w.
Jurki Gardeja 2 Georgenberg niemieckie --
Karolewo Gardeja 2 Karlshof niemieckie -- Według ustaleń KUNM: Ujazd. Ten chrzest jednak nie przyjął się i obecnie używana jest nazwa Karolewo, przetłumaczona z niem. (przedwojennej polskiej nazwy brak).
Klasztorek Gardeja 1 Klösterchen niemieckie -- Nazwa pierwotna pruska: 1285 Werene.
Klasztorne Gardeja 2 Klostersee niemieckie -- Nazwa nie funkcjonuje już oficjalnie - wsie Klasztorek i Klasztorne są dziś połączone w jedną całość (oficjalnie zwaną Klasztorkiem). Trudno mi powiedzieć, czy nazwa Klasztorne funkcjonuje dziś w obiegu.
Klecewo Gardeja 1 Klötzen pruskie --
  • 1289 Clecz bona Dumele. Nazwa terenu Dumele, na którym zbudowano wieś, jest pruska. Podobnie jak nazwa obecna (rekonst. *Kletis), pochodząca od imienia pierwszego właściciela, Prusa.
  • Patrz też: Klecewko (gm. Ryjewo) i Klecewo (pow. sztumski, gm. Stary Targ). Toponim ten powielono też w nazwie Kleczewo (gm. Prabuty) sztucznie.
Krzykosy Gardeja 1 Kröxen pruskie -- 1289 Krikosyn, 1289 Cricussin.
Międzylesie Gardeja 3 Friedrichshain niemieckie --
Morawy Gardeja 6 Mahren pruskie Mary
  • W tradycji i oficjalnie do 1992 roku: Mary.
  • Nazwa Morawy, obowiązująca obecnie, jest wynikiem powojennych przeinaczeń nowych osadników (zapewne wynikająca z błędnym skojarzeniem formy niemieckiej z Mähren - niem. nazwą Moraw). Nowotwór ten nie tylko przeczy tradycji, ale także niweczy oryginalną nazwę o staropruskim pochodzenia. Zmiana nazwy Mary na "Morawy" nigdy nie powinna była mieć miejsca i powinna być bezwzględnie cofnięta!
  • W XIV-XVI w. też niem. Reichenberg.
Nowa Wioska Gardeja 1 Neudörfchen niemieckie -- Pierwotnie Neudorf.
Olszówka Gardeja 1 Olschowken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Althausen.
Otłowiec Gardeja 4 Groß Ottlau słowiańskie Otłowo
  • 1285 Otla - 1289 Otella, 1291 Otulla. Górnowicz interpretuje najstarsze zapisy jako słow. *Otla (tj. miejsce wypalone, otlone). Nazwa ta następnie wyewoluowała do postaci Otłów/Otłowo.
  • Przed wojną: Otłowo, Otłów. Dzisiejsza forma z przyrostkiem -owiec jest wynikiem powojennego przeinaczenia. Warto by powrócić do postaci Otłowo, która nie dość, że jest poprawniejsza (może nie pierwotna, ale stara) oraz konsekwentna z nazwą wsi Otłówko (p. niżej - nazwy Otłowiec i Otłówko tworząc pewien dysonans).
  • Przynależąca do wsi popegeerowska osada Osadniki powstała w czasach PRL.
Otłówko Gardeja 1 Klein Ottlau słowiańskie --
  • Dawniej też: Otłówek.
  • Po więcej informacji, patrz wyżej Otłowiec.
Otoczyn Gardeja 1 Ottotschen słowiańskie --
  • Dawniej też: Otęczyn.
  • 1325 Otetz, 1328 Otazch. Górnowicz interpretuje jako *Otecz lub *Otocze.
Pawłowo Gardeja 1 Paulsdorf niemieckie -- Dawniej też: Pawłowice (XVII w.).
Podegrodzie Gardeja 5 Stadtvorwerk b. Garnsee niemieckie Gardejski Folwark Miejscowość przedwojną była kolonią Gardei, folwarkiem należącym do miasta. Uważam, że nazwa powinna odzwierciedlać ten fakt. Nazwa Podegrodzie jest sztuczna.
Przęsławek Gardeja 4 Prenzlau słowiańskie Przecław
  • 1249 Prozile, 1414 Preczlaw, 1539 Pretzlaw.
  • Sztucznawą formę Przęsławek (też: Pręsławek) wprowadził Kętrzyński. Forma ta, stale powielana w przedwojennych opracowaniach, została przyjęta po wojnie przez KUNM. Najstarsze zapisy z pewnością odzwierciedlają słowiańską nazwę Przecław (do Przecławia) i taką formę należałoby przywrócić. Teoretycznie do obronienia byłaby też forma *Przęsław (por. niem. Prenzlau), jednak nie ma uzasadnienia dla formantu zdrabniającego -ek w tej nazwie (Kętrzyński nałogowo zdrabniał takie nazwy - por. Wracławek niżej).
Rozajny Gardeja 1 Rosainen niemieckie (sprutenizowane?) --
  • Dawniej też: Rozajny Wielkie (niem. Groß Rosainen).
  • Pierwotnie Rosenhain. Nazwa genetycznie niemiecka, wyewoluowała do postaci Rosainen pod wpływem obcym - pruskim lub polskim.
Rozajny Małe Gardeja 1 Klein Rosainen niemieckie (sprutenizowane?) -- Patrz wyżej.
Szczepkowo Gardeja 3 Louisenhof niemieckie -- Po wojnie ustalono dla wsi nową nazwę Lubań. Ostatecznie przyjęła się nazwa Szczepkowo, zapewne per analogiam do wsi Szczepkowo (niem. Louisenwalde) pod Iławą (być może przyjęcie takiej nazwy jest wynikiem nieporozumienia). Teoretycznie można by rozważać powrót do nazwy Lubań, jednak żadna z tych form (ani Lubań ani Szczepkowo) nie jest historyczną nazwą tej wsi.
Szlemno Gardeja 1 Garnseedorf hybryda (prus. + niem.) --
  • Dawniej też: Ślemno, Gardeja-Wieś.
  • W języku polskim zachowana starsza nazwa wsi, wywodząca się od nazwy pobliskiego jeziora. Jest to nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. *Slamai)
  • Miejscowość dzisiaj formalnie nie istnieje stanowi część Gardei (odpowiada z grubsza sołectwu Gardeja II) i niestety jego nazwa dzisiaj nie funkcjonuje. Jednak uważam, że warto byłoby przywrócić tę nazwę do łask, ze względu na jej starość i historyczną ważność, zwłaszcza że wieś nigdy fizycznie nie przestała istnieć - została jedynie administracyjnie "uśmiercona". Nazwa Szlemno mogłaby z powodzeniem istnieć wewnątrz Gardei, która sama w sobie nie jest miejscowością jednolitą - dzieli się na kilka sołectw.
Trumieje Gardeja 1 Groß Tromnau pruskie --
  • 1285 Trumnya, 1289 Trumpnia. Nazwa pruska.
  • Dawniej też: Trąbki, Tromnowo.
  • Patrz też: Trumiejki (gm. Prabuty).
Wandowo Gardeja 1 Wandau pruskie --
Wilkowo Gardeja 1 Wilkau słowiańskie --
Wracławek Gardeja 4 Warzeln słowiańskie Warcław 1388 Wartzlaw, 1403 Warczlow. Pierwotnie nazwa ta brzmiała Warcław (do Warcławia), od słowiańskiego imienia Warcław (< Warcisław = Wrocisław). Przyjęta przez KUNM forma Wracławek lub Wrocławek (z niemożliwą dla tego rejonu przestawką i nieetymologicznym zdrobnieniem) jest błędem rekonstrukcyjnym, wprowadzonym przez Kętrzyńskiego. Zalecany powrót do formy pierwotnej, zgodnej z miejscową toponimią.
Zebrdowo Gardeja 1 Seubersdorf niemieckie -- Potocznie: Zeberdowo. Forma oficjalna (będąca spolszczeniem n. niemieckiej) starsza i poprawniejsza.
Baldram Kwidzyn 1 Baldram pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Mergenthal.
  • Dawniej też: Bedrony (postać gwarowa).
  • 1250 Bona Hospitalis, 1313 Spital, 1333 Mergental, 1400 Baldrap.
  • Najstarsza nazwa wsi nawiązuje do znajdującego się tam szpitala zakonnego. Następnie funkcjonowały obocznie nazwy niem. Mergenthal (< Marienthal) i prus. Baldrapi (> Baldram). Ta ostatnia obowiązywała aż do czasów hitlerowskich, kiedy to urzędowo przywrócono nazwę Mergenthal.
Mały Baldram Kwidzyn 1 Baldramerfelde hybryda (prus. + niem.) --
  • Nazwa urzędowo ustalona przez KUNM: Polanka. Ta jednak nie przyjęła się i została zastąpiona (kiedy?) przez zgodną z ludową tradycją formę Mały Baldram.
  • Dawniej też: Baldramskie Pole, Małe Bedrony (ludowe).
Brachlewo Kwidzyn 1 Rachelshof niemieckie --
  • Pierwotnie niem. Brachelshof, stąd nazwa polska.
  • W 1928 do Brachlewa włączono wieś o polskiej nazwie Jerzewo (tak samo w niem.), przez co spotyka się również w okresie międzywojennym użycie nazwy Jerzewo jako polskiego ekwiwalentu Rachelshof. Niemniej, współcześnie cała miejscowość nosi nazwę Brachlewo (mimo, że to Jerzewo była największą z połącznych osad). Motywem złączenia miejscowości pod wspólną nazwą Rachelshof mogło być pozbycie się z mapy jednoznacznie polskiej nazwy Jerzewo, jako że fakt ten wyraźnie zbiega się ze zmasowaną akcją germanizacji nazw. Najsprawiedliwiej byłoby te miejscowości znów rozdzielić (granica między nimi wciąż jest widoczna), zwłaszcza że wieś Brachlewo w jej obecnym kształcie jest tworem sztucznym, "zlepkiem", będącym pozostałością administracji hitlerowskiej.
  • W gwarze spotykana późna forma Racholec.
Brokowo Kwidzyn 1 Brakau polskie -- W gwarze: Brukawa (wtórna polonizacja formy zniemczonej).
Bronno Kwidzyn 6 Brandau niemieckie Brandowo
Bystrzec Kwidzyn 1 Weißhof niemieckie --
  • Również: Biały Dwór (tak w gwarze).
  • Nazwy Bystrzec i niemiecka Weißhof (czasem tłumaczona dosłownie jako Biały Dwór) funkcjonowały obocznie. Współcześnie miejscowość została przyłączona do Brachlewa, więc trudno mi orzec, na ile nazwa Bystrzec funkcjonuje. Dodatkowo, znajdująca się tam restauracja nosi nazwę Biały Dwór, więc to pewnie ta nazwa jest lepiej znana. Niemniej, warto pamiętać o pierwotnej polskiej nazwie Bystrzec.
Dankowo Kwidzyn 3 Semmler niemieckie --
Dubiel Kwidzyn 1 Dubiel pruskie (spolonizowane) lub słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45 Daubel. Oboczna n. niem. Neuwalde.
  • Nazwa niejednoznaczna - możliwe zarówno pruskie, jak i słowiańskie pochodzenie. Zapisy Dawbal, Daubel (1396) zdają się wskazywać bardziej na pochodzenie pruskie (por. prus. daubā - "wąwóz, jar"). W okresie hitlerowskim wprowadzono postać nawiązującą do starych zapisków.
Gilwa Mała Kwidzyn 1 Klein Gilwe pruskie -- Patrz też: Gilwa (gm. Prabuty).
Gniewskie Pole Kwidzyn 1 Mewischfelde hybryda (prus. + niem.) --
  • Pierwotnie Bürgersdorf (1339). Następnie: 1624 Pastwisko Groszkowskie, 1664 Pastwisko Groszkowskie alias Gniewskie Pole.
  • W gwarze znana forma Gniewskie (z opuszczeniem drugiego członu).
  • Nazwa miasta Gniew (niem. Mewe, 1229 Gymeu), położonego po drugiej stronie Wisły, uchodzi za nazwę pruską, chociaż istnieją na ten temat spory.
Górki Kwidzyn 1 Gorken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Waltershof.
  • W XIV w. oboczna nazwa Wojsławice (dok. 1373 Woyslawicz).
Grabówko Kwidzyn 1 Klein Grabau słowiańskie -- Patrz też: Grabowo (gm. Sadlinki).
Gurcz Kwidzyn 1 Gutsch słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Zandersfelde.
  • W gwarze też: Gucz.
  • Wg Górnowicza nazwa pierwotnie brzmiała Górzec. Forma obecna jest więc wynikiem przekształceń, zapewne nie pozbawiona wpływu niemieckiego.
Kamionka Kwidzyn 1 Kamiontken polskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Lamprechtsdorf.
  • Pierwotna nazwa niemiecka Lamprechtsdorf (1299; 1323 Lamperti villa), przywrócona w czasach hitlerowskich. Nazwa Kamionka zaświadczona pierwszy raz w XV w.
Korzeniewo Kwidzyn 6 Kurzebrack niemieckie Kurzybrak
Licze Kwidzyn 1 Littschen pruskie lub słowiańskie -- 1293 Liczchin, 1323 Lyczin.
Lipianki Kwidzyn 6 Ziegellack niemieckie Cygielak Pierwotnie Ziegenlache. Nazwa spolonizowana jako Cygielak. Nazwa obecna sztuczna.
Mareza Kwidzyn 1 Mareese niemieckie -- Pierwotnie niem. Marienwiese.
Nowa Wieś Kwidzyńska Kwidzyn 1* Neudorf niemieckie (Nowa Wieś)
Nowy Dwór Kwidzyn 1 Neuhöfen niemieckie --
Obory Kwidzyn 3 Oberfeld niemieckie --
Ośno Kwidzyn 1 Oschen słowiańskie -- Oboczna n. niem. Mundmannsdorf.
Pastwa Kwidzyn 1 Groß Weide niemieckie (tłum. z pol.) -- Dawniej też: Pastwisko Wielkie (1624), Wielka Pastwa (1682). Nazwa niemiecka jest przekładem polskiej.
Pawlice Kwidzyn 3 Hanswalde niemieckie -- Cóż to za mądry człowiek wymyślił, żeby Jana zastąpić Pawłem...
Piekarniak Kwidzyn 1~4 Bäckermühle niemieckie (Piekarski Młyn) W przedwojennym nazewnictwie i wg oficjalnych ustaleń KUNM miejscowość ta nazywa się Piekarski Młyn. Forma Piekarniak, widniejąca obecnie na drogowskazie, jest nazwą potoczną, przezwiskową. Jest to z pewnością nazwa powstała naturalnie, jednak rozważałbym powrót do nazwy Piekarski Młyn, jako poprawniejszej historycznie.
Rakowice Kwidzyn 4 Klein Krebs niemieckie Rakowiec Mały
  • Pierwotnie niem. Krebssee. Nazwa pochodna od nazwy jeziora - wg Górnowicza forma polska pierwotna, jednak nie ma to potwierdzenia w zapiskach.
  • Przed wojną nazwy Rakowice i Rakowiec (częściej to pierwsze) były używane wymiennie, z dookreśleniami "Małe" i "Wielkie" (w przypadku tego drugiego często z opuszczeniem drugiego członu). KUNM, decydując się na nazwanie jednej miejscowości Rakowiec, a drugiej Rakowice utworzył sztuczne rozróżnienie, nigdy wcześniej nie funkcjonujące. Moim zdaniem należy to poprawić.
Rakowiec Kwidzyn 1 Groß Krebs niemieckie -- Dawniej też: Rakowice (p. wyżej).
Rakowieckie Pole Kwidzyn 1~4 Krebsfelde niemieckie (Rakowskie Pole) Dawniej: Rakowskie Pole, ze starszą postacią przymiotnika.
Rozpędziny Kwidzyn 4 Rospitz słowiańskie Raszewice Według Górnowicza, nazwa została błędnie zrekonstruowana przez Kętrzyńskiego i bezmyślnie przyjęta przez KUNM. Jako pierwotną nazwę postuluje on *Raszewice (1540 Rosswitz). Forma ta jednak nie wynika jasno z zapisu, toteż przydałaby się może jakaś rewizja poglądu Górnowicza. Niemniej, nazwa Rozpędziny zdaje się być "potworkiem językowym".
Stary Dwór Kwidzyn 4 Alt Rothhof niemieckie Stary Czerwony Dwór Nazwa tego przysiółka nawiązuje do nazwy miejscowości Czerwony Dwór (niem. Rothhof), obecnie zatartej w granicach Podzamcza. Po wojnie sztucznie opuszczono twór Czerwony. W potocznym użyciu zanotowana też forma Czerwony Dwór (bez członu "Stary", zapewne opuszczonego z powodu zaniku miejscowości Czerwony Dwór).
Szadowo Kwidzyn 1 Schadau polskie --
  • Dawniej też: Trynowo
  • Pierwotnie Trynowe (1327), nazwa pruska. Do niej nawiązuje podawana przez Kętrzyńskiego nazwa wariantywna Trynowo.
Szadowski Młyn Kwidzyn 1 Schadauer Mühle polskie + niem. -- Także: Szadowo-Młyn.
Szałwinek Kwidzyn 1~4 Schadewinkel niemieckie (Szalwinek) Nazwą wprowadzoną po wojnie przez KUNM, obowiązującą do lat 70 XX w. było Szadówko. Była to nazwa sztuczna, która nie przyjęła się wśród miejscowych i została zastąpiana przez Szałwinek. Poprawniejszą formą byłby jednak Szalwinek (z "l" zamiast "ł"), gdyż taka forma widnieje w literaturze przedwojennej i jest zgodna z zapisami gwarowymi. Mała zmiana, ale być może warta wprowadzenia.
Tychnowy Kwidzyn 1 Tiefenau niemieckie -- Teren, na którym założono wieś nosił w XII w. nazwę Parvum Queden (1236), czyli "Mały Kwidzyn", "Kwidzynek".
Wola-Sosenka Kwidzyn 4 Wolla polskie Wola Człon "Sosenka" ahistoryczny, dodany w 1998 r. zapewne w celu odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie. Skoro istnieje potrzeba dookreślenia, może lepszy byłby jakiś człon przymiotnikowy (np. "Wola Szadowska" albo "Osieńska", od pobliskich wsi).
Antonin Prabuty 6 Sonnenwalde niemieckie Zonwałd W gwarze: Zonwałd.
Bożewo Prabuty 2 Gottesgabe niemieckie -- Nazwa wprowadzona przez KUNM po wojnie to Pilichowskie Łany. W potocznym użyciu funkcjonowały formy Zbożne i Bożewo, obecnie używana jest ta ostatnia.
Bronowo Małe Prabuty 1~4 Klein Brunau polskie (Bronówko)
  • Patrz też: Bronowo (pow. iławski, gm. Susz)
  • Przed wojną raczej Bronówko. Zresztą, taka nazwa byłaby konsekwentna z nazwą Bronowa (dookreślenie "Małe" sugeruje, że istnieje druga wieś z dookreśleniem "Wielkie"). Nie jest to konieczna zmiana, ale może warta wprowadzenia.
Gąski Prabuty 1 Gonski polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Ganshof.
Gdakowo Prabuty 1 Daakau pruskie? --
Gilwa Prabuty 1 Gilwe pruskie --
  • Dawniej też: Gilwa Wielka (niem. Groß Gilwe) - zob. też Gilwa Mała (gm. Kwidzyn).
  • Pruska nazwa, pochodna od nazwy jeziora.
Gonty Prabuty 1 Gunthen pruskie -- W gwarze też: Guntowo.
Górowychy Prabuty 1~4 Groß Sonnenberg niemieckie (Gorowychy Wielkie)
  • W gwarze: Zombark Duży (Wielki)
  • Pierwotnie: Gorowyten (1300) - nazwa pochodzenia pruskiego. Polska nazwa Gorowychy, prawdopodobnie wprowadzona przez Kętrzyńskiego, jest wskrzeszeniem tej staropruskiej nazwy. Obecnie obowiązująca forma Górowychy jest wynikiem jakichś powojennych przeinaczeń (nie jest to wina KUNM, tylko późniejsza zmiana) i uważam, że warto rozważyć powrót do formy tradycyjnej, bez nieetymologicznego "ó". W związku z istnieniem wsi Gorowychy Małe, tutaj dla konsekwencji można by dorzucić człon "Wielkie" (chociaż brak dookreślenia w tym wypadku można uzasadnić tym, że nazwa Gorowyten pierwotnie dotyczyła jedynie tej wsi).
Górowychy Małe Prabuty 1~4 Klein Sonnenberg niemieckie (Gorowychy Małe)
  • W gwarze: Zombark Mały
  • U Kętrzyńskiego pojawia się inna polska nazwa tej wsi - Spikora. Podchodziłbym jednak do niej z pewną dozą ostrożności, gdyż możliwe, iż wynika ona z jakiejś pomyłki z nieistniejącym już dziś folwarkiem Spikora (niem. Spikorra), położonym niedaleko wsi Sobiewola (pow. iławski). Przed wojną miejscowości te należały do jednego powiatu (suskiego). Przydałoby się jednak więcej informacji na ten temat, jak i co do etymologii samej nazwy "Spikora".
  • Polska forma Górowychy Małe, spopularyzowana jeszcze przed wojną, powstała przez analogię do Groß Sonnenberg = Gorowychy (Wielkie). Nie ma jednak w dokumentach dowodów na to, że prus. nazwa Gorowyten odnosiła się również do tej wsi.
Grazymowo Prabuty 1 Grasnitz pruskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Drulitten.
  • Pierwotna nazwa pruska: 1287 Drulit. Następnie, Grasnitz (1340), Grasemis (1414). Obie nazwy pochodzenia pruskiego. W czasach hitlerowskich wprowadzona nazwa nawiązująca do najpierwotniejszej.
  • W użyciu też wariant: Grażymowo, jednak forma urzędowa jest zgodna z przedwojennym nazewnictwem i etymologią. W polskiej wersji tego toponimu pruski sufiks -īts został zastąpiony przez słowiański -owo).
Grodziec Prabuty 6 Thiergarth niemieckie Styrgard
Halinowo Prabuty 3 Neuhausen niemieckie -- Po wojnie Nowotki (nazwa wprowadzona przez KUNM). Nazwa ta uchodziła za nadaną na cześć Marcelego Nowotki, polskiego komunisty. Nazwa Halinowo obowiązuje od niedawna (kiedy dokładnie?).
Jakubowo Prabuty 1 Jacobsdorf niemieckie -- Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym powstała wieś: 1289 Mascharit, Mascharicz.
Julianowo Prabuty 1 Julienthal niemieckie -- Obocznie funkcjonuje też nazwa Wybudowanie - współczesna, przezwiskowa. Należy jej bezwzględnie unikać.
Kałdowo Prabuty 1 Kaltenhof niemieckie --
Kamienna Prabuty 4 Steinberg niemieckie Sztymbark
  • Urzędowo po wojnie: Kamionek, wariant Kamienna wprowadzono później. Obie te nazwy oddają n. niem. znaczeniowo, ale nie są formami przedwojennymi.
  • U Ceynowy Sztymbark (Sztémbark), w gwarze Sztajnberk.
  • Należący do wsi przysiółek Rumunki chyba bez przedwojennej nazwy.
Kleczewo Prabuty 5 Halbersdorf niemieckie Owczarnia
  • Oboczna n. niem. Schäferei.
  • Pierwszym właścicielem wsi miał być Prus o imieniu Klec (Clecz), prawdopodobnie ten sam, który posiadał wieś Klecewo (gm. Gardeja, p.). Do tego faktu nawiązuje nadana po wojnie nazwa Kleczewo (jednak poprawną formą byłoby Klecewo). Niemniej, jest to nazwa sztuczna, pseudodzierżawcza. Lepiej byłoby skorzystać z tłumaczenia obocznej nazwy niemieckiej - nawet jeżeli nie ma takiej tradycji, wydaje się to być sensownym rozwiązaniem.
Kołodzieje Prabuty 1 Wachsmuth niemieckie -- Polska nazwa Kołodzieje starsza: 1289 Colozoy, 1333 Colesee, 1340 Colozey.
Kowale Prabuty 1 Seeberg niemieckie --
  • Alternatywna n. niem. Vorwerk Wachsmuth.
  • Pierwotnie: 1287 Kobelow. Jest to nazwa polska, rekonstruowana jako Kowalów lub Kobyłów. Dzisiejsza forma Kowale (dawn. też Kowalki) jest z pewnością wtórna.
Laskowice Prabuty 1 Laskowitz słowiańskie -- 1327 Leskowicz.
Obrzynowo Prabuty 5 Riesenkirch hybryda (prus. + niem.) Rezja Miejscowość powstała na pruskim polu osadniczym Resia, tak samo jak Prabuty (p. wyżej) i również od niego wzięło swoją nazwę. KUNM po wojnie nadał tej wsi nazwę Obrzynowo, niesłusznie motywowaną przez stpol. obrzyn - olbrzym (tłumaczenie niem. Riese). W rzeczywistości nazwa Resia (prus. Rēzija) nie ma z olbrzymami nic wspólnego i jest nazwą pruską, którą powinno się oddać fonetycznie. Jako możliwe spolszczenie postuluję formę Rezja (w taki sposób obie pruskie nazwy Prabut zostają utrwalone na mapie). Przedwojennego spolszczenia brak, chociaż Ceynowa w swoim spisie skaszubszczonych nazw podaje Riskjerch ("Ryskierch"?), chociaż jest to forma ledwie akceptowalna.
Orkusz Prabuty 1 Orkusch pruskie (spolonizowane) -- 1366 Wurkus. Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora.
Pachutki Prabuty 1 Pachuttken słowiańskie --
  • Nazwa w latach 1938-45: Tönigesdorf.
  • Pierwotnie nazwa pruska: 1376 Tolnix.
Pałatyki Prabuty 3 Waldhof niemieckie (Stadnina) Ustalona urzędowo przez KUNM nazwa to Stadnina, nawiązująca do istniejącej tu przed wojną stadniny. Obecnie funkcjonująca nazwa Pałatyki jest dla mnie niezrozumiała, zapewne ma ona związek z pobliskim jeziorkiem o tej samej nazwie. Nie wiem jednak, skąd mogłaby pochodzić nazwa jeziorka - nie udało mi się nawet ustalić jego niemieckiej nazwy. Tak czy inaczej, żadna z tych dwóch polskich nazw nie ma korzeni przedwojennych.
Pilichowo Prabuty 1 Pillichowo polskie -- Nazwa w latach 1939-45: Heinfriede.
Pólko Prabuty 1 Polken polskie --
Raniewo Prabuty 2 Rahnenberg niemieckie --
Rodowo Prabuty 1 Groß Rohdau pruskie --
Rodowo Małe Prabuty 1 Klein Rohdau pruskie (Rodówko) U przedwojennych raczej Rodówko.
Stary Kamień Prabuty 3 Doktorwald niemieckie -- Niemiecka nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy lasu Doktor Wäldchen. Jego polska urzędowa nazwa nie jest mi znana.
Stary Młyn Prabuty 2 Alte Walkmühle niemieckie --
Sypanica Prabuty 4 Scheipnitz słowiańskie Szypnice al. Sypnice
  • 1242 Sypenyn, 1303 Sypenitz.
  • Forma Sypanica uchodzi za błąd rekonstrukcyjny Kętrzyńskiego, powtarzany przez kolejnych autorów i w końcu przez KUNM. W mowie ludu nazwa nazwa ta brzmi Szypnice, co świadczy o pierwotnej nazwie rodowej. Nagłosowe Sz- uważane jest za wpływ niemiecki, toteż akceptowalna byłaby też forma Sypnice.
Szramowo Prabuty 1 Schrammen pruskie --
  • 1367 Strammen. Najprawdopodobniej nazwa pruska, słowiańska etymologia Górnowicza mnie nie przekonuje.
  • W gwarze: Szramy.
Trumiejki Prabuty 1 Klein Tromnau pruskie --
  • Dawniej też: Trąbki Małe, Tromnowo Małe, Tromnówko.
  • Patrz też: Trumieje (gm. Gardeja).
Zagaje Prabuty 3 Kleinwalde niemieckie --
Barcice Ryjewo 6 Schweingrube/Tragheimerweide niemieckie Świnia Grupa
  • Miejscowość powstała z połączenia trzech wsi: Schweingrube (pol. Świnia Grupa [też "Świnia Gruba"], po wojnie "Szwedy"), Zwanzigerweide (pol. Cwancychowo, po wojnie "Przydatki") i Tragheimerweide (w pol. dokumentach Tragenheimianie [XVI w.], Tragheimskie Pastwiska [=Tragamińskie], po wojnie "Barcice"). W czasach PRL trzy wsie (już przed wojną stanowiące jedno sołectwo) połączono pod nazwą tej ostatniej, jednak główny trzon współczesnej wsi tworzy dawna Świnia Grupa (odm. do Świniej Grupy) i wydaje się uzasadnione, aby wprowadzić tę nazwę jako nazwę całej wsi, w miejsce nieuzasadnionej nazwy "Barcice". Wszystkie trzy nazwy wprowadzone po wojnie (Barcice, Szwedy i Przydatki) są sztucznymi chrztami KUNM.
  • Nazwa Tragheimerweide pochodzi od nazwy wsi Tragheim (obecnie Tragamin w gm. Malbork - p. tam), skąd pochodzili założyciele miejscowości.
  • Nazwa wydzielonego z Barcic przysiółka Pańskie Łąki nawiązuje do położonej tam Pańskiej Łąki, która (jak sama nazwa wskazuje), była posiadłością szlachecką, w przeciwieństwie do sąsiednich łąk chłopskich. Przysiółek przed wojną nie miał oficjalnej nazwy, ale nazwa łąki pojawia się już w XVIII w.
Benowo Ryjewo 1 Bönhof niemieckie --
  • Dawniej też: Pszczoły-Dwór.
  • Obecny przysiółek Benowo-Wrzosy bez oficjalnej nazwy przed wojną.
Borowy Młyn Ryjewo 1 Heidemühl niemieckie -- W gwarze: Borówiec.
Jałowiec Ryjewo 6 Unterwalde niemieckie (tłum. z pol.?) Podlesie 1763 Podlasie, w gwarze Podlesie. Niewykluczone, że wariant polski (wcześniej zaświadczony) był pierwszy, a nazwa niemiecka jest jego tłumaczeniem. Faktu, że po wojnie zamiast skorzystać z autentycznej polskiej nazwy (zachowanej nie tylko w dokumentach, ale także przedwojennej tradycji i gwarze), ucieknięto się do nieuzasadnionego chrztu "Jałowiec" nie można określić inaczej niż jako karygodny błąd ze strony KUNM. Powrót do pierwotnej nazwy jest absolutnie konieczny!
Jarzębina Ryjewo 6 Schulwiese niemieckie Szelwyza Przed wojną: Szelwyza. Współcześnie w gwarze odnotowana też forma Szkolna Łąka (wynikająca z adideacji - pierwszy człon n. niem. nie pochodzi od Schule, ale od Schulz - sołtys). Nazwa "Jarzębina" jest chrztem KUNM.
Klecewko Ryjewo 1 Kletzewko pruskie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1876-1945: Louisenwalde.
  • Pierwotnie: 1406 Glocz, 1504 Clöcze. Nazwa zdrobniona na gruncie polskim, dla odróżnienia od wsi Klecewo (gm. Gardeja, p.), której nazwa jest zresztą etymologicznie tożsama.
Mątki Ryjewo 1 Montken pruskie --
  • Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: 1399 Ruden, 1402 Ruden, 1407 Montiken, 1408 Montike. W przypadku nazwy Ruden możliwe też pochodzenie słowiańskie (jako *Ruda lub *Rudno).
  • Dawniej też: Montki.
Mątowskie Pastwiska Ryjewo 1 Montauerweide hybryda (prus. + niem.) (Montowskie Pastwiska)
  • Przed wojną częściej przez -on-, również w l.poj. jako "M. Pastwisko".
  • Wieś założona przez gburów ze wsi Mątowy Wielkie (gm. Miłoradz, p.), stąd jej nazwa.
Pułkowice Ryjewo 1 Pulkowitz pruskie (spolonizowane) -- 1295 Polkuiten, ok. 1399 Polkewyt.
Rudniki Ryjewo 4 Rudnerweide hybryda (słow. + niem.) Rudzińskie Pastwiska
  • Przed wojną wieś nazywano po polsku: Rudzińskie Pastwiska, Rudzińska Pastwa, Rudzińska Wieś. W gwarze zanotowana też forma Rudzińskie (substantywizowany przymiotnik). Przyjęta przez KUNM forma "Rudniki" jest formą nową, sztuczną, jedynie nawiązującą do prawidłowej polskiej nazwy.
  • Nazwa pochodzi od wsi Rudno pod Pelplinem.
Ryjewo Ryjewo 1 Rehhof niemieckie --
Sołtyski Ryjewo 4 Schulzenweide niemieckie Sołtyskie Pastwisko 1758 Sołtyskie Pastwisko. Forma wprowadzona przez KUNM nie jest formą historyczną, jedynie nawiązuje do niej znaczeniowo.
Straszewo Ryjewo 1 Straszewo polskie --
  • Nazwa w latach 1932-45: Dietrichsdorf.
  • Pierwotnie: 1242 Stressewite (Górnowicz odczytuje jako *Strzeszewice, -ite sugeruje prutenizację). W XIV-XVI w. obocznie występuje niemiecka nazwa Dietrichsdorf, przywrócona oficjalnie w latach 30. XX wieku.
Szkaradowo Szlacheckie Ryjewo 1 Adlig Schardau polskie -- Dawniej też: Szadrowo Szlacheckie.
Szkaradowo Wielkie Ryjewo 1 Groß Schardau polskie -- Dawniej też: Szadrowo Wielkie (wtórne spolszczenie formy niemieckiej).
Tralewo Ryjewo 1 Tralau słowiańskie -- Dawniej też: Tralewskie Pastwisko (niem. Tralauerweide)
Trzciano Ryjewo 1 Honigfelde niemieckie (kalka ze słow.?) --
  • Pierwotnie: 1242 Medicz, odczytywane jako Miedzice. Możliwe, że związane ze słowem miód, wówczas nazwa niemiecka byłaby kalką pierwotnej nazwy słowiańskiej. Nazwa Trzciano pojawia się w XVI w.
  • Dawniej też Miedzice, Trzciany, Trzciana. Formy "Trzciana" nagminnie używają historycy (w kontekście Bitwy pod Trzcianą w 1629), mimo że poprawna i oficjalnie obowiązująca forma to Trzciano.
  • Okresowo w XVI w. pojawia się oboczna n niem. König(s)feld, zapewne zepsuta z formy Honigfelde.
  • Do Trzciana należą przysiółki Chojno i Czarne Bagno (al. Czarne Błoto). Nazwa tego pierwszego (zaświadczona w gwarze) pochodzi od osuszonego jeziora Chojno, druga odnosi się do położonego w okolicy Czarnego Bagna (niem. Schwarzes Bruch). Żaden z nich nie miał przed wojną oficjalnej nazwy.
Watkowice Ryjewo 1 Groß Watkowitz prusko-słowiańskie (Watkowice Wielkie)
  • Nazwa w latach 1938-45: Wadkeim, Großwadkeim.
  • 1236 Wadekowicz, 1347 Wayadekayme, 1400 Wadekewicz, 1401 Wadekaym. Nazwa słowiańska współistniała z pruską, o tym samym rdzeniu. W czasach hitlerowskich wprowadzono urzędowo nazwę nawiązującej do starej formy pruskiej.
  • Dawniej zwykle z dookreśleniem Wielkie (w zestawieniu z Watkowicami Małymi).
Watkowice Małe Ryjewo 1 Klein Watkowitz prusko-słowiańskie -- Patrz wyżej.
Wiszary Ryjewo 1 Wiszary (nieofic.) polskie -- Przysiółek wsi Straszewo. Nazwa Wiszary zaświadczona już przed wojną, w 1928. Nie obowiązywała oficjalnie. Nie wiem, czy istniała jakaś oboczna, niemiecka nazwa tego przysiółka.
Białki Sadlinki 1 Bialken polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Weißenkrug.
Bronisławowo Sadlinki 5 Schinkenberg niemieckie Szynkowo Nie ma co prawda historycznej polskiej nazwy tej wsi, jednak krótko po wojnie używana była nazwa Szynkowo, będąca prostym, naturalnym spolszczeniem n. niem. Na pewno lepsze to od sztucznego chrztu "Bronisławowo".
Dziwno Sadlinki 3 Dianenberg niemieckie --
Glina Sadlinki 3 Stangendorf niemieckie (odosobowe) --
Grabowo Sadlinki 1 Groß Grabau słowiańskie --
Kaniczki Sadlinki 1 Kanitzken niemieckie (spolonizowane) --
  • Nazwa w latach 1938-41: Kunkenau.
  • Pierwotna n. niem. Kunzken (1387 Kunczken), spolonizowana jako Kaniczki. Język niemiecki wtórnie przejął postać spolszczoną, a w czasach hitlerowskich wprowadzono nową, ahistoryczną formę.
Karpiny Sadlinki 6 Treugenkohl niemieckie Polska Wieś
  • Nazwa wprowadzona urzędowo przez KUNM: Motyliniec. Później zmieniona na Karpiny. Obie nazwy nie mają uzasadnienia historycznego.
  • W XVI w. pojawia się oboczna nazwa Polnisches Dorf, a więc Polska Wieś. Po wojnie przeoczono ten fakt, a chyba warto byłoby tę nazwę przywrócić, w miejsce ahistorycznej nazwy "Karpiny".
  • Po wojnie miejscowość wchłonęła wieś Ruda (niem. Ruden) o polskiej nazwie. Dzisiaj jest to północna część tej miejscowości. Dlatego też inną możliwością jest rozszerzenie tej nazwy na całą obecną wieś.
Nebrowo Małe Sadlinki 1 Klein Nebrau słowiańskie? --
Nebrowo Wielkie Sadlinki 1 Groß Nebrau słowiańskie? --
Okrągła Łąka Sadlinki 1 Rundewiese niemieckie (tłum z pol.?) --
  • Odpowiedniki pol. i niem. pojawiają się równocześnie - trudno z pewnością stwierdzić, który jest pierwotny.
  • Przysiółek tej wsi nosi nieoficjalną nazwę Krążkowo, co jest przesiedleńczą, używaną krótko po wojnie nazwą Okrągłej Łąki.
Olszanica Sadlinki 4 Ellerwalde niemieckie Orlik Wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Orlik (1575 Orglik, 1586 Orlik). Po wojnie przeoczono ten fakt i nadano nową nazwę Olszanica, opierając się na n. niem.
Rusinowo Sadlinki 1 Russenau polskie -- Nazwa w latach 1938-45: Reussenau.
Sadlinki Sadlinki 1 Sedlinen pruskie (spolonizowane) --
  • 1346 Czedil, 1383 Czadil, 1393 Czadel. Nazwa pruska (rekonst. *Sādele), spolonizowana jako Sadliny (stąd n. niem.), następnie Sadlinki.
Wiśliny Sadlinki 2 Weichselburg niemieckie (hydronimiczne) --

Bibliografia

Już wkrótce.

Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Użytkownik:Dynozaur/Nazwy_miejscowe_w_Prusiech&oldid=15003”