(Jako, że projekt jest "poważny" i z założenia ma przemówić do szerszego grona, pisany jest w języku radopolskim)

Wstęp

Lepszy wstęp w budowie, to dopiero zaczątek.

Poniższy projekt (wyłącznego autorstwa użytkownika Dynozaura) jest próbą swoistego rozliczenia działalności powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na obszarze zagarniętej przez Polskę po II Wojnie Światowej części Prus (dawnych Prus Wschodnich). Celem projektu jest przyjrzenie się nazwie każdej, nawet najmniejszej miejscowości na tym obszarze i ustalenie, jak nazywała się dana miejscowość przed wojną i skąd pochodziła jej nazwa, czy istnieje jakaś wcześniejsza polska nazwa dla danej miejscowości, czy nazwa ustalona po wojnie ma uzasadnienie historyczne itp. Dla nazw uznanych za sztuczne i niezgodne z tradycją podane są propozycje zmiany nazwy (najczęściej będące polską nazwą używaną przed wojną przez Warmiaków i Mazurów). Mimo to, bezpośrednim celem projektu nie jest wprowadzenie od zaraz reformy nazewniczej w regionie, a raczej wywołanie dyskusji na temat historii obowiązujących nazw miejscowych w regionie i sztucznym pochodzeniu niektórych z nich, a także nad zasadnością wprowadzenia pewnych zmian (zwłaszcza w przypadku miejscowości, których obecne nazwy mają charakter jawnie sztuczny, ideologiczny i nieraz zaciemniający historię miast).

Wszystkie obowiązujące nazwy miejscowości oceniane są w sześciopunktowej skali, podanej w kolumnie "typ nazwy".

1 - nazwy typu "1" to nazwy, które istniały w języku polskim już przed wojną, a po wojnie zostały przyjęte w niezmienionej formie. Zasadność tych nazw nie budzi najmniejszej wątpliwości, więc nie kwalifikują się one do żadnej zmiany.
- Nazwy, do których po wojnie dodano dookreślenia oznaczone są gwiazdką jako 1*. Dookreślenia te są ahistoryczne, jednak bywa, że są "złem koniecznym", bez którego trudno byłoby się obyć. Zasadność każdego z tych dookreśleń powinna być przedmiotem indywidualnego rozpatrzenia.
2 - nazwy typu "2" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw, ale których nazwy ustalone po wojnie są absolutnie poprawnymi i naturalnie brzmiącymi spolszczeniami nazw pierwotnych, dlatego też nazwy te również nie kwalifikują się do zmiany.
3 - nazwy typu "3" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy przedwojenne były czysto niemieckie, genetycznie młode, nie posiadające żadnego starszego pruskiego odpowiednika, a po wojnie przyjęto dla nich całkowicie nowe polskie nazwy, nie nawiązujące w żaden sposób (lub nawiązujące bardzo odlegle) do nazw niemieckich. Takie nazwy są uznane za mało wartościowe, dlatego też według autora nie ma sensu ich zmieniania, gdyż byłoby to zwyczajne zastąpienie jednego neologizmu drugim. Dlatego też w imię "świętego spokoju" nie warto mieszać w takich nazwach.
4 - nazwy typu "4" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy, ale nazwy przyjęte po wojnie różnią się od nich. Mimo to, nie są one całkowicie sztuczne - tzn. posiadają jakieś uzasadnienie historyczne lub różnią się od nazw tradycyjnych jedynie niuansami. Mimo to, nazwy te jako odbiegające od tradycji są uważane za kwalifikujące się do zmiany (jednak są to przypadki mniej priorytetowe niż we dwu poniższych grupach). Właściwe przedwojenne odpowiedniki tych nazw podano w kolumnie "propozycja zmiany nazwy".
5 - nazwy typu "5" to nazwy miejscowości, które przed wojną nie posiadały spolszczonych nazw i których nazwy powojenne nie kwalifikują się do grupy 2 (jako, że nie oddają w żaden sposób [tudzież oddają odlegle i/lub niepoprawnie] nazwy przedwojennej) ani do grupy 3 (np. zniszczono nazwę pruską, są niepoprawne słowotwórczo lub zostały uznane za w jakiś sposób szkodliwe dla historii [np. są chrztami pseudodzierżawczymi - tzn. zostały fikcyjnie nazwane od jakiegoś imienia, lub też są nazwami "propagandowymi", nacechowanymi ideologicznie]). Dla takich nazw proponowane są w kolumnie "propozycja zmiany nazwy" nowe spolszczenia nazw pierwotnych, ustalone przez autora (a czasami pochodzące z okresu krótko po wojnie, przed ostatecznym ustaleniem nazewnictwa).
6 - nazwy typu "6" to nazwy miejscowości, które przed wojną posiadały spolszczone nazwy i od których celowo po wojnie odstąpiono w celu nadania nowego chrztu nazewniczego. Takie nazwy mają charakter całkowicie sztuczny, nierzadko też propagandowy (dotyczy to przede wszystkim nazw nadanych na cześć jakiejś postaci historycznej, zwykle polskojęzycznych regionalnych działaczy narodowościowych - m.in. Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, Giżycko od Gustawa Gizewiusza itp.) i są uznane za kwalifikujące się do zmiany w pierwszej kolejności. W rubryce "propozycja zmiany nazwy" podane są naturalne przedwojenne odpowiedniki tych nazw.

Nazwy typu 1, 2, 3 są uznane za niekwalifikujące się do zmiany. Dla nazw typu 4, 5, 6 wysokość wartości liczbowej wyraża priorytet wprowadzenia zmiany - im wyższa wartość, tym bardziej należałoby się zastanowić nad zmianą.

Wykaz nazw

Województwo warmińsko-mazurskie

Powiat elbląski

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Elbląg	Elbląg (miasto)	1	Elbing	starożytne (pruskie lub gockie)	--	Dawniej też: Elbiąg, Olbiąg (staropolskie wersje nazwy miasta, używane w XV-XVII w.). Nazwa miasta bierze swój początek od przepływającej przez miasto rzeki Elbląg, zaświadczonej już w 890 r. jako Ilfing (w relacjach angielskiego kupca Wulfstana). Jest to jeden z tych pradawnych hydronimów, których etymologii nie sposób ustalić, chociaż powszechnie uważa się tę nazwę za staropruską (aczkolwiek istnieją alternatywne teorie, np. o gockim pochodzeniu). Od XIII w. nazwa przybiera już formę Elbing i funkcjonuje jako nazwa miasta. Przejściowo (zwłaszcza w XIV w.) pojawiają się zmodyfikowane formy niem. typu Elwing lub Melbing (to drugie przez absorpcję przyimka?). Spolszczone formy nazwy miasta pojawiają się od XV w., początkowo w formie Olbiąg, następnie Elbiąg, a od XVII w. już dzisiejszy Elbląg (ze wstawnym -l-, wynikającym z asymilacji na odległość). Staropruska osada Truso (właściwie prus. Drūsa - postać "Truso" to forma wzięta żywcem z zapisków historycznych, ustaliła się w użyciu za sprawą historyków), uważana za "protoplastę" Elbląga, wzięła swoją nazwę bezpośrednio od jeziora Drużno, nad którym leży (zob. niżej Drużno w gm. wiejskiej Elbląg).
Bielany	Elbląg (miasto)	2	Bieland	niemieckie	--	Dawniej Bielany Małe i Wielkie (niem. Klein i Groß Bieland). Powojenna nazwa polska oprócz tego, że naśladuje fonetycznie nazwę niemiecką, zdaje się również nawiązywać do warszawskich Bielan (byłaby to jedna z wielu nazw w toponimii Elbląga, nawiązujących do Warszawy).
Dąbrowa	Elbląg (miasto)	1	Damerau	niemieckie (zapoż. z polskiego)	--
Dębica	Elbląg (miasto)	1~4	Dambitzen	odosobowe (słowiańskie)	(Dębice)	Nazwa dzielnicy (dawnej wsi, kojarzonej głównie z jej centralnym punktem - dużym cmentarzem komunalnym) pokutuje wśród miejscowych w formie Dębica. Formą urzędową, ponadto zwykle pojawiającą się w opracowaniach przedwojennych, są jednak Dębice.
Drewnik	Elbląg (miasto)	2~3	Drewshof	niemieckie	--	N. niem. od nazwiska właściciela, Albrechta Drewesa. Przyjęta po wojnie nazwa nawiązuje (z adideacją) do I członu n. niem. Okresowo majątek nosił następujące oboczne nazwy (od nazwisk kolejnych właścicieli): Stolzenhof (1644), Cudinenhof (XVII w.), Brodowskihof (1766), Reinshof (XVIII w.). Z nazwy Brodowskihof można było skorzystać i ustalić nazwę tej wsi (obecnie dzielnicy Elbląga) jako Brodowskie lub Brodowo. Niemniej, trzeba pamiętać, że jest to i tak typowo niemiecki twór (jedynie utworzony od polsko brzmiącego nazwiska), w dodatku mocno efemeryczny - związany ściśle z okresem, w którym właścicielem majątku był Brodowski.
Jelenia Dolina	Elbląg (miasto)	3	Hirschkrug	niemieckie	--	Nie lepiej byłoby użyć dokładnego tłumaczenia n. niem. Jelenia Karczma?
Krasny Las	Elbląg (miasto)	4	Schönwalde	niemieckie	Szynwałd	Spolszczenie Szynwałd pojawia się w SGKP i u Ceynowy. Przed włączeniem do Elbląga dwie miejscowości: Alt Schönwalde (po wojnie Pięknolas) i Neu Schönwalde (po wojnie Krasny Las).
Modrzewina	Elbląg (miasto)	2	Lärchwalde	niemieckie	--
Nowe Pole	Elbląg (miasto)	2	Neustädterfeld	niemieckie	(Nowomiejskie Pole)	Obocznie można też spotkać formę Nowomiejskie Pole (zwłaszcza w opracowaniach historycznych), będącą dokładnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej (i mającą lepsze uzasadnienie historyczne - ta część miasta była niegdyś polem, należącym do elbląskiego Nowego Miasta).
Próchnik	Elbląg (miasto)	3	Dörbeck	niemieckie	--	Popegeerowska osada Leszków (dziś część Elbląga) wydzielona z Próchnika.
Rubno Wielkie	Elbląg (miasto)	2~3	Groß Röbern	niemieckie	--	Historyczne (XVI-XVIII w.) niem. nazwy dworu - Sprengelshof, Jacobsonshof, Rittersdorfshof, od nazwisk kolejnych właścicieli. Od 1772 notowana n. Röbern (n. niem., odimiennego pochodzenia - może przeniesione?), powojenną nazwę Rubno można uznać za w pewien sposób nawiązującą brzmieniowo do oryginału.
Stagniewo	Elbląg (miasto)	4	Stagnitten	pruskie	Stagnity	Nazwa ustalona urzędowo w 1947 r. jako Stagnity (MPol Nr A-134, s. 1065). Co więcej, precedens dla polskiej formy Stagnity dają dziewiętnastowieczne kaszubskie zapiski F. Ceynowy, podające formę Stagnjté (w jego ortografii). Obecnie używana forma Stagniewo jest wynikiem jakiegoś późniejszego przeinaczenia i chyba warto by powrócić do postaci starszej, w pełni oddającej pruskie pochodzenie tej nazwy.
Stawnik	Elbląg (miasto)	2	Klein Teichhof	niemieckie	--	Oboczne nazwy niem.: Wangenheimshof, Brandshöfchen (daty?). Zapewne od nazwisk różnych właścicieli majątku.
Warszawskie Przedmieście	Elbląg (miasto)	5	Spittelhof	niemieckie	Surwajty	Według ustaleń KUNM: Warszawskie (bez II członu). Pierwotna, pruska nazwa majątku Spittelhof (a późniejszej części Elbląga) brzmiała Surweyte (1344). Przy ustalaniu nazw dzielnic Elbląga ten fakt przeoczono i nadano tej części Elbląga ahistoryczną nazwę "Warszawskie (Przedmieście)" (dlaczego tak? może jest to odwołanie do osiadłych po wojnie w Elblągu warszawiaków?). Z pewnością jednak warto przywrócić tej części Elbląga jej pierwotną, pruską nazwę w spolszczonej formie Surwajty.
Winnica	Elbląg (miasto)	2	Weingarten	niemieckie	--
Witoszewo	Elbląg (miasto)	3	Wittenfelde	niemieckie	--
Zakrzewo	Elbląg (miasto)	6	Groß Wesseln	niemieckie (nazwiskowe)	Wesołowo	Nazwa majątku (późniejszej dzielnicy Elbląga) Groß Wesseln pochodzi od nazwiska właściciela Wessel. Istnieje jednak przedwojenne spolszczenie Wesołowo (Chojnacki). Po wojnie dzielnicę tę (dawny majątek) nazwano urzędowo Zakrzewo. Niemniej, warto wrócić do starszej n. pol. (już samo jej istnienie jest faktem wartym odnotowania).
Zawada	Elbląg (miasto)	3	Pangritz-Kolonie	niemieckie (nazwiskowe)	--
Zawodzie	Elbląg (miasto)	5	Wansau	pruskie?	Wąsowo	Trudno mi powiedzieć, od czego mogłaby się wywodzić oryginalna nazwa tej dzielnicy. Brzmi niezbyt niemiecko, może więc ma pruskie pochodzenie? Tak czy inaczej, daje się łatwo przełożyć na polską fonetykę jako Wąsowo i w taką formę postulowałbym wprowadzić, w miejsce "Zawodzia" (które odnosi się do położenia dzielnicy po drugiej stronie rzeki Elbląg, jednak nie jest to nazwa uzasadniona historycznie).
Młynary	Młynary	1	Mühlhausen	niemieckie	--	Dawniej też: Miłuza
Pasłęk	Pasłęk	1	Preußisch Holland	niemieckie	--	Dawniej też: Holąd Pruski. W literaturze przedwojennej współistnieją dwa warianty nazwy tego miasta - Holąd Pruski (spolszczenie nazwy niemieckiej, najprawdopodobniej ludowe. Sama nazwa odnosi się do holenderskiego [menonickiego] osadnictwa w regionie), a także Pasłęk - spolszczenie pierwotnej pruskiej nazwy tego miejsca (dok. 1267 Pazluch, rekonstr. Pāistlauks). Po wojnie zdecydowano się zastosować ten drugi, staropruski wariant.
Tolkmicko	Tolkmicko	1	Tolkemit	pruskie	--	Dawniej też: Tolkomicko.
Adamowo	Elbląg	3	Ellerwald 2. Trift	niemieckie	(Olszanki II)	Przed wojną miejscowości znane dziś jako Władysławowo, Adamowo, Kazimierzowo, Janowo i Józefowo były częścią jednego sołectwa zwanego Ellerwald. Po wojnie wszystkie pięć osad ochrzczono ahistorycznymi nazwami, pochodzącymi od imion, czyniąc związek pomiędzy nimi mniej przejrzystym. Na mapie z 1947 r. na miejscu Adamowa widnieje nazwa Olszanki. Zapewne oznacza to, że pierwotnie zamierzano sołectwo Ellerwald nazwać po polsku Olszanki (co nawiązuje do znaczenia n. niem.), prawdopodobnie poszczególne miejscowości odróżniając numerami (podobnie jak w niem.). Można by rozważyć powrót do takiego stanu rzeczy.
Batorowo	Elbląg	5	Neu Terranova	łacińskie	Nowe Nowakowo	Patrz też niżej: Nowakowo. Według ustaleń KUNM: Nowe Nowakowo. Forma Batorowo ustaliła się mimo tych ustaleń. Jest to nazwa nacechowana ideologicznie (nawiązanie do Stefana Batorego), która ponadto zrywa historyczny związek tej wsi z sąsiednim Nowakowem (przed wojną wsie nosiły powiązane nazwy). Uważam, że warto wrócić do nazw ustalonych przez KUNM, nawet jeżeli nie ma dla tej miejscowości przedwojennej tradycji. Osada Nowe Batorowo jest tworem nowym, wydzielonym z Batorowa.
Bielnik	Elbląg	5	Kraffohlsdorf	niemieckie	Krafuł	Wieś wzięła nazwa od kanału Kraffohlkanal, dziś znanego jako "Kanał Jagielloński" (nazwa wprowadzona po wojnie). Dawniej nazwę tego kanału spolszczano jako Krafuł lub Kanał Krafulski (i tę nazwę wypadałoby przywrócić) i wydaje się logiczne, aby tak samo zwała się nazwana od niego wieś.
Bogaczewo	Elbląg	3	Güldenboden	niemieckie	--
Chlewki	Elbląg	3	Melkhof	niemieckie	--
Czechowo	Elbląg	2	Böhmischgut	niemieckie	--
Dłużyna	Elbląg	4~5	Langenreihe	niemieckie	Długi Rząd	U Leydinga: Długi Rząd. Nazwa ta jest dokładniejszym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej. Taką samą spolszczoną nazwę nosiła osada o identycznej n. niem. koło Ząbrowa, gm. Stare Pole (po wojnie Długoszewo - dziś miejscowość ta nie istnieje). Dlatego też takie spolszczenie wydaje się być naturalne.
Druzieńska Karczma	Elbląg	2	Rohrkrug	niemieckie	(Druska Karczma)	Oboczne nazwy niemieckie: Drausenkrug (stąd n. obecna), Lauenkrug. Kwestia przymiotnika od nazwy jeziora Drużno~Druzno (p. niżej) jest kwestią sporną - w Elblągu istnieje ulica Druska, jednak w obiegu można też spotkać formy druzieński (w tym toponimie, a także w nazwie nieistniejącej już miejscowości Druzieńska Kępa) i drużyński. Osobiście jestem zwolennikiem formy druski, gdyż zachowuje ona najstarszy typ słowotwórczy, niemniej jest to kwestia arbitralna.
Drużno	Elbląg	2	Drausenhof	hybryda (prus. + niem.)	--	Istnieje spór o to, czy położone nieopodal Elbląga jezioro powinno nazywać się Druznem czy Drużnem. Spór jest zasadniczo arbitralny - formy te są używane zamiennie od dawna. Sama nazwa jeziora jest pochodzenia staropruskiego i pierwotnie brzmiała Drūsa. Tak samo nazywał się położony nad jeziorem gród, który z winy historyków nazywamy dziś Truso. Istniejąca obok osada Lisów chyba powstała w czasach PRL.
Gronowo Górne	Elbląg	1*	Grunau Höhe	niemieckie	(Gronowo)	Dookreślenie "Górne" ma na celu odróżnienie tej miejscowości od innych miejscowości o nazwie "Gronowo" (a jest to mocno rozpowszechniony toponim w tym regionie). Co prawda nie jest ono częścią przedwojennej polskiej nazwy tej wsi, to w tym wypadku można je usprawiedliwić obecnością członu Höhe (w spolszczeniach zwyczajowo pomija się ten dodatek) w niemieckim odpowiedniku.
Helenowo	Elbląg	5	Stutthof	niemieckie	Szczutowo	Według ustaleń KUNM: Szczutowo. Uważam, że warto tę nazwę przywrócić, jako nawiązującą do n. niemieckiej. Nazwa Helenowo wpisuje się w lokalny trend (powojennych) nazw odimiennych (por. pobliskie Władysławowo, Adamowo itp.), ale sama w sobie jest ahistoryczna. Nazwa Szczutowo wydaje się wartościowsza.
Jagodno	Elbląg	5	Wogenap	pruskie	Wognap	Nazwa pruskiego pochodzenia (Wūgan-appi, dosł. jagodowa rzeka). Ustalona po wojnie nazwa Jagodno* (też Jagodna) nawiązuje do nazwy oryginalnej znaczeniowo, jednak nazw pruskich nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie. Preferowana odmiana - Wognap, do Wognapia, w Wognapiu.
Janowo	Elbląg	3	Ellerwald 4. Trift	niemieckie	(Olszanki IV)	Patrz wyżej: Adamowo.
Janów	Elbląg	4	Hansdorf	niemieckie	Hanuszowo	Do 1999 roku wieś nazywała się oficjalnie Lipniki, nazwę zmieniono urzędowo na Janów (co stanowi nawiązanie znaczeniowe do nazwy pierwotnej). W obiegu podobno funkcjonują obie formy. Żadna z tych form nie jest jednak oryginalnym, przedwojennym spolszczeniem nazwy tej miejscowości, która brzmiała Hanuszowo i w takiej formie należałoby ją przywrócić.
Józefowo	Elbląg	3	Ellerwald 5. Trift	niemieckie	(Olszanki V)	Patrz wyżej: Adamowo.
Karczowizna	Elbląg	2	Rodland	niemieckie	--
Kazimierzowo	Elbląg	3	Ellerwald 3. Trift	niemieckie	(Olszanki III)	Patrz wyżej: Adamowo.
Kępa Rybacka	Elbląg	1	Fischerskampe	niemieckie	--
Kępiny Wielkie	Elbląg	5	Zeyersniederkampen	hybryda (prus. + niem.)	Surokępy Dolne	Człon Zeyers- w nazwie niemieckiej odnosi się do wsi Zeyer (dziś Kępki, pow. nowodworski, gm. Nowy Dwór Gd.), za którą kryje się staropruski hydronim Sura. Z tego powodu warto by zachować ten źródłosłów w nazwie polskiej. Proponowana nazwa Surokępy zachowuje zarówno prus. hydronim, jak i człon Kampe = kępa, odzwierciedlony w nazwie obecnej. Dookreślenia Małe, Wielkie zostały zastąpione przez Dolne, Górne lepiej odpowiadające -nieder- i -vorder- w nazwach niemieckich.
Klepa	Elbląg	1	Kleppe	pruskie	--	Nazwa pochodzi od nazwy rzeczki (prawdopodobnie pruskiego pochodzenia), spolszczenie Klepa podaje już SGKP (w kontekscie rzeczki).
Komorowo Żuławskie	Elbląg	5	Kämmersdorf	niemieckie	Poszusty	Pierwotnie: Passiauxten, Panschaiesten (1321). Nazwa pruska, aczkolwiek niełatwa do zrekonstruowania. Nazwa ustalona po wojnie oczywiście oddaje n. niemiecką (z trochę niepotrzebnym dookreśleniem), ale wobec istnienia dla tej wsi pierwotnej pruskiej nazwy, warto byłoby do niej nawiązać. Uważam, że zapisy historyczne dają motywację dla stworzenia spolszczonej formy Poszusty
Krzyż	Elbląg	2	Kreutz	niemieckie	--
Myślęcin	Elbląg	4	Meislatein	pruskie	Myślatyn	1387 Muslatin. Nazwa pochodzenia pruskiego (od n. osobowej Moislot). Przed wojną: Myślatyn. Mimo istnienia tego tradycyjnego spolszczenia, oddającego oryginalną n. pruską, po wojnie przyjęto zmodyfikowaną formę "Myślęcin". Powód tej modyfikacji niejasny, zapewne jest to próba "slawizacji" tego toponimu (wywód od pol. n. os. Myślęta).
Nowakowo	Elbląg	2*	Alt Terranova	łacińskie	(Stare Nowakowo)	Według ustaleń KUNM: Stare Nowakowo. Opuszczenie pierwszego członu wynika zapewne ze zmiany nazwy Nowego Nowakowa na Batorowo. Zobacz też wyżej: Batorowo. Z przyczyn historycznych, przydałoby się ujednolicić nazwy tych dwóch miejscowości.
Nowina	Elbląg	4	Neuendorf Höhe	niemieckie	Nowa Wieś	Przedwojenna polska nazwa brzmi "Nowa Wieś". Możliwe dookreślenie "Górna" (por. Gronowo Górne) dla odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie. Max Bär przytacza dla wsi dawną nazwę Bandejen (opatruje ją jednak znakiem zapytania), co jest bez wątpienia nazwą pruską. Trudno z pewnością stwierdzić, jaka motywacja historyczna stoi za przekazem Bära, jednak wiadomo, że istniała pruska osada o nazwie Bandeynen (1351), Bandayn (1418) niedaleko Tolkmicka, której domniemane położenie odpowiada mniej więcej wsi Nowinka (niem. Neuendorf-Kämmereidorf) w gm. Tolkmicko (p.). Możliwe więc, że Bär pomylił te dwie podobnie nazwane miejscowości.
Nowotki	Elbląg	3	Nogathaffkampen	niemieckie (pierwszy człon hydr.)	--	Wcześniejsza (oboczna?) nazwa niemiecka: Strauchkampen. Niektórzy twierdzą, że nazwa Nowotki pochodzi od nazwiska Marcelego Nowotki - może więc warto by pomyśleć o rewizji tej nazwy? Z Nowotek sztucznie wydzielono miejscowość Cieplice.
Nowy Dwór	Elbląg	2	Neuguth	niemieckie	--
Pasieki	Elbląg	5	Bartkamm	pruskie	Bartkajmy	Nazwa pochodzenia pruskiego (1411 Bartkaym). Jak można było ją zniszczyć?!
Pilona	Elbląg	2	Plohnen	pruskie	--	1349 Pylon. U Ceynowy Ploné (Plony), ale chyba nie jest to wartościowy przekaz. Obecna postać nazwy z pewnością lepiej odzwierciedla pruski oryginał. Z drugiej strony, ciekawy jest fakt, że sąsiedni PGR Nowa Pilona widnieje na niektórych mapach jako Nowe Plony.
Nowa Pilona	Elbląg	2	Neu Plohnen	pruskie	--	Potocznie także: Nowe Plony. Patrz wyżej: Pilona.
Przezmark	Elbląg	1	Preußisch Mark	niemieckie	--
Raczki Elbląskie	Elbląg	5	Unterkerbswalde	niemieckie	Karczowiska Dolne	Pierwszy człon nazwy Kerbswalde pochodzi od niem. Kerb (karb, nacięcie), a więc nazwa ta oznaczałoby "wykarczawany las". Taką interpretację najwyraźniej przyjęła KUNM, uchwalając Oberkerbswalde jako Karczowiska Górne. Fakt, że bliźniaczą miejscowość Unterkerbswalde uchwalono jako "Raczki Elbląskie" nie można nazwać inaczej, jak nazewniczym błędem. Po pierwsze, całkowicie zaniedbano jakąkolwiek konsekwencję w nazwach tych dwóch blisko związanych miejscowości. Po drugie, wariant "Raczki" wynika z błędnego odczytania członu Kerbs- jako Krebs-. Uważam więc, że choćby z przyczyn historycznych warto ujednolić nazwy tych dwóch miejscowości, stosując poprawniejszy wariant nazewniczy, oparty na znaczeniu oryginału. Jakakolwiek zmiana oznaczałaby konieczność aktualizacji podręczników - wieś Raczki Elbląskie uważa się za najniższy punkt Rzeczpospolitej Polskiej (chociaż istnieją spory na ten temat).
Sierpin	Elbląg	1	Serpin	pruskie	--	N. niem również spotykana w formie Zerpien. Pierwotnie: 1246 Zerewet, 1263 Zarweit. Następnie: 1286 Zyrpin, 1287 Cerpyn, 1386 Cirpin, Czirpin. Jest to pierwotna nazwa pruska, mocno przekształcona zapewne pod wpływem słowiańskim. NMP dopuszcza możliwość (na podstawie zapisów z końca XIII w. i XIV w.), że forma pol. tej nazwy brzmiała pierwotnie *Cier(z)pin, jednak z dużą dozą niepewności. W każdym razie, w przedwojennej literaturze polskiej nazwa ta funkcjonuje w formie spolszczonej Sierpin i taką przyjęto oficjalnie po wojnie.
Tropy Elbląskie	Elbląg	3	Streckfuß	niemieckie	--
Ujście	Elbląg	3	Elbinger Fahrwasser	niemieckie	--	Osada uchodzi za część Nowakowa, trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Weklice	Elbląg	1	Wöklitz	odosobowe (pruskie?)	--	Dawna nazwa oboczna: 1287 Pomenen, 1419 Pomen (pruskiego pochodzenia).
Węzina	Elbląg	5	Weeskendorf	hybryda (prus. + niem.)	Wąska	Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wąski (nie "Wąskiej", niem. Weeske), która wbrew pozorom nie pochodzi od polskiego słowa "wąski", ale jest starą nazwą pochodzenia pruskiego (polską wersję tej nazwy należy uznać za adideację). Nazwę "Węzina" można więc najwyżej wywodzić od przymiotnika "wąski" (co zaciemnia pruski źródłosłów tej nazwy), a nie od nazwy rzeki. Dlatego też lepiej ustalić nazwę tej wsi jako tożsamą z nazwą rzeki (co przecież nie jest rzadkością w toponimii).
Władysławowo	Elbląg	3	Ellerwald 1. Trift	niemieckie	(Olszanki I)	Patrz wyżej: Adamowo.
Bielica	Godkowo	5	Behlendorf	hybryda (prus. + niem.)	Bieliny	Pierwotnie: Belinen (1389). Zapis ten wskazuje na pierwotną nazwę pruską, którą należało spolszczyć jako Bieliny. Dzisiejsza forma jest co najwyżej niedokładnym nawiązaniem.
Burdajny	Godkowo	2	Bordehnen	pruskie	--	1297 Burdeyn, 1327 Bordeyn, 1348 Burdein.
Stary Cieszyn	Godkowo	2	Alt Teschen	słowiańskie?	--	Patrz też: Nowy Cieszyn (gm. Pasłęk)
Cieszyniec	Godkowo	2	Teschenwalde	hybryda (słow. + niem.)?	--
Dąbkowo	Godkowo	3	Schönaich	niemieckie	--
Dobry	Godkowo	1	Döbern	pruskie	--	Dawniej też: Debry (Giersz, oboczne). 1354 Dobrin, 1378 Doberin. Nazwa pruskiego pochodzenia, w pol. adideowana do postaci Dobry.
Godkowo	Godkowo	1	Göttchendorf	niemieckie lub hybryda (prus. + niem.)	--	Przed wojną raczej pisownia Gotkowo, jednak w świetle historycznych zapisków, takich jak Godikendorf, pisownia z "d" może być poprawniejsza. Dawne warianty oboczne: Gutkowo, Gietkowo (por. Gutkowo, część Olsztyna [dawniej wieś]).
Grądki	Godkowo	3	Groß Thierbach	niemieckie	--	Powojenna polska nazwa wsi nawiązuje do przepływającego przez wieś kanału Grund Graben (pol. powoj. Grądówka lub Cieszyński Rów).
Grużajny	Godkowo	2	Grossainen	pruskie	--	1383 Grusieyn, Grusien, 1411-19 Gruseyn.
Gwiździny	Godkowo	2	Pfeiffertswalde	niemieckie	--	Przyjęta po 1945 nazwa Gwiździny stanowi pośrednie nawiązanie do nazwy niemieckiej - niem. pfeifen znaczy gwizdać (zawarte w tej nazwie miejscowej nazwisko Pfeiffert można przetłumaczyć jako "Gwizdacz").
Karwity	Godkowo	2	Karwitten	pruskie	--	1402-08 Kirwiten.
Klekotki	Godkowo	3	Rudolfsmühle	niemieckie	--
Krykajny	Godkowo	2	Krickehnen	pruskie	--	1411-19 Krikayn, 1448 Kyrkayn.
Kwitajny Małe	Godkowo	2	Klein Quittainen	pruskie	--	Patrz niżej.
Kwitajny Wielkie	Godkowo	2	Groß Quittainen	pruskie	--	1402-08 Quytteyn, 1448 Quitteyn.
Lesiska	Godkowo	3	Reichwalde	niemieckie	--
Łępno	Godkowo	5	Lomp	pruskie	Lompy	1402-08 Nalumpe, 1411-19 Lumpe Nazwę pochodzenia pruskiego należało oddać dokładniej, np. jako Lompy (tak u Leydinga). W obecnej formie duże zniekształcenie fonetyczne i nieetymologiczny sufiks -no. Najstarszy zapis wskazuje na wcześniejszą formę z przedrostkiem, o ile nie jest to pomyłka lub przykład "absorpcji" przyimka.
Miłosna	Godkowo	2	Liebenau	niemieckie	--
Nawty	Godkowo	2	Nauten	pruskie	--	1348 Nauden; 1351 Naudin, Neuden.
Niekwitajny	Godkowo	2	Nektainen	pruskie	--	1276 Nequiteyn, Nequityn.
Olkowo	Godkowo	5	Alken	pruskie	Alkajny	Na podstawie zapisu Alckeynn (1531), dowodzącego pruskiego pochodzenia tej nazwy, należało ustalić spolszczenie jako "Alkajny". Forma "Olkowo" odzwierciedla tę nazwę co najmniej niedokładnie.
Osiek	Godkowo	3	Hermsdorf	niemieckie	--
Piskajny	Godkowo	2	Peiskam	pruskie	--	Do 2005 oficjalnie: Piskajmy. 1335 Paskaynen, Paskayn, Pyskam, Peyskam; 1354 Payskeyn. Po wojnie oficjalno wprowadzono formę spolszczoną Piskajmy (z regularnym przejęciem prus. -kaims), która jednak ustąpiła w użyciu formie z członem -kajny. W starych zapiskach zarówno zdarzają się formy z -ka(y)m, jak i z -kayn, więc obie formy mają jakieś uzasadnienie.
Plajny	Godkowo	2	Plehnen	pruskie	--	1290 Playnien, Playnen, Pleyn.
Podągi	Godkowo	2	Podangen	pruskie	--	1276 Padangin; 1339 Padangme, Padangyn, Padanginen.
Siedlisko	Godkowo	3	Einhöfen	niemieckie	--
Skowrony	Godkowo	5	Schmauch	pruskie	Smugi	1320-1331 Schmuge. Nazwa pochodzenia pruskiego (rdzeń *Smūg-), którą można było prosto spolszczyć jako Smugi. Nazwa Skowrony nawiązuje do położonej blisko wsi góry Lerchen-Berg (pol. Skowronia Góra). Niemniej, należało spolszczyć oryginalną nazwę pruską.
Stojpy	Godkowo	2	Stöpen	pruskie	--	1402-08 Stoypen
Swędkowo	Godkowo	5	Schwöllmen	pruskie	Swalmy	ok. 1440 Swalmen. Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją spolszczyć. Bliźniaczo nazwaną miejscowość Schwollmen (dziś nieistniejącą, na terenie obecnej gm. Górowo Iławeckie) spolszczono jako Swalmy. Takie samo spolszczenie należałoby zastosować i tu.
Szymbory	Godkowo	2	Schönborn	niemieckie	--
Nowe Wikrowo	Godkowo	2	Adlig Wickerau	pruskie?	(Wikrowo Szlacheckie)	Nazwa w latach 1931-45: Klein Wickerau. U Leydinga dokładne spolszczenie niem. dookreślenia. Dookreślenie przyjęte w oficjalnej nazwie jest ahistoryczne, określeń typu "Szlacheckie" raczej unikano. Można warto by to naprostować, chociaż najważniejsze, że główny człon nazwy jest wierny oryginałowi.
Ząbrowiec	Godkowo	2	Sommerfeld	niemieckie	--	Powojenne spolszczenie ma chyba nawiązywać do takich spolszczeń jak Ząbrowo (Sommerau) w powiecie malborskim, gdzie niemiecki rdzeń Sommer- (lato) oddaje słowiański rdzeń ząbr- (żubr). Nieraz bywało też odwrotnie.
Zimnochy	Godkowo	5	Weeskenitt	pruskie	Wisknity	1378 Wayskenyten; 1380 Wayskenyken, Weyskenik. Po wojnie w karygodny sposób zniszczono starą, pruską nazwę tej osady, pochodzącą od rzeki Wąski (Weeske). Co więcej, nazwę położonego obok jeziora o tej samej nazwie (Weeskenitt-See) ustalono jako Jez. Wiskie (chociaż częściej używana nazwa to Jez. Zimnochy), co lepiej, ale wciąż niedokładnie oddaje brzmienie oryginału. Obie te nazwy należy ujednolicić jako Wisknity, co w pełni oddaje pruski charakter nazwy pierwotnej. Obok osady znajduje się też drugie jezioro, zwane Okonie (niem. Hinterer See) - może lepiej byłoby nazywać je Jeziorem Tylnym (taki wariant też zresztą się spotyka).
Błotnica	Gronowo Elbląskie	2	Schlammsack	niemieckie	--
Dworki	Gronowo Elbląskie	2	Dreihöfe	niemieckie	--
Fiszewo	Gronowo Elbląskie	1	Fischau	niemieckie	--
Gajewiec	Gronowo Elbląskie	3	Kerbshorst	niemieckie	--
Gronowo Elbląskie	Gronowo Elbląskie	1*	Grunau	niemieckie	(Gronowo)	O ile obecność dookreślenia w tej nazwie jest "złem koniecznym", ze względu na rozpowszechnienie tego toponimu w regionie, to jednak dookreślenie "Elbląskie" wydaje się mocno niefortunne. Wieś ta nie leży w bezpośredniej bliskości Elbląga, a do tego przez większość swojej historii należała do powiatu malborskiego, nie elbląskiego. Przed wojną nazwę tej wsi często dookreślano jako Grunau in der Niederung (w odniesieniu do niskiego położenia wsi na Żuławach Elbląskich, w przeciwieństwie do położonego na wysoczyźnie Grunau Höhe), więc o wiele sensowniejszym dookreśleniem wydawałoby się Gronowo Dolne (w przeciwieństwie do "Górnego") lub Gronowo Żuławskie.
Jasionno	Gronowo Elbląskie	2	Eschenhorst	niemieckie	--	W obiegu funkcjonują przynajmniej cztery warianty tej nazwy - Jasionna, Jasionno, Jesionna i Jesionno. Brak jednoznacznej zgody co do nazwy tej miejscowości nawet wśród mieszkańców. Przy czym, wariantem oficjalnym jest forma Jasionno i w takiej formie nazwę tę zatwierdziła KUNM. Nagłosowe Ja- w tej formie jest najpewniej próbą brzmieniowej archaizacji - nawiązaniem do stpol. jasion, jasień (jesion). Zabieg ten prawdopodobnie był niezrozumiały dla osadników, co poskutkowało wyrównaniem do ap. jesion (co jest zresztą poprawnym tłumaczeniem niem. Esche, zawartego w nazwie oryginalnej). Ponieważ jednak za żadną z form nie stoi żadna tradycja, spór o nazwę trzeba uznać za czysto arbitralny. Dlatego też nie zajmuję stanowiska w tej sprawie. W źródłach powojennych spotykana też nazwa Jeżewo - prawdopodobnie przejściowa.
Jegłownik	Gronowo Elbląskie	6	Fichthorst	niemieckie	Nowa Cerkiew	Obecna wieś Jegłownik powstała z powojennego połączenia trzech wsi o nazwach Fichthorst, Neukirch in der Niederung i Friedrichsberg. Ta druga posiadała przed wojną polską nazwę Nowa Cerkiew (zob. też Pogrodzie, niem. Neukirch Höhe - jest to jeden z wielu takich dubletów nazewniczych na Żuławie i Wysoczyźnie - por. też Gronowo Górne i Elbląskie, Wilkowo i Wierciny) i chyba warto byłoby ją przywrócić na mapę. Dzisiaj granica pomiędzy trzema dawnymi wsiami jest już kompletnie zatarta.
Karczowiska Górne	Gronowo Elbląskie	2	Oberkerbswalde	niemieckie	--	Zob. też: Raczki Elbląskie (gm. Elbląg).
Kopanka	Gronowo Elbląskie	3	Hoppenau	niemieckie	--	Obecnie dwie miejscowości: Kopanka Pierwsza i Kopanka Druga. Potocznie także: Kopanów, Kopanowo (co można na upartego uznać za przekształcenie n. niem.).
Mechnica	Gronowo Elbląskie	2	Moosbruch	niemieckie	--
Mojkowo	Gronowo Elbląskie	3	Möskenberg	niemieckie	--	Potocznie także: Majkowo.
Nogat	Gronowo Elbląskie	5~2	Nogathau	hydronimiczne	Nogatowo	W użyciu także forma Nogatowo, która w moim odczuciu lepiej oddaje formę niemiecką. Zwłaszcza, że sufiks -au może mieć pochodzenie słowiańskie (-owo lub -ów) bądź pruskie (-aws), dlatego wydaje mi się, że warto by ten przyrostek zachować i używać nieoficjalnej formy Nogatowo.
Nowy Dwór Elbląski	Gronowo Elbląskie	1*	Neuhof	niemieckie	(Nowy Dwór)
Oleśno	Gronowo Elbląskie	6	Preußisch Königsdorf	niemieckie	Pruska Królewska Wieś	W dokumentach polskich - 1565 Pruski Kinisdorph, 1661 Pruska Królewska Wieś. Nazwa wsi była najwyraźniej związana z nazwą położonej nieopodal wsi Königsdorf, dawn. pol. Królewska Wieś (ob. Królewo, gm. Stare Pole). Po wojnie zerwano ten związek, chyba głównie przez niewygodny dla ówczesnej władzy człon Pruski. Teoretycznie możliwy jest też wariant Królewo Pruskie - ze współczesnym spolszczeniem nazwy Königsdorf (nie jest on jednak zgodny z przekazami historycznymi).
Rozgart	Gronowo Elbląskie	4	Preußisch Rosengart	niemieckie	Rozengart Pruski	Przed wojną n. tej wsi i sąsiednich Różan spolszczano jako Rozengart (Pruski, Stary). KUNM postanowiła nadać im różne nazwy, chociaż w przypadku wsi Rozgart zachowano jej odniemiecki charakter, usuwając jedynie morfem -en- (dość dziwne posunięcie KUNM, być może chodziło o nawiązanie do gwarowego ap. rozgart "ogrodzone pastwisko").
Różany	Gronowo Elbląskie	4	Alt Rosengart	niemieckie	Rozengart Stary	Do 2008 oficjalnie Rożany.
Szopy	Gronowo Elbląskie	3	Aschbuden	niemieckie	--	Czy Budy (Budé) Ceynowy to ta miejscowość?
Wikrowo	Gronowo Elbląskie	1	Wickerau	pruskie	--	Przed wojną dwie osobne miejscowości - Klein Wickerau i Groß Wickerau, połączone po wojnie. W czasach PRL ze wsi wydzielono PGR Wiktorowo.
Balewo	Markusy	1	Baalau	pruskie	--
Brudzędy	Markusy	1	Brodsende	olęderskie?	--	W źródłach przedwojennych zwykle zapisywane Brudzendy. Dawniej dwie miejscowości - Brudzędy Małe i Wielkie.
Nowe Dolno	Markusy	3	Neu Dollstädt	niemieckie	--
Stare Dolno	Markusy	3	Alt Dollstädt	niemieckie
Dzierzgonka	Markusy	2	Sorgenort	hybryda (prus. + niem.)	--
Jezioro	Markusy	1?	Thiensdorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Polska nazwa Jezioro pochodzi z dzieła Maxa Bära Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen(...), gdzie nazwa "Jezioro" podana jest jako starszy odpowiednik Thiensdorfsee. Nie wiadomo jednak, na ile poważnie można traktować ten przekaz - nie są znane żadne dokumenty potwierdzające tę informację, może wynika z jakiejś nadinterpretacji? W niemieckiej nazwie Thiensdorf kryje się pruski hydronim Thiene (Tyna - popularnie acz niepoprawnie "Tina"), dlatego też do rozpatrzenia byłaby nazwa pochodząca od tej rzeki, np. Tyńsko. Sama zaś Tyna nosiła w przeszłości oboczną (odcinkową?), słowiańską nazwę Świerzepa (1355 Swerepa).
Jurandowo	Markusy	5	Rosenort	niemieckie	--	Może zamiast nacechowanego ideologicznie nowotworu Jurandowo (odwołanie do Juranda ze Spychowa) lepsza byłaby jakaś nazwa związana z "różą", obecną w n. niem. (np. Różnowo)?
Kępniewo	Markusy	1	Kampenau	pruskie lub olęderskie	--
Nowe Kępniewo	Markusy	1	Neu Kampenau	pruskie lub olęderskie	--
Krzewsk	Markusy	6	Hohenwalde	niemieckie	Hochwałd	U Ceynowy Hochwałd. Nawet jeżeli to sztuczna forma, to wydaje się bardziej wartościowa niż "Krzewsk".
Markusy	Markusy	1	Markushof	niemieckie	--	Dawniej też: Markusowo, Markuszew.
Rachowo	Markusy	6	Kronsnest	niemieckie	Kronest	Przed wojną nazwa spolszczona jako Kronest (rzadziej Krosnest, Krosnet). Nazwa przyjęta po wojnie raczej bez uzasadnienia.
Stalewo	Markusy	1	Stalle	pruskie?	--	Dawniej też: Stal.
Stankowo	Markusy	5	Stühmswalde	hybryda (prus. + niem.)	Sztumkowo	1623 Stuhmischwalde. Nazwa nawiązująca do miasta Sztum. Chyba warto by ten źródłosłów uszanować, zwłaszcza że nazwa Sztumu pochodzi z języka staropruskiego. Rozsądnym wydaje się być więc wariant Sztumkowo, podawany przez Leydinga. Na pewno jest on lepszy od ahistorycznej n. Stankowo (pseudodzierżawczej), wprowadzonej przez KUNM.
Topolno Małe	Markusy	3	Klein Tippeln	niemieckie	--	Patrz też: Topolno Wielkie (gm. Rychliki).
Tynowo	Markusy	1	Thienhof	hybryda (prus. hydronim + niem.)	--	W dokumentach z XVI w. pojawia się inna polska nazwa tej wsi - Wybowy Dwór. Jest to niezwykle ciekawa nazwa, nie do końca dla mnie jasna, być może powiązana z dawną niemiecką nazwą wsi Węgle - Wieben (p. niżej). Z kolei formę Tynowo, jako spolszczenie niem. Thienhof (co pochodzi od prus. hydronimu Tyna - Thiene) notuje SGKP. Prawdopodobnie nie jest to forma ludowa, ale również przedwojenna i zachowująca pruski źródłosłów oryginału.
Węgle	Markusy	1	Wengeln	olęderskie?	--	Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią Żukowo (p. niżej), w jeden twór administracyjny Węgle-Żukowo. Dawniej niem. Wieben.
Żukowo	Markusy	6	Reichhorst	niemieckie	Rychorst	Obecnie wieś połączona z sąsiednią wsią Węgle (p. wyżej), w jeden twór administracyjny Węgle-Żukowo. Miejscowość ta określana jest siedemnastowiecznych dokumentach pod spolszczoną nazwą Rychorst (istniały również słabiej spolszczone warianty, jak "Reychorst" czy "Reychorszt"), którą chyba warto przywrócić w miejsce ahistorycznej, powojennej nazwy "Żukowo". Można by również rozważyć pominięcie tego członu i obecną złączoną miejscowość nazywać po prostu Węgle, o ile wieś ta rzeczywiście stanowi dziś spójną całość i granice między jej dawnymi częściami całkowicie zatarły się w umyśle mieszkańców.
Wiśniewo	Markusy	6	Augustwalde	niemieckie (odimienne)	Augustowo	U Ceynowy Augustowo.
Złotnica	Markusy	2	Güldenfelde	olęderskie	--
Zwierzno	Markusy	4	Thiergart	niemieckie	Tyrgart	Choć nazwa Zwierzno oddaje znaczenie nazwy pierwotnej, to wieś ta nosiła już spolszczoną nazwę przed wojną (Tyrgart).
Zwierzeńskie Pole	Markusy	4	Thiergartsfelde	niemieckie	Tyrgardzkie Pole	Dawniej też: Tyrgart-Wschód. Patrz wyżej: Zwierzno.
Żółwiniec	Markusy	6	Wengelwalde	prawdop. olęderskie	Węgle-Południe	Wcześniejsza n. niem. Wiebenwald. Przed wojną nazwę miejscowości spolszczano jako Węgle, czyli tak samo jak miejscowość Wengeln. Rozróżniano je dodając określenia północ, południe.
Żurawiec	Markusy	3	Schwansdorf	niemieckie	--	Nie jest jasne, dlaczego zastąpiono łabędzia (Schwan) żurawiem. Nie wynika to z żadnej tradycji, więc można się jedynie dziwować...
Huta Żuławska	Milejewo	1*	Hütte	niemieckie	(Huta)	Dawna oboczna n. niem. Schönbuche. Tradycyjna n. pol. Huta rozszerzona po wojnie o dookreślenie Żuławska, które jest o tyle nie na miejscu, że wieś ta nie leży na terenie Żuław, lecz Wysoczyzny Elbląskiej (poprawniej byłoby więc "Huta Elbląska", o ile w ogóle zachodzi tutaj potrzeba dookreślenia).
Jagodnik	Milejewo	3	Behrendshagen	niemieckie	--
Kamiennik Wielki	Milejewo	5	Groß Stoboi	pruskie	Stobajny Wielkie	Patrz też niżej: Stoboje. Nazwa Stoboi jest pochodzenia pruskiego (1320 Stabayen, Stobayn - z prus. stabs - kamień). Po wojnie nazwę przełożono na "Kamiennik" (Mały i Wielki), co odpowiada znaczeniowo nazwie pierwotnej, ale łamie zasadę, aby pruskich toponimów nie tłumaczyć dosłownie, tylko stosować transfonetyzację. Oprócz tego, w 1998 r. zmieniono nazwę sąsiedniej wsi Kamiennik Mały na Stoboje (przywracając pruski źródłosłów) - wartoby ujednolicić nazwy tych wsi.
Majewo	Milejewo	2	Maibaum	niemieckie	--
Milejewo	Milejewo	5	Trunz	pruskie	Truńce	Nazwa "Milejewo" dla tej wsi jest powojennym chrztem nazewniczym, nie mającym żadnego historycznego uzasadnienia. Chrzest ten zastąpił oryginalny toponim Trunz, niewątpliwie pruskiego pochodzenia (1320 Truntczen), który zgodnie z zasadą zachowywania nazw pochodzenia staropruskiego powinien był być spolszczony fonetycznie, a nie odrzucony. Nie istnieje tradycyjne spolszczenie tego toponimu, dlatego też proponuję własną formę spolszczoną Truńce, która poprawnie odzwierciedla i spolszcza brzmienie nazwy oryginalnej.
Ogrodniki	Milejewo	4	Baumgart	niemieckie	Bągart
Piastowo	Milejewo	5	Königshagen	odosobowe	Kunikowo	Nazwa "Piastowo" jest nazwą sztuczną, nacechowaną ideologicznie (odwołanie do polskiej dynastii Piastów). W moim odczuciu, takie nazwy szkodzą historii regionu. Nazwa oryginalna Königshagen wbrew pozorom nie pochodzi od niemieckiego słowa König (król), o czym świadczy pierwotny zapis jako Kunekehayn, tylko od nazwiska Kuneke, Kuncke, któremu przypisuje się staropruskie pochodzenie. Na tej podstawie, autor proponuje nowe spolszczenie Kunikowo.
Pomorska Wieś	Milejewo	1	Pomehrendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Pomorze. Nazwę Pomehrendorf uważa się za pochodzącą od pruskiego imienia Pomer. Stare, tradycyjne spolszczenie Pomorska Wieś (obocznie Pomorze) jest oparte na adideacji.
Rychnowy	Milejewo	1	Rückenau	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Reichenau (1300 Reichenaw), stąd notowana od XVI w. forma spolszczona.
Stoboje	Milejewo	2	Klein Stoboi	pruskie	Stobajny Małe	Patrz wyżej: Kamiennik Wielki Do 1998 r. wieś nazywała się oficjalnie "Kamiennik Mały", nazwa została słusznie zmieniona na wniosek mieszkańców (dzięki czemu przywrócono pruski źródłosłów nazwy). Niemniej, SGKP (tom II s. 338) cytuje tę nazwę w formie Stobajny i taka forma byłaby najpoprawniejsza etymologicznie (jest tu taki sam pruski przyrostek -ain jak w licznych innych toponimach na -ajny) i jako taka zdaje się właściwsza od obowiązującej, powojennej formy Stoboje (a także od używanej przez Ceynowę formy Stobój). Oprócz tego, warto przywrócić wsi dookreślenie "Małe" z powodów historycznych (również z powodu proponowanej zmiany nazwy Kamiennik Wielki na Stobajny Wielkie).
Stodolniki	Milejewo	3	Teckenort	niemieckie	--
Wilkowo	Milejewo	1	Wolfsdorf Höhe	niemieckie	--
Zajączkowo	Milejewo	6	Haselau	niemieckie	Hazelewo	Przedwojenne spolszczenie brzmi Haslewo lub Hazelewo. Przyjęta po wojnie nazwa Zajączkowo, nie dość że zrywa z tradycją, to jeszcze jest niepoprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, która najprawdopodobniej odnosi się nie do "zająca" (Hase), lecz "leszczyny" (Hasel).
Zalesie	Milejewo	3	Schönmoor	niemieckie	--
Błudowo	Młynary	1	Bludau	pruskie	--	1298, 1310 Bludow. Wieś staropruska, założona na polu osadniczym o nazwie Klopatyten (1310). Dawniej też: Bludawa (Chojnacki).
Bronikowo	Młynary	2	Brünneckshof	niemieckie	--
Broniszewo	Młynary	3	Monbrunsdorf	niemieckie	--	Obeczna nazwa niem. Brunsdorf.
Gardyny	Młynary	2	Gardienen	pruskie	--
Janiki Pasłęckie	Młynary	5	Jonikam	pruskie	Janikajmy	1344 Jonekaym. Nazwa pruska. Chociaż nazwa przyjęta przez KUNM oddaje rdzeń oryginału, to jednak zaciera jego pruskie pochodzenie, usuwając pruską końcówkę. Lepsza byłaby więc forma Janikajmy, w pełni oddająca pruskie pochodzenie oryginało. Ponadto, forma ta ma tę przewagę, że jest unikatowa, a więc nie wymaga dookreślenia "Pasłęckie".
Karszewo	Młynary	1	Karschau	pruskie	--	Dawniej też: Karczewo, Karszawa. 1301 Karschaw, 1317 Carsow. Nazwa pruska, początkowo współistniała z n. niem. Langendorf (1301), która szybko zanikła.
Kobyliny	Młynary	1~2	Kobiling	słowiańskie?	--	U Chojnackiego jako Kobylin. Trudno mi jednak ocenić wartość tego przekazu (brak innej tradycji). Przydałyby się informacje etym.
Krasinek	Młynary	3	Schönfeld	niemieckie	--
Kraskowo	Młynary	3	Schönfließ	niemieckie	--	Nazwa niem. pochodzi od dawnej, obocznej nazwy rzeczki Dony (niem. Donne, dawniej też Schönfließ). Obecnie funkcjonuje dla niej wtórna nazwa "Dzikówka", którą należy zwalczać.
Kurowo Braniewskie	Młynary	1*	Kurau	pruskie	(Kurowo)	1297 Curow, 1303 Kurwin, 1310 Kurwen. Nazwa pruska. Przejściowo (XVI w.) istniała oboczna n. Schwengel (1533), być może też pruska.
Kwietnik	Młynary	5	Adlig Blumenau	niemieckie	Trynty	Znana jest pierwotna pruska nazwa tej miejscowości - Thrinten (1299). Po wojnie przeoczono ten fakt i zamiast ustalić polską nazwę jako Trynty, przełożono najniepotrzebniej nazwę niemiecką.
Mikołajki	Młynary	1	Nikolaiken	pruskie (spolonizowane)	--	Oboczna n. niem. (notowana w 1820 r.): Kläken. 1305 Lekelauken, 1383 Leklawken, wtórnie Nicklauken (1543). Jest to więc pierwotna nazwa pruska, zadideowana w języku polskim do postaci Nikołajki, Mikołajki i w tej formie funkcjonująca w tradycji polskiej. Czternastowieczne zapisy w starej literaturze błędnie odnoszono do osady Schodehnen (w obecnej gm. Miłakowo), stąd jej współczesna nazwa Lekławki (p. tam).
Młynarska Wola	Młynary	5	Herrndorf	niemieckie	Pańska Wieś	U Leydinga: Pańska Wieś (obocznie do nazwy obecnej), dokładne tłumaczenie n. niem.
Myśliniec	Młynary	5	Jägeritten	pruskie	Jekryty	1297 Gekeriten Oboczna nazwa niem. Kurausche Mühle ("Kurowski Młyn", od nazwy miejscowości Kurowo Braniewskie [p. wyżej]). Nazwa Jägeritten jest pochodzenia pruskiego. Nazwę tę po wojnie ustalono poprawnie jako Jekryty (notowana też forma Jegryty), jednak z czasem musiała "zwyciężyć" nieoficjalna forma Myśliniec, motywowana chyba skojarzeniem formy niemieckiej z ap. Jäger "myśliwy" (takie skojarzenie mogło zajść już na gruncie niemieckim, pomagał w tym zapewne fakt, że miejscowość jest osadą leśną), jest to jednak skojarzenie bałamutne i warto przywrócić tej nazwie jej prawowity pruski rdzeń.
Nowe Monasterzysko	Młynary	2	Neu Münsterberg	niemieckie	--
Stare Monasterzysko	Młynary	2	Alt Münsterberg	niemieckie	--
Nowe Sadłuki	Młynary	1	Neu Sadlucken	pruskie	--	Miejscowość założona na pruskim polu osadniczym Patauris (1311).
Ojcowa Wola	Młynary	2	Vaterswille	niemieckie	--
Olszówka	Młynary	2	Erlau	niemieckie	--
Płonne	Młynary	3	Lohberg	niemieckie	--	Powojenna n. pol. Płonne (a także notowany przez Leydinga wariant Żarowo) zdają się nawiązywać do znaczenia niem. loh "palący się jasno, płonący". Autorzy NMP jednak wywodzą nazwę niem. od ap. Loh (śrdniem. lō) "lasek, zagajnik, zarośla, polana".
Podgórze	Młynary	3	Greulsberg	niemieckie	--
Rucianka	Młynary	3	Moorbruch	niemieckie	--	Obecna nazwa wsi nawiązuje do wcześniejszych polskich nazw sąsiedniego Wierzna - Ruciany, Rucianka (p. Wierzno Wielkie w gm. Frombork).
Sąpy	Młynary	1	Sumpf	niemieckie?	--	Pierwotnie niem. Frauendorf (1328 Vrowendorrf), stąd Leyding proponuje (obocznie do n. obecnej) pol. Babia Wieś. Jeżeli zapis Zumpiten (1411/19) odnosi się tutaj, to można wysunąć hipotezę, że n. niem. Sumpf (dosł. bagno) jest adideacją pierwotnej nazwy pruskiej. Forma niem. jednak zaświadczona wcześniej (1328 Zomp). Nazwa spolonizowana jako Sąpy już przed wojną (zapewne per analogiam do Sąp w powiecie iławskim. Gerullis odnosi tu zapis Panyen (1267). Nazwa ta byłaby wówczas znaczeniowa równa n. niem. (prus. pannin = bagno). Przybytek jednak uważa tę interpretację za błędną i odnosi tę nazwę do wsi Spędy (p.) w obecnej gm. Wilczęta. Taką samą wersję przyjmuje Leyding.
Sokolnik	Młynary	2	Falkhorst	niemieckie	--
Sucha	Młynary	1	Suche	polskie?	--	Potrzebne informacje co do pochodzenia nazwy. Co prawda, polska forma Sucha pojawia się u Chojnackiego, nie wiadomo jednak, czy jest to tylko spolszczenie n. niem., czy faktyczny źródłosłów nazwy.
Warszewo	Młynary	5	Judendorf	niemieckie	Żydowo	Nazwa w latach 1936-45: Hermannswalde. U Leydinga Żydowo.
Włóczyska	Młynary	5	Vierzighuben	niemieckie	Wierzguby	U Leydinga Wierzguby, co jest naturalnym spolszczeniem fonetycznem n. niemieckiej.
Zastawno	Młynary	2?	Schönberg	niemieckie	--	Stary wariant n. niemieckiej: Verpfändetdorf (dosł. "zastawiona wieś"), podawany przez Leydinga. W 1455 roku wieś ta została przekazana pod zastaw miastu Elbląg przez Jana Bażyńskiego, w zamian za pożyczkę na wydatki wojenne. Powojenna nazwa polska (a także wariantywna n. niem., podawana przez Leydinga - o ile faktycznie jest to nazwa własna, a nie opisowa) nawiązuje do tego faktu historycznego.
Zaścianki	Młynary	5?	Schwangen	pruskie?	Szwągi (?)	Nie posiadam odpowiednich materiałów, co do pochodzenia tej nazwy. Kierując się tylko i wyłącznie brzmieniem, snuję domysł, że może być to nazwa pochodzenia pruskiego (Gerullis jej jednak nie notuje), por. podobną nazwę Schwengen (ob. Swajnie w pow. lidzbarskim) o udokumentowanym pruskim pochodzeniu (~1360 Swaynien). Potrzebne jednak źródła.
Anglity	Pasłęk	2	Angnitten	pruskie	--	1335 Angliten, ok. 1550 Ankelitten.
Aniołowo	Pasłęk	5	Rapendorf	hybryda (prus. + niem.)	Rapoty	Zapis Rapotendorf z 1316 wskazuje na pierwotne prus. Rapōtai (z niem. dostawką -dorf), dlatego też spolszczenie należałoby ustalić jako Rapoty. Tymczasem, zamiast tego ustalono po wojnie nazwę Aniołowo, która nawiązuje do znaczenia nazwy pruskiej (Rapy* to duchy opiekuńcze w religii Prusów, porównywane często do judeochrześcijańskich aniołów), ale łamie zasadę, że staropruskich nazw nie powinno się tłumaczyć, tylko oddawać fonetycznie.
Awajki	Pasłęk	2	Awecken	pruskie	--	1333 Awayken, 1404 Aweyken.
Bądy	Pasłęk	2	Bunden	pruskie	--
Borzynowo	Pasłęk	2	Briensdorf	niem. odosobowe	--	Pierwotny zapis: Borynsdorf (1335). U podstawy tej nazwy leży nazwisko pierwotnego właściciela wsi - Hermana Boryna (słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa Borzynowo dobrze spolszcza tę starą nazwę (choć może teoretycznie poprawniejsze byłoby Borynowo, tak jak u Leydinga?).
Brzeziny	Pasłęk	5	Emilienhorst	niemieckie	Emilin	U Leydinga: Emilin (co stanowi nawiązuje do n. niem.).
Buczyniec	Pasłęk	2	Buchwalde	niemieckie	--
Cierpkie	Pasłęk	3	Friedheim	niemieckie	--
Nowy Cieszyn	Pasłęk	2	Neu Teschen	słowiańskie?	--	Patrz też: Stary Cieszyn (gm. Godkowo).
Czarna Góra	Pasłęk	5	Juden	niemieckie	Żydy	Nazwa w latach 1936-45: Buchental. U Leydinga Żydy.
Dargowo	Pasłęk	2	Dargau	pruskie	--	1374 Dargaw, 1411-19 Dergaw.
Dawidy	Pasłęk	2	Davids	niemieckie (imienne)	--	Niem. także Davidskrug.
Drulity	Pasłęk	2	Draulitten	pruskie	--	1435 Drulyten, 1543 Traulitten.
Gibity	Pasłęk	2	Giebitten	pruskie	--
Gołąbki	Pasłęk	3	Spittels	niemieckie	--
Gryżyna	Pasłęk	2	Greißings	niemieckie	--
Gulbity	Pasłęk	2	Golbitten	pruskie	--	1285 Gulbitten, Gulbiten.
Kajmy	Pasłęk	2	Kaymen	pruskie	--	1448 Kayn, 1531 Kaym.
Kawki	Pasłęk	2	Kocken	pruskie	--	Przypuszczalnie niem. Kocken z wcześniejszego prus. *Kauk-, co pochodzi od Kauks (diabeł, demon) - stąd powojenna polska forma (tylko pozornie związana z "kawką" - ptakiem).
Kąty	Pasłęk	2	Kanthen	pruskie	--
Kielminek	Pasłęk	2	Köllming	pruskie	--	1328 Kellmenike, Kolmenig, Kelmenick.
Kopina	Pasłęk	5	Koppeln	pruskie	Kopiel	Nazwa Koppeln jest nie do końca jasnego, ale prawdopodobnie staropruskiego pochodzenia (być może od prus. kaps - mogiła). Przyjęta przez KUNM forma Kopina nie oddaje dokładnie brzmienia oryginału. Trafniejsza wydaje się być używana przez Leydinga forma Kopielewo, jednak należałoby z niej wyrzucić nieuprawnioną końcówkę -ewo. Forma Kopiel (Gen. do Kopieli) wydaje się być rozsądnym spolszczeniem oryginału. Obocznie (XV w.) - Codeck (1402-08). Również staropruska, jej prawdopodobnym źródłosłowem jest prus. kaddegs (jałowiec), por. północnopolskie słowo kadyk (t.s.).
Krasin	Pasłęk	3	Schönfeld	niemieckie	--	Nazwa położonej obok wsi pochylni Oleśnica nawiązuje zapewne do jakiejś przejściowej n. pol. tej wsi, używanej krótko po wojnie przez nowych osadników.
Kronin	Pasłęk	2	Krönau	pruskie	--	Najstarsze zapisy: 1319 Crenyn, 1411/19 Cronyn. Słusznie więc sufiks -in.
Krosienko	Pasłęk	2	Krossenfeld	hybryda (prus. + niem.)	--
Krosno	Pasłęk	1	Krossen	pruskie	--	1279 Crusien, 1308 Crossyn. Nazwa pruska, przejęta w pol. (już przed wojną) jako Krosno. Obocznie na początku XIV w. istniała też nazwa Paslok (1308), przejęta od nazwy Pasłęka, skąd pochodził odbiorca nadania.
Kudyny	Pasłęk	5	Komthurhof	niemieckie	Kojtyny	Powojenna forma Kudyny jest próbą nawiązania do pierwotnej, pruskiej nazwy tej wsi - Cotin/Cotyn (1319), Koythen (1327). Nazwa jest jednak odtworzona nieprawidłowo, rekonstruuje się ją jako *Kait-in-, tak więc poprawniejszym spolszczeniem byłyby Kojtyny.
Kudyński Bór	Pasłęk	5	Komthurwald	niemieckie	Kojtyński Bór	Patrz wyżej: Kudyny.
Kupin	Pasłęk	2	Kopiehnen	pruskie	--	1281 Cupien, Cupieyn. Wieś miała oboczną n. pruską, zapisaną jako Stanxil (1448).
Nowe Kusy	Pasłęk	2	Neu Kußfeld	niemieckie	--	Nazwa pochylni Całuny, położonej nieopodal, utrwala przejściową polską nazwę tej wsi, używaną krótko po wojnie. Wariant ten opiera się na skojarzeniu z niem. küßen - całować.
Stare Kusy	Pasłęk	2	Alt Kußfeld	niemieckie	--	W pobliżu wsi Stare i Nowe Kusy płynie rzeczka zwana Miłą lub Kusą (niem. Kußfelderfließ). Jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Dumina (1266 Dumine) i taką nazwę należałoby przywrócić (ma ona też polską tradycję - używa jej SGKP).
Kwitajny	Pasłęk	1	Quittainen	pruskie	--	1281, 1350 Quitteyn; 1411-19 Quittin.
Leszczyna	Pasłęk	2	Hasselbusch	niemieckie	--
Leżnica	Pasłęk	5	Lägs	pruskie	Łajsno	Do 2013 oficjalnie Leżnice. 1277 Laysyen, Leicznicz; 1285, 1385 Leyssen. Nazwa pochodzenia pruskiego (rekonst. *Laisij- od laisā, glinka). Powojenna forma Leżnica lub Leżnice opiera się na jednostkowym zapisie z 1277, który wyraźnie stoi w sprzeczności z innymi zapisami. Z tego samego rdzenia wywodzą się prus. toponimy Łajs czy Łajsy, stąd proponuję formę konsekwentną z tymi nazwami. Nie ma uzasadnienia dla członu Leż- w pruskiej nazwie. W 1780 zanotowana (jako historyczna) oboczna nazwa Maazen, również pruskiego pochodzenia.
Łączna	Pasłęk	2	Wiesenhof	niemieckie	--
Łukszty	Pasłęk	2	Luxethen	pruskie	--	1295, 1385 Laucosede; 1411-19 Lawxetin.
Maciejowizna	Pasłęk	2	Matzweißen	hybryda?	--	Nazwa o niejasnym pochodzeniu. Pierwotne zapisy: 1527 Matzweis, 1543 Maczweisen, 1590 Maczwoyse. Słownik etymologiczny Rymuta sugeruje, że mogą one oddawać polską formę Wieś Macieja (Macieja Wieś), ale to dość życzeniowa etymologia. Pierwszy człon zdecydowanie ma związek z imieniem Maciej (niem. zdrobnienie Matz od Matthias). W członie drugim może należy doszukiwać się pochodzenia pruskiego? W każdym razie, powojenne spolszczenie Maciejowizna z grubsza oddaje fonetykę nazwy.
Majki	Pasłęk	2 (4?)	Mäken	odosobowe	(Maki?)	Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Hansa Meckena, ale samogłoska w tej nazwie była w historii bardzo chwiejna (por. zapisy 1531 Maucken, 1577 Mecken, 1600 Mocken itp.), co czyni spolszczenie Majki mocno arbitralnym. U Chojnackiego pojawia się spolszczenie Maki, ale trudno powiedzieć, na ile jest ono autentyczne.
Malinowo	Pasłęk	2	Amalienhof	niemieckie	--	Spolszczenie Amalienhof jako Malinowo zostało zaczerpnięte od wioski o tej samej nazwie w gminie Działdowo.
Marianka	Pasłęk	2	Marienfelde	niemieckie	--
Marzewo	Pasłęk	2	Mahrau	pruskie	--	1386 Maraw, 1387 Mynauwten, Minautendorf. Miejscowość musiała mieć pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie. Do niedawna oficjalnie Morzewo (postać zniekształcona).
Nowa Wieś	Pasłęk	1	Neuendorf	niemieckie	--
Nowiny	Pasłęk	2	Neufelde	niemieckie	--
Owczarnia	Pasłęk	2	Schäferei	niemieckie	--
Piergozy	Pasłęk	2	Pergusen	pruskie	--	Potocznie także: Perkozy. 1411/19 Pergosen. Nazwa pruska.
Piniewo	Pasłęk	2	Pinnau	pruskie	--
Pólko	Pasłęk	3	Freifelde	niemieckie	--
Robity	Pasłęk	1	Robitten	pruskie	--	1318 Rubiten. Wieś założona na polu Pastalwe (1318). Obie nazwy pruskie.
Rogajny	Pasłęk	2	Rogehnen	pruskie	--	1329, 1330 Rogayn.
Rogowo	Pasłęk	1	Rogau	pruskie	--	1356 Rogow, 1361 Rogaw. Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeczki Rogowa (potocznie zwana "Bierutówką", co należy koniecznie wyrugować).
Rydzówka	Pasłęk	3	Kalthof	niemieckie	--	Powojenna nazwa nawiązuje do znajdującego się w pobliżu wsi pagórka Reitzken Berg (95 m), którego polską nazwę KUNM ustaliła w formie Rydzówka. Potrzebne dalsze badania, co do etymologii nazwy tej górki (chociaż jest to wyraźnie nazwa nieniemiecka, zapewne staropruska) i na ile bliska potencjalnemu oryginałowi jest forma obecna (sądząc po formie niemieckiej, może poprawniejszym spolszczeniem byłoby Rydzki lub Rydzek?).
Rzeczna	Pasłęk	5	Weeskenhof	hybryda (prus. hydronim + niem.)	Wąski Dwór	W latach 1946-1993 wieś nosiła nazwę Kalsk. Powód zmiany nazwy na Rzeczna nie jest mi znany. Oryginalna nazwa Weeskenhof pochodziła od rzeki Wąski (Weeske). Źródłosłów ten, z racji jego staropruskości, należałoby w tym toponimie przywrócić (patrz też: Węzina, gm. Elbląg).
Rzędy	Pasłęk	5?	Rahnau	pruskie?	Raniewo (?)	Potrzebne informacje, co do pochodzenia nazwy niem. oraz zapisy źródłowe. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą pruską.
Sakówko	Pasłęk	3	Charlottenhof	niemieckie (odimienne)	--
Sałkowice	Pasłęk	5	Zallenfelde	niemieckie	Sała	Nazwa wsi pochodzi od rzeczki Sały (niem. Zalle), której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Powojenna forma Sałkowice, choć oddaje ten źródłosłów, razi swoją sztucznością i niepoprawnością słowotwórczą (sufiks -(ow)ice tworzy nazwy rodowe - dodawanie go do nazwy rzeki jest co najmniej dziwne). Oprócz tego, istniała w XIV-XVI w. tutaj pruska osada o nazwie tożsamej z nazwą rzeki (1390 Junge Salle, 1402/08 Salle). Niewykluczone, że jest to starsza nazwa tej miejscowości (taką możliwość dopuszcza NMP). Moim zdaniem to wystarczający przyczynek do tego, by uchwalić nazwę tej wsi w formie Sała, bez uprawiania dziwnego słowotwórstwa.
Skolimowo	Pasłęk	5	Skollmen	pruskie	Skolimy	Nazwa pochodzenia pruskiego, należało ją oddać wierniej (bez niepotrzebnego sufiksu -owo). Pierwotnie wieś nosiła inną nazwę, również pruską, zapisaną jako Wurgeln (1330); Wargalin, Worgalin (1385). Leyding używa formy Worgalin jako spolszczonej, aczkolwiek moim zdaniem forma Skolimy (lub Skolim - do Skolimia, w Skolimiu) dobrze "zdaje egzamin".
Sokółka	Pasłęk	3	Sangershausen	niemieckie	--
Stegny	Pasłęk	2	Steegen	pruskie	--	1328, 1335 Stegen; 1411-19 Steegin. Nazwa pruska, prawdopodobnie bez związku ze Stegną (woj. pomorskie, pow. nowodworski), której nazwa uchodzi za słowiańską.
Surowe	Pasłęk	3	Schönau	niemieckie	--
Talpity	Pasłęk	2	Talpitten	pruskie	--	Obocznie funkcjonuje też forma Tolpity. 1388 Talpotiten, Talptiten.
Tulno	Pasłęk	2	Taulen	pruskie	--
Tumpity	Pasłęk	2	Tompitten	pruskie	--	Potocznie także: Sokoły. Należy tępić tę formę.
Wakarowo	Pasłęk	5	Wackelsdorf	niemieckie (hybryda?)	Kaukieny	Najstarsze zapisy: 1349 Kauken, Kaukeyne; poł. XV w. Kaukeyne, Kaukone; 1427 Kaukonen vel Waycesdorff. Pierwotna nazwa tej miejscowości była więc pruska, prawdopodobnie od rdzenia kauk- "bies, zły duch w religii Prusów". Późniejsza nazwa Wackelsdorf zdaje się być hybrydą, pochodzącą od pruskiej nazwy osobowej Wayke, Waikel (tak według R. Przybytek) i chyba do tej etymologii próbuje nawiązać współczesne spolszczenie Wakarowo, chociaż moim zdaniem niedokładnie. Już bliższy prawdzie zdaje się podawany przez Leydinga wariant Waklewo, ale moim zdaniem najlepiej byłoby chyba nawiązać do nazwy pierwotnej - być może w formie Kaukieny (por. podobną n. m. litewską Kaukėnai [spolszczone Kaukieny], obecne "Jasnoje" na północnym skraju obw. królewieckiego).
Wikrowo	Pasłęk	1	Wickerau	pruskie	--	Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: Gemmyten (1327), Gemiten (1335, 39) oraz Wickeraw (1339), Wickarow (1354). Ostatecznie przetrwała ta druga, później spolszczona jako Wikrowo.
Wójtowizna	Pasłęk	2	Vogtshof	niemieckie	--
Zielno	Pasłęk	4	Solainen	pruskie	Solajny	1507 Sellen, 1543 Salewnen. Powojenne spolszczenie Zielno zdaje się nawiązywać do najstarszego zapisu pierwotnej nazwy pruskiej. Przed wojną jednak spolszczano tę nazwę jako Solajny i ta nazwa lepiej oddaje pruski charakter oryginału.
Zielonka Pasłęcka	Pasłęk	4	Grünhagen	niemieckie	Gronajny	Przed wojną spolszczenie fonetyczne.
Zielony Grąd	Pasłęk	3	Schönwiese	niemieckie	--
Barzyna	Rychliki	5	Wiese	niemieckie	Wizna	Zapis pierwotny: 1310 Vysen Istnieje sugestia, że może być to nazwa pruska, związana z pruskim ap. weisīs (łąka - znaczeniowo dokładnie to samo, co niem. Wiese) lub wēisis (owoc). Być może to życzeniowa etymologia, ale daje pretekst do wyzbycia się sztucznie nadanej, niehistorycznej (ergo, mało wartościowej) nazwy Barzyna. Leyding (1946) podaje powojenną spolszczoną formę Wizna. Wydaje mi się ona akceptowalna (porównaj też wieś Wizna w woj. podlaskim [w przeszłości ważny gród], której nazwa jest również posądzana o staropruskie pochodzenie).
Budki	Rychliki	2	Bodeck	niemieckie	--
Buczyniec	Rychliki	2	Buchwalde	niemieckie	--
Dymnik	Rychliki	5	Stein	niemieckie (zepsute z prus.?)	Dymsztyn	Pierwotna nazwa - 1280 Dymsteines, 1280 Dymsteyne, 1400 Dynsteyn. Nazwa pierwotna niewątpliwie pruskiego pochodzenia (rekonst. Dimst-ein-), powojenna polska nazwa wyraźnie do niej nawiązuje, jednak w moim odczuciu niedokładnie. Należałoby zmienić tak, aby lepiej oddawała niepolski, staropruski charakter tej nazwy (sufiks -nik* jest tu nie na miejscu). Leyding (1946) używał formy Dymicin, aczkolwiek bardziej systematycznym spolszczeniem byłoby *Dymsztyn (końcówka -sztyn daje poczucie niemieckości, jednak niejednokrotnie pojawia się również w nazwach pruskiego pochodzenia - por. Knoksztyn, Kalksztyn, Dźwiersztyny).
Dziśnity	Rychliki	2	Dosnitten	pruskie	--	Pierwotnie Disenītai (por. Dziśnity*, gm. Małdyty).
Gołutowo	Rychliki	5	Güntersdorf	niemieckie	Gołtowity	Pierwotna nazwa pruska: 1364 Goltawit, Gultewite, Goltwyten. Obecne spolszczenie oddaje ją w sposób zniekształcony.
Grądowy Młyn	Rychliki	2	Grundmühle	niemieckie	--
Jankowo	Rychliki	1	Jankendorf	hybryda (pol. + niem.)	--
Jelonki	Rychliki	2	Hirschfeld	niemieckie	--	Koło wsi znajduje się pochylnia Jelenie. Nazwa pochylni utrwala używany krótko po wojnie wariant polskiej nazwy tej wsi.
Kiersity	Rychliki	2	Kerschitten	pruskie	--	1303 Kersiten, Kirsiten
Krupin	Rychliki	2	Krapen	pruskie	--	1321 Craupeyne; 1323 Craupin, Craupeyn
Kwietniewo	Rychliki	2	Königlich Blumenau	niemieckie	--	Nazwa w latach 1931-45: Königsblumenau
Lepno	Rychliki	5?	Löpen	pruskie	Lepkajmy	Chociaż forma "Lepno" spolszcza niem. Löpen, chyba bardziej rozsądnym wyjściem byłoby odwołanie się do starszej, niezepsutej pruskiej formy tej nazwy - Lepekaym (zapisane ok. 1400), co można by było spolszczyć jako Lepkajmy (a może Lipkajmy - wg Gerullisa nazwa wywodzi się od prus. Leipa; Līpa - lipa). Wieś nosiła pierwotnie inną, oboczną nazwę pruską, zapisaną jako Waitegarben, Waitigarb (1364). Niektórzy jednak odnoszą te zapisy do (nieistniejącej dziś) wsi Wójtowa Góra (niem. Petersdorf), położonej w tej samej gminie, kilka kilometrów na zachód od Lepna. Sądząc po nazwie tej zanikłej dziś wsi (będącej tłumaczeniem tej n. prus. na polski), KUNM raczej przyjęła taką identyfikację.
Liszki	Rychliki	5	Leisten	pruskie	Delisty	1427 Delisten, 1448 Dalisten, 1539 Leiste. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna forma Liszki oddaje ją bardzo niedokładnie (trochę bliższa, acz wciąż niedokładna jest Leydingowa forma Listwy). Chyba najlepiej byłoby wprowadzić formę nawiązującą do najpierwotniejszych zapisów, nieskażonych niemieckim wpływem.
Marwica	Rychliki	1?	Marwitz	słowiańskie?	--	Dawniej dwie wsie: Marwica Wielka i Mała 1303 Marewicz, 1427 Marwitcz. Nazwa słowiańskiego lub pruskiego pochodzenia (pierwszy właściciel wsi nazywał się Albert Starepiwo, co wskazuje na słowiańską proweniencję wsi). Przyjętą po wojnie formę Marwica można więc uznać za rekonstrukcję pierwotnego kształtu nazwy.
Mokajny	Rychliki	2	Storchnest	niemieckie	(Mokajmy)	Do 2005 oficjalnie: Mokajmy. Pierwotnie nazwa pruska: Mokaym (1355). Poprawniejsza etymologicznie wydaje się więc urzędowa forma Mokajmy, ostatecznie zniekształcona do postaci Mokajny (czy warto jednak cofać tak drobną zmianę? Człony -kajmy i -kajny nierzadko mieszały się).
Powodowo	Rychliki	5	Powunden	pruskie	Powądy	1285 Powunden, 1299 Powiden. Nazwa pruska, po wojnie spolszczona niedokładnie, z adideacją i nieetymologicznym dodatkiem przedrostka -owo. Forma taka byłaby do przyjęcia, gdyby wynikała z tradycji. Jednak w obliczu braku przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości, ten staropruski toponim należało spolszczyć w możliwie najbliższy oryginałowi sposób - jako Powądy lub Powundy.
Protowo	Rychliki	2	Prothen	pruskie	--	1287 Porotowe, 1437 Protheyn. Nazwa pruska, w zapisach widać wahania między sufiksem -aw-, a -ain-. Przyjęta po wojnie forma polska Protowo nawiązuje do najstarszego zapisu nazwy. Gdyby oprzeć się na postaci nowszej, można by spolszczyć tę nazwę jako Protajny (por. wieś Protajny pod Dzierzgonią).
Rejsyty	Rychliki	2	Rossitten	pruskie	--	1329 Reysitein, 1347 Reisethin
Rychliki	Rychliki	2	Reichenbach	niemieckie	--	Nazwa powojenna nawiązuję do takich spolszczeń jak Rychnowo dla Reichenau, gdzie niemiecki rdzeń Reich- adideowany jest do polskiego przymiotnika rychły.
Sójki	Rychliki	5	Köxten	pruskie	Kiekszty	1303 Keexten, 1313 Kextin. Nazwa pochodzenia pruskiego. Powojenna n. pol. Sójki jest próbą jej przetłumaczenia (opierającą się na lit. kekštė - sójka, wg sugestii Gerullisa), w dodatku niekoniecznie poprawnym (zaświadczone pruskie słowo na sójkę brzmi bukkawarni). Ponadto, nazw pruskich z zasady się nie tłumaczy, tylko oddaje fonetycznie.
Śliwica	Rychliki	5	Nahmgeist	pruskie	Namieść	Do 2005 oficjalnie Śliwice. Taka forma bywa używana do dziś. Nazwa Nahmgeist uchodzi za pruską. Chyba z powodu nieprzejrzystej etymologii i niejasnego znaczenia odstąpiono po wojnie od jej spolszczenia i ochrzczono wieś ahistoryczną, przypadkową nazwą Śliwice. Wydaje mi się jednak, że oryginał można by spolszczyć w formie Namieść. Może to i wydumana forma, ale przynajmniej w jakiś sposób nawiązuje brzmieniowo do pruskiego oryginału.
Święty Gaj	Rychliki	2	Heiligenwalde	niemieckie	--	Nazwa miejscowości odwołuje się do istniejącego nieopodal świętego gaju - miejsca kultu Prusów, uważanego za przypuszczalne miejsce śmierci Św. Wojciecha. Na mapie H. Bertrama Das Weichseldelta um das Jahr 1300, będącej próbą rekonstrukcji geografii delty Wisły w XIII-XIV w., wieś ta jest podpisana jako Crinichen. Jest to z pewnością nazwa pruska (nazwa owego świętego gaju?), jednak nie udało mi się ustalić źródła tego zapisu. Potrzebne są dalsze badania, co do tej nazwy.
Świdy	Rychliki	2	Schweide	pruskie	--	1287 Swyden, 1419 Sweyden.
Topolno Wielkie	Rychliki	3	Groß Tippeln	niemieckie	--	Patrz też: Topolno Małe (gm. Markusy).
Wopity	Rychliki	2	Opitten	pruskie	--	1350 Wopitigen, 1375 Wopitten.
Wysoka	Rychliki	2	Hohendorf	niemieckie	--
Bogdaniec	Tolkmicko	5	Hohenhaff	niemieckie	Wysoka	Według powojennych ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Wysoka (co jest tłumaczeniem pierwszego członu nazwy niem.), jednak "zwyciężyła" używana potocznie przez osadników nazwa "Bogdaniec" (pierwotnie odnosiła się ona do położonego nieopodal Suchacza). Nazwa ta jest tworem o zabarwieniu "patriotycznym" (odwołanie do Zbyszka z Bogdańca - bohatera Krzyżaków). Tego typu zideologizowanych nazw należałoby unikać.
Brzezina	Tolkmicko	2	Birkau	niemieckie	--	Wieś założona w lesie o nazwie Dinau. Czy jest to nazwa pochodzenia pruskiego?
Chojnowo	Tolkmicko	6	Konradswalde	niemieckie	Koniecwałd
Janówek	Tolkmicko	2	Hansdorf	niemieckie	--
Kadyny	Tolkmicko	1	Cadinen	pruskie	--	1255 Terra Kadinensi, 1324 Kudyn, 1354 Kudien. Nazwa pruska.
Kamionek Wielki	Tolkmicko	4	Groß Steinort	niemieckie	Sztynort	W przedwojennych dokumentach polską nazwę wsi podaje się jako Sztynort (Wielki) lub Stejnort (Wielki), czasem bez dookreślenia. Jako, że wieś Kamionek Mały (Klein Steinort) dawno już nie istnieje, dookreślenie można pominąć (ryzyko pomyłki ze Sztynortem w powiecie węgoborskim chyba nie istnieje). Osada Kamienica Elbląska wydzielona z Kamionka Wielkiego. W obrębie tego nowego tworu administracyjnego znalazł się dawny folwark Witowo (niem. Hopehill), którego nietypowa, angielska nazwa została nadana przez osiadłego tutaj angielskiego kupca. Nazwa ta pokutowała jeszcze długo po wojnie jako "Hopehill" albo "Wzgórze Nadziei" wśród miejscowych, nadana urzędowo nazwa "Witowo" nigdy się nie przyjęła.
Kikoły	Tolkmicko	2	Kickelhof	niemieckie	--	Nazwa często błędnie cytowana jako "Kikoty" (m.in. na Wikipedii i Mapach Google). W użyciu również nazwa Lipnik, nawiązująca do pewnego obszaru wsi, zwanego dawniej po niemiecku Die Fünf Linden (Pięć Lip). Dawniej znajdowała się w tym miejscu kapliczka św. Jakuba, otoczona pięcioma wielkimi lipami.
Łęcze	Tolkmicko	1	Lenzen	pruskie	--	1268 Landesen, 1298 Lentzen, 1312 Landesan. Nazwa pochodzenia pruskiego. Jest to jedna z najstarszych miejscowości w regionie. Wieś ta, a także obszar wokół niej, jest znana w historiografii pod zlatynizowaną nazwą Lanzania.
Nadbrzeże-Połoniny	Tolkmicko	3	Reimannsfelde	niemieckie	(Nadbrzeże)	Po wojnie majątek Reimannsfelde sztucznie podzielono na dwie części (nazwane Nadbrzeże i Połoniny). Chyba przydałoby się przywrócić jedność tej miejscowości i usunąć z mapy kłopotliwą nazwę "Połoniny" (zapewne "przywiezioną" tu przez powojennych osadników), która godzi w miejscową toponimię - odnosi się bowiem do gwarowego, południowopolskiego słowa "połonina", które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim i na tych terenach nie miało prawa być znane.
Nowinka	Tolkmicko	4	Neuendorf-Kämmereidorf	niemieckie	Nowa Wieś	Max Bär w swoim dziele Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen... podaje dawną nazwę Bandejen dla wsi Neuendorf Höhe (ob. Nowina w gm. Elbląg, p.). Możliwe jednak, że w rzeczywistości chodziło mu o tę wieś, gdyż znajduje się ona w pobliżu dawnej pruskiej osady, zaświadczonej jako Bandeynen (1351), Bandayn (1418) - z opisów historycznych wynika, że wieś znajdowała się pomiędzy Tolkmickiem a Pogrodziem, co mniej więcej odpowiada położeniu dzisiejszej Nowinki (przed wojną Nowa Wieś). Niemniej, bezpośrednia identyfikacja tych zapisów z obecnie istniejącą wsią jest co najmniej wątpliwa.
Ostrogóra	Tolkmicko	2	Scharffenberg	niemieckie	--	Nieoficjalnie Ostrobrzeg.
Pagórki	Tolkmicko	6	Rehberg	niemieckie	Rebark	Zapis Rhebarg (1682) najprawdopodobnie oddaje formę spolszczoną Rebark - taką interpretację przyjmują B. Czopek-Kopciuch i autorzy NMP. Warto więc chyba przywrócić tę autentyczną siedemnastowieczną ludową formę.
Pęklewo	Tolkmicko	2	Panklau	pruskie	--	W XV w. Banklauke. Pierwotnie więc nazwa pruska z członem -lauks. Na tej podstawie można było tę nazwę spolszczyć jako Pękławki, niemniej człon prus. szybko uległ zniekształceniu do postaci -lau, toteż forma Pęklewo (wg autorów NMP u podstaw nazwy leży spruszczona pol. n. niem. Pęk, Pąk - niezbyt przekonuje mnie jednak ta interpretacja) również jest do przyjęcia.
Pogrodzie	Tolkmicko	4~5	Neukirch	niemieckie	Pogardzice lub Pogardyty	Część przedwojennych źródeł (począwszy od Ceynowy) podaje przedwojenną polską nazwę tej wsi jako Nowa Cerkiew. Niemniej, jest to raczej forma sztuczna, stworzona per analogiam do innych tak spolszczonych wsi o tej nazwie (np. Nowej Cerkwi w pow. nowodworskim), a nie rzeczywiście używane spolszczenie. Tymczasem, ta stara wieś posiadała starszą, pruską nazwę, zapisaną jako Pogardichen (1305). Ustalona przez KUNM forma Pogrodzie wyraźnie próbuje nawiązać do tej formy, jest to jednak nawiązanie bardzo luźne, zacierające pruski źródłosłów nazwy, a nie poprawne spolszczenie. Bliższe prawdy byłoby ustalenie formy typu Pogardyty lub Pogardzice (istnieje nawet sugestia [p. "Nazwy Miejscowe Polski" pod red. Rymuta], że nazwa ta, interpretowana jako Pogrodzice~Pogardzice jest słowiańską nazwą rodową od po- + gród. Etymologia raczej życzeniowa, ale samą formę Pogardzice można wziąć pod uwagę jako rozsądną polonizację formy pruskiej). Oprócz tego, SGKP (tom II s. 338) cytuje dawną nazwę wsi, pół-spolszczając ją jako Pogardisze, co można by "sprostować" na Pogardzice.
Przybyłowo	Tolkmicko	3	Dünhofen	(dolno)niemieckie	--
Suchacz	Tolkmicko	4~5	Succase	pruskie	Zukasy	Nazwa Succase jest niewątpliwie pochodzenia pruskiego (od zuks - ryba, co do przyrostka por. Wilkasy). Powojenna nazwa "Suchacz" odzwierciedla tę nazwę, jednak dość niedokładnie, do tego z wyraźną adideacją. Myślę, że można byłoby ten toponim oddać wierniej, w formie która w pełni odzwierciedlałaby jego pruskie pochodzenie, np. Zukasy. Dodatkowo, w dziewiętnastowiecznych zapiskach Ceynowy pojawia się skaszubszczona forma Zôkazé (jakby "Zakazy"), prawdopodobnie stworzona przez niego. Proponowaną tutaj formę Zukasy można uznać za korektę tej formy.
Święty Kamień	Tolkmicko	3	Wieck	niemieckie	--	Powojenna nazwa Święty Kamień jest chrztem nazewniczym, pochodzącym od położonego nieopodal osady świętego kamienia Prusów - wielkiego głazu narzutowego, uważanego za wyznacznik granicy między Warmią a Pogezanią.
Wodynia	Tolkmicko	5	Klakendorf	prawdop. niemieckie	Kławki	Nazwa wywodzi się od imienia Klauke, które jest zdrobnieniem imienia Klaus, ale równie dobrze może też być imieniem pruskim. Wydawałoby się rozsądne spolszczenie nazwy jako Kławki (por. wieś Kławki, gm. Stare Pole), zwłaszcza że przyjęta przez KUNM forma "Wodynia" razi sztucznością.

Powiat braniewski

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Braniewo	Braniewo (miasto)	1	Braunsberg	niemieckie?	--	Dawniej też: Brunsberga, Brunsberk. Polska forma Braniewo (< *Bruniewo? Na niektórych starych mapach można spotkać też wariant Broniewo - błędny lub przejściowy), niewątpliwie wtórna wobec starszego spolszczenia Brunsberga, pojawia się w XIX w. (choć SGKP wspomina o niej jako o archaizmie). W czasach przedwojennych formy Brunsberga i Braniewo były używane zamiennie. Po wojnie przyjęto oficjalnie wariant Braniewo, gdyż preferowano nazwy bardziej spolszczone. Nazwa niemiecka Braunsberg (dawniej też Brunsberg, w 1249 Brusebergue), tradycyjnie łączona jest z imieniem św. Brunona, ale istnieją też próby objaśnienia jej ze staropruskiego.
Frombork	Frombork	1	Frauenburg	niemieckie	--	Dawniej też: Narzyce (tak u Zarańskiego, prawdopodobnie jego neologizm, chociaż niektórzy objaśniają od gwarowego na rzyce "na rzece" lub od nazwy rzeki Narusy [niem. Nartz, por. też zapis Naritz z 1629], płynącej nieopodal grodu). W niektórych dawnych dokumentach miasto określane jest mianem Civitas Varmiensis ("miasto warmińskie") lub Varmia (u Kopernika). Prawdopodobnie określenie to odnosi się do statusu Fromborka jako stolicy Warmii, choć niewykluczone, że może to być ślad jakiejś starszej pruskiej nazwy, związanej z plemieniem Warmów.
Pieniężno	Pieniężno	6	Mehlsack	pruskie	Melzak	1282 Melzak, 1312 Malcekuke. Nazwa niewątpliwie pruskiego pochodzenia (nowoprus. Malsakuks), chociaż z czasem adideowana do niem. Mehlsack "wór z mąką", co dało początek wielu fantazyjnym legendom o powstaniu miasta. Ta ludowa etymologia jest też upamiętniona w herbie miasta. Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej i istnienia autentycznego, starego spolszczenia Melzak, powojenna Komisja Ustalania Nazw Miejscowości zarządziła postanowiła zastąpić ją sztucznym nowotworem Pieniężno. Jest to nazwa pamiątkowa, upamiętniająca postać Seweryna Pieniężnego (1890-1940) - polskiego działacza na Warmii, wydawcy przewojennej "Gazety Olsztyńskiej". Z Melzakiem (lub jego okolicami) również wiążę się inną nazwę pruską: 1288 Wewa, 1292 Wewe. Był to gród Prusów, który prawdopodobnie stał na miejscu obecnego miasta. Krótko po wojnie proponowano dla miasta następujące nazwy: Mąkowory (nawiązanie do ludowej etymologii nazwy niemieckiej, utrwalonej w herbie miasta) oraz Wewno (neologizm nawiązujący do wyżej wspomnianej nazwy Wewa). Ostatecznie jednak zdecydowano się na chrzest "Pieniężno" (jest to chyba najpóźniej uchwalony z tego typu chrztów).
Bemowizna	Braniewo	3	Böhmenhöfen	niemieckie	--
Bobrowiec	Braniewo	5	Kleine Amtsmühle	niemieckie	Biebrzański Młyn	Istniała oboczna n. niem. Bewermühl, której pierwszy człon odwołuje się do nazwy rzeki Biebrzy (niem. Behwer, nie mylić z Biebrzą - dopływem Narwi), nad którą leży osada. Nazwa ta ma pochodzenie staropruskie i należałoby odzwierciedlić w nazwie polskiej ten źródłosłów - obecna nazwa Bobrowiec czyni to niedokładnie.
Brzeszczyny	Braniewo	5	Schwillgarben	pruskie	Świgarby	1579 Schwirgayn. Nazwa pruskiego pochodzenia. Mimo pruskiego pochodzenia nazwy oryginalnej, po wojnie nadano tej miejscowości zupełnie nową nazwę Brzeszczyny, upamiętniającą Jana Brzeszczyńskiego (1873-1946), polskiego działacza oświatowego na Warmii. Zamiast tej sztucznej pamiątkowej nazwy, proponuję adaptację nazwy oryginalnej jako Świgarby, opierając się na propozycji Leydinga.
Cielętnik	Braniewo	2	Kälberhaus	niemieckie	--
Dąbrowa	Braniewo	1	Damerau	niemieckie (zapoż. z polskiego)	--
Działy	Braniewo	3	Albertshof	niemieckie	--
Elżbiecin	Braniewo	2	Lisettenhof	niemieckie	--
Garbina	Braniewo	5	Willenberg	niemieckie	Wielbórz	Chociaż nie ma przedwojennej tradycji dla tej miejscowości, pierwsi powojenni osadnicy nazywali tę wieś mianem Wielbórz (naturalne przyswojenie nazwy niemieckiej) i nazwa ta była w nieoficjalnym użyciu co najmniej do późnych lat 60 XX wieku. Już przez samo to należałoby tę nazwę uszanować i uznać jej wyższość nad urzędowym nowotworem Garbina.
Glinka	Braniewo	3	Hermannshof	niemieckie	--
Goleszewo	Braniewo	5	Wilhelmshof	niemieckie	Wilamowo	U Leydinga: Wilamowo. Forma ta jest nawiązaniem do nazwy pierwotnej, a ponadto pozwala na pozbycie się pseudosłowiańskiego chrztu "Goleszewo".
Grodzie	Braniewo	3	Bahnhof Vogelsang	niemieckie	--	Wcześniej osada przystacyjna, należąca do Zakrzewca (Vogelsang), stąd nazwa niemiecka.
Gronowo	Braniewo	1	Grunau	niemieckie	--
Gronówko	Braniewo	2	Grunenfeld	niemieckie	--
Grzechotki	Braniewo	3	Rehfeld	niemieckie	--	Do wsi należy też kolonia Sarniki, której nazwa nawiązuje do przedwojennej nazwy Grzechotek (Rehfeld od niem. Reh - sarna). Nie jest mi wiadome, czy osada ta miała przed wojną jakąś własną nazwę (na mapach widnieje jako część Rehfeld). Teren obecnego przejścia granicznego w Grzechotkach znajduje się na terenie dawnej wsi Bilshöfen (powojenna n. pol. Bielsk).
Grzędowo	Braniewo	3	Rödersdorf	niemieckie	--
Jarocin	Braniewo	3	Herzogswalde	niemieckie	--
Józefowo	Braniewo	2	Josephsau	niemieckie	--
Kalina	Braniewo	2	Kayling	pruskie?	--
Kalinówek	Braniewo	5	Einigkeit	niemieckie	Jedność	U Leydinga dosłowne tłumaczenie n. niem.
Kiersy	Braniewo	5	Kirschdorf	niemieckie	Wargławki	Powojenna polska nazwa Kiersy jest adaptacją fonetyczną pierwszego członu nazwy niemieckiej. Może próbowano doszukać się w nim jakiegoś pruskiego początku (jakoby od kirsnas - czarny?), nie widzę jednak podstaw do takiej interpretacji. Wiadomo jednak, że teren, na którym założono tę miejscowość nosił pruską nazwę Wargelauken (1385) i chyba tę nazwę wypadałoby zaadaptować.
Klejnowo	Braniewo	2	Klenau	pruskie	--	1280 Cleynou, 1284 Cleynow, 1328 Clenovia
Klejnówko	Braniewo	2	Gut Klenau	pruskie	--	Patrz wyżej: Klejnowo.
Krasnolipie	Braniewo	2	Schönlinde	niemieckie	--
Krzewno	Braniewo	3	Hohenwalde	niemieckie	--
Lipowina	Braniewo	4	Lindenau	niemieckie	Lindenowo	Przed wojną adaptacja fonetyczna.
Maciejewo	Braniewo	3	Maternhöfen	niemieckie	--
Marcinkowo	Braniewo	1	Mertensdorf	niemieckie	--	W czasach PRL (kiedy dokładnie?) osada wchłonęła sąsiednią miejscowość Antyki (niem. Anticken), której nazwa ma staropruskie pochodzenie.
Mikołajewo	Braniewo	3	Blumberg	niemieckie	--	Powojenna nazwa nawiązuje do imienia odbiorcy nadania tej wsi w 1348 r.
Młoteczno	Braniewo	2	Hammersdorf	niemieckie	--
Nowa Pasłęka	Braniewo	4	Neu Passarge	pruskie	Nowa Pasaria	Patrz niżej.
Stara Pasłęka	Braniewo	4	Alt Passarge	pruskie	Stara Pasaria	Obowiązująca forma nazwy rzeki Pasłęki jest sztuczna, książkowa. Powołał ją do istnienia któryś dziewiętnastowieczny badacz onomastyki (być może Zarański?), jednak jest ona kompletnie niezgodna z pruskim oryginałem (por. zapisy: 1251 Passaria, 1252 Passerie, 1374 Posary, Posarye, znane też są formy bez nagłosowego Pa-: 1251 Seria, 1289 Sery), a także z ludową tradycją polskich Warmiaków (ci nazywali ją Pasarią - gw. Pasaryi̯o, Leyding zaświadcza też "Posarga"). Niewykluczone, że forma ta powstała z błędnej identyfikacji zapisów źródłowych typu flumen Passaluc (1243), które w rzeczywistości odnoszą się do przepływającej przez Pasłęk rzeki Wąski. Formy Pasłęka nie da się więc obronić - jest to twór wyrosły na czyjejś fantazji lub nieporozumieniu. Dlatego też lepiej będzie, zarówno dla pamięci o pruskiej etymologii (rekonst. Paserrija, Serrija), jak i polskiej tradycji (tej ludowej, nie "książkowej") zmienić nazwę zarówno rzeki, jak i pochodzących od niej osad na Pasaria.
Pęciszewo	Braniewo	3	Waltersdorf	niemieckie	--
Podgórze	Braniewo	4	Huntenberg	niemieckie	Huntembark	Co prawda, forma Podgórze jest poprawnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej, ale w dokumentach siedemnastowiecznych znana jest forma spolszczona Huntembark.
Podleśne	Braniewo	2	Vorderwalde	niemieckie	--
Prątnik	Braniewo	3	Marienfelde	niemieckie	--
Prętki	Braniewo	3	Marienhöhe	niemieckie	--
Rodowo	Braniewo	2	Radau	pruskie	--	1372, 1409 Rodow; 1419 Roddaw W pobliżu tej wsi źródło ma rzeka o nazwie Gołuba - nie znalazłem jednak uzasadnienia historycznego dla takiej nazwy tej rzeki (jej przedwojenna nazwa niem. to Schwitze - zapewne pruska). Nie jestem do końca pewien genezy tej nazwy (nie wprowadziła jej KUNM - ta nigdy nie wydała odpowiedniego rozporządzenia dot. tej rzeki), zgaduję iż może być ona przejęciem jakiejś sztucznej rosyjskiej nazwy typu "Голубая". Nie udało mi się jednak ustalić, jak rzeka ta nazywa się po rosyjskiej stronie. Tak czy inaczej, jej właściwszą nazwą jest Świca (taką formę zresztą notuje Leyding) i takiej nazwy należałoby używać.
Rogity	Braniewo	1~2	Regitten	pruskie	--	1291 Rogiten, 1348 Rogitten, 1374 Rogite. Co prawda, Chojnacki podaje nazwę spolszczoną w formie Regity, ale forma powojenna też jest teoretycznie poprawna - odnosi się do starszej postaci nazwy. Raczej nie ma co kopii kruszyć o jedną literkę, zwłaszcza że trudno powiedzieć, na ile przekaz Chojnackiego jest autentyczny.
Różaniec	Braniewo	2	Rosenort	niemieckie	--
Rudłowo	Braniewo	2	Rodelshöfen	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Rudolfshof (1374 Rudolfishove).
Rusy	Braniewo	1~2	Rossen	pruskie	--	1251 Russe; 1280, 1284 Russin, 1285 Russen. Podobnie jak w przypadku wsi Rogity (p. wyżej), nazwa obecna kłóci się z przekazem Chojnackiego, który podaje formę Rosy. Niemniej, forma Rusy jest zgodna ze starymi zapiskami, a wartość przekazu Chojnackiego jest wątpliwa.
Siedlisko	Braniewo	3	Einsiedel	niemieckie	--	Pierwszy zapis zlatynizowany: 1341 Heremite. Na tej podstawie można było ustalić n. pol. jako "Pustelnia", niemniej brak takiej tradycji.
Stępień	Braniewo	5	Stangendorf	niemieckie	Stęgnowo	U Leydinga Stęgnowo, co jest spolszczeniem n. niem. Taki wariant wydaje się być lepszy od nieuzasadnionej nazwy obecnej.
Strubiny	Braniewo	2	Strauben	pruskie?	--	Potrzebne informacje hist. i etym., co do pochodzenia nazwy wsi. Czy mamy do czynienia z nazwą pruską?
Szyleny	Braniewo	2	Schillgehnen	pruskie	--	1279 Syrien, 1282 Syryene, 1298 Schilien, 1305 Schyligen.
Świętochowo	Braniewo	5	Sonnenstuhl	niemieckie (tłum. z prus.)	Sąkrześle	Niemiecka nazwa miejscowości Sonnenstuhl jest dosłowną kalką pierwotnej nazwy pruskiej, zaświadczonej jako Sawliskresil (1423), rekonst. *Saulis-Krēslan, dosł. "krzesło Słońca". Nazwa ta wskazuje dość wyraźne na święte miejsce Prusów, związane z ich kultem solarnym. Ustalona po wojnie forma Świętochowo, choć oddaje "święty" charakter miejsca, jednak nijak nie odpowiada nazwie pruskiej i zaciera jej źródłosłów, ahistorycznie ją zesłowiańszczając. Autor proponuje własne spolszczenie fonetyczne nazwy oryginalnej (być może nieco wydumane, ale oddające pruski charakter nazwy).
Ujście	Braniewo	3	Pfahlbude	niemieckie	--
Ułowo	Braniewo	3	Auhof	niemieckie?	--
Wielewo	Braniewo	2	Fehlau	pruskie	--	1260, 1266 Veylow; 1288 Velowe.
Wikielec	Braniewo	2	Wecklitzmühle	niemieckie (nazwiskowe?)	--
Wilki	Braniewo	1	Birkenau	niemieckie	--	Nazwę polską Wilki dla tej miejscowości podaje już SGKP. Skąd to? Może jakaś starsza nazwa pruska (prus. wilks = wilk)? Potrzebna dokumentacja.
Wola Lipowska	Braniewo	3	Breitlinde	niemieckie	--	Powojenna nazwa Wola Lipowska zdaje się pochodzić od pobliskiej Lipowiny (p. wyżej), której historyczna nazwa to Lindenowo. Brak jednak tradycji dla formy "Wola Lindenowska". U Leydinga pojawia się bardziej "neutralna" nazwa Podlipie.
Zakrzewiec	Braniewo	3	Vogelsang	niemieckie	--
Zawierz	Braniewo	2	Zagern	pruskie	--	1288 Zawer, Czawern; 1311 Sawers, 1361 Sawr, 1371 Zawir. Nazwa pochodzenia pruskiego. W formie zniemczonej nieregularne w > g. Przyjęta po wojnie forma polska opiera się na pruskim oryginale. Pierwsza wzmianka na temat wsi jest anonimowa (1280 bona Dominorum Canonicorum), wspomina jedynie o "dobrach kanoników".
Zgoda	Braniewo	3	Gerlachsdorf	niemieckie	--
Żelazna Góra	Braniewo	2	Eisenberg	niemieckie	--
Baranówka	Frombork	5	Schafsberg	niemieckie (tłum. z prus.?)	Owin	Obok nazwy oficjalnej pojawia się w XIV w. wariant Ouwe (1366), Owen (1387). Prawdopodobnie jest to nazwa pochodzenia pruskiego (prus. awwins - baran), być może stanowiąca podstawę nazwy niemieckiej. Chyba warto byłoby adaptować tę nazwę fonetycznie, nawet jeżeli nazwa Baranówka w miarę oddaje jej znaczenie.
Biedkowo	Frombork	2~3	Betkendorf	niemieckie (imienne)	--
Bogdany	Frombork	3	Sonnenberg	niemieckie	--	Powojenna nazwa Bogdany, nadana przez KUNM, nawiązuje do nazwiska rodziny Bogdańskich - Polaków, zamieszkujących wieś Sonnenberg w XVII w. (p. W. Kętrzyński "O ludności polskiej..." s. 564, 581). Przy czym, Kętrzyński nie precyzuje położenia tej miejscowości, więc nie można z pewnością stwierdzić, czy chodzi akurat o ten Sonnenberg (jest to jednak prawdopodobne, gdyż chodzi o miejscowość na Warmii). Czy nazwa niem. ("słoneczna góra") wskazuje na jakieś miejsce kultu solarnego Prusów?
Drewnowo	Frombork	2	Drewsdorf	niemieckie	--	Powojenna nazwa polska nawiązuje do niemieckiej jedynie fonetycznie. Drewes jest bowiem niemieckim zdrobnieniem od Andrzeja (zresztą, wieś pierwotnie nazywała się Andresdorf [1304], co jest poświadczone).
Jędrychowo	Frombork	2	Heinrichsdorf	niemieckie	--
Krzyżewo	Frombork	2	Kreuzdorf	niemieckie	--	Pierwotnie Krebsdorf, od XIX w. zmienione w Kreuzdorf. Nazwa obecna jest kalką nazwy późniejszej.
Krzywiec	Frombork	5	Dittersdorf	niemieckie	Woziny	Pole, na którym założono wieś nosiło pruską nazwę Woysien (1297), Wosgein (1298), prawdopodobnie od prus. wuzē "koza". Po wojnie nie wzięto pod uwagę tego faktu, ustalając ahistoryczną nazwę Krzywiec.
Narusa	Frombork	1	Narz	pruskie (hydronimiczne)	--	W SGKP jako: Narty (w treści hasła także Narusz), jednak samą rzekę (od której miejscowość wzięła swą nazwę) ten sam słownik nazywa Narusą, zgodnie z polskojęzyczną tradycją (por. też dok. 1251 Nerusse, 1287 Narossa, 1318 Narussa) i taka postać wydaje się być poprawniejsza.
Nowiny	Frombork	2~5	Neufeld	niemieckie	--	Większość dzisiejszej wsi Nowiny to w rzeczywistości dawna wieś Kilie (niem. Kilienhof, 1304 Kilien, Leyding notuje też wariant Kibiten) o staropruskich korzeniach. Szkoda, że miejscowości połączono pod wspólną nazwą Nowiny, usuwając tym samym z mapy nazwę o pruskim pochodzenia. Może warto by przywrócić wsi Kilie jednostkowość i odróżniać ją od Nowin?
Ronin	Frombork	2	Rahnenfeld	niemieckie	--	Do 2006 roku oficjalnie Ronina. 1310 Ronenveld. Według autorów NMP nazwa niemiecka (od Run(n), Ron(n) "nacięcie, karb, przekop, parów"). Nazwa powojenna w jakiś sposób luźno oddaje brzmienie oryginału.
Wierzno Wielkie	Frombork	6	Groß Rautenberg	niemieckie	Ruciany Wielkie	U Sieniawskiego: Ruciany Wielkie, podobnie też u Leydinga - Rucianka Wielka. Mamy tu więc do czynienia z historycznym (choć chyba niekoniecznie ludowym?) spolszczeniem. Nazwa obecna nie ma uzasadnienia. Nazwę Rucianka ostatecznie przeniesiono na sąsiednią wieś, położoną w obecnej gm. Młynary (p. wyżej). Teoretycznie można pominąć człon Wielkie, jako że wieś Wierzno Małe (niem. Klein Rautenberg) obecnie nie istnieje.
Bartki	Lelkowo	1	Bartken	polskie?	--
Bieńkowo	Lelkowo	2	Bönkenwalde	niemieckie	--
Dębowiec	Lelkowo	2	Eichholz	niemieckie	--
Giedawy	Lelkowo	2	Gehdau	pruskie	--	Dawniej dwie wsi: Königlich Gehdau (królewskie) i Köllmisch Gehdau (chełmińskie, tj. wieś lokowana na prawie chełmińskim). 1258 Geydowe, 1288, 1299 Geydaw.
Głębock	Lelkowo	2	Tiefensee	niemieckie	--
Grabowiec	Lelkowo	3	Schönwalde	niemieckie	--
Jachowo	Lelkowo	3	Hanswalde	niemieckie	--
Jarzeń	Lelkowo	2	Arnstein	niemieckie	--	Powojenna n. polska zdaje się luźno opierać na brzmieniu n. niem.
Jarzeński Młyn	Lelkowo	2	Arnsteiner Mühle	niemieckie	--
Kildajny	Lelkowo	2	Kildehnen	pruskie	--
Krzekotki	Lelkowo	5	Klein Hasselberg	niemieckie	Haslewko	U Leydinga: Haslewko (obocznie do n. obecnej), spolszczenie fonetyczne n. niem.
Krzekoty	Lelkowo	5	Groß Hasselberg	niemieckie	Haslewo	Co prawda, Leyding nie podaje nazwy Haslewo dla tej wsi, jednak istnienie nazwy Haslewko dla sąsiedniej wsi Klein Hasselberg niejako predestynuje istnienie takiej nazwy.
Kwiatkowo	Lelkowo	2	Blumstein	niemieckie	--
Lelkowo	Lelkowo	3	Lichtenfeld	niemieckie	--
Lutkowo	Lelkowo	2	Lüdtkenfürst	niemieckie	--
Mędrzyki	Lelkowo	5	Lauterbach	hybryda?	Ławta	Niemiecka nazwa osady pochodzi od rzeki Lauterbach, zwaną po polsku Ławtą (nazwa uchwalona przez KUNM). Pochodzenie nazwy tej rzeki nie jest dla mnie zbyt jasne - na pierwszy rzut oka wydaje się być ona nazwą niemiecką, oznaczającą tyle co "głośny potok" lub "czysty potok". Znane są jednak również pruskie toponimy i hydronimy z rdzeniem Laut- (p. Gerullis s. 85 - Lautekaym, Lauwete, Lawte). Fakt, że KUNM uchwaliła tę nazwę w formie Ławta może (choć nie musi) oznaczać, że doszukano się w niej pruskiego początku. Niezależnie jednak od pochodzenia nazwy rzeki, chyba wypadałoby, aby nazwana od niej wieś nazywała się tak samo, zwłaszcza że historycznie nazwa rzeczki i wsi były jednakowe. Twór Mędrzyki nie ma uzasadnienia. Korzystając z okazji, należałoby też sprostować pewną błędną informację, którą podaje Wikipedia, a za nią liczne inne źródła. Ławta (niem. Lauterbach) nie jest tym samym, co Jarft (niem. Jarft) - są to dwie różne rzeki, przy czym Ławta jest południowym dopływem Jarftu (sam Jarft nie przekracza granicy obw. królewieckiego w żadnym miejscu). Powodem nieporozumienia jest prawdopodobnie rosyjskie nazewnictwo, które nadało obu rzekom wspólną, sztuczną nazwę Vituška (Витушка).
Miłaki	Lelkowo	5	Müngen	pruskie	Minie	Nazwa podejrzewana o pruskie pochodzenie. Chyba należy przyznać rację postulowanej przez Leydinga formie Minie, która z grubsza oddaje fonetykę oryginału i jest zdecydowanie lepsza od nowej, nieuzasadnionej nazwy Miłaki.
Młyniec	Lelkowo	2	Mühlenfeld	niemieckie	--
Młynowo	Lelkowo	2	Mühlenhof	niemieckie	--
Nałaby	Lelkowo	2	Nallaben	pruskie	--	1290, 1336 Nalaben. Wieś założona na pruskich polach Arobiten i Keysonis (1290).
Perwilty	Lelkowo	2	Perwilten	pruskie	--	1282 Perwilten; 1326, 1333 Prewylten.
Piele	Lelkowo	2	Pellen	pruskie	--	1374 Pellin, Pelyn.
Przebędowo	Lelkowo	1~2	Perbanden	pruskie	--	Normalnie uznałbym takie spolszczenie za zbyt zniekształcone względem oryginału, ale fakt, że pochodząca stąd rodzina von Perbandtów zwała się po polsku Przebędowscy daje usprawiedliwienie tej formie.
Słup	Lelkowo	5?	Schlepstein	pruskie?	Ślepsztyny (?)	Portal bildarchiv-ostpreussen.de, które swoje informacje o miejscowościach i ich nazwach opiera podobno na pracy D. Langego "Geographisches Ortsregister Ostpreußen" (2005, nie dysponuję tym tytułem), przytacza tu zapis Schlepstienen z 1785 roku. Zapis ten, o ile jest autentyczny, zdaje się potwierdzać pruskie pochodzenie tego toponimu. Mamy więc tu prawdopodobnie do czynienia z nazwą pruską, z fałszywym członem niem. -stein (por. Knoksztyn [dziś Unikowo], Dźwiersztyny, Kalksztyn [dziś Wapnik] itp.) i na tej podstawie proponuję spolszczenie nazwy jako Ślepsztyny. Nazwę obecną trudno uznać za choćby inspirowaną oryginałem. Ten sam portal przytacza tu też parę innych, starszych zapisków, m.in. Swilgiten (1411/19), Swulgiten (1423), co również jest nazwą pruską, którą Gerullis umieszcza w komornictwie Cynty (co może odpowiadać położeniu tej wsi). Jednak, jako że trudno mi ocenić wiarygodność portalu w kwestiach nazewniczych, a nie spotkałem się z takim utożsamieniem nazwy w żadnej innej literaturze, to wolę traktować tę rewelację z pewną dozą dystansu.
Sówki	Lelkowo	3	Schönfeld	niemieckie	--
Szarki	Lelkowo	5	Sargen	pruskie	Sargi	1349 Sarien 1349 Sarginwalde. Nazwa pruska, chyba wypadałoby ją oddać dokładniej - bez adideacji.
Wilknicki Młyn	Lelkowo	2	Wilknitter Mühle	hybryda (prus. + niem.)	--
Wilknity	Lelkowo	2	Wilknitt	pruskie	--	1304 Wilkini, 1309 Wilkenlauken, 1336 Wylkeniten. Początkowo wahanie prus. sufiksów.
Wola Wilknicka	Lelkowo	3	Rosenwalde	niemieckie	--	Wieś powstała w pruskim polu osadniczym Wylkenithen (1336), które dało początek sąsiedniej wsi Wilknity (p. wyżej). Powojenna nazwa polska wyraźnie nawiązuje do tego faktu. Pierwszym właścicielem wsi (której pierwotna n. niem. to Wunnental - 1336) był Prus o imieniu Prestitunin.
Wołowo	Lelkowo	2	Wohlau	pruskie lub słowiańskie	--	Potrzebne źródła. Gerullis tej nazwy nie notuje. Być może jest pruska, ale może być nawet słowiańska (por. Wohlau - Wołów na Śląsku. Może przeniesione?).
Wyszkowo	Lelkowo	3	Hohenfürst	niemieckie	--
Zagaje	Lelkowo	3	Hasselpusch	niemieckie	--
Zdrój	Lelkowo	3	Schönborn	niemieckie	--
Białczyn	Pieniężno	3	Lilienthal	niemieckie	--
Bornity	Pieniężno	2	Bornitt	pruskie	--	1304 Bornyten, Burnite
Borowiec	Pieniężno	3	Borwalde	niemieckie	--
Brzostki	Pieniężno	5	Freihagen	niemieckie	Fryhajny	U Leydinga Fryhajny - fonetyczne spolszczenie n. niem. Końcówka -ajny zdaje się nawiązywać do nazw pruskich, niemniej taka cząstka zdarzała się również w spolszczeniach nazw niemieckich z członem -hain, -hagen (por. Grünhagen = Gronajny).
Cieszęta	Pieniężno	5	Sonnenfeld	niemieckie	Szkudyty	Miejscowość założona na pruskim polu Scudithen (1326). Warto by przywrócić tę nazwę, zwłaszcza że nazwa Cieszęta jest zupełnie ahistoryczna.
Gajle	Pieniężno	2	Gayl	pruskie	--
Gaudyny	Pieniężno	2	Gauden	pruskie	--	1324 Gaudyn
Glądy	Pieniężno	1	Glanden	pruskie	--	1324 Glandin
Glebisko	Pieniężno	2	Kleefeld	niemieckie	--	Pierwotnie: Glewiske, Glebisken (1317). Nazwa pochodzenia pruskiego. Obecna forma do niej nawiązuje, chociaż z pewną adideacją.
Jesionowo	Pieniężno	1	Eschenau	niemieckie	--
Jeziorko	Pieniężno	2	Seefeld	niemieckie	--	Wieś leży w pobliżu niewielkiego jeziorka o staropruskiej nazwie Perkun (1374 Perkune), pochodzenia teonimicznego (świadczącej o istnieniu tu miejsca kultu boga Perkuna). Niemiecka nazwa tego jeziora to Seefelder See, pochodząca od nazwy tej wsi.
Kajnity	Pieniężno	5~2	Heistern	niemieckie	Kajmity	Do 1999 oficjalnie: Kajmity Pierwotnie: 1309 Kaymitten (nazwa od samego początku współistniała z niem. Heistern). Po wojnie wprowadzono nazwę Kajmity, dokładnie odzwierciedlającą oryginał, jednak ostatecznie forma ta uległa przekształceniu do postaci Kajnity. Powód zmiany nazwy nie jest mi znany, prawdopodobnie miejscowi używali formy z -n-, niemniej warto byłoby przywrócić postać etymologicznie poprawniejszą (nawet Leyding uważa Kajnity za błąd i poprawia tę formę na Kajmity w erracie).
Kierpajny Małe	Pieniężno	2	Klein Körpen	pruskie	--	Patrz niżej.
Kierpajny Wielkie	Pieniężno	2	Groß Körpen	pruskie	--	1280 Kirpayn; 1308, 1309 Kirpein.
Kiersiny	Pieniężno	2	Kierschienen	pruskie	--	1284 Kirsin, 1287 Cirsini. Wieś powstała na pruskim polu Possede (1284), podobnie jak wieś Posady (p. niżej), która wzięła od niego swoją nazwę.
Kowale	Pieniężno	3	Schönsee	niemieckie	--
Lechowo	Pieniężno	6	Lichtenau	niemieckie	Lichnowy	W źródłach przedwojennych jako Lichnowy, postać Lechowo jest sztuczna, powojenna, nawiązuje do polskiego imienia Lech. Pierwotnie: Peliken (1326) - nazwa pola, na którym powstała wieś (stąd Leydingowa forma Pełki). Z okolicami tej wsi łączy się również pruską n. terenową Colkstitien (1326).
Lubianka	Pieniężno	2	Liebenthal	niemieckie	--
Łajsy	Pieniężno	1~2	Layß	pruskie	--	1304 Laysen, Leyse, Layse. U Chojnackiego co prawda jako Lajzy, ale to chyba jego spolszczenie, a nie coś faktycznie używanego. Do formy obecnej nie można mieć zastrzeżeń.
Łoźnik	Pieniężno	5	Lotterfeld	niemieckie	Pełty	Miejscowość założona na pruskim polu Pelten (1325). Po wojnie nazwę Pełty otrzymała raczej niesłusznie miejscowość Steinbotten (patrz niżej Pełty), której nazwa sama w sobie jest pruska (wbrew pozorom, jakie stwarza człon Stein-), podczas gdy pierwotne "Pełty" dostały całkowicie nieuzasadnioną nazwę Łoźnik. Należałoby to sprostować.
Niedbałki	Pieniężno	3	Lotterbach	niemieckie	--
Pajtuny	Pieniężno	2	Peythunen	pruskie	--	1282 Poytun, 1304 Peytune. Wieś powstała na pruskich polach Marim (1282) i Speriti (1282). Wszystkie nazwy są pruskie.
Pakosze	Pieniężno	5?	Packhausen	niemieckie?	Pokusy (?)	1308 Pokusen, 1312 Puchusen. Nazwa uważana za niemiecką (co zgadzałoby się z faktami historycznymi - była to wieś niemiecka, nie pruska), jednak te zapisy historyczne mogą wskazywać na pierwotną formę pruską (za staropruską nazwę tę uważa Sieniawski - jednak jest to bardzo stare opracowanie, w dodatku jego wywody etymologicznie nierzadko bywają nietrafione). Jednak biorąc uwagę brzmienie tych zapisów, może można by się pokusić o dokładniejsze spolszczenie? KUNMowska forma Pakosze to już próba "slawizacji" nazwy - upodobnienia do słow. imienia Pakosz (Pakosław).
Pawły	Pieniężno	2	Paulen	pruskie	--	1374 Powils, Pewils. Nazwa pruska, być może utworzona od tamtejszej formy imienia Paweł.
Pełty	Pieniężno	5	Steinbotten	pruskie	Sztambuty	Obecna nazwa nawiązuje do pobliskiego pruskiego pola osadniczego Pelten, które dało początek wsi Łoźnik (p. wyżej) i to właśnie tej wsi należałaby się ta nazwa (choć też nierzadko jedno pole dawało początek kilku wsiom). Za to nazwę Steinbotten (1335 Steinebutten, 1390 Steynbuth), jako staropruską, należałoby zaadaptować do języka polskiego. Wbrew pozorom, nie jest to nazwa niemieckiego, Gerullis przytacza pruską nazwę osobową Steynebuth, gdzie drugi człon zdaje się odwoływać do prus. buttan - dom.
Piotrowiec	Pieniężno	4	Peterswalde	niemieckie	Pietrzwałd	W przedwojennych źródłach jako Pietrzwałd, Pietrzywałd.
Pluty	Pieniężno	2	Plauten	pruskie	--	1325 Pluth. Nazwa pruska, ponowiona od n. terenowej i wodnej (1304 Plut - dawne jezioro, dziś bagno zwane Plut Wałsz).
Posady	Pieniężno	2	Palten	pruskie	--	Chociaż nazwa wsi Palten jest pochodzenia pruskiego, po wojnie nadano wsi n. Posady, będącej spolszczeniem równie starej nazwy pola Possede (1288), na którym powstała ta wieś. Może to i słuszny ruch, biorąc pod uwagę, że nieopodal znajduje się wieś o bardzo podobnej nazwie Pełty, co zapewne skutkowałoby pomyłkami.
Radziejewo	Pieniężno	3	Sonnwalde	niemieckie	--
Różaniec	Pieniężno	2	Rosengarth	niemieckie	--
r	Pieniężno	2~5	Engelswalde	niemieckie	(Salwity?)	Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie: 1326 Salwiten, Sawyten, Salwylten; 1404 Salwyten. Po wojnie oddano tę nazwę jako Sawity, ale większość zapisów wskazuje jednak na prus. Salw-it, a więc zapewne słuszniejsza byłaby forma Salwity*.
Wojnity	Pieniężno	1	Woynitt	pruskie	--	1288, 1289 Woyniten.
Wopy	Pieniężno	2	Woppen	pruskie	--	1325 Wuppe, Wuppen. Nazwa pruska. Przejściowo (XIV w.) oboczna n. niemiecka Hermannsdorf.
Wyrębiska	Pieniężno	3	Lichtwalde	niemieckie	--
Żugienie	Pieniężno	5	Sugnienen	pruskie	Sugniny	1311, 1312, 1315, 1329 Sugenyn. Nie znajduję uzasadnienia dla inicjalnego Ż- (dźwięk ten był ogólnie obcy językowi pruskiemu). Dlatego też postuluję wprowadzenie używanej przez Leydinga formy Sugniny.
Bliżewo	Płoskinia	2	Blieshöfen	niemieckie	--
Chruściel	Płoskinia	5	Tiedmannsdorf	niemieckie	Blizin	Leyding podaje oboczną n. niem. Blissings, co spolszcza jako Blizin. Nazwa ta jest prawdopodobnie tożsama z nazwą łąki Plessinges, pojawiającej w dokumencie z 1284. Mamy więc tu do czynienia z prastarą pruską nazwą terenową (objaśnienie niem. z NMP nie ma podstaw). Zastosuję się więc do spolszczenia Leydinga, chociaż być może nagłosowe P- byłoby poprawniejsze.
Czosnowo	Płoskinia	2	Knobloch	niemieckie	--
Dąbrowa	Płoskinia	1	Schöndamerau	niemieckie (2. człon z pol.)	--	Leyding odnosi tu prus. nazwę Raystopelk (1284).
Demity	Płoskinia	2	Demuth	pruskie	--	1300 Demyta, 1301 Demita, 1346 Demyten
Długobór	Płoskinia	2	Langwalde	niemieckie	--	Wieś znajduje się w pobliżu lasu o staropruskiej nazwie Worajny (1308 Worayne), zwanego po niem. Langwalder Wald.
Giedyle	Płoskinia	2	Gedilgen	pruskie	--
Jarzębiec	Płoskinia	3	Schönau	niemieckie	--
Lubnowo	Płoskinia	2	Liebenau	niemieckie	--
Łojewo	Płoskinia	5	Lauenhof	hybryda (prus. + niem.)	Łunowo	Pierwotnie Lunow (1323, 1337). Nazwa pochodzenia pruskiego (por. też nieistniejącą dziś już wieś Łunowo [w SGKP Lunawa] w pow. braniewskim), zachowana w pierwszym członie nowszej n. niemieckiej. Powojenna nazwa Łojewo jej nie oddaje.
Łozy	Płoskinia	3	Klingenberg	niemieckie	--	Polska nazwa Łozy jest wynikiem (według autorów NMP błędnej) identyfikacji nazwy źródłowej Loysis z tą wsią (dokonanej przez Sieniawskiego). Według autorów NMP nazwa ta w rzeczywistości odnosi się do wsi Łajsy (gm. Pieniężno). Niemniej, z braku innej tradycji, niech tak już zostanie. Wieś nosiła w historii trzy różne nazwy: Klingenberg, Wonnenberg i Lemkenhowe (= -hof), wszystkie pochodzenia niemieckiego.
Pielgrzymowo	Płoskinia	1	Pilgramsdorf	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Pelmsdorf (XVIII w.), forma skrócona. Wieś powstała na pruskim polu Monetiten (1301). Leyding spolszcza tę pruską nazwę jako Montyty. Z drugiej strony, spolszczenie n. niem. jako Pielgrzymowo znane już przed wojną.
Pierławki	Płoskinia	2	Parlack	pruskie	--	1320 Pirlauke, Perlauke; 1328 Sperlauken, Perlauken.
Pierzchały	Płoskinia	6	Pettelkau	pruskie	Putylków	1296 Pokilkow, 1297 Pötlickow, 1311 Pottelkow, 1361 Puttilkow. Mimo pruskiego pochodzenia nazwy i istnienia spolszczonej wersji Putylków (tak u Chojnackiego i na niektórych mapach), po wojnie nadano nową nazwę Pierzchały. Zbrodnia przeciwko pruskiemu nazewnictwu.
Piórkowo	Płoskinia	2	Födersdorf	niemieckie	--
Płoskinia	Płoskinia	6	Plaßwich	niemieckie	Plaswik	1301 Plastewiken, Plastwyten; 1232 Plastwyke. Nazwa pochodzenia pruskiego. Mimo istnienia przedwojennego spolszczenia Plaswik (Chojnacki), KUNM nadała miejscowości nową nazwę Płoskinia, może i bliską fonetycznie, ale kompletnie zacierającą pruskie pochodzenie oryginału. Wieś założona na pruskim polu Scolyten (1305).
Podlechy	Płoskinia	1	Podlechen	pruskie	--	1311 Padeluchin, 1367 Padeluchen. Prawdopodobnie nazwa pruska. Wieś powstała na pruskich polach Borwite i Penevelt (1315).
Robuzy	Płoskinia	2	Rawusen	pruskie	--	1304 Raus, Rabusen; 1314 Rawos. Przybytek rekonstruuje jako prus. *Rabusai lub *Rabuzai, toteż przyjęte przez KUNM spolszczenie (mimo dużych wahań fonetycznych oryginału), wydaje się być etymologicznie poprawne.
Strubno	Płoskinia	2	Straubendorf	niemieckie (hybryda?)	--	Jakie jest pochodzenie pierwszego członu n. niem.? Skoro po 1945 skalkowano ją jako Strubno, być może uznano go za pruski. Czy ta nazwa stoi w związku z pruskimi toponimami typu Strobjehnen koło Rybak (niem. Fischhausen, obecnie "Primorsk" w obw. królewieckim).
Stygajny	Płoskinia	2	Stigehnen	pruskie	--	1290 Stigein, 1308 Scyen, 1344 Stigeynen.
Szalmia	Płoskinia	1	Schalmey	pruskie	--	Dawniej też: Salmia. 1287 Salmien, 1289 Schalmia.
Tolkowiec	Płoskinia	5	Tolksdorf	hybryda (prus. + niem.)	Tulity	Pierwotnie: 1300 Tuliten. Nowo lokowana wieś miała dwie nazwy niemieckie: Bernhardsdorf (pocz. XIV w.) i Tolksdorf, przy czym ta druga to nazwa hybrydalna (od prus. Tolk-, Tulk-, por. Tolkmicko). Ostatecznie przetrwała ta druga. Utworzona po wojnie forma Tolkowiec, chociaż odwołuje się do przedwojennej nazwy hybrydalnej, zachowując jej pruski rdzeń, sama w sobie jest tworem sztucznawym - razi w niej zderzenie pruskiego rdzenia z nadanym arbitralnie słow. sufiksem -owiec. Lepiej chyba byłoby spolszczyć nazwę starszą, jednoznacznie pruską, tak jak czyni to Leyding.
Trąbki	Płoskinia	1~2	Klein Tromp	pruskie	--	Dawniej (XIII-XVII w.) Preuschtromp (Trąby Pruskie). Wieś założona na pruskim polu osadniczym Baldingis (1284). Co do zapisów dot. nazwy obecnej, patrz niżej Trąby.
Trąby	Płoskinia	1~2	Groß Tromp	pruskie	--	Dawniej Deutschtromp (Trąby Niemieckie). Dopiero później dookreślenia Groß, Klein w miejsce starszych Deutsch-, Preusch-. Chojnacki podaje Klein Tromp i Groß Tromp jako Trąby Małe i Wielkie. Niemniej, formy obecne też są "do przyjęcia". 1284 Trumpe, 1355 Trumpa. Nazwa pruska, w pol. przejęta jako Trąby. Wieś założona na pruskim polu osadniczym Worelauke (1297).
Wysoka Braniewska	Płoskinia	5	Hogendorf	niemieckie	Stołgity	Pierwotnie: Stolgiten (1317). U Leydinga spolszczenie n. pruskiej jako Stołgity.
Bardyny	Wilczęta	2	Baarden	pruskie	--	1282 Bardin, 1323 Bardyn
Bronki	Wilczęta	2	Breunken	niemieckie	--	Wieś powstała na pruskim polu o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal osada Tatarki (p. niżej). Ponieważ przyjęta przez KUNM nazwa Bronki dobrze naśladuje n. niem. (Breunken od niemieckiej n. os. Breunig), uważam że tej drugiej miejscowości (o ahistorycznej nazwie Tatarki) bardziej należy się zmiana nazwy.
Chmielówka	Wilczęta	2	Hopfenbruch	niemieckie	--
Dębień	Wilczęta	3	Louisenwalde	niemieckie	--
Dębiny	Wilczęta	5	Borchertsdorf	niemieckie	Burkarty	Leyding (1946) podaje powojenne spolszczenie n. niem. jako Burkarty - chyba warte wprowadzenia, zamiast obecnej, nieuzasadnionej formy. Rymut (NMP vol. 2) podaje tu też nazwę Krungsten, niewątpliwie pruskiego pochodzenia, padającą w dokumentach. Obarcza ją jednak wykrzyknikiem (jako błąd?), ale w żaden sposób jej nie wyjaśnia.
Gładysze	Wilczęta	5	Schlodien	pruskie	Skłodyny	1267 Schloydien. Nazwa pruskiego pochodzenia. Po wojnie nadano wsi ahistoryczną nazwę Gładysze, którą należałoby zastąpić spolszczeniem oryginału.
Górski Las	Wilczęta	2	Guhrenwalde	hybryda (prus. + niem.)	--	Człon Górski w nazwie nie pochodzi od polskiego ap. góra, tylko od nazwy wsi Góry (pruskiego pochodzenia), p. niżej.
Góry	Wilczęta	1	Guhren	pruskie	--	1339 Girreyn, Gureyn; 1373 Guren. Nazwa pruska, w pol. adideowana (tak już u Chojnackiego).
Jankówko	Wilczęta	3	Hensels	niemieckie	--
Karpówek	Wilczęta	3	Muttersegen	niemieckie	--
Księżno	Wilczęta	2	Fürstenau	niemieckie	--
Lipowa	Wilczęta	5	Lipprode	niemieckie (hybryda?)	Lipród	Czy pierwszy człon n. niem. jest pruski? (por. różne inne pruskie toponimy z członem Lip-) U Leydinga fonetyczne spolszczenie Lipród.
Ławki	Wilczęta	2	Lauck	pruskie	--	1366 Lauke, 1376 Lawken. Nazwa pruska, równa ap. lauks "pole". SGKP podaje nazwę polską jako Łąk, ale obarcza ją znakiem zapytania - forma to raczej zmyślona, zresztą niepoprawna językowo. Forma Ławki, zgodna z licznymi spolszczeniami nazw pruskich, które asymilują prus. -lauks jako -ławki, jest formą jedynie poprawną.
Nowica	Wilczęta	4	Neumark	niemieckie	Nowy Targ	Przed wojną dosłowne spolszczenie. Obecna forma jest sztuczna.
Słobity	Wilczęta	2~4	Schlobitten	pruskie	(Żłobice?)	1344 Slobit, Slabite; 1349 Slowiten, Slowittin. Przed wojną funkcjonuje (zwłaszcza na mapach) spolszczenie nazwy jako Żłobice (u Chojnackiego Żłobity - z restytucją prus. sufiksu). Nazwa ta w dość luźny sposób oddaje pruski oryginał i trudno mi powiedzieć, na ile jest wartościowa. Mało prawdopodobne, by nazwa ta wywodziła się z jakiejś ludowej tradycji, prędzej to wymysł kartografów. Forma Słobity, ustalona po wojnie przez KUNM, o wiele lepiej oddaje staropruskie pochodzenie nazwy. Generalnie staram się trzymać form przedwojennych, ale w tym wypadku chyba lepiej odstąpić od dość naciąganej i raczej sztucznawej "tradycji". Inną formą, używaną zaraz po wojnie (jako nazwa stacji kolejowej) był Słowicin, chyba oparta na zapisie z 1349 r. albo sztucznie "zesłowiańszczona".
Sopoty	Wilczęta	2	Seepothen	pruskie	--	1402-08 Sapoten, 1413 Sopoythen
Sośnica	Wilczęta	3	Friedrichshof	niemieckie	--
Spędy	Wilczęta	2	Spanden	pruskie	--	Pierwotnie: 1267 Panyen, 1339 Panyn. Nazwa pruska, równa ap. pannin = bagno. Nazwa ta niekiedy bywa błędnie odnoszona do wsi Sąpy (gm. Młynary, p. tam), m.in. przez Gerullisa. Nazwa Spanden późniejsza (notowana od połowy XVIII w.), również pruska.
Stare Siedlisko	Wilczęta	5	Ebersbach	niemieckie	Wieprza	Nazwa wsi pochodzi od n. strumienia Ebersbach (dosł. "dzicza struga"), którą po wojnie przełożono na polski w formie Wieprza. Wydaje mi się uzasadnione, żeby nazwa wsi była konsekwentna z nazwą wodną.
Tatarki	Wilczęta	5	Spitzen	niemieckie	Skułtyny	Osada powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie Sultingen, Scultingen (1348), podobnie jak położona nieopodal wieś Bronki (p. wyżej). Ponieważ nazwa pierwotna jest pruskiego pochodzenia, a nazwa obecna (nadana przez KUNM) nie ma uzasadnienia historycznego, postanawiam spolszczyć pruski oryinał w formie Skułtyny (por. wieś Skułty koło Miłomłyna [dziś nieistniejąca]).
Wilczęta	Wilczęta	6	Deutschendorf	niemieckie	Niemce	Na niektórych starych mapach pojawia się spolszczenie Niemce. Trudno stwierdzić, czy kiedykolwiek takie spolszczenie istniało wśród ludności warmińskiej (brak na to dowodów), prędzej to wymysł kartografów. Niemniej, lepsze to od ahistorycznej, nieuzasadnionej nazwy Wilczęta.

Powiat iławski (d. suski)

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu nowomiejskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Iława	Iława (miasto)	1	Deutsch Eylau	pruskie	--	Nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. Īlawa). Człon Deutsch ("niemiecka"), obecny w niemieckiej postaci nazwy, odróżnia tę miejscowość od Iławki al. Pruskiej Iławy (niem. Preußisch Eylau), położonej w obecnym obw. królewieckim (pod sztuczną rosyjską nazwą "Bagrationovsk"), tuż za sztuczną granicą polsko-rosyjską. Od 1999 (i wcześniej w latach 1959-75) siedziba powiatu. Przed 1959 i w okresie przedwojennym stolicą odpowiadającego powiatu był Susz.
Gródek	Iława (miasto)	6	Klein Werder	niemieckie	Ostrówek	Z tego, co udało mi się ustalić, powojenna nazwa tej części Iławy to "Gródek". Nazwa ta, nieumotywowana historycznie, dzisiaj już chyba nie znajduje użycia. W opracowaniach przedwojennych spotykamy polską nazwę Ostrówek, którą chyba warto przypomnieć.
Wesołówka	Iława (miasto)	3	Freundshof	niemieckie	--	Nazwa urzędowa. Dzisiaj obszar tej dawnej miejscowości jest raczej określany jako "Osiedle Ostródzkie" (tylko czy ta nazwa jest równoznaczna z dawną "Wesołówką"?).
Wielka Żuława	Iława (miasto)	4	Groß Werder	niemieckie	Ostrów	Źródła przedwojenne notują nazwę Ostrów. Używana obecnie nazwa Wielka Żuława jest wtórnym, dosłownym tłumaczeniem n. niem.
Kisielice	Kisielice	1	Freistadt	niemieckie	--	Dawniej też: Kisielec (w starej literaturze). Nazwa Kisielice oryginalnie polska (słowiańska). Istnieje od przynajmniej XV w., obocznie do n. niemieckiej (zaświadczonej wiek wcześniej).
Witowo	Kisielice (cz. miasta)	1	Vitowo	polskie	--	Nazwa południowego przedmieścia Kisielic. Została oficjalnie zniesiona w 2003 roku, zapewne nie funkcjonowała w powszechnym obiegu (brak potrzeby dzielenia tak niewielkiego miasta na dzielnice).
Susz	Susz	1	Rosenberg	niemieckie	--	Nazwa Susz istnieje przynajmniej od XV w., obocznie do n. niemieckiej. Przypisuje się jej staropruskie pochodzenie (rekonst. Susē), prawdopodobnie od jakiejś stprus. nazwy osobowej. Od XIX w. do 1958 stolica powiatu. Mimo to, siedziba reaktywowanego powiatu została ahistorycznie umieszczona w Iławie.
Zalewo	Zalewo	1	Saalfeld	niemieckie	--	Dawniej też: Zełwałd Nazwa niemiecka przeniesiona przez osadników z Turyngii, od położonego tam dużego miasta. Nazwa spolonizowana jako Zełwałd, następnie Zalewo. Miasto leży nad jeziorem o pięknej staropruskiej nazwie Ewingi (niem. Ewing-See). Bywa ono też znane pod wtórną nazwą "Jezioro Zalewskie", co należy zwalczać.
Borek	Iława	1	Borreck	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hochfelde.
Dąbrowa	Iława	1	Damerau	polskie	--	Dawniej też: Damry (Kętrzyński).
Dół	Iława	1	Daulen	pruskie lub słowiańskie	--	NMP (t. II, s. 414) uważa tę nazwę za polską, chociaż nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. Położone obok wsi Jez. Iławskie, zwane było też Jeziorem Dolskim (niem. Eylenz-See albo Daulen-See).
Drwęca	Iława	6	Forsthaus Stenkendorf	niemieckie	Stańkowo Leśne	Przed wojną leśniczówka nosiła nazwę tożsamą z nazwą Stanowa (p. niżej). Ponieważ Stanowo nosiło przed wojną nazwę Stańkowo, uważam że powinno się tę nazwę tu przywrócić (z dookreśleniem Leśne, jak zwykło się odróżniać leśniczówki od tak samo nazwanych wsi). Powojenna nazwa Drwęca, pochodząca od rzeki, jest ahistoryczna.
Dziarnówko	Iława	1	Klein Seehren	pruskie	--	1317 Sernauken, 1333 Sernauken. Nazwa pochodzenia pruskiego. Dawniej też: *Dziarnówki Małe (?), p. niżej Dziarny.
Dziarny	Iława	1	Groß Seehren	pruskie	--	1338 Sernawischen, 1436 Sernau. Nazwa staropruska. Dawniej też: *Dziarnowo (?), Dziarnówki Wielkie (1667-72 Zarnowki Wielkie, odczytywane też jako "Żarnówki").
Emilianowo	Iława	2	Emilienhof	niemieckie	--
Franciszkowo	Iława	5~6	Freudenthal-Gut	niemieckie	Nowe Wybudowanie-Dwór (?)	Miejscowość była majątkiem, przynależącym do sąsiedniej wsi Freudenthal (ob. Franciszkowo Dolne, p. niżej), z którą dzieliła nazwę. Początkowo po wojnie Freudenthal i Freudenthal-Gut nazywano po polsku Wesołowo i Wesołówko, tłumacząc znaczenie nazwy niemieckiej (ludową polską nazwę "Nowe Wybudowanie" zignorowano). Ostatecznie przyjęto jednak nazwę "Franciszkowo" Górne i Dolne (dookreślenie "Górne" z czasem przestało funkcjonować), która nie ma żadnego uzasadnienia. Ponieważ obecne Franciszkowo i Franciszkowo Dolne przed wojną dzieliły tę samą nazwę, której odpowiada przedwojenne Nowe Wybudowanie (p. niżej), wydaje się zasadne, aby przywrócić tę nazwę również w przypadku tej osady. Ponieważ miejscowość była określana przed wojną jako "dwór" (Gut/Hof), wydaje się, że można by dookreślić tę nazwę jako Nowe Wybudowanie-Dwór. Taka nazwa może budzić zdziwienie, ale i tak wydaje się najbardziej rozsądnym rozwiązaniem i pozwala usunąć z mapy nieuprawnione "Franciszkowo". Ewentualnie można by przywrócić powojenne ludowe Wesołówko (jako nawiązanie do n. niem.), ale taka nazwa nie oddaje związku między miejscowościami.
Franciszkowo Dolne	Iława	6	Freudenthal	niemieckie	Nowe Wybudowanie	Krótko po wojnie i potocznie: Wesołowo. Wieś Freudenthal ludność polska określała mianem Nowe Wybudowanie ("wybudowanie" to północnopolskie określenie kolonii, przysiółka). Po wojnie jednak zamiast tego używano nazwy "Wesołowo" (kalka I członu n. niem.), a oficjalnie "Franciszkowo (Górne i Dolne)". Nazwa Franciszkowo nie ma żadnego uzasadnienia, a do tego jest niezgodna z tradycją. Należy więc bezzwłocznie przywrócić autentyczną polską nazwę Nowe Wybudowanie. Tworzy to pewien problem w kwestii pochodnej nazwy sąsiedniej osady, o czym wyżej.
Frednowy	Iława	1	Frödenau	niemieckie	--
Gałdowo	Iława	1	Goldau	pruskie	--	1355 Goldowe.
Gardzień	Iława	1	Garden	pruskie al. słowiańskie	--	Dawniej też: Gardy, Gardzin (formy raczej wtórne).
Gromoty	Iława	1	Gramten	pruskie	--	1437 Grammeth.
Gulb	Iława	1	Gulbien	pruskie	--	Poprawna odmiana: Gulb - do Gulbi (r. żeński, jak Gołdap). Nazwa pruska od gūlbs - łabędź. Notowana przez Leydinga nazwa Łabędno to zapewne sztuczne tłumaczenie.
Jachimówka	Iława	2	Joachimsthal	niemieckie	--
Jażdżówki	Iława	1	Jadziowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Seefriede.
Jezierzyce	Iława	1	Geserich	pruskie (hydronimiczne)	--	Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora Jeziorak (niem. Geserich-See), zwanego dawniej po polsku także Jezierzyce. Nazwa jest pruskiego pochodzenia, w języku polskim silnie adideowana. Nazwa wsi utrwala starszą polską postać nazwy jeziora.
Jeziorno	Iława	3	Schöneck	niemieckie	--	Do 1999 oficjalnie: Piec (tak również u Leydinga). Do dziś nazwa bywa używana w formie Piec-Jeziorno (często mylnie cytowana jako "Pięć-Jeziorno"). Nie ma jednak uzasadnienia historycznego dla takiej podwójnej nazwy. Oba warianty są tworami powojennymi.
Julin	Iława	2	Julienhof	niemieckie	--
Kaletka	Iława	4?	Kalittken	polskie	Kalitka	Nazwa w latach 1938-45: Kallitten. Z zapisów i tradycji przedwojennej wynika jednoznacznie forma Kalitka. Taką formę też przyjął po wojnie KUNM, tak więc używana dziś "Kaletka" jest wynikiem jakiegoś przeinaczenia (hiperpoprawność?). Chyba warto to naprostować.
Kałdunki	Iława	6	Klein Schönforst	niemieckie	Szenworst Mały	Po więcej wyjaśnień, patrz niżej Kałduny. Miejscowość włączona w skład Rudzienic, stąd używana często nazwa Rudzienice-Kałdunki. Jestem przeciwnikiem takiego nazewnictwa (a także łączenia miejscowości).
Kałduny	Iława	6	Groß Schönforst	niemieckie	Szenworst Wielki	Nazwa Kałduny (a także sąsiednie Kałdunki), wprowadzona po wojnie, pochodzi od nazwy wodnej Kałdun lub Kałdunek (niem. Groß, Klein Kaldunen-See), którą noszą aż cztery obiekty w pobliżu wsi (trzy jeziora i rzeczka). Jest to staropruska nazwa wodna (pierwotnie 1323 Candyein, 1400 Caldein, 1415 Kandein), która z czasem uległa wpływowi polskiemu. Nie jest to jednak historyczna nazwa tych miejscowości. Przedwojenne ludowe spolszczenie tej n. miejscowej brzmiało Szenworst (spotykane też: Szonforst), co wypadałoby przywrócić.
Kamień	Iława	1	Stein	niemieckie	--	Pierwotnie: Łabędź (1335). Nazwa Stein pojawia się niedługo później. Współcześnie miejscowość podzielona na Kamień Duży i Mały, przed wojną była to jedna miejscowość.
Kamionka	Iława	1~4	Steinersdorf (Groß, Klein)	niemieckie	(Kamionki)	Wieś powstała na pruskim polu osadniczym Sogar (1294). Przed wojną: Kamionki. Powojenna zmiana rodzaju nazwy niejasna. Wieś wchłonęła sąsiednią miejscowość Klein Steinersdorf, zwaną po polsku Silma. Nazwa ta jest pochodzenia pruskiego, pochodzi od położonego obok wsi jeziora.
Karaś	Iława	1	Karasch	polskie	--
Karłowo	Iława	1	Karlau	polskie	--	Część wsi Rudzienice, często używana nazwa Rudzienice-Karłowo - unikałbym tego typu podwójnego nazewnictwa.
Katarzynki	Iława	1	Katarschinken	polskie	--	Późniejsza, urzędowa n. niem: Neukrug (kiedy wprowadzona?).
Kozianka	Iława	1	Kosanken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinsehren-Abbau. Dawniej też: Kożanka (-ż- jako hiperpoprawność lub pod wpływem gwarowym).
Kwiry	Iława	1	Quirren	pruskie	--
Laseczno	Iława	6	Groß Herzogswalde	niemieckie	Rycwałd	Oboczna (ludowa) n. niem: Retzwalde (stąd przedwojenne spolszczenie). Obecna nazwa jest chrztem KUNM.
Laseczno Małe	Iława	6	Klein Herzogswalde	niemieckie	Rycwałdzik	Po więcej wyjaśnień: patrz wyżej. Krótko po wojnie, Leyding odnotowuje polską formę Osiniec - ta się jednak ostatecznie nie przyjęła.
Lowizowo	Iława	1	Luisenseegen	niemieckie	--	Obocznie: Łowizowo. Nie wiem, która nazwa obowiązuje obecnie, obie są spotykane w opracowaniach przedwojennych (Lowizowo częściej).
Ławice	Iława	1	Hansdorf	niemieckie	--	Polska nazwa Ławice pojawia się u Kętrzyńskiego. Niepewnego początku. Leyding odnotowuje formę Januszkowo, opartą na niemieckiej (por. 1325 Hannusdorf). Nie notowana wcześniej, może jego twór.
Makowo	Iława	3	Melchertswalde	niemieckie	--
Mały Bór	Iława	1	Klein Heide	niemieckie	--	Miejscowość Papiernia wydzielona z Małego Boru.
Mątyki	Iława	1	Montig	pruskie	--	Dawniej też pisane: Montyki.
Mózgowo	Iława	1~4	Mosgau	słowiańskie	(Mozgowo)	Przed wojną raczej: Mozgowo (bez "ó"). Pierwotnie: 1323 Nosgowicz, 1393 Nosgwicz, Nosowicz - chyba Mozgowice al. Nozgowice.
Nejdyki	Iława	1	Neuguth	niemieckie	--
Nowa Wieś	Iława	1	Neudorf	niemieckie	--
Nowy Ostrów	Iława	1	Neu Werder	niemieckie	--
Owczarnia	Iława	1	Schäferei	niemieckie	--	Cześć wsi Gałdowo, nie wiem na ile jej nazwa funkcjonuje.
Pikus	Iława	1	Pikus	pruskie?	--	Przydałyby się informacje etymologiczne.
Prasneta	Iława	1	Hütte	niemieckie	--	Niem. też Alt-Hütte. Nazwa Prasneta pojawia się u Kętrzyńskiego. Pochodzenie tej nazwy jest niejasne, nie figuruje też ona w żadnych starych dokumentach. NMP (t. IX, s. 234) uważa tę nazwę za sztuczną, aczkolwiek być może ma ona jakiś związek z nazwą położonej nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) wsi Praszki (niem. Prassen, patrz niżej).
Praszki	Iława	4	Prassen	pruskie?	Prasy	U Chojnackiego i Leydinga Prasy. Dla obowiązującej formy Praszki nie znajduję uzasadnienia. Potrzebne zapisy źródłowe i informacje etymologiczne. Identyczna n. Prassen (ob. Prosna) niedaleko Sępopola uchodzi za pruską.
Przejazd	Iława	6	Freydeck	niemieckie	Frejdyki
Radomek	Iława	1	Klein Radem	słowiańskie	--	1324 Radem. Nazwa ponowiona od Radomna w obecnej gm. Nowe Miasto Lubawskie.
Rodzone	Iława	1	Deutsch Rodzonne	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Rosen. Oboczna nazwa niem. (przed 1938): Rosenkrug, także Rodnen. Dawniej istniała po sąsiedzku również wieś Rodzone Polskie (niem. Polnisch Rodzonne, od 1877 Rosen), która po IWŚ znalazła się po drugiej (polskiej) stronie granicy.
Rudzienice	Iława	1	Raudnitz	pruskie	--	Dawniej też: Rudzicz, Rudziąż. 1249 Raydez, 1250 Rudencz. Nazwa pruskiego pochodzenia. Spolszczenie jako Rudzienice znane już w XVI w. W literaturze XIX-XX w. często pojawia się forma Rudzicz (rzadziej Rudziąż), prawdopodobnie sztucznawa. Współczesny zapis gwarowy należy odczytywać jako Rudziądz? Gwarowo: Ruʒ́onc.
Sarnówek	Iława	6	Lannoch	polskie	Łanioch	Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwalge. Pierwotnie: Schwalge (1789), Klein Schwalgen. Nazwa ponowiona od pierwotnej nazwy Lasów Siemiańskich (1595 Schwalge - p. niżej Siemiany), która uchodzi za staropruską. Nazwa polska Łanioch (lub może Łanoch?) pojawia się w XIX w. W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą do pierwotnej. Choć historyczną nazwę Łanioch (tak jak wg ustaleń KUNM) wciąż można spotkać w użyciu, to jednak częstsza wydaje się być postać Sarnówek (taka też widnieje w nazwie położonego tam ośrodka wypoczynkowego, należącego do TVP). Jest to jednak nazwa ahistoryczna, będąca powojennym przeinaczeniem. Należy niewątpliwie wrócić do historycznej i oficjalnej polskiej nazwy Łanioch.
Sąpy	Iława	1	Sumpf	niemieckie	--
Segnowy	Iława	1	Seegenau	niemieckie	--
Siemiany	Iława	6	Schwalgendorf	hybryda (prus. + niem.)	Szwałkowo	Nazwa pierwotna pochodna od n. lasu Schwalge (1595). Pochodzenie tej nazwy nie jest w pełni jasne, ale prawdopodobnie mamy tu do czynienia z nazwą staropruską. Dzisiaj las ten nazywa się Lasem Siemiańskim, ale należałoby używać nazwy Szwałk. Spolszczona nazwa Szwałkowo pojawia się na przedwojennych mapach i u Leydinga. Nazwa nadana po wojnie jest typowym pseudoimiennym chrztem KUNM. Miejscowość Różek wydzielona z Siemian.
Skarszewo	Iława	4	Scharschau	pruskie	Szarzewo	Nazwa pruska, pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego dziś jez. Karaś (niem. Scharschau-See albo Karrasch-See), od miejscowości Karaś (p. wyżej). Najstarszy zapis nazwy jeziora to: 1324 Sersaw, co Przybytek rekonstruuje jako Skersaws. Przyjęta przez KUNM nazwa Skarszewo, chociaż teoretycznie nienaganna (i bliska formie pruskiej, rekonstruowanej przez Przybytek), ma jednak starsze odpowiedniki. Ceynowa (XIX w.) notuje spolszczoną nazwę Szarszewo, a Leyding - Szarzewo* (dla wsi oraz jeziora, obocznie Szerzawa). Mamy więc z pewnością do czynienia z nazwą przedwojenną, ludową, której nazwa obecna nie odzwierciedla.
Smolniki	Iława	1	Theerofen	niemieckie	--	Nazwa w latach 1858-1945: Alteiche. Powód zmiany niejasny. Od starszej niem. nazwy tej wsi pochodzi nazwa pobliskiego jeziora Theerofen See, zwanego po polsku Jez. Długim (nazwa genetycznie starsza - 1333 Dlugen, 1595 Langsee). Należy wystrzegać się niepoprawnej nazwy "Jezioro Zielone".
Solniki	Iława	2 (1?)	Zollnick	słowiańskie?	--	Potrzebne informacje etymologiczne dot. nazwy niemieckiej.
Stanowo	Iława	4	Stenkendorf	niemieckie	Stańkowo	Chojnacki i Leyding: Stańkowo. Taki wariant wydaje się więc historycznie poprawny.
Starzykowo	Iława	2~3	Groß Stärkenau	niemieckie	--	Osada Strakowo wydzielona ze Starzykowa. Jej nazwa jest chyba obocznym, nieoficjalnym powojennym spolszczeniem niemieckiej nazwy tej wsi.
Stęgwica	Iława	2 (1?)	Stengwitz	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa wsi pochodna od n. jeziora (która ma pruskie pochodzenie - 1302 Schinewiten). Sądząc po brzmieniu formy niemieckiej, nazwa pruska mogła zostać spolonizowana, jednak brak jej w literaturze przedwojennej. Potrzebne więcej informacji i zapisów źródłowych.
Stradomno	Iława	1	Stradem	pruskie	--
Szałkowo	Iława	2	Schalkendorf	niemieckie	--
Szczepkowo	Iława	1	Louisenhof	niemieckie	--	Nazwa polska Szczepkowo jest pierwotną nazwą tej wsi. Zniemczona postać tej nazwy to Szepkau, nie obowiązująca oficjalnie.
Szeplerzyzna	Iława	1	Schönerswalde	niemieckie	--	Nazwa polska jest przedwojenna. Nie do końca jasna, zapewne twór od nazwiska.
Szwalewo	Iława	5	Alt Schwalge	pruskie	Stary Szwałk	Do 2005 (?) roku: Stare Swale. Taką nazwę ustaliła KUNM. Forma obecna, chociaż bliska fonetycznie, wynika już ze zmiany powojennej. Pierwotna nazwa miejscowości pochodzi od lasu Schwalge, dziś znanego jako Lasy Siemiańskie (p. wyżej Siemiany). Nazwa lasu jest prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, więc uważam, że należy przywrócić tej miejscowości nazwę bliższą oryginałowi. Co prawda, oficjalna forma Stare Swale mogłaby się nadać, jednak preferuję używaną przez Leydinga formę Stary Szwałk, ponieważ jest ona bardziej konsekwentna z nazwą Szwałkowo - historyczną polską nazwą Siemian. Sam las również powinien nosić nazwę Szwałk. Miejscowość leży nad jeziorem Urowiec (niem. Urowiecz-See, zmienione w czasach hitlerowskich na Schwalger-See). Należy bezwzględnie tępić wtórną, niepoprawną nazwę "Jezioro Siemiańskie".
Szymbark	Iława	1	Schönberg	niemieckie	--	Dawniej też: Szenburk.
Tchórzanka	Iława	1	Languth	niemieckie	--	Nazwa polska stara, istniała obocznie do niemieckiej. Być może pierwotna.
Tłokowisko	Iława	3	Brunstplatz	niemieckie	--	Do 2005 (?) roku oficjalnie: Spędziny.
Tynwałd	Iława	1	Tillwalde	niemieckie	--
Urwisko	Iława	2	Urwiese	niemieckie	--	U Leydinga: Urwis. Forma ta, podobnie jak obecna, jest adideacją n. niem.
Wiewiórka	Iława	1	Susannenthal	niemieckie	--	Nazwa polska jest stara (również nieofic. niem. Wiewiorken), być może pierwotna.
Wikielec	Iława	1	Winkelsdorf	niemieckie	--
Wilczany	Iława	1~4	Wolfsdorf	niemieckie	(Wilczan)	W opracowaniach przedwojennych raczej Wilczan (w liczbie poj.). Pluralizacja powojenna, ale być może ludowa.
Windyki	Iława	1	Windeck	niemieckie?	--
Wola Kamieńska	Iława	5	Stein-Kaspendorf	niemieckie	Wodonity	Niem. też Kaspendorf (bez członu relacyjnego). Pierwotnie: Woyatenig (ok. 1400 roku). Oprócz tego, w XVI w. pojawia się zapis Wodoniten, welches itzund Caspendorff heisst. Obie nazwy są bez wątpienia pruskiego pochodzenia. KUNM najwyraźniej przeoczyła te fakty, nadając wsi nową nazwę Wola Kamieńska, która zachowuje relacyjny przedwojennej nazwy niemieckiej, jednak sama w sobie jest ahistoryczna. Wobec istnienia dwóch historycznych nazw pruskich dla tej wsi, należało jedną z nich spolszczyć. Jako podstawę nowej nazwy polskiej wybieram, całkowicie arbitralnie, nazwę zanotowaną później, ze względu na bardziej przejrzystą budowę i większą łatwość spolszczenia.
Ząbrowo	Iława	1	Sommerau	niemieckie?	--
Zazdrość	Iława	1	Zazdrosz	polskie	--	Nazwa w latach 1865-1945: Bonin. Dość ciekawa zmiana nazwy.
Biskupiczki	Kisielice	1	Bischdorf	niemieckie	--
Butowo	Kisielice	1	Bauthen	pruskie	--	1285 Buthowe, 1326 Buthow.
Nowy Folwark	Kisielice	1	Neu Vorwerk	niemieckie	--
Stary Folwark	Kisielice	1	Alt Vorwerk	niemieckie	--
Galinowo	Kisielice	1	Gallnau	pruskie	--	Pierwotnie: Czemayn (1302). Również nazwa pruska.
Goryń	Kisielice	1	Guhringen	pruskie	--	1293 Goryn, 1314 Gorin.
Jędrychowo	Kisielice	1	Heinrichau	niemieckie	--	Dawniej też: Henrykowo.
Kantowo	Kisielice	2??	Kantershof (?)	niemieckie (?)	--	Na niemieckich przedwojennych mapach miejscowość jest bezimienna (najprawdopodobniej kolonia Gorynia). Nazwa Kantershof pochodzi ze źródeł internetowych, a więc jest niepewna.
Klimy	Kisielice	6	Harnau	niemieckie	Harnowo	Pierwotnie niem. Hermenau. Pol. przedwojenne: Harnowo, Hermanowo. Nazwa powojenna Klimy bez uzasadnienia.
Limża	Kisielice	1	Limbsee	pruskie	--	1326, 1329 Lynsen.
Łęgowo	Kisielice	1	Langenau	niemieckie	--	Dawniej też: Łęgnowo, Lęgowo.
Łodygowo	Kisielice	1	Ludwigsdorf	niemieckie	--	Dawniej dwie miejscowości: Łodygowo Małe i Wielkie (Klein, Gross Ludwigsdorf) Pierwotnie: Scharnot (1285), Scharnothen (1293). Jest to nazwa staropruska (rekonst. Skarn-ōt-), na jej podstawie Leyding postuluje pol. Szaroty*, ale to sztuczność. Wieś jest jedną z najstarszych w okolicy.
Ogrodzieniec	Kisielice	6	Neudeck	niemieckie	Nejdak	Przedwojenną nazwę wsi utrwala leśniczówka o nazwie Nojdek (chociaż lepszą nazwą byłoby Łęgowo-Leśnictwo - przed wojną była to część Łęgowa). Przedwojenne spolszczenie brzmiało Nejdak, co KUNM zastąpiła sztucznym chrztem "Ogrodzieniec".
Pławty Małe	Kisielice	1	Klein Plauth	pruskie	--
Pławty Wielkie	Kisielice	1	Groß Plauth	pruskie	--
Sobiewola	Kisielice	1	Sobiewolla	polskie	--	Nazwa w latach 1913-45: Eigenwill.
Trupel	Kisielice	1	Traupel	pruskie	--	1280 Tropil, 1371 Trupil.
Wałdowo	Kisielice	1	Waldau	niemieckie	--
Wola	Kisielice	1	Wolla	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Willenfeld.
Adamowo	Susz	3	Adolfshof	niemieckie	--
Babięty Małe	Susz	1	Klein Babenz	pruskie lub słowiańskie	--	Dawniej też: Babieniec Mały.
Babięty Wielkie	Susz	1	Groß Babenz	pruskie lub słowiańskie	--	Dawniej też: Babieniec Wielki. 1367 Bobenicz, 1373 Bobencz.
Bałoszyce	Susz	1	Groß Bellschwitz	prawdop. słowiańskie	--	1316 Belzicz, 1484 Belczytz. Postać Bałoszyce jest z pewnością wtórna, postać pierwotna jest jednak trudna do odtworzenia ze względu na zgermanizowane zapisy. U Leydinga: Białoszyce, Bielszowice - są to chyba sztuczne próby odtworzenia postaci najstarszej. Ceynowa z kolei podaje postać Belszwice, utworzoną na podstawie formy niemieckiej.
Bałoszyce Małe	Susz	1*	Klein Bellschwitz	prawdop. słowiańskie	(Bałoszyczki)	Więcej informacji: patrz wyżej. W źródłach przedwojnnych raczej Bałoszyczki. Taka postać zdaje się być sensowniejsza, ze względu na to, że nazwę sąsiedniej wsi ustalono jako Bałoszyce, a nie Bałoszyce Wielkie.
Boleszów	Susz	5	Wilhelmswalde	niemieckie	Wilamówka	U Leydinga Wilamówka, co jest nawiązaniem do n. niemieckiej. Taka nazwa zdaje się lepsza od obowiązującego pseudoimiennego chrztu.
Bornice	Susz	1	Bornitz	pruskie lub słowiańskie	--	Dawniej też: Borznice.
Bronowo	Susz	1	Groß Brunau	polskie?	--	Dawniej też: Brunowo.
Brusiny	Susz	2*	Groß Brausen	niemieckie?	(Brusiny Wielkie)	1321 Brusen, 1338 Brusin. Przyjęta po wojnie polska nazwa zdaje się nawiązywać do zapisu z 1338, ale może jednak poprawniejszą etymologicznie formą byłyby Brusy? Tradycyjnej formy brak.
Brusiny Małe	Susz	2	Klein Brausen	niemieckie?	--
Chełmżyca	Susz	5	Kölmsee	hybryda (prus. + niem.)	Kołmin	1336 Colmin, 1401 Colmen, Kaelmen. Przyjęta po wojnie forma Chełmżyca, to potworek językowy, niesłusznie nawiązujący do n. Chełmża (niem. Kulmsee). W rzeczywistości mamy tu do czynienia z nazwą staropruską, ponowioną z nazwy pobliskiego jeziora (zwanego Kołm lub Kolmowo). Nazwę wsi należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora, opierając się na formie pruskiej.
Czerwona Woda	Susz	1	Rothwasser	niemieckie	--
Dąbrówka	Susz	3	Muttersegen	niemieckie	--
Dolina	Susz	3	Vogtenthal	niemieckie	--
Emilianowo	Susz	2	Emilienhof	niemieckie	--
Fabianki	Susz	2	Fabianshof	niemieckie	--
Falknowo	Susz	1	Groß Falkenau	niemieckie	--	1448 Wyelhnyow - odczytywane Wielniów. Zapewne wcześniejsza adaptacja n. niemieckiej.
Falknowo Małe	Susz	1*	Klein Falkenau	niemieckie	(Falknówko)	Przed wojną raczej Falknówko. Taka forma miałaby więcej sensu, ze względu na brak dookreślenia Wielkie w nazwie Falknowa.
Grabowiec	Susz	4?	Buchfelde	niemieckie	Grabowo	Chojnacki podaje nazwę polską: Grabowo. Jako, że nazwa ta nie pojawia się w żadnym wcześniejszym źródle, być może jest to sztuczność. Niemniej jednak, postać przyjęta przez KUNM jest bez wątpienia modyfikacją przekazu Chojnackiego, więc może warto przywrócić postać wcześniejszą, przedwojenną? Oprócz tego, warto nadmienić, że Leyding notuje bardziej dosłowne tłumaczenie n. niem.: Bukowiec.
Huta	Susz	1	Hütte	niemieckie	--
Jakubowo Kisielickie	Susz	1*	Jakobau	polskie	(Jakubowo)
Janowo	Susz	6	Baadeln	niemieckie?	Watlewo	Nazwa Baadeln tajemnicza - przez Czopek-Kopciuch i autorów NMP uważana za niemiecką (i zestawiana z niem. nazwami os. Badel, Battel), chociaż nie wykluczałbym też pochodzenia pruskiego, od zaświadczonej prus. n. os. Beydil (por. zapis 1400 Beydelsche See - jezioro k. Watlewa/Janowa, obecnie bagno). Ludność polska spolonizowała tę nazwę jako Watlewo (Kętrzyński podaje też wariant niem. Wadlau, ale nie znajduję go nigdzie indziej), mimo to po wojnie ustalono ahistoryczną nazwę "Janowo". Należy to zmienić, zwłaszcza że nazwa Watlewo funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze długo po wojnie.
Januszewo	Susz	1	Januschau	polskie	--	Pierwotnie: *Jeniszowo (1312 Jenischau). Forma ta wykazuje cechy gwarowe.
Jawty Małe	Susz	1	Klein Jauth	pruskie	--
Jawty Wielkie	Susz	1	Groß Jauth	pruskie	--	1287 Jautin.
Kamieniec	Susz	1	Finckenstein	niemieckie	--	Pierwotnie: Halbendorf alias Media Villa (1321). Być może pol. *Półwieś. Polska forma Kamieniec spotykana od XIX w., zapewne połowiczne tłumaczenie n. niem.
Karolewo	Susz	2	Karlswalde	niemieckie	--
Krzywiec	Susz	3	Freiwalde	niemieckie	--
Lisiec	Susz	2	Fuchsmühle	niemieckie	--
Lubnowy Małe	Susz	1	Klein Liebenau	niemieckie (hydronimiczne?)	--	Dawniej też: Lignowy, Lignowo Małe.
Lubnowy Wielkie	Susz	1	Groß Liebenau	niemieckie (hydronimiczne?)	--	Dawniej też: Lignowy, Lignowo Wielkie. Nie wykluczałbym hydronimicznego pochodzenia nazwy, od n. rz. Liwy (niem. Liebe). Wsie nie znajdują się bezpośrednio nad rzeką, ale w pobliżu.
Michałowo	Susz	1	Michelau	polskie	--
Nipkowie	Susz	1	Groß Nipkau	słowiańskie	--	1361 Nypekaw. NMP wywodzi od słow. n. os. Nipek, Nipko.
Olbrachtowo	Susz	1	Groß Albrechtau	niemieckie	--	Dawniej też: Albrachtowo, Albrechtowo.
Olbrachtówko	Susz	1	Klein Albrechtau	niemieckie	--	Dawniej też: Albrachtówko, Albrechtówko.
Piaski	Susz	2	Sandberg	niemieckie	--
Piotrkowo	Susz	1	Peterkau	polskie	--
Redaki	Susz	6	Charlottenwerder	niemieckie	Szarłatowo	U Ceynowy pojawia się forma Szarłatowo. Jest to jedyny przykład przedwojennej polskiej (czy dokładniej kaszubskiej) tradycji dla tej wsi. Przyjęta po wojnie nazwa Redaki, choć brzmi dość intrygująco i nietypowo (jak na chrzest KUNM), nie wydaje się mieć uzasadnienia.
Róża	Susz	2	Rosenhain	niemieckie	--	U Leydinga Różajny, co jest dokładniejszym przejęciem fonetycznym n. niem.
Różanki	Susz	3 (2?)	Rasenfeld	niemieckie	--	Powojenna n. polska wynika zapewne z błędnego odczytania nazwy Rasenfeld jako Rosenfeld (aczkolwiek może taka interpretacja ma jakieś uzasadnienie? Nie dysponuję dokumentacją).
Różnowo	Susz	1	Rosenau	niemieckie	--	Osada Rumunki wydzielona z Różnowa lub powstała po wojnie. Brak jej na przedwojennych mapach.
Rudniki	Susz	5	Liebenbruch	niemieckie (hydronimiczne)	Liwskie Bagno	Wieś leży nad rzeką Liwą (Liebe), której nazwa ma starożytne, pruskie pochodzenie. Wypadałoby ten źródłosłów zachować.
Stawiec	Susz	5	Merinoß	niemieckie (internacjonalizm)	Merynos	Osada (dawny folwark) znajduje się nad jeziorem Merynos (niem. Merinoß-See), którego nazwa pochodzi od nazwy rasy hodowanych tam niegdyś owiec. Nazwę miejscowości należało ustalić konsekwentnie do nazwy jeziora. Jezioro Merynos nosiło również nazwę Olszan (Olszansee), polskiego pochodzenia.
Ulnowo	Susz	1	Faulen	niemieckie	--	Dawniej też: Falewo. 1321 Wulowe - nazwa uważana w literaturze za niemiecką. Spolonizowana jako Ulnowo lub Falewo.
Wądoły	Susz	3	Friedrichsburg	niemieckie	--
Wiśniówek	Susz	3	Weizenfelde	niemieckie	--
Zieleń	Susz	4	Grünhof	niemieckie	Zielony Dwór	U Ceynowy: Zielony Dwór.
Zofiówka	Susz	2	Sophienwalde	niemieckie	--
Żakowice	Susz	2	Schakenbruch	niemieckie	--	Potrzebna informacja, co do genezy członu Schaken- (może być pruski, aczkolwiek prawdopodobnie to nazwisko). Powojenna nazwa polska naśladuje pierwszy człon n. niem. fonetycznie. Dodatkowo, u Leydinga pojawia się wariant Szakowice.
Bajdy	Zalewo	2	Boyden	pruskie	--
Barty	Zalewo	1	Barten	pruskie	--
Bądki	Zalewo	2	Bündtken	pruskie	--	1543 Bundicken.
Bednarzówka	Zalewo	2	Böttchershof	niemieckie	--
Boreczno	Zalewo	6	Schnellwalde	niemieckie	Szniewałd	Przed wojną: Szniewałd. Leyding notuje co prawda Śniegwałd, ale wolę trzymać się formy o przedwojennej tradycji.
Brzeziniak	Zalewo	2	Birkenthal	niemieckie	--
Bukowiec	Zalewo	1	Bukowitz	polskie	--	Oboczna n. niem. Mottitscher Winkel (od miejs. Matyty - p.).
Dajny	Zalewo	2	Deunen	pruskie	--
Dobrzyki	Zalewo	3	Weinsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Wigandesdorf (zlatynizowane Wygando villa [1304]).
Duba	Zalewo	3	Leißnersberg	niemieckie	--	Miejscowość leży nad jeziorem Dauby (niem. Duben-See), którego nazwa ma staropruskie pochodzenie. Nadana po wojnie nazwa Duba nawiązuje do tego faktu, nie jest to jednak historyczna nazwa tej wsi (ta od początku nazywała się Leißnersberg). Nazwę można było ustalić konsekwentnie z nazwą jeziora. Z drugiej strony, można mieć zastrzeżenia, co do polskiej formy nazwy jeziora - ustalono ją jako Dauby, co razi od razu nietypowym dla języka polskiego dyftongiem -au- (ten w przyswojeniach pruskich nazw był często zastępowany przez -u-). Co prawda, nazwa w takiej formie nie jest niemożliwa, ale fakt, że w języku niemieckim nazwa Dauben-See wyewoluowała do Duben-See może sugerować wpływ języka polskiego (Niemcy zwykle zachowują dyftong -au). Oznaczałoby to, że okoliczna ludność nazywała to jezioro Duby (lub podobnie), co nie zostało jednak utrwalone w dokumentach. Wówczas nazwa wsi mogłaby zostać bez zmiany.
Gajdy	Zalewo	2	Goyden	pruskie	--
Girgajny	Zalewo	2	Gergehnen	pruskie	--	1315 Girgeine.
Gubławki	Zalewo	1~2	Gablauken	pruskie	--	ok. 1400 Gubelawken. Chojnacki co prawda podaje Gabławki (opierając się na formie niemieckiej), jednak nie jest to chyba forma oparta na ludowym użyciu. Ostateczna forma Gubławki, nadana przez KUNM, nawiązuje do pierwotnej, pruskiej postaci nazwy (rekonst. *Gubelauks), a więc nie można jej uznać za złą.
Huta Wielka	Zalewo	2?	Albrechtswalde	niemieckie	--	Leyding notuje oboczną n. niem. Groß Hütte. To uzasadniałoby nazwę obecną.
Janiki Małe	Zalewo	2	Klein Hanswalde	niemieckie	--	Patrz niżej.
Janiki Wielkie	Zalewo	2	Groß Hanswalde	niemieckie	--	W XIV w. odnotowana forma Joniken (1375), którą należy uznać za pruską. Stąd powojenna n. polska.
Jaśkowo	Zalewo	1	Jäskendorf	hybryda (pol. + niem.)	--
Jerzwałd	Zalewo	1	Gerswalde	niemieckie	--	Z okolicami Jerzwałdu utożsamia się staropruską nazwę Keysen (1272).
Jezierce	Zalewo	5	Haack	niemieckie	Hak	U Leydinga i w potocznym (obocznym) użyciu: Hak. Jako, że forma ta jest bezpośrednim i dość naturalnym przejęciem n. niem., warto ją wprowadzić w miejsce KUNMowskiego nowotworka.
Karpowo	Zalewo	2	Kerpen	pruskie	--	1286 Kerpow.
Kiemiany	Zalewo	4	Kämmen	pruskie	Kamy	1333 Kemen, obocznie Reynconis (1343). Obie nazwy pruskie. Historyczne, przedwojenne spolszczenie to Kamy, co znajduje potwierdzenie w dokumencie z 1820 i u Leydinga. Po wojnie najwyraźniej przeoczono ten fakt, ustalając nowe spolszczenie Kiemiany. Główna część dawnej wsi dziś nie istnieje. Pozostały jedynie zabudowania kolonii, dziś chyba należące do Dobrzyk.
Koziny	Zalewo	5	Köszen	pruskie	Kiesy	1437 Kesen. Nadana przez KUNM nazwa Koziny raczej nie oddaje w poprawny sposób brzmienia pruskiego oryginału, jest to co najwyżej luźne nawiązanie. Uważam, że trzeba tę nazwę naprostować.
Kupin	Zalewo	2	Kuppen	pruskie	--
Likszany	Zalewo	1	Lixainen	pruskie	--	Pierwotnie: 1343 Juxeyne. Obie nazwy (pierwotna i współczesna) oczywiście o pruskim pochodzeniu. U Leydinga: Liksajny (co bliższe pruskiemu oryginałowi, ale niekoniecznie zgodne z przedwojenną tradycją) - zob. też wieś Liksajny w gm. Miłomłyn (pow. ostródzki).
Matyty	Zalewo	2	Motitten	pruskie	--	1343 Matiten, Mathitin.
Mazanki	Zalewo	5	Mosenz	pruskie	Mazańce	1326 Mosancz, 1326 Masanz, ok. 1400 Mosencze. Nie można uznać formy Mazanki za poprawne spolszczenie tej pruskiej nazwy, ze względu na nieetymologiczny sufiks -ki (w dokumentach konsekwentnie -nz, -ncze itp., nigdy nie było w tej nazwie -k-), stąd moja propozycja, by "naprostować" tę nazwę do postaci Mazańce (por. zwłaszcza do zapisu z 1400). Leydingowa propozycja Mosiądz wydaje mi się zbyt daleko adideowana.
Międzychód	Zalewo	5	Mitteldorf	niemieckie	Luswity	Za pierwotną nazwę tej wsi (a dokładniej terenu, na którym powstała) uważa się pruską nazwę Lusewithe (1358), 1419 Loysewiten. Ustalając powojenną nazwę przeoczono ten fakt albo nie skojarzono tej nazwy z tą konkretną wsią.
Mozgowo	Zalewo	4	Nosewitz	słowiańskie	Nozgowice	Pierwotne zapisy: 1346 Nosgowicz, 1349 Nosgewicz. Nazwa słowiańska. Warta odnotowana jest też zapisana w 1437 forma Nosgowithen, z pewnością spruszczona. Pierwotną słowiańską nazwę rekonstruuje się jako Nozgowice lub Noskowice (pierwsza forma bardziej wynika z zapisków [ale jest trudniejsza do objaśnienia], druga to tradycyjna rekonstrukcja Kętrzyńskiego [która jednak nastręcza problemów fonetycznych]). Z kolei nazwa Mozgowo, utrwalona po wojnie przez KUNM, ale przebąkująca w niektórych przedwojennych opracowaniach wydaje się być wynikiem pomyłki ze wsią Mózgowo w gminie Iława (p. wyżej). Nie jest to więc historyczna nazwa wsi, a utrwalony stary błąd (lub wtórne, sztucznawe spolszczenie n. niem.). Wydaje mi się więc, że warto by powrócić do rekonstrukcji nazwy pierwotnej.
Murawki	Zalewo	3	Wilhelmswalde	niemieckie	--
Nowe Chmielówko	Zalewo	1*~4	Chmelowken	polskie	Chmielówko	Nazwa w latach 1938-45: Försterei Auer. Nie widzę uzasadnienia dla członu Nowe w obecnej nazwie. Nie wynika on z historii, brak go w niemieckiej postaci nazwy. Nie widzę też innej miejscowości, od której mógłby rozróżniać tę osadę. Zdaje się być całkowicie zbyteczny.
Piekło	Zalewo	1	Pieklo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinschnellwalde. Wieś leży nad jeziorem Wajgart (niem. Frauen-See - pierwotnie Waygarth [1470], nazwa pruska). Należy tępić ahistoryczną nazwę "jezioro Piekło".
Polajny	Zalewo	1	Paulehnen	pruskie	--	Pierwotna nazwa pruska: Utrainen, Utreyn (1264-69), Vutraynen (ok. 1270). Dopiero później: Paulin (ok. 1400), Paulein (1543, 79). Nazwa późniejsza prawdopodobnie pochodzi od imienia Paweł, ale jest tworem pruskim (co pokazuje sufiks). Spolszczoną formę Polajny potwierdza spis z 1820 roku.
Pomielin	Zalewo	2	Pomehlen	pruskie	--	Pierwotnie: 1396 Pomenelauken, 1437 Pomelauken. Człon -lauks z czasem wypadł.
Pozorty	Zalewo	1	Posorten	pruskie	--
Półwieś	Zalewo	2	Halbendorf	niemieckie	--	Nazwa w latach 1850-1945: Ebenau. Powód zmiany niejasny.
Rąbity	Zalewo	2	Rombitten	pruskie	--	1499 Rumbithen, Rompyten, Rombiten.
Rucewo	Zalewo	2	Rotzung	pruskie	--	Nazwa ponowiona od n. jeziora (Rucewo Duże i Małe, niem. Groß Rotzung-See i Klein Rotzung-See): 1343 Rutczow, 1375 Ruczowe, Rotczing. Powojenne spolszczenie opiera się na najstarszej pruskiej postaci nazwy, chociaż po wojnie nazwę jeziora notowano też jako Rocąg.
Rudnia	Zalewo	5	Rohden	pruskie	Rodowo	1388 Rudow, 1437 Rodow. Nazwa pruska (por. inne miejscowości o nazwie Rodowo), należało ją oddać wierniej. Przychylam się do w pełni regularnego spolszczenia Rodowo, używanego przez Leydinga.
Sadławki	Zalewo	2	Sadlauken	pruskie	--	1383 Seyduken, 1437 Seduken. Forma z suf. -lauken, -lucken (wskazującym na prus. *lauks) pojawia się w dokumentach od XVIII w., ale musiała istnieć wcześniej.s
Skitławki	Zalewo	2	Skittlauken	pruskie	--	1379 Sketelauken.
Surbajny	Zalewo	2	Sorbehnen	pruskie	--	ok. 1400 Surbayn.
Śliwa	Zalewo	1	Schliewe	pruskie (spolonizowane)	--	1338 Slewen, Slebo.
Tarpno	Zalewo	2	Terpen	pruskie?	--	Potrzebne informacje etymologiczne i zapisy źródłowe. Może nazwa ma coś wspólnego z obecną dzielnicą Grudziądza o tej samej nazwie?
Urowo	Zalewo	2	Auer	pruskie (zniemczone)	--	1346 Uraw.
Wielowieś	Zalewo	3	Dittersdorf	niemieckie	--	U Leydinga Dylewo - czy ma to jakieś uzasadnienie?
Wieprz	Zalewo	1	Weepers	pruskie	--
Witoszewo	Zalewo	6	Kunzendorf	niemieckie	Kończewo	Przed wojną spolszczano nazwę wsi jako Kończewo. Obecna nazwa Witoszewo nie ma uzasadnienia, jest chrztem KUNM. Oprócz nazwy wsi, należy też naprawić nazwę pobliskiego jeziora, które przed wojną nosiło pruską nazwę Klostock-See (hist. Klockstock, co ma związek z prus. klākis - niedźwiedź). Dzisiaj jezioro to nazywa się ahistorycznie "Jeziorem Witoszewskim". Należy koniecznie przywrócić jego prawowitą nazwę w spolszczonej postaci Kłosztok.
Woryty Zalewskie	Zalewo	2*	Woritten	pruskie	(Woryty)	Człon Zalewskie odróżniający w stosunku do wsi Woryty Morąskie (w gm. Morąg, p. tam).
Zatyki	Zalewo	2	Kattern	pruskie lub niemieckie	--	Pierwotnie: Satheken (ok. 1400). Późniejsza nazwa Kattern niejasna - być może pruska, tożsama z nazwą wsi Kojtryny (pow. olsztyński, gm. Biskupiec, p.) lub niemiecka, utworzona od imienia Katarzyna. Przyjęta po wojnie nazwa Zatyki nawiązuje do starszej n. pruskiej, z nieetymologicznym Z- (poprawniej byłoby Satyki, ale niech już zostanie).
Biskupiec	Biskupiec (pow. nowomiejski)	1	Bischofswerder	niemieckie	--	Od 1331 do 1946 miasto. Po II Wojnie Światowej miejscowość straciła prawa miejskie i jak dotąd ich nie odzyskała. Dawniej też: Biskupice. Nieoficjalnie funkcjonuje też nazwa z dookreśleniem: Biskupiec Pomorski (dla odróżnienia od Biskupca w pow. olsztyńskim), taką nazwę nosi też stacja kolejowa.
Piotrowice	Biskupiec (pow. nowomiejski)	1*	Groß Peterwitz	polskie	(Piotrowice Wielkie)	Dawniej też: Piotrowiec Wielki. W użyciu też forma: Piotrowice Duże, w przedwojennej tradycji raczej "Wielkie". Brak dookreślenia jest niekonsekwentny z nazwą wsi Piotrowice Małe (a nie *Piotrowiczki).
Piotrowice Małe	Biskupiec (pow. nowomiejski)	1	Klein Peterwitz	polskie	--	Dawniej też: Piotrowiec Mały.
Podlasek	Biskupiec (pow. nowomiejski)	6	Konradswalde	niemieckie	Konradzwałd	W użyciu także: Podlasek Duży. Nazwa jest chrztem KUNM, oryginalne spolszczenie to Konradzwałd.
Podlasek Mały	Biskupiec (pow. nowomiejski)	5	Louisenthal	niemieckie	Dłużki	Relacyjna nazwa Podlasek Mały jest chrztem KUNM (podobnie jak sama nazwa "Podlasek", do której się odwołuje). Mimo braku przedwojennej tradycji dla tej wsi, nazwa "Podlasek Mały" jest niemożliwa do utrzymania z powodu zmiany nazwy Podlasek na Konradzwałd (p. wyżej), a nazwanie tej miejscowości "Mały Konradzwałd" byłoby ahistoryczne. Z tego powodu zasięgam do notowanej przez Leydinga formy Dłużki, która co prawda nie ma przedwojennej tradycji użycia, ale przynajmniej ma pokrycie w terenie - została utworzona od nazwy jeziora Dłużek (niem. Langer-See albo Dluzik-See).
Słupnica	Biskupiec (pow. nowomiejski)	6	Stangenwalde	niemieckie	Stęgwałd	Przed wojną: Stęgwałd, Stynwałd. Obecna nazwa jest chrztem KUNM.

Powiat ostródzki

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Ostróda	Ostróda (miasto)	1~4	Osterode	niemieckie	(Ostród)	Przed wojną raczej: Ostród (rzad. też Ostródz). Taka forma zdaje się być najpoprawniejsza i zgodna z ludową tradycją. Forma żeńska jest z pewnością wtórna, ale również nie jest obca źródłom przedwojennym, dlatego też jestem sceptyczny, co do zmieniania tej nazwy. Może nie warto kopii kruszyć o jedną literkę (która i tak zdaje się bardzo arbitralna), aczkolwiek forma męska wydaje się zwyczajnie poprawniejsza. Formy Ostrów, Ostrowo, spotykane nierzadko w starej literaturze są raczej życzeniowymi próbami objaśnienia nazwy jako słowiańskiej. Nazwa jest w rzeczywistości niemiecka, prawdopodobnie przeniesiona.
Cierzpięty	Ostróda (miasto)	1	Czerpienten	polskie	--	Nazwa w latach 1902-45: Treuwalde. Dawniej też: Cierpięty. Wymowa gwarowa: Ćyř̥pi̯entï, do Ćyř̥pi̯ent. Dzielnica położona nad jeziorem Smordy (niem. Schmording See), unikać wtórnej nazwy "Jezioro Jakuba"! Znajdująca się w tej okolicy leśniczówka Przylądek jest prawdopodobnie obiektem nowym, brak takiego miejsca na przedwojennych mapach. Nie odpowiada ona położeniem przedwojennej leśniczówce Schießwald.
Zajezierze	Ostróda (miasto)	5	Collishof	niemieckie	Kolisowizna	U Leydinga nazwa Kolisowizna, oddająca źródłosłów oryginału (od nazwiska Collis). Nazwa współczesna jest tworem KUNM. Nie wiem, na ile nazwa tej dzielnicy funkcjonuje w powszechnym użyciu, ale chyba warto ją przypomnieć.
Miłakowo	Miłakowo	4~6	Liebstadt	niemieckie	Libsztat	Przed wojną spolszczenie Libsztat. Nazwę tę można interpretować dwojako - jako pochodzącą od hydronimu Liebe (obecnie pol. Miłakówka), przepływającej przez miasteczko rzeki, której nazwa miałaby się wywodzić z pruskiej bazy hydronimicznej liw- (por. n. miasta Miłomłyn) i brzmieć "Liwa" lub "Liwna". Ta interpretacja nastręcza jednak pewnych problemów - pierwotne zapisy dla tej rzeki to Mildie (1296), Mildio, Mildyge (1314), Milde (1398) (może więc lepszą nazwą spolszczoną byłaby Milda?), a nazwę Liebe spotykamy (w znanych mi zapisach) dopiero w XX w. Całkiem możliwe więc, że to właśnie wtórna n. rzeki wywodzi się od miasta. Zamek i podgrodzie założył tu Konrad von Liebenzell - i to z jego nazwiskiem próbują związać nazwę miasta autorzy NMP. Po wojnie przyjęto sztuczną nazwę Miłakowo (nawiązującą do znaczenia niem. Liebe), krótko po wojnie rozważano też Lubieniewo lub Lubomino (od "lubić, luby").
Miłomłyn	Miłomłyn	1	Liebemühl	niemieckie (hydronimiczne)	--	Dawniej też: Miłomłynek, Liwski Młyn, Liwno, Jominek. Nazwa niemiecka pochodzi od rzeki Liwy (niem. Liebe), nad którą leży miasteczko. Nazwa rzeki jest pruskiego pochodzenia. Ludność mazurska, z powodu adideacji nazwy do niem. Liebe ("miłość"), spolszczyli ją już w XV w. jako Miłomłyn (1462 Milimlin). W gwarze funkcjonuje również zdrobniała forma Miłomłynek (takie zdrobnienia nie są rzadkością - por. Pasym i Pasymek), która dała początek ciekawej, zniekształconej formie Jominek, która obowiązywała krótko po wojnie jako nazwa stacji kolejowej. Z powodu adideacyjnego charakteru ludowego spolszczenia, wielu autorów przed wojną postulowało dla miasta nazwę Liwski Młyn, zachowującą oryginalny, pruski źródłosłów. Jest to jednak sztuczna, "uczoną" poprawka oryginalnego spolszczenia, a nie autentyczna nazwa. Podobnie sztuczna jest forma Liwno, używana w przedwojennych pracach Srokowskiego. Chociaż po wojnie poważnie rozważano wprowadzenie nazwy Liwski Młyn jako oficjalnej, ostatecznie zdecydowano się (moim zdaniem słusznie) na formę oryginalną, ludową. Zapisy gwarowe: Mńiu̯omu̯inek, Mu̯inou̯inek.
Iląg	Miłomłyn (cz. miasta)	4~5	Eylingshöh	hybryda (prus. + niem.)	Ilińsk	Nazwa tej kolonii (dziś należącej do m. Miłomłyna) pochodzi od nazwy jeziora Ilińsk (niem. Eyling-See), dawniej też z niem. sufiksami -walde, -see. Przyjęta po wojnie forma Iląg jest regularnym spolszczeniem pruskiej nazwy jeziora (z typowym sufiksem -ąg), jednak jest niezgodna z tradycją. Jezioro to w polskiej tradycji nazywa się Ilińsk (potocznie też Jelonek, wtórne - unikać!) już od czasów przedwojennych. Nazwę osady należało ustalić konsekwentnie z nazwą jeziora.
Ludwisin	Miłomłyn (cz. miasta)	4	Ludwigsberg	niemieckie	Ludwichowo	Forma Ludwichowo pojawia się w Tece Toruńskiej. Forma obecna jest powojenna - nie wiem, na ile dziś funkcjonuje. Ta część Miłomłyna jest dość wyraźnie odcięta od części miasta.
Przejazd	Miłomłyn (cz. miasta)	5	Sonnenhof	hybryda (prus. + niem.)	Sunie	Pierwotnie: Sunne (1335-39, 1314), Sonne (1371, 1437). Nazwa ta uchodzi za pruską (por. też pruską nazwę wodną Sunia), dopiero później została rozszerzona o niem. sufiks -hof i skojarzona z niem. Sonne "słońce". KUNM, ustalając nazwę Przejazd nie wziął tego faktu pod uwagę. Nie wiem, na ile nazwa tej części Miłomłyna (dawniej osobnej wsi) dziś funkcjonuje (czy istnieje potrzeba dzielenia tak niewielkiego miasta?), jednak utrwala ją położona tam ulica Przejazdowa.
Wydmuch	Miłomłyn (cz. miasta)	5	Karlshof	niemieckie	Karolewo	U Leydinga Karolowo (co poprawiam na -ewo, co jest bardziej zgodne z lokalną polską toponimią), wydaje się to lepsze od obowiązującego (tylko czy faktycznie używanego?) nowotworka. Ponadto, w powojennym potocznym użyciu zanotowany wariant Karolinek.
Zacisze	Miłomłyn (cz. miasta)	6	Liebrode	niemieckie	Liproda	Przed wojną nazwę tej wsi (obecnie części Miłomłyna) spolszczano jako Libroda, Liproda.
Zatoka	Miłomłyn (cz. miasta)	3	Emilienthal	niemieckie	--
Morąg	Morąg	1	Mohrungen	pruskie	--
Bartki	Dąbrówno	1	Bardtken	polskie	--	Pierwotnie: 1365 Weisbuthen, nazwa pruska.
Brzeźno Mazurskie	Dąbrówno	1*	Bergling	pruskie	(Brzeźno)	Nazwa pochodzi od jeziora Brzeźno (niem. Bergling-See, 1354 Birkeling), którego nazwa jest pochodzenia pruskiego, adideowaną do niem. Birke, co dało początek nazwie polskiej. Formy pol. i niem. współistnieją od bardzo dawna (por. 1397 Brysin, 1419 Brisen). Forma gwarowa: Bžeźno / Bʳ'ežno.
Dąbrowa	Dąbrówno	1	Dombrowa	polskie	--	Nazwa w latach 1881-1945: Reinshof. Również jako Dąbrowo.
Dąbrówno	Dąbrówno	1	Gilgenburg	hybryda (prus. + niem.)	--	Do 1946 miasto, obecnie wieś gminna. Nazwa niem. jest hybrydą, której pierwszy człon pochodzi od prus. ilgs "długi" (1316 Ilieburg, 1325 Ilgenburgk), stąd też nazwa pobliskiego Elgnowa (p. niżej). Niezwiązana nazwa polska, znana już od XIV w. (1343 Dameraw, 1410 Dambrowno), pochodzi od pobliskich jezior Dąbrowa Mała i Wielka.
Elgnowo	Dąbrówno	1	Elgenau	pruskie (hybryda?)	--	Pierwotnie: 1350 Ilgelauken, 1350 Ylgelauken. Z czasem prus. sufiks -lauks został zastąpiony (niemieckim?) -au.
Fiugajki	Dąbrówno	1	Fiugaiken	pruskie	--	Dawniej też: Figajki.
Gardyny	Dąbrówno	1	Gardienen	pruskie	--	Również niem. Groß Gardienen. Przysiółek Klein Gardienen (pol. powoj. Gardynki, aczkolwiek nazwa używana ludowo to Niziny) dziś nie istnieje jako samodzielny byt. Forma gwarowa: Gardinï Duž́e.
Jabłonowo	Dąbrówno	1	Jablonowo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dreililien.
Jagodziny	Dąbrówno	6	Ketzwalde	niemieckie (osobowe)	Kiecwałd	Przed wojną (i w gwarze): Kiecwałd (Kecwałd) lub Klecwałd (od pierwotnej formy niem. Kletzenwalde). Nazwa ta pochodzi od n. os. Klec, słowiańskiego pochodzenia (ale była znana również prusom). Powojenna n. Jagodziny jest sztuczna, nieuzasadniona. Forma gwarowa: Kecfau̯t, -da.
Jakubowo	Dąbrówno	1	Jacubowo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wellhausen.
Kalbornia	Dąbrówno	1~4	Kahlborn	niemieckie	(Kalborno)	Przed wojną: Kalborno, taką formę też przyjęto oficjalnie. Obecna forma Kalbornia jest wynikiem zniekształcenia (zapewne ludowego, naturalnego - w gwarze zaśw. Kalborńa). Można by rozważyć powrót do historycznej formy.
Leszcz	Dąbrówno	1	Heeselicht	niemieckie	--	Nazwa wsi (zarówno niem. jak i pol.) przeniesiona od miejscowości Leszcz pod Toruniem. Forma gwarowa: Lėš́č́ / Lïš́č́.
Lewałd Wielki	Dąbrówno	1	Groß Lehwalde	niemieckie (hybryda?)	--	1414 Lebenwald - prawdopodobnie nazwa niemiecka, chociaż Biolik opowiada się za prus. pochodzeniem członu pierwszego. Forma gwarowa: Levau̯t, -da. Zob. też: Okrągłe (dawn. Lewałd Mały).
Łogdowo	Dąbrówno	1	Logdau	pruskie	--	Dawniej też: Łobdowo. Pierwotne zapisy: 1407, 1411 Lobdow.
Marwałd	Dąbrówno	1	Marwalde	niemieckie	--	1407 Marienwald.
Odmy	Dąbrówno	1	Odmy	polskie	--
Okrągłe	Dąbrówno	4~6	Klein Lehwalde	niemieckie (hybryda?)	Lewałd Mały	Przed wojną: Lewałd Mały. Formę Okrągłe (pochodzącą od pobliskiego jeziora zwanego Okrąg lub Okrągłe), a także niem. formę Okrongeln podaje co prawda Leyding, ale nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia przedwojennego. Lepiej wrócić do tradycyjnej formy Lewałd Mały, zwłaszcza że istnieje też Lewałd Wielki (p. wyżej).
Osiekowo	Dąbrówno	1	Oschekau	polskie	--
Ostrowite	Dąbrówno	1	Ostrowitt	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Osterwitt.
Pląchawy	Dąbrówno	1	Plonchau	słowiańskie (przeniesione)	--	1368 Plengau, Plenigau. Nazwa uważana za przeniesioną przez osadników z Ziemi Chełmińskiej.
Samin	Dąbrówno	1	Seemen	pruskie	--	1365, 1416 Semen. Nazwa pruska, wg autorów NMP ponowiona od hydronimu (strumyk Saminiec, 1321 Samnicz). Gwarowo: Saḿńin, Sańin.
Saminek	Dąbrówno	6	Schönwäldchen	niemieckie	Szuwałdek	Nazwa niemiecka, spolszczona jako Szuwałdek (rzadziej: Szynwałdzik). Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej wsi Samin (prus. pochodzenia) jest tworem sztucznym, wprowadzonym przez KUNM. Gwarowo: Šuvau̯dek (do Šuvau̯tka).
Stare Miasto	Dąbrówno	1	Altstadt	niemieckie	--
Tułodziad	Dąbrówno	1	Taulensee	pruskie	--	1328 Tulenseitz, 1399 Tawelsehe. Nazwa pruskiego pochodzenia, polska wersja przejęta bezpośrednio z pruskiego. Gwarowo: Tuu̯oǯ́at (Loc. Tuu̯oǯ́eǯ́e).
Wądzyn	Dąbrówno	1	Wansen	słowiańskie (przeniesione)	--	Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Brodnickiej (wieś Wądzyn w obecnej gm. Bobrowo).
Wierzbica	Dąbrówno	6	Vierzighufen	niemieckie	Wierzgub	Przed wojną: Wierzgub, Wierzkup. Dzisiejsza forma bez uzasadnienia.
Dąbrowo	Grunwald	1	Dombrowo	polskie	--	Nazwa w latach 1877-45: Heinrichswalde. Dawniej też: Dąbrowa (r. nijaki wtórny)
Domkowo	Grunwald	1	Domkau	polskie	--	Pierwotnie: Dąbkowo (1335 Dombkau).
Dylewko	Grunwald	6	Elisenhof	niemieckie	Elizowo	W Tece Toruńskiej jako Elizowewo (sic), co jest prawdopodobnie błędem lub kontaminacją równoległych form *Elizowo i *Elizewo. Jest to jedyny znany mi przypadek przedwojennej polskiej tradycji dla tej miejscowości. Nazwa Dylewko, nawiązująca do pobliskiego Dylewa (p. niżej) jest tworem KUNM. Nie znajduję też żadnego wcześniejszego potwierdzenia dla Leydingowej formy Dylewski Folwark. Co ciekawe, w Tece Toruńskiej pojawia się również miejscowość o polskiej nazwie Dylewko. Jej niemiecka nazwa to Geiershau. Dziś ta miejscowość nie istnieje, nie udało mi się nawet zlokalizować jej dokładnego położenia (brak na przedwojennych niemieckich mapach). Prawdopodobnie jest to jednak tylko czysty zbieg okoliczności.
Dylewo	Grunwald	1	Döhlau	niemieckie	--	Pierwotnie: 1328 Sickerin, 1334 Sickerinen, 1335 Sickerinenwangen. Jest to nazwa prus. pola osadniczego, na którym powstało Dylewo i sąsiednie Szczepankowo (p. niżej).
Frygnowo	Grunwald	1	Frögenau	niemieckie	--	Pierwotnie: Freudenau (1335).
Gierzwałd	Grunwald	1	Geierswalde	niemieckie	--	Siedziba gminy Grunwald (która swoją nazwę zawdzięcza chyba tylko historycznemu znaczeniu Grunwaldu). Forma gwarowa: Geřvau̯t, -du.
Glądy	Grunwald	1	Glanden	pruskie	--	Forma gwarowa: Glondï / Glundï, -duf.
Góry Lubiańskie	Grunwald	1*	Gurry	polskie	(Góry)	Nazwa w latach 1877-1945: Weißberg.
Grabiczki	Grunwald	1	Grabitzken	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Geierseck. Nazwa pochodzi od pobliskiej rzeczki Grabiczka (niem. Grabitscheck, w czasach hitl. Schildecker Bach), której nazwa jest prawdopodobnie spolonizowaną nazwą pruską (1325 Grebiske). Forma gwarowa: Grabïček, -čka.
Grunwald	Grunwald	1	Grünfelde	niemieckie	--	Dawniej też: Grunwałd, Grywałd, Zielone Pole. Taką, a nie inną formę tej nazwy zawdzięczamy historykom, którzy używali jej w kontekście Bitwy pod Grunwaldem. Po wojnie KUNM uszanował tę tradycję, uważając nazwę Grunwald (która w każdym innym przypadku byłaby pewnie uznana za nieakceptowalną) za pomnik bitwy. Dlatego też, mimo istnienia bardziej spolszczonych wariantów (Grywałd - nazwa używana gwarowo, Zielone Pole - dosłowne tłumaczenie, używane przez miejscowych Mazurów w XV w., utrwalone w dokumencie z 1410 r.), wybrano właśnie tę formę. W niem. zachodziło wahanie między Grünfelde i Grünwalde, co sprawia że nazwę tę można interpretować dwojako ("Zielone Pole" lub "Zielony Las"). Ostatecznie w jęz. niemieckim ustaliło się to pierwsze znaczenie, ale w polskiej świadomości funkcjonuje raczej to drugie. Na tłumaczeniu "zielony las" opiera się również sztuczna litewska nazwa Žalgiris, stworzona przez litewskich historyków. Forma gwarowa: Grïvau̯t / Grïvou̯t, -da.
Jędrychowo	Grunwald	2	Heinrichau	niemieckie	--
Kalwa	Grunwald	1	Kalwa	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleintal.
Kiersztanowo	Grunwald	1	Groß Kirsteinsdorf	niemieckie	--	Spolszczenie znane już w XVI w. (1520 Kiersthanow). Forma gwarowa: Kirštanovo / Keṛ̌tånovo.
Kiersztanówko	Grunwald	1	Klein Kirsteinsdorf	niemieckie	--	Patrz wyżej.
Kitnowo	Grunwald	1	Kittnau	pruskie	--	1335 Kientenaw. Nazwa genetycznie pruska, przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Kitnowo w gm. Gruta) przez założyciela wsi, Piotra Kitnowskiego (von Kientenau).
Korsztyn	Grunwald	1	Korstein	niemieckie (tłum z prus.)	--	Pierwotnie: 1370 Trumbstab (prus. Trumpstabs = "krótki kamień"), nazwa przetłumaczona na niemiecki jako Kurzstein (dolnoniem. Kortstein), ostatecznie Korstein. Forma polska przejęta z niem. Forma gwarowa: Kåřtïn.
Lipowa Góra	Grunwald	1	Lindenberg	niemieckie	--
Lubian	Grunwald	1	Groß Lauben	pruskie	--	1414 Lawban. Nazwa pruska. Forma gwarowa: U̯ubźan / U̯ubi̯an.
Lubianek	Grunwald	1	Klein Lauben	pruskie	--	Patrz wyżej.
Łącko	Grunwald	6	Fritzchen	niemieckie	Frycki	U Chojnackiego Frycki, u Leydinga Fryczkowo. Obecna nazwa bez uzasadnienia.
Łodwigowo	Grunwald	1	Ludwigsdorf	niemieckie	--	Forma gwarowa: U̯oʒ́igovo.
Marcinkowo	Grunwald	1	Mertensdorf	niemieckie	--
Mielno	Grunwald	1	Mühlen	pruskie (zniemczone)	--	Nazwa ponowiona od nazwy jeziora Mielno (1321 Milen, 1328 Melyn), pruskiego pochodzenia. Forma gwarowa: Ńelno.
Omin	Grunwald	4	Ohmen	pruskie	Uminy	Nazwa miejscowa ponowiona z nazwy dwu pobliskich jeziór Omin Wielki i Mały (niem. Groß, Klein Ohmen See), pruskiego pochodzenia. Ustalona przez KUNM forma Omin, chociaż spolszcza nazwę oryginalną, kłóci się z przedwojenną polską tradycją. W Tece Toruńskiej pojawia się forma Uniny (gdzie -ni- to z pewnością gwarowy refleks -mi-), ponadto w SGKP pojawia się forma Omen (w kontekście jeziora).
Pacółtowo	Grunwald	1	Groß Pötzdorf	niemieckie	--	Pierwotnie Petzoldsdorf, stąd spolszczenie (znane już w XVI w.).
Pacółtówko	Grunwald	1	Klein Pötzdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Małe Pacółtowo, Krzyżówki. Patrz też wyżej.
Rychnowo	Grunwald	1	Reichenau	niemieckie	--	Gwarowo: Rixnovo.m
Rychnowska Wola	Grunwald	1	Sophienthal	niemieckie	--	Dawniej też: Zofia. W polskiej tradycji ludowej nazwa relacyjna, niezwiązana z n. niemiecką (obocznie istniała jednak adaptacja n. niem. w postaci Zofia, zarejestrowana w spisie z 1820 r.).
Rzepki	Grunwald	1	Rzepken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Geierskreutz.
Stębark	Grunwald	1	Tannenberg	niemieckie	(Stembark)	Przed wojną raczej w grafii Stembark (nagłosowe S- jest wynikiem absorpcji przyimka "z"). Istniała też forma Sztymbark (zapewne bliższa wymowie gwarowej). Oprócz tego, Zarański (a za nim Leyding) podaje również formę Ruda, której pochodzenia jednak (ani autentyczności) nie udało mi się ustalić. W niemieckiej oraz zachodnioeuropejskiej historiografii, Bitwa pod Grunwaldem z 1410 r. znana jest jako Bitwa pod Tannenbergiem (Stębarkiem). W rzeczywistości odbyła się ona na polach pomiędzy tymi dwiema miejscowościami. Błędne jest więc stwierdzenie, że Grunwald i Tannenberg to ta sama miejscowość.
Szczepankowo	Grunwald	1	Steffenswalde	niemieckie	--	Wieś powstała na pruskim polu Sickerin (1328), podobnie jak pobliskie Dylewo (p. wyżej).
Tymawa	Grunwald	1	Thymau	pruskie	--	1360 Thimaw, 1450 Tymaw, 1585 Tieme. Nazwa przeniesiona z okolic Iławy.
Ulnowo	Grunwald	1	Faulen	niemieckie (przeniesione)	--	1328 Vulen, Vaulinbruche (Faulenbruch). Nazwa uważana za przeniesioną z Ulnowa pod Suszem (p. tam).
Wróble	Grunwald	1	Wrobbeln	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Geiershof.
Zapieka	Grunwald	1	Kaulbruch	niemieckie	--	Dawniej też: Kolbrych, Sapieha (?) Nazwa pol. Zapieka jest nazwą starszą, oryginalną. W spisie z 1820 pojawia się jako Sapieha - może to błąd?
Zybułtowo	Grunwald	1	Seewalde	niemieckie	--	Pierwotnie: Sieboldsdorf (również bez członu -dorf: 1336 Seyboldth, 1414 Zybold), stąd nazwa polska.
Białka	Łukta	5	Gehlfeld	hybryda (prus. + niem.)	Gil	Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Gil (niem. Gehl See, 1331 Geile). Ustalona po wojnie nazwa Białka, motywowana przez prus. gaīls - "biały" (czy słusznie?), łamie zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy (chyba, że istnieje taka tradycja), a ponadto jest niekonsekwentna z nazwą jeziora. Motywem ustalenia takiej nazwy mogła być chęć odróżnienia od wsi Gil Wielki i Mały w gm. Miłomłyn (p. niżej). Priorytetem powinno być jednak zachowywanie nazw o pruskim pochodzeniu.
Dąg	Łukta	1	Dungen	pruskie	--	Forma gwarowa: Duŋk, -ga.
Dragolice	Łukta	1	Draglitz	pruskie	--	Pierwotnie: Oppyn (1349). Później: Dragildorf (1397), Dragelis (1554). Dawniej też: Dragule.
Florczaki	Łukta	5	Eckersdorf	niemieckie	Ekartowo	U Leydinga (w erracie) i w potocznym użyciu krótko po wojnie: Ekartowo. Taka nazwa wydaje się być sensowniejsza, niż obowiązująca forma Florczaki, która jest nieuzasadnionym "potworkiem językowym". W pobliżu wsi znajdowała się pruska osada o nazwie Cockstadt (1448), Kuxethen (1578). Trudno tę nazwę jednak utożsamiać bezpośrednio z tą wsią.
Ględy	Łukta	1	Gallinden	pruskie	--	1345 Galindien. Dawniej też: Galindy. Nazwa nawiązuje do pruskiego plemienia Galindów.
Kojdy	Łukta	1	Koiden	pruskie	--	1376 Koyde.
Komorowo	Łukta	4	Kämmersdorf	niemieckie	Kamajzy	Wieś pierwotnie nosiła kilka nazw: 1354 Kemmen alias Cimmerdorf, 1402-08 Clausennendorf, 1543 Plaudenick, Polbenick, Clausennen. Nazwy Clausennen(dorf) i Plaudenick/Polbenick są pruskiego pochodzenia. Chociaż powojenna nazwa Komorowo oddaje znaczenie n. niem., to Barczewski podaje ludową n. pol. jako Kamajzy i tę przedwojenną tradycję należałoby uszanować.
Kotkowo	Łukta	2	Katzendorf	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Hannolsdorf (1402-08).
Kozia Góra	Łukta	1	Ziegenberg	niemieckie	--	Nazwa w latach 1926-45: Schönhausen. Potoczny wariant niem. (przed 1926): Koseberg (hybryda pol. + niem.).
Lusajny	Łukta	4	Luzeinen	pruskie	Lucejny	Niem. też Groß Luzeinen (dla odróżnienia od Klein Luzeinen - ob. Lusajny Małe w gm. Morąg [p. niżej]) 1433 Luzeinen, 1448 Lucyn, 1493 Lucien. Ustalona forma Lusajny jest niezgodna z przedwojenną polską tradycją. Teka Toruńska podaje Lucejny, co jest również częściowo zgodne z przekazem Leydinga (który podaje niekonsekwentnie Locajny, ale Lucejny Małe).
Łukta	Łukta	1	Locken	pruskie	--	Pierwotnie: Lucten (1348, 1352, 1384). Ludowa forma spolszczona przejęta bezpośrednio z pruskiego. Gwarowo: U̯ukta, Ukta.
Markuszewo	Łukta	1	Markuschöwen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Markushöfen. Dawniej też: Markuszewskie (?)
Maronie	Łukta	5	Magergut	niemieckie	Wojsiny	Wieś nosiła w historii wiele nazw: Magergut alias Dietrichswalde (1347), Woysyn (1359), Woyssin (1359), Grasy (1472), Grassie (1448). Cztery ostatnie zapisy (dwie nazwy) są pochodzenia pruskiego. Nadana po wojnie nazwa Maronie (u Leydinga i w potocznym użyciu: Maroń) zdaje się być nawiązaniem do nazwy jeziora Marąg (pruskiego pochodzenia), nad którym leży wieś. Nie jest to jednak nazwa umotywowana historycznie. Należałoby więc nawiązać do jednej z historycznych form pruskich. W powojennym użyciu istniała też forma Chudy Dwór (dosłowne tłumaczenie n. niem., aczkolwiek oparte na adideacji - Mager to w tym wypadku nazwisko). Dzisiaj tym mianem określa się nieoficjalny przysiółek, wydzielony z tej wsi.
Molza	Łukta	1	Moldsen	pruskie	--	1361 Mulsen, Mulsin. Nazwa pruska, obocznie (w XIV-XV w.) funkcjonowała n. Sandirs (1349), Sandirsdorf (1402/08), pochodząca od pruskiej n. os.
Mostkowo	Łukta	1	Brückendorf	niemieckie	--	Popegeerowska osada Gucin sztucznie wydzielona z Mostkowa.
Niedźwiady	Łukta	4	Bärenwinkel	niemieckie	Barenwynkiel	Teka Toruńska notuję formę Barenwynkiel (-kla), którą ze względu na ruchome "e" należy uznać za spolszczoną. Nazwa powojenna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest bez tradycji.
Nowaczyzna	Łukta	2	Neumannsruh	niemieckie	--
Orlik	Łukta	4	Adlersbude	niemieckie	Orłowa Buda	W Tece Toruńskiej (a także powojennym potocznym użyciu) dosłowne tłumaczenie. Dzisiejsza forma jest tworem KUNM.
Pelnik	Łukta	1	Pulfnick	pruskie	--	1450 Pylwenig, 1577 Belwenick. Dawniej też: Pielownik (nazwa podawana w Tece Toruńskiej jako starsza, ponadto jest bliższa pruskiemu oryginałowi).
Plichta	Łukta	1	Plichten	polskie (osobowe)	--
Pupki	Łukta	1	Pupken	pruskie	--
Ramoty	Łukta	1	Ramten	pruskie	--	1374 Ramothen. Dawniej też: (Stare) Ramty. Po niem. również jako Alt Ramten.
Nowe Ramoty	Łukta	1	Neu Ramten	pruskie	--	Oboczna n. niem. Braxeinswalde. Pierwszym właścicielem wsi był Fabian von Braxein. Dawniej też: Nowe Ramty (p. wyżej ramoty).
Skwary	Łukta	6	Klein Eisings	pruskie	Isąg Mały	Oryginalna nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Isąg (pruskiego pochodzenia). Powojenna nazwa "Skwary" jest sztucznym tworem KUNM, nie tylko zacierającym pruskie pochodzenie oryginału, ale także niezgodnym z wcześniejszą polską tradycją (zaświadczoną w Tece Toruńskiej M. Giersza).
Sobno	Łukta	4	Sooben	pruskie	Coby	Nazwa ustalona po wojnie oczywiście odzwierciedla pruską n. oryginalną, ale w źródłach przedwojennych (Barczewski, Giersz) pojawia się ludowa forma Coby.
Spórka	Łukta	1~4	Sporken	pruskie	(Spórki)	Przed wojną raczej w l. mnogiej: Spórki, Sporki.
Strzałkowo	Łukta	6	Hinzbruch	niemieckie	Hyncbruch	Forma spolszczona z Teki Toruńskiej.
Swojki	Łukta	2	Schwoiken	pruskie?	--	Pierwotnie: Sclodien (1422)?
Szeląg	Łukta	2 (1?)	Eckschilling	hybryda (niem. + prus.)	--	Nazwa leśniczówki pochodzi od n. jeziora Szeląg (niem. Schilling-See), pruskiego pochodzenia. Pierwotnie była tożsama z nazwą wodną (1700 Schiling), potem pojawił się przedrostek Eck-.
Tabórz	Łukta	1	Taberbrück	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Taborek. Nazwa wsi pochodzi od n. jeziora Tabórz (niem. Taber See), pruskiego pochodzenia (1331 Tobar, 1349 Tabar). Nazwa ta powinna być traktowana jako rodzaj żeński, o czym świadczy odmiana Tabórz - Taborzy, używana w Tece Toruńskiej.
Trokajny	Łukta	4?	Trukeinen	pruskie	Trukajny (?)	1402-08 Traykoyne. W polskiej tradycji przedwojennej raczej Trukajny. Może warto by to naprostować?
Worliny	Łukta	1	Worleinen	pruskie	--	1342 Worlyne.
Wynki	Łukta	1	Wönicken	pruskie	--	1540 Wenycken Dawniej też: Winki (tak w Tece Toruńskiej).
Zajączkowo	Łukta	4	Falkenstein	niemieckie	Zajączki	Oboczna n. niem. Hasenberg, stąd przedwojenne spolszczenie Zajączki. Po wojnie zmodyfikowano ją do postaci Zajączkowo, zapewne w celu odróżnienia od wsi Zajączki w gm. Ostróda (p. tam). Nie jest to wciąż jednak forma mająca przedwojenne korzenie. Może więc zamiast tego można by wykorzystać dookreślenie? U Leydinga są to Zajączki Łukciańskie.
Bagnity	Małdyty	2	Bagnitten	pruskie	--	1353 Begonithen
Bartno	Małdyty	2	Reichbarten	hybryda (niem. + prus.)	--	1401 Barthen, 1404 Bartin. Nazwa prawdopodobnie pruska (chociaż nie dysponuję informacjami etym.), od XVI w. rozszerzona o niem. człon Reich-. Obecna nazwa polska spolszcza formę pierwotną (chociaż może wierniejsza zapiskom byłaby forma Barcin). Ponadto, z miejscowością tą utożsamia się obecnie prus. nazwę Surkapurn (1315). Nazwę tę dawniej błędnie odnoszono do wsi Słonecznik w obecnej gm. Morąg (stąd u Leydinga i krótko po wojnie wieś owa nosi nazwę Sorkobór, co jest dość nieudolnym spolszczeniem formy Surkapurn). Prawdopodobnie więc mamy do czynienia ze starą wsią, o dwóch różnych nazwach pruskich.
Budwity	Małdyty	2	Bauditten	pruskie	--	1302-06 Buditien, Budithen. Jeśli 1354 Baudewiten należy tutaj (tak jak podaje Leyding), to uzasadniałoby -w- w powojennym spolszczeniu.
Budyty	Małdyty	2	Boditten	pruskie	--
Czulpa	Małdyty	1?	Zölp	pruskie	--	Leyding przytacza zapis Czulpa jako źródłowy.
Dobrocin	Małdyty	3	Groß Bestendorf	niemieckie	--
Drynki	Małdyty	2	Drenken	pruskie	--	1304 Drinken.
Dziśnity	Małdyty	2	Dosnitten	pruskie	--	1367 Desynithen, 1369 Disnyten.
Fiugajki	Małdyty	1	Figaiken	pruskie	--
Gizajny	Małdyty	2	Gischainen	pruskie	--	1376 Gysyein, Geysyein.
Ględy	Małdyty	2~5	Gallinden	pruskie	Galindy (?)	Nazwa pruskiego pochodzenia, nawiązująca do n. plemiennej Galindów. Po wojnie spolszczona jako Ględy, per analogiam do wsi koło Łukty. Jednak, wobec braku jednoznacznej polskiej tradycji, może można było się pokusić o bardziej dokładne spolszczenie, lepiej oddające źródłosłów oryginału (Chojnacki podaje Galindia, ale to raczej sztuczność)?
Gumniska Małe	Małdyty	3	Klein Rüppertswalde	niemieckie	--
Gumniska Wielkie	Małdyty	3	Groß Rüppertswalde	niemieckie	--
Jarnołtowo	Małdyty	2	Groß Arnsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Arnoldisdorf (ok. 1308).
Jarnołtówko	Małdyty	2	Klein Arnsdorf	niemieckie	--	Patrz wyżej.
Kadzie	Małdyty	1	Kadzie	polskie	--	Nazwa w latach 1868-1945: Eichhorst.
Kanty	Małdyty	2	Groß Kanten	pruskie	--	Do 2010 oficjalnie Kęty.
Karczemka	Małdyty	3	Hoffnungsmühle	niemieckie	--
Kiełkuty	Małdyty	5	Kelken	pruskie	Kiełkuły	Dawniej dwie wsi: Stare i Nowe Kiełkuty (niem. Alt, Neu Kelken). 1359 Kellekullen, 1427 Kellekolle Obowiązująca forma Kiełkuty jest wynikiem jakiegoś fatalnego błędu lub przeinaczenia (prawdopodobnie zasugerowano się Kiejkutami pod Szczytnem) - daje ona mylne wrażenie, jakoby nazwa ta należała do nazw bałtyckich z sufiksem -utai (-uty), co w tym wypadku nie jest prawdą. Poprawną etymologicznie formę Kiełkuły notuje Leyding i uważam, że należałoby do niej powrócić. Ponadto, istnieje zapis Kellikuli z 1411-19, jakby ze spolszczoną końcówką. Może więc faktycznie istniała kiedyś spolszczona wersja *Kiełkuły lub *Kielikuły?
Klonowy Dwór	Małdyty	3	Höfen	niemieckie	--	Biorąc pod uwagę n. niem., nie prościej byłoby Dwory (lub Dwórzno)? Po co tak komplikować nazwy?
Koszajny	Małdyty	2	Koschainen	pruskie	--	1271-76 Kusieyns, 1386 Kusieyn. Oboczna n. pruska: Pallawiten (1271-76) - przejęta od pobliskiej osady Połowite.
Kozia Wólka	Małdyty	1?	Klein Bestendorf	niemieckie	--	Oboczna nazwa (podawana w spisie z 1820): Kosse Wolle. Z pewnością jest to pol. Kozia Wólka lub Kozia Wola - trudno dziś chyba tego dociec.
Kreki	Małdyty	2	Kröken	pruskie	--	1315 Crekin, 1321 Kreken.
Leszczynka Mała	Małdyty	5	Gut Linkenau	pruskie	Linkówko	Niem. też Klein Linkenau (tak u Leydinga, może to błąd?). Po więcej wyjaśnień patrz niżej: Linki. Mimo zmiany "Leszczynka" na "Linki", nazwa "Leszczynka Mała" pozostała.
Leśnica	Małdyty	4	Freiwalde	niemieckie	Frywałd
Linki	Małdyty	5	Linkenau	pruskie	Linkowo	Niem. też Groß Linkenau (tak u Leydinga, może to błąd?). Nazwa niem. Linkenau (1417 Linkenaw, Lynkenaw) uchodzi za staropruską. Po wojnie zastąpiono ją ahistoryczną formą Leszczynka, co następnie (kiedy?) uległo zmianie na Linki (choć można gdzieniegdzie spotkać się z informacją, jakoby Leszczynka i Linki były dwiema różnymi miejscowościami - albo jest to błąd, albo wieś była przez pewien czas podzielona). Forma Linki, chociaż zachowuje rdzeń oryginału, niedokładnie oddaje strukturę nazwy pruskiej. Uważam, że najlepiej byłoby nazwę "Linki" zmienić na Linkowo, a nazwę sąsiedniej wsi "Leszczynka Mała" (która, w przeciwieństwie do większej bliźniaczki, nie zmieniła nazwy) na Linkówko, tworząc przy tym prosty dublet nazewniczy (podobnie jest u Leydinga: Lęgowo i Lęgówko, co jednak wydaje mi się zbytnim spolszczeniem fonetycznym).
Małdyty	Małdyty	2	Maldeuthen	pruskie	--	1350 Maudithen, 1543 Maldeyten.
Naswity	Małdyty	2	Naasewitt	pruskie	--	Również spotykana forma: Naświty (nieurzędowa, ale zapewne używana w mowie).
Niedźwiada	Małdyty	5	Glocken	pruskie	Kłoki	1334 Cloken. Nazwa pochodzenia staropruskiego, od klākis - "niedźwiedź". Tak więc, nazwa powojenna oddaje znaczenie n. oryginalnej, ale łamie zasadę, aby nazw pruskich nie tłumaczyć. Należało ją spolszczyć fonetycznie.
Pleśno	Małdyty	2	Plößen	pruskie	--	1374 Plesen; ok. 1400 Pelesen, Pellesin.
Plękity	Małdyty	2	Plenkitten	pruskie	--
Połowite	Małdyty	2	Pollwitten	pruskie	--	ok. 1400 Palwyten, Pollewiten, 1419 Polowiten. Systematyczniejsze byłoby spolszczenie Połowity, ale wobec braku tradycji niech już będzie, jak jest.
Rybaki	Małdyty	2	Fischerbuden	pruskie	--
Sambród	Małdyty	4	Samrodt	pruskie	Zamroty	1297 Zambre, 1319 Sambrad, 133 Sambrade. Chociaż powojenna forma Sambród dobrze spolszcza oryginalną pruską nazwę, to jednak autentycznym spolszczeniem, używanym w ludowej twórczości (m.in. u Kolberga) są Zamroty. Zawsze w takich przypadkach trzymam się zasady, że ludowa tradycja powinna być na pierwszym miejscu.
Sambród Mały	Małdyty	4	Klein Samrodt	pruskie	Zamroty Małe	Patrz wyżej.
Sarna	Małdyty	2	Rehberg	niemieckie	--
Sasiny	Małdyty	2	Sassen	pruskie	--	1315 Sasne, 1350 Zossin, ok. 1400 Sassenen, Sasnen. W pobliżu wsi znajduje się jezioro zwane Sasiny lub Tolin (niem. Sassener See, 1315 Tolim, 1334 Tullynen). Nazwa Tolin pierwotniejsza i to jej lepiej używać (nazwa Sasiny, chociaż również pruska, jest już wtórnym ponowieniem n. miejscowej).
Smolno	Małdyty	5	Schmolehnen	pruskie	Smolajny	ok. 1399 Smaleyn. Nazwa pruska, po wojnie oddana niedokładnie.
Sople	Małdyty	2	Zöpel	pruskie	--	ok. 1400 Sopelyn, Soplyn; 1419 Sopelen.
Surzyki Małe	Małdyty	2	Klein Sauerken	pruskie	--
Surzyki Wielkie	Małdyty	2	Groß Sauerken	pruskie	--	1304 Suriken, 1348 Surcken.
Szymonowo	Małdyty	2	Groß Simnau	pruskie?	--	Przydała by się dokumentacja i informacje etymologiczne (Leyding podaje jedynie formę źródłową Symenaw, bez daty [jak ma w zwyczaju]). Może jest to jakaś adideowana nazwa pruska? Niemniej, forma Szymonowo zdaje się być dość naturalnym spolszczeniem formy niemieckiej.
Szymonówko	Małdyty	2	Klein Simnau	pruskie?	--	Patrz wyżej.
Wielki Dwór	Małdyty	5	Ankern	pruskie	Ankry	Nazwa pruskiego pochodzenia, zniweczona po wojnie. Leyding podaje spolszczoną formę Ankry, całkowicie intuicyjną.
Wilamowo	Małdyty	1	Groß Wilmsdorf	niemieckie	--
Wilamówko	Małdyty	1	Klein Wilmsdorf	niemieckie	--
Wodziany	Małdyty	2	Wodigehnen	pruskie	--	1350 Wodieyn.
Zalesie	Małdyty	3	Pfalsdorf	niemieckie	--
Zajezierze	Małdyty	3	Seegertswalde	niemieckie	--
Zduny	Małdyty	3	Bürgerhöfen	niemieckie	--	U Leydinga obocznie jako Miejska Wola - warte wprowadzenia? Dokładniejszym tłumaczeniem byłby "Miejski Dwór".
Bieniasze	Miłakowo	5	Banners	niemieckie	Benery	1346, 1352 Benern. Według Biolik nazwa pruskiego pochodzenia. Można by było więc pokusić się o jej spolszczenie.
Biernatki	Miłakowo	1	Bornädtken	polskie?	--
Boguchwały	Miłakowo	5	Reichau	niemieckie	Rychowo	U Leydinga intuicyjne, naturalnie brzmiące spolszczenie Rychowo (może nawet o jakiejś przedwojennej tradycji?). Lepsze to od nieuzasadnionej nazwy "Boguchwały".
Gilginia	Miłakowo	5	Gillgehnen	pruskie	Ilgajny	Do 1966 oficjalnie Gilginie. 1236 Ylien, Illigen, 1402-08 Ilgayn, Ilgeyn. Te zapisy pokazują dobitnie, że inicjalne G- jest w tej nazwie wtórne, toteż prononuję bardziej dokładne i systematyczne spolszczenie Ilgajny (Leydingowa forma "Ilin" jest zbyt zdegenerowana fonetycznie).
Głodówko	Miłakowo	5	Karneyen	pruskie	Karnajny	Pierwotnie: 1296 Tuseine, 1336 Thusieyn, 1350 Tussien, Tusieyn (...) ok. 1780 Tusseinen alias Karneyen. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, po wojnie zniweczone.
Gudniki	Miłakowo	1	Gudnick	pruskie	--
Henrykowo	Miłakowo	2?	Heinrichsegen (?)	niemieckie	--	Nazwę niemiecką Heinrichsegen udało mi się ustalić wyłącznie na podstawie nienaukowych źródeł internetowych. Miejscowość nie widnieje na przedwojenych mapach niemieckich. Według (mało naukowych) opisów historycznych, miejscowość powstała w latach 30 XX w. jako osada robotnicza przy nowopowstałej fabryce włókienniczej. Niektóre źródła internetowe podają Henrykowo jako ekwiwalent niem. Gnuschkenhof, co jest błędem. Miejscowość Gnuschkenhof (po wojnie Gnuszyn), dzisiaj jest zatarta w granicach Miłakowa.
Janowo	Miłakowo	1	Schillings	niemieckie	--	Polska nazwa Janowo znana już przed wojną, współistniała z niemiecką (istniał również zniemczony wariant Janowen, wymieniany w spisie z 1820).
Kantalice	Miłakowo	1	Blumen	niemieckie	--	Pierwotnie: 1409 Kantels, 1411-19 Cantils. Nazwa pruska, przechowana w mowie ludności mazurskiej w spolszczonej formie Kantalice (1780 Cantelitzen). Dziś wieś ahistorycznie połączona z Pitynami, bez wyodrębnionej nazwy. Chyba przez wzgląd na historię, warto by ponownie wydzielić Kantalice, zwłaszcza że te historyczne miejscowości są wciąż od siebie dość wyraźnie oddzielone.
Klugajny	Miłakowo	2	Klogehnen	pruskie	--	1411-19 Claugeyn, 1427 Claugene.
Kłodzin	Miłakowo	5	Sackstein	pruskie	Saksztyn	1352 Saxtin, 1448 Sextin. Pruska nazwa, zniweczona po wojnie - należało ją spolszczyć.
Książnik	Miłakowo	2	Herzogswalde	niemieckie	--
Lekławki	Miłakowo	5	Schodehnen	pruskie	Skodajny	1427 Scodeyne, 1448 Schodene. Powojenna nazwa Lekławki wynika z pokutującego w starej literaturze, ale obecnie uważanego za błędne, utożsamienia zapisów Lekelauke, Leklawken (1305). Współcześnie uważa się, że zapisy te odnoszą się do wsi Mikołajki w gm. Młynary. Ponieważ nazwa Schodehnen również ma pruskie pochodzenie, należało ją spolszczyć. Osada włączona do Warkałek, stąd trudno mi stwierdzić, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje. Według Wikipedii osada jest opustoszała, jednak na obrazach satelitarnych wciąż widać jejk zabudowania.
Miejski Dwór	Miłakowo	3	Henriettenhof	niemieckie	--
Mysłaki	Miłakowo	5	Prägsden	pruskie	Praksy	Niem. także Groß Prägsden. Nazwa pierwotna pruska, jednak trudna do zrekonstruowania, ze względu na niejednocznaczne zapisy hist.: 1411-19 Preywasyn, 1427 Prebesyn, 1448 (Gross)prebissen, 1579 (Kleinn) Preussen. Jednak na podstawie używanych w XVIII-XIX w. form Prächsen, Prägsen, można moim zdaniem utworzyć intuicyjne spolszczenie "Praksy" (podobnie u Leydinga - Praksewo, jednak z nieetymologicznym -ewo). Do tej wsi (lub okolic) odnosi się prawdopodobnie prus. nazwa Koytebrickyte (1305).
Mysłaki Małe	Miłakowo	5	Klein Prägsden	pruskie	Praksy Małe	Patrz wyżej.
Naryjski Młyn	Miłakowo	2	Narienmühle	hybryda (prus. + niem.)	--	Nazwa miejsc. pochodzi od jeziora Narie (niem Narien-See, 1337 Narge).
Niegławki	Miłakowo	2	Näglack	pruskie	--	1305 Naydelauken, 1339 Naydelauks.
Nowe Mieczysławy	Miłakowo	1	Neu Menzels	osobowe (słowiańskie)	--	Sąsiednia wieś Stare Mieczysławy dziś nie istnieje.
Pawełki	Miłakowo	2?	Paulken	niemieckie?	--	Potrzebne informacje dot. nazwy niemieckiej - czy nie jest to przypadkiem jakaś zniemczona nazwa pruska lub słowiańska? Leyding spolszcza jako Pólko.
Pityny	Miłakowo	2	Pittehnen	pruskie	--	1419 Pyttenen, 1543 Pitteynen.
Pojezierce	Miłakowo	5	Bobanden	pruskie	Pobądy	Pierwotnie: Trundele (1349), Trundel al. Papanden (1448), Pobanden (1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia, wcześniejsza pochodzi od niewielkiego jeziora Trądla (niem. Trundel-See), w pobliżu którego leży miejscowość. Po wojnie zniweczono pruską nazwę tej miejscowości, nadając ahistoryczną n. "Pojezierce". U Leydinga pojawia się spolszczenie Pobądki, co poprawiam na Pobądy (brak uzasadnienia dla sufiksu -ki).
Polkajny	Miłakowo	2	Polkehnen	pruskie	--	1402-08 Pulkaym, 1411-19 Polkayn.
Ponary	Miłakowo	1	Ponarien	pruskie	--	1337 Ponargen; 1371 Panarigen, Panarien; 1427 Panargen. Nazwa pochodzi od jez. Narie (p. też Naryjski Młyn, wyżej). Spolszczenie Ponary przedwojenne (może powstało przez podobieństwo do wileńskich Ponar).
Raciszewo	Miłakowo	5	Reichenthal	niemieckie	(Bogaczewo?)	Ze względu na pseudodzierżawczy charakter n. powojennej (sztuczny twór od słowiańskiego imienia Racisz), można by zastanowić się nad przywróceniem Leydingowego spolszczenia Bogaczewo (być może w formie zdrobniałej Bogaczewko, celem odróżnienia od Bogaczewa k. Morąga?). Tak czy inaczej, brak polskiej tradycji dla tej wsi.
Roje	Miłakowo	1	Royen	pruskie	--	1325 Rogin, 1388 Rogen, 1473 Roygen. Nazwa pruska, spolonizowana jako Roje jeszcze przed wojną (n. znana w SGKP).
Różnowo	Miłakowo	2?	Rosenau	niemieckie	(Roznowo?)	Gwarowo: Roznovo (w NMP). Trudno mi stwierdzić, na ile jest to przedwojenna forma. Raczej brak starego polskiego osadnictwa w okolicy.
Rycerzewo	Miłakowo	2	Ritters	niemieckie	--
Sąglewo	Miłakowo	2	Sanglau	pruskie	--	Nazwa o dwóch starych pruskich nazwach: 1354 Remunendorf, 1427 Remonykame, 1448 Remekaym (jak widać, forma z prus. suf. -kaims współistniała z formą na niem. -dorf) oraz Sangelis (1531), Sangelauck (1543), Sengelau (1570). Ostatecznie to ta druga nazwa (dawniej z wahaniami w sufiksie) stała się podstawą nazwy znanej obecnie.
Stare Bolity	Miłakowo	2	(Alt) Bolitten	pruskie	(Bolity)	Człon Stare można teoretycznie pominąć. Miejscowość Nowe Bolity obecnie nie istnieje, a ponadto już przed wojną często pomijano w tej nazwie człon "Alt".
Stolno	Miłakowo	2	Stollen	pruskie	--	U Chojnackiego Stoły, ale chyba nie jest to autentycznie używana forma.
Trokajny	Miłakowo	2	Groß Trukainen	pruskie	--
Warkałki	Miłakowo	5	Hartwich	niemieckie	Boldajny	Pierwotnie: Baldeyn (1337). Pierwotna nazwa wsi była więc tożsama z nazwą jeziora Boldajny (niem. Boldehnen-See, unikać niepoprawnej nazwy "Jezioro Warkalskie"!), w pobliżu którego znajduje się miejscowość. Nazwa ta jest oczywiście pruskiego pochodzenia i warto ją przywrócić, w miejsce nadanej przez KUNM nazwy "Warkałki" (która nawiązuje do pobliskiej wsi Warkały [p. niżej], również o pruskiej nazwie. Jednak ta nowa n. relacyjna jest kompletnie ahistoryczna).
Warkały	Miłakowo	2	Workallen	niemieckie	--	1379 Warekallen, 1398 Warkallen.
Warny	Miłakowo	2	Warnenhof	hybryda (prus. + niem.)	--
Wojciechy	Miłakowo	5	Gartenpungel	pruskie	Gartelpąg	1323 Gartilpunge. Nazwa pruskiego pochodzenia. Trudna do spolszczenia, jednak lepsze najbardziej nieudolne spolszczenie n. pruskiej od chrztu nazewniczego.
Bagieńsko	Miłomłyn	4	Baginsken	polskie	Bagińskie	Nazwa w latach 1938-45: Bürgersee Pierwotną formą zdaje się być Bagińskie, od nazw. Bagiński. W takiej formie również w tradycji przedwojennej (istniał też wariant Bagieńskie). Dzisiejsza forma jest już jakimś powojennym przeinaczeniem.
Boguszewo	Miłomłyn	1	Bogunschöwen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ilgenhöh. Dawniej też: Szur, Szczur (gw. Šur), Piker. Nazwa Sz(cz)ur polska lub niemiecka (od dolnoniem. schur "miejsce wolne, przykryte"), notowana od XVII w. Wariant Piker, poświadczony w Tece Toruńskiej niejasny (pruskie?).
Bynowo	Miłomłyn	1	Bienau	niemieckie?	--	Dawniej też: Binowo. W gwarze do dziś: B'inovo. Pierwotnie niem. Hayn (1324), dosł. "gaj".
Dębinka	Miłomłyn	2	Schönaich	niemieckie	--
Faltyjanki	Miłomłyn	1	Faltianken	polskie	--	Zapis gw. Faltïjank'i. Faltyjan to prawdopodobnie mazurska wariacja imienia Walenty.
Gil Mały	Miłomłyn	1	Klein Gehlfeld	hybryda (prus. + niem.)	--	Patrz niżej.
Gil Wielki	Miłomłyn	1	Groß Gehlfeld	hybryda (prus. + niem.)	--	1344 Geylenvelde. Nazwa pochodzi od n. jeziora Gil Wielki (niem. Groß Gehl-See; 1311-15 Gailen, Geile), pruskiego pochodzenia.
Glimy	Miłomłyn	4	Skapenwald	hybryda (prus. + niem.)	Glinki albo Skop	Oboczna n. niem. Glimmen. Powojenna n. Glimy zdaje się być fałszywą repolonizacją niem. formy Glimmen, która prawdopodobnie pochodzi z polskiego i powinna brzmieć Glinki (1875 Glinken). Zaś równoległa n. niem. Skapenwald jest tożsama z nazwą lasu Skapenwald (1595 Scappen), pruskiego pochodzenia. Polska nazwa tego lasu to Skop (urz.) lub Skap.
Kamieńczyk	Miłomłyn	3	Holstein	niemieckie	--	Według Biolik n. Kamieńczyk jest przeniesiona przez osadników z Mazowsza. Chodzi tu chyba o osadników powojennych, gdyż nie znajduję żadnego przedwojennego potwierdzenia tej nazwy.
Karnitki	Miłomłyn	2	Klein Karnitten	pruskie	(Karnity Małe)	Osobiście uważam, że tego typu nazw pruskich nie powinno się zdrabniać, brzmi to dość nienaturalnie. Poprawniejsza więc byłaby forma Karnity Małe. Jednak, wobec braku tradycji, może niech zostanie jak jest.
Karnity	Miłomłyn	2	Groß Karnitten	pruskie	--	1347 Motho al. Carnithen. Wieś miała więc pierwotnie dwie oboczne n. pruskie.
Kukła	Miłomłyn	1	Althütte	niemieckie	--	Ludowa polska nazwa Kukła (poprawniej może Kukla? Tak w Tece Toruńskiej i spisie z 1820, o ile to nie objaw zniemczenia) istniała obocznie do niemieckiej Althütte.
Ligi	Miłomłyn	1	Liegen	pruskie	--	1400 Lygen.
Liksajny	Miłomłyn	1	Nickelshagen	niemieckie	--	Polska forma Liksajny (pruskiego pochodzenia) pojawia się w niemieckim spisie z 1820 r. (w grafii Lixayni). Forma ta bez wątpienia ma związek z położoną nieopodal wsią Likszany (p.) w obecnej gm. Zalewo. Trudno stwierdzić, czy mamy tu do czynienia z pomyłką, czy rzeczywistym przeniesieniem nazwy. Brak jakiejkolwiek innej polskiej tradycji nie pozwala zweryfikować tego dylematu, więc niech zostanie jak jest, chociaż rozróżnienie pomiędzy formami Likszany i Liksajny wydaje się sztuczne (są to bez wątpienia warianty tej samej nazwy). Leyding stosuje dookreślenie Liksajny Jeziorne (dla odróżnienia od Likszan, które nazywa też Liksajnami).
Liwa	Miłomłyn	1	Bieberswalde	niemieckie	--	Nazwa polska, istniejąca obocznie do niemieckiej (przynajmniej od XVIII w.), pochodzi od nazwy rzeki Liwa (staropruskiego pochodzenia).
Lubień	Miłomłyn	5	Grünort	niemieckie	Liwno	Oboczna n. niem. Lieben. Stąd nazwa powojenna. Jednakże, z powodu pochodzenia tej nazwy od prus. hydronimu Liwa, należałoby ją oddać wierniej, zachowując źródłosłów. Nazwa śluzy Zielona, położonej na obszarze tej wsi, utrwala przejściowe spolszczenie nazwy niem. Grünort, używane krótko po wojnie.
Majdany Małe	Miłomłyn	1	Klein Altenhagen	niemieckie	--	Dawniej też: Małdajny, Majdajny Małe, Majdanki. Przez pierwszych kilka lat po wojnie obowiązywała oficjalnie forma Majdajny Małe. Po więcej wyjaśnień: patrz niżej.
Majdany Wielkie	Miłomłyn	1	Groß Altenhagen	niemieckie	--	Dawniej też: Małdajny, Majdajny. Ludność mazurska zachowała genetycznie starszą, pruską nazwę tych dwóch wsi (co ciekawe, zaświadczoną dopiero od XIX w., jedynie w polskim kontekście. Dla porównania, forma niemiecka znana jest już od XIV w.), początkowo jako Małdajny, co następnie uległo ewolucji do postaci Majdany (zapewne pod wpływem rzeczownika pospolitego majdan). Forma Majdajny (używana przez Kętrzyńskiego, a następnie wprowadzona oficjalnie przez KUNM) jest albo formą przejściową, albo sztuczną restytucją prus. sufiksu -ajny. Taka forma obowiązywała oficjalnie przez parę pierwszych lat po wojnie, aż została wyparta przez ludową formę Majdany (Wielkie, Małe). Zapis gwarowy: Mau̯doi̯nï. Autorzy NMP odnoszą tę formę do Małdyt, ale to chyba błąd.
Malinnik	Miłomłyn	3	Amalienruh	niemieckie	--
Ostrów Wielki	Miłomłyn	1*	Groß Werder	niemieckie	(Ostrów)	W spisie z 1820 r. po prostu Ostrów. Miejscowość Klein Werder nie istnieje (nie istniała już przed wojną), toteż dookreślenie wydaje się być lekko zbyteczne.
Piławki	Miłomłyn	4	Pillauken	pruskie	Piluk	1341 Pelukin, 1363 Pylawkin. Forma Piławki, wprowadzona przez KUNM, jest oczywiście systematycznym przyjęciem oryginalnej n. pruskiej (z regularnym sufiksem -ławki), jest ona jednak niezgodna z przedwojenną ludową tradycja. Przedwojenne źródła dość zgodnie nazywają tę miejscowość Piluk.
Rogowo	Miłomłyn	4	Hornsberg	niemieckie	Oręcbark	W Tece Toruńskiej: Ornsberk, u Leydinga: Oręcbark. Forma Leydinga jest prawdopodobnie dalszą ewolucją. Należałoby przywrócić tę ludową formę, w miejsce obecnej (oddającej częściowo znaczenie n. niem., ale powojennej).
Skarpa	Miłomłyn	1?	Skerpen	pruskie	(Szkarpa?)	1400 Scarpen. Nazwa pochodzenia pruskiego. U Chojnackiego Szkarpa - hiperpoprawność?
Tarda	Miłomłyn	1	Tharden	pruskie	--	Niem. oboczne Thardenkrug. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora Tarda (1595 Tharn See).
Wielimowo	Miłomłyn	6	Wilmsdorf	niemieckie	Stromżyk	Oboczna n. niem. Sturmsee. W XV-XVII w. Halbe Hube (dosł. "pół włóki") Historyczna n. polska, jak i wariantywna niemiecka, pochodzą od pobliskiego jeziorka Sturm-See (pol. Stromżyk). Jest to prawdopodobnie adideowana nazwa pruska. Po wojnie niestety zignorowano fakt istnienia ludowej polskiej nazwy wsi i uchwalono nową, ahistoryczną Wielimowo. Również jezioro nosi dziś nazwę Wielimowskie (wg ustaleń KUNM Strumyk, co chyba też jest sztucznością lub przeinaczeniem). Należy w trybie pilnym, zarówno wsi jak i jezioru przywrócić prawowitą, ludową polską nazwę Stromżyk.
Winiec	Miłomłyn	5	Winkenhagen	hybryda (prus. + niem.)	Winki	Pierwszy człon n. niem. uchodzi za pruski (być może tożsamy z nazwą wsi Wynki w gm. Łukta). Uważam, że można było ten źródłosłów oddać wierniej. Obecna forma Winiec, podobnie jak Leydingowy Wikowiec czyni to niedokładnie.
Wólka Majdańska	Miłomłyn	3	Charlottenhof	niemieckie	--	W potocznym powojennym użyciu forma Karolewo (w pewien sposób oddająca znaczenie n. niem., pochodzącej od im. Charlotte = Karolina). Chyba jednak nie jest to nic wartego wprowadzenia.
Zalewo	Miłomłyn	1	Sallewen	pruskie (spolonizowane)	--
Zatoka Leśna	Miłomłyn	3	Thorchen	niemieckie?	--	U Leydinga: Bramka. Jeśli n. niem. pochodziłaby od Tor "brama", to byłoby to dosłowne tłumaczenie.
Ziemaki	Miłomłyn	3	Goldsberg	niemieckie	--
Anin	Morąg	2	Annenhof	niemieckie	--
Antoniewo	Morąg	2	Antonienhof	niemieckie	--
Bartężek	Morąg	5	Bärting	pruskie	Bartąg	Nazwa pochodzi od n. jeziora Bartężek (niem. Bärting-See, 1340 Berting). Obecna, zdrobniona forma Bartężek chyba służy odróżnieniu od nazwy jeziora (a także wsi) Bartąg na Warmii. Jednak sama w sobie nie ma uzasadnienia historycznego - poprawna forma nazwy powinna brzmieć Bartąg.
Bogaczewo	Morąg	3	Güldenboden	niemieckie	--
Borzymowo	Morąg	3	Abrahamsheide	niemieckie	--
Bożęcin	Morąg	2	Groß Gottswalde	niemieckie	--
Bramka	Morąg	2	Himmelforth	niemieckie	--
Chojnik	Morąg	6	Hagenau	niemieckie	Hajnowo
Dobrocinek	Morąg	3	Neu Bestendorf	niemieckie	--
Dury	Morąg	2	Döhringshof	niemieckie	--
Dworek	Morąg	2	Inrücken	niemieckie	--	Oboczna n. niemiecka: Gütchen. Stąd powojenna n. polska.
Gubity	Morąg	2	Gubitten	pruskie	--
Gulbity	Morąg	2	Golbitten	pruskie	--
Jędrychówko	Morąg	2	Heinrichshof	niemieckie	--	Nazwa nawiązuje do stpol. Jędr(z)ych = Henryk. Zdrobnienie chyba służy odróżnieniu od licznych w regionie miejscowości o nazwie Jędrychowo.
Jurecki Młyn	Morąg	2	Georgenthalermühle	niemieckie	--
Jurki	Morąg	2	Georgenthal	niemieckie	--
Kadzianka	Morąg	3	Vogelgesang	niemieckie	--
Kalnik	Morąg	5	Kahlau	pruskie	Kalewo	1400 Kalow, 1402-08 Calaw. Nazwa pruskiego pochodzenia, obecna forma pol. jej nie oddaje. Lepszy jest podawany przez Leydinga wariant Kalewo. Z kolei widniejąca na mapie z 1945 roku (której nazewnictwo opracowywali Rospond i Olszewicz) forma Kaliany jest chyba mało wartościowa.
Kamionka	Morąg	2	Steinsdorf	niemieckie	--
Kępa Kalnicka	Morąg	3~5	Wilhelmsthal	niemieckie	Kępa Kalewska	Zmiana drugiego członu jest konsekwencją zmiany Kalnik na Kalewo, nie wynika ona z historii.
Kretowiny	Morąg	5	Kranthau	pruskie	Krętowo	1448 Kranthaw al. Pelisten, 1540 Kranthaw. Nazwa pruska (oboczna również). Obecna forma jest jej bastardyzacją (Leydingowa forma Krańcowo jest również niedokładna). Najrozsądniejszym spolszczeniem byłoby Krętowo, taka forma zresztą pojawia się w okresie zaraz po wojnie.
Królewo	Morąg	5	Königsdorf	niemieckie	Molzy	Pierwotnie: 1361 Mulsen, Molsen. Nazwa pruska (zapewne etymologicznie tożsama z n. wsi Molza w gm. Łukta), funkcjonowała (obocznie do obecnej) aż do XVIII wieku. Wobec braku polskiej tradycji, należało utrwalić pierwotną nazwę pruską, nie spolszczać niemiecką.
Kruszewnia	Morąg	2~3	Krausenhof	niemieckie	--	Leydingowa postać Kruzówko wydaje się naturalniejsza. Może warte wprowadzenia (może lepiej w formie Kruzowo, nie widzę bowiem tutaj motywacji dla zdrobnienia)?
Kudypy	Morąg	2	Kuhdiebs	pruskie	--	1540 Kodybis. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, zapewne tożsama z nazwą wsi Kudypy w gm. Gietrzwałd. Z etymologią niemiecką (niby "Krowokrady") się nie zgadzam (podważa ją choćby najstarszy zapis).
Lubin	Morąg	5	Louisenthal	niemieckie	Lowizówka	U Leydinga Lowizówka, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. Na pewno jest to lepsza nazwa od nieuzasadnionej Lubin.
Lusajny Małe	Morąg	4	Klein Luzeinen	pruskie	Lucejny Małe	Patrz też: Lusajny (gm. Łukta).
Łączno	Morąg	4	Wiese	niemieckie	Łąka	Przed wojną jako Łąka. Dzisiejsza forma, chociaż oczywiście wciąż zachowuje źródłosłów oryginału, jest już tworem powojennym.
Maliniak	Morąg	5	Schertingswalde	hybryda (prus. + niem.)	Skiertąg	Oboczna n. niem. Kämmersdorf (stąd oboczny wariant pol. Komorowo, funkcjonujący krótko po wojnie). Nazwa niem. pochodzi od jeziora Skiertąg (Scherting-See), pruskiego pochodzenia. Źródłosłów ten należało więc zachować. Wobec tego, że jakiekolwiek słowotwórstwo od Skiertąg brzmiałoby w jęz. polskim sztucznie, nazwę należałoby ustalić tożsamie z nazwą jeziora.
Markowo	Morąg	5	Reichertswalde	niemieckie	Rykartowo	Krótko po wojnie funkcjonowała forma Rykartowo, będąca całkiem naturalnym przejęciem n. niemieckiej. Chyba lepsze to od nieuzasadnionej nazwy obecnej.
Morzewko	Morąg	5	Mahrau	pruskie	Marzewo (Morąskie)	1402-08 Maraw. Forma obecna jest zdrobniona celem odróżnienia od Morzewo (ob. Marzewo w gm. Pasłęk). I tę formę również konsekwentnie należałoby naprostować na Marzewo. O ile zastosowanie zdrobnienia jest tutaj dość zrozumiałe (ryzyko pomyłki z podpasłęckim Marzewem), to jednak wolałbym go tu nie stosować, aby nie zaburzać morfologii tej pruskiej nazwy. Ponieważ przed wojną stosowano czasami dookreślenie Mahrau bei Mohrungen, można by nazwać tę wieś Marzewem Morąskim.
Niebrzydowo Małe	Morąg	5~6	Klein Hermenau	osobowe (niemieckie?)	Hermenowo Małe	Patrz niżej.
Niebrzydowo Wielkie	Morąg	5~6	Groß Hermenau	osobowe (niemieckie?)	Hermenowo Wielkie	Istnieje przypuszczenie (podawane przez autorów NMP), że nazwa pierwotna jest tworem polskim i pierwotnie brzmiała Hermenowo (byłaby to wówczas polska nazwa utworzona na bazie germańskiego imienia). Świadczyć mogłoby o tym dość "nieniemieckie" użycie sufiksu -au. Jest to oczywiście tylko przypuszczenie, jednak moim zdaniem wystarczająco dobre, aby pozbyć się ahistorycznego "chrztu" Niebrzydowo.
Nowy Dwór	Morąg	2	Neuhof	niemieckie	--
Obuchowo	Morąg	1	Obuchshöfchen	hybryda (pol. + niem.)	--
Piłąg	Morąg	2	Pfeilings	pruskie	--
Plebania Wólka	Morąg	2	Pfarrsfeldchen	niemieckie	--
Prętki	Morąg	3	Friedrichsfelde	niemieckie	--
Prośno	Morąg	5	Pörschken	pruskie	Pierzki	Pierwotna nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora, zwanego Prośno (n. urz.) lub Pieszkowo (niem. Pörschken-See). Leyding Pierzkowem (obecnie używana pisownia przez -sz- jest nieetymologiczna) nazywa również tę wieś. Uważam, że nazwę tę należałoby poprawić, poprzez usunięcie nieetymologicznego sufiksu -owo (niezgodnego z pruskim oryginałem).
Raj	Morąg	2	Paradies	niemieckie	--	U Leydinga również adaptacja fonetyczna jako Paradyż.
Rogowo	Morąg	2	Eckfeld	niemieckie	--
Rolnowo	Morąg	2	Rollnau	pruskie	--	1402-08 Rulnaw.
Ruś	Morąg	1	Reußen	niemieckie?	--	Dawniej też: Ruski (u Chojnackiego). 1334 Rusche Gotswald. Nazwa trudna do objaśnienia.
Silin	Morąg	2 (5?)	Sillehnen	pruskie	(Silajny?)	Sądząc po formie niem., systematyczniejszym spolszczeniem byłoby Silajny, ale potrzebna jest dokumentacja.
Słonecznik	Morąg	2	Sonnenborn	niemieckie	--	Przez długi czas niesłusznie identyfikowano z tą wsią prus. zapis Surkapurn (1315), stąd funkcjonująca wkrótce po wojnie spolszczona forma Sorkobór. Nowsze badania uważają, że zapis ten odnosi się do okolic wsi Bartno w gm. Małdyty (p. wyżej).
Stabuniki	Morąg	5	Stobnitt	niemieckie	Stobnity	Zapisy historyczne dla tej wsi zaczynają się dopiero od XVIII w. (ok. 1780 Stobnitt, Skobnitten; ok. 1790 Stobnitten). Żaden z tych zapisów nie daje uzasadnienia dla formy przyjętej przez KUNM, toteż poprawiam ją na Stobnity.
Strużyna	Morąg	3	Silberbach	niemieckie	--
Szczuplinki	Morąg	3	Hechtwinkel	niemieckie	--
Szymanowo	Morąg	2	Simonetti	nazwiskowe?	--	Potrzebna dokumentacja i informacje etymologiczne.
Tątławki	Morąg	5	Tomlack	pruskie	Tomławki	Nie znajduję uzasadnienia historycznego dla osnowy Tąt-, toteż postuluję powrót do używanej przez Leydinga formy Tomławki.
Wenecja	Morąg	1	Venedien	pruskie	--	Nazwa uważana za oryginalnie pruską. W pol. i niem. skojarzona z nazwą Wenecji (niem. też Venedig - forma zaświadczona już od XV w.).
Wilnowo	Morąg	1	Willnau	pruskie	--
Wola Kudypska	Morąg	1*	Wolla	pruskie	(Wola)	Oboczna n. niem: Christalken (potrzebna etymologia). Drugi człon obowiązującej nazwy jest dookreśleniem, dodanym po wojnie. Nie jest on oryginalną częścią nazwy (tak jak np. w przypadku nazwy wsi Rychnowska Wola).
Worytki	Morąg	2~5	Klein Woritten	pruskie	(Woryty Małe)	Tego typu nazw pruskich lepiej nie zdrabniać. Z drugiej strony, brak tradycji.
Woryty Morąskie	Morąg	2*	Woritten	pruskie	(Woryty)
Zawroty	Morąg	5	Schwenkendorf	niemieckie	Swonkowo	Krótko po wojnie i u Leydinga: Swonkowo. Wydaje się to być dość naturalnym przejęciem n. niem.
Zbożne	Morąg	3	Gottesgabe	niemieckie	--
Złotna	Morąg	2	Goldbach	niemieckie	--
Żabi Róg	Morąg	5	Horn	niemieckie	Złoty Róg	Pierwotnie niem. Güldenhorn, Goldenhorn (1340). Z czasem pierwszy człon odpadł. Początkowo po wojnie używana była spolszczona forma Złoty Róg, zgodna z najstarszą n. niemiecką. Jeżeli wierzyć przesiedleńczym legendom, to nazwa ta została zmieniona na "Żabi Róg", gdyż wywoływała "burżuazyjne" skojarzenia. Formę Żabi Róg miałyby motywować żaby, licznie zamieszkujące pobliskie jezioro (dzisiaj zwane również Żabim, ale poprawniejsza jego nazwa to Róg - niem. Horner See [od tej wsi]). Nie jest to jednak nazwa historycznie poprawna. Biorąc pod uwagę to i jej "cenzorski" charakter, chyba warto wrócić do wierniejszej historycznie formy Złoty Róg, trzymając się przy tym tradycji pierwszych powojennych osadników.
Bałcyny	Ostróda	1	Balzen	pruskie	--	1340 Baltzan, 1347 Balczan. Zapis gwarowy: Bou̯cini, do Bau̯cin.
Bednarki	Ostróda	1	Bednarken	polskie	--	Dawniej też: Bednarkowo, Bednarka (gw. Bednorka, do Bednorki). Pierwotnie: Salken (1352). Nazwa genetycznie pruska, przejęta od jeziora Sałk (zwanego dziś także Jeziorem Francuskim, z niem. Franzosen-Teich - unikać tej nazwy jako wtórnej). Biolik przytacza też zapis Binaken (1352) - pruskie lub zniekształcone.
Brzydowo	Ostróda	1	Seubersdorf	niemieckie	--	Zapis gwarowy: Břẹ́dovo -va. Nazwa pol. spolszcza n. niemiecką, prawdopodobnie wcześniejszą formą było *Zebrzydowo (Zebrzyd to staropolska wersja niem. imienia Zygfryd = Seyfried, Seibert), co uległo skróceniu wskutek fałszywej dekompozycji (Zebrzydowa > ze Brzydowa). Najstarsze zapisy n. niemieckiej - 1332 Syvertisdorf, 1348 Siffridtsdorf.
Buńki	Ostróda	1	Bunkenmühle	hybryda (prus. + niem.)	--	1413 Bonyken, 1477 Punicken Mühle. Nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia, chociaż istnieją też wywody z pol.
Cibory	Ostróda	1	Lehmannsgut	niemieckie	--	Dawniej też Lemanki, Lemany. W przedwojennych polskich źródłach jako Lemanki, Lemany. Niemniej, zapis Ciborra ze spisu z 1820 r., a także niem. nazwa jeziora Cibory (niem. Zibora-See, zwanego też "Morlinek"), prawdopodobnie przeniesiona od n. miejscowej, dają uzasadnienie nazwie obecnej. Prawdopodobnie nazwy istniały obocznie.
Czarny Róg	Ostróda	3?	Grünortspitze	niemieckie	--	W powojennym nieoficjalnym użyciu nazwa Szpic, oddająca ostatni człon n. niemieckiej. Nazwa oficjalna jest ahistoryczna, być może nawiązuje do pobliskiego Jeziora Czarnego.
Czerwona Karczma	Ostróda	1	Rothekrug	niemieckie	--
Czyżówka	Ostróda	3	Schießgarten	niemieckie	--
Durąg	Ostróda	1	Döhringen	niemieckie	--	1328 Duringe, w XIV-XV w. niem. Döhringswalde. Nazwa niem., od nazwiska założyciela. Dawniej też: Duryng.
Dziadyk	Ostróda	1	Dziadek	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1877-1945: Greisenau. Dawniej też: Dziadek, Dziadygi (zapis gwarowy: ʒ́adigi). 1430 Zadeke, Szadeck, XV w. Sadeke, Czadeke. Mamy tu więc do czynienia z pierwotną nazwą pruską (rekonst. *Sadiks?), przejętą przez język polski, gdzie nagłosowe S/Z- wyewoluowało w Dź- (rozwój analogiczny jak w Działdowo < prus. Saldawa, niem. Soldau lub Dziarny = niem. Seehren), przez co nazwa została skojarzona z ap. dziadek. Bardzo osobliwy przykład ewolucji nazwy. Z tą wsią (lub jej okolicą) prawdopodobnie łączy się pruska nazwa Joduthen (1328).
Gąski	Ostróda	1	Gensken	polskie	--
Gierłoż	Ostróda	1*	Preußisch Görlitz	pruskie?	(Gierłoż Pruska)	Dawniej też: Gierłoża. Przed wojną z dookreśleniem: Pruska (obocznie istniała też postać Deutsch Görlitz), który odróżniał ją od sąsiedniej wsi Gierłoż Polska (obecnie w gm. Lubawa - miejscowość nieujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP). Po wojnie usunięto ten człon z przyczyn politycznych (zacieranie nazwy Prusy i pamięci o niej), więc uważam, że należy go przywrócić. Pochodzenie nazwy niejasne, prawdopodobnie jest to jednak nazwa pruska, związanej z hydronimem Gryźlina al. Gizela (1303 Griselanos, 1338 Grisla) - rzeka ta przepływa przez wieś. Zapis gwarowy: Geru̯uš, do Geru̯ožï.
Nowa Gierłoż	Ostróda	1*	Neu Görlitz	pruskie?	--	Patrz wyżej.
Giętlewo	Ostróda	1~4	Güntlau	pruskie	--	1398 Gunthyn, 1412 Guntlen. Nazwa pochodzenia pruskiego. Zapis gwarowy: Gintu̯ovo, Gintlevo. Forma Gintlewo byłaby więc bardziej zgodna zarówno z mową ludu, jak i z większością źródeł przedwojennych. Z drugiej strony, postać Giętlewo też zdaje się mieć umocowanie historyczne (spis z 1820 przekazuje: Gętlewo).
Glaznoty	Ostróda	1	Marienfelde	niemieckie	--	Pierwotnie: 1332 Glausotin alias Merginvelde. Mamy tu więc dwie nazwy (pruską i niemiecką), istniejące obocznie od zarania dziejów. Nazwa pruska zachowała się w mowie Mazurów w formie Glaznoty.
Górka	Ostróda	2	Bergheim	niemieckie	--
Grabin	Ostróda	1	(Groß) Gröben	pruskie?	--	1325 Grobin. Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, prawdopodobnie hydronimiczna pruska. Zapis gwarowy: Grob'in.
Grabinek	Ostróda	1	Klein Gröben	pruskie?	--	Patrz wyżej.
Gruda	Ostróda	3	Annenhorst	niemieckie	--
Idzbark	Ostróda	1	Hirschberg	niemieckie	--	Dawniej też: Jedzbark, Jelenia Góra (to ostatnie u Leydinga, chyba powojenne).
Idzbarski Młyn	Ostróda	1	Hirschberg-Mühle	niemieckie	--	Przysiółek ten "wchłonął" przykarczemną osadę Morastkrug, zwaną po polsku Oparczyska lub Oparczysta Karczma. Budynek karczmy wciąż istnieje i został odrestaurowany (niestety, bez zachowania jakiejkolwiek wierności historycznej) i dziś z powodzeniem funkcjonuje jako przydrożna (leżąca przy trasie nr 7) restauracja pod nazwą "Młyn pod Mariaszkiem". Nazwa ta jest zdecydowanie niegodna miejsca o tak długiej i ciekawej historii. Nazwa "Oparczysta Karczma" byłaby nie tylko zgodna z historią, ale także (moim zdaniem) atrakcyjniejsza marketingowo - bardziej intrygująca (jako, że pochodzi od gwarowego słowa oparczysko = bagno, trzęsawisko). Zazwyczaj nie postuluję zmian nazw prywatnych nieruchomości (nie jest to celem tego projektu), ale tutaj mamy do czynienia ze szczególnym przypadkiem. Poza tym, nazwa Oparczyska wciąż pozostaje urzędową nazwą tego miejsca (rzecz jasna "martwą", nie funkcjonującą). Ciekawe, czy właściciel przybytku w ogóle zdaje sobie z tego sprawę?
Jankowiec	Ostróda	1~4	Jonasdorf	niemieckie	(Jankowice)	Dane przedwojenne wskazują raczej na formę Jankowice, ale być może wariant "Jankowiec" też jest uzasadniony. Miejscowość ta dziś stanowi jedną całość ze wsią Rudno. Trudno mi więc stwierdzić, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Janowo	Ostróda	1	Johannisberg	niemieckie	--
Kajkowo	Ostróda	6	Buchwalde	niemieckie	Buchwałd	Oryginalna, ludowa adaptacja nazwy tej wsi to Buchwałd. Obecna n. Kajkowo jest tworem sztucznym, upamiętniającą mazurskiego poetę Michała Kajkę. Jest to więc nazwa z gatunku tych, których należy się wyzbyć w pierwszej kolejności. Wieś leży nad jeziorem Sajmino (niem. Großer Zehmen See). Należy wystrzegać się używanej często nazwy "Jezioro Kajkowo" lub "Kajkowskie".
Kątno	Ostróda	6	Tafelbude	pruskie?	Tafalbuda	Niemiecka nazwa Tafelbude prawdopodobnie odzwierciedla jakąś zniekształconą n. pruską (1352 Tapilwodum, 1519 Tapelbuth). Wśród ludności mazurskiej funkcjonowało spolszczenie Tafalbuda (al. Tafelbuda), wtórna postać "Tabelka" wyłącznie u Leydinga. Obecna nazwa została sztucznie wprowadzona przez KUNM, bez motywacji.
Klonowo	Ostróda	1	Klonau	pruskie (spolonizowane)?	--	1349 Cronaw, 1379 Cronow. Autorzy NMP uważają tę nazwę za niemiecką, jendak nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia. Na gruncie polskim zmodyfikowana do postaci Klonowo, co następnie przejął j. niem. jako Klonau.
Kraplewo	Ostróda	1	Kraplau	pruskie	--	1351 Crapelnaw, 1550 Krappelnau. Nazwa pruska, związana z hydronimem Kraplewka (1396 Crappele). Niewykluczone też, że z tą wsią (lub jej okolicami) wiąże się pruska nazwa Joduttken (1348).
Lesiak Ostródzki	Ostróda	1*	Leschaken	pruskie	(Lesiak)	Nazwa w latach 1938-45: Preußenwall. Dookreślenie Ostródzki dodane po wojnie. Dziś jest tym bardziej zbędne, że osada Lesiak Lipowski (od której miał ją rozróżniać) dziś już nie istnieje. Możliwa też forma Lesiaki.
Lichtajny	Ostróda	1	(Adlig) Lichteinen	niemieckie	--	Wieś powstała na pruskim polu Wayseln (1329). Pierwotnie niem. Lichtenhain. Zmiana w Lichtainen może być skutkiem wpływu polskiego (pol. -ajny czasem oddaje niem. -hain, -hagen) lub pruskiego. Forma gwarowa: L'ixtåi̯nï.
Lipowiec	Ostróda	4	Lindenberg	niemieckie	Lipowa Góra
Lipowo	Ostróda	1	Leip	pruskie	--	1334 Lypow.
Lubajny	Ostróda	1	Lubainen	pruskie	--	1396 Lubeyne, 1404 Lubeen. Dawniej też: Łubajny (wymowa gw. U̯uboi̯nï).
Marciniaki	Ostróda	5	Martenshöh	pruskie	Symsy	Pierwotnie: 1327 Simesgut, 1348 Simßen. Pierwotnie więc miejscowość ta nosiła nazwę tożsamą z pobliskim jeziorem Symsy (niem. Semen-See), pruskiego pochodzenia. Miejscowość nie miała historycznej polskiej nazwy, w Tece Toruńskiej jest określona opisowo jako "od Pana Martinsa z góry". Nazwa powojenna oddaje oczywiście znaczenie n. niem., ale może lepiej byłoby nawiązać do pierwotnej nazwy pruskiej. Miejscowość tę umieszczam w spisie głównie ze względu na ciekawy przypadek nazewniczy (pierwotna pruska nazwa, opisowa nazwa w Tece Toruńskiej). Patrząc jednak na obraz satelitarny tych okolic, nie można oprzeć się wrażeniu, że nic tam już nie ma. Z drugiej strony, miejscowość wciąż figuruje w oficjalnych spisach.
Marynowo	Ostróda	2	Marienhof	niemieckie	--
Miejska Wola	Ostróda	1	Steinfließ	niemieckie (kalka z pol.?)	--	Dawniej też: Sztenflis, Kamionka (?) Do tej wsi prawdopodobnie odnosi się zapis Camiontken (1371). Oznaczałoby to, że wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Kamionka (prawdopodobnie hydronimiczną), a Steinfließ jest jej niemiecką kalką. Ostatecznie w lokalnej polszczyźnie upowszechniła się nazwa Miejska Wola, ale Teka Toruńska zna też (jako oboczną) formę Sztenflis. Co ciekawe, w badaniu terenowym z 1976 roku stwierdzono istnienie potocznej nazwy Kamionka dla tej wsi. Czy jest to echo pradawnej, pierwotnej nazwy, czy może zbieg okoliczności (wtórne przetłumaczenie nazwy niemieckiej) pozostaje tajemnicą. Jeżeli ta nazwa przetrwała tyle wieków, musiała jakoś wymknąć się zapiskom.
Morliny	Ostróda	1	Mörlen	pruskie	--	1332 Oerlyn, 1351 Orleyn. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia. Nagłosowe M- (spotykane od połowy XIV w.) prawdopodobnie z absorpcji niem. przyimka im. Dawniej też: Marliny, Orliny (ta ostatnia nawiązuje do najstarszych zapisów nazwy). Gwarowo: Marl'inï.
Naprom	Ostróda	1	Groß Nappern	pruskie	--	1334 Napro, 1347 Napron. Nazwa pruska. Dawniej też: Napromek Wielki, Napromki Wielkie. Sąsiednia wieś Napromek (niem. Klein Nappern), obecnie w gm. Lubawa, nie jest ujęta w spisie, gdyż przed wojną znajdowała się w granicach RP (jest to jedna z tych kilku wsi, które wcielono do Polski w ramach plebiscytu w Prusiech).
Nastajki	Ostróda	1	Nasteiken	pruskie	--	1347 Nestakin, 1503 Anastaigk. Dawniej też: Nastejki (tak w gwarze). Gwarowo: Nastei̯k'i (do Nastei̯k).
Nowe Siedlisko	Ostróda	4	Neugut	pruskie	Nejgut	Ludność mazurska spolszczyła tę nazwę jako Nejgut, o czym świadczy Teka Toruńska. Nazwa obecna, niedokładnie nawiązująca do znaczenia n. niemieckiej, jest nowa. Na terenie miejscowości znajduje się ośrodek wypoczynkowy o nazwie "Parolewo". Z tego powodu sama miejscowość bywa tak nazywana, co jest błędem.
Nowy Folwark	Ostróda	1	Louisenthal	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Neu Vorwerk, stąd n. polska (znana przed wojną).
Ornowo	Ostróda	1	Arnau	pruskie	--	1322 Arnow.
Ostrowin	Ostróda	1	Osterwein	słowiańskie (hydronimiczne)	--	Nazwa pochodna od n. jeziora - Biolik uważa tę za słowiańską, związaną ze słowem ostrów.
Pancerzyn	Ostróda	1	Panzerei	pruskie	--	Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1321 Panczer, 1328 Ponzeryn), zwanego współcześnie jez. Durąg lub Durąskim (niem. Döhringer See, pierwotniejsza (a także gwarowa) jego nazwa to Pancerzyn (chyba warta przywrócenia). Formy niem. i pol. opierają się na adideacji do słowa Panzer, pancerz.
Pietrzwałd	Ostróda	1	Peterswalde	niemieckie	--	Dawniej też: Pietrzywałd.
Pobórze	Ostróda	1	Poburzen	pruskie	--	1305 Pobursin, 1437 Pobors. Nazwa uważana za pruską, w j. polskim adideowana (pisownia przez "u" byłaby zgodniejsza z prus. etymologią, chociaż zapisy z -o- też się zdarzają).
Prusowo	Ostróda	2	Preußhof	niemieckie	--
Reszki	Ostróda	1	Röschken	słowiańskie	--	1347 Ryczkow, 1437 Ryschaw. Pierwotnie więc była tu chyba końcówka -ów lub -owo. Autorzy NMP rekonstruują pierwotny *Ryczków.
Rudno	Ostróda	1	Rauden	pruskie lub słowiańskie	--	1480 Ruden. Pochodzenie nazwy niepewne, rdzeń rud- może być zarówno bałtycki, jak i słowiański.
Ruś Mała	Ostróda	1	Klein Reußen	słowiańskie	--	1324 Reuszen. Pierwszymi właścicielami tej wsi byli bracia, określani w dokumentach jako Rusini (Rutenis), stąd nazwa. Gwarowo: Mau̯o Ruš́.
Ryn	Ostróda	1	Rhein	pruskie	--	1548-49; 1577 Reyn. Gwarowo: Rïn.
Ryńskie	Ostróda	1	Rheinsgut	niemieckie	--	Pierwotnie: Reinholdsguth (1615). Dawniej też: Ryńsk (Giersz).
Samborowo	Ostróda	6	Bergfriede	niemieckie	Barkfreda	Dawniej dwie wsie: Königlich i Adlig Bergfriede (po wojnie: Samborowo i Samborówko). Nazwa przejęta przez ludność mazurską jako Barkfreda, Berkfreda. Nazwa "Samborowo" jest sztucznym tworem KUNM, pseudodzierżawczym. Forma gwarowa: Barkfyda.
Smykowo	Ostróda	4	Groß Schmückwalde	hybryda (prus. + niem.)?	Szmykwałd	W pierwotnym zapisie Smickinwalde (1332), Biolik doszukuje się nazwy pruskiej, pochodzącej od pruskiej n. osobowej Smigis z końcówką -in. Leyding podaje również zapis Smyckow (którego daty ani źródła nie udało mi się ustalić), który mógłby dawać usprawiedliwienie obowiązującej formie Smykowo (jako pierwotnej nazwie słowiańskiej lub pruskiej), jednak nie znalazłem dowodów na istnienie takiej nazwy polskiej w tradycji przedwojennej. Autentycznie poświadczona jest za to forma Szmykwałd i do tej ludowej formy postuluję powrót.
Smykówko	Ostróda	4	Klein Schmückwalde	hybryda (prus. + niem.)?	Szmykwałdzik	Patrz wyżej.
Stare Jabłonki	Ostróda	1	Alt Jablonken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Altfinken. Obok określeń Stare, Nowe funkcjonowały też odpowiednio Duże, Małe (tak w Tece Toruńskiej). Ponieważ wieś Stare Jabłonki wchłonęła osadę Nowe Jabłonki i parę innych okolicznych osad, teoretycznie możnaby uprościć jej nazwę do Jabłonki, nie jest to jednak zgodne z tradycją.
Staszkowo	Ostróda	6	Baarwiese	niemieckie	Maderwiza	Przed wojną: Maderwiza, Barwyza (w Tece Toruńskiej). Pierwsza forma jest częstsza, prawdopodobnie wywodzi się od jakiejś obocznej, niezaświadczonej formy niemieckiej *Marderwiese. Nazwa "Staszkowo", nadana po wojnie, jest sztucznym wymysłem KUNM. Leydingowa oboczna "Madrowizna" też wydaje się być sztucznawa. Wieś administracyjnie włączona do Starych Jabłonek, jednak (z tego co udało mi się ustalić) pamięć o niej jest żywa. Warto byłoby przywrócić ją na mapę, oczywiście pod tradycyjną polską nazwą, nie KUNMowskim nowotworkiem.
Szafranki	Ostróda	3 (2?)	Henriettenhof	niemieckie	--	Wieś bez tradycyjnej polskiej nazwy, jednak w Tece Toruńskiej jest opisana jako "od Pana Leutnanta (Leutnant Saffron)". Właścicielem wsi w połowie XIX w. musiał więc być porucznik o nazwisku Saffron. Obecna nazwa zdaje się nawiązywać do tego nazwiska, jednak jej dokładna geneza nie jest mi znana. Być może utworzył ją Leyding, znający się dobrze na historii regionu? Nie wykluczałbym nawet opcji, że taka forma istniała już przed wojną w mowie ludu, wydaje mi się to jednak mimo wszystko mało prawdopodobne (brak na to dowodów).
Szklarnia	Ostróda	4	Luisenberg	niemieckie	Huta (Tafalbudzka)	Wcześniejsza nazwa niemiecka: Glashütte (znajdowała się tu niegdyś huta szkła). W Tece Toruńskiej miejscowość pojawia się dwukrotnie - jako Huta i Tafelbudzka Huta (co do nazwy Tafalbuda - p. wyżej Kątno). Jest to jedyna znana mi przedwojenna polska tradycja dla tej miejscowości. Co prawda, przyjęta po wojnie nazwa Szklarnia odwołuje się do tego samego znaczenia (słowo "szklarnia" mogło też oznaczać hutę szkła - zwłaszcza w gwarze mazurskiej), jednak nie znajduję dowodów na istnienie takiej nazwy przed wojną. Dlatego też postuluję powrót do dziewiętnastowiecznej ludowej formy Huta (z dookreśleniem Tafalbudzka lub bez - oba warianty są zaświadczone).
Szyldak	Ostróda	1	Schildeck	pruskie	--	Według Biolik nazwa pruska, rekonst. jako *Sildīks. Czopek-Kopciuch wywodzi z niem.
Turznica	Ostróda	1	Theuernitz	słowiańskie (przeniesione)	--	1270 Thurnitz. Wg Biolik nazwa przeniesiona z Ziemi Chełmińskiej (wieś Turznice w gminie Grudziądz).
Tyrowo	Ostróda	1	Thyrau	pruskie	--	1332 Tyrow', 1507 Tiraw. W XIV w. obocznie do tej nazwy pruskiej istniała inna - Stanken (gut) (1332) - pruskiego lub słowiańskiego początku.
Wałdowo	Ostróda	1?	Waldau	niemieckie	--	W Tece Toruńskiej miejscowość opisana jako: "od Pana Martinsa przy Czerwonej Karczmie" (por. też Marciniaki wyżej), bez typowej nazwy polskiej. Co do używanej obecnie formy Wałdowo, nie znalazłem żadnego potwierdzenia przedwojennego, jest jednak ona tak naturalnym spolszczeniem n. niem., że mogła istnieć wśród ludu.
Warlity Wielkie	Ostróda	1*	Warglitten (bei Osterode)	pruskie	(Warlity)	1530 Wargelitthen. Człon dookreślający Wielkie dodany po wojnie, dla odróżnienia od wsi o tej samej nazwie w gm. Olsztynek (obecnie Warlity Małe). Gwarowo: Varlïtï, Vergl'ïtï.
Wirwajdy	Ostróda	1	Warweiden	pruskie	--	1418 Arwayde, 1539 Worwayden. Gwarowo: Vervoi̯dï.
Worniny	Ostróda	1	Warneinen	pruskie	--	1348 Warnin, Warnein; 1354 Warnelin.
Wólka Klonowska	Ostróda	6	Georgenthal	niemieckie	Jorkowo	W Tece Toruńskiej: Jorkowo (jedyny przykład przedwojennej tradycji dla tej miejscowości). Być może zgodniejsza z polskim językiem literackim byłaby forma "Jurkowo", ale taka nie jest zaświadczona. U Leydinga z kolei pojawia się inna nazwa: Klin. Obecna "Wólka Klonowska" to już twór KUNM.
Wólka Lichtajńska	Ostróda	6	Freiwalde	niemieckie	Frywałd (Wajry?)	W Tece Toruńskiej jako Frywałd. Ponadto, Biolik w pracy pt. Onomastyka Literacka (251) wspomina nazwę Wajry, którą łączy właśnie z tą miejscowością - nie wiem jednak na jakiej zasadzie. Przydałyby się jakiekolwiek informacje, co do tej nazwy (spis z 1820 wymienia folwark Waeyren w pow. ostródzkim, jednak jej umiejscowienie nie odpowiada tej miejscowości. Może utożsamienie dokonane przez Biolik to błąd?). Z pewnością zaś, obecna nazwa jest tworem KUNM.
Wygoda	Ostróda	1	Wigodda	polskie	--	Nazwa w latach 1882-1945: Ruhwalde.
Wysoka Wieś	Ostróda	3	Kernsdorf	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Kernshof. Wieś bez historycznej polskiej nazwy - Teka Toruńska podaje tylko warianty niem. Kernsdorf i Kernshof. Nazwa obecna, wprowadzona przez KUNM, nawiązuje do położenia wsi w Górach Dylewskich (niem. Kernsdorfer Höhe), najwyżej położonym miejscu Prus Wschodnich. Ponadto, Leyding podaje ciekawy wariant przejściowy Znana Wieś - jest to zapewne nazwa o charakterze przezwiskowym, może autochtoniczne?
Wyżnice	Ostróda	6	Horst	niemieckie	Horszt (Orsz?)	Nazwa obecna sztuczna. Nazwę przed wojną polszczono jako Horszt, chociaż w Tece Toruńskiej pojawia się też bardziej spolszczona wersja Orsz.
Zabłocie	Ostróda	5	Katharinenhof	niemieckie	Katarzynka	U Leydinga sensowniejsza historycznie forma Katarzynka.
Zajączki	Ostróda	1	Haasenberg	niemieckie (kalka z prus.)	--	Dawniej też: Zajączkowo. Pierwotnie: Sassenpile (1303). Jest to nazwa pruska (dosł. "zajęczy [lub sasiński] gród"), forma niemiecka jest kalką pruskiego oryginału. Wieś była pierwotnie osadą pruskiego plemienia Sasinów. W XIV w. obocznie istniała też forma niem. Hasendamerau ("zajęcza dąbrowa").
Zawady Małe	Ostróda	1*	Königswiese	niemieckie	(Zawady)	Dawniej też: Kenigswyza (Giersz), Królewska Łąka (Chojnacki). Autentyczność polskiej formy Zawady potwierdza spis z 1820 roku, jednak nie widzę uzasadnienia dla członu "Małe" (zapewne został dodany dla odróżnienia od Zawad koło Olsztynka).
Zwierzewo	Ostróda	4	Thierberg	niemieckie	Terbark	Nazwa spolszczona jako Terbark lub Tyrbark. Przyjęta po wojnie postać Zwierzewo, choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest sztuczna.
Żurejny	Ostróda	1	Szioreinen	pruskie	--	W latach 1936-45 pisownia: Schioreinen. W Tece Toruńskiej jako Zorajny, Ziorajny. Formę zgodną z obecną podaje Kętrzyński. "Jeziorany" Chojnackiego to jakaś sztuczność.

Powiat niborski (nidzicki)

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu działdowskiego, które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Nidzica	Nidzica	4	Neidenburg	hybryda (prus. + niem.)	Nibork	Przed wojną: Nibork, Nidbork, Niedzbórz. Oryginalna nazwa miasta pochodzi od pruskiego hydronimu Nida - nazwy rzeki, nad którym miasto leży. Nadana przez KUNM powojenna nazwa "Nidzica", chociaż nawiązuje do oryginalnego źródłosłowu, jest nazwą sztucznie "zesłowiańszczoną" (zapewne w celu uniknięcia pochodzącej z niemieckiego końcówki -bork), stworzoną po wojnie. Miejscowa ludność mazurska używała spolszczenia Nibork, Nidbork. W starej literaturze można spotkać też formę Niedzbórz (lub Niedzborek) - jest to jednak forma sztuczna, wynikająca z fałszywego wywodu formy oryginalnej od polskich słów: niedzy (=między [gwarowe]) i bór. Należy bez wątpienia powrócić do ludowej nazwy Nibork, odrzucając raz na zawsze obowiązujący nowotworek. Spotykane czasem w źródłach internetowych (m.in. Wikipedii) rewelacje, jakoby forma "Nidzica" istniała (jako oboczna) już przed wojną są błędne. Żaden przedwojenny autor nie zna takiej formy - jest to nazwa stworzona po wojnie i nadana komisyjnie przez KUNM.
Gniadki	Janowiec Kościelny	1	Gniadtken	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grenzhof. Pierwotnie: Gniadkowice (1412 Gnetkowitz).
Grabowo Leśne	Janowiec Kościelny	1*	Grabowo	polskie	(Grabowo)	Nazwa w latach 1938-45: Hasenheide.
Napierki	Janowiec Kościelny	1	Napierken	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wetzhausen Pierwotnie: Dąbrówki lub Dąbrowskie (1371-1411 Dombroffky, Dameroffski). Nazwa ta współistniała z n. Napierki (1411 Nepirk, 1437 Napyrke), uważanej za staropruską. Ostatecznie wygrała ta druga. Gwarowo: Napśerk'i.
Powierz	Janowiec Kościelny	1	Powiersen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waldbeek. Na tablicy wjazdowej i drogowskazach niepoprawnie Powierż. Nazwa ta jest zapewne zasugerowana gwarową wymową dźwięku rz, ale w języku pisanym nie ma żadnego uzasadnienia. Gwarowo: Poźirš.
Safronka	Janowiec Kościelny	1	Saffronken	polskie	--	Dawniej też: Szafranki, Safronki, Zawronka (to ostatnie tylko u Leydinga). Nazwa najprawdopodobniej genetycznie polska, utworzona od greko-łacińskiego imienia Sopron[iusz], historycznie w różnych wariantach. Prawdopodobnie od wsi wzięła swą nazwę przepływająca przez wieś struga Safronka (1347 Zefronica - pierwotnie więc musiała to być Safronica). Gwarowo: Savrunka, Šafronka.
Wiłunie	Janowiec Kościelny	4	Willuhnen	pruskie	Wielona	1411-14: Welune. Nazwa pruska. Źródła przedwojenne poświadczają formę Wielona lub Filona (u Ley także: Wyłuń), chociaż brak niestety danych ludowych lub gwarowych. Obowiązująca forma Wiłunie oczywiście spolszcza pierwotną nazwę pruską, jednak wydaje się sama w sobie być powojennym tworem KUNM.
Zabłocie Kanigowskie	Janowiec Kościelny	1*	Sablotschen	polskie	(Zabłocie)	Nazwa w latach 1938-45: Winrichsrode. Człon "Kanigowskie", dodany po wojnie przez KUNM, odróżnia tę wieś od położonego nieopodal Zabłocia Kozłowskiego.
Grabowo	Janowo	1	Groß Grabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großeppingen.
Grabówko	Janowo	1	Klein Grabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleineppingen.
Jagarzewo	Janowo	1	Jägersdorf	niemieckie	--
Komorowo	Janowo	1	Kamerau	polskie lub niemieckie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großmuckenhausen. Nazwa pierwotna: Mückenhausen (1474). Forma wprowadzona w czasach hitlerowskiej do niej nawiązuje. Gwarowo: Kumorovo.
Łomno	Janowo	1	Lomno	polskie	--	Oboczna forma niem. Lomnau. Gwarowo: U̯omna.
Muszaki	Janowo	1	Muschaken	polskie	--	Forma gwarowa: Mosak'i, -kuf (tak też u Leydinga [obocznie do Muszaki]), w Tece Toruńskiej pojawia się też zmazurzona forma "Musaki".
Puchałowo	Janowo	1	Puchallowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Windau.
Róg	Janowo	1	Roggen	polskie	--	Gwarowo: Ruk (do Rogu).
Ruskowo	Janowo	1	Reuschwerder	niemieckie	--	Dawniej też: Ruski Grąd? (u Goldbecka [1789] Raski Grona, zapis zniekształcony).
Ulesie	Janowo	1	Ulleschen	słowiańskie	--
Uścianek	Janowo	1?	Uszannek	polskie	(Uszczanek?)	Nazwa w latach 1938-45: Trotha. U Kętrzyńskiego (a za nim również w innych przedwojennych opracowaniach): Uszczanek. Przydałaby się dokumentacja i informacje etymologiczne, aby rozstrzygnąć która forma jest poprawniejsza.
Wichrowiec	Janowo	1	Wychrowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hardichhausen.
Więckowo	Janowo	1	Wientzkowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Winsken.
Zachy	Janowo	1	Sachen	polskie?	--	Dawniej też: Zachowo. Potrzebne informacje etymologiczne, co do pochodzenia tej nazwy.
Zawady	Janowo	1	Sawadden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Herzogsau.
Zdrojek	Janowo	1	Zdrojek	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Künsberg.
Bartki	Kozłowo	1	Bartkenguth	hybryda (pol. + niem.)	--
Borowiec	Kozłowo	1	Borrowitz-Mühle	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dobeneck-Mühle. Nazwa młyna, dziś będącego w ruinie, również stosowana w formie Borówiec.
Browina	Kozłowo	1	Browienen	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Froben. Gwarowo: Broźina / Broźini. Nazwa przeniesiona z okolic Chełmży.
Cebulki	Kozłowo	2?	Pilgramsaue	niemieckie	--	Oboczna/wcześniejsza n. niem. Abbau Cybulski. Brak znanej mi przedwojennej tradycji dla tej miejscowości. W źródle internetowym znalazłem nazwę Abbau Cybulski oraz informację, że gospodarzem wsi był jakiś Cybulski. Zapewne do tego faktu nawiązuje nadana przez KUNM nazwa Cebulki (i Leydingowy wariant Cebulak). Wieś powstała jako wybudowanie Pielgrzymowa (do którego nawiązuje nazwa niemiecka), toteż można byłoby ją równie dobrze nazwać "Pielgrzymówko". Ale wobec braku takiej tradycji chyba nie ma co zmieniać, zwłaszcza że nazwa "Cebulki" nie jest zupełnie przypadkowa (chociaż, czy nie lepiej byłoby "Cybulskie" - w zgodności z nazwiskiem gospodarza?).
Dziurdziewo	Kozłowo	1	Dziurdziau	polskie	--	Nazwa w latach 1877-1945: Thalheim.
Gołębiewo	Kozłowo	1	Taubendorf	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Pierwotnie: Gołąbki (być może też: Gołębie) - 1401 Golumbe, 1579 Golumki, Gollumken. Dopiero pod koniec XVIII w. zaczyna funkcjonować niemiecki przekład nazwy Taubendorf (początkowo obocznie z formą Gollombken). Współczesna forma pol. Gołębiewo jest wtórna. Być może powstała przez retranslację nazwy niemieckiej. Niemniej, forma ta istniała długo przed wojną, a jej poświadczenie w Tece Toruńskiej (a także w zapisach gwarowych) potwierdza, że jest ona ludowa. Gwarowo: Gou̯embźevo.
Górowo	Kozłowo	1	Gorrau	polskie	--	W latach 1938-45 pisane: Gorau.
Januszkowo	Kozłowo	1	Januschkau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Osterschau. Dawniej też: Januszki (por. zapis Januszky z 1579 i oboczną formę niem. Janusken).
Kadyki	Kozłowo	1	Kadicki	prusko-polskie	--	Nazwa pochodzi od mazurskiego określenia jałowca - kadyk, które jest zapożyczeniem z pruskiego kaddegs.
Kamionki	Kozłowo	1	Adlig Kamiontken	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Steintal. Dawniej też: Kamionka (Szlachecka). Gwarowo: Kami̯onk'i.
Kownatki	Kozłowo	1	Kownatken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kaunen. Gwarowo: Kovnåtkï.
Kozłowo	Kozłowo	1	Groß Koslau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großkosel. Dzisiejsza wieś jest tak naprawdę połączeniem Kozłowa z sąsiednimi wsiami Kozłówko (niem. Klein Koslau, 1938-45: Kleinkosel) i Pólko (Kozłowskie) (niem. Polko, 1938-45: Koselmitte). Obecnie duża wieś Kozłowo tworzy spójną całość - granice między historycznymi miejscowościami zatarły się. U początków istnienia wsi (w XIV-XV w.), obocznie do nazwy Kozłowo funkcjonowała również niemiecka Wildenau. Z czasem zanikła.
Lipowo	Kozłowo	1	Lippau	polskie (tłum. z niem.)	--	Nazwa pierwotnie była niemiecka: Lynde (1437), Linden (1477). Od XVIII w. notowana jest jej polska kalka, przejęta wtórnie przez język niemiecki.
Michałki	Kozłowo	1	Michalken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Michelsau. Pierwotnie: Michałowo (por. zapisy: Michelaw, Michelau [1437]). Gwarowo: Ḿixau̯k'i.
Miłkowiec	Kozłowo	1	Milkowitz-Mühle	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Milkwitzmühle.
Niedanowo	Kozłowo	1	Niedenau	pruskie (spolszczone)	--	1383 Neydan. Nazwa uważana za staropruską. Niewykluczone nawet powiązanie z hydronimem Nida, chociaż bardziej prawdopodobne wydaje się jednak odosobowe pochodzenie nazwy. Potocznie też Jadanowo, Jedanowo.
Pielgrzymowo	Kozłowo	1	Pilgramsdorf	niemieckie	--
Rodowo	Kozłowo	1	Rodau	pruskie lub słowiańskie	--	Potrzebne dokładniejsze informacje.
Rogóż	Kozłowo	1	Roggenhausen	niemieckie	--	Forma spolszczona znana od XVIII w., adideowana do ap. rogóż, rogoża "sitowie". Gwarowo: Rogus (Gen. -guza).
Rogóżek	Kozłowo	1~4?	Waltershausen	niemieckie	--	Na mapach także jako Rogóż Dolny. Nazwa Waltershausen funkcjonuje od 1898. Miejscowość wydzielona z Rogoża (jako wybudowanie). Przedwojenne źródła podają dla niej polską nazwę jako Rogóż, to też nie do końca jest jasne, jak autochtoni rozróżniali tę miejscowość od sąsiedniego Rogoża. Nazwę Rogóżek, zatwierdzoną po wojnie podaje Leyding. Dzisiaj miejscowość znów stanowi część Rogoża, aczkolwiek jest wyraźnie oddalona od głównej części wsi. Trudno mi stwierdzić, jaki dokładnie jest uzus w kwestii nazwy.
Sarnowo	Kozłowo	1	Scharnau	słowiańskie	--	Dawniej też: Szarnowo, Siarnowo. 1352 Scharnau, 1357 Szernaw, 1387 Sernau. Według autorów NMP to pierwotne *Czarnowo (jako alternatywę podaje też etymologię niemiecką, która w ogóle do mnie nie przemawia). Na początku XIX w. funkcjonuje w zrepolonizowanej wersji Szarnowo (w Tece Toruńskiej [połowa XIX w.] jako Siarnowo, w wyniku szadzenia) , ostatecznie Sarnowo (adideacja do sarny).
Sątop	Kozłowo	1	Sontopp	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Santop. 1411-19 Santop, 1419 Czantop. Nazwa pruska, okresowo również z niem. członem -dorf (1484 Santopsdorf). Gwarowo: Sontop (do Sontopśa) - a więc poprawny dopełniacz to Sątopia (a nie "Sątopu" - jak widnieje w oficjalnych spisach). W potocznym użyciu również forma Santop.
Siemianowo	Kozłowo	4?	Siemienau	słowiańskie	Siemianowo (?)	Do 2002 roku oficjalnie: Siemienowo. Taka forma funckjonuje we wszystkich źródłach przedwojennych, u Leydinga i w zapisie gwarowym (z nieco odmienną fonetyką, jednak odpowiadającą formie Siemienowo, a nie "Siemianowo"). Za formą wprowadzoną w 2002 mogłyby przemawiać zapiski z XVII w. (1667-72 Siemianowo), jednak ludowa tradycja dość jednoznacznie wskazuje na formę Siemienowo, więc wydaje mi się, że warto to z powrotem naprostować. Gwarowo: Šiḿinovo
Sławka Mała	Kozłowo	1	Klein Schläfken	słowiańskie?	--
Sławka Wielka	Kozłowo	1	Groß Schläfken	słowiańskie?	--	Nazwa być może ponowiona od n. strumienia (dzisiaj zwanego Sławską Strugą) - 1328 Schlauke. Nazwie tej można przypisać słowiańskie lub pruskie pochodzenie - potrzebne informacje etym.
Szkotowo	Kozłowo	1	Skottau	pruskie	--	Nazwa ponowiona od nazwy rzeki, zwanej dziś Szkotówką lub Szkotawą (urz.) (1349 Skuttaw), pruskiego pochodzenia. W Tece Toruńskiej Skotowo (i odpowiednio Skotówka), zapewne forma gwarowa (zmazurzona).
Szkudaj	Kozłowo	4?	Skudayen	pruskie	Skudajny (?)	1379 Skudenn, Scudeinen; 1411/19 Schudey. Opracowania przedwojenne podają Skudajny (lub Skudany). Dla formy obecnej nie znajduje żadnego potwierdzenia przedwojennego (najwcześniej podaje ją Leyding), ale istnieje w gwarze, więc być może ma tradycję (o ile nie jest to przejęcie nazwy urzędowej przez miejscowych). Gwarowo: Škudai̯.
Szymany	Kozłowo	1	Schiemanen	polskie	--
Turowo	Kozłowo	1	Thurau	polskie	--
Turówko	Kozłowo	1	Thurowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Turauken.
Ważyny	Kozłowo	1	Wasienen	pruskie	--	1356 Beyschin; 1411 Weschin, Wessin. Gwarowo: Vazïnï.
Wierzbowo	Kozłowo	1	Wiersbau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wiesenfeld.
Wola	Kozłowo	1	Wolla	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grenzdamm.
Zabłocie Kozłowskie	Kozłowo	1*	Sabloczyn	polskie	(Zabłocie)	Nazwa w latach 1938-45: Sablau. Człon "Kozłowskie", dodany po wojnie przez KUNM, odróżnia tę wieś od położonego nieopodal Zabłocia Kanigowskiego.
Zaborowo	Kozłowo	1	Saberau	polskie	--	W Tece Toruńskiej Zaworowo (i odpowiednio niem. Saverau).
Zakrzewko	Kozłowo	1	Klein Sakrau	słowiańskie	--
Zakrzewo	Kozłowo	1	Groß Sakrau	słowiańskie	--
Zalesie	Kozłowo	1	Salleschen	polskie	--
Bartoszki	Nidzica	1	Bartoschken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Bartzdorf. Pierwotnie: Spycimierz (1350 Spiczemir), potem Bartuschdorf (1381, hybryda pol. + niem. -dorf). Ostatecznie przyjęła się w pełni polska forma Bartoszki. Forma gwarowa: Bartuš́k'i / Bartosk'i (dop. -usk/-osk).
Bolejny	Nidzica	4	Bolleinen	słowiańskie (sprutenizowane)	Bolemin	1370 Bolemin, Boleinen; 1579 Bolemin. Formy gwarowe: Bol'ińin, Bolem'in. Wszystko wskazuje na to, że mamy tu do czynienia z pierwotnie słowiańską nazwą Bolemin (od słow. n. os. Bolema), która pod wpływem pruskim wyrównała się do pruskich nazw z członem -ein-. Forma Bolemin przechowała się w mowie Mazurów, o czym świadczą zapisy gwarowe i m.in. Teka Toruńska. Formę spolszczoną "Bolejny" powołał do życia chyba Kętrzyński i uważam, że warto przywrócić formę ludową.
Borowy Młyn	Nidzica	1	Heydemühle	niemieckie	--
Brzeźno Łyńskie	Nidzica	1*	Persing	pruskie	(Brzeźno)	Nazwa Persing pruskiego pochodzenia (1411 Perszing, 1437 Pirsingk). Polska forma Brzeźno pojawia się w źródłach pisanych dopiero w XIX w., jej związek z pierwotną nazwą pruską jest niejasny (być może żaden). Dookreślenie dodano po wojnie. Forma gwarowa: Bžeźno / Bžezïna.
Bujaki	Nidzica	1	Bujacken	polskie	--
Dobrzyń	Nidzica	1	Dobrzienen	polskie	--	Nazwa w latach 1877-1945: Gutfeld. Dawniej: Sokoły, Dobrzyńskie (1355 Sokolo, Doberzintzky).
Frąknowo	Nidzica	1	Frankenau	niemieckie	--	Dawniej też: Franknowo, Frączkowo (ostatnia forma oboczna u Leydinga). Forma gwarowa: Fruŋknowo.
Glinki	Nidzica	1	Glinken	polskie	--
Grzegórzki	Nidzica	1	Gregersdorf	niemieckie	--	Forma gwarowa: Gřegušk'i (do Gřegušk). Pierwszy właściciel wsi, wymieniony w akcie nadania z 1359 r., nazywał się Greger Sosnowiten (co można przełożyć jako "Grzegorz Sasinowic"). Był to więc Prus (z plemienia Sasinów) o chrześcijańskim imieniu. Nadanie wspomina też o położeniu wsi na Ziemi Sasinów (1359 in Sossin).
Jabłonka	Nidzica	1	Jablonken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Seehag. Gwarowo: Jebu̯ȯnka / Jebu̯unka.
Kamionka	Nidzica	1	Kamiontken	polskie	--	Nazwa w latach 1931-45: Steinau. Również niem. Königlich Kamiontken. Pierwotna nazwa mogła być niemiecka (1349 Steyne).
Kanigowo	Nidzica	1	Kandien	pruskie	--	1371 Canegaw, 1420 Kanegaw, 1496 Candien. Wieś posiadała dwie nazwy pruskie, o wyraźnie tym samym rdzeniu. Forma starsza zachowała się w mowie miejscowych Mazurów, zaś Niemcy używali drugiej formy pruskiej, zaświadczonej później.
Koniuszyn	Nidzica	1	Kommusin	słowiańskie?	--	1372 Conoschin, 1437 Konuschen. Formy gwarowe: Komzïn / Komuźin (wtórne spolszczenia n. niem.?)
Las Miejski	Nidzica	4	Stadtwald	niemieckie	Gaj	Tradycja przedwojenna wskazuje na formę Gaj. Taką nazwę również zatwierdziła KUNM. Nazwa "Miejski Las", co jest dokładnym tłumaczeniem n. niemieckiej, musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom. Chyba warto wrócić do formy tradycyjnej.
Leśne Pólko	Nidzica	4	Terten	niemieckie?	Pólko	Przed wojną: Pólko (u Kętrzyńskiego też obocznie: Tertl). Tak również według ustaleń KUNM. Człon "Leśne" musiał rozpowszechnić się później. Nazwa pol. niezwiązana z niemiecką, której pochodzenia nie udało mi się ustalić.
Likusy	Nidzica	1	Lykusen	pruskie	--	Forma gwarowa: L'ikuzï (do L'ikus).
Litwinki	Nidzica	1	Littfinken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neidenburg-Littfinken. Najstarsze zapisy: Littow, Littowa (1384). Może więc pierwotnie pol. Litwa.
Łyna	Nidzica	1	Lahna	hydronimiczne	--	Forma niem., a także zapisy piewotne (1387 Lana, 1437 Lanaw) pokazują, że wcześniejsza słowiańska forma nazwy rzeki Łyny brzmiała Łana (z prus. Alnā, por. też n. niem. tej rzeki - Alle) z typową dla języków słowiańskich przestawką. Dawniej dwie odrębne wsie - Łyna (niem. Lahna) i Łyna Mała (niem. Klein Lahna, 1899-1945: Allendorf, u Leydinga Wymiary), w czasach hitlerowskich złączone pod nazwą Allendorf. Dzisiaj granica pomiędzy historycznymi miejscowościami jest zatarta.
Łyński Młyn	Nidzica	1	Lahnamühle	hybryda (prus. hydronim + niem.)	--
Łysakowo	Nidzica	4? (1?)	Lissaken	polskie	Lisaki (?)	Nazwa w latach 1938-45: Talhöfen. Forma dwuznaczna - większość przedwojennych źródeł potwierdza formę Lisaki (też Lisakowo?). Z drugiej strony, nie można też wykluczyć pochodzenia nazwy od n. os. Łysak. Nie dysponuję zapisami gwarowymi, które mogłyby to ostatecznie rozstrzygnąć. W Tece toruńskiej niejednoznaczna forma Lysak, którą można różnie interpretować.
Magdaleniec	Nidzica	1	Magdalenz	polskie	--	Forma gwarowa: Magdalence (do Magdalenc).
Moczysko	Nidzica	1	Moczisko	polskie	--	Nazwa w latach 1893-1945: Adlershorst. Gwarowo: Mocïsko.
Mogiłowo	Nidzica	1~4	Magilowa	polskie	(Mogiłowa?)	Nazwa w latach 1938-45: Gelbsattel. Według przedwojennej literatury i ustaleń KUNM, nazwa powinna być w rodzaju żeńskim: Mogiłowa (świadczy również o tym forma niem.). Zmiana na "Mogiłowo" musiała zajść po wojnie, ale być może jest to zmiana naturalna (lub forma nijaka istniała wcześniej obocznie).
Módłki	Nidzica	1	Modlken	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Moddelkau. Dawniej też: Motylki (XVI w.). Pierwotnie: Mottilkau (1436-37), Modilkaw (1437). Według NMP słowiańskie (porównywane do polskich toponimów typu Modlna, Modlnica), chociaż nie wykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Motk'i.
Napiwoda	Nidzica	1	Napiwoda	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1890-1945: Grünfließ. Nazwa izolowana na terenie RP, trudna do objaśnienia. NMP dopuszcza możliwość, że jest to pierwotna nazwa bałtycka, chociaż nie można też wykluczyć słowiańskiego pochodzenia. Gwarowo: Napśivoda.
Natać Mała	Nidzica	1	Klein Nattatsch	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinseedorf Patrz niżej.
Natać Wielka	Nidzica	1	Groß Nattatsch	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großseedorf. Dawniej też: Natacz (Wielki, Mały) - tak w literaturze (np. u Chojnackiego), jednak Teka Toruńska i dane gwarowe potwierdzają formę obecną (żeńską z wygłosowym -ć). Forma męska Natacz chyba powstała ze złej interpretacji wymowy gwarowej. Sama zaś nazwa jest pruskiego pochodzenia (od n. jeziora), jednak zaświadczona późno - dopiero od XVIII w. Gwarowo: Duza Natač́.
Nibork Drugi	Nidzica	-	(zu Neidenburg)	--	--	Brak znanej mi przedwojennej nazwy - na przedwojennych mapach kolonia widnieje jako część Niborka (Nidzicy), dopiero po wojnie wydzielono ją jako osobną miejscowość. Jej obecna nazwa jest oczywiście nawiązaniem do przedwojennej, tradycyjnej polskiej nazwy Nidzicy (p. wyżej).
Olszewko	Nidzica	1	Klein Olschau	polskie	--	Część Olszewa - miejscowości złączono już w czasach hitlerowskich. Nie wiem, czy nazwa przysiółka wciąż funkcjonuje, ale musiała funkcjonować jeszcze długo po wojnie, gdyż widnieje na mapach.
Olszewo	Nidzica	1	(Groß) Olschau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Struben.
Orłowo	Nidzica	1	Orlau	polskie	--
Parowa	Nidzica	3	Springborn	niemieckie	--	Brak przedwojennej n. polskiej. Powojenna n. Parowa nawiązuje do nazwy terenowej Modłecka Parowa (niem. Modlker Thal) - osada położona jest w dolinie o takiej nazwie.
Pawliki	Nidzica	1	Pawlicken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Palicken.
Piątki	Nidzica	1	Piontken	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Freidorf.
Piotrowice	Nidzica	1	Piotrowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Alt Petersdorf.
Radomin	Nidzica	1	Radomin	słowiańskie	--	Gwarowo: Raduńin.
Rączki	Nidzica	1	Rontzken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hornheim. Gwarowo: Rȯnčk'i (do Rȯnčk).
Robaczewo	Nidzica	2~3	Robertshof	niemieckie	--
Rozdroże	Nidzica	5	Karlshöhe	niemieckie	Karły	U Leydinga: Karły. Nie wiem, czy to przedwojenna nazwa (nie mam dowodów), ale wydaje się naturalniejsza i sensowniejsza od obecnej.
Siemiątki	Nidzica	1~4?	Schimiontken	polskie	Siemionki (?)	U przedwojennych i Leydinga: Siemionki. Na taką postać wskazywałaby przedwojenna tradycja i zapis gwarowy, więc może warte przywrócenia? 1359 Szementky, Szemencky; 1359 Schemantki, Sementken. Trudno rozstrzygnąć, czy pierwotną formą są Siemiątki czy Siemionki (a -t- jest już wstawką niemiecką, jak w Kamionka > Kamiontken). Ludowa tradycja wskazuje na Siemionki, ale po wojnie ustalono Siemiątki (zapewne uważając taki wariant za bardziej "prasłowiański", od stpol. n. os. Siemięta). W czasach hitlerowskich wieś wcielona do Zagrzewa (Sagsau). Do dziś pozostaje częścią tego sołectwa. Gwaowo: Siemionk'i.
Szerokopaś	Nidzica	1	Sierokopaß	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Breitenfelde.
Tatary	Nidzica	5	Berghof	niemieckie	Berkowo	U Leydinga: Berkowo, co wydaje się być naturalnym spolszczeniem n. niemieckiej (choć zapewne nie przedwojennym). Nazwa Tatary, będąca chrztem KUNM, nawiązuje do znajdującego się nieopodal obiektu fizjograficznego - Tatarskiego Kamienia (niem. Tartaren Stein).
Trzciano	Nidzica	3	Eichwerder	niemieckie	--	Leśniczówka leży nad jeziorem Trzciano (niem. Eich See lub Trzanno See) - jej przedwojenna nazwa również nawiązuje do nazwy jeziora.
Wały	Nidzica	1	Wallendorf	niemieckie	--
Waszulki	Nidzica	1	Waschulken	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Waiselhöhe. 1411-14 Waysils, 1412 Waschilis. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona dodatkowo o sufiks -ki (chociaż Kętrzyński podaje też oboczną formę Waszule), w jęz. niemieckim przyjęta z polskiego.
Wietrzychowo	Nidzica	1*	Adlig Dietrichsdorf	niemieckie	(Wietrzychowo Szlacheckie?)	U Chojnackiego i Leydinga: Wietrzychowo Szlacheckie. Starsze źródła (np. Kętrzyński, Giersz) nie posiadają rozróżnienia pomiędzy Wietrzychowem Szlacheckim a Chełmińskim - może więc podział wsi jest dość późny. Tego typu dookreślenia wydają się jednak być dość obce ludowemu nazewnictwu (potrzebowała ich przede wszystkim administracja), więc być może formy ustalone przez KUNM są naturalniejsze.
Wietrzychówko	Nidzica	1~4?	Köllmisch Dietrichsdorf	niemieckie	(Wietrzychowo Chełmińskie?)	U Leydinga: Wietrzychowo Włościańskie, u Chojnackiego - Chełmińskie. Tego typu dookreślenia wydają się jednak dość sztucznawe. Trudno mi ustalić, jak dokładnie nazywali tę wieś Mazurzy (może nie czynili jakiegoś systematycznego rozróżnienia?), jako że starsze źródła ich nie rozróżniają.
Wikno	Nidzica	1	Wickno	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1938-45: Wickenau.
Wilczyce	Nidzica	2	Wolfsgarten	niemieckie	--	Leśniczówka dziś uchodzi za część Koniuszyna - nie wiem, na ile jej nazwa funkcjonuje.
Wolisko	Nidzica	1	Wolisko	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schnepfenberge.
Wólka Orłowska	Nidzica	1*	Wolka	polskie	(Wólka)	Nazwa w latach 1938-45: Großkarlshof (nawiązanie do sąsiedniej miejsc. Karlshof - pol. Karłowo [Giersz], powojenne Wysokie - dziś miejscowość nieistniejąca).
Zagrzewo	Nidzica	1	Sagsau	pruskie	--	1412 Sagesaw, Sagese, Sagsche; 1420 Sagesow. Pisownia Zagrzewo zdaje się być wprowadzona przez Kętrzyńskiego. Być może poprawniejsza etymologicznie byłaby forma Zagżewo (por. zniemczony zapis Sagsewo z ok. 1780 r.), o ile tak brzmiała ta nazwa w mowie ludu.
Załuski	Nidzica	1	Sallusken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kniprode.
Zimna Woda	Nidzica	1	Zimnawodda	polskie	--	Nazwa w latach 1893-1945: Kaltenborn.
Żelazno	Nidzica	1	Seelesen	słowiańskie	--
Gąsiorowo	Działdowo (pow. działdowski)	1	Ganshorn	niemieckie	--	Gwarowo: Goš́orovo / Guśorovo.
Grzybiny	Działdowo (pow. działdowski)	1	Groß Grieben	słowiańskie	--	1333 Grebin, 1387 Grsibenn. Według NMP pierwotne *Grzybno. Gwarowo: Gřibźini.
Grzybiny Małe	Działdowo (pow. działdowski)	1*	Klein Grieben	słowiańskie	(Grzybinki)	Dawniej raczej: Grzybinki. Taka forma jest zresztą bardziej konsekwentna, biorąc pod uwagę fakt, że nazwa sąsiedniej wsi to "Grzybiny", a nie "Grzybiny Wielkie". Formę Grzybinki początkowo ustaliła KUNM, ale szybko została zmieniona na obecną.
Jankowice	Działdowo (pow. działdowski)	1	Jankowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Sassendorf. Dawniej też: Jankowiczki (pierwotnie też: Hankowice, Hankowiczki [por. zapisy z 1399 - Henkowitz, Hankowyczki]). Gwarowo: Jankojince / Jankoźice.
Lipówka	Działdowo (pow. działdowski)	4	Lindenau	niemieckie	Lindowo	Ustalona przez KUNM forma jest sztuczna - przed wojną stosowano spolszczenia Lindenowo i Lindowo - przy czym ta druga ma poświadczenie gwarowe (również w Tece Toruńskiej). Gwarowo: Lindovo
Mosznica	Działdowo (pow. działdowski)	1	Moschnitz	słowiańskie	--
Ruszkowo	Działdowo (pow. działdowski)	1	Rauschken	słowiańskie	--	Dawniej też: Ruskowo (tak do dziś w gwarze - wynik mazurzenia? 1399 Rawschaw, Ruschau. Według autorów NMP nazwa polska. Gwarowo: Ruskovo..
Sławkowo	Działdowo (pow. działdowski)	1	Frödau	niemieckie	--	Nazwa niem. Frödau i pol. Sławkowo, niepowiązane etymologicznie, współistniały już przed wojną. Nie dysponuję źródłami, które mogłyby wskazać, która z nich jest starsza.

Powiat olsztyński

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Olsztyn	Olsztyn (miasto)	1	Allenstein	hybryda (prus. + niem.)	--	Nazwa miasta jest pochodzenia hybrydalnego - pierwszy człon pochodzi od nazwy rzeki Łyny (niem. Alle, prus. Alnā). W języku polskim przejęta fonetycznie jako Olsztyn. Świadectwa istnienia takiego spolszczenia pojawiają się już w XV w. (samo miasto powstało wiek wcześniej). Gwarowo: U̯olstïn. Poniżej opisane są nazwy historycznych dzielnic Olsztyna (część z nazw może być dawno zapomniana lub zanikająca). Pomijam zupełnie nazwy nowych osiedli, stworzonych w PRLu (np. Brzeziny, Mazurskie, Kormoran itp.). Jestem ponadto zdania, że należy jak najczęściej nawiązywać do historycznych dzielnic, a administracyjne nowotwory stopniowo rugować. Niestety, tendencje są odwrotne - na mapie współczesnego Olsztyna dominują raczej nowe twory.
Augustówka	Olsztyn (miasto)	2	Augustthal	niemieckie	--	Nazwa zatarta w terenie. Dzisiaj ta dawna dzielnica jest częścią os. Kętrzyńskiego. Może warto przypomnieć nazwę dzielnicy, zamiast komunistycznego tworu?
Dajtki	Olsztyn (miasto)	1	Deuthen	pruskie	--	1355 Deyten.
Grądek	Olsztyn (miasto)	3	Thalberg	niemieckie	--	Podobnie jak Augustówka (p. wyżej), nazwa dziś nie funkcjonuje. Na miejscu tej dzielnicy znajduje się część os. Kętrzyńskiego.
Gutkowo	Olsztyn (miasto)	1	Göttkendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Gietkowo. Pierwotnie: Aucul (1352). Nazwa ponowiona od jez. Ukiel, pruskiego pochodzenia. Nazwa niem. Göttkendorf pochodzi od imienia zasadźcy Godeke, prawdopodobnie Prusa. Gwarowo: Gutkovo / Gétkovo. Część wsi, która nie została włączona do Olsztyna stanowi osobną wieś w gm. Jonkowo.
Jakubowo	Olsztyn (miasto)	2	Jakobsberg	niemieckie	--
Jaroty	Olsztyn (miasto)	6	Jomendorf	hybryda (prus. + niem.)	Jądorf	Nazwa niem. pochodzi od imienia Prusa Jome. Warmiacy spolszczyli ją jako Jądorf (pisane też Jondorf), z zachowaniem niem. członu -dorf. Taka nazwa nie znalazła aprobaty KUNM (zapewne ze względu na sufiks) i została zastąpiona pseudosłowiańskim chrztem Jaroty. Staropruska proweniencja tej miejscowości (obecnie dzielnicy Olsztyna) została więc zupełnie zatarta. Gwarowo: Jondorś, f Jondorśi. Nazwa więc została przejęta z miękkim wygłosowym -f (w gwarze wymawianym jako -ś) i odmieniana jak rodzaj żeński - Jądorf, w Jądorfi. Część wsi, która nie została włączona w granice Olsztyna stanowi osobną miejscowość ("resztówkę") w gm. Stawiguda o tej samej nazwie. Zmiana nazwy na Jądorf dotyczy również owej resztówki.
Kortowo	Olsztyn (miasto)	1	Kortau	pruskie	--	Nazwa wsi pochodzi od pruskiej nazwy jeziora Kort (niem. Kort-See, 1348 Curtoyn, 1352 Curtoyen). Lepiej nazywać jezioro to "Kort" (tak jak u Barczewskiego), a nie "Kortowskie", gdyż to nazwa dzielnicy pochodzi od jeziora, a nie odwrotnie.
Likusy	Olsztyn (miasto)	1	Likussen	pruskie	--	Używane też: Likuzy (tak w gwarze oraz u Barczewskiego).
Łupstych	Olsztyn (miasto)	1	Abstich	pruskie	--	Dawniej też: Abstych, Upstych. Używane także jako Łupsztych. Nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. Abistiks) - dość osobliwie przyjęta przez język polski. Pisownia z Ł- jest nieetymologiczna (jest to gwarowa prelabializacja samogłoski, a nie dawne "ł"), ale taka przyjęła się już w przedwojennej literaturze. Gwarowo: U̯upstïx, Upstïx*. Część wsi, nie przyłączona do Olsztyna stanowi osobną miejscowość (tzw. "resztówkę"), należącą do gminy Gietrzwałd.
Nagórki	Olsztyn (miasto)	2	Bergenthal	niemieckie	--
Niedźwiedź	Olsztyn (miasto)	2	Bärenbruch	niemieckie	--
Pieczewo	Olsztyn (miasto)	3	Stolzenberg	niemieckie	--
Pieszkowo	Olsztyn (miasto)	5	Pörschkau	pruskie?	Perszkowo	Nazwa dzielnicy dziś raczej nie używana. Uwiecznia ją jednak nazwa niewielkiego jeziorka Perszkowo (niem. Pörschken-See), zapewne pruska. Jeżeli ta jednostka administracyjna miałaby wrócić do łask, warto by użyć formy zgodnej z nazwą jeziorka.
Pozorty	Olsztyn (miasto)	1	Posorten	pruskie	--	Używane też: Posorty (tak w gwarze). Dzielnica ta nie stanowi dziś osobnej jednostki administracyjnej - stanowi część osiedla Brzeziny (nowy twór administracyjny). Nie powinno tak być - to nazwy historycznych dzielnic zasługują na utrwalenie na mapach, nie nowotwory.
Redykajny	Olsztyn (miasto)	1	Redigkainen	pruskie	--	1363 Raynkaym, 1521 Radecaim, 1564-80 Radicaym. Gwarowo: Redïkai̯nï. Część wsi, nie przyłączona do Olsztyna stanowi osobną miejscowość (tzw. "resztówkę") w gminie Dywity.
Starkowo	Olsztyn (miasto)	2	Stärkenthal	niemieckie	--	Dzielnica zatarta w terenie. Jej nazwa pochodzi od nazwiska pierwszego właściciela - Starck.
Track	Olsztyn (miasto)	1	Trautzig	słowiańskie?	--	Pierwotnie: Drawsk (1353 Drawsken). Nazwa ponowiona od jeziora, sama w sobie jest zapewne tworem słowiańskim (choć niewykluczałbym w pełni pruskiego pochodzenia), utworzonym od jakiejś pruskiej nazwy wodnej typu Drawā (dziś nieznanej). Ostatecznie zepsuta do postaci Track.
Zielona Górka	Olsztyn (miasto)	2	Grünberg	niemieckie	--
Barczewo	Barczewo	6	Wartenburg	niemieckie	Wartembork	Nazwa niem. (początkowo Wartberg, jakby "strażnicza góra"), spolszczona przez polskich Warmiaków jako Wartembork. Po wojnie KUNM zmienił tę nazwę na sztuczną Barczewo - nadaną na cześć ks. Walentego Barczewskiego - badacza kultury polskojęzycznych Warmiaków i lokalnego działacza. Jakkolwiek nie można odmówić mu zasług, to tego typu sztuczne i "zideologizowane" nazwy nigdy nie powinny były znaleźć się na mapie. Jako ciekawostkę dodam, że krótko po wojnie rozważano, aby przechrzcić Wartembork na "Nowowiejsk" (na cześć urodzonego tu kompozytora Feliksa Nowowiejskiego). Nazwa ta została ostatecznie odrzucona ze względu na sztuczne brzmienie, przywołujące na myśl nazewnictwo sowieckie. W pobliżu miasta znajdował się pruski obszar osadniczy o nazwie Gunelauks (1311 Genelauken, 1349 Gunlawke), Barczewski spolszcza tę nazwę jako Gunławki. Gwarowo: Våtymbork*.
Biskupiec	Biskupiec	1	Bischofsburg	niemieckie	--	Ludowo także niem. Bischburg. Nazwa bywa dookreślana jako Biskupiec Reszelski (zapewne dla odróżnienia od Biskupca w pow. nowomiejskim), taką nazwę nosi stacja kolejowa. Nie lepiej byłoby "Warmiński", jeśli już?
Dobre Miasto	Dobre Miasto	1	Guttstadt	niemieckie (hybryda?)	--	Dawniej też: Gutsztat. Według niektórych teorii, pierwszy człon n. niem. pochodzi od prus. guddi - zarośla, krzaki. Niezależnie od tego możliwego znaczenia, polscy Warmiacy przejęli tę nazwę jako "Dobre Miasto".
Jeziorany	Jeziorany	1	Seeburg	niemieckie	--	Dawniej też: Zybork. Starsze jest fonetyczne spolszczenie nazwy jako Zybork. Forma Jeziorany pojawia się dopiero w późnym XIX w. i być może jest sztucznawa. Niemniej, zanotowano ją współcześnie w gwarze (jako Jeźorany), o ile to nie wpływ nazwy urzędowej.
Olsztynek	Olsztynek	1	Hohenstein	niemieckie	--	Nazwa polska Olsztynek istniała obocznie do niemieckiej Hohenstein (pierwotnie nazwa zamku, założonego w XIV w.) już od XV w. (kiedy to pojawia się w dokumentach w zlatynizowanej formie Parvum Olstin). Jej początek nie jest do końca jasny - być może faktycznie jest to nawiązanie do warmińskiego Olsztyna. Niewykluczone jednak, że n. niem. Hohenstein została początkowo przejęta przez ludność polskojęzyczną w formie *Olsztyn (jedynie przypadkiem zbieżną z nazwą warmińskiego Olsztyna), która następnie została rozszerzona o formant zdrabniający, celem odróżnienia od znacznie większego miasta na Warmii. Gwarowo: U̯olstinek.
Barczewko	Barczewo	6	Alt Wartenburg	niemieckie	Stary Wartembork	Po wyjaśnienia, patrz wyżej: Barczewo.
Barczewski Dwór	Barczewo	6	Klein Wartenburg	niemieckie	Wartembork Mały
Bark	Barczewo	1?	Barkheim	niemieckie?	--	Według Pospiszylowej n. Barkheim niemiecka (choć na upartego można by tu się doszukać pruskiej nazwy na -kaims). Brak w literaturze przedwojennej, ale nazwa Bark pojawia się w zapisach gwarowych.
Bartołty Małe	Barczewo	1	Klein Bartelsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Bartelsdorf Buden ("Bartołckie Budy"), 1755. Dawniej (i gwarowo): Bartółty Małe (p. niżej).
Bartołty Wielkie	Barczewo	1	Klein Bartelsdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Bartółty Wielkie (gw. V'elk'e / Duže Bartůu̯tï).
Biedowo	Barczewo	1	Neu Maraunen	pruskie	--	Niem. też Klein Maraunen. Dawniej też: Nowe/Małe Maruny, Muchorowo (Barcz.) Wieś powstała jako wybudowanie pobliskich Marun (p. niżej). Polska nazwa Biedowo jest ludowa, o charakterze przezwiskowym.
Bogdany	Barczewo	1	Bogdainen	słowiańskie	--	Pierwotnie: Klein Scayboth (XV w.), p. niżej Skajboty. Dawniej też: Bogdajny. Końcówka -ainen (-ajny) w tej nazwie jest zapewne wywołana analogią do nazw pruskich z tym sufiksem (wykluczałbym tu raczej bezpośrednie oddziaływanie jęz. pruskiego, jako że zapisy z -ain pojawiają się dopiero w XVII w.). Gwarowo: Bogdai̯nï.
Czerwony Bór	Barczewo	2 (4?)	Rothwalde	niemieckie	(Czerwony Las?)	Barczewski używa nazwy Czerwony Las, ale w odniesieniu do lasu (nie leśniczówki). Może zbyt mała zmiana, aby uznać ją za wartą zachodu. Forma "Czerwony Bór" również odzwierciedla nazwę oryginalną. Wśród członków KUNM panowała jakaś dziwna tendencja do unikania słowa "las" i zastępowania go synonimami (bór, gaj itp.).
Dadaj	Barczewo	6	Schönfließ	niemieckie	Sząflis	N. niem. Schönfließ ludność warmińska spolonizowała jako Sząflis. Po wojnie KUNM zastąpiła ją nazwą Dadaj, ponowioną od nazwy dużego jeziora Dadaj, nad którym osada się znajdują. Nazwa jeziora jest oczywiście pruskiego pochodzenia, ale nie jest to historycznie poprawna nazwa tej wsi. Leyding przytacza tu też nazwę Kurken (spolszczoną jako Kurkowo), która jednak odnosi się do zaginionej pruskiej osady, położonej nad jez. Dadaj i nie można jej wiązać bezpośrednio z tą wsią.
Dąbrówka Mała	Barczewo	1	Klein Damerau	słowiańskie	--
Dobrąg	Barczewo	1	Debrong	pruskie	--	1364 Dobrin. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia (od n. rzeki i jeziora). Gwarowo: Dobrȯŋk.
Jedzbark	Barczewo	1	Hirschberg	niemieckie	--	Dawniej też: Jecbark, Jecpark. Gwarowo: Jeʒbark / Jėčpark / Jecpark (Gen. na -ka lub -ga).
Kaplityny	Barczewo	1	Kaplitainen	pruskie	--	1364 Kaipletyn, 1409 Kaypletin. Gwarowo: Kaplitïnï (Gen. zerowy lub -ów).
Kierzbuń	Barczewo	1	Kirschbaum	niemieckie	--	Gwarowo: K'ežbuń.
Kierzliny	Barczewo	1	Kirschleinen	pruskie	--	1381 Kirsyn, 1393 Kirsnyn, 1533 Kirsneynen. Dawniej też: Duże Kierzniny (za czasów biskupa Szembeka, wg Barczewskiego). Gwarowo: Keršl'iny / K'ežl'iny.
Klimkowo	Barczewo	1	Klimkowo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Klimkau.
Klucznik	Barczewo	1	Klutznick	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Klausen.
Kołaki	Barczewo	1	Kollacken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kallacken.
Koronowo	Barczewo	4	Försterei Kronau	pruskie	Wróblewo	Niem. nazwa leśniczówki nawiązuje do pobliskiej wsi Kronowo (p. niżej), pruskiego pochodzenia. Jej polska nazwa brzmiała Wróblewo, o czym świadczy spis z 1820 r. i słownik Leydinga. Taką nazwę przyjęła też KUNM, ale w wyniku jakiegoś przeinaczenia powojennego, rozpowszechniła się forma Koronowo (wyraźnie oparta na n. niem., ale niesłusznie adideowana do słowa korona [niem. Krone]). Chyba należałoby powrócić do starszej n. pol. Wróblewo, chociaż Barczewski pisze o Leśnictwie Kronowo, toteż i taki wariant można by rozpatrzyć.
Kromerowo	Barczewo	1	Krämersdorf	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Dawniej też: Kramarowo. 1572 Kromeraw, 1584 Cromerovium. Pierwotna była więc forma polska (n. niem. z członem -dorf zaświadczona od połowy XVIII w.). Nazwa pochodzi od nazwiska biskupa warmińskiego Marcina Kromera. Gwarowo: Kramerovo.
Kronowo	Barczewo	1	Groß Kronau	pruskie	--	Nazwa w latach 1936-45: Cronau. Pruskiego pochodzenia.
Kronówko	Barczewo	1	Klein Kronau	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Cronau-Gut.
Krupoliny	Barczewo	1	Kroplainen	pruskie	--	1364 Kropelyn, 1587 Kropelein. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym zwanym Kautyn (1364). Gwarowo: Kroplai̯ny / Krupolïny.
Lamkowo	Barczewo	1	Groß Lemkendorf	niemieckie	--	1350 Villa Lemkoni, 1363 Brunsdorf alias Lemkendorf. Wieś nosiła więc początkowo dwie oboczne n. niemieckie, z czasem ustaliła się jednak nazwa Lemkendorf. Spolszczenie Lamkowo znane już od XVII w. Gwarowo: Lamkovo (Duže).
Lamkówko	Barczewo	1	Klein Lemkendorf	niemieckie	--	Gwarowo: Lamkovo Mau̯e / Lamkůfko / Lamkůvek.
Leszno	Barczewo	1	(Groß) Leschno	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Leschnau (taka postać zaświadczona już w 1789). Dawniej też: Leśno (Barczewski).
Leszno Małe	Barczewo	1	Klein Leschno	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Försterei Leschnau. Dawniej też: Leśnictwo Leśno (Barczewski).
Łapka	Barczewo	1	Lapka	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Lapken. Stosowano też określenia Lapkawald lub Lapkaabfindung. Wybudowanie dość nowe. Nazwa ponowiona od n. lasu.
Łęgajny	Barczewo	1	Lengainen	pruskie	--	Potocznie też: Lęgajny (tak też u Barczewskiego, gw. Leŋgai̯ny). Taką nazwę nosi też przystanek kolejowy. 1364 Langene; 1388 Langeyn, Langeynen.
Maruny	Barczewo	1	Maraunen	pruskie	--	Dawniej też: Maruny Duże (Wielkie), niem. Groß Maraunen. 1349 Merun, 1376 Merune. Nazwa pruska, przejściowo z niem. członem -dorf (1381 Merunendorf).
Mokiny	Barczewo	1	Mokainen	pruskie	--	Dawniej też: Mokajny (XVII w.) 1364 Mockin, 1384 Mokyn. Początkowo też pojawia się n. niem. Grünenwald (1364), która nie przyjęła się. Gwarowo: Mok'iny.
Niedźwiedź	Barczewo	4	Bärenbruch	niemieckie	Niedźwiedziak	U Barczewskiego: Niedźwiedziak (GPW, s. 20, 64). Przeoczyli tę formę najwyraźniej Leyding i KUNM, nadając folwarkowi nową n. Niedźwiedź. Współcześnie w gwarze odnotowano jeszcze jedną formę - Niedźwiady (gw. Ńeʒ́v́ady), która chyba raczej powstała po wojnie, pod wpływem KUNMowskiego nazewnictwa. W takich przypadkach wolę zaufać tradycji przedwojennej.
Nikielkowo	Barczewo	1	Nickelsdorf	niemieckie	--	Spotykany również wariant: Nikiełkowo (do 2007 r. oficjalny, ale niezgodny z tradycją i ustaleniami KUNM).
Odryty	Barczewo	1	Odritten	pruskie	--	1381 Waidriten, 1492 Woydriten. Nazwa pruska, wieś powstała na polu Kyrsynen (1381). Dawniej też: Woryty (XVII w.) Gwarowo: Odrïtï.
Orzechówko	Barczewo	4	Orzechowo-Mühle	polskie	Orzechowo	Nazwa w latach 1938-45: Alt Wartenburg Abbau. Poprawna nazwa młyna to Orzechowo (por. gwarowe Ožexovo). Forma na -ówko jest powojenna, nie znajduję dla niej uzasadnienia. Jeśli potrzebne jest dookreślenie, można by użyć formy Orzechowo-Młyn.
Próle	Barczewo	1	Prohlen	pruskie	--	1372 Pralesdorf. Z czasem odpada człon niem. -dorf - 1615 Proles. Dawniej też: Prole (częściej u przedwojennych autorów). Postać z "ó" znana jest w gwarze. Gwarowo: Průle (Gen. Průlůf).
Radosty	Barczewo	5	Ottendorf	niemieckie	Stara Wieś (?)	Brak historycznej polskiej nazwy - Barczewski używa tylko nazwy "Otendorf". Powojenna nazwa Radosty jest chrztem KUNM - pseudosłowiańskim (od im. Radost), a więc nieakceptowalnym. Leyding podaje jednak niem. wariant Altendorf i na jego podstawie - spolszczenie Stara Wieś. Wariant ten nie pojawia się nigdzie indziej, być może jest on zniekształceniem nazwy Ottendorf. Tak czy inaczej, nazwa "Stara Wieś" wydaje się lepsza od obecnego chrztu. Wieś jest faktycznie dość stara, pierwsza wzmianka pochodzi z 1353. Wieś powstała w pobliżu lasu o pruskiej nazwie Wungerithen (1353). Nie można jednak tej nazwy wiązać bezpośrednio z tą wsią. W tym samym lesie powstała m.in. wieś Studzianka w obecnej gm. Jeziorany (p.) W NMP podany następujący zapis gwarowy (jako dawny): Votendorf (Gen. -dorfa). Raczej nie jest to forma, którą można by wykorzystać, jednak fakt istnienia tu protetycznego v- jest ciekawy i wart odnotowania.
Ramsowo	Barczewo	1	Groß Ramsau	pruskie	--	1379 Rampsow, 1597-98 Ramsaw. Gwarowo: Ramsovo.
Ramsówko	Barczewo	1	Klein Ramsau	pruskie	--	Pierwotnie niem. Ramschebuden (1755). Dawniej też: Ramsówka (koniec XVIII w.).
Rejczuchy	Barczewo	1	Karolinenhof	niemieckie	--	Nazwa Rejczuchy oryginalnie polska (odnazwiskowa) - istniała już przed wojną, obocznie do niemieckiej. Por. zapis 1855 Abbau Reyczug i formę gw. Rai̯č́uxï. Wobec takiej formy gwarowej, może powinny to być "Rajczuchy"?
Ruszajny	Barczewo	1	Reuschhagen	niemieckie	--	Nazwa uważana za niemiecką (1336 Russchenhain), w języku polskim przejęta analogicznie do nazw pruskich na -ajny (co nie jest rzadkością przy niem. sufiksie -hain, hagen - por. Rozajny, Gronajny).
Rycybałt	Barczewo	1	Rittebalde	pruskie	--	1373 Rythabalt. Nazwa pruska. Dawniej też: Ryczybałdy (Barczewski).
Sapunki	Barczewo	4	Klein Sapuhnen	pruskie	Zapuny Małe	Po wyjaśnienia, patrz niżej. Zgodna z przedwojenną tradycją jest forma Zapuny Małe (lub Zupuny Małe), chociaż zapis gwarowy daje też możliwe uzasadnienie formie Zapunki (chociaż takie zdrobnienia pruskich nazw są raczej "odchyłem od normy"). Barczewski rozróżnia Zupuny-Dwór (ob. Sapuny) i Folwark (ob. Sapunki). Gwarowo: Zapunk'i
Sapuny	Barczewo	4	(Groß) Sapuhnen	pruskie	Zapuny	1367 Sapon, 1394 Supone. Nazwa pruska. W przedwojennej tradycji: Zapuny, Zupuny. Tak samo również w gwarze - Zapunï (-ůf). Forma obecna, Sapuny jest nietradycyjna. Utworzył ją KUNM, celem przybliżenia polskiej formy do pruskiego oryginału (który miał nagłosowe S-. Polskie Z- to wpływ wymowy niemieckiej). Wykładnikiem polskiej nazwy powinna być jednak ludowa tradycja, dlatego też uważam, że należy wrócić do formy Zapunym.
Skajboty	Barczewo	1	Skaibotten	pruskie	--	1362 Scayboth, 1380 Schayboten. Dawniej też: Skajwoty.
Stare Włóki	Barczewo	4	Alt Vierzighuben	niemieckie	Stary Wierckub	Przed wojną: Stary Wierzgub, Wierzkub, Wierckub. Ta ostatnia forma zaświadczona w gwarze (gw. Źyrckup, Źyckup - początek XX w. Współcześnie Stare Vu̯ůk'i), u Barczewskiego (opracowanie najwierniejsze ludowemu językowi) i Leydinga, toteż właśnie ją wybieram spośród możliwych wariantów. Powojenna forma Stare Włóki nawiązuje do ostatniego członu n. niem. (-huben), ale sama w sobie jest tworem sztucznym, nieludowym (powojenne gwarowe Stare Vu̯ůk'i to już wpływ nazewnictwa urzędowego, ale mieszkaniec wsi to wciąż v́ežkubźåk). Zob. też Nowe Włóki, gm. Dywity.
Studzianek	Barczewo	6	Kutzborn	niemieckie	Kucbory	Przed wojną: Kucbory lub Kodborno (rzadziej). Barczewski wspomina także o historycznej nazwie Małe Kierzniny (p. wyżej Kierzliny), która miała obowiązywać w czasach biskupa Szembeka. Gwarowo: Kucbory. Obecnie, pod wpływem nazwy urzędowej także Stuʒ́ank'i.
Szynowo	Barczewo	1	Schönau	pruskie?	--	Pierwszy zapis: Schonow (1395). Pospiszylowa uważa za nazwę pruską (nie przedstawia jednak żadnych mocnych argumentów) i rekonstruuje Sanaws. W polskim nazwa przejęta fonetycznie z niem. Zapis gwarowy: Š́ïnovo*.
Tęguty	Barczewo	1	Tengutten	pruskie	--	1344, Tungebouth, 1381 Tungebuten. Nazwa pruska dwuzłożona *Tungebutai, wtórnie uproszczona.
Tumiany	Barczewo	1	Daumen	pruskie	--	1364, 1375 Dumen, 1354 Dewmen. Nazwa pruska. Gwarowo: Tumńanï.
Wipsowo	Barczewo	4	Wieps	pruskie	Gipsowo	1347 Wypsowen, 1389 Wypsaw. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Wipsowskiego (1364 Wypsow). Wszystkie opracowania przedwojenne poświadczają formę Gipsowo. Forma ta niewątpliwie jest wynikiem jakiejś adideacji, jednak taka właśnie funkcjonowała wśród ludności warmińskiej. Powojenne "Wipsowo" to już KUNMowska "poprawka", mająca za cel zbliżyć tę nazwę do pruskiego oryginału. Wolę trzymać się jednak form ludowych.
Wójtowo	Barczewo	1	Fittigsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Vogtsdorf (1359), stąd nazwa polska (notowana od XVI w.). Wtórnie (od połowy XVII w.) - Fittigsdorf.
Wrócikowo	Barczewo	5	Robertshof	niemieckie	Robertowo	U Leydinga: Robertowo. Nazwa obecna to pseudosłowiański chrzest KUNM.
Zalesie	Barczewo	6	Vorwerkswalde	niemieckie	Folwark	Nazwa w latach 1938-45: Waldhausen. Już w 1820 r. zaświadczona polska nazwa Folwark (u Leydinga: Folwark Leśny). Dzisiejsza nazwa jest tworem KUNM.
Żarek	Barczewo	5 (6?)	Neurode	niemieckie	Nieród	U Leydinga fonetyczne spolszczenie Nieród. Ponadto, w gwarze jako Noi̯rot. Nazwa obecna jest ahistoryczna.
Adamowo	Biskupiec	1	Adamshof	niemieckie	--	Niem. także Adamsheide. Dawniej też: Jedamowo (u Barczewskiego, forma gwarowa).
Biesowo	Biskupiec	1	Groß Bößau	pruskie	--	1354 Bezow, 1369 Besow. Nazwa pruska. W gwarze: Bźesovo.
Biesówko	Biskupiec	1	Klein Bößau	pruskie	--	Patrz wyżej.
Boreczek	Biskupiec	2	Heide	niemieckie	(Borek)	U Leydinga: Borek, ostatecznie przyjęto jednak formę "Boreczek". Forma Leydinga wydaje mi się bardziej intuicyjna, chociaż wobec braku tradycji, nie ma to większej różnicy. Z drugiej strony, Barczewski wspomina o lesie Borek w pobliżu Ramsowa - może to ten sam las, w którym znajduje się ta leśniczówka?
Borki Wielkie	Biskupiec	1	Groß Borken	polskie	--	Osada Borki Małe straciła jednostkowość i obecnie stanowi część Borek Wielkich. Niemniej, kolonia Borki Małe wciąż znajduje się w pewnym oddaleniu od właściwych Borek Wielkich, więc może jej nazwa jakoś funkcjonuje?
Botowo	Biskupiec	1	Bottowen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Bottau.
Bredynki	Biskupiec	1	Bredinken	pruskie	--	Dawniej też: Bredynek, Nowa Wieś (niem. Neudorf - tak w XVI w.). 1587 Breding. Nazwa staropruska. Gwarowo: Brei̯dïnk'i / Brei̯dïnek.
Bukowa Góra	Biskupiec	1	Bukowagurra	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Buchenberg. Nazwa pierwotna: Brandtheide (1585). Gwarowo: Bukovo Gůra.
Chmielówka	Biskupiec	1?	Chmielowken	polskie	(Chmielówko?)	Nazwa w latach 1938-45: Neumoithenen. W opracowaniach przedwojennych w rodzaju nijakim: Chmielówko. Nie mam danych, które mogłyby rozstrzygnąć, który rodzaj jest poprawniejszy. Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej jest Chmielewka (jednak nie jestem pewien, czy to ta wieś).
Czerwonka	Biskupiec	1	Rothfließ	niemieckie	--	Dawniej też: Rótlis, Rotflis. W przedwojennej literaturze istnieje zarówno spolszczenie znaczeniowe (Czerwonka), jak i fonetyczne (Rotflis lub Rótlis). Co prawda, to drugie pojawia się w opracowaniach bliższych ludowemu językowi, ale forma Czerwonka również zdaje się być ugruntowana w tradycji. Współcześnie w gwarze znane obie formy. Gwarowo: Rȯtlis lub Červȯnka.
Dębowo	Biskupiec	1	Dembowo	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Stockhausen-Försterei.
Droszewo	Biskupiec	6	Kunzkeim	pruskie	Kunckajny	1359 Cunczekaym, 1365 Kunczen, 1567 Kunigkeim. Nazwa pruska. Nawet jeśli w osnowie leży niemiecka n. os. Kunz, to i tak nazwa sama w sobie jest tworem pruskim. Przed wojną istniało ludowe spolszczenie Kunckajny (rzadziej -kajmy). Mimo istnienia tradycyjnego spolszczenia i pruskiego pochodzenia nazwy, KUNM zdecydowała się zbrodniczo przechrzcić tę wieś na sztuczne "Droszewo".
Dworzec	Biskupiec	6	Schönbruch	niemieckie (zepsute z pol.?)	Czembrucha (Trzemcha?)	1587 Neudorf vel Schönbruch, 1588 Tsremcha, 1597 Tstremzucha/Trzemicha. Pierwotnie pol. Trzemcha (co jest staropolską formą słowa "czeremcha" - dzisiejsza postać to rutenizm). Nazwa ta w mowie ludu wyewoluowała do postaci Czembrucha, Sząbrucha (już w 1609 zanotowane Czobrucha), zapewne pod wpływem formy niemieckiej (która sama w sobie może być zepsuciem nazwy polskiej). Szkoda, że mimo słowiańskiego pochodzenia nazwy tej wsi, KUNM zdecydowała się ją zniweczyć na rzecz kompletnie nowej, ahistorycznej nazwy "Dworzec". Niewątpliwie należy tę nazwę zmienić na ludową Czembrucha, chociaż można by też rozważyć powrót do pierwotnej formy Trzemcha.
Dymer	Biskupiec	1~4	Dimmern	pruskie	(Dymry?)	1411 Dimber, Dymmer. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Dymer (dziś spuszczonego). Literatura przedwojenna wskazuje dość jednoznacznie na formę liczby mnogiej - Dymry (Gen. do Dymer). Powojenna zmiana rodzaju może być motywowana chęcią utrwalenia na mapie nazwy nieistniejącego dziś jeziora w formie niezmienionej. Jednak niewykluczone też, że forma syngularna Dymer była już wcześniej w użyciu u ludności mazurskiej. Ponadto, Barczewski w tekście "Geografii Polskiej Warmii" pisze też "...pod wsią Dymrem" (s. 70), co wskazuje na mianownik "Dymer", jednak w spisie nazw pod koniec książki już wymienia "Dymry". Może rodzaj gramatyczny był chwiejny?
Gęsikowo	Biskupiec	1	Labuch-Försterei	pruskie	--	Dawniej też: Łabuch Nazwa Gęsikowo (zaświadczona już w 1820 r.) współistniała z nazwą Łabuch, ponowioną od pruskiej nazwy wsi Łabuchy (p. niżej).
Januszewo	Biskupiec	2	Johannisberg	niemieckie	--	Potocznie używana też nazwa Biskupiec-Kolonia. Lepiej unikać takiego nazewnictwa. U Leydinga Janowo. Żadna z tych nazw nie ma jednak tradycji przedwojennej.
Józefowo	Biskupiec	1	Josephshof	niemieckie	--
Kamionka	Biskupiec	1	(Groß) Kamionken	polskie	--	Powojenna wieś Kamionka powstała z połączenia trzech wsi: Kamionka Mała (niem. Klein Kamionken, 1938-45: Rogetten), Kamionka Wielka (niem. Groß Kamionken, 1938-45: Groß Steinfelde) i Kamionka (niem. Kamionken lub Steinhof [urz., wprow. w XIX w.]), przy czym ta ostatnia zdaje się być jakimś sztucznawym tworem, wydzielonym z Kamionki Wielkiej. U początków istnienia wsi w XIV-XV w. obok nazwy Kamionka funkcjonowały również niemieckie nazwy Steindamerau, Mönchgut, Nickelsberg, które z czasem zanikły.
Kobułty	Biskupiec	1	Kobulten	pruskie?	--	1388 Koboltaw. Nazwa odosobowa, autorzy NMP uważają ją za twór słowiański, ale osobiście nie wykluczałbym pruskiej etymologii. Gwarowo: Kobutï.
Kojtryny	Biskupiec	4	Kattreinen	pruskie	Katrejny	1359 Köytrin. Nazwa pruska. Przed wojną: Katrejny lub Katrajny (rzadziej). Takiej formy musiała używać polskojęzyczna ludność warmińska. Forma Kojtryny jest już powojennym tworem KUNM, chyba mającym za cel zbliżyć tę nazwę do pruskiego oryginału.
Kramarka	Biskupiec	1	Kramarka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Krammen.
Labuszewo	Biskupiec	6	Haasenberg	niemieckie	Hozębark	Nazwę niem. (pochodzącą od nazwiska założyciela) ludność mazurska spolszczyła jako Hozębark, Hozanbark. KUNM zmieniła tę nazwę na sztuczną Labuszewo, która upamiętna działacza mazurskiego Bogumiła Labusza. Gwarowo: U̯ozymbark / U̯ozembark.
Lipowo	Biskupiec	1	Lipowo	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Lindenhorst.
Łabuchy	Biskupiec	1	Labuch	pruskie	(Łabucha)	Dawniej też: Łabuch, Łabucha. Barczewski używa formy żeńskiej Łabucha i wyraźnie zaznacza, że jest to forma ludowa, uważając "Łabuchy" Kętrzyńskiego za błąd. Z drugiej strony, w gwarze zanotowano też formę męską, więc być może rodzaj tej nazwy był chwiejny. Może nie ma sensu już teraz tego poprawiać? Współczesne formy gwarowe: Labux (Gen. -a lub u) / U̯abuxï.
Łąka Dymerska	Biskupiec	1?	Dimmernwiese	hybryda (prus. + niem.)	--	U Chojnackiego: Dymrowska Łąka. Kwestia przymiotnika jednak wydaje się być czysto arbitralna (poza tym, forma dymerski jest strukturalnie poprawniejsza).
Ługi	Biskupiec	4	Wiesenthal	niemieckie	Wizental	Gwarowo: V'izentol. To świadczy o tym, że lud przejął tę nazwę fonetycznie. Forma Ługi chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niemieckiej (stpol. ług = podmokła łąka), jest tworem KUNM.
Mojtyny	Biskupiec	1	Moythienen	pruskie	--	Pisownia w latach 1938-45: Moithienen. Dawniej też: Mojtyń, Mojtejny (Teka Toruńska). 1601-02 Modien. Nazwa pochodzenia pruskiego.
Najdymowo	Biskupiec	1	Neudims	pruskie	--	1374 Nydem; 1389 Nedem, Neydem; 1430 Neydems. Nazwa pruska, przez polskich Warmiaków przyswojona z sufiksem -owo. Zapis gwarowy: Noi̯dïmovo.
Nasy	Biskupiec	1	Nassen	pruskie	--	1585 Nassa, 1609 Nassau. Nazwa pruska. Dawniej też: Salwin (XVI w., notowane u Kętrzyńskiego), również pruskie.
Nowe Marcinkowo	Biskupiec	1	Neu Märtinsdorf	niemieckie	--	Człon Nowe (Neu) pojawia się dopiero w XIX w., dla odróżnienia od Marcinkowa w obecnej gm. Purda (p. niżej).
Parleza Mała	Biskupiec	1	(Klein) Parlösen	pruskie	--	Patrz niżej.
Parleza Wielka	Biskupiec	1	Groß Parleese	pruskie	--	Niem. także Groß Parlösen. Nazwa pruskiego pochodzenia. W potocznym użyciu także forma Parlice Wielkie. Należy unikać tej formy, będącej powojennym przeinaczeniem.
Pierwój	Biskupiec	1	Pierwoy	pruskie	--	Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1388 Perwais, Perwante).
Pudląg	Biskupiec	1	Paudling	pruskie	--	1397 Pudeling. Nazwa ponowiona od jeziora (spuszczonego). Gwarowo: Pudlȯŋk.
Rasząg	Biskupiec	1	Raschung	pruskie	--	Nazwa ponowiona od jez. Rasząg (1400 Ransinge). Gwarowo: Råšȯŋk (gen. -yŋga). Ludowa odmiana tej nazwy brzmi więc: Rasząg - do Raszęga (a nie "Rasząga", jak sugerują to powojenne ustalenia).
Rozwady	Biskupiec	5 (6?)	Erdmannsdorf	niemieckie	Erdmanki	U Leydinga Erdmanki, co wydaje się naturalnym (może nawet przedwojennym) przyswojeniem nazwy niemieckiej. Innej tradycji brak, Barczewski milczy o tej wsi. Nazwa obecna to chrzest KUNM. W potocznym użyciu także: Biskupiec-Kolonia Druga.
Rudziska	Biskupiec	1	Rudzisken	polskie	--	Nazwa w latach: 1928-45: Rudau.
Rukławki	Biskupiec	4	Rochlack	pruskie	Ruchławki	Źródła przedwojenne podają: Rochławki, Ruchławki (to drugie zaświadczone w gwarze). Forma obecna jest już powojenną "poprawką" KUNM, mającą zbliżyć nazwę do pruskiego oryginału (1379 Roklawken). Nie jest to forma ludowa. Gwarowo: Ruxu̯afk'i.
Rzeck	Biskupiec	6	Ridbach	niemieckie	Rydbach	Pierwotnie: Richenbach (1426). Nazwa spolonizowana jako Rydbach, forma obecna jest chrztem. Wieś znajduje się w pobliżu jeziora o staropruskiej nazwie Nałcz (niem. Nautsch-See, 1576 Naltz). Należy wyrugować rozpowszechnioną obecnie niepoprawną nazwę "Jezioro Rzeckie". Gwarowo: Rïdbax.
Sadłowo	Biskupiec	1	Sadlowo	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Forstamt Bischofsburg. Pierwotnie: Saddel (1426). Jest to nazwa pruska (prus. sadellis = zagroda, majątek), przejęta przez polskojęzyczną ludność z sufiksem -owo.
Sadowo	Biskupiec	1	Saadau	polskie	--
Stanclewo	Biskupiec	1	Stanislewo	polskie	--	Nazwa w latach 1931-45: Sternsee. W XVI-XVII w. pojawia się inna forma niem. - Stenzeldorf. Pierwotnie: Stanisławowo (XVI-XVII w.). Nazwa ta następnie uprościła się do formy Stanislewo (taka forma utrwaliła się w niem.), ostatecznie Stanclewo. Barczewski zapisywał tę nazwę "Stańslewo", uważając wymowę z -nc- za objaw wymowy gwarowej.
Stryjewo	Biskupiec	1	Striewo	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1928-45: Stockhausen. Nazwa uważana za pruską, ponowioną od nazwy jeziora Stryjewskiego (1369 Strene, Streue; 1395 Strege), spolonizowana do postaci "Stryjewo".
Węgój	Biskupiec	1~4	Wengoyen	pruskie	(Węgoje)	Bliższa językowi ludowemu jest chyba postać liczby mnogiej: Węgoje. Taką podaje literatura przedwojenna. Z drugiej strony, pewne wahania rodzajowe wydają się w pełni naturalne. Sama nazwa jest staropruska, ponowiona od n. wodnej (rzeczki i jeziora).
Wilimy	Biskupiec	4	Willims	niemieckie	Wylims	Pierwotnie nazwa pruska: Suszekaim (1359), następnie niem. Wilhelmsdorf (XIV w.), ostatecznie Willims. U Barczewskiego: Wylims. Tak najwyraźniej spolszczyli tę nazwę Warmiacy. Obecna forma Wilimy to już ponowne spolszczenie, stworzone przez KUNM, zapewne w celu pozbycia się z nazwy obcego morfemu.
Wólka Wielka	Biskupiec	1	Groß Wolka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großwolken. Dawniej też: Wólka Łabuska (niem. Labuch-Wolka).
Zabrodzie	Biskupiec	1	Zabrodzin	polskie	--	Nazwa w latach 1926-45: Schöndorf.
Zameczek	Biskupiec	2	Neu Chatell	niem.-francuskie	(Nowy Zameczek)	Używane też: Biskupiec-Kolonia Pierwsza, Nowy Zameczek (to ostatnie bliższe oryginałowi). Nazwa niem. utworzona z francuskiego (zapewne pod wpływem mody, osada postała w XIX w.). Nadana przez KUNM nazwa Zameczek nawiązuje do znaczenia franc. chatel = zamek. Oprócz tego, w potocznym użyciu spotyka się formę "Nowy Zameczek", bliżej oddającą oryginał.
Zarębiec	Biskupiec	6	Kleisack	niemieckie	Klejzak	Przed wojną: Klejzak, Klajsak. Również współcześnie w gwarze: Klei̯zak. Należy przywrócić tę nazwę, w miejsce sztucznego chrztu "Zarębiec".
Zawada	Biskupiec	1	Sawadden	polskie	--
Zazdrość	Biskupiec	1	Sazdrosz	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Falkenheim.
Barcikowo	Dobre Miasto	5	Battatron	pruskie	Bartroby	1353 Barthentroben; 1365, 1388 Bartentroben. Nazwa pruskiego pochodzenia. Nadana po wojnie forma Barcikowo w jakiś sposób oddaje rdzeń nazwy oryginalnej, ale nie można jej uznać za spolszczenie nazwy pruskiej. Wobec braku tradycji, postuluję własne spolszczenie fonetyczne Bartroby (z prus. Bart-an-trob-).
Bzowiec	Dobre Miasto	3	Beiswalde	niemieckie	--
Cerkiewnik	Dobre Miasto	6	Münsterberg	niemieckie	Nisztembark	Barczewski podaje dla nazwy wsi spolszczenie Nisztembark. Jest to forma zdecydowanie ludowa, naznaczona warmińskimi cechami gwarowymi. Można byłoby ją naprostować na "Misztembark" (lub nawet "Mistembark"), ale lepiej korzystać z form zaświadczonych. Dzisiejsza nazwa jest chrztem KUNM. Internetowe źródła podają starszy wariant pol. Miła Góra, ale raczej nie jest to forma przedwojenna - prędzej jakiś twór powstały wkrótce po wojnie.
Chmury	Dobre Miasto	6?	Wölken	polskie?	Wólka (?)	Nazwa oficjalnie ustalona przez KUNM: Wilki. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa Chmury. Brak tradycji przedwojennej. Używana obecnie forma Chmury wynika zapewne z powierzchownego, dosłownego przetłumaczenia formy niem. Nie wydaje mi się jednak, żeby interpretacja ta była poprawna. Być może forma niem. oddaje pol. Wólka - taki pogląd najwyraźniej przedstawia Leyding, notując dla tej osady właśnie taką nazwę. Potrzebna jednak jest dokumentacja hist. i informacje etymologiczne, aby móc to ostatecznie ustalić. Zastanawia też geneza KUNMowskiej formy Wilki.
Głotowo	Dobre Miasto	1	Glottau	pruskie	--	1290 Glottov, 1312 Glottowia. Bardzo stara nazwa pruska. W użyciu również Glotowo. Obie formy już od czasów przedwojennych (forma z "l" u Barczewskiego).
Jesionowo	Dobre Miasto	1~2	Eschenau	niemieckie	--	U Chojnackiego Jesionów, ale nie jest to raczej ludowa forma. Zresztą, dla tego regionu bardziej naturalne są formy nijakie na -owo.
Kabikiejmy	Dobre Miasto	4	Ober Kapkeim	pruskie	Kapki Górne	1284 Cabekayme, 1344 Kabocaym. Barczewski podaje ludowe spolszczenie Kapki (Górne, Dolne), co ma potwierdzenie w szesnastowiecznych księgach kościelnych. Nazwa pruska została przejęta przez polskich Warmianków z pominięciem prus. członu -kaim (co nie jest na Warmii rzadkością - por. Pistki = niem. Piestkeim, Pupki = Pupkeim). Przyjęta przez KUNM forma Kabikiejmy jest oczywiście bliższa pruskiemu oryginałowi, ale za to niezgodna z ludową tradycją.
Kabikiejmy Dolne	Dobre Miasto	4	Unter Kapkeim	pruskie	Kapki Dolne	Patrz wyżej.
Kłódka	Dobre Miasto	2 (1?)	Klutkenmühle	hybryda (pol. + niem.)?	--	Potrzebne dokładniejsze informacje.
Knopin	Dobre Miasto	2	Knopen	pruskie	--	1297 Knopin, 1386 Knopyn. Wieś założona na polu o nazwie Troben.
Kosyń	Dobre Miasto	4?	Koßen	pruskie	Kos (?)	1339, 1340 Cossow; 1432 Cossen. Nazwa raczej pruska. Wywód niemiecki z NMP wydaje mi się niesłuszny. Leyding podaje historyczną formę Coss (nie wiadomo jednak, z jakiego źródła ona pochodzi), więc może historycznie nazwę tej wsi spolszczano jako Kos. Sądząc po dawnych zapisach, możliwa też byłaby forma "Kosów" lub "Kosowo".
Krzyżno	Dobre Miasto	2	Weißkreuz	niemieckie	--	U Leydinga: Białokrzyże, co lepiej oddaje nazwę oryginalną (chociaż lepiej byłoby po prostu "Biały Krzyż"). Z drugiej strony, wobec braku tradycji, może nie ma co nic zmieniać.
Kunik	Dobre Miasto	2	Windenhof	niemieckie	--	Według niemieckich źródeł internetowych, miejscowość początkowo nosiła nazwę Abbau Kunig od nazwiska właściciela - Valentina Kuniga. Tego typu odnazwiskowe nazwy były typowe dla nowo założonych wybudowań, nie posiadających jeszcze nazwy urzędowej. Po wojnie KUNM ustalił nazwę nawizującą do tego nazwiska w formie Kunik (tak też u Leydinga, który co ciekawe poprawia tę formę w erracie na Konik).
Łęgno	Dobre Miasto	4	Lingenau	niemieckie	Linowo	Pierwotnie: Lindenau. Szesnastowieczny polski spis jezior na Warmii wspomina pobliskie jezioro Sawąg (niem. Sawang- lub Lingenauer See, dziś w większości osuszone) jako Jezioro Linowskie. Oznacza to, że używanym wówczas spolszczeniem nazwy tej wsi było Linowo. Forma "Łęgno", chociaż w pewien sposób nawiązuje fonetycznie do oryginału jest już powojenna.
Mawry	Dobre Miasto	2	Mawern	pruskie	--	1366 Mauren, 1357 Mawren.
Międzylesie	Dobre Miasto	6	Schönwiese	niemieckie	Krasnołąka	Forma Krasnołąka pojawia się na przedwojennych mapach. Nie jest to raczej ludowa tradycja, ale na pewno jest to forma lepsza od obowiązującego tworu powojennego.
Nowa Wieś Mała	Dobre Miasto	1*	Neuendorf (bei Guttstadt)	niemieckie	(Nowa Wieś)
Orzechowo	Dobre Miasto	4~6	Noßberg	niemieckie	Noszbark	Spis jezior z XVI w. wspomina Noszbarski Staw. Oryginalnym spolszczeniem n. niem był więc Noszbark. Forma "Orzechowo" co prawda oddaje znaczenie n. niem. (niem. Noßberg < Nußberg), ale powstała już po wojnie.
Piotraszewo	Dobre Miasto	4	Peterswalde	niemieckie	Pietrzywałd	W literaturze przedwojennej: Pietrzywałd, Pietrzwałd.
Podleśna	Dobre Miasto	3	Klingerswalde	niemieckie	--	Pierwotnie: Clunderswalde (1362). Od niem. nazwiska Klunder lub Klünder. Brak polskiej tradycji.
Praslity	Dobre Miasto	2	Altkirch	niemieckie	--	Pierwotnie nazwa pruska: Prasliten (1340-49), Praysliten (1354), Prayslite (1354). Powojenna nazwa polska jest jej spolszczeniem. Oprócz tego, nazwa pruskiego pola (lauku), na którym powstała wieś brzmiała Sangawiten (1345). W użyciu także wariant: Praślity.
Smolajny	Dobre Miasto	1	Schmolainen	pruskie	--	Dawniej też: Szmolajny, Smolany.
Stary Dwór	Dobre Miasto	2	Althof	niemieckie	--
Swobodna	Dobre Miasto	4	Schwuben	pruskie	Swoby	1316 Swoben. Nazwa pruska. W XVI w. funkcjonowała spolszczona forma Swoby, o czym świadczy spis jezior, wspominający "Jeziorko niewielkie przy Swobach". Ponadto, jeżeli podawane przez Barczewskiego historyczne zapisy subno, ssubno odnoszą się do tej wsi (nie ma jednak na to dowodu - Barczewski ich nie identyfikuje), to mogłyby one być zgodne z podawaną przez Leydinga formą Swobno. Tak czy inaczej, obowiązującej nazwy "Swobodna" nie można uznać za poprawne spolszczenie nazwy pruskiej. Ciekawym jest fakt, że mimo takiego ustalenia nazwy wsi, nazwę terenową Schwubener Werder (półwysep wchodzący w jezioro Limajno) ustalono urzędowo jako Swobno.
Urbanowo	Dobre Miasto	6	Zechern	pruskie?	Czechreń	Potrzebne informacje, co do pochodzenia nazwy niem. Zechern (w XVII-XVIII w. Cechren). Prawdopodobnie jest to nazwa pruska, nie mam jednak wystarczających danych, by to stwierdzić. Tak czy inaczej, w przedwojennej literaturze pojawia się spolszczenie Czechreń. Nazwa powojenna jest chrztem. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym Wurlawken (1366). Na tym samym polu powstała też wieś Wróblik (obecnie w gm. Lidzbark Warmiński).
Wichrowo	Dobre Miasto	2	Wichertshof	niemieckie	--
Barkweda	Dywity	1	Bergfriede	niemieckie	--	Gwarowo: Barkfyda.
Brąswałd	Dywity	1	Braunswalde	niemieckie	--	Dawniej też: Brunswałd. Gwarowo: Brůnzvou̯t / Bruncfau̯t, -du.
Bukowina	Dywity	4	Forsthaus Buchwalde	niemieckie	Bukwałd Leśny	Chociaż nazwa obecna nawiązuje znaczeniowo do n. Bukwałd, to jednak przed wojną nazwa leśniczówki była taka sama jak wsi - Bukwałd (również w pol., por. Chojnacki), więc należałoby ten oryginalny układ przywrócić, dodając do nazwy typowe dla leśniczówek dookreślenie Leśny (w grę wchodzi też nazwa Bukwałd-Leśniczówka).
Bukwałd	Dywity	1	Groß Buchwalde	niemieckie	--	Dawniej też: Buchwałd. W gwarze: Buxfau̯t / Bukfau̯t.
Dąbrówka Wielka	Dywity	1	Groß Damerau	słowiańskie	--	Dawniej też: Dąbrowa. Gwarowo: Dambrůfka. Zob. też Dąbrówka Mała (gm. Barczewo).
Dągi	Dywity	1	Dongen	pruskie	--	Pierwotnie nazwa niemiecka: Marquartshof (XIV-XVII w.). Dopiero od XVII w. zaświadczona forma Dongen (Dągi), pruskiego pochodzenia (zapewne ponowiona od n. wodnej). Dawniej też: Dągówki. Gwarowo: Dȯng'i.
Dywity	Dywity	1	Diwitten	pruskie	--	1320 Diwite, 1328 Dewithen, 1354 Dewythen. Forma gwarowa: Div'itï.
Frączki	Dywity	6	Fleming	niemieckie	Flemnąg	Forma gwarowa: Flemnuŋk (do Flemneŋga). Oznacza to, że Warmiacy spolonizowali tę nazwę jako Flemnąg - do Flemnęga (analogicznie do nazw pruskich na -ąg). Jest to więc zapewne forma stara, z pewnością autochtoniczna. Nie ma zaś uzasadnienia nazwa obecna, powojenna.
Gady	Dywity	1	Jadden	pruskie	--	Pierwotnie wieś miała dwie nazwy: niemiecką Hohenfeld i pruską Gedden (1369). Przyjęła się ostatecznie ta druga. Gwarowo: Gadï / Jadï.
Gradki	Dywity	1	Gradtken	pruskie (spolonizowane)	--	Pierotnie: Grauden (1350-55), Gruden (1366). Prrzejściowo także z sufiksem -kaim (1376 Grawdekayme). Nazwa pruska, rozszerzona w j. polskim o człon -ki i z polskiego przejęta w niem.
Kieźliny	Dywity	1	Köslienen	słowiańskie	--	Pierwotnie dwie oboczne nazwy: niemiecka Friedrichsdorf (1348) oraz druga, zapisana jako Koselern (1348), Koseler (1399). Ta druga nie do końca pewnego pochodzenia - możliwe (wg Rosponda) pochodzenie od antroponimu Koźlarz lub nawet od śląskiej miejscowości Koźle (o ile wieś założyli osadnicy ze śląska). Pod koniec XVI w., nazwa ta przybiera formę podobną do obecnej (1598 Keslin, 1615 Kesling). Gwarowo: Keśl'iny / K'ež́lïnï. Do tej wsi nawiązuje nazwa olsztyńskiego osiedla Stare Kieźliny, położona na drugim brzegu rzeki Wadąg.
Lipniak	Dywity	1	Lippnak	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Lindenhain.
Ługwałd	Dywity	1	Hochwalde	niemieckie	--	Dawniej też: Ugwałd, Hugwałd. Podstawą przejęcia była zapewne dialektalna niem. forma Hogenwald (por. zresztą zapis Hogenwalt z 1363). Pisownia z nagłosowym Ł- jest nieetymologiczna - zasadniczo jest to gwarowa prelabializacja. Niemniej, taka pisownia utrwaliła się w polskiej literaturze. Leyding podaje też formę Ługowo, z pewnością powojenną. Zapewne była to próba nadania wsi nazwy całkowicie spolszczonej, która jednak nie przyjęła się.
Myki	Dywity	1	Micken	pruskie	--
Nowe Włóki	Dywity	4	Neu Vierzighuben	niemieckie	Nowy Wierckub	Przed wojną: Nowy Wierzgub, Wierzkub, Wierckub. Dalsze wyjaśnienia: p. wyżej Stare Włóki, gm. Barczewo.
Pistki	Dywity	1	Piestkeim	pruskie	--	Dawniej też: Pistkiejmy. 1388 Pisdekayme, 1404 Pisdekayn. Nazwa pruska, przejęta w języku polskim z pominięciem prus. sufiksu -kaim (chociaż przedwojenna literatura zna też wariant Pistkiejmy - być może ze sztuczną restytucją sufiksu). Wieś obecnie włączona do Brąswałdu jako przysiółek. Jej nazwa nie ma obecnie charakteru oficjalnego. Mimo to, warto jej używać ze względu na pradawne pochodzenie i długą tradycję. Przysiółek znajduje się nad jeziorem o staropruskiej nazwie Skutelnik (takie spolszczenie u Barczewskiego), niem. Skutling-See (1333-45 Schutelyng). Lepiej nie używać rozpowszechnionej dziś nazwy "jezioro Pistki" lub "Pisteckie".
Plutki	Dywity	1	Plutken	pruskie (spolonizowane)	--	Dawniej też: Płotki (Barczewski). 1407, 1554 Ploten. Nazwa pruska, sufiks -ki jest przydatkiem polskim. Gwarowo: Plutk'ï (gen. -ek/-ůf).
Rozgity	Dywity	1	Rosgitten	pruskie	--	W użyciu także spotyka się formy: Różgity (tak według ustaleń KUNM), Rózgity. Forma "Rozgity" widnieje na tabliczce wjazdowej i jest najwyraźniej tą używaną przez miejscowych (pojawia się w zapisach gwarowych). W przedwojennej literaturzes także: Rosogity. Sama nazwa jest staropruska. Najstarsze wzmianki: 1328 Resigethen, 1388 Rosegithen. Forma gwarowa: Rozg'itï.
Różnowo	Dywity	1	Rosenau	pruskie?	--	1354 Rosenaw, 1382 Rosenowe. Według Pospiszylowej nazwa pruska (chociaż dopuszcza też niemieckie pochodzenie). Forma gwarowa: Roznovo.
Sętal	Dywity	1	Süßenthal	niemieckie	--	Gwarowo: Sėntal.
Słupy	Dywity	4	Stolpen	pruskie	Sztolpy	1364 Stolpe. Nazwa pochodzenia pruskiego (od wspólnego bałtosłowiańskiego słowa - prus. stulps = słow. stołp = słup). Nazwa Słupy jest więc poprawnym tłumaczeniem (a zarazem etymologicznym kognatem) tej nazwy. Niemniej, taka forma nigdy wcześniej nie funkcjonowała - polska ludność używała formy Sztolpy (co prawda, naznaczonej wpływem wymowy niemieckiej), która pojawia się we wszystkich źródłach przedwojennych. Współczesne gwarowe Su̯upy to zapewne wpływ nazewnictwa oficjalnego (zresztą, forma ta nie przedstawia fonetycznych cech gwarowych).
Spręcowo	Dywity	1	Spiegelberg	niemieckie	--	Pierwotnie nazwa pruska: Sprenzin (1360), przechowana w mowie polskich Warmiaków (z prus. sufiksem -ins zastąpionym przez -owo). Forma polska znana od XVII w., istniała obocznie do n. niemieckiej Spiegelberg, znanej od początku istnienia wsi.
Szypry	Dywity	1	Schippern	pruskie	--	Pierwotnie: Schipperkaim (1337). Nazwa pruska, sufiks -kaim z czasem wypadł. Gwarowo: Š́ïpry.
Tuławki	Dywity	1	Tollack	pruskie	--	1369 Breytenfeld alias Tollauken. Nazwa pruska (Tāl-lauks, dosł. "dalekie [obszerne] pole"). Forma niemiecka Breitenfeld* jest jej kalką, szybko zanikła.
Wadąg	Dywity	1	Wadang	pruskie	--	1399 Wadangen. Nazwa pruska, ponowiona od jez. Wadąg. Gwarowo: Vadaŋk, -ga.
Wopy	Dywity	1	Woppen	pruskie	--
Zalbki	Dywity	1	Salbken	pruskie (spolonizowane)	--	Pierwotnie: Glandemansdorf (1386). Taka nazwa funkcjonowała aż do XVIII w. Uważa się, że zawarty w niej antroponim Glandeman ma pochodzenie pruskie. W XVII w. pojawia się oboczna n. Zalbki, używana przez ludność polskojęzyczną, której również przypisuje się pruskie pochodzenie (prawdopodobnie wiąże się z licznymi pruskimi nazwami z członem Salp-). Niewykluczone, że sufiks -ki ukrywa pierwotne -kaim (tak jak w nazwach Pistki, Pupki), jednak nie ma to potwierdzenia w dokumentach. Olsztyńskie osiedle Stare Zalbki to dawna część wsi Zalbki, która znalazła się w granicach Olsztyna.
Barduń	Gietrzwałd	1	Bardungen	pruskie	--
Barwiny	Gietrzwałd	1	Barwienen	pruskie	--	Niem. także Barwes. 1417 Berwin, 1564-80 Berwis. Nazwa pruska. Gwarowo: Barźini / Barž́ini.
Biesal	Gietrzwałd	1	Biessellen	pruskie	--	Dawniej też: Bieża, Bieżele (formy z dawnej literatury, raczej nieludowe). 1416 Bysseylen, 1484 Byssaylen. Gwarowo: Bž́esol.
Cegłowo	Gietrzwałd	6	Hermsdorf	niemieckie	Zamajsdorf	Oboczna n. niem. Zamensdorf. Spolonizowana przez ludność warmińską jako Zamajsdorf, z rzadką w nazwach spolszczonych retencją członu -dorf. Po wojnie wieś przechrzczono na "Cegłowo" - ta nowa nazwa nawiązuje do znajdującej się tu niegdyś cegielni. Jest jednak tworem sztucznym, stworzonym przez KUNM. Gwarowo: Zamai̯storf.
Dłużki	Gietrzwałd	1	Dlusken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Seebude.
Gietrzwałd	Gietrzwałd	1	Dietrichswalde	niemieckie	--	Dawniej też: Dzietrzwałd, Jetrzwałd. Gwarowo: Gytʳšfau̯t.
Grazymy	Gietrzwałd	1	Grasnitz	pruskie	--	Spotykany też wariant: Grażymy (tak według ustaleń KUNM). 1352 Grasym, 1469 Grasnisse. Gwarowo: Grazimi / Graźnica (to drugie to wtórna polonizacja n. niem., raczej powojenne).
Gronity	Gietrzwałd	1	Gronitten	pruskie	--	1334 Garonith, 1361 Garonich, 1379 Grunitthen. Gwarowo: Grȯńitï.
Guzowy Młyn	Gietrzwałd	1	Thurnitzmühle	hybryda (słow. + niem.)	--	Niem. oboczne Gusen, Gusemühle. Dawniej też: Turznicki Młyn, Guz (w Tece Toruńskiej jako oboczna) Starsza nazwa Turznicki Młyn (niem. Thurnitzmühle) nawiązuje do wsi Turznica w obecnej gm. Ostróda (p.). Z czasem upowszechniła się w mowie Mazurów forma Guzowy Młyn (również jako niem. Gusemühle), nawiązująca do nazwy jeziora Guz oraz sąsiedniej wsi Guzowy Piec (p. niżej).
Guzowy Piec	Gietrzwałd	1	Gusenofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Niem. także Gusen, Gusen-Theerofen (forma pełna, pierwotna, używa na pocz. XVIII w.). Dawniej też: Guzy, Guzowe Piece, Piece (tak do dziś w gwarze). Nazwa wsi nawiązuje do jeziora Guz, którego nazwa ma prawdopodobnie staropruskie pochodzenie (brak jednak dawnych zapisów nazwy tego jeziora). Człon Piec (Ofen) odwołuje się do smolarni (pierwotna nazwa wsi to Gusen-Theerofen [1711]). Gwarowo: Pš́ece.
Jadaminy	Gietrzwałd	1	Adamsguth	niemieckie	--	Dawniej też: Jedaminy, Adaminy (to drugie to uczona "poprawka" - usunięcie gwarowej prejotacji). Formy gwarowe: Jedominï / Jedanïnï.
Kudypy	Gietrzwałd	1	Kudippen	pruskie	--	Niem. także Seidelshof' (dopoczątku XIX w.), Eißingsheide (ponowiona od n. lasu, po polsku zwanego Bór [Barczewski, s. 40]). Pierwotnie dualizm nazw: 1379 Seydels alias Kudieph, 1591 Seidelshoff alias Kudip. Nazwa Seidels(hof) antroponimiczna - n. os. pruskiego lub niemieckiego pochodzenia. Nazwa Kudypy pruska (nie wierzę w niemiecką etymologię z NMP). Prawdopodobnie pierwsza nazwa była używana przez ludność niemieckojęzyczną, druga - polskojęzyczną. W XIX w. jednak ostatecznie upowszechniła się ta druga, również w niem. Gwarowo: Kudïpï.
Łajsy	Gietrzwałd	1~4	Leißen	pruskie	(Lajsy)	U przedwojennych raczej: Lajsy (też: Lejsy). Jednak takie wahania między "L" a "Ł" nie są rzadkością. 1358 Lessin, 1378 Luysen. Nazwa pruskiego pochodzenia. W gwarze: Lai̯sy / Lai̯s.
Łęgucki Młyn	Gietrzwałd	1	Langgut-Mühle	hybryda (prus. + niem.)	--	Patrz niżej Łęguty.
Łęguty	Gietrzwałd	1	Langgut	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Lęguty, Languty (gw. Leŋgutï). 1352 Langengute, 1402-08 Langendorf. Dokumenty poświadczają, że Lange to imię Prusa, któremu nadano ziemię nad jeziorem Humelink (obecnie jez. Łęguty). Co do wyżej wspomnianego jeziora, zwanego dziś jeziorem Łęguty (lub Łęguckim), pierwotnie ono miało nazwę pruską - Humelink (1344), Hummelingin (1346). Lepiej więc byłoby używać nazwy Umląg - nazwa ta jest bowiem tożsama z Umlęgiem koło Wartemborka.
Łopkajny	Gietrzwałd	1	Lopkeim	pruskie	--	Do niedawna oficjalnie Łopkojny (obecnie jednak forma z usuniętą cechą gwarową, dostosowana do nazw na -kajny). Dawniej też: Lipkajmy, Lipkajny. 1346 Lobekayme. Nazwa staropruska, jej pierwszy człon pochodzi od (również pruskiej) nazwy jeziora Łoby (1331 Luben, 1346 Lobin). W XIV-XV wieku pojawiają się obocznie również n. niem. Henkenwald i efemerycznie n. hybrydalna Nalubendorf (też najprawdopodobniej związana z n. jeziora Łoby).
Naglady	Gietrzwałd	1	Nagladen	pruskie	--	1331 Naglande, 1343 Naglanden. Gwarowo: Nogladï.
Naterki	Gietrzwałd	1	Nattern	pruskie	--	1349 Natursdorf, 1417 Natern. Nazwa pruska (początkowo hybrydalna z niem. członem -dorf), w polskim przejęta z sufiksem -ki.
Nowy Młyn	Gietrzwałd	1	Neumühl	niemieckie	--	Pierwotnie: Gilbing (1564-80). Nazwa pruska, ponowiona od n. rzeki i jez. Gilbing (pol. Giłwa), istniała obocznie z n. Neumühl do XVIII w. W polskiej tradycji znana jedynie nazwa Nowy Młyn.
Parwółki	Gietrzwałd	1	Parwolken	pruskie	--	1437 Parwulken, 1411-19 Parwolke. Gwarowo: Parvulk'ï.
Pęglity	Gietrzwałd	1	Penglitten	pruskie	--	1350 Pendelythen, 1564-80 Pendelitten. Forma gwarowa: Pėŋgl'itï.
Podlejki	Gietrzwałd	1	Podleiken	pruskie	--	Dawniej też: Podlajki, Polejki. 1364 Carnithen, 1427 Carnithen adder Poleyke. Obie nazwy pruskiego pochodzenia.
Rapaty	Gietrzwałd	1	Rapatten	pruskie	--	1352 Rapotin, 1515 Rapatan.
Rentyny	Gietrzwałd	1	Rentienen	pruskie	--	1380 Rantheyn, 1423 Rantheynen. Gwarowo: Rantïnï.
Salminek	Gietrzwałd	1	Salmeien	pruskie	--	1483, 1537 Schalmey. Nazwa pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Selńïnek (forma zgodna z Gierszowym Selminek).
Siła	Gietrzwałd	1	Schilla-Mühle	hybryda (prus. + niem.)?	--	Pierwotnie dwie oboczne nazwy: Wulping alias Schilmühl. Pierwsza n. pruska, ponowiona od nazwy jeziora Wulpink (dziś Wulpińskie), nad którym leży młyn. Pochodzenie tej drugiej jest kontrowersyjne - najbardziej prawdopodobna wydaje mi się wersja z pochodzeniem od prus. silā = pustkowie. Istnieją jednak również wywody z pol. lub niem. Nazwę Wulping (co prawda, w zniekształconej postaci Pulping) notuje jeszcze spis z 1820 r., a więc musiała dotrwać ona w potocznym użyciu do tych czasów.
Smoleń	Gietrzwałd	6	Vonferne	niemieckie	Fąfernia Leśna	Niem. też Passargental (p. niżej Tomarynki - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się). Gwarowo: Fǫferńo. Do nazwy dodaję dookreślenie Leśna (typowy dla leśniczówek), ze względu na odróżnienie od osady Fąfernia = ob. Tomarynki. Osadzie większej bardziej należy się nazwa bez dookreślenia.
Sząbruk	Gietrzwałd	1	Schönbrück	niemieckie	--	Gwarowo: Šȯmbruk.
Śródka	Gietrzwałd	4	Mittelgut	niemieckie	Mytelki	Przed wojną: Mitelki, Mytelki. Obecna nazwa, choć nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna.
Tomarynki	Gietrzwałd	6	Passargental	niemieckie (hydronimiczne)	Fąfernia	Niem. także Vonferne (p. wyżej Smoleń - nazwy tych dwóch miejscowości najwyraźniej mieszały się). Niewykluczone, że obecne miejscowości Tomarynki i Smoleń były pierwotnie jedną miejscowością. Zapis Passarienthal (Fomfernia) ze spisu z 1820 roku odnosi się prawdopodobnie do tej miejscowości, gdyż jest ona wspomniana jako posiadłość szlachecka (a nie leśniczówka). Wygląda więc na to, że ludność polskojęzyczna nazywała tę miejscowość Fąfernią. Prawdopodobnie tak samo nazywano pobliską leśniczówkę. Leyding odróżnia te miejscowości pisownią - podaje Fąfernia dla obecnego Smolnia i Fomfernia dla obecnych Tomarynek, a ponadto podaje wariant Tomaryński Dwór dla tej drugiej miejscowości. Ta ostatnia nazwa stanowi bez wątpienia podstawę formy obecnej, jednak nie znajduję dowodów na to, że taka relacyjna nazwa istniała przed wojną. Wydaje mi się najrozsądniejsze, aby użyć ludowej nazwy Fąfernia dla obu miejscowości, rozróżniając leśniczówkę typowym dookreśleniem "Leśna".
Tomaryny	Gietrzwałd	1	Thomareinen	pruskie	--	1352 Tungemyr, Tungemerin, Tungamerin.
Unieszewo	Gietrzwałd	6	Schönfelde	niemieckie	Sząfałd	Ludowe spolszczenie nazwy niem. tej wsi to Sząfałd (w przedwojennej literaturze pisane często Sząfałt lub Szomfałt, jednak w odmianie pojawia się dźwięczność - do Sząfałda). Nazwa dzisiejsza jest całkowicie sztucznym chrztem KUNM (według opowieści miejscowych, związanym z nazwiskiem jakiegoś sowieckiego generała - traktowałbym to jednak z pewnym przymrużeniem oka). Gwarowo: Šůfalt.
Woryty	Gietrzwałd	1	Woritten	pruskie	--	Gwarowo: Vorïtï.
Zaskwierki	Gietrzwałd	1	Dorotheenthal	niemieckie	--	Dawniej też: Dorotowo (Teka Toruńska). Nazwa niem. Dorotheenthal i ludowa pol. Zaskwierki (przez miejscowych wymawiana: Zasksierki) współistniały już na długo przed wojną. Forma niem. zaświadczona wcześniej.
Zdrojek	Gietrzwałd	1	Sdroiken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eulenwinkel. U Chojnackiego: Zdrojki, ale być może postać obecna jest poprawniejsza. W powojennym potocznym użyciu zanotowano nazwę: Draby - raczej forma nowa, bez przedwojennej tradycji.
Derc	Jeziorany	1	Dertz	pruskie	--
Franknowo	Jeziorany	1	Frankenau	niemieckie	--	Używane też: Frankowo (taka forma również w gwarze). Forma urzędowa jednak przeważa w przedwojennych materiałach. Wieś założona na pruskim polu osadniczym o nazwie Wainlauken (1346), odczytywane też jako Wamlauken. Gwarowo: Frankovo.
Kalis	Jeziorany	2	Kunkendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Pierwotnie: Kalis (1345, 1349), Calis (1345). Obocznie n. Cunikendorf (1345), ostatecznie Kunkendorf. Pierwsza nazwa pruska, druga hybrydalna (z niem. członem -dorf do pruskiego imienia Kunicke). Po wojnie KUNM przywróciła pierwotną nazwę pruską. Co prawda, Chojnacki spolszcza n. niem. jako Kuńki, ale nie jest to raczej nazwa autentycznie używana przez lud - nie ma takiej formy w innych źródłach. Nazwa oficjalna Kalis, jako w stu procentach pruska wydaje się być bardziej wartościowa. Ponadto, nazwa ta też dobrze przyjęła się wśród miejscowych (powstała nawet ludowa forma Kalisz - adideacja do nazwy wielkopolskiego miasta), o czym świadczą zapisy gwarowe. Gwarowo (współcześnie): Kalis / Kališ.
Kiersztanowo	Jeziorany	1	Kirschdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Kierztanowo (gw. K'eštanovo). Pietwotnie: Kirstandorf. Na tej formie opiera się tradycyjne spolszczenie.
Kikity	Jeziorany	1	Kekitten	pruskie	--	1314 Kikitten. Gwarowo: K'ek'ity / Kek'ity.
Kostrzewy	Jeziorany	6	Zehnhuben	niemieckie	Canuby	1350, 1364-65, 1380 Decem Mansos. Nazwa niemiecka ("dziesięć włók"), znana już w kancelaryjnych zapisach łacińskich. Gwarowo: Canub'i -buf. Oznacza to więc, że autochtoni spolszczyli nazwę oryginalną jako Canuby. Brak w przedwojennej literaturze, jednak nie widzę powodów, by uważać tę formę za nieautentyczną. A na pewno jest lepsza od kompletnie nie uzasadnionej nazwy Kostrzewy, będącej chrztem KUNM.
Kramarzewo	Jeziorany	4?	Krämersdorf	niemieckie	Kramarowo (?)	Według NMP, w XVII-XVIII w. istniało spolszczenie Kramarowo (por. zapisy: 1688 Kramarowo, 1758 Cramarowo). Pospiszylowa odnosi jednak te zapisy do Kromerowa w gm. Barczewo (p.). Ponadto, Kramarowo jest też jedną z form zaświadczonych gwarowo, więc może można by ją wprowadzić oficjalnie (chociaż Kramarzewo również jest całkiem poprawnym tłumaczeniem n. niem.). Formy gwarowe: Kramarovo / Kramerovo / Kremenževo (to ostatnie jest chyba zniekształceniem n. obowiązującej).
Krokowo	Jeziorany	1	Krokau	pruskie?	--	1350 Cracow, 1353 Crocov. Możliwe pruskie lub słowiańskie pochodzenie.
Lekity	Jeziorany	1	Lekitten	pruskie	--	1351 Lekotyten, 1358 Lecotiten. Dawniej też: Likitki (w XVI w. - p. Barczewski, s.89, gdzie podany jest zapis źródłowy lykytki, obok nazwy obecnej).
Miejska Wieś	Jeziorany	2	Bürgerdorf	niemieckie	--	Słownik NMP podaje tutaj zapis gwarowy: Baǵendůrf, który mógłby świadczyć, że autochtoni spolszczyli n. niem. fonetycznie jako Bagiendorf. Niewykluczone jednak, że zapis ten jest źle odniesiony - mianem Bagiendorf Mazurzy określali inną wieś, obecnie Bagienko (część wsi Zełwągi) w powiecie ządzborskim (mrągowskim). Może zapis ten dostał się tu przez nieporozumienie? Tak czy inaczej, forma Miejska Wieś jest poprawnym tłumaczeniem n. niemieckiej.
Modliny	Jeziorany	4?	Modlainen	pruskie	Modlajny	1384 Madeleyn, 1404 Madeleynen. U Leydinga i w gwarze Modlajny (gw. Modlai̯ny, -ůf). Co prawda, literatura przedwojenna nie dostarcza dowodów istnienia takiej formy już przed wojną, to jednak taka forma zdaje się być bardziej ludowa i poprawna etymologicznie. Zatwierdzona przez KUNM nazwa Modliny może wynikać z chęci większego "spolszczenia" nazwy miejscowości (odwołanie do słow. toponimów typu Modlin).
Olszewnik	Jeziorany	4	Elsau	osobowe (słowiańskie?)	Olsza	1354 Ülsen, 1505 Vlse. Pospiszylowa łączy n. niem. z n. osobową Ölsen / Elsen, która może wywodzić się od słowiańskiego słowa olsza. Według NMP, w XV-XVI w. wieś nosiła polską nazwę Olsza, którą odzwierciedlają zapisy: 1430 Olsa; 1533 Olsa, Olsen; 1597-98 Ilsa. Ustalona przez KUNM forma Olszewnik, mimo że nawiązuje do tego znaczenia jest ahistoryczna. Po wojnie potocznie Elzowo, co jest bardzo naturalnym przejęciem, jednak nie posiada potwierdzenia przedwojennego. Warto więc chyba wrócić do autentycznej dawnej polskiej formy Olsza.
Pierwągi	Jeziorany	2?	Porwangen	pruskie	--	1341, 1381 Perwangen. U Leydinga: Pierwańce, w gwarze P'ervańce (-ůf). Prawdopodobnie forma powojenna - polska tradycja nazewnicza na tym obszarze była słaba. Dlatego też nie postuluję wprowadzenia tej formy, chociaż fakt jej istnienia jest godny odnotowania.
Piszewo	Jeziorany	2?	Pissau	pruskie	--	Nazwa w latach 1910-45: Waldensee (przywrócenie nazwy pierwotnej, istniejącej w XIV w.). Chojnacki podaje: Pisa (n. tożsama z nazwą rzeki), jednak w przedwojennej literaturze brak jakiejkolwiek nawy polskiej dla tej miejscowości (brak też dostępnych mi zapisów gwarowych). Ustalona przez KUNM forma Piszewo bliżej odpowiada nazwie pruskiej.
Polkajmy	Jeziorany	2	Polkeim	pruskie	--	1354 Pulkaym, 1376 Pollekaymen.
Potryty	Jeziorany	1	Potritten	pruskie	--	1346 Poteriten, 1355 Potriten.
Radostowo	Jeziorany	2	Freudenberg	niemieckie	--	N. Radostowo, nadana przez KUNM nawiązuje do znaczenia n. niem., ale jest jednocześnie chrztem nazewniczym, utworzonym od staropolskiego imienia Radost. Brak tradycji.
Studnica	Jeziorany	5	Schönborn	niemieckie	Szymbory	U Leydinga Szymbory, co zdaje się być naturalnym spolszczeniem fonetycznym n. niemieckiej (nawet jeśli powojennym). Obok tego pojawia się też forma Łazarek, zapewne przejściowa. Forma obecna to już twór KUNM. Najbardziej naturalna wydaje się forma Szymbory i do niej powrót postuluję.
Studzianka	Jeziorany	3	Wonneberg	niemieckie	--
Tłokowo	Jeziorany	1	Lokau	pruskie	--	1318 Tlokowe, 1321 Tlocowe. Dawniej też: Tłokowa.
Ustnik	Jeziorany	1	Lichtenhagen	niemieckie	--	Pierwotnie nazwa pruska: 1355 Wuxtenik, 1382 Woxtenicken. Od XVIII w. nazwa niem. Lichtenhagen. Pierwotna nazwa pruska zachowała się w tradycji polskiej, w spolszczonej formie Ustnik (notowanej od połowy XVII w.). W XV-XVI w. istniała inna, oboczna nazwa pruska - Wargels
Wilkiejmy	Jeziorany	4? (2)	Walkeim	pruskie	Wilkajmy (?)	1348 Wilkekaym, 1355 Welkekaym. Gwarowo: V'ilkai̯my / V'ilkai̯ny. Taka forma zdaje się być bardziej ludowa i poprawniejsza (człon -kiejmy jest typowy raczej dla wschodnich obszarów Prus, dotkniętych wpływem litewskiego), dlatego może warto by to poprawić. Nie znajduję jednak żadnej przedwojennej tradycji dla tej wsi, więc można kwestię tę potraktować jako arbitralną.
Wójtówko	Jeziorany	2	Voigtshof	niemieckie	--
Wólka Szlachecka	Jeziorany	1	Adlig Wolka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Adlig Wolken.
Zerbuń	Jeziorany	1	Sauerbaum	niemieckie	--	Do niedawna oficjalnie: Żerbuń. Taka forma zdaje się jednak być nieludowa. U Kętrzyńskiego też obocznie: Zorbań. 1379 Sorbom, 1388 Sorboum. Nazwa niemiecka, pochodząca od nazwiska zasadźcy.
Żardeniki	Jeziorany	4	Scharnigk	pruskie	Sarniki (Szarniki?)	1306, 1321 Schardeniten; 1379 Schardenyken. Nazwa pruska. Forma gwarowa: Sarńiki. Ponieważ literatura przedwojenna podaje formę Szarnik (chociaż ta chyba raczej odnosi się do nazwy wsi pod Licbarkiem - obecnie też zwanej Żardeniki), niewykluczone że nagłosowe S- jest wynikiem mazurzenia. Tak czy inaczej, forma Żardeniki jest już formą utworzoną sztucznie, mającą zbliżyć nazwę polską do pruskiego oryginału (nie jest to jednak w pełni poprawna forma, gdyż w języku pruskim nie istniała głoska "Ż").
Bałąg	Jonkowo	1~4	Ballingen	pruskie	(Baląg)	Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Przedwojenna literatura oraz zapisy gwarowe wskazują raczej na formę Baląg. Formę "Bałąg" pojawia się dopiero po wojnie w oficjalnych dokumentach. Być może warto powrócić do formy starszej, niemniej wahania między "l" a "ł" również nie są rzadkością. Gwarowo: Balȯŋk.
Bobry	Jonkowo	6	Försterei Klein Gemmern	pruskie	Gamerki Leśne	Oryginalna nazwa leśniczówki pochodziła od pobliskiej wsi Gamerki Małe (p. niżej). Dzisiejsza nazwa "Bobry" jest kompletnie ahistoryczna. Barczewski pisze o leśnictwie Gamerki, toteż można na potrzeby urzędowego nazewnictwa ustalić formę Gamerki Leśne (w taki sposób przyjęło się nazywać leśniczówki).
Gamerki Małe	Jonkowo	1	Klein Gemmern	pruskie	--	Dawniej też: Gimry Małe, Giemry Małe, Giemerki. Patrz też niżej: Gamerki Wielkie.
Gamerki Wielkie	Jonkowo	1	Groß Gemmern	pruskie	--	Używane również bez członu Wielkie. Dawniej też: Gamry, Giemry, Gimry. 1355 Gymer, 1400 Gymmer. Nazwa staropruska, ponowiona od nazwy jeziora (zwanego dziś Gamry, Gamerki lub Gamerskie). Pierwotnie w języku polskim funckjonowała nazwa Gamry (oraz warianty Giemry, Gimry) dla Groß Gemmern oraz zdrobnienie Gamerki dla Klein G. Ostatecznie jednak "zwyciężyła" forma zdrobniona, którą przeniesiono również na nazwę większej wsi. Jeszcze w opracowaniach przedwojennych spotyka się różne warianty.
Garzewko	Jonkowo	1	Neu Garschen	pruskie	--	Niem. także Klein Garschen. Nazwa pruska (1412 Nuwegarssyn). Dawniej też: Nowe Garsze (Barczewski), u Leydinga Nowy Garsz. Postać obecna (znana przed wojną) nawiązuje do obocznej formy niem. z członem Klein. Niewykluczone, że postać Barczewskiego jest bardziej ludowa (ma oparcie w zapiskach kościelnych). Zob. także Garzewo (gm. Świątki).
Giedajty	Jonkowo	1	Gedaithen	pruskie	--	1346 Gedeten, Gediten; 1426 Gedawten. Gwarowo: G'edoi̯tï.
Godki	Jonkowo	1	Gottken	pruskie	--	1346 Gudecus, 1355 Gudekus. Nazwa pruska. Przed wojną raczej pisane: Gotki. Pisownia przez "d" odzwierciedla jednak pruską etymologię. Nazwę Gotki do dziś nosi zlokalizowany we wsi przystanek kolejowy.
Jonkowo	Jonkowo	1	Jonkendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Jankowo. Nazwa hybrydalna, pochodzi od pruskiego imienia Joneke (prawdopodobnie spruszczona wersja im. Jan, Janek).
Kajny	Jonkowo	1	Kainen	pruskie	--	1354 Kaynyn, 1430 Cainin. Gwarowo: Kai̯nï / Koi̯nï.
Nowe Kawkowo	Jonkowo	5	Neu Kockendorf	hybryda (prus. + niem.)	Nowe Kuki	Patrz niżej: Stare Kawkowo po więcej wyjaśnień.
Stare Kawkowo	Jonkowo	5	Alt Kockendorf	hybryda (prus. + niem.)	Stare Kuki	1380 Kuckendorf, 1388 Kukendorff, 1518 Cukendorf. Nazwa hybrydalna, pierwszy człon najprawdopodobniej pochodzi od prus. kuks "czart" (ewentualnie jest to pruska n. osobowa). Brak polskiej tradycji. Miejscowi najwyraźniej zadowalali się nazwą niemiecką - Barczewski nazywa tę wieś jedynie "Kokendorfem", zapis Konkodorph z szesnastowiecznych metryk ślubnych jest raczej zniekształcony niż spolszczony. Powojenna n. Kawkowo, nadana przez KUNM próbuje najwyraźniej oddać pruskie pochodzenie oryginału, jednak wydaje się być niesłusznie motywowana przez prus. kaūks (zły duch), czemu przeczą zapisy hist. (brak form typu Kaukendorf). Wypadałoby więc oddać ten rdzeń w formie kuk-, stąd postulowana przeze mnie nowa forma Kuki (r. gramatyczny oparty na podawanej przez Leydinga formie Kawki. Ponadto, liczba mnoga jest bardziej typowa w oddawaniu nazw pruskich).
Łabędź	Jonkowo	1	Labens	polskie (tłum. z prus.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gulben (przywrócenie pierwotnej n. pruskiej pruskiej). Pierwotnie: Gulben (1374, 1511, 1595), Golben (XVI-XVII w.). Nazwa polska Łabędź jest tłumaczeniem nazwy pruskiej (prus. gulbis = łabędź). Sama nazwa jest ponowiona od n. jeziora (dziś nieistniejącego). Dawna osada dziś nie stanowi odrębnej jednostki administracyjnej - oficjalnie włączono ją do Szałster. Niemniej, warto pamiętać nazwę Łabędź ze względu na jej długą historię.
Łomy	Jonkowo	6	Steinberg	niemieckie	Sztębark	Przed wojną: Sztębark, Sztembark. Obecna n. jest chrztem KUNM. Gwarowo: Stambark / Štembark. Obecnie również U̯omï, pod wpływem urzędowego nazewnictwa.
Mątki	Jonkowo	1	Mondtken	pruskie	--	Dawniej też pisane: Montki (częściej). 1348 Montiken, 1352 Montkendorf, 1356 Muntikindorf. Nazwa pruska, okresowo z niem. członem -dorf. W XIV w. istniała obocznie n. niem. Hohenfeld, która jednak nie przetrwała. Gwarowo: Mȯntk'i (Gen. -tek).
Polejki	Jonkowo	1	Polleiken	pruskie	--	Dawniej też: Polejki, Polajki. Gwarowo: Polei̯k'i / Půlk'i.
Polejki Leśne	Jonkowo	1	Klein Steinberg	niemieckie	--	Niem. także Försterei Steinberg. Nazwę Polejki dla Klein Steinberg podaje już Kętrzyński. Po wojnie rozszerzono tę nazwę o dookreślenie Leśne (typowe dla leśniczówek), celem odróżnienia od sąsiedniej wsi Polejki. Oprócz tego, Barczewski pisze o leśnictwie Sztembark. W potocznym użyciu także określenie Kamienna Góra (dosłowny przekład n. niemieckiej). Jako, że taka forma nie ma umocowania historycznego, powinna być unikana.
Porbady	Jonkowo	1	Neu Schöneberg	niemieckie	--	Nazwa niem. Neu Schöneberg współistniała z inną, pruskiego pochodzenia: Porbadien (1591-1603). Polskojęzyczni Warmiacy zachowali starą nazwę pruską, w spolszczonej wersji Porbady. Gwarowo: Porbadï. Por. też niżej wieś Wrzesina (pol. hist. Sząbark), o powiązanej n. niemieckiej.
Pupki	Jonkowo	1	Pupkeim	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Tolnicken (nawiązanie do obocznej n. pruskiej z XIV w.). 1374 Pupkaym, 1388 Pubkaym. Nazwa pruska, przejęta przez ludność polskojęzyczną bez członu -kaim. Obocznie w XIV w. istniała również n. hybrydalna Tulnikendorf (1359), o antroponimicznym pruskim pochodzeniu. Gwarowo: Pupk'i (Gen. -pek).
Stękiny	Jonkowo	1	Stenkienen	pruskie	--	1343 Stenekayn, 1564-80 Stenokien. Nazwa pruska. Wieś założona na pruskim polu o nazwie Sculpayn (1343). Gwarowo: Staŋk'iny.
Szałstry	Jonkowo	1	Schaustern	pruskie	--	Dawniej też: Siostry (forma ludowa). 1352 Sawstern, 1374 Saustern. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Obocznie w XIV w. pojawia się też nazwa Wisacker, niemiecka lub hybrydalna (pierwszy człon prus.). Gwarowo: Š́au̯strï / Š́ostrï.
Szatanki	Jonkowo	1	Schattens	pruskie	--	1564 Schoeten, 1576 Schednitz. Nazwa pruska, przejęta przez polskich Warmiaków z adideacją.
Szelągowo	Jonkowo	1	Schillings	pruskie	--	Nazwa uważana za pruską (od silā - bór, pustkowie). Przejęta w pol. z sufiksem -owo.
Warkały	Jonkowo	1	Warkallen	pruskie	--	1345, 1380 Warikallen; 1564-80 Wurcalla. Dawniej dwie wsi: Warkały Wielkie i Małe (niem. Groß, Klein Warkallen).
Węgajty	Jonkowo	1	Wengaithen	pruskie	--	1366 Wangaythen, 1564-80 Wangaiten. Gwarowo: Vaŋgai̯tï.
Wilimowo	Jonkowo	1?	Wilhelmsthal	niemieckie	(Wylimowo?)	Przed wojną (u Barczewskiego i Chojnackiego): Wylimowo (także: Wylimy). Z drugiej strony forma obecna jest zgodna z danymi gwarowymi: gw. Źil'imovo. Sądząc po cechach gwarowych, raczej forma autochtoniczna.
Wołowno	Jonkowo	1	Windtken	pruskie	--	Dawniej też: Wołówko (raczej błąd/przeinaczenie). Oryginalna nazwa pruska: Wyndeken (1364, 1374), Wyndyken (1400). Zachowana w niem., w polskim zastąpiona nowszą nazwą Wołowno, notowaną od XVII w.
Wrzesina	Jonkowo	6	Alt Schöneberg	niemieckie	Sząbark	Przed wojną: Sząbark, Szombark (Barczewski pisze Sząbarg, ale wyrównuję tego typu formy do -bark), co jest fonetycznym spolszczeniem n. niem. (z pominięciem członu Alt, gdyż wieś Neu Schöneberg nosiła nazwę Porbady [p. wyżej], pruskiego pochodzenia). Nazwa Wrzesina sztuczna, nadana przez KUNM. Gwarowo: Šȯmbark.
Żurawno	Jonkowo	6	Kaltfließ	niemieckie	Kaflis	Nazwa współczesna Żurawno jest nazwą sztuczną, jak pisze Leyding "zaprojektowana (...) przez grono inteligencji warmińskiej" (SNMOM, s. 207), a następnie zatwierdzona przez KUNM. Upamiętnia ona warmińskiego działacza Stanisława Żurawskiego, którego przodkowie byli niegdyś posiadaczami tej miejscowości. Chrztem tym zastąpiono dotychczasowe, tradycyjne warmińskie spolszczenie n. niem. - Kaflis. Gwarowo: Kofl'is.
Augustówka	Kolno	2	Augustwalde	niemieckie	--
Bęsia	Kolno	1	Bansen	pruskie	--	Dawniej też: Bęś (r.ż., Gen. Bęsi) Gwarowo: Bei̯śa / Bei̯ś (Gen. -i).
Bocianowo	Kolno	1	Bodzianowo	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Buchental.
Gajówka Augustowska	Kolno	2	Waldhaus Augustwalde	niemieckie	--	Można było nazwać Augustówka Leśna (dla regularności), ale ze względu na brak tradycji - niech będzie jak jest.
Górkowo	Kolno	2	Görkendorf	niemieckie	--	Osnowa Görken- antroponimiczna, uważana za niemiecką (chociaż istniały też podobne nazwy pruskie). Wieś prawdopodobnie powstała z połączenia dwóch wcześniejszych osad - Glabunen i Marquartshof. Ta pierwsza była bez wątpienia siedliskiem staropruskim, o pruskiej nazwie. Wobec tego faktu i braku polskiej tradycji teoretycznie można by wieś nazwać Głabuny. Jednak nie wiadomo, na ile można tę dawną nazwę identyfikować z dzisiejszym Górkowem. Nazwa obecna, choć powojenna, w pewien sposób spolszcza fonetycznie nazwę niemiecką, więc może niech zostanie.
Górowo	Kolno	2	Bergenthal	niemieckie	--
Kabiny	Kolno	1	Kabienen	pruskie	--	1346 Cabin, 1359 Cabyn. Obocznie: 1359 Rynow. Wieś powstała na pruskim polu osadniczym o nazwie Drutlauken, Druthelaucken (1346). Wszystkie trzy nazwy pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Kabźinï.
Kolenko	Kolno	1~4	Klein Köllen	słowiańskie	(Kolno Małe)	Przedwojenna literatura wskazuje raczej na formę Kolno Małe - postać Kolenko pojawia się dopiero po wojnie, ale niewykluczone, że taka postać zdrobniała mogła powstać naturalnie. Oprócz tego, istniała także forma Kiełki (tak u Leydinga, w erracie Kielka - por. Kiela, oboczna ludowa nazwa pobliskiego Kolno), a w gwarze - Mała Kiela. Gwarowo: Mau̯a K'ela. Patrz też niżej: Kolno.
Kolno	Kolno	1	Groß Köllen	słowiańskie	--	Dawniej też: Kiela (wtórne spolszczenie postaci zniemczonej, znane już u Barczewskiego i współcześnie w gwarze). Nazwa Kolno ma charakter przeniesiony, prawdopodobnie od jakiejś słowiańskiej miejscowości na Śląsku, Łużycach lub Brandenburgii przez osadników stamtąd. W gwarze: K'ela.
Kominki	Kolno	1	Komienen	pruskie	--	Dawniej też: Kominy. 1338 Camynis, Camyn; 1353 Camynen. Nazwa pruska.
Kruzy	Kolno	1	Krausen	niemieckie	--	Pierwotnie: Krusendorf (1374). Od XVI w. bez członu -dorf. Nazwa najprawdopodobniej niemiecka.
Lutry	Kolno	1	Lautern	niemieckie	--	1333-42 Lutern. Nazwa niemiecka, pochodząca najprawdopodobniej od nazwiska von Luter - wójtów biskupich. Wieś leży nad jeziorem Lutry lub Luterskim (niem. Lautern-See, tak od połowy XVIII w.). Jego pierwotna nazwa to Pisa (1306 Pisse), tożsama z nazwą wypływającej z niego rzeki.
Oterki	Kolno	1	Klein Ottern	pruskie	--	Patrz niżej.
Otry	Kolno	1	Groß Ottern	pruskie	--	1609 Otteren. Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od n. jeziora (1346 Atirs), dziś wysuszonego.
Ryn Reszelski	Kolno	1*	Schellen	pruskie	(Ryn)	Nazwa pierwotna: Ryn, Renus (1339). Następnie: Schelden (1353), Scheldin (1359). Obie nazwy są staropruskie, druga (Schelden > Schellen) pochodzi od imienia pierwszego właściciela (Prusa). Nazwa Ryn dla tej wsi funkcjonowała już w literaturze przedwojennej (m.in. SGKP) oraz na starych mapach. Raczej jest to nazwa "uczona", wskrzeszenie pierwotnej nazwy wsi. KUNM zatwierdził ją z dookreśleniem Reszelski, dla odróżnienia od miasta Ryn. Dodatkowo, w gwarze pojawia się określenie Szela, najwcześniej zaświadczone u Leydinga (obocznie do nazwy obecnej). Gwarowo: Šela.
Samławki	Kolno	1	Samlack	pruskie	--	Dawniej też: Sąpławki, Sampławki, Zamlówki (wszystkie trzy formy u Barczewskiego). 1390 Sambelaken, 1391 Sambelauken. Gwarowo: Zamu̯afk'i.
Tarniny	Kolno	2?	Tornienen	pruskie	--	1359 Ternynen, 1381 Ternyn. Nazwa pruska. U Leydinga i współcześnie w gwarze: Torniny. Może jest to bardziej ludowa forma, aczkolwiek nie znajduję dla niej żadnego potwierdzenia w źródłach przedwojennych. Obie formy zresztą oddają pruski oryginał. Gwarowo: Torńiny / Torńino.
Tejstymy	Kolno	1	Teistimmen	pruskie	--	Gwarowo: Tai̯stïmy.
Wągsty	Kolno	2	Wangst	pruskie	--	1308 Wangste, 1381 Wangeste, 1433 Wangiste. U Leydinga i w powojennym potocznym użyciu: Wańce. Jest to prawdopodobnie jednak forma powojenna (tradycji brak), a urzędowa Wągsty nieporównywalnie lepiej oddaje pruski oryginał.
Wólka	Kolno	1	Ottenburg	niemieckie	--	Niem. obocznie Wolka, Gemirren. Dawniej też (pol.): Gmyry. Wieś posiada trzy różne nazwy - niemiecką Ottenburg (od XIX w.), polską Wólka (notowaną najwcześniej - w 1785) oraz niem. Gemirren (spol. Gmyry), uchodzącą za staropruską. Ta ostatnia była pierwotnie osobną wsią, którą połączono z Wólką. Po wojnie zatwierdzono urzędowo wariant Wólka.
Wysoka Dąbrowa	Kolno	3	Schöneberg	niemieckie	--	Gwarowo: Dombrůfka. Raczej powojenne, wieś nie ma przedwojennej polskiej tradycji.
Ameryka	Olsztynek	1	Amerika	przeniesione (internacjonalizm)	--	Nazwa w latach 1917-45: Pagelshof. Po wojnie krótko: Pagłowo (nazwa oparta na nowszej n. niem., pochodzącej od nazwiska Pagel). Formę tę wprowadzono zapewne z przyczyn politycznych. Ostatecznie jednak nie przyjęła się.
Borowy Młyn	Olsztynek	4	Heidemühle	niemieckie	Dygnac	Miejscowość dziś opustoszała, jednak zabudowania przetrwały. Mazurzy nazywali tę osadę Dygnac (zapewne od nazwiska), o czym świadczą źródła przedwojenne (spis z 1820 r., Teka Toruńska), a także słownik Leydinga. Wybrana po wojnie nazwa Borowy Młyn, będąca dosłownym przekładem n. niem., nie jest nazwą ludową (wybrano ją zapewne przez analogię do dwóch innych Borowych Młynów - w pow. kwidzyńskim i niborskim). Nazwa Dygnac, wnioskując z danych Teki Toruńskiej, prawdopodobnie była traktowana jako rodzaj żeński (Dygnac - do Dygnacy).
Cichogrąd	Olsztynek	1	Sensutten Neusaß	niemieckie (relacyjne)	--	Nazwa w latach 1895-1945: Mortzfeld. Potoczne warianty niem. (przed 1895): Czechogrond, Stillegrund. Nazwa pol. Cichogrąd (wraz ze zniemczonymi wariantami) współistniała z niemiecką Sensutten Neusaß, relacyjną od sąsiedniej wsi Zezuty (p. niżej). Pod koniec XIX w. wprowadzono urzędowo sztuczną n. Mortzfeld, upamiętniającą poetę Fryderka Moritzfelda, związanego z Olsztynkiem.
Czerwona Woda	Olsztynek	1	Rothwasser	niemieckie	--
Dąb	Olsztynek	1	Dembenofen	hybryda (pol. + niem.)	--
Dębowa Góra	Olsztynek	1	Eichberg	niemieckie	--
Drwęck	Olsztynek	1	Dröbnitz	słowiańskie	--	1351 Trebnicz, 1480 Drebnicz. NMP rekonstruuje tę słowiańską nazwę (kontynuowaną w nowożytnej formie niem.) jako *Trzebnica. Nazwa Drwęck, utworzona od hydronimu Drwęca pojawia się w takiej formie w XIX w. (w 1820 zapis Drwenk - NMP całkowicie niesłusznie uważa tę nazwę za twór Kętrzyńskiego), ale możliwe że istniała wcześniej - por. zapisy Drewantcz (1416), Drewancz (1436), tożsame z nazwą Drwęcy. Osada Czarci Jar, położona obok Drwęcka jest nowa, nie istniała przed wojną.
Elgnówko	Olsztynek	1	Gilgenau	pruskie	--	1350 Hilgenaw, 1410 Ilgenaw. Nazwa pruska, w języku polskim utrwalona w formie Elgnówko, zdrobnianej zapewne w celu odróżnienia od Elgnowa koło Dąbrówna (p.). W potocznym użyciu zanotowana nazwa: Fabryka. Unikać.
Gaj	Olsztynek	1	Gay	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Neuhain. Osada Stare Gaje (też: Stary Gaj) wydzielona z Gaju.
Gąsiorowo Olsztyneckie	Olsztynek	1*	Ganshorn	polskie (zniemczone)	(Gąsiorowo)	Gwarowo: Guśorovo. Nazwa pochodzi od nazwiska właściciela - Mikołaja Gąsiora.
Gębiny	Olsztynek	1	Heinrichsdorf	niemieckie	--	Nazwa polska Gębiny, notowana od końca XVIII w. istniała obocznie do niemieckiej. Biolik uważa ją za nazwę staropruskiego pochodzenia, utworzoną od prus. nazwy osobowej Gimbis. Gwarowo: Gambźinï.
Gibała	Olsztynek	1	Giballen	polskie	--
Jadamowo	Olsztynek	1	Adamsheide	niemieckie	--	Gwarowo: Jedamovo.
Jagiełek	Olsztynek	1	Jagielleck	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Försterei Hohenstein. Niem. (przed 1938) także Giegelka (postać zniekształcona). Nazwa ponowiona od nazwy lasu, podobno upamiętniającej Władysława Jagiełłę, niegdyś tu obozującego. Sam las zwano także obocznie Komornym Lasem (niem. Kämerei Wald).
Jemiołowo	Olsztynek	1	Mispelsee	niemieckie (tłum. z prus.)	--	1359 Amellung, Ammelingen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Formy niemiecka i polska są kalkami pierwotnej nazwy pruskiej (prus. amelna, emelna = jemioła). Gwarowo: Jeńiu̯ovo (tak samo w Tece Toruńskiej: Jeniłowo).
Juńcza	Olsztynek	5	Julienhof	niemieckie	Julkowo	Brak historycznej n. polskiej (w Tece Toruńskiej tylko niemiecka), jednak podawana przez Leydinga forma Julkowo wydaje się warta wprowadzenia w miejsce obowiązującego chrztu KUNM, bez jakiejkolwiek motywacji.
Kąpity	Olsztynek	1	Kompitten	pruskie	--	Przed wojną zwykle pisane: Kompity. Gwarowo: Kompśitï.
Kołatek	Olsztynek	6	Schlagamühle	hybryda (prus. + niem.)	Szlagi	1419 Slegen. Nazwa młyna, uważana za staropruską. Spolszczona przez lud jako Szlaga, Szlagi. Mimo to, KUNM nadała osadzie całkowicie nową, sztuczną n. Kołatek. Gwarowo: Ślagi, Š́lagi.
Królikowo	Olsztynek	1	Königsgut	niemieckie	--	Prawdopodobnie do tej wsi odnosi się nazwa Mileikendorff (1350), podhocząca od imienia Prusa Mileike. Na początku XVIII w. obocznie do n. niem. występowała również n. Opleycken (1717), również staropruska. Spolszczenie Królikowo, znaczeniowo nawiązujące do n. niem. znane od końca XVIII w.
Kunki	Olsztynek	1	Kunchengut	niemieckie (hybryda?)	--	1341 Kuncziswelt, 1410-11 Kuniken Gut, 1541 Kunicke. Nazwa odosobowa - antroponim Kun(i)ke można interpretować jako niemiecki lub pruski. Gwarowo: Kunk'i, do Kunk.
Kurecki Młyn	Olsztynek	4	Kurkenmühle	niemieckie (relacyjne)	Kurkowski Młyn	Przed wojną: Kurkowski Młyn (również w Tece Toruńskiej, zaświadczającej nazwy ludowe). Co prawda, kwestia przymiotnika od n. Kurki jest dość arbitralna, jednak miejscowi używali formy kurkowski. Ponadto, nawet nazewnictwo KUNM nie jest tutaj konsekwentne - inna wieś otrzymała nazwę Lipowo Kurkowskie (p. niżej), nie "Kureckie". Lepiej trzymać się tradycji ludowej. Potocznie: Rybaczówka. Unikać tej nazwy.
Kurki	Olsztynek	1	Kurken	pruskie	--	1254 Kurksadel, 1314 Kurkosadel, później 1428 Korkow, 1428 Korkaw, ostatecznie Kurken. Nazwa staropruska, pierwotnie z sufiksem -sadellis (zagroda, majątek).
Lichtajny	Olsztynek	1	(Köllmisch) Lichteinen	niemieckie	--	Pierwotnie: Lichtenhain (zmiana hain -> hagen być może pod wpływem polskim lub pruskim). Niem. także Königlisch Lichteinen. Dookreślenia pojawiają się w XX w., celem odróżnienia od Lichtajn koło Ostródy. Współcześnie w gwarze: Švïgl'in. Ciekawa forma powojenna, zapewne wynikająca z przejęcia przez autochtonów nazwy Świetlin, używanej przez ludność napływową. Niemniej, jedyna spolszczona forma mająca umocowanie historyczne to Lichtajny.
Lipowo Kurkowskie	Olsztynek	1*	Lindenwalde	niemieckie	(Lipowo)	Gwarowo: L'ipovo.
Lutek	Olsztynek	1	Luttken	słowiańskie	--	Dawniej też: Lutki (współcześnie w gwarze obie formy) Pierwotnie: Luttkengut (1414, 1429). Niem. człon -gut wkrótce odpadł. Nazwa antroponimiczna, słowiańska.
Łęciny	Olsztynek	6	Langstein	niemieckie	Lenksztyn	Przed wojną nazwa spolszczona jako Lenksztyn. Dane powojenne (słownik Leydinga, zapisy gwarowe) poświadczają też istnienie formy pluralnej (u Ley pisownia Lęgsztyny). Forma dzisiejsza jest sztuczna. Gwarowo: Lenkštini / Leŋkštïn.
Łutynowo	Olsztynek	1	Lautens	pruskie	--	1411 Lutens, 1501 Lautens. Nazwa pruska, w języku polskim rozszerzona o sufiks -owo. Gwarowo: Utïnovo.
Łutynówko	Olsztynek	6	Wenigsee	niemieckie	Wenigza	Przed wojną n. miejscowości spolszczona jako Wenigza. Dzisiejsza nazwa, nawiązująca do sąsiedniego Łutynowa jest sztucznym chrztem nazewniczym. Również pobliskie jezioro, zwane dziś Łutynówkiem (niem. Wenig-See) powinno zwać się po polsku Wenigzą.
Makruty	Olsztynek	1	Makrauten	pruskie	--	1351 Makrutin, 1411-19 Macruten. Nazwa pruska. Wieś założona na pruskim polu o nazwie Graudelawke lub Grandelawke (1374).
Malinowo	Olsztynek	1	Amalienhof	niemieckie	--	Dawniej też: Amalinowo (Teka Toruńska).
Mańki	Olsztynek	1	Manchengut	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Manki. 1340 Manneken, 1344 Maniken, 1351 Mankin. Nazwa pruska (od imienia Prusa Maneke - odbiorcy nagania), później z niem. członem -gut. Gwarowo: Mańk'i / Manki.
Marązy	Olsztynek	1	Forsthaus Maransen	pruskie	--	Patrz też niżej: Maróz, Marózek. Przed wojną nazwy Maróz i Marązy były używane wymiennie. Po wojnie dość arbitralnie wybrano tę pierwszą formę na określenie wsi, a drugą - leśniczówki.
Maróz	Olsztynek	1	Groß Maransen	pruskie	--	Dawniej też: Marąz, Marązy. 1411 Marensen. Nazwa pruska, hydronimicznego pochodzenia.
Marózek	Olsztynek	1	Klein Maransen	pruskie	--	Dawniej też: Marązek.
Mierki	Olsztynek	1	Mörken	pruskie	--	1343, 1350, 1359 Merkaw; 1359 Mercken. Nazwa pruska. Gwarowo: Ńyͤrki.
Mycyny	Olsztynek	1	Meitzen	osobowe	--	1410 Meycz, 1540 Myczenn. Nazwa pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, którym był Piotr Myc (dok. Meicz). Nazwisko (wg autorów NMP) prawdopodobnie polskie.
Nadrowo	Olsztynek	1	Nadrau	pruskie	--	1374 Nadrow, 1405 Naderow. Nazwa pruska, przejściowo (XV-XVI w.) z niem członem -dorf. Gwarowo: Nådrovo.
Nowa Wieś Ostródzka	Olsztynek	1*	Neudorf	niemieckie	(Nowa Wieś)
Orzechowo	Olsztynek	1	Orzechowo	polskie	--	Nazwa w latach 1905-45: Nußtal.
Pawłowo	Olsztynek	1	Paulsgut	niemieckie	--	1351 Pawelszguth. Nazwa więc była pierwotnie oparta na polskiej wersji imienia Paweł
Platyny	Olsztynek	1?	Platteinen	pruskie	(Płatyny?)	Według ustaleń KUNM: Płatyny. Ostatecznie przyjęła się forma obecna. Być może postać Płatyny bardziej ludowa (chociaż przed wojną można spotkać obie). 1351 Platynen, 1360 Platten. Nazwa pruska, ponowiona z n. jeziora.
Ruda Waplewska	Olsztynek	4	Freudenthal	niemieckie	Hamernia Waplewska	Niem. także Freudenthaler Mühle. W Tece Toruńskiej zapisano nazwę polską Hamernia Waplewska. Nazwa ta odnosi się do mieszczącej się tu niegdyś kuźnicy (hamerni). Powojenna nazwa Ruda Waplewska (obecna już u Leydinga) również oddaje to znaczenie (nazwą "Ruda" określano miejscowości, w których wytapiano lub przerabiano żelazo), jednak nie ma ona charakteru przedwojennego. Być może forma z Teki Toruńskiej kalkuje jakąś formę niem. typu (Waplitzer) Hammermühle, ale nie posiadam informacji, które mogłyby to potwierdzić.
Samagowo	Olsztynek	1	Sabangen	pruskie	--	1411/19 Sambangin. Nazwa pruska, w pol. przejęta z sufiksem -owo.
Selwa	Olsztynek	1	Sellwa	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Sellwen. Dawniej też: Sełwa. 1402/08 Silwen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Gwarowo: Zelva.
Sitno	Olsztynek	1	Seythen	pruskie	--	Dawniej też: Szytno (Teka Toruńska) 1328 Sytin. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (wyschniętego - dziś to Sicińskie Bagno). Obocznie istniała (w XIV w.) inna n. pruska, zapisana jako Kalmuschen (1328). Gwarowo: Šitno.
Smolanek	Olsztynek	1	Jugendfelde	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Gugowo, Gugnowo. 1350 Goygen, 1351 Guegen (...) 1550 Gugenfeldt. Mamy tu więc do czynienia z nazwą pruską (potem hybrydalną z niem. członem -feld), ponowioną od pobliskiego jeziora Gugowo (1350 Gugen, 1595 Gugaw). Z czasem człon Gugen- został w niem zniekształcony do Jugend-. W języku polskim upowszechniła się ludowa nazwa Smolanek (również Smolonek - wym. gwarowa), wskazująca na istnienie tutaj niegdyś smolarni. Obocznie istniała również nazwa tożsama z n. jeziora. Patrząc na obraz satelitarny, nie można się oprzeć wrażeniu, że nie ma tu już nic oprócz wykarczowanego kawałka lasu. Umieszczam tę miejscowość tutaj głównie ze względu na ciekawy przypadek nazewniczy, a także fakt, że miejscowość wciąż istnieje w oficjalnych spisach (co świadczy o tym, że jej nazwa wciąż ma zastosowanie - nawet jeżeli jest to już tylko "uroczysko").
Spogany	Olsztynek	1	Spogahnen	pruskie	--	Lepiej unikać wariantu Spoguny, spotykanego nawet w oficjalnych dokumentach wymiennie z oficjalną formą Spogany (zgodnej z tradycją). Trudno jednak powiedzieć, na ile nazwa wsi w ogóle funkcjonuje - dzisiaj wydaje się być integralną częścią Zezut. 1418 Plaweth, 1419 Spogayn. Obie nazwy pruskiego pochodzenia.
Sudwa	Olsztynek	1	Sauden	pruskie	--	1360 Sawden, 1380 Sawden. Nazwa pruska. Obocznie: Windikendorf (1380) - hybrydalna, od pruskiego imienia Windiko.
Swaderki	Olsztynek	1	Schwedrich	pruskie	--	Dawniej też: Szwaderki.
Świerkocin	Olsztynek	4	Schwirgstein	pruskie	Wierztyn	1410/11 Swirxstein, 1428 Swirkoczen. Nazwa pruska (sufiks -stein być może niemiecki, ale może też być zniemczonym elementem pruskim). Formę Świerkocin utworzył Kętrzyński na podstawie zapisu z 1428 r. Niewykluczone, że zapis ten faktycznie oddaje taką formą (będącą spolszczeniem pierwotnej n. pruskiej), jednak nie jest to forma ludowa. Lud używał spolszczenia formy niemieckiej jako Wier(s)ztyn (obocznie istniała forma l. mnogiej Wierztyny - potwierdzają ją zapisy gwarowe i spis z 1820 r., gdzie pojawia się zniekształcony zapis "Gerzsztyny"). Ponadto, Teka Toruńska poświadcza formę Zwierztyn (z absorpcją przyimka lub adideacją do słowa "zwierz"). Forma ta funkcjonowała w potocznym użyciu jeszcze w latach 70 XX w.! I choć trudno jednoznacznie "potępić" nazwę obowiązującą, to jednak uznaję wyższość form ludowych nad "uczonymi" rekonstrukcjami. Gwarowo: Ž́iʳš́tini.
Świętajny	Olsztynek	1	Schwenteinen	pruskie	--	1448 Swenntene. Nazwa ponowiona od wysuszonego dziś jeziora Świętajny (1333 Swentin).
Świętajńska Karczma	Olsztynek	2?	Karlsrode	niemieckie	--	M. Biolik odnosi tu zapis ze spisu w 1820 r. - Schwentainen (Plathenscher Krug). To mogłoby oznaczać, że karczmę tę nazywano początkowo nazwą sąsiedniej wsi Świętajny, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę obecną. Z drugiej strony, może na podstawie nazwy Plathenscher Krug lepiej byłoby ustalić nazwę Platyńska Karczma (jako, że brak zaświadczonego złożenia "Schwentainer Krug")?
Tolejny	Olsztynek	4	Tolleinen	pruskie	Toliny	1410-11 Toleyn, 1411-19 Tolynne. Dane przedwojenne, wraz z wierną językowi ludowemu Teką Toruńską wskazują na formę Toliny. Powojenna forma Tolejny to już chyba próba wierniejszego oddania pruskiego oryginału.
Tolkmity	Olsztynek	1?	Tolkemüth	pruskie	--	1425 Tholkemyte. W Tece Toruńskiej jako Tolkemyty, jednak nie widzę powodu, by nie uważać postaci obecnej za kontynuację tej formy.
Tomaszyn	Olsztynek	1	Thomascheinen	polskie	--
Waplewo	Olsztynek	1	Waplitz	pruskie	--	1344 Wapil, 1414 Wapels, 1461 Waplis.
Warlity Małe	Olsztynek	1*	Warglitten (bei Hohenstein)	pruskie	--	1414 Wargeliten, 1495 Waregalitten. Patrz też: Warlity Wielkie (gm. Ostróda). Wieś o identycznej pruskiej nazwie. Dookreślenie Małe (i odpowiednio Wielkie) dodane po wojnie dla rozróżnienia. Osada Warglewo nowa, wydzielona z Warlit. Jej nazwa jest zniekształceniem nazwy Warglit.
Waszeta	Olsztynek	1	Waschetta	pruskie (spolszczone)	--	1304 Woyseten, 1419 Wayszethe. Nazwa w latach 1938-45: Waschette. Dawniej też: Waszety. Współcześnie potoczne Faszety (gw. Faš́ety), raczej powojenne.
Wigwałd	Olsztynek	1	Wittigwalde	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Bigwałd. 1351 Wittichenwalde; 1360 Witchen, Wittichen; 1363 Wittich, Wittichensdorf. Nazwa uważana przez Biolik za pierwotnie pruską (od nazwy osobowej Witiks), opatrzoną niem. członem -walde*. W tradycji polskiej adaptacja formy niemieckiej.
Wilkowo	Olsztynek	1	Wilken	pruskie	--	1359 Wilkaw.
Witramowo	Olsztynek	1	Wittmansdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Wytramowo, Wytrębowo. Pierwotnie niem. Wittremsdorf, stąd nazwa spolszczona.
Witułty	Olsztynek	1	Witulten	pruskie	--	1344 Wiltote, 1350 Wilthutten, 1351 Wiltauten, 1380 Wiltaut.
Zawady	Olsztynek	1	Sawadden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Jungingen.
Ząbie	Olsztynek	1	Sombien	pruskie (spolonizowane)	--	1374, 1564-80 Samen. Nazwa staropruska, spolonizowana do postaci Ząbie.
Zezuty	Olsztynek	1	Sensutten	pruskie	--	1494 Sansutten.
Bałdy	Purda	1	Balden	pruskie	--	1418 Balcza, 1428 Balcze. Gwarowo: Bau̯di.
Bałdzki Piec	Purda	1	Baldenofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Bałdzkie Piecki (Barczewski). Osada znajduje się w pobliżu niewielkich jezior o nazwach Jachty (niem. Groß Jagd-See) i Jachetki (niem. Klein Jagd-See). Należy wytępić rozpowszechnione obecnie błędne formy Jezioro Łowne (Duże i Małe).
Biedówko	Purda	1~4?	Ernstinenhöh	niemieckie	(Biedowo)	U Barczewskiego i Leydinga: Biedowo. Nazwa ludowa, przezwiskowa. Postać obecna zdrobniała, być może dla odróżnienia od Biedowa koło Wartemborka (Barczewa). Niewykluczone, że zdrobnienie to zaszło naturalnie. W użyciu powojennym też zanotowana forma Brzydowo. Wtórna i zapewne sztucznawa. Unikać.
Bruchwałd	Purda	1	Bruchwalde	niemieckie	--	Niedługo po wojnie próbowano "przechrzcić" tę wieś na Bagieniec (wg znaczenia n. niem.). Forma ta (na szczęście) nie przyjęła się. Gwarowo: Bruxvou̯t.
Butryny	Purda	1	Wuttrienen	pruskie	--	Dawniej też: Wutryny (postać nieludowa, używana w literaturze, bliższa pruskiemu oryginałowi). 1412 Wotrinen, 1531 Vutrin. Gwarowo: Butrinï.
Chaberkowo	Purda	1	Neu Wuttrienen	pruskie	--	Dawniej też: Chabrowo, Nowe Butryny. Nazwa Chaberkowo (też: Chabrowo) stara, oboczna do Nowe Butryny. Jest to ludowe przezwisko dla "nieurodzajnej ziemi", jak pisze Barczewski.
Dziuchy	Purda	1	Dzuchen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Grabenau-Wald Dawniej też: Trzcianki (wg Leydinga Trzyścianki, chyba błąd). Niektóre źródła odnoszą do tej osady również nazwy Jaśniewo, przysługującą sąsiedniej osadzie Nowy Przykop (p. niżej). Możliwe, że nazwy tych małych, blisko położonych osad mieszały się ze sobą w mowie ludu. Innym potocznym wariantem jest Nowy Przykopiec (p. niżej Przykopiec).
Gąsiorowo	Purda	1	Gonschorowen	polskie	--	Nazwa w latacah 1938-45: Lichtenstein.
Giławki	Purda	1	Klein Gillau	pruskie	--	Dawniej też: Giławy Małe. Patrz niżej: Giławy.
Giławy	Purda	1	Gillau	pruskie	--	Pierwotnie: Sirwinthen (1407), n. ponowiona od jez. Serwent. Następnie: Gillaw (1441) - n. również pruska, pochodna od nazwy lasu. Gwarowo: G'iu̯avï.
Groszkowo	Purda	4	Graskau	pruskie (osobowe)	Graskowo	Przed wojną: Graskowo, Graszkowo, Graśk (to ostatnie u Barczewskiego). Forma obecna jest wynikiem powojennego przeinaczenia - adideacji do słowa groszek. Lepiej wrócić do oryginalnej formy, która pochodzi od nazwiska jednego z osadników - Lukasa Graska, które to nazwisko miało najprawdopodobniej staropruskie pochodzenie.
Kaborno	Purda	1	Kalborno	niemieckie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach: 1938-45: Kalborn. Pierwotnie niem. Kalt(e)born. Dawniej też: Kalborno. Gwarowo: Kaborno / Kalborno.
Nowa Kaletka	Purda	1	Neu Kaletka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Herrmannsort. Patrz też niżej.
Stara Kaletka	Purda	1*	Alt Kaletka	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Teerwalde. W użyciu również bez I członu: Kaletka. Dawniej też: (Stara) Kalejtka, Kalitka. Gwarowo: Kalïtka, Kalei̯tka.
Klebark Mały	Purda	1	Klein Kleeberg	niemieckie	--	Dawniej też: Nowy Klebark (niem. Neu Kleeberg).
Klebark Wielki	Purda	1	Groß Kleeberg	niemieckie	--	Dawniej też: Stary Klebark (niem. Alt Kleeberg). Gwarowo: Klei̯bark.
Klewki	Purda	1	Klaukendorf	niemieckie (hybryda?)	--	Nazwa dwuznaczna - n. os. Clauko może być pruska lub niemiecka.
Kołpaki	Purda	1	Kolpacken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinpuppen. Pierwotnie: 1564-80 Senscaim, 1574 Puppen, 1615 Puppen. Obie nazwy staropruskie. Polska n. Kołpaki zaświadczona pierwszy raz w 1622-25. Gwarowo: Kau̯pak'i.
Kopanki	Purda	1	Kopanken	polskie	--
Kośno	Purda	1	Koschno	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kösnick. Dawniej też: Kośnik. Pierwotnie: Kosnik (1591-16030), Koschnick (1615). Nazwa pruskiego pochodzenia, ponowiona od nazwy wodnej - jeziora Kośno (1363 Koysnyk, 1369 Koysnik) i strugi Kośnik (1359 Koyznykzculik, 1352 Kosnyc-vlis). Nazwa spolonizowana do postaci Kośnik, następnie Kośno i z polskiego przejęta w niem. W czasach hitlerowskich przyjęto formę nawiązującą do pierwotnej.
Lalka	Purda	1	Lallka	polskie	--	Niem. także Klein Ramuck (w latach 1938-45 nazwa oficjalna) Dawniej też: Mały Ramuk (zob. Stary Ramuk, gm. Stawiguda). Osada dziś opustoszała, jednak zabudowania wciąż istnieją.
Linowo	Purda	1	Leynau	pruskie	--	W latach 1938-45 pisane: Leinau. 1274 Lynaw. Nazwa pruska, ponowiona z n. jeziora.
Łajs	Purda	1	Layß	pruskie	--	N. przejęta od n. jeziora - 1369 Laysson.
Marcinkowo	Purda	1	Alt Märtinsdorf	niemieckie (z prus.?)	--	Pierwotnie: Merthyn (1380). Nazwa pruska, zapewne pochodząca od spruszczonej formy chrześcijańskiego imienia Marcin (rekonst. Mertins). Człon Alt* w n. niem. pojawia się w XIX w., w celu odróżnienia od Nowego Marcinkowa w obecnej gm. Biskupiec. W polskiej tradycji bez dookreślenia.
Mędrzyny	Purda	1	Mendrienen	pruskie	--	Dawniej (i dziś potocznie): Mędryny. Nazwa pruska, najprawdopodobniej ponowiona z nazwy jeziora, wtórnie zwanego Młyńskim Stawem (Mühlen Teich). W XVI-XVII w. pojawia się niem. forma Amdrei, Armdrei - etymologicznie niejasna, być może wynikająca ze zniekształcenia nazwy pruskiej. Pod koniec XVIII w. istniała również forma niem. Andrä, Andrea, wynikająca z dalszych przekształceń formy Armdrei.
Nerwik	Purda	1	Nerwigk	pruskie	--	Dawniej też: Szawice. Nazwa notowana w XVI w., nie do końca jasna (ponowiona od młyna, dziś nieistniejącego?). 1392 Nerweken. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora - 1369 Nerdingi, 1392 Nerdingyn. Dziś jezioro to nosi nazwę Nerwik lub Wardąg (od XIX w. notowana nazwa Wardung See). Gwarowo: Nerźik
Nowa Wieś	Purda	1	Neu Bartelsdorf	niemieckie	--	Nazwa niemiecka być może ma związek ze wsiami Bartołty Wielkie i Małe w obecnej gm. Barczewo (p. wyżej). W użyciu polskich Warmiaków przyjęła się nazwa Nowa Wieś. Gwarowo: Novo Źeś.
Nowy Ramuk	Purda	1	Neu Ramuck	pruskie	--	Używane też: Nowe Ramuki. Zob. też Stary Ramuk, gm. Stawiguda.
Ostrzeszewo	Purda	6	Elisenhof	niemieckie	Liznowy	Przed wojną: Liznowy (u Barczewskiego). U Leydinga w r. nijakim - Liznowo. Ponadto, w potocznym użyciu po wojnie zanotowano formę Elizowo (jeszcze w latach 60.). W miejsce dzisiejszego pseudosłowiańskiego, obrzydliwego chrztu "Ostrzeszewo", wprowadzonego przez KUNM, należałoby powrócić do przedwojennego spolszczenia.
Pajtuny	Purda	1	Pathaunen	pruskie	--	1374 Peytunen, Peuthunen.
Nowe Pajtuny	Purda	1	Neu Pathaunen	pruskie	--
Pajtuński Młyn	Purda	1	Mühle Pathaunen	pruskie	--	Gwarowo: Mu̯ïn / Źetrok.
Patryki	Purda	1	Patricken	pruskie	--	1420 Petricken, 1517 Petrica. Według Pospiszylowej n. pruska, związana z prus. imieniem pochodzenia chrześcijańskiego. W niem. i pol. adideowana do imienia Patryk. Gwarowo: Patrïk'i.
Podlazy	Purda	1	Podlassen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Klausenhof. Dawniej (i dziś) też: Podlaza (tak w ustaleniach KUNM), Podłaza, Podlasy. Nazwa nie do końca jasna etymologicznie i znaczeniowo (chociaż prawdopodobnie polska) - trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, która forma jest pierwotna. Nazwa przysiółka ma dziś charakter nieurzędowy - miejscowość oficjalnie włączono do Prejłowa. Gwarowo (początek XX w.): Podlaza.
Pokrzywy	Purda	1	Friedrichstädt	niemieckie	--	Nazwa pol. Pokrzywy ludowa - istniała obocznie do niemieckiej (zaświadczonej wcześniej). Gwarowo: Pokšïvï.
Prejłowo	Purda	1	Preylowen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Preiwils. Dawniej też: Prajłowo, Pryłowo. Pierwotnie: 1380 Preywils, 1529 Prewilsz. Nazwa pruska, w języku polskim zniekształcona do postaci Prejłowo (formy podobne do obecnej notowane od XVII w.) i wtórnie przejęta do niem. w formie spolonizowanej. W okresie hitlerowskim sztucznie wprowadzono formę wierną pruskiemu oryginałowi. Formy gwarowe: Prei̯u̯ovo / Prai̯u̯ovo.
Przykop	Purda	1	Przykopp	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Grabenau. Pierwotnie: Przikop alias Nova Wutrin (1549). Pierwsza nazwa polska, przetrwała do dziś. Nazwa druga krótkotrwała, ponowiona od n. pruskiej wsi Butryny (p. wyżej), przypadkowo zbieżna z nazwą założonej dużo później wsi Chaberkowo (p. wyżej). Gwarowo: Pŗ̌ikop, wtórnie Pšïkop / Pšėkop.
Nowy Przykop	Purda	1	Neu Przykopp	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Neu Grabenau. W użyciu również nazwa Jaśniewo (wariant znany już u Barczewskiego - ludowy, ale niewątpliwie wtórny wobec nazwy obecnej). Barczewski notuje jeszcze jeden wariant: Przykopek. Patrz też wyżej: Przykop.
Przykopiec	Purda	4?	Försterei Przykopp	polskie	Przykop Mały	Nazwa w latach 1938-45: Wilhelmshütte. W SGKP Przykop Mały, u Leydinga - Przykop Leśny. Nazwa leśniczówki była historycznie tożsama z nazwą wsi Przykop. Formę derywacyjną z sufiksem -ec wprowadził KUNM.
Purda	Purda	1	Groß Purden	pruskie	--	1384 Porden. Niem. człon Groß pojawia się w XVI w., dla odróżnienia od Purdki (p. niżej).
Purda Leśna	Purda	1*	Försterei Purden	pruskie	--	Patrz wyżej.
Purdka	Purda	1	Klein Purden	pruskie	--	Dawniej też: Purda Mała.
Rykowiec	Purda	1	Rykowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Birkenhof. Gwarowo: Rïkoźec.
Silice	Purda	1	Quidlitz	słowiańskie	--	Dawniej też: Kwilice, Filice, Fidlice (są to sztucznawe próby odtworzenia "literackiej" polskiej formy tej nazwy). Nazwa Quidlitz podchodzi od nazwiska pierwszych osadników (słowiańskiego pochodzenia, NMP łączy z n. os. Kwila, Kwiela, Kwi(e)lic). W mowie polskojęzycznych Warmiaków postać ta wyewoluowała do postaci Silice, pod wpływem gwarowych zmian fonetycznych. Przypuszcza się, że nazwa ta została początkowo przyjęta jako *Kwi(d)lice, gdzie początkowa zbitka Kw'- przekształciła się, zgodnie z fonetyką gwarową w Kś-, by w końcu uprościć się do Ś-. Zbitkę -dl- w formie niem. autorzy NMP uważają za wtórną. W przedwojennej literaturze najczęściej funkcjonuje forma zgodna z wymową gwarową - Silice, aczkolwiek istniały również próby jej "naprawy". Nie zważając na to, po wojnie zatwierdzono ludową postać Silice. Gwarowo: Š́il'ice.
Stary Olsztyn	Purda	1	Alt Allenstein	niemieckie (relacyjne)	--	Dawniej też: Forsztant (u Barczewskiego) - zapewne z niem. Vorstand - zarząd.
Szczęsne	Purda	6	Schönwalde	niemieckie	Sząwałd	Gwarowo: Šůvåu̯t. Nazwa obecna to chrzest KUNM.
Trękus	Purda	1	Groß Trinkhaus	pruskie	--	1359 Trynkos, 1389-1423 Trinkus. Nazwa pruska, mocno adideowana w niem. W XVI-XVII w. Alt Trinkaus (Stary Trękus). Gwarowo: Tryŋkus.
Trękusek	Purda	1	Klein Trinkhaus	pruskie	--	Dawniej też: Trękus Mały. W XVI-XVII w. Neu Trinkaus (Nowy Trękus). Gwarowo: Tryŋkusek.
Wały	Purda	1	Wallen	niemieckie	--	Miejscowość obecnie przyłączona do Prejłowa, jej nazwa nie ma już charakteru oficjalnego.
Wesołowo	Purda	1	Wessolowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Frohwalde.
Wojtkowizna	Purda	1	Wodkowisna	polskie	--	Nazwa w latach 1852-1945: Karlberg. Dawniej też: Wódkowizna (forma wtórna, ale ludowa).
Wygoda	Purda	1	Wygodda	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waldruh.
Wyrandy	Purda	1	Wiranden	pruskie (spolonizowane)	--	1362 Werein, 1564-80 Worein, 1615 Worainen. Dawniej też: Worany, Werandy. Gwarowo: Źerandï.
Zaborowo	Purda	1	Saborowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Heideberg. Dawniej też: Żaborowo (hiperpoprawność).
Zapurdka	Purda	1	Purden Mühle	pruskie	--	Dawniej też: Purdzki Młyn. Nazwa młyna, w niem. tożsama z nazwą Purdy. Polskojęzyczni Warmiacy nazywali ten młyn Zapurdka.
Zgniłocha	Purda	1	Gimmendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Gim. Nazwa niem. hybrydalna, ponowiona od n. jeziora Gim (niem. Gimmen-See, 1369 Gymen). U polskich Mazurów pojawia się zarówno przejęcie fonetyczne jako Gim, jak i forma Zgniłocha, prawdopodobnie oparta na znaczeniu n. prus. (por. litewskie gimus - mazisty, obślizgły). Po wojnie arbitralno przyjęto, że Gim to nazwa jeziora, zaś Zgniłocha - wsi. W mowie Mazurów te nazwy były jednak używane całkowicie wymiennie - zarówno w odniesieniu do wsi, jak i jeziora.
Bartąg	Stawiguda	1	Groß Bertung	pruskie	--	Dawniej też: Bartąg Wielki. Pierwotnie niem. Deutsch Bertung (XIV-XVII w.), obocznie też Bertingshausen. Forma z członem Groß notowana od połowy XVIII w. Sama nazwa Bartąg jest pruska (1317 Bertingen) - jest to nazwa staropruskiego obszaru osadniczego, a także położonego wewnątrz niego jeziora. Gwarowo: Bartȯŋk.
Bartążek	Stawiguda	1~4	Klein Bertung	pruskie	(Bartężek)	Przed wojną: Bartężek (także Bartąg Mały). W mowie Warmiaków nazwy na -ąg odmieniały się z -ęga w dopełniaczu, toteż forma Bartężek zdaje się poprawniejsza. Być może wypadałoby to poprawić. Z drugiej strony, współczesne zapisy gwarowe znają formę Bartążek. Pierwotnie niem. Preußisch Bertung (XIV-XVII w.). Forma z członem Klein notowana od połowy XVIII w. Gwarowo: Bartȯnžek
Binduga	Stawiguda	1	Wienduga	polskie	--	Dawniej też: Winduga, Więduga. Polskie dialektalne słowo binduga (posiadające również różne modyfikacje), samo w sobie będące germanizmem oznaczało "miejsce, gdzie składano drewno na spław".
Ćwikielnia	Stawiguda	1	Neu Stabigotten	pruskie	--	Dawniej też: Stabiguda Nowa (Chojnacki). Polskie określenie Ćwikielnia (pochodne od ćwikła) zastąpiła w języku ludowym oryginalną nazwę Nowa Stawiguda (p. niżej Stawiguda).
Dorotowo	Stawiguda	1	Dorothowo	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1913-45: Darethen. 1348 Daroth, 1410 Darath. Nazwa pierwotnie pruska, spolonizowana do postaci Dorotowo. Na początku XX w. wprowadzono urzędowo nazwę nawiazującą do pruskiego oryginału (taka sama zresztą obowiązywała w XVI-XVII w.).
Gągławki	Stawiguda	1	Ganglau	pruskie	--	1348, 1538 Gandelawken. Gwarowo: Gȯŋgu̯afk'i.
Grada	Stawiguda	1	Gradda	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1930-45: Försterei Ganglau. Zapisy nazwy tej leśniczówki są późne, jednak przypuszcza się, że pierwotną formą była prus. *Graudā.
Gryźliny	Stawiguda	1	Grieslienen	pruskie	--	1356 Greselynk, 1358 Grezeling. Obocznie do tej n. pruskiej istniała w XIV w. n. niem. Wiesenthal (1358 Wesintal), która szybko zanikła. Gwarowo: Grïźlinï.
Kielary	Stawiguda	1	Kellaren	polskie	--	Według Pospiszylowej nazwa Kielary (występująca od XVI w.) wywodzi się od polskiego nazwiska Kielar. Wcześniej wieś nosiła nazwę Prosen (1564-80), Prossen' (1673-74) - pruską, ponowioną od pierwotnej nazwy jez. Kielarskiego (1335 Prawes, 1348 Prawe). Wieś oficjalnie nieistniejąca - pozostałe po niej zabudowania dziś administracyjnie należą do Bartążka, toteż nie wiem, na ile nazwa miejscowości funkcjonuje (niemniej, utrwala ją nazwa jez. Kielarskiego).
Klekotowo	Stawiguda	6	Klein Plautzig	pruskie	Pluski Małe	Przed wojną Pluski Małe (p. niżej Pluski), nazwa "Klekotowo" nie ma uzasadnienia.
Kręsk	Stawiguda	6	Kranz	niemieckie	Kraniec	Przed wojną n. niem. spolszczano jako Kraniec (przez miejscowych zapewne wymawiane jako Krańc - tak u Barczewskiego). Nazwa "Kręsk" (niby od krąg + -sk) jest nieuzasadnionym "potworkiem językowym". Wyjątkowo dziwna decyzja KUNM. W gwarze: Krańec / Krånc.
Łański Piec	Stawiguda	4	Lanskerofen	hydronimiczne	Smolniki	Nazwa Łański Piec, będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem., jest nazwą nieludową, uchwaloną przez KUNM. Ludność warmińska nazywała tę osadę Smolniki (taka nazwa pojawia się m.in. u Barczewskiego, który podaje również wariant Piecki - uznając go jednak za przestarzały). Lepiej w takich sytuacjach słuchać tradycji ludowej. Nierzadko (acz niepoprawnie) stosuje się dla tej miejscowości nazwę Łańsk - spowodowane jest to istnieniem tam ośrodka o takiej nazwie (ponowionej od n. jeziora), był to niegdyś ośrodek wypoczynkowy władz PRL. Co zaś do samej nazwy Łańsk, p. niżej wieś Rybaki (dawn. Łańsk).
Majdy	Stawiguda	1	Mauden	pruskie	--	Gwarowo: Moi̯dï.
Miodówko	Stawiguda	1	Mniodowko	polskie	--	Nazwa w latach 1908-45: Honigswalde. Gwarowo: Mńodůfko. Forma niem. odzwierciedla wymowę gwarową.
Muchorowo	Stawiguda	1	Mucherowo	polskie	--	W czasach hitlerowskich osada włączona do Rusi (p. niżej).
Owczarnia	Stawiguda	1	Neu Bertung	pruskie	--	Dawniej też: Nowy Bartąg (p. wyżej Bartąg). Polskie określenie Owczarnia zastąpiło w języku ludowym nazwę Nowy Bartąg w XIX w. Gwarowo: Ofčarńo.
Pluski	Stawiguda	1	Plautzig	pruskie	--	1407 Pluczk, 1517 Plauczk. Nazwa staropruska, ponowiona od n. jeziora.
Ruś	Stawiguda	1	Reußen	pruskie?	--	1374 Rewszen. Pospiszylowa uważa tę nazwę za pruską. Gwarowo: Ruš́ (Gen. -i).
Rybaki	Stawiguda	1	Lansk	hydronimiczne (słowiańskie)	--	Dawniej też: Łańsk. Nazwa Rybaki notowana od początku XIX w., używana w mowie ludu zamiennie z oryginalną nazwą Łańsk, którą ponowiono od nazwy jeziora. Sama zaś nazwa jeziora uchodzi za twór staropolski, utworzony od nazwy rzeki Łyny (która wcześniej musiała zwać się po polsku Łaną lub Łanią - [p. Łyna w pow. nidzickim] z suf. -sk), nazwa ta zastąpiła pierwotną staropruską nazwę jeziora (1544 Elling, 1556 Elend - być może również związaną z hydronimem Łyny, prus. Alnā). Aprobatę KUNM zyskała jednak ostatecznie forma Rybaki. Nazwę Łańsk* dziś często stosuje się na określenie osady Łański Piec (p. wyżej).
Stary Dwór	Stawiguda	1	Althof	niemieckie	--	Wcześniejsze nazwy niemieckie: Nummergut (1390), Tiefensee (oboczna w XVII w.). Ta druga nawiązuje do położonego na terenie majątku jeziora, zwanego Tiefen See lub Althofer See (pol. Jezioro Starodworskie).
Stary Ramuk	Stawiguda	1	Alt Ramuck	pruskie	--	Po wojnie także: Stare Ramuki. Leyding podaje również formę Szklarnia - być może ludowe, od mieszczącej się tu niegdyś huty szkła. Nazwa osady staropruska, ponowiona od nazwy lasu Ramuk (1591-1603). Zob. też Lalka i Nowy Ramuk w gm. Purda - miejscowości o powiązanych nazwach. Osada dziś opustoszała, jednak zabudowania wciąż istnieją.
Stawiguda	Stawiguda	1	Stabigotten	pruskie	--	Dawniej też: Stabigoda, Stabiguda. Z punktu widzenia języka ludowego jednak, uzasadnienie ma tylko forma Stawiguda, gdyż w wymowie gwarowej mamy tu ź (< w'). Formy z "b", funckjonujące w starej literaturze są zapewne próbą zbliżenia nazwy polskiej do pruskiego oryginału. 1357 Stabegoide, 1564-80 Stabegoda. Stara wieś o pruskiej nazwie. Gwarowo: Staźiguda (ale przymiotnik staźigock'i - być może pod wpływem formy niemieckiej lub wymiany ó/o).
Tomaszkowo	Stawiguda	1	Thomsdorf	niemieckie	--
Wymój	Stawiguda	1	Wemitten	pruskie	--	1351 Wemitten, 1656 Wemitten alias Wymoy. Nazwa pruska w dwóch wariantach - z suf. -it lub -āj. Tradycja niemiecka kontynuuje pierwszy wariant, polska - drugi. Gwarowo: V'ïmoi̯.
Zarośle	Stawiguda	1	Klein Stabigotten	pruskie	--	Dawniej też: Stabiguda Mała (Chojnacki). Nazwa pol. Zarośle ludowa, zastąpiła nazwę Stawiguda Mała. Jest ona prawdopodobnie nawiązaniem znaczeniowym do n. pruskiej Stawiguda, gdzie drugi człon guddi oznacza "zarośla".
Zazdrość	Stawiguda	1	Zasdrocz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neidhof.
Zezuj	Stawiguda	1	Sensujen	pruskie	--	1540 Senssugen
Zielonowo	Stawiguda	4	Grünau	niemieckie	Grynał	Do 1996 oficjalnie: Zieleniak. Jednakże, zarówno ustalona przez KUNM forma Zieleniak, jak i obecna Zielonowo (zapewne wariant używany przez napływową ludność), chociaż nawiązują znaczeniowo do n. niem. są tworami powojennymi. Autentycznym, przedwojennym ludowym spolszczeniem n. niemieckiej jest Grynał (Loc. w Grynale). Gwarowo: Grynau̯.
Zofijówka	Stawiguda	1	Sophienhof	niemieckie	--	Gwarowo: Zof'inůfka.
Brzeźno	Świątki	5	Bergling	pruskie	Berkląg	Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1354 Birkeling, dziś osuszone). Nazwa polska nadana przez KUNM analogicznie do Brzeźna na Ziemi Ostródzkiej (obecnie Brzeźno Mazurskie w gm. Dąbrówno - p.). W tym przypadku jednak brak takiej tradycji, toteż należało nazwę pruską oddać wiernie, fonetycznie.
Brzydowo	Świątki	1	Seubersdorf	niemieckie	--	Co do ewolucji formy polskiej - p. Brzydowo w gm. Ostróda.
Dąbrówka	Świątki	5	Deppen	pruskie	Depno	Według ustaleń KUNM: Żółwin. Nazwa obecna wprowadzona później. Żadna z nich jednak nie oddaje pruskiego oryginału i nie ma uzasadnienia historycznego. 1350 Toppis, Döppen, Tuppis. Na tej podstawie, a także na podstawie ostatecznej formy niem. Deppen, postuluję spolszczenie Depno.
Drzazgi	Świątki	3	Kienberg	niemieckie	--
Garzewo	Świątki	1	Alt Garschen	pruskie	--	Niem. obocznie Groß Garschen. Pierwotnie: Garsen (1347), Garczyn (1386). W XVI wieku: Garschau. Nazwa staropruskiego pochodzenia. U początków istnienia wsi, pojawia się też oboczna n. niem. Heiligenfelde. Dawniej też: Stare Garsze (Barczewski), u Leydinga Stary Garsz. Być może forma Barczewskiego jest bardziej ludowa (ma oparcie w zapiskach kościelnych), ale obecna też była znana przed wojną. Zob. także Garzewko (gm. Jonkowo).
Gołogóra	Świątki	4	Blankenberg	niemieckie	Blanki	U Barczewskiego: Blanki. Jest to ludowe spolszczenie n. niem., pojawiające się w zapiskach kościelnych i współcześnie w gwarze (gw. do Blank). Forma współczesna, choć oddaje znaczenie n. niem., jest powojenna i wprowadzona sztucznie.
Jankowo	Świątki	5	Ankendorf	niemieckie	Ankowo	Pierwotnie: Hannikendorf (1366), obocznie Lindenberg (XIV w.) Forma spolszczona Ankowo (używana przez Leydinga) naturalniejsza i trafniejsza, biorąc pod uwagę n. niem.
Kalisty	Świątki	2	Kallisten	pruskie	--	1411-19 Colisten, 1427 Kalisten. W XVIII w. pojawia się efemerycznie oboczna n. Wengitten. Obie pruskie.
Kiewry	Świątki	2	Käbern	pruskie	--	1348 Kewern; 1350 Keweren, Keuweryn.
Klony	Świątki	5	Kleinenfeld	niemieckie	Stabunik	U Leydinga: Stabunki, co pochodzi od położonego w pobliżu wsi wzgórza o pruskiej nazwie Stabbunke Berg (pol. powoj. Stabunik [urz.] lub Stabunka). Co prawda, nie jest to historyczna nazwa tej wsi (a przynajmniej nie znajduję na to dowodów), jednak skoro istnieje precedens dla takiej nazwy pruskiej i jest ona uzasadniona w terenie, to chyba warto z tego skorzystać. Na pewno jest to lepsze od obowiązującej nazwy Klony (nazewniczy "pustak" bez uzasadnienia). Formę nazwy poprawiam tak, aby była zgodna z urzędową nazwą pagórkę.
Kłobia	Świątki	2	Kloben	pruskie	--	Pierwotnie: Lymeyeyn (1402-08), Limigein (1411/19). Później: Kelobe (1448), Cloben (1494, 1539). Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Autorzy NMP niesłusznie uważają tę nazwę za tożsamą z Kłobią w pow. włocławskim (tym samym, uważając ją za nazwę słowiańską) - to oczywisty błąd (zasugerowano się powojenną formą spolszczoną, która sama w sobie jest niezła).
Komalwy	Świątki	2	Komalmen	pruskie	--	1366 Kamalwen, 1356 Komalwen.
Konradowo	Świątki	5	Waltersmühl	niemieckie	Swarbonity	Wieś powstała na polu o nazwie Swarboniten (1310), Swarbonityen (1312). Jest to stara nazwa pruska, należało ją spolszczyć. Tymczasem, zdecydowano się na chrzest nazewniczy Konradowo - imię Konrad rzekomo pojawia się w akcie nadania tej wsi. Niewykluczone jednak, biorąc pod uwagę n. niem., że jest to (także) ciche nawiązanie do Wallenroda. Zalecam powrót do pierwotnej nazwy pruskiej.
Kwiecewo	Świątki	1	Queetz	pruskie	--	Dawniej też: Kwiec. 1338-73, 1355, 1364 Queczow. Nazwa pruska.
Łumpia	Świątki	2	Lomp	pruskie	--	1411-19, 1427, 1448 Lumpe; 1531 Lumpe.
Różynka	Świątki	4	Rosengarth	niemieckie	Rozengort	Gwarowo: Rozengort (do Rozengorta). Ludność warmińska oddała więc tę nazwę fonetycznie. Teoretycznie można by poprawić tę formę na regularniejszy Rozengart, ale wydaje mi się, że taka gwarowa końcówka lepiej spolszcza (por. też Trygort w gm. Węgorzewo).
Skolity	Świątki	1	Schlitt	pruskie	--	Dawniej też Szelity (u Barczewskiego i w XVI-wiecznym spisie jezior). Postać ludowa, ale oparta na zgermanizowanej postaci n. prus. 1388 Scholytyn, 1390 Scoliten.
Świątki	Świątki	2	Heiligenthal	niemieckie	--	Ze względu na sakralny charakter nazwy i prawdopodobne istnienie na tym terenie miejsca kultu pogańskich Prusów, przypuszcza się, że n. niem. Heiligenthal kalkuje jakąś wcześniejszą n. pruską (być może Swintalindā lub Swintadaubā), ta jednak nie zachowała się w dokumentach.
Włodowo	Świątki	3	Waltersdorf	niemieckie	--	Nazwa obecna jest chrztem pseudoimiennym.
Worławki	Świątki	2	Warlack	pruskie	--	1297 Worelauke, 1379 Wurlauke.
Żardeniki	Świątki	4	Scharnigk	pruskie	Szarnik	1332 Schardenithen. Nazwa pruska, przed wojną spolszczana jako Szarnik. Chociaż powojenna postać Żardeniki jest bardziej podobna do pruskiego oryginału, to jednak formą ludową jest Szarnik (por. też Żardeniki w gm. Jeziorany).

Powiat szczycieński

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Tabela również zawiera miejscowości, należące do obecnego powiatu przasnyskiego (woj. mazowieckie), które w okresie międzywojennym były częścią Prus Wschodnich.

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Szczytno	Szczytno (miasto)	1	Ortelsburg	niemieckie	--	Nazwa niemiecka Ortelsburg (pierw. Ortolfsburg, od im. komtura Ortolfa z Trewiru) oraz polska Szczytno, niepowiązane znaczeniowo, współistnieją ze sobą praktycznie od początków miasta (por. zapis Sczithno alias Ortelsburg z kroniki Długosza). Nazwa Szczytno jest więc nazwą rdzennie polską, mazurską - jedną z najstarszych tego typu nazw w regionie. Pierwsi, czternastowieczni polscy osadnicy w okolicy miasta zajmowali się bartnictwem, stąd też nazwa jednej z części Szczytna (dawnej wsi) - Bartna Strona. Położona tuż za miastem osada Młyńsko jest chyba nowym osiedlem - nie znajduję dla niej przedwojennego opowiednika.
Bartna Strona	Szczytno (miasto)	1	Beutnersdorf	niemieckie	--	Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1913 roku. Była to osada przybyłych z Mazowsza bartników, stąd nazwa polska oraz odpowiadająca niemiecka.
Fiugaty	Szczytno (miasto)	?	Fiugatten	pruskie	--	W źródłach przedwojennych Fiugaty lub Figaty. Nie jestem pewien, która z tych form została zatwierdzona przez KUNM (być może żadna, jako że już wówczas ta dawna wieś była już integralną częścią Szczytna). Nazwa ta jest pochodzenia pruskiego. Dawna wieś, wcielona do Szczytna w 1906 roku. Dzisiaj zatarta w terenie, jej nazwa nie funkcjonuje we współczesnej toponimii miasta. Warto jednak o niej pamiętać.
Podborek	Szczytno (miasto)	3	Schönbruch	niemieckie	--	W użyciu także nazwa Osiedle Królewskie.
Zielona Góra	Szczytno (miasto)	2	Grüneberge	niemieckie	--	Położona na południe od tego osiedla popegeerowska osada Leśny Dwór (obecnie de facto przedmieście Szczytna) jest tworem nowym, bez przedwojennego odpowiednika.
Pasym	Pasym	1	Passenheim	niemieckie	--	Dawniej też: Pasyń, Pasymek. Obie formy o charakterze gwarowym - w pierwszej obserwujemy gwarową zmianę fonetyczną m' > ń, podczas gdy druga jest przykładem nierzadkiego na Mazurach zdrabniania nazw miejscowych (por. też Miłomłyn, obocznie Miłomłynek).
Kiepunki	Pasym (cz. miasta)	3	Walhalla	niemieckie	--	Powojenna nazwa polska nawiązuje do jeziora Kiepunek (n. pruskiego pochodzenia), nad którym leży to przedmieście. Brak tradycji - nazwa niemiecka (o mitologicznym, jakby ideologicznym zabarwieniu) wskazuje raczej na miejscowość założoną późno.
Słonecznik	Pasym (cz. miasta)	2	Sonnenberg	niemieckie	--
Augustowo	Dźwierzuty	1	Augusthof	niemieckie	--
Babięty	Dźwierzuty	1	Babanten	pruskie	--	Dawniej też: Pupki, Babięta, Babanty (ostatnia forma tylko u Leydinga). Nazwa wsi staropruska, pochodna od nazwy jeziornej (1238 Bawand, 1388 Babbanten - są to jez. Babięty Małe i Wielkie). Obocznie do niej istniała w mowie ludu inna nazwa Pupki (zaśw. m.in. w Tece Toruńskiej czy spisie z 1820), również staropruska, często powtarzająca się - por. miejscowość Pupki w gm. Jonkowo czy Pupki (ob. sztuczne "Spychówko") w gm. Świętajno. Z jeziora Babięty (Babięta) Małe wypływa rzeczka, na nowych mapach widniejąca pod nazwą Babant (niem. Babant-Fließ), jednak jej pierwotna, staropruska nazwa to Woricke (1387), co mazurski lud spolszczył jako Worek - i to właśnie tę formę zalecałbym jako poprawną nazwę tej strugi.
Budy	Dźwierzuty	1	Moritzruhe	niemieckie	--	Niem. także Schobenbuden. Dawniej też: Saskie Budy, Moryc, Morycówka (ostatnie tylko u Ley). Wieś o dwóch różnych obocznych nazwach w pol. i niem. (być może pierwotnie dwie wsi, które uległy scaleniu?). Nazwa Saskie Budy (niem. Schobenbuden), nawiązuje do położenia miejscowości w pobliżu jeziora Sasek Wielki (niem. Groß Schoben-See - po więcej wyjaśnień p. Sasek w gm. Szczytno) - w języku polskim również z opuszczeniem I członu (formę Budy notuje m.in. spis z 1820 roku i to właśnie ta forma znalazła aprobatę KUNM po wojnie). Formę niem. Moritzruhe Mazurzy spolszczali jako Moryc (tak w Tece Toruńskiej i współczesnych zapisach gwarowych) lub Morycówka (tylko Leyding, więc może powojenne). Gwarowo: Mȯric.
Dąbrowa	Dźwierzuty	1~4?	Damerau	słowiańskie	Dąbrówka (?)	Źródła przedwojenne wskazują raczej na formę pol. Dąbrówka - może warto by to naprawić.
Dźwierzuty	Dźwierzuty	1	Mensguth	hybryda (słow. + niem.)	--	1399 Swersutten, Swerszutten. Wieś o dwóch, niepowiązanych nazwach - Dźwierzuty i Mensguth. Ta pierwsza jest starym przejęciem, pierwotnej nazwy staropruskiej, używana przez Mazurów od wieków, podczas gdy niemiecka Mensguth (pierwotnie Menzelsguth, n. zwana od XV w.) pochodzi od imienia właściciela, Menzla (co jest zniemczoną formą słowiańskiego imienia Miecisław, Mieczysław). Oprócz tego, w piętnastowiecznych dokumentach pojawia się efemerycznie jeszcze jedna nazwa - Auszlevo, również staropruska, jakby ze spolszczoną końcówką. Według danych Teki Toruńskiej, wieś dzieliła się dawniej na dwie części - Polską Wieś i Niemiecką Wieś, zwanej według zamieszkującej je ludności. Gwarowo: ʒ́veʳžuti.
Gisiel	Dźwierzuty	1	Geislingen	pruskie	--	Nazwa pruska, pochodzi od n. jeziora (dziś spuszczonego) - 1389 Gislingen.
Grądy	Dźwierzuty	1	Gronden	polskie	--
Grodziska	Dźwierzuty	1	Grodzisken	polskie	--	Nazwa w latach 1908-45: Burggarten.
Jabłonka	Dźwierzuty	1?	Jablonken	polskie	(Jabłonki?)	Nazwa w latach 1938-45: Wildenau. 1411 Gabilnaw, Gabelnaw (spruszczone?), Jebbelunicke, Jeblonka. Większość źródeł przedwojennych wskazuje na formę pluralną Jabłonki, jednak forma obecna jest zgodna z jednym z pierwotnych zapisów oraz z zapisem gwarowym poniżej. Zapis gwarowy: Jabu̯ȯnka.
Jeleniowo	Dźwierzuty	1?	Jellinowen	polskie	(Jeleniewo?)	Do 2002 roku oficjalnie: Jeleniewo. Nazwa w latach 1938-45: Gellen. Według ustaleń KUNM: Jeleniewo (tak też w zapiskach gwarowych), co w 2002 roku z nie do końca jasnych przyczyn zmieniono na Jeleniowo. Forma tej nazwy chyba musiała być chwiejna - większość opracowań przedwojennych podaje formę Jelinowo (również w Tece Toruńskiej, więc z pewnością ludowe), która przedstawia cechy gwarowe lub jest zniekształcona pod wpływem niemieckim. Najpierwotniejsza zdaje się być forma Jeleniewo i jeżeli ostatnia zmiana jest wynikiem wpływu elementu napływowego, to może wypadałoby ją cofnąć? Gwarowo: Jeleńevo.
Julianowo	Dźwierzuty	2	Julienfelde	niemieckie	--	Miejscowość początkowo chciano "przechrzcić" na Jugowo, co oprotestowała powojenna lokalna władza, używająca formy Julianowo. Ostatecznie, krakowska podkomisja KUNM przychyliła się do wniosku (podobne protesty nie udały się w przypadku wsi Mycielin - p. niżej), ratując tym samym źródłosłów nazwy pierwotnej. Brak tradycji przedwojennej - w Tece Toruńskiej jedynie ledwie spolszczone Julienfelda, zaś u Leydinga spotykamy formę Julki. Obecna forma spolszcza pierwotną n. niem., a ponadto ze względu na jej historię warta jest uszanowania.
Julkowo	Dźwierzuty	2	Julienhof	niemieckie	--
Kałęczyn	Dźwierzuty	1	Kallenczin	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kallenau. 1436 Kallenczynen. Nazwa polska, być może przeniesiona. Stacja kolejowa (dziś nieistniejąca) nosiła nazwę Kałęczyn Mazurski, dla rozróżnienia od innych miejscowości o takiej samej nazwie. Gwarowo: Kau̯encïn, Kalencïn.
Kulka	Dźwierzuty	1	Kulk	niemieckie?	--	Obocznie formy niem. Kulken, Kalken (koniec XVIII w.). Według opracowań etym., nazwa niemiecka (chociaż osobiście nie wykluczałbym pruskiego pochodzenia), przyjęta przez Mazurów w formie Kulka. Co ciekawe, nazwa ta jest morfologicznie pluralna (l. mn. rodz. nijakiego na -a), gdyż jej dopełniacz w gwarze brzmi Kulk (literackie: Kulek). Warto na to zwrócić uwagę, żeby nie odmieniać tej nazwy jak rzeczownika pospolitego kulka (co może być mało oczywiste dla postronnych).
Laurentowo	Dźwierzuty	4	Laurettenhof	niemieckie	Morczek al. Laretowo	Przedwojenne polskie dane dla tej osady są skąpe, jednak w Tece Toruńskiej znajdujemy ciekawy dualizm nazw: Laretowo lub Morcek. Podobnie jest też u Leydinga (chociaż to już źródło powojenne): Morczek albo Lauretowo. Obowiązująca forma Laurentowo jest więc nie do końca zgodna z tymi ludowymi danymi (jest bardziej "dosłowna" w porównaniu z formami Giersza i Leydinga, nawiązuje wprost do literackiej postaci imienia Laurenty). Można by ją naprostować na Laretowo, według przekazu Giersza. Z drugiej strony, ciekawa jest druga nazwa - Morcek/Morczek (forma Leydinga zdaje się być bardziej zgodna z językiem literackim). Pochodzi ona od nazwiska pierwszego właściciela wsi, który nazywał się Morzeck (możliwe, że osada pierwotnie nosiła nazwę niem. Abbau Morzeck - taką nazwę podają pewne źródła internetowe, ale nie znalazłem jej bezpośredniego potwierdzenia). Mamy więc do czynienia z autentyczną mazurską nazwą, utworzoną od słowiańskiego (?) nazwiska. Wydaje mi się więc, że wariant Morczek powinien być tym preferowanym (choć oczywiście najlepiej byłoby pamiętać o obu wariantach - Laretowo i Morczek).
Linowo	Dźwierzuty	1	Leynau	pruskie	--	W latach 1938-45 pisane: Leinau. 1387 Leine, 1426 Linoff. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziornej (1388 Leynaw - dziś Jezioro Linowskie). W XV w. wieś nosiła oboczną n. Wagilsdorf, Weigilsdorf (ok. 1426), pochodząca od im. odbiorcy nadania - Szymona Wagila. Jego nazwisko zdaje się mieć staropruskie pochodzenie.
Łupowo	Dźwierzuty	1	Wappendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Upowo. Nazwa hybrydalna, pochodzi od imienia odbiorcy nadania, prusa Wope, z niem. członem -dorf. Polskojęzyczni Mazurzy przejęli ten rdzeń jako Wop- > Up-, z protezą początkowego u̯-. Pisownia Łupowo z początkowym Ł- jest więc nieetymologiczna, chociaż przyjęła się już w opracowaniach przedwojennych (niemniej, można spotkać dawniej też pisownię Upowo). W gwarze: U̯upovo.
Małszewko	Dźwierzuty	1	Malschöwen	pruskie	--	Nazwa genetycznie pruska, może pochodna od pobliskiego jeziora lub przeniesiona od Małszewa w gm. Jedwabno (patrz). W języku polskim zdrobniona (tak przynajmniej od połowy XIX w.), zapewne dla odróżnienia od owego Małszewa.
Miętkie	Dźwierzuty	1	Mingfen	pruskie	--	Dawniej też: Mingwy, Mingfy. 1383 Mynkuwin, 1408 Minckquinn. Nazwa pochodzenia pruskiego. Polska forma Miętkie, znana w spisie w 1820 i Tece Toruńskiej (w opracowaniach etym. często niesłusznie uważana za chrzest KUNM) ludowa, mazurska. Prawdopodobnie powstała ona z adaptacji n. pruskiej - znaczeniowej (rdzeń *mink- w nazwie mógł oznaczać "miękki", por. lit. minkštas) lub fonetycznej (być może formę prus. Minkuwin(s) zapożyczono pierwotnie jako Miękwin lub *Miękwie, co następnie uległo adideacji do postaci Miętkie). Wierniejsze pruskiemu oryginałowi (a także zniemczonej postaci Migfen) formy Mingwy, Mingfy pojawiają się w przedwojennej literaturze, aczkolwiek brak ich w źródłach ludowych, więc raczej są to formy sztucznawe. Gwarowo: Ńetk'e.
Mirowo	Dźwierzuty	1	Mirau	słowiańskie	--
Mycielin	Dźwierzuty	6	Mietzelchen	pruskie?	Miczelka	Przed wojną: Miczelka, Micelka (ta druga postać w Tece Toruńskiej - zmazurzona?). Trudno mi określić pochodzenie tej nazwy, potrzebne informacje etymologiczne (raczej nie jest to nazwa typowo niemiecka). Szcześniak w swoim opracowaniu Teki Toruńskiej próbuje wywodzić od myceczka (rodzaj czapki), co niezbyt mnie przekonuje. W źródłach powojennych znajdujemy kolejne iteracje - u Leydinga Mycolka, powojenna administracja używana zaś formy Micołka. KUNM zastąpiła te formy neologizmem Mycielin, który został oprotestowany przez przedstawicieli lokalnej władzy (patrz też wyżej wieś Julianowo, gdzie miały miejsce podobne protesty), które jednak nie zostały wysłuchane przez KUNM, przez co sztuczny nowotwór trwa do dziś.
Nowe Kiejkuty	Dźwierzuty	1	Neu Keykuth	pruskie	--	Dawniej też: Nowe Kikuty, Kejkuty. Zob. też: Stare Kiejkuty (gm. Szczytno).
Olszewki	Dźwierzuty	1	Olschöwken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kornau
Orzyny	Dźwierzuty	4	Erben	pruskie	Arwiny	1414 Erwein. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy jeziora (dziś Arwiny lub Arwinek, niem. Erbener See), zniemczona do postaci Erben. Ludność mazurska przed wojną używała formy spolszczonej Arwiny, którą spotykamy w źródłach wiernych językowi ludowemu (dokument z 1780, spis z 1820 i Teka Toruńska). Formę Orzyny stworzył i rozpowszechnił najprawdopodobniej Kętrzyński i należałoby ją uznać za nieludową, zniekształconą (może wynikła ze złej interpretacji danych gwarowych?). Mimo to, to właśnie ta forma znalazła po wojnie aprobatę KUNM i obecnie funkcjonuje najczęściej w potocznej formie Orżyny (która chyba jest wynikiem przejęcia tej sztucznawej formy przez miejscową gwarę - z typowo gwarową wymową rz), taki bowiem zapis znajdujemy na bramie wjazdowej do wsi, a nierzadko nawet w oficjalnych dokumentach. Warto by więc chyba wrócić do autentycznie ludowej i wiernej pruskiemu oryginałowi formy Arwiny (taka forma zresztą przetrwała w nazwie jeziora), rugując wszelkie potworki na dobre. Forma gwarowa: ᶸarzinï.
Popowa Wola	Dźwierzuty	1	Pfaffendorf	niemieckie	--	Nazwa pol. jest starym (notowanym od XVIII w.), mazurskim tłumaczeniem n. niem.
Przytuły	Dźwierzuty	1	Przytullen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Steinhöhe.
Rańsk	Dźwierzuty	1	Rheinswein	pruskie	--	1414 Reinswein. Nazwa pruska, pochodząca od n. jeziora (1386 Reyswin, 1388 Reinswin, ob. jez. Rańskie). Forma spolszczona Rańsk (wcześniej chyba Rańsko - por. zapis z 1560 Ransko) powstała zapewne z jej wczesnego zniekształcenia. Gwarowo: Ransk
Rogale	Dźwierzuty	1	Rogallen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Rogenau. Pierwotnie: 1436, 1468 Rogenaw. Nazwa pruska, w języku polskim zniekształcona do postaci Rogale, co przejął język niemiecki. W okresie hitlerowskim powrót do formy pierwotnej.
Rów	Dźwierzuty	1	Rowmühle	hybryda (pol. + niem.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Babantmühle. Dawniej też: Karaś (tak w Tece Toruńskiej).
Rumy	Dźwierzuty	1	Rummy	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Rummau. 1507 Rome. Nazwa pruskiego pochodzenia. Wieś przed wojną dzieliła się na dwie osady: Rummy A i Rummy B (w czasach hitlerowskich odpowiednio: Rummau-Ost i Rummau-West). Według danych Teki Toruńskiej, Mazurzy nazywali je odpowiednio: Duży Koniec i Mały Koniec. Gwarowo: Rumï.
Rusek Mały	Dźwierzuty	1	Klein Rauschken	pruskie	--	Zob. też Rusek Wielki (gm. Pasym).
Rutkowo	Dźwierzuty	1	Ruttkowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ruttkau. pocz XV w. Rudechin, XVI w. (Groß) Ruttken. Według autorów NMP, nazwa pierwotnie brzmiała Rudki.
Sąpłaty	Dźwierzuty	1~4	Samplatten	pruskie	(Sąpłat?)	Dawniej też: Sąpłat. 1411 Somplat, 1411-19 Samplotin. Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (1369 Samplot). W języku polskim przejęta jako Sąpłaty, Sąpłat, przy czym forma singularna pojawia się w źródłach bliższych językowi ludowemu (spis z 1820, Teka Toruńska, Leyding, zapis gwarowy), co wskazuje jednoznaczna, że takiej formy używali Mazurzy (forma Sąpłaty powstała zapewne przez zasugerowanie niem. -en), więc można by to naprostować, o ile jest to zmiana "warta zachodu". Gwarowo: Sůmpu̯åt (do Sůmpu̯ata).
Stankowo	Dźwierzuty	6	Probeberg	niemieckie	Probark	Przed wojną używano spolszczenia Probark, nazwa obecna jest sztuczna.
Szczepankowo	Dźwierzuty	1	Szczepanken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Stauchwitz. Ta sztucznie nadana nazwa nawiązuje do nazwiska wójta szczycieńskiego, Konrada von Stauchwitza, wydawcy nadania tej wsi w 1483 roku. Formy historyczne (u Kętrzyńskiego): Scheppanicke, Czschypenchin (daty?).
Śledzie	Dźwierzuty	1	Heering	niemieckie	--	Nazwa niem. od nazwiska zasadźcy. Ludowe spolszczenie Śledzie (znane już od XVIII w.) opiera się na skojarzeniu nazwiska z apelatywem (niem. Hering = śledź).
Targowo	Dźwierzuty	1	Theerwisch	słowiańskie	--	1498 Tergofa, Targowa. Pierwotna jest więc polska nazwa Targowa. Niemiecka forma Theerwisch zdaje się kontynuować jakąś inną formę słowiańską - być może *Targowskie lub *Targowisko. Potrzebne informacje etymologiczne. Obocznie (potrzebne daty - ale zapewne w XV w.) funkcjonowała też nazwa niem. Wildenhain.
Targowska Wola	Dźwierzuty	1	Theerwischwolla	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Theerwischwalde. Oboczne nazwy niem. (przed 1938): Klein Theerwisch, Wyrziwilken. Dawniej też: Wyrzywilk.
Targowska Wólka	Dźwierzuty	1	Theerwischwolka	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waldrode.
Zalesie	Dźwierzuty	1	Salleschen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ingelheim. Nazwę tę zaczerpnięto od położonego nieopodal folwarku (zwanego po pol. Maniny - tak u Leydinga i po wojnie, w spisie z 1820 jako Maninen [pruskie?]) - dzisiaj chyba część Kałęczyna.
Zazdrość	Dźwierzuty	1	Louisenthal	niemieckie	--	Dawniej też: Wyzental (Teka Toruńska). Nazwa Zazdrość stara (być może pierwotna), istniała równolegle do niemieckiej.
Zimna Woda	Dźwierzuty	1	Zimnawodda	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Hirschtal. Dawniej też: Jelinowo Małe (w Tece Toruńskiej - por. wyżej Jeleniowo).
Brajniki	Jedwabno	1	Braynicken	niemieckie (spolonizowane)?	--	1410 Breunnigk. Według opracowań etym., nazwa niemiecka od niem. n. os. Breuning. Na ostateczny kształt formy niem. mógł wpłynąć język polski lub pruski. Gwarowo: Brańik'i.
Burdąg	Jedwabno	1	Burdungen	pruskie	--	1383 Burdungen alias Burgelin. Obie nazwy są pruskie, ta druga zapewne pochodzi od starszej nazwy jeziora Burdąskiego.
Czarny Piec	Jedwabno	1	Schwarzenofen	niemieckie	--	Niem. oboczne (XVIII w.) - Schwarzer Theerofen. Nazwa oficjalna jest jej skróceniem. Gwarowo: Carnï Pśec.
Dębowiec	Jedwabno	6	Omulefmühle	hydronimiczne	Przysowa	Przed wojną: Przysowa, Omulewski Młyn. To pierwsze to nazwa używana przez mazurski lud, zaś wariant drugi to dosłowne tłumaczenie urzędowej n. niem. - zapewne forma sztucznawa, funkcjonująca tylko w literaturze. Pochodzenie nazwy Przysowa jest dla mnie niejasne, być może wpisuje się w lokalny trend nazw "odzwierzęcych" takich jak Kot (p. wyżej) czy nieistniejąca dziś smolarnia Niedźwiedź. Obecna leśniczówka Dębowiec znajduje się na miejscu przedwojennej osady młyńskiej Omulefmühle (pol. Przysowa). Nie udało mi się dotrzeć, jaką nazwę dla tej miejscowości ustaliła po wojnie KUNM, zaś obecna nazwa wzięła się od sąsiadujących niegdyś wsi Dębowiec (Duży i Mały), zburzonych w latach 50. pod budowę poligonu Muszaki (p. wyżej Małga po więcej informacji). Być może taka nazwa leśniczówki ustaliła się już po wyburzeniu owych miejscowości i stanowi dla nich swoisty hołd. Nawet jeżeli tak jest, to jednak uważam że historycznie sprawiedliwie byłoby powrócić do historycznej polskiej nazwy tego miejsca (mimo wyraźnie dobrych intencyj kryjących się za obecną nazwą osady), zaś nazwę "Dębowiec" pozostawić przy jej pierwotnym znaczeniu i pielęgnować ją w pamięci, jako nazwę jednej ze zburzonych wsi.
Dłużek	Jedwabno	1	Dluszek	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Hartigswalde.
Dzierzki	Jedwabno	1	Dziersken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Althöfen.
Grobka	Jedwabno	1	Grobka	polskie	(Gróbka?)	Do 1996 oficjalnie: Gróbki. Tak również w wielu opracowaniach przedwojennych. Forma zgodna z obecną w Tece Toruńskiej. Potrzebne informacje dot. etymologii nazwy. Nazwa w latach 1938-45: Mittewald.
Jedwabno	Jedwabno	1	Jedwabno	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gedwangen. 1397 Gedewesen, Gedewewen. Nazwa pol. Jedwabno jest więc przekształceniem pierwotnej nazwy pruskiej. Forma ta przenikła następnie do języka niemieckiego, a w okresie hitlerowskim zastąpiono ją sztuczną formą Gedwangen, luźno nawiązującą do najstarszych zapisków. Gwarowo: Jedvabno (przym. jedvabźeńsk'i).
Kot	Jedwabno	1	Omulefofen	hydronimiczne	--	Niem. także Omulefscher Babbenkrug (nazwa ta nawiązuje do nieistniejącego dziś wybudowania nad jez. Omulew - Babbenkrug, pol. Baby - nazwa hybrydalna od pol. baba + niem. Krug - karczma). Dawniej też: Omulewski Piecek, Omulew (o ile to ostatnie to nie mylne odniesienie nazwy sąsiedniej osady Omulew - p. niżej). Nazwa Kot (notowana już w spisie z 1820 i Tece Toruńskiej) ludowa, przezwiskowa. Najwyraźniej smolarniom w tej okolicy nadawano takie "zwierzęce" przezwiska, gdyż nie istniejąca dziś osada smolarna niedaleko Małgi (zwana po niem. Malgaofen, p. niżej Małga) nosiła potoczną nazwę Niedźwiedź. Zob. też niżej Omulew, w kwestii pochodzenia hydronimu.
Lipniki	Jedwabno	1	Lipnicken	polskie	--
Małga	Jedwabno	1	Malga	pruskie	--	Dawniej też: Ruda. Nazwa ludowa, nawiązująca do wydobywanej tutaj rudy darniowej. Nazwa ta pojawia się w kontekście polskim dużo częściej, mimo to po wojnie wybrano pochodzącą ze staropruskiego nazwę Małga (bardziej "książkową", podczas gdy forma Ruda jest bardziej ludowa), która wywodzi się od staropruskiej nazwy rzeki Omulwi (1331-35 Mallien, 1341 Malie). Wieś dziś nieistniejąca. Jest to jedna ze wsi (największa), ewakuowanych i zburzonych w latach 50 XX w. pod budowę wielkiego poligonu wojskowego Muszaki. Była to wieś mazurska, zamieszkana głównie przez autochtonów i mająca korzenie już w czasach staropruskich (staropruska jest jej nazwa, dawność osadnictwa potwierdzają też badania archeologiczne). Umieszczam ją tu, gdyż jest to jedyna ze zburzonych wsi, po której pozostały jakieś resztki zabudowań - pozostawiono wieżę kościoła protestanckiego, aby służyła za punkt orientacyjny. Ponadto, nazwa wsi jest wciąż żywa, gdyż utrwala ją nazwa rezerwatu przyrody Małga, utworzonego na terenie dawnego poligonu. Wieś stanowi również swego rodzaju "reprezentację" owych zburzonych wsi, których zniszczenie i wysiedlenie stanowi jedną z najczarniejszych (a słabo znanych) kart powojennej historii "polskich Warmii i Mazur". Pozostałe wsie zniszczone pod budowę owego poligonu to: Niedźwiedź (też: Rudzki/Małgowski Piec lub Piece, niem. Malgaofen), Dębowiec (Duży) (niem. Dembowitz, 1938-45: Eichenau), Dębowiec Mały (niem. Klein Dembowitz, 1938-45: Kleineichenau), Kanwezy (niem. Kannwiesen, KUNM Chwalibogi), Retkowo (niem. Rettkowen, 1938-45: Rettkau), Sadek (niem. Saddek, 1938-45: Gartenau) oraz kilka pomniejszych. Zburzono również większość wsi Puchałowo i Ulesie, po których jednak pozostały maleńkie osady, kontynuujące ich nazwy (obecnie w gm. Janowo w pow. niborskim, p. tam). Mało kto dziś pamięta te nazwy, a powinien każdy. W imię chorych ambicji zniszczono kilka tętniących życiem, nierzadko starych (takich jak Małga, o długiej i pięknej historii) i pięknych miejscowości, a mieszkańcom kazano opuścić rodzinne domy. To polska zbrodnia wobec Mazurów, którą trudno zwalić na jakiekolwiek obce mocarstwo czy "okrucieństwo wojny" (stało się to już lata po zakończeniu wojny). Trzeba o tej ponurej historii pamiętać i przypominać.
Małszewo	Jedwabno	1	Malschöwen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Malshöfen. 1383 Malsoven, 1411-19 Malsobin. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora Małszewskiego (1369 Malsobe).
Narty	Jedwabno	1	Narthen	słowiańskie?	--	Dawniej też: Narcyn, Jejsuki, Niejsuki. Wszystkie te formy pojawiają się tylko w Tece Toruńskiej, przy czym wariant Niejsuki/Jejsuki jest opisany jako "przezywka". Pochodzenie tej nazwy jest zapewne staropruskie, por. Geisuken - oboczną nazwę wsi Babrosty w gm. Pisz (powiat piski). NMP wywodzi nazwę Narty od staropolskiego nart "las, wyróżniający się położeniem terenu". Nie wykluczałbym jednak też staropruskiego pochodzenia. Gwarowo: Nartï, Źeimk'i. Trudno mi określić pochodzenie drugiego wariantu - może pol. Ziemki? Zapewne powojenne.
Nowe Borowe	Jedwabno	1	Neu Borowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Buschwalde. Niem. także: Jagdbude (XV-XVI w.), Neu Schuttschen (zob. niżej Szuć). Dawniej też: Borowo, Borowe (bez członu "Nowe"). Człon "Nowe", często pomijany w przedwojennych materiałach (zwłaszcza ludowych), nie do końca jasny - brak "Starego Borowego" w bezpośredniej okolicy. Być może miał służyć odróżnieniu od nieistniejącej dziś miejscowości Stare Borowe (niem. Alt Borowen, 1938-45: Seinsheim) w obecnej gm. Nidzica. Przed wojną miejscowości znajdowały się w tym samym powiecie.
Nowy Dwór	Jedwabno	1	Neuhof	niemieckie	--
Nowy Las	Jedwabno	2	Neuwald	niemieckie	--
Omulew	Jedwabno	1	Omulef	hydronimiczne (pruskie)	--	Nazwa osady ponowiona od nazwy rzeki Omulwi (niem. Omulef), której nazwa ma bałtyckie pochodzenie - w języku pruskim brzmiała Malija lub Mōlija, por. zapisy Mallien (1331-35), Malie (1341, 1343). Polska forma Omulew (również notowana od XIV w. - 1341-43 Omolow, później przejęta przez język niemiecki) jest genetycznie młodsza i prawdopodobnie powstała przez absorpcję przyimka. Pierwotną, pruską nazwę Omulwi odzwierciedla również nazwa dawnej wsi Małga (p. wyżej).
Piduń	Jedwabno	1	Schuttschenofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Przyduń, Pidun. Ciekawa nazwa polska Piduń istniała obocznie do n. niemieckiej. Trudno ją objaśnić, prawdopodobnie wywodzi się od jakiegoś nazwiska. Odnotowuje się również wahania formy (w części źródeł Przyduń - m.in. u Kętrzyńskiego i SGKP, na taką postać zdaje się też wskazywać zapis gwarowy?). Duża część źródeł wskazuje też na twardą końcówkę (Pidun, Przydun). Gwarowo: Pšidun (Gen. -una).
Rekowe	Jedwabno	1	Rekowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Reckau Dawniej też: Rekowo. Nazwa ponowiona od jeziora, uważana za polską - z dialektalną zmianą ra- > re-.
Rekownica	Jedwabno	1	Rekownitza	polskie	--	Nazwa w latach 1921-45: Großwalde. Nazwa polska, pochodna od n. miejscowości (i jeziora) Rekowe (p. wyżej).
Szuć	Jedwabno	4	Schuttschen	pruskie	Susz	Dla postaci Szuć nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego. W Tece Toruńskiej znajdujemy postać Susz (dop. Suszy - a więc rodzaj żeński), zaś w innych źródłach (m.in. Kętrzyński, SGKP) znajdujemy postać Sutszy, która jednak wydaje się być błędna ("potworek językowy"). Sztuczna jest raczej postać Szczucze u Chojnackiego. U Leydinga spotykamy już Szucz, co w erracie poprawione jest na formę obecną - Szuć. W okresie powojennym funkcjonowała też postać Sucz. Wobec tej mnogości zaistniałych form, postanawiam dać wiarę postaci Susz z Teki Toruńskiej, która jest z pewnością formą przedwojenną i ludową. Przydałyby się jednak informacje etym. i dokumentacja hist. co do tej nazwy, chociaż raczej mamy tu czynienia z nazwą pochodzenia bałtyckiego.
Waplewo	Jedwabno	1	Waplitz	pruskie	--	1388, 1429 Waplis; 1429 Woplisdorf. Nazwa pruska, przejściowo także z niem. dostawką -dorf, która ostatecznie zanikła. Nazwa bywała czasem dookreślana jako Waplewo Szczycieńskie, dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Dookreślenie to nie ma jednak charakteru oficjalnego.
Warchały	Jedwabno	1	Warchallen	pruskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Warschallen.
Witowo	Jedwabno	1	Ittowen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Gittau. Dawniej też: Itowo. Formy historyczne: Wittaw, Gittaw (u Kętrzyńskiego, potrzebne daty). W źródłach ludowych funkcjonuje postać Itowo, która powstała prawdopodobnie przez dialektalną zmianę w' > j. Postać przyjęta po wojnie jest "zliteracczona".
Witówko	Jedwabno	1	Ittowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ittau. Dawniej też: Itówko. Patrz wyżej Witowo.
Dybowo	Pasym	1	Schützendorf	niemieckie	--	Polska nazwa Dybowo, niezwiązana z niemiecką, znana w zapiskach od XVIII w.
Dźwiersztyny	Pasym	1	Schwirgstein	pruskie	--	1414, 1429, 1474 Swyrxten. Nazwa pruskiego pochodzenia. Gwarowo: ʒ́veŕtïnï.
Elganowo	Pasym	1	Gilgenau	pruskie	--	Dawniej też: Elgnowo, Elginowo. 1412 Liebenau, 14448 Liebenaw, 1472 Gilgenaw, 1579 Gylgenaw. Dwa pierwsze zapisy zdają się odzwierciedlać niemiecką nazwę Liebenau, aczkolwiek możliwe też, że wynikły z adideacji nazwy pruskiej, zarejestrowanej w późniejszych zapisach i zachowanej do dziś w formie spolszczonej. Gwarowo: Elganovo / Elg'inovo.
Gaj	Pasym	1?	Passenheimer Stadtförsterei	niemieckie	--	Nazwa niem. oznacza tyle, co Leśnictwo Pasymskie. Zapisane w spisie z 1820 Stadtwald (Gay) oraz Gay, Waldchengut zu Stadt Passenheim z Teki Toruńskiej chyba odnoszą się do tej leśniczówki, co oznaczałoby, że nazwa Gaj jest rzeczywiścien historyczna.
Grom	Pasym	1	Grammen	pruskie	--	Dawniej też: Gromy. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora Grom lub Gromskiego (1394 Gramen, ok. 1400 Gramme). Gwarowo: Grȯm (gen. -mu).
Grzegrzółki	Pasym	1	Kukukswalde	niemieckie	--	Pierwotnie nazwa pruska: Camalven (1412). Obocznie istniała n. niem. Kukuckswalde, która ostatecznie "zwyciężyła". Forma polska jest tłumaczeniem z niem., opartym na ludowym określeniu kukułki, które obecne słowniki nakazują zapisywać gżegżółka. Nie oznacza to jednak, że pisownia tego toponimu jest "nieortograficzna" - w historii zapisywano to słowo różnie, zaś jego obecna normatywna pisownia jest całkowicie arbitralna i skrojona pod to, by "straszyć nią dzieci w szkołach". Jeśli chodzi zaś o pisownie tego toponimu, konsekwentnie w różnych materiałach mamy tu zapis przez "rz". Gwarowo: Gřegṛ̌uu̯ki / Gṛ̌egṛ̌elanki.
Jurgi	Pasym	1	Georgensguth	niemieckie	--	1414 Jorgenguth, Jurgensdorf. Nazwa pochodząca od chrześcijanskiego imienia Jerzy, niewykluczone jednak, że pierwotna postać tej nazwy odzwierciedla bałtycką postać tego imienia (por. lit. Jurgis i nazwisko Jurga). Forma spolszczona Jurgi zdaje się oddawać ten źródłosłów.
Krzywonoga	Pasym	1	Krzywonoggen	polskie	--	Nazwa w latach 1877-1945: Krummfuß. Forma ta, będąca dosłownym tłumaczeniem n. polskiej, funkcjonowała w potocznym użyciu przynajmniej od początku XIX w., w 1877 przyjęta jako oficjalna.
Leleszki	Pasym	1	Lehlesken	pruskie	--	1381 Lelischken, 1422 Leyliske. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1369 Loyliske, 1394 Leylisken, dziś Leleskie Jezioro), przejściowo z niem. członem -dorf jako Leleschkendorf (XV w.).
Łysa Góra	Pasym	1	Anhaltsberg	niemieckie	--	Dawniej też: Zasraje, Analtsberk. Nazwa pol. Łysa Góra, niezwiązana z niem., znana od XIX w. (1818 Lissagora), ponowiona od znajdującego się nieopodal wzgórza. Oprócz tego funkcjonowało przyswojenie fonetyczne nazwy niemieckiej oraz ciekawa forma Zasraje, należąca do nierzadkich w regionie nazw przezwiskowych o wulgarnym odcieniu. Tego typu przezwiskami określano kolonie, osady położone poza zwartym obszarem osadniczym. Miały one funkcję i odcień znaczeniowy podobny do współczesnego słowa "zadupie".
Michałki	Pasym	1	Michelsdorf	niemieckie	--	Pierwotnie Schwanendorf, Schwansdorf (XIV-XV w.), nazwa Michelsdorf notowana od 1498. Nazwa pierwotna ma prawdopodobnie związek z położonym nieopodal wsi jeziorem Gulbik (1391 Gulbing, od prus. gūlbs "łabądź" = niem. Schwan). Forma pol. znana od XVIII w. Gwarowo: Ḿixau̯k'i / Ńixau̯k'i.
Miłuki	Pasym	1	Milucken	pruskie	--	1411/19 Meluken, 1419 Myluken. Gwarowo: Ńiu̯uk'i.
Narajty	Pasym	1	Nareythen	pruskie	--	Do 1999 oficjalnie: Narejty. W predwojennych źródłach obie formy, przy czym forma Narajty wydaje się być bardziej ludowa. 1383-87 Nareyten, 1411-19 Nereyte. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora. Gwarowo: Narai̯tï.
Otole	Pasym	2~3	Ottilienhof	niemieckie	--	Brak tradycyjnej nazwy polskiej. Wprowadzona przez KUNM sztuczna forma Otole jest luźnie oparta na brzmieniu oryginału. U Leydinga forma Otyłki, może teoretycznie naturalniejsza, ale wobec braku tradycji może nie ma co zmieniać.
Rudziska Pasymskie	Pasym	1*	Waldheim	niemieckie	(Rudziska)	Oboczna/historyczna nazwa u Leydinga: Rudzisken. Brakuje w innych źródłach, nie notuje tej miejscowości Teka Toruńska, Kętrzyński pisze jedynie o Rudziskach koło Biskupca. Przydałyby się więc wyjaśnienia co do tej nazwy. Być może Waldheim to forma wprowadzona urzędowo - wówczas przydałaby się data zmiany.
Rusek Wielki	Pasym	1	Groß Rauschken	pruskie	--	1412 Rusky, 1427 Rauwske. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora (1369 Ruske, dziś jez. Ruskie), w jęz. polskim adideowana. Gwarowo: Rusk. Zob. też Rusek Mały (gm. Dźwierzuty).
Rutki	Pasym	1	Klein Ruttken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinruten. Niem. (przed 1938) też: Ruttken (bez członu Klein). Gwarowo: (Mau̯e) Rutki (do Rutk/Rutkuf).
Siedliska	Pasym	6	Freythen	niemieckie	Frejty	Brak w przedwojennych źródłach, jednak z powojennych danych gwarowych (oraz z danych Leydinga) wiadomo, że miejscowi Mazurzy nazywali tę wieś Frejty. Jest to wieś typowo mazurska, zamieszkana przez autochtonów, ewangelików. W latach 50. wioska posłużyła za jeden z punktów badawczych Małego Atlasu Gwar Polskich, ma więc ona swoje zasługi w utrwalaniu gwary mazurskiej. Tym bardziej należy uszanować jej oryginalne miano, a nie urzędowy nowotwór "Siedliska". Gwarowo: Frïtï.
Tylkowo	Pasym	1	Scheufelsdorf	niemieckie	--	Forma Tylkowo ludowa, bez związku z n. niem.
Tylkówko	Pasym	1	Scheufelsmühle	niemieckie	--	W użyciu również wariant Tylkówek. Nie ma on uzasadnienia historycznego, więc lepiej go unikać. Zob. też wyżej Tylkowo.
Borki Rozoskie	Rozogi	1*	Borken (bei Farienen)	polskie	(Borki)	Nazwa w latach 1938-45: Wildheide. Forma Borki Rozowskie, w której nazwa ta jest często cytowana, zwłaszcza w źródłach internetowych, jest niepoprawna ortograficznie (błąd wynika z hiperpoprawnej interpretacji cząstki -oskie). Jeżeli zwyczaj takiej pisowni jest głęboko zakorzeniony, należy go pilnie wyrugować. Ogólnie rzecz biorąc, dookreślenie to jest ahistoryczne - służy odróżnieniu od licznych innych miejscowości o takiej nazwie, w szczególności Borek Wielbarskich (p. niżej). Gwarowo: Bork'i.
Faryny	Rozogi	1	Farienen	polskie	--	Gwarowo: Farïn (Gen. -nu), podobnie w Tece Toruńskiej: Faryn (gen. Faryna). Forma mnoga zapewne jednak pierwotniejsza, jako n. rodowa od nazwiska Faryna.
Grodzie	Rozogi	5~6	Rosengarten	polskie	Rozgart	Nie znalazłem dla tej wsi żadnej przedwojennej tradycji, jednak Leyding podaje dla tej wsi formę Rozgart, która wydaje się być naturalnym przystosowaniem n. niem.
Kiełbasy	Rozogi	1	Kelbassen	polskie	--	Nazwa w latach 1935-45: Wehrberg. Dawniej też: Kiełbasin. Gwarowo: Keu̯basï.
Kilimany	Rozogi	1	Lipniak (bei Liebenberg)	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Friedrichshagen. Dawniej też: Lipniak. Wieś o dwóch obocznych polskich nazwach - Lipniak (u Leydinga dookreślane jako Lipniak Klonowski, ludowe Lipniak kole Klonu w Tece Toruńskiej) oraz Kilimany. Ta pierwsza obowiązywała oficjalnie przed 1938 rokiem, zaś po 1945 jako oficjalny wprowadzono (dość rzadki przed wojną) wariant Kilimany (zapewne dla odróżnienia od Lipniaka koło Faryn - p. niżej). Etymologia nazwy Kilimany jest niepewna - zapewne jest to nazwa odosobowa, autorzy NMP nie wykluczają nawet bałtyckiego pochodzenia. Gwarowo: K'il'imanï, L'ipńak.
Klon	Rozogi	1	Liebenberg	polskie	--	Polska nazwa Klon, niezwiązana z niemiecką, ludowa - notowana od XIX w.
Kokoszki	Rozogi	1	Kokosken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinlindengrund. Dawniej też: Kokoszka (w Tece Toruńskiej jako Kokoska). Gwarowo: Mau̯i Grunt, co jest albo spolszczeniem nazwy nadanej w okresie hitlerowskim (z opuszczeniem członu -linden-) albo opozycją do Wysokiego Grądu (p. niżej). W paru źródłach (powojennych) spotkałem się też z nazwą Niski Grąd (zapewne nazwa funkcjonująca potocznie po wojnie), która odnosi się do tej wsi lub jakiejś jej części (nie udało mi się tego do końca ustalić).
Kopytko	Rozogi	1	Kopitko	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Langerdamm.
Kowalik	Rozogi	1	Kowallik	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Waldburg (nazwa zaczerpnięta od pobliskich dóbr rycerskich - ob. Możdżenie, p. niżej)
Księży Lasek	Rozogi	1	Fürstenwalde	niemieckie	--	Dawniej też: Nowa Wieś.
Kwiatuszki Małe	Rozogi	1	Klein Blumenau	niemieckie	--	Dawniej też: Kwiatuszek Mały. Zobacz niżej: Kwiatuszki Wielkie.
Kwiatuszki Wielkie	Rozogi	1	Groß Blumenau	niemieckie	--	Dawniej też: Kwiatuszek Duży. Postać singularna w źródłach bardziej "ludowych" (spis z 1820, Teka Toruńska), a także współcześnie w gwarze. Gwarowo: Kśatusek.
Lipniak	Rozogi	1	Lipniak (bei Farienen)	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Lindenheim. U Leydinga dookreślone jako Lipniak Faryński, miejscowi Mazurzy zaś dookreślali położenie wsi jako Lipniak kole Faryna (tak w Tece Toruńskiej). Dookreślenie (dodawane czasami i w nazwie niemieckiej) odróżniało tę wieś od wsi Kilimany (p. wyżej), znanej również jako Lipniak.
Łuka	Rozogi	1	Lucka	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Luckau. Nazwa pruska, pochodząca od nazwy strugi (1331-45, 1341, 1343 Luko), znanego po polsku jako Trybówka (tak przynajmniej od XIX w., z niem. Triebe).
Możdżenie	Rozogi	6?	Waldburg (Gut)	niemieckie	Karczmarskie lub Pieczysko (?)	W 1928 nazwę Waldburg rozciągnięto również na wieś Kowalik (p. wyżej). Kwestia polskiej nazwy tej osady jest niezwykle problematyczna i chyba trudno będzie ją rozstrzygnąć bez szczegółowych danych historycznych i językowych, którymi nie dysponuję (brak tej wsi również w NMP pod red. Rymuta) i mogę opierać się jedynie na poszlakach. W Tece Toruńskiej miejscowość jest wymieniana, jednak nie ma polskiej nazwy. Leyding z kolei podaje tu aż trzy polskie warianty - Możdżenie, Karczmarzysko i Pieczysko. Te dwa ostatnie zdają się korespondować ze spisem z 1820, gdzie widnieje miejscowość o nazwie Karczmarskie lub Pieczysko. Oprócz tego, Leyding podaje też ciekawy wariant niemiecki Chatouletz, którego znaczenie i etymologię przydałoby się bliżej ustalić (może pol. *Szkatulec? Nazwa zdaje się mieć związek z niem. Chatoul "szkatuła", co odnosi się do tzw. osadnictwa szkatułowego). Ostatecznie niewykluczone też, że nazwa Możdżenie ma pochodzenie przedwojenne - udało mi się bowiem dojść do informacji, że miejscowość założyli bracia o nazwisku Możdżeń w 1822 r. (w takim razie też, zapisy z 1820 nie mogą odwoływać się do tych dóbr, aczkolwiek niewykluczone, że osada ta powstała na gruntach jakiejś wcześniejszej miejscowości). Źródła, jakimi dysponuję niestety nie pozwalają w jednoznaczny sposób rozwiązać tej kwestii.
Nowy Suchoros	Rozogi	1	Neu Suchoroß	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Auerswalde. Dawniej też: Suchoroż (tak w Tece Toruńskiej - przydałoby się ustalić, jaka postać jest pierwotna). Miejscowość Stary Suchoros (niem. Alt Suchoroß, 1938-45: Ostfließ) dziś już nie istnieje.
Orzeszki	Rozogi	1	Zielonygrund	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Schützengrund. Dawniej też: Zielony Grąd. Wieś o dwóch obocznych nazwach polskich. Nazwa Zielony Grąd obowiązywała jako oficjalna (w zniemczonej formie) aż do 1933 roku, jednak Mazurzy częściej używali młodszej nazwy Orzeszki (nazwa funkcjonuje od początku XIX w.), co znalazło odzwierciedlenie w powojennych ustaleniach.
Radostowo	Rozogi	1	Radostowen	polskie	--	Nazwa w latach 1936-45: Rehbruch. Dawniej też: Radostówka (XVIII w.).
Rozogi	Rozogi	1	Friedrichshof	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Niem. także: Friedrichowen, Rosoggen. Dawniej też: Frydrychowo. Pierwotnie: Frydrychowo (n. pol. utworzona od germ. imienia, zniemczona jako Friedrichowen, wtórnie Friedrichshof). Obocznie w mowie ludu istniała pol. nazwa Rozogi, pochodzi od n. rzeki Rozoga, która zdaje się mieć bałtyckie pochodzenie (1331-34 Rutzogo, 1335 Rusow). Po wojnie to właśnie ta druga nazwa znalazła aprobatę KUNM.
Spaliny Małe	Rozogi	1	Klein Spalienen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Spallingen. Zob. niżej Spaliny Wielkie.
Spaliny Wielkie	Rozogi	1	Groß Spalienen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neuwiesen. Nazwa pruska. Brak starych zapisów, być może pierwotna forma to Spal-ing, o czym świadczyłaby nazwa Spallinger Theerofen* (pol. Spaliński Piec - dziś obiekt nieistniejący), do czego zdaje się nawiązywać wprowadzona za Hitlera nazwa Spalin Wielkich.
Suchorowiec	Rozogi	1	Suchorowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Deutschwalde.
Wilamowo	Rozogi	1	Willamowen	polskie (może z niem.?)	--	Nazwa w latach 1932-45: Wilhelmshof.
Wujaki	Rozogi	1	Wujaken	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Ohmswalde.
Wysoki Grąd	Rozogi	1	Wysockigrund	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Lindengrund. Dawniej też: Grąd (Teka Toruńska).
Występ	Rozogi	1	Wystemp	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Höhenwerder
Zawojki	Rozogi	1	Zawoyken	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Lilienfelde Dawniej też: Zagon.
Czarkowy Grąd	Szczytno	1	Worfengrund	niemieckie	--	Niem. obocznie Czarkengrund. Dawniej także: Warfowy Grąd (w Tece Tor., u Leydinga Worfowy), Grądy (1789 Worfen-Grund oder Gronden).
Dąbrowa Nadjezierna	Szczytno	4	Hinterdamerau	niemieckie (II człon ze słow.)	Dąbrówka Tylna	U Kętrzyńskiego: Dąbrówka Tylna. Dawniej istniała też Dąbrówka Przednia (niem. Vorder Damerau). O ile formy Dąbrówka i Dąbrowa mogły istnieć obocznie (było to częste wahanie), to dookreślenie Nadjezierna jest ahistoryczne. Wolę więc skorzystać z formy używanej przez Kętrzyńskiego.
Dębówko	Szczytno	1	Eichthal	niemieckie	--
Gawrzyjałki	Szczytno	1	Gawrzialken	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1928-45: Wilhelmsthal (nazwa zaczerpnięta od wsi Pużary - p. niżej). Dawniej też: Gawrzyjałka (tak w Tece Toruńskiej oraz w gwarze: Gavřijau̯ka).
Janowo	Szczytno	1	Johannisthal	niemieckie (z pol.?)	--	Dawniej też: Janistal, Janstal. Według Chojnackiego (który odsyła do pozycji Gausego z 1935 r., którą niestety nie dysponuję), pierwotna jest forma pol. Janowo (obowiązująca do początku XIX w.). W mowie Mazurów została jednak z czasem zastąpiona przez spolszczenie oficjalnej formy niemieckiej - Janstal lub Janistal. Po wojnie powrót do formy pierwotnej.
Jęcznik	Szczytno	1	Davidshof	niemieckie	--	Pierwotnie: Weissenicze (1427). Następnie (od XVII w.) - Davidshof. Obie nazwy upamiętniają odbiorcę nadania - Dawida Weissenitza (nazwisko pruskiego pochodzenia?). Polska forma Jęcznik (niezwiązana) pojawia się w zapiskach od XIX w., ale być może ma dłuższą historię Gwarowo: Jencńik'i.
Kamionek	Szczytno	4	Steinberg	niemieckie	Stębark	W Tece Toruńskiej pojawia się spolszczenie n. niem. w grafii Stenberk, co można by uwspółcześnić na Stębark (-berk > regularne -bark + regularyzacja pisowni), ewentualnie Stembark. Forma Kamionek, choć nawiązuje do oryginału znaczeniowo, jest już tworem powojennym.
Kaspry	Szczytno	1	Kaspersguth	niemieckie	--	Gwarowo: Kasprï.
Kobyłocha	Szczytno	1	Kobbelhals	niemieckie	--	Niem. oboczne Lichtenstein (XVII w.), od nazw. odbiorcy nadania. Dawniej też: Kobylocha, forma ta bywa używana do dziś. Gwarowo: Kobéloxa. Forma polska jest dość osobliwą adaptacją znaczeniową n. niem.
Korpele	Szczytno	1	Korpellen	pruskie?	--	Nazwa o niejasnym pochodzeniu, w NMP rozważa się zarówno bałtyckie, jak i polskie pochodzenie (od n. os. Kurpiel, która jednak sama w sobie ma raczej bałtyckie pochodzenie). Karpiele Chojnackiego to raczej przeinaczenie.
Lemany	Szczytno	1	Lehmanen	polskie (osobowe)	--	Pierwotnie: Silben (1496). Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Silwa (1402-08 Silwen, 1414 Silben). Dzisiaj jezioro częściej nazywane jest Jeziorem Lemańskim, jednak zalecałbym używanie nazwy Silwa. Od początku XVIII w. wieś przybiera nazwę Lemany, która mimo iż pochodzi od germańskiego nazwiska, sama w sobie jest tworem polskim (świadczy o tym forma rodowa pluralna - niemieckiemu nazewnictwu ten typ jest obcy, spodziewalibyśmy się raczej nazwy typu *Lehmannsdorf). Gwarowo: Lemanï.
Lipnik	Szczytno	1	Lipnick	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Jägerforst.
Lipowa Góra	Szczytno	1	Lindenberg	niemieckie	--	Współcześnie miejscowość podzielona na dwie części - Lipowa Góra Wschodnia i Zachodnia. Przed wojną brak takiego podziału.
Lipowiec	Szczytno	1	Lipowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Lindenort. Gwarowo: L'ipȯvi̯ec.
Lipowiec Mały	Szczytno	1	Klein Lipowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinlindenort.
Łęg Leśny	Szczytno	1*?	Mittenwalde	niemieckie	(Łęg)	Leyding podaje oboczną n. niem. Lonck, co mogłoby usprawiedliwiać nazwę pol. Łęg (o ile ta interpretacja jest poprawna). Człon Leśny zdaje się być dookreśleniem.
Małdaniec	Szczytno	1	Maldanietz	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Maldanen. Gwarowo: Maldańec, Mau̯dańec.
Marksewo	Szczytno	1	(Alt) Marxöwen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Markshöfen. Do 1983 oficjalnie: Marksoby. Dawniej dwie wsi: Marksewo Nowe i Stare. Nazwa wsi pruska, ponowiona od n. jeziora (ok. 1400, 1420 Markxebe), spolonizowana przez lud w postaci Marksewo. Po wojnie uchwalono jednak tę nazwę w postaci Marksoby, która jest bardziej zbliżona do pruskiego oryginału, ale zarazem niezgodna z ludową, przedwojenną tradycją. Ostatecznie jednak zwyciężyła tradycyjna, zwyczajowa forma Marksewo, którą w 1983 ostatecznie wprowadzono jako oficjalną. W odniesieniu do jeziora jednak wciąż często stosuje się nazwę Marksoby, ale najlepiej byłoby i tutaj stosować ludową nazwę Marksewo, a o sztucznej formie "Marksoby" raz na zawsze zapomnieć.
Niedźwiedzie	Szczytno	4	Bärenbruch	niemieckie	Belembruch	U Leydinga spolszczenie fonetyczne Berembruch, a w gwarze nawet Belembruch (z dysymilacją). Poniekąd zgadza się to z danymi Teki Toruńskiej, gdzie miejscowość widnieje pod niezasymilowaną nazwą niemiecką. Dla formy Niedźwiedzie nie znajduję potwierdzenia przedwojennego, za to Chojnacki zna dosłowne przetłumaczenie n. niem. jako Niedźwiedzie Bagno. Niemniej, wolę zaufać danym ludowym. Gwarowo: Belembrux (gen. -xa).
Nowe Dłutówko	Szczytno	1	Neu Dlottowken	polskie	--	Nazwa w latach 1903-45: Försterei Finsterdamerau. Dawniej pisane: Dłótówko (zgodnie z ówczesną [i etymologicznie poprawną] pisownią słowa dłóto). Osada (Stare) Dłutówko (niem. Alt Dlottowken, Dlottowken), od której nazwę wzięła ta leśniczówka, włączona do Szymanek już w czasach hitlerowskich.
Nowe Gizewo	Szczytno	1	(Neu) Gisöwen	polskie	--	Osada Stare Gizewo (niem. Alt Gisöwen, obocznie Klein Seedanzig), położona nad jeziorem Sędańskim dziś nie istnieje. Ponieważ już przed wojną często opuszczano człon Neu (Nowe) w nazwie tej wsi, można by się pokusić o jego opuszczenie, ale nie jest to konieczne. Według NMP nazwa polska, od n. os. Giza, Giża.
Nowiny	Szczytno	1	Neu Schiemanen	polskie	--	Dawniej też: Nowe Szymany. Gwarowo: Novźinï.
Ochódno	Szczytno	1	Achodden	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Neuvölklingen.
Olszyny	Szczytno	1	Olschienen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ebendorf.
Piece	Szczytno	1	Ulonskofen	hybryda (pol. + niem.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Schobendorf. Dawniej też: Piec, Uloński Piec (Leyd. Uląskowy Piec). Niemiecka nazwa wsi pochodzi od nazwy leśniczówki Ulążki (hist. Ulońsk, niem. Ulonsk), p. niżej tam.
Piecuchy	Szczytno	1	Wessolygrund	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Freudengrund. Dawniej też: Wesoły Grąd. Wieś o dwóch polskich nazwach: Wesoły Grąd i Piecuchy. Ta pierwsza to nazwa oryginalna (i oficjalna - aż do 1933 r.), ale z czasem w mowie ludu upowszechniła się forma Piecuchy i to ją po wojnie wybrano jako oficjalną.
Płozy	Szczytno	1	Plohsen	pruskie?	--
Prusowy Borek	Szczytno	1	Prussowborrek	polskie	(Prusów Borek)	Nazwa w latach 1933-45: Preußenwalde. Dawniej też: Bogacz. Pierwotnie dwie różne wsi: Bogacz (niem. Bogatz) i Prusów Borek, które uległy złączeniu. Przed wojną (i ludowo) raczej Prusów Borek, z archaiczną formą przymiotnika dzierżawczego (tego typu formy zachowały się w gwarze). Po wojnie przyjęto formę "uprzymiotnikowioną", zgodną z językiem literackim (zapewne pierwotna forma dzierżawcza była nieprzejrzysta dla nowych osadników i przyjezdnych).
Pużary	Szczytno	1~4	(Gut) Wilhelmsthal	niemieckie	Puzary (?)	Do 2005 oficjalnie: Puzary. Taka forma widnieje w większości przedwojennych źródeł i wydaje się być poprawniejsza ("ż" jakby hiperpoprawne?). Z drugiej strony, Teka Toruńska notuje formę Pożary (z wyraźną adideacją do ap. pożar), a więc może to "ż" ma jakąś tradycję? Dawniej też: Pożary (Teka), Puzarskie Budy. Nazwa pol. jest pierwotna - wieś zbudowano w 1813 r. na miejscu osady o polskiej nazwie Puzary, Puzarskie Budy (niem. Pussarybuden). Oficjalnie otrzymała ona nazwę Wilhelmsthal (na cześć Wilhelma III, króla pruskiego), ale w w mowie ludu Mazurskiego przejęła ona nazwę tej osady. Pochodzenie tej nazwy nie jest do końca jasne, być może od nazwiska Puzar, Puzer bałtyckiego pochodzenia.
Romany	Szczytno	1	Rohmanen	pruskie (spolonizowane)	--	1399 Rohme, 1411-19 Romen. Nazwa pruska (wg Przybytek), w pol. adideowana. Gwarowo: Romanï.
Rudka	Szczytno	1	Hamerudau	hybryda (niem. + pol.)	--	Nazwa niem. Hammerrudau (wtórnie Hamerudau) hybrydalna. Oba człony są w zasadzie bliskoznaczne - niem. Hammer odnosi się do wsi, w której mieści się kuźnica (Hammermühle). W jęz. polskim takie wsie często nosiły nazwę Ruda, Rudka (stąd niem. -rudau).
Sasek	Szczytno	1	Schobensee	hydronimiczne	--	Niem. obocznie Schoben (bez członu -see), 1414 Schowbin. Nazwa osady ponowiona od nazwy jeziornej Sasek (niem. Schoben-See, dok. 1352 Soben), którą noszą dwa jeziora - Sasek Mały i Wielki (Duży), położone od siebie w pewnej odległości. Co ciekawe, oryginalna pruska nazwa tego jeziora (zachowana w niem.), wywodząca się od prus. *Sōwis "staw, jeziorko", w mowie Mazurów została zastąpiona nowszą nazwą Sasek. Mimo to, czasami można też spotkać w użyciu nazwę Szoby (w odniesieniu do jeziora, nie miejscowości). Ta sama nazwa jeziorna dała nazwę też dwóm innym wsiom - Sasek Mały i Sasek Wielki (p. niżej). Wbrew nazwom, obie te miejscowości znajdują się nad jeziorem Sasek Mały, podczas gdy opisywana tu miejscowość Sasek znajduje się nad Saskiem Wielkim.
Sasek Mały	Szczytno	1	Paterschobensee	hydronimiczne	--	Zob. też wyżej Sasek (tam wyjaśnienia co do nazwy jeziornej) i Sasek Wielki niżej. Gwarowo: Mau̯ï Sask
Sasek Wielki	Szczytno	1	Materschobensee	hydronimiczne	--	Nietypowym określeniom Pater-, Mater- (jakby z łaciny?) w nazwie niemieckiej, odpowiadają w pol. bardziej typowe Mały, Wielki (lud. Duży). Geneza i funkcja członów dookreślających w niem. pozostaje niejasna. Gwarowo: Duzï Sask. Co do pochodzenia nazwy jeziornej, patrz wyjaśnienia pod Sasek wyżej.
Sawica	Szczytno	1	Sawitzmühle	niemieckie (hydronimiczne)	--	Nazwa w latach 1938-45: Heidmühle. Dawniej też: Sawicki Młyn. Nazwa pochodna od hydronimu Sawica (nazwa jeziora i wypływającej z niej strugi), bałtyckiego pochodzenia.
Sędańsk	Szczytno	1	Seedanzig	pruskie	--	1565 Sendantzk, Sechedanzigk (za Kętrzyńskim). Nazwa pruska, o nieprzejrzystej etymologii, ponowiona od n. jeziora Sędańskiego (1595 Sententz), być może sufiks -sk to dodatek polski.
Siódmak	Szczytno	1	Schodmack	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wiesendorf. Gwarowo: Šůdmak (gen. -aku).R
Stare Kiejkuty	Szczytno	1	Alt Keykuth	pruskie	--	1399 Kikott, 1302-08 Keykot, 1411-19 Kykwth, 1422 Kykoyte. Przed wojną: Kikuty lub Kejkuty. Trochę dziwię się, że po wojnie nie wybrano postaci Kikuty, jako tej bardziej spolszczonej (a także zgodnej z najstarszymi wzmiankami). Z drugiej strony, u ludu funkcjonuje postać Kejkuty i chyba urzędową postać Kiejkuty można uznać za dostosowanie tej nazwy do fonotaktyki ogólnopolskiej. Gwarowo: Kei̯kutï. Zob. też: Nowe Kiejkuty (gm. Dźwierzuty).
Szczycionek	Szczytno	1	Scziczonnek	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Waldsee.
Szymany	Szczytno	1	Groß Schiemanen	polskie	--	Por. też Szymanki (gm. Wielbark).
Trelkowo	Szczytno	1	Groß Schöndamerau	niemieckie (ostatni człon ze słow.)	--	1426 Trilkow. Nazwa polska jest więc pierwotna. Zapewne jest to n. dzierżawcza od n. os. Trel, Trelek - raczej nie podejrzewałbym tu pruskiego pochodzenia. Nazwa niemiecka niezwiązana.
Trelkówko	Szczytno	1	Klein Schöndamerau	niemieckie (ostatni człon ze słow.)	--	Patrz wyżej Trelkowo.
Ulążki	Szczytno	4? (1?)	Ulonsk	słowiańskie	Uląsk (?)	Nazwa w latach 1938-45: Kleinrehbruch. Nazwa niejasna. W przedwojennych opracowaniach figuruje jako Ulońsk, jednak niewykluczone, że jest to forma wtórna lub przeinaczona pod wpływem formy niem. W Tece Toruńskiej brak, ale pojawia się Uląskofen (co sugeruje, że przynajmniej -ą- w tej nazwie jest uzasadnione), u Leydinga z kolei Uląsk. Po wojnie uchwalono tę nazwę w formie Ulążki, dla której nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego, ale być może ma jakieś uzasadnienie w mowie ludu (z pewnością jest najbardziej przejrzysta pod względem słowotwórczym ze wszystkich wymienionych form). Potrzebne są dodatkowe dane (hist. i etym.), aby rozstrzygnąć problem tej nazwy. Leśnictwo z kolei nosi obecnie nazwę Ułańsk, która z pewnością jest powojenna i niepoprawna. Należy tę formę wyrugować.
Wałpusz	Szczytno	1	Waldpusch (bei Ortelsburg)	pruskie	--	Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora Wałpusz (ok. 1400, 1420 Alpus), z którego wypływa rzeka Wałpusza (choć lepiej byłoby i na rzekę mówić Wałpusz). Nazwa jest rodzaju żeńskiego - odm. do Wałpuszy, w Wałpuszy.
Wawrochy	Szczytno	1	Wawrochen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Deutschheide.
Wikno	Szczytno	1	Wickno	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1938-45: Wickenau. Potrzebne informacje etymologiczne i dokumentacja hist. Wydaje mi się, że mamy do czynienia z nazwą pruską.
Wólka Szczycieńska	Szczytno	1*	Lentzienen	słowiańskie?	(Wólka)	Potrzebne informacje etym. na temat pochodzenia n. niem. (brzmi słowiańsko, być może pol. *Łęciny lub *Łęczyny?). Tak czy inaczej, w mowie Mazurów nazwa ta została zastąpiona formą pol. Wólka i jedynie taką znajdujemy w polskojęzycznych źródłach. Dookreślenie Szczycieńska jest powojenne.
Wyżega	Szczytno	1	Wysegga	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinwilhelmsthal. Nazwa być może pruska, por. Wyżegi w gm. Wielbark.
Zielonka	Szczytno	1	Zielonken	polskie	--	Nazwa w latach 1912-38: Seelonken, 1938-45: Ulrichssee. Zapisy z lat 1408-1497: Selonken, Selonice, Preweyss, Prywisz (za kętrzyńskim). Jak widać, pierwotnie nazwa pol. Zielonka istniała obocznie z pruską *Preiwais-/*Preiwis-. Ostatecznie jednak przetrwała nazwa o polskim pochodzeniu (chociaż Przybytek dopuszcza możliwość, że i ta nazwa jest adideacją jakiejś pruskiej formy typu *Selenik-, por. pruskie toponimy Selniken, Sollnicken - wydaje mi się to jednak mało prawdopodobne).
Biały Grunt	Świętajno	4	Bialygrund	polskie	Mateuszki (al. Biały Grąd)	Nazwa w latach 1934-45: Weißengrund. Przed wojną: Biały Grąd, Mateuszki. Według ustaleń KUNM Mateuszki, co jednak już w 1952 roku zmieniono na Biały Grunt. Podejrzewam, że forma obecna wynikła z wtórnego przetłumaczenia formy niem. Weißengrund na polski. Niewykluczone też, że powstała poprzez zniekształcenie pierwotnej formy Biały Grąd (słowo grąd mogło być niezrozumiałe dla nowych osadników, więc zamieniono je na bardziej ogólnopolskie grunt). Jest to jednak niezgodne nie tylko z przedwojennym użyciem (gdzie miejscowość ta nazywała się konsekwentnie Biały Grąd lub Mateuszki - ta druga forma, genetycznie młodsza, częściej pojawia się w kontekście ludowym), ale także z miejscowymi zwyczajami nazewniczymi, gdzie ap. grąd jest bardzo częstym elementem nazewniczym (por. Grądy, Wysoki Grąd, Czarkowy Grąd i inne). Dlatego uważam, że należy tę wtórną formę naprostować na Biały Grąd, lub też skorzystać z alternatywnej formy Mateuszki. Osobiście jestem zwolennikiem tego drugiego rozwiązania, gdyż jest ono konsekwentne z tendencją, aby używać form nowszych, które w mowie Mazurów zastępowały wcześniejsze nazwy polskie, używane oficjalnie (por. Orzeszki - a nie Zielony Grąd, Piecuchy - a nie Wesoły Grąd itp.). Wydaje mi się to dość logicznym rozwiązaniem (takie też rozwiązanie przyjęła pierwotnie KUNM, co zapewne zostało oprotestowane przez ludność napływową).
Brzozówka	Świętajno	2	Birkenheide	niemieckie	--	Oficjalna, ustalona przez KUNM nazwa tej osady leśnej to Brzózki, jednak forma oficjalnie używana przez leśnictwo to Brzozówka. Żadna z tych form nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej, leśniczówkę prawdopodobno założono bardzo późno).
Bystrz	Świętajno	1	Bystrz-Mühle	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Brücknersmühl. SGKP odnosi tu nazwę niem. Dieblitzthal - ta jednak w rzeczywistości odnosi się do zanikłej osady, położonej nieopodal.
Chajdyce	Świętajno	1	Neu Jerutten	pruskie	--	Dawniej też: Nowe Jeruty (Giersz: Nowa Jeruta). Forma Nowe Jeruty zastąpiona w mowie Mazurów formą Chajdyce (nie do końca jasnego, zapewne nazwiskowego pochodzenia), która być może jest zmazurzona (Teka Toruńska podaje Chojdycze).
Chochół	Świętajno	1	Friedrichsfelde	niemieckie	--	Nazwa pol. Chochół (samo słowo ma pochodzenie wschodniosłowiańskie) starsza, notowana od XVIII w. Nazwa niem. zdaje się być nazwą typowo "z nadania".
Cis	Świętajno	1	Czies	polskie	--	Nazwa w latach 1811-1945: Friedrichsthal.
Nowe Czajki	Świętajno	1	Neu Czayken	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Neu Kiwitten. Zob. niżej Stare Czajki.
Stare Czajki	Świętajno	1	Alt Czayken	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Alt Kiwitten. Nazwa wsi może pochodzić od nazwiska pierwszego kolonisty - Frydryka Kiwitta, którego nazwisko można przetłumaczyć z dolnoniemieckiego jako "czajka" (wysokoniem. Kiebitz). Nie wykluczałbym jednak możliwości, że nazwisko jest pochodzenia pruskiego, a nazwa jest adideacją (por. pruski toponim Kiwity w pow. lidzbarskim). W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą wprost do nazwiska kolonisty. Brak jednak dowodów na to, że wieś ta nosiła taką nazwę kiedykolwiek wcześniej. Gwarowo: Cai̯k'i.
Długi Borek	Świętajno	1	Dlugiboreck	polskie	--	Nazwa w latach 1829-1945: Langenwalde.
Jerominy	Świętajno	1	Jeromin	polskie	--	Gwarowo: Jeronińi / Jeromiń. Nazwa polska, pochodząca od dawnej/ludowej formy imienia Hieronim (Jaronim, Jaromin).
Jerutki	Świętajno	1	Klein Jerutten	pruskie	--	Dawniej też: Jerutka (u Leydinga, oboczne). Zob. niżej Jeruty.
Jeruty	Świętajno	1	Groß Jerutten	pruskie	--	Dawniej też: Jeruta. Na formę singularną wskazuje również zapis gwarowy, chociaż z drugiej strony sąsiednia wieś widnieje tam pod nazwą Jerutki (nie "Jerutka" - tak tylko u Leydinga). Gwarowo: Jeruta (do Jerutï).
Kierwik	Świętajno	4	Kurwick	pruskie	Kurwik	Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Kierwik (hist. Kurwik, dok. 1387 Kerwicke, ok. 1420 Kerwoyken). Po mazursku: Kurwik. Taka forma znajduje się we wszystkich materiałach przedwojennych. Po wojnie jednak, KUNM zdecydowała się zmienić tę formę na Kierwik (w nawiązaniu do najstarszych zapisów nazwy jeziora), w celu uniknięcia skojarzeń z popularnym wulgaryzmem. Nie uważam jednak tego ruchu za zasadny - "śmieszne" nazwy miejscowości były, są i będą i zamiast robić (nomen omen) "podśmiechujki", lepiej zastanowić się, co one znaczą. Nazwa Kurwik brzmi tak, a nie inaczej, gdyż nie jest to nazwa polska, lecz staropruska - w jej osnowie leży staropruskie słowo kurwas, "wół". Nazw z tym rdzeniem było więcej (por. też wieś Karwica w powiecie piskim, hist. Kurwie) i nigdy one miejscowym Mazurom nie przeszkadzały. Problem jak zwykle stworzyli przyjezdni oraz ówczesna sytuacja, która pozwalała na uczynienie pewnych zmian i "uładzeń" w toponimii. Jednak w niniejszej pracy najwyższym autorytetem jest mazurska tradycja, a ta wskazuje jednoznacznie na formę Kurwik (nie uładzony "Kierwik") - formę przejętą przez Mazurów bezpośrednio z języka pruskiego. Uważam, że warto zerwać z prymitywnymi skojarzeniami i przywrócić tę autentyczną, piękną staropruską nazwę miejscową i wodną o ponad sześciu wiekach historii (a zapewne dużo, dużo starszą niż pierwszy zapis).
Kobiel	Świętajno	1	Kobiel	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Seeblick. Dawniej też: Wiesiadło (Ley Wieszadło). Ze spisu z 1820 wynikałoby, że ta nazwa odnosiła się do położonej na terenie Kobieli smolarni.
Koczek	Świętajno	1	Kotzek	polskie	--	Nazwa w latach 1905-45: Waldersee.
Kolonia	Świętajno	1	Grünwalde	niemieckie	--	Nazwa niem. nadana urzędowo nowej osadzie. Polscy Mazurzy zaś nazywali ją po prostu Kolonią. Gwarowo: Kolońija.
Konrady	Świętajno	4?	Kiparren	polskie	Kipary (?)	Nazwa w latach 1936-45: Konraden. Pierwotnie niem. Konraden, dopiero w połowie XIX w. zaczyna funkcjonować w oficjalnym obiegu nazwa Kiparren, przejęta z polskiego (n. rodowa od nazw. Kipar, o niemieckim pochodzeniu). W 1936 przywrócono oficjalnie nazwę pierwotną. Lud mazurski nazywał tę wieś Kipary i praktycznie tylko taką formę znachodzimy w materiałach przedwojennych w kontekście polskim. Mimo to, po wojnie zdecydowano się wprowadzić urzędowo formę pol. Konrady, będącą dosłownym spolszczeniem pierwotnej formy niem. Motywem takiego ruchu był zapewne fakt istnienia innej wsi o nazwie Kipary w gm. Wielbark i chęć uniknięcia pomyłek pomiędzy tymi dwiema wsiami. Wydaje się jednak, że w ten sposób złamano ludową tradycję, może więc trzeba było rozwiązać tę kwestię dookreśleniami. Z drugiej strony, niewykluczone jednak, że sama forma Konraden jest również tworem polskim - imię Konrad było dobrze znane zarówno Niemcom, jak i Polakom, a sama nazwa pasuje do modelu częstych w regionie nazw rodowych pluralnych. Może więc w mowie ludu formy Konrady i Kipary istniały obocznie, podobnie jak w niem. (taki stan zresztą notuje krótko po wojnie Leyding)? Trudno mi więc jednoznacznie "potępić" decyzję KUNM, jednak nie ulega wątpliwości, że nazwa Kipary była Mazurom bliższa i używano jej nieporównywalnie częściej (jeśli nie zawsze).
Łąck Wielki	Świętajno	4	Lontzig	słowiańskie	Łączyk	Przedwojenne ludowe: Łączyk. Ustalona przez KUNM forma Łąck jest próbą rekonstrukcji pierwotnej formy pol., która prawdopodobnie wywodzi się od słowa łąka z sufiksem -sk(o) (w niem. sufiks ten był zwykle adaptowany jako -zig). Forma Łączyk jest więc repolonizacją formy niem., ale jest to forma ludowa i próżno w źródłach przedwojennych (czy to tych bardziej "ludowych" czy bardziej "uczonych") szukać innej formy polskiej. Uważam, że w takich przypadkach lepiej pójść za ludową tradycją, niż uciekać się do form niezaświadczonych. Rekonstrukcja jest dobrą metodą jedynie wtedy, gdy nazwa ludowa się nie zachowała lub jest z jakiegoś powodu nieakceptowalna. Dookreślenie Wielki raczej nie pojawia się w źródłach przedwojennych (ani pol. ani niem.). Pomimo istnienia leśniczówki Łączyk Mały (po wojnie Łąck Mały), członu "Wielki" do tej nazwy nie dodawano. Dzisiaj owa leśniczówka (która nie znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie tej wsi) już nie istnieje. Jest więc tym bardziej zbyteczne.
Myszadło	Świętajno	1?	Försterei Schwentainen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Storchwiese. W niem. (przed 1938) leśniczówka nosiła nazwę ponowioną od wsi i jeziora Świętajno (p. niżej), również u Chojnackiego notowana jest pod nazwą Świętajno. Niemniej nazwa Myszadło też zdaje się mieć uzasadnienie - leśniczówkę o nazwie Myssadlo notuje spis z 1820 roku, przydałoby się jednak upewnienie, że to na pewno ten sam obiekt. Sama nazwa Myszadło jest ponowiona od n. terenowej - tak nazywano okoliczne łąki.
Niedźwiedzi Kąt	Świętajno	2	Bärenwinkel	pruskie	--	Oficjalnie ustalona nazwa leśniczówki to Niedźwiedzica. Ostatecznie przyjęła się jednak forma Niedźwiedzi Kąt, będąca dosłownym przetłumaczeniem n. niem.
Piasutno	Świętajno	1	Piassutten	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Seenwalde. Nazwa Piasutno ponowiona od jeziora. Ze względu na typowo bałtycki sufiks -ut-, wydaje mi się, że mamy tu do czynienia z mocno spolonizowaną (wcześnie przejętą) nazwą staropruską. Nie przekonuje mnie raczej postulowana w opracowaniach hydronimicznych teoria o hybrydalnym pochodzeniu nazwy (słowiański rdzeń od słowa piasek + bałtycki sufiks), prędzej chyba podejrzewałbym związek z prus. rdzeniem paist- (tak jak Pasłęk* czy wieś Piasty w gm. Górowo Iławeckie).
Połom	Świętajno	1	Polommen	polskie	--	Ludowo: Połoń - wygłosowa spółgłoska wywodzi się od zmiękczonego "m". Dane gwarowe i z Teki Toruńskiej potwierdzają, że mamy tu do czynienia z nazwą rodzaju żeńskiego. Poprawna odmiana to więc Połom - do Połomi (a nie, jak podają urzędowe dokumenty, do Połomu, co sugeruje rodzaj męski). Forma gwarowa: Pou̯oń (do Pou̯ońi).
Powałczyn	Świętajno	1	Powalczin	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schönhöhe. Gwarowo: Povau̯cïn / Povalcïn.
Racibórz	Świętajno	1?	Ratzeburg	słowiańskie	--	Potrzebne informacje, co do genezy tej nazwy. Czyżby nazwa przeniesiona ze śląskiego Raciborza? Co ciekawe, przedwojenne opracowania nie notują polskiej nazwy dla tej wsi.
Spychowo	Świętajno	6	(Groß) Puppen	pruskie	Pupy	Do roku 1960 oficjalnie Pupy. Nazwę Pupy zmieniono urzędowo na Spychowo (nazwa całkowicie sztuczna, wybrana podobno drogą plebiscytu - rozważano też "Jurandowo", "Bobowo" i "Zamczysko") z powodu niezadowolenia wynikającego ze skojarzeniem nazwy z rzeczownikiem pupa. Jak zwykle w takich przypadkach, problem stworzył element napływowy (tzw. "bose antki") - w Pupach bowiem od dawna mieszkała ludność mazurska, bez oporów używająca tej nazwy. Nazwa Pupy nie ma bowiem z tyłkiem nic wspólnego, a jest nazwą staropruską, z dość często powtarzającym się prus. rdzeniem Pup- (por. Pupki* w pow. olsztyńskim - te już nikomu nie przeszkadzają...). Ponadto, zmiana na "Spychowo" posłużyła (nie przypadkowo zresztą) całkowicie ahistorycznemu skojarzeniu wsi z postacią Juranda z "Krzyżaków" Sienkiewicza. Można powiedzieć wręcz, że wieś niejako "przywłaszczyła" sobie Juranda, co jest tym głupsze, że miejscowość z której (w zamyśle Sienkiewicza) miał wywodzić się Jurand nazywała się Spychów. Nazwa ta jest przykładem onomastycznego urągowiska, którym pogrzebano wieki tradycji ludowej i staropruskiej (w zamian dając tylko nie mające pokrycia mity). Należy więc bezsprzecznie zerwać z nią i z niesłusznymi, prymitywnymi skojarzeniami i wrócić do jedynie poprawnej, oryginalnej i staropruskiej nazwy Pupy (a także pochodnych Pupki i Pupski Piec, p. niżej). Nie oszczędzono nawet hydronimu - jezioro Pupskie (lub Pupek) zmieniono na "Spychowskie", co również wypadałoby cofnąć.
Spychowski Piec	Świętajno	6	(Försterei) Groß Puppen	pruskie	Pupski Piec	Do 1960 oficjalnie: Pupski Piec. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej Spychowo. Wcześniejsza n. niem. Puppener Theerofen, co przed wojną tłumaczono jako Pupski Piec lub Pupski Piecek (forma zdrobniała w Tece Toruńskiej) i tę nazwę należałoby przywrócić.
Spychówko	Świętajno	6	Klein Puppen	pruskie	Pupki	Do 1960 oficjalnie: Pupki. Co do dalszych wyjaśnień, p. wyżej Spychowo.
Szklarnia	Świętajno	1	Adamsverdruß	niemieckie	--	Dawniej też: Łukta. Osada powstała wokół niewielkiej huty szkła, nazwanej po niem. Adamsverdruß (dosł. "strapienie Adama"), gdyż powstała wbrew woli dzierżawcy terenu. Polska nazwa miejscowości, znana przed wojną, wprost nawiązuje do istnienia tutaj huty (czyli "szklarni", mówiąc po mazursku), a obocznie istniała też forma Łukta, która zdaje się mieć staropruskie pochodzenie (czyżby nazwa ponowiona od Łukty w pow. ostródzkim?).
Świętajno	Świętajno	1	Schwentainen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Altkirchen. Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (nazywanego dziś często Świętajnem Łąckim, dla odróżnienia od innych jezior o tej samej nazwie). Jest to często powtarzający się hydronim staropruski, sugerujący istnienie nad jeziorem miejsca pogańskiego kultu (prus. swints = święty). W Prusiech istnieje pięć jezior o tej nazwie (jedno spuszczone). Gmina o tej samej nazwie istnieje również w powiecie oleckim, co prowadzi do okazjonalnych pomyłek.
Zielone	Świętajno	1	Zielonen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grünflur.
Baranowo	Wielbark	1	Barranowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neufließ.
Borki Wielbarskie	Wielbark	1*	Borken (bei Willenberg)	polskie	(Borki)	Nazwa w latach 1938-45: Borkenheide.
Ciemna Dąbrowa	Wielbark	1	Finsterdamerau	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Dawniej też: Dąbrowa Ciemna (odwrotny szyk).
Dąbrowa	Wielbark	1	Dombrowa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neudankheim. U Leydinga dookreślone jako Dąbrowa Ruska, od sąsiedniej wsi Ruskowo (gm. Janowo). Ostatecznie jednak nazwa przyjęta bez dookreślenia.
Głuch	Wielbark	1	Glauch	polskie	--	Gwarowo: Gu̯ux.
Jakubowy Borek	Wielbark	1	Jakobswalde	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Niem. także: Kapiteinsbuden (pierwotne, pocz. XIX w.), Pikarzbuden. Dawniej też: Piekarzowe Budy (por. oboczną n. niem.), Jakubów Borek (forma ludowa, z archaiczną postacią przym. dzierżawczego). Pierwszy właściciel wsi nazywał się Jakub Kaptein, stąd n. polska oraz pierwotna forma niem. Kapteinsbuden. Ostatecznie w niem. urzędowo przyjęto tłumaczenie nazwy polskiej.
Jankowo	Wielbark	1	Jankowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wildenort.
Jesionowiec	Wielbark	1	Jeschonowitz	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Eschenwalde. Gwarowo: Jėśonovi̯ec.
Kipary	Wielbark	1	Kiparren	niemieckie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Wacholderau. Pierwotnie: 1579 Keypersgut. W języku polskim nazwa przejęta jako n. rodowa Kipary, a następnie wtórnie przejęta przez n. niem. W XVIII w. Ogrodzone (w NMP odnoszone tutaj). Gwarowo: K'iparï.
Kołodziejowy Grąd	Wielbark	1~4	Kollodzeygrund	polskie	(Kołodziei Grąd?)	Nazwa w latach 1933-45: Radegrund. Krótko po wojnie: Kołodziejgrąd, następnie Kołodziejowy Grąd. W powojennym użyciu zanotowano również formę Grądy oraz Kołodziej(owy) Grunt. W tym ostatnim mamy do czynienia zapewne ze zniekształceniem, związanym z niezrozumieniem słowa grąd przez ludność napływową (por. Biały Grunt w gm. Świętajno). Ze źródeł przedwojennych wynika raczej forma Kołodziejgrąd, która jednak reprezentuje nietypowy (a wręcz niepoprawny, z punktu widzenia morfologii ogólnopolskiej) typ słowotwórczy. Trudno się więc dziwić zmianie na Kołodziejowy Grąd. Z drugiej strony, z danych gwarowych wynika forma Kołodziei Grąd (pierwszy człon to Gen. plur.), więc z punktu widzenia języka ludowego to ona wydaje się być najpoprawniejsza (jest jednak również niezgodna ze słowotwórstwem ogólnopolskim - spodziewalibyśmy się raczej zestawienia "Grąd Kołodziejów"). Gwarowo: Koloʒ́eji Grȯnt.
Kucbork	Wielbark	1	Kutzburg	niemieckie (hybryda?)	--	Pierwotnie niem: Kottenberg. Por. zapisy 1408 Kottenbergk, 1413 Caitenberg, 1473 Kotenberg. Być może pierwszy człon ma nawet pochodzenie pruskie (zwłaszcza zapis z 1413 zdaje się wskazywać na prus. człon Kait-, ale może to zniekształcenie zapisu). Nazwa z czasem zniekształcona do postaci Kutzburg, a tę przejęli Mazurzy w postaci Kucbork.
Lejkowo	Wielbark	6	Röblau	słowiańskie?	Roblewo	Nazwa Röblau o niepewnym pochodzeniu - według jednej z wersji, u jej podstawy może leżeć słowiańska nazwa osobowa związana ze stpol. rob - chłop, sługa, niewolnik. U Chojnackiego forma pol. Roblewo, u Leydinga Roblewo lub Rebłowo. W Tece Toruńskiej trudne do jednoznacznej interpretacji Röblowo (sic). Przychylam się do formy Roblewo, jako pasującej do potencjalnej słow. etymologii. Po wojnie powyższą nazwę zastąpiono sztuczną n. Lejkowo, upamiętniającą mazurskiego działacza Gottlieba (Bogumiła) Leyka (1860-1945), lub raczej całą rodzinę Leyków, związaną ze Szczytnem i okolicami i zaangażowaną w sprawę mazurską. Gwarowo: Reblevo, Rïlovo.
Lesiny Małe	Wielbark	1	Klein Leschienen	polskie	--	Dawniej też: Leszynin Mały Gwarowo: Leśinï Mau̯e.
Lesiny Wielkie	Wielbark	1	Groß Leschienen	polskie	--	Dawniej też: Leszynin Wielki (zapewne repolonizacja formy zniemczonej). Gwarowo: Leśinï Duze.
Łatana Mała	Wielbark	1	Klein Lattana	pruskie (spolonizowane?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinheidenau. Patrz też Łatana Wielka poniżej.
Łatana Wielka	Wielbark	1	Groß Lattana	pruskie (spolonizowane?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Großheidenau. Nazwa wsi ponowiona od bagna o nazwie Łatana (niem. Lattanabruch). Niewykluczona bałtycka geneza nazwy bagna. Według oficjalnych dokumentów nazwa odmienia się przymiotnikowo (do Łatanej), jednak Teka Toruńska podaje odmianę do Łatany i ten typ odmiany, jako zgodny z językiem ludowym, zalecałbym. Gwarowo: U̯atana Duza.
Łysak	Wielbark	1	Lysack	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Kahlfelde. Dawniej też: Lisak, Lizak. Trudno jednoznacznie stwierdzić, która forma pierwotna.
Maliniak	Wielbark	1	Neu Werder	niemieckie	--	Niem. także Maliniack, Maliniak. Dawniej też: Nowe Werdry. Polska nazwa Maliniak (niesłusznie uważana przez autorów NMP za chrzest KUNM) istniała w ludowym użyciu już przed wojną, obocznie do fonetycznego spolszczenia n. niem. jako Nowe Werdry. Forma Maliniak była nieporównywalnie rzadsza - nie zna jej Kętrzyński ani Teka Toruńska, pojawia się za to w niemieckim Słowniku Topograficznym Prus z 1823 r. oraz dużo późniejszym słowniku Chojnackiego, co dowodzi jej autentyczności. Chociaż chciałoby się przywrócić związek pomiędzy Starymi Werdrami i Nowymi (obecnie Ostrowy i Maliniak - dwie kompletnie różne nazwy), to jednak nie mogę "potępić" nazwy Maliniak, skoro jest autentyczna. Warto jednak pamiętać o starym wariancie Nowe Werdry, choćby dla podkreślenia związku między wsiami. Zob. też niżej Ostrowy (niem. Alt Werder).
Nowojowiec	Wielbark	1	Nowojowitz	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Neuenwalde.
Olędry	Wielbark	3	Wagenfeld	niemieckie	--	Brak polskiej tradycji, w Tece Toruńskiej niespolszczony Wagenfeld. Przyjęta po wojnie nazwa Olędry jest również rzeczownikiem pospolitym - północnopolskim określeniem "kolonii, przysiółka wsi" (pierwotnie określano tym mianem osady olęderskie, tj. mennonickie). W powojennym potocznym użyciu odnotowano też nazwę Wozowe Pole, która jest dosłownym spolszczeniem n. niem. (aczkolwiek niepoprawnym, wg autorów NMP źródłosłowem n. niem jest ap. Wagen, Woge "poruszona woda, bałwan"). Wieś powstała na osuszonym bagnie Łatana w XVIII w.
Ostrowy	Wielbark	4	Alt Werder	niemieckie	Stare Werdry	Przed wojną: Stare Werdry. Przyjęta po wojnie forma Ostrowy co prawda oddaje znaczenie niem. Werder, ale jest niezgodna z ludową tradycją. Wieś tworzyła dublet nazewniczy ze wsią Nowe Werdry (Neu Werder), obecnie (i przed wojną obocznie) Maliniak (p. wyżej). Po wojnie zerwano ten związek. Ponieważ jednak Maliniak to tradycyjna nazwa polska, a forma Ostrowy jest tworem KUNM, który należałoby na powrót zastąpić tradycyjną spolszczoną formą Stare Werdry, nie można przywrócić tego związku nazewniczego bez ingerowania w tradycyjną nazwę (a staram się tego nie robić). Dlatego też muszą być Stare Werdry i Maliniak, co może niestety razić asymetrią. Człon Stare wówczas staje się nieco zbyteczny, ale usunięcie go byłoby ahistoryczne.
Piwnice Małe	Wielbark	1	Klein Piwnitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinalbrechtsort. Dawniej też: Rokitka. Nazwę tę przeniesiono na pobliską osadę o niem. nazwie Karolinenhof (p. niżej Rokitka). Miejscowość dziś uchodzi za część Przezdzięku Wielkiego (jest jednak oddalona od właściwej wsi), więc trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa funkcjonuje.
Piwnice Wielkie	Wielbark	1	Groß Piwnitz	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großalbrechtsort. Gwarowo: Pśivńice.
Przeździęk Mały	Wielbark	1	Klein Przesdzenk	polskie	(Przezdzięk Mały)	Nazwa w latach 1900-45: Klein Dankheim. Zob. niżej Przeździęk Wielki
Przeździęk Wielki	Wielbark	1	Groß Przesdzenk	polskie	(Przezdzięk Wielki)	Nazwa w latach 1900-45: Groß Dankheim. Według oficjalnych ustaleń, poprawna jest pisownia Przezdzięk przez "z". Obecnie jednak często stosuje się pisownię przez "ź" (taka widnieje na drogowskazach), która jest "nadgorliwie fonetyczna", co wydaje się być wręcz niezgodne z polskimi zasadami ortografii. Nie piszemy przecież "ździwiony" czy "Ździsław". Uważam więc, że należy to poprawić i stosować poprawną i tradycyjną pisownię Przezdzięk przez "z". Gwarowo: Přeźʒ́ėŋk / Pšeźʒ́iŋk (Gen. -ʒ́iŋku). Autochtoni używają więc dopełniacza "Przezdzięku", a nie "Przezdzięka" - jak widnieje w oficjalnych dokumentach.
Rokitka	Wielbark	1	Karolinenhof	niemieckie	--	Miejscowość dzisiaj chyba uchodzi za przysiółek Przezdzięku Wielkiego. Nie wiem, czy jej nazwa wciąż funkcjonuje. We współczesnych źródłach można spotkać nazwę Karolinka, która musiała upowszechnić się wbrew ustaleniom KUNM. Wariant ten oddaje częściowo n. niem, ale jest tworem powojennym. W Tece Toruńskiej: Wałpuski. Brak informacji o odmianie, trudno więc mi jednoznacznie interpretować tę nazwę. Chyba jest to forma przymiotnikowa, z elizją drugiego członu (prawdopodobnie: Wałpuski Dwór). Nazwę Rokitka notują przed wojną Kętrzyński, SGKP i Chojnacki, więc również wydaje się być uzasadniona. Nazwa ta pierwotnie odnosiła się do Piwnic Małych (p. wyżej).
Róklas	Wielbark	1	Rocklaß	pruskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Eckwald. Nazwa staropruska (rekonst. Rokels lub Rukels). Przez miejscowych musiała być postrzegana jako złożenie "róg + las", o czym świadczy wprowadzona w okresie hitlerowskim niem. kalka Eckwald. Gwarowo: Ruklas, Ruxlas (Gen. -u).
Sędrowo	Wielbark	1	Sendrowen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Treudorf.
Stachy	Wielbark	1	Waldpusch (bei Willenberg)	pruskie	--	Niem. oboczne Stachen (u Kętrzyńskiego). Dawniej też: Wałpusz (Leyding: Wałpusz Wielbarska). Oryginalna nazwa wsi ponowiona od hydronimu (zob. Wałpusz - gm. Szczytno, po dalsze wyjaśnienia), pruskiego pochodzenia. W przedwojennych opracowaniach przeważa polska nazwa Wałpusz dla tej wsi. Kętrzyński jednak (a później także Leyding) notuje dla wsi oboczną nazwę Stachy (a nawet wariant zniemczony Stachen), więc nie ma chyba powodu, by uważać tę nazwę (mimo jej rzadkości) za nieautentyczną. Po wojnie przyjęto za oficjalny wariant Stachy, zapewne dlatego, żeby uniknąć pomyłek z Wałpuszą koło Szczytna. Niemniej, wydaje mi się, że nazwa Wałpusz jest bliższa mowie Mazurów. Gwarowo: Vau̯puš.
Szymanki	Wielbark	1	Klein Schiemanen	polskie	--	Zob. też Szymany (gm. Szczytno).
Wesołowo	Wielbark	1	Wessolowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Fröhlichshof.
Wesołówko	Wielbark	1	Fröhlichswalde	niemieckie	--	Nazwa wsi pochodna od sąsiedniego Wesołowa. Od razu rzuca się w oczy jednak różnica w nazwach niem. - Wesołowo nosi (do 1938) nazwę pochodzącą z polskiego, a Wesołówko - nazwę czysto niemiecką (niemniej, wśród Mazurów i tak funkcjonowała nazwa Wesołówko). Fakt ten świadczy o tym, że Wesołówko powstało dużo później, w czasach gdy nowym miejscowościom nadawano już niemieckie nazwy "z urzędu", podczas gdy Wesołowo jest starą wsią mazurską.
Wielbark	Wielbark	1	Willenberg	niemieckie	--	Do 1945 miasto. Krótko po wojnie odebrano Wielbarkowi prawa miejskie i jak dotąd ich nie odzyskał. N. niem. pochodzi od nazwiska założyciela, komtura Fryderyka von Willenberga. Spolszczona jako Wielbark Gwarowo: Želbark. Początkowe zmiękczone "w", zgodnie z rozwojem gwarowym rozwinięte w "ź", ostatecznie wyewoluowało do "ż". Jest to nieregularny rozwój fonetyczny.
Wyżegi	Wielbark	1	Wyseggen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Grünlanden. Według Przybytek, nazwa pochodzenia pruskiego (może od pruskiej n. os., spolonizowanej jako Wyżega).
Zabiele	Wielbark	1	Sabiellen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hellengrund.
Zapadki	Wielbark	6	Schrötersau	niemieckie	Szrotowo	Przed wojną spolszczenie n. niem. jako Szretrowo, Szrotrowo, Szrotowo. Ta ostatnia forma, najbardziej spolszczona, pojawia się w Tece Toruńskiej. Obecna nazwa, wprowadzona po wojnie, jest całkowicie sztuczna.
Zieleniec	Wielbark	1	Radzienen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hügelwalde. Dawniej też: Radziny (Duże). Pierwotna n. pol. Radziny (zachowana w niem. do 1938 roku), zastąpiona w mowie mazurów nowszą n. Zieleniec (co po wojnie przyjęto jako n. oficjalną). W źródłach przedwojennych praktycznie zawsze niemieckiemu Radzienen odpowiada pol. Zieleniec. Niemniej, Leyding notuje Zieleniec i Radziny Duże obocznie.
Zieleniec Mały	Wielbark	1	Klein Radzienen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinhügelwalde. Dawniej też: Radziny Małe. Zob. też wyżej Zieleniec.
Mącice	Chorzele (woj. mazowieckie)	1	Montwitz	polskie	--	Dawniej też Mątwice (w Tece Toruńskiej pisane Montwice). Taka jest zapewne forma pierwotna, z czasem przekształcona do postaci Mącice. Gwarowo: Monćice.
Opaleniec	Chorzele (woj. mazowieckie)	1	Opalenietz	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Flammberg.
Ścięciel	Chorzele (woj. mazowieckie)	1	Czenczel	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Rodefeld. Dawniej też: Czenczel (obocznie jako forma pol. w Tece Toruńskiej).

Powiat jańsborski (piski)

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Pisz	Pisz	4	Johannisburg	niemieckie	Jańsbork	U przedwojennych: Jańsbork (rzadziej Hansbork). Spotykane czasami w starej literaturze formy Janów, Janowo są sztuczne. Pierwotnie nazwa niemiecka Johannisburg (zaśw. od 1360) istniała z oboczną, pruską nazwą Pyss (1457), Piss (1523), związanej z nazwą rzeki Pisy. Miejscowi Mazurzy przejęli nazwę niemiecką jako Jańsbork i w zasadzie nie używali żadnej innej (chociaż istniały pewne wahania fonetyczne - por. poniższe formy gwarowe). Polska forma Pisz, utworzona co prawda już przed wojną (wspomina się o niej w SGKP, tom III, s. 441; również Kętrzyński w dziele O ludności polskiej... mówi o Piszu i powiecie piskim, mimo że w wydanych trzy lata wcześniej Nazwach miejscowych... pisze tylko i wyłącznie o Jańsborku), nigdy przed 1945 rokiem nie wyszła poza ramy pewnego naukowego postulatu, "uczonej poprawki". Nie była ona szeroko używana, zaś jeśli nawet jej użyto, to było to użycie sztucznie i sekundarne w stosunku do Jańsborka. Nie ulega więc wątpliwości, że tradycyjną, ludową i naturalną polską tego miasta jest odniemiecki Jańsbork, zaś "Pisz" (wbrew niektórym życzeniowym interpretacjom materiału źródłowego) - jedynie uczonym tworem naukowców, który po wojnie (z przyczyn dość oczywistych) został "przyklepany" jako oficjalna nazwa miasta. Dlatego też postuluję powrót do ludowego, mazurskiego Jańsborka. W tym przypadku robię to z niemałym bólem serca, gdyż nazwa Pisz jest również wartościowa - jest to wszak adaptacja starej, pruskiej nazwy tego miasta - nie można więc stawiać tej nazwy w jednym rzędzie z tworami całkowicie sztucznymi jak "Kętrzyn" czy "Mrągowo". Nie mogę więc nazwy "Pisz" jednoznacznie potępić i uznać za "złą", jednak uważam, że w przypadku polskiego nazewnictwa w Prusiech głównym wyznacznikiem powinna być ludowa mazurska i warmińska tradycja (takie jest zresztą założenie tego projektu), a ta wskazuje w sposób dość jednoznaczny na Jańsbork. Formy gwarowe: ʼAnzbork, ʼAnʒbork.
Biała Piska	Biała Piska	1*	Bialla	polskie (tłum. z prus.)	(Biała)	Nazwa w latach 1938-45: Gehlenburg. 1334 Gailen, 1424 Gayle. Pierwotna nazwa pruska (z prus. gailis = biały), przetłumaczona przez Mazurów dosłownie (polska wersja nazwy notowana od połowy XVI w.). Język niemiecki przejął formę polską, zaś w czasach hitlerowskich wprowadzono formę nawiązującą do pierwotnej nazwy pruskiej, jednak z ahistoryczną dostawką członu -burg (bezsensowną z punktu widzenia historii - w Białej nigdy nie było krzyżackiego "Burgu" czyli grodu. Jest to staropruska wieś, która urosła do rangi miasta). Po wojnie powrót do formy polskiej, z dookreśleniem Piska, w celu odróżnienia od licznych w Polsce miast o nazwie "Biała" (którym również dorobiono dookreślenia). Oprócz tego w XVI w. istniała oboczna nazwa pruska: Geselen, Gesslen (1539), o ile to nie zniekształcenie nazwy Gailis.
Orzysz	Orzysz	1	Arys	pruskie	--	1443 Arisz, 1507 Aris. Nazwa pruskiego pochodzenia, zapewne ponowiona od n. jeziora. Dawniej też: Orzesz, Orzesze (w XVI w. - 1550 Orsesche). Gwarowo: ʼOʳžys.
Ruciane	Ruciane-Nida (cz. miasta)	1	Rudczanny	polskie?	--	1 stycznia 1966 r. wsie Ruciane i Nida (a także kilka sąsiednich miejscowości) połączono w nowy twór - miasto o nazwie Ruciane-Nida. Dla wygody i przejrzystości, nazwy obu historycznych wsi są omawiane oddzielnie. Mimo złączenia, granica między Rucianem i Nidą jest wciąż zauważalna - są one przedzielone lasem. Nazwa w latach 1938-45: Niedersee. Dawniej też: Rudczany, Ruciany, Rudziany. Nazwa prawdopodobnie o polskim pochodzeniu (od słowa ruda, rudka), chociaż autorzy NMP nie wykluczają pierwotnej nazwy jaćwieskiej (istnieją nazwy bałt. z członem Rud-). Postać fonetyczna nazwy ulegała wahaniom. Prawdopodobnie pierwotna jest forma Rudczany (taka też przeważa w przedwojennej literaturze), która ulegała przekształceniom fonetycznym. Chwiejny też był rodzaj gramatyczny - Teka Toruńska poświadcza Ruciany - do Rucianego, co sugeruje odmianę rzeczownikową rodzaju męskiego (spotykana w starej literaturze odmiana "do Rucian", "Rudczan" jest więc nieludowa), ale zapisy gwarowe zebrane przez Nitscha potwierdzają też istnienie w mowie ludu postaci nijakiej Ruciane, która to po wojnie stała się tą oficjalną. Gwarowo: Ruʒ́ony, Rućane, Rućanï.
Nida	Ruciane-Nida (cz. miasta)	1	Nieden	pruskie	--	Od 1966 r. część połączonego miasta Ruciane-Nida. Nazwa pruska, hydronimiczna (por. Jezioro Nidzkie - niem. Nieder-See, 1367 Neden).
Dybówek	Ruciane-Nida (cz. miasta)	4	Diebowko	polskie	Dybówko	Nie widzę uzasadnienia dla formy rodzaju męskiego. Musiała upowszechnić się po wojnie, zapewne już w czasach, kiedy wieś przestała być osobną miejscowością i została wcielona do Rucianego-Nidy. Przed wojną wyłącznie nijakie Dybówko i chyba taką formę należałoby przywrócić.
Guzianka	Ruciane-Nida (cz. miasta)	1	Guszianka	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Guschienen. Osiedle (dawniej wieś) leży nad jeziorami Guzianka Wielkie i Mała (lub Guzin, Guzinek). Trudno powiedzieć, czy pierwotna jest nazwa wsi czy jeziora (dla jeziora zapisy w ESHP zaczynają się dopiero od XX w.). Nazwę wsi można by wywodzić z polskiego (od n. os. Guz), ale jeżeli pierwotna jest nazwa jeziora, to może mieć ona pochodzenie staropruskie.
Bełcząc	Biała Piska	1~4	Belzonzen	polskie	(Bełczące)	Nazwa w latach 1938-45: Großdorf. Jest to przywrócenie obocznej n. niemieckiej, zaświadczonej w XV w. Przed wojną: Bełczące (odm. do Bełczących). Zmiana rodzaju mogła zajść naturalnie, forma zgodna z obecną poświadczona w gwarze (jako oboczne). Niemniej, źródła przedwojenne są praktycznie zgodne co do formy liczby mnogiej. Gwarowo: Beu̯čȯnce / Beu̯čȯnc.
Bemowo Piskie	Biała Piska	6	Schlagakrug	nazwiskowe	Szlaga	Oryginalna nazwa zdaje się pochodzić od polskiego nazwiska Szlaga. Wprowadzona po wojnie nazwa Bemowo Piskie jest całkowicie sztuczna.
Cibory	Biała Piska	1	Czyborren	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Steinen. Niem. (do 1938) również Zyborren. Gwarowo: Cïborï.
Cwalinki	Biała Piska	1	Klein Zwallinen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinschwallen.
Cwaliny	Biała Piska	1	Zwallinen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schwallen. Gwarowo: Cfal'inÿ.
Danowo	Biała Piska	1	Dannowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Siegenau. Dawniej obocznie: Danowszczyki (?) - 1471 Danuffczicken.
Dąbrówka Drygalska	Biała Piska	1*	Dombrowken	polskie	(Dąbrówka)	Nazwa w latach 1938-45: Altweiden.
Długi Kąt	Biała Piska	1	Dlugikont	polskie	--	Nazwa w latach 1903-45: Klarheim.
Dmusy	Biała Piska	1	Dmussen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dimussen.
Drygały	Biała Piska	1	Drygallen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Drigelsdorf. Jest to przywrócenie formy niem. funkcjonującej w XV w., wypartej przez adaptację pol. Drygały. Odbiorcą nadania był Marcin Drygała - wg autorów NMP nazwisko jest pochodzenia polskiego.
Nowe Drygały	Biała Piska	1	Neu Drygallen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neu Drigelsdorf.
Giętkie	Biała Piska	1	Gentken	polskie	--	Gwarowo: G'entk'i (gen. -kuf).
Grodzisko	Biała Piska	1	Grodzisko	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Burgdorf. Dawniej też: Okurowskie, Okurowo, Grodzisk (dwa pierwsze w XV w. - 1471 Okuroffzke, od nazwiska odbiorcy nadania - Okurowskiego). Gwarowo: Groʒ́isk.
Gruzy	Biała Piska	1	Gruhsen	pruskie	--	1476 Grusen. Nazwa uchodząca za pruską, wcześnie spolonizowaną.
Guzki	Biała Piska	1	Gusken	polskie	--	Dawniej też: Zdrojewskie, Zdrojewo (w XV w. - 1471 Sdroieffsken). Nazwa obecna od nazwiska odbiorcy nadania - Jerzego Guzka.
Idźki	Biała Piska	1	Itzken	polskie	--	Obecnie integralna część wsi Kózki (p. niżej). Nie wiem, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Iłki	Biała Piska	5	Annafelde	niemieckie	Annopol	Brak tradycji. W powojennym potocznym użyciu forma Annopol. Forma ta, jako przetłumaczenie n. niemieckiej, wydaje się wartościowsza od wprowadzonej przez KUNM nazwy "Iłki", która jest tworem od początku do końca sztucznym.
Jakuby	Biała Piska	1	Jakubben	polskie	--	W XV w. Czarne Jakuby (1471 Zczarne Jacuben, Schwartz Jacubs). Odbiorcą nadania był Jakub Czarny. Gwarowo: Jakubï.
Kaliszki	Biała Piska	1	Kallischken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-4: Flockau. W XV-XVI w. wieś nosiła oboczną nazwę niem. Hintzen (1471 Hennitz, Henitza; 1555 Hintzen), pochodzącą od nazwiska Hintze, które nosili odbiorcy nadania. Być może nazwę tę spolszczano jako Henica (na co wskazywałyby zapisy z 1471). Kętrzyński notuje też formę Hacynten (pol. Hiacynty?). Nazwa ta szybko zanikła.
Klarewo	Biała Piska	2	Klarashof	niemieckie	--
Kolonia Kawałek	Biała Piska	4	Eichental	niemieckie	Kawałek	Do 2005 oficjalnie Kawałek. Do nazwy dodano człon Kolonia (oznaczający typ osady). Nie rozumiem motywu tej zmiany - człon ten jest zupełnie zbyteczny (nie ma w pobliżu innej miejscowości o nazwie Kawałek), a ponadto rozwiązanie to przeczy tradycji. Uważam, że należy znieść ten człon i powrócić do tradycyjnej nazwy Kawałek. Dawniej też: Kawał, Dębowa Górka, Etlental. Wszystkie te trzy formy pochodzą z Teki Toruńskiej, inne przedwojenne materiały poświadczają formę Kawałek. Sąsiednia kolonia Zatorze jest raczej nowym zabudowaniem, brak dla niego odpowiednika przedwojennego.
Komorowo	Biała Piska	1	Kommorowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ebhardshof. W XVI w. Komorowskie (1516 Kummeroffsken).
Konopki	Biała Piska	1	Konopken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mühlengrund. Sąsiednia Kolonia Konopki, wydzielona z tej wsi powstała już po wojnie.
Kowalewo	Biała Piska	1	Kowalewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Richtwalde. Oboczne n. niem. (przed 1938): Dworracken, Dworken. Dawniej też: Kowalewskie (XV w. - 1428 Kowaleffsken), Dworki, Dworaki.
Kożuchowski Młyn	Biała Piska	1~4	Mühle Kosuchen	polskie	(Kożuchy-Młyn)	Nazwa w latach 1938-45: Mühle Kölmerfelde. Tradycja wskazuje raczej na formę Kożuchy-Młyn (tak w Tece Toruńskiej i u Leydinga)
Kożuchy	Biała Piska	1	(Groß) Kosuchen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kölmerfelde. Dawniej też: Kożuchy Wielkie, Niepierkowo (XV w. - 1435-45 Nepirkoff). Człon "Wielki" można było pozostawić dla konsekwencji z Kożuchami Małymi, niemniej już przed wojną bardzo często go pomijano (w nazwie niemieckiej również). Gwarowo: Kozux'i.
Kożuchy Małe	Biała Piska	1	Klein Kosuchen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kölmerfelde-Vorwerk. Dawniej też: Kożuszki (Teka Toruńska).
Kózki	Biała Piska	1	Kosken	polskie	--	Gwarowo: Kosk'i.
Kruszewo	Biała Piska	1	Krussewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Erztal. Gwarowo: Krusevo.
Kukły	Biała Piska	1	Kuckeln	polskie	--
Kumielsk	Biała Piska	1	Kumilsko	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Morgen. Dawniej też: Kumielsko, Kumilsk(o). 1471 Kumelischken, Kumilszken. Nazwa pruskiego pochodzenia, przejęta w pol. z sufiksem -sk(o). Gwarowo: Kuńelsko, Kum'elsko.
Lipińskie	Biała Piska	1	Lipinsken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eschenried. Dawniej też: Lipieńskie (forma pierwotna), Lipinek. Gwarowo: Lipˣinsk'e.
Lisy	Biała Piska	1	Lissen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dünen. Gwarowo: L'isi.
Łodygowo	Biała Piska	1	Lodigowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ludwigshagen. Dawniej (XV w.): Łodwigowo, Łodwigowszczyki (1471 Lodwigowen, Lodewigoffczyken). Podstawą nazwy jest imię Ludwik (w stpol. Łodwig). Wtórnie nazwa została skojarzona z ap. łodyga. Gwarowo: U̯odïgovo.
Mikuty	Biała Piska	1	Mykutten	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mikutten. Gwarowo: M'ikutï / Ńikutï.
Monety	Biała Piska	1	Monethen	pruskie	--	Gwarowo: Mȯnetï. Nazwa uchodzi za staropruską.
Myszki	Biała Piska	1	Mysken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Misken. Gwarowo: Mïsk'e, do Misk.
Myśliki	Biała Piska	1	Fröhlichen	niemieckie	--	Dawniej też: Frelichy. 1471 Miszlicken. Pierwotna jest więc nazwa pol. Myśliki (od nazw. odbiorcy nadania, Jakuba Myślika), później zastąpiona niem. Fröhlichen, spolszczoną jako Frelichy. W literaturze przedwojennej obie formy funkcjonują obocznie, chociaż prawdopodobnie to forma Frelichy była używana przez lud (nazwę Myśliki zapewne odtworzono ze starych dokumentów). Niemniej, obie postaci są stare i warto o nich pamiętać. Gwarowo: Frelixï.
Nitki	Biała Piska	1	Nittken	polskie	--	1481 Mitken. Pierwotnie więc: Mitki. Nazwa została dotknięta gwarową zmianą m' > ń i skojarzona z ap. nitka.
Oblewo	Biała Piska	1	Oblewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kolbitzbruch.
Orłowo	Biała Piska	1	Orlowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Siegmunden. Pierwotnie: Orłowskie (1448 Orloffsken).
Pawłocin	Biała Piska	4	Pawlozinnen	polskie	Pawłoczyn	Nazwa w latach 1938-45: Paulshagen. U przedwojennych: Pawłoczyn, Pawłoczyny. Taka postać widnieje w praktycznie we wszystkich przedwojennych opracowaniach (u Kętrzyńskiego i Chojnackiego plur., w Tece Toruńskiej sing.), również Leyding ma Pawłoczyny (co jednak w erracie poprawia na Pawłociny al. Pawłocin). Według Kętrzyńskiego, pierwotny właściciel wsi nazywał się Mikołaj Pawłoczyński, a jej pierwotna nazwa to Pawłoczyńskie (1435 Pawlozcinsken). Autorzy NMP wywodzą od n. os. Pawłoka. Wydaje się więc, że przyjęta przez KUNM forma Pawłocin jest błędna, a poprawna forma to Pawłoczyn(y). W Tece Toruńskiej oboczna n. niem. Plachken. Zapewne polskiego pochodzenia - jak ją rozszyfrować? Gwarowo: Pavu̯ocïn.
Pogorzel Mała	Biała Piska	1	Klein Pogorzellen	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Brandau. Zob. też niżej.
Pogorzel Wielka	Biała Piska	1	Groß Pogorzellen	polskie	--	Nazwa w latach 1907-45: Brennen. Dawniej też: Pogorzele, Pogorzelskie (1484 Pogorzelszken).
Radysy	Biała Piska	2	Radishöh	niemieckie?	--	Potrzebne informacje etym. Radis to prawdopodobnie nazwisko, być może pruskiego pochodzenia. Brak tradycji.
Rakowo Małe	Biała Piska	1*~4	Köllmisch Rakowen	polskie	(Rakowo Chełmińskie)	Nazwa w latach 1938-45: Köllmisch Rakau. Dookreślenie Małe jest w tym wypadku niehistoryczne. Prawdopodobnie zostało wybrane przez KUNM dla odróżnienia od Rakowa Piskiego (dawniej Rakowo Szlacheckie, obecnie w gm. Pisz), a zarazem dla uniknięcia niezbyt zrozumiałego dziś określenia Chełmińskie (odnoszącego się do lokacji wsi), związanego z ustrojem feudalnym. Być może warto przywrócić dawne dookreślenie, dla uszanowania historii.
Rogale Wielkie	Biała Piska	1	Groß Rogallen	polskie	--	Wieś Rogale Małe (położona w obecnej gm. Prostki) dziś nie istnieje. Dawniej też: Rogale (podczas gdy Rogale Małe to Rogalki), tak w Tece Toruńskiej.
Rolki	Biała Piska	1	Rollken	polskie	--	1480 Rolkoff (pol. Rolkowo?). U podstawy nazwy leży n. os. Rolko (zdrobnienie od Rolanda).
Ruda	Biała Piska	1	Ruhden	polskie	--	Dawniej też: Kisiny (niem. Kischein, XV-XVI w.), nazwa pruska. Do XVI w. także n. niem. Eisenwerk, Eisenpleser. Podobnie jak obecna (notowana od XVI w.) pol. nazwa Ruda, odnoszą się one do istnienia tutaj kuźnicy.
Skarżyn	Biała Piska	1~4?	Skarzinnen	polskie	(Skarzyn)	Nazwa w latach 1938-45: Richtenberg. Do 2005 roku oficjalnie: Skarzyn. Obecna forma być może powstała na podstawie gwarowej wymowy głoski rz. Niemniej, pisownia ta jest niezgodna z tradycją. Możliwe też, że jest to adideacja do słowa skarga, skarżyć. Potrzebne informacje etym.
Sokoły	Biała Piska	1	Sokollen (am Berg)	polskie	--	Nazwa w latach 1935-45: Falkendorf. U Leydinga dookreślenie: Sokoły Górskie (od niem. dookreślenia am Berg, czasami stosowanego), w odróżnieniu od Sokół Jeziornych (p. niżej). Pierwotnie: Sokołowskie (XV w. - Sokoloffzken).
Sokoły Jeziorne	Biała Piska	1*	Sokollen (am See)	polskie	(Sokoły)	Nazwa w latach 1938-45: Rosensee. 1481 Roseintze - może pol. Różańce? Potrzebne informacje etym. W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej nazwy. Dookreślenie Jeziorne oparte na niem. am See, dla odróżnienia od powyższych Sokół (zwanych też Sokołami Górskimi), położonych w obrębie tej samej gminy. Prawdopodobnie jest ono czysto urzędowe, nie istniało w mowie ludu.
Sulimy	Biała Piska	1	Sulimmen	polskie	--
Szkody	Biała Piska	1	Skodden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schoden.
Szkody-Kolonia	Biała Piska	3	Friedensruh	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Olszyna. Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa obecna, pochodna od pobliskich Szkód (p. wyżej). Osada raczej młoda, brak tradycji.
Szymki	Biała Piska	1	Symken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Simken. 1495 Kludene, zapewne nazwa pruska.
Świdry	Biała Piska	1	Schwiddern	polskie	--	Sąsiednia miejscowość Świdry Kościelne jest nowa, nie posiada przedwojennego odpowiednika.
Włosty	Biała Piska	1	Wlosten	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Flosten.
Wojny	Biała Piska	1	Woynen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Woinen.
Zabielne	Biała Piska	1	Sabielnen	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Freundlingen. Dawniej też: Kupisze (XV w. - Cupischen, Kopischen).
Zalesie	Biała Piska	1	Salleschen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Offenau.
Zaskwierki	Biała Piska	1	Jurgasdorf	niemieckie (imienne)	--	Nazwy niem. i pol. niepowiązane, współistniały już przed wojną. Potrzebne dokładniejsze informacje.
Aleksandrowo	Orzysz	1	Alexandrowen	polskie	--
Bogaczewo	Orzysz	1	Bogatzewo	polskie	--	Obecnie część (prawobrzeżna) wsi Rostki Skomackie. Trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Buwełno	Orzysz	1	Buwelno	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Ublick-Vorwerk. Nazwa ponowiona od staropruskiej nazwy jeziora Buwełno (1559 Buffeln, Bowellen).
Chmielewo	Orzysz	1	Chmielewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Talau. Gwarowo: Xńelevo.
Cierzpięty	Orzysz	1	Czierspienten	polskie	--	Nazwa w latach 1905-45: Seehöhe. W XV w. obocznie: Kucze (ok. 1492 Kutschen). Gwarowo: Ćeřpʲentï.
Czarne	Orzysz	1	Czarnen	polskie (tłum. z niem.?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Herzogsdorf. 1490 Schwarzenstein. Autorzy NMP uważają tę formę za pierwotną. Nazwa pol. byłaby wówczas tłumaczeniem pierwotnej n. niemieckiej.
Dąbrowa	Orzysz	1	Dombrowa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Vorwerk Tuchlinnen. Osada przyłączona do Tuchlina, nie wiem czy jej nazwa wciąż obowiązuje.
Dąbrówka	Orzysz	1	Dombrowken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Eichendorf. Należące do wsi przysiółki Golec, Górki i Kępa bez oficjalnych przedwojennych nazw.
Dąbrówka Mała	Orzysz	1	Klein Dombrowken	polskie	--	Nazwa w latach 1898-1945: Grüntal. Miejscowość potocznie zwana pod nazwą Stefanowo. Unikać tej wtórnej, nieuzasadnionej historycznie nazwy.
Drozdowo	Orzysz	1	Drosdowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Drosselwalde. Jest to nawiązanie do funkcjonującej w XVI w. n. niem. Drossel (1555).
Dziubiele	Orzysz	1	Dzubiellen	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Zollerndorf.
Dziubiele Małe	Orzysz	1	Klein Dziubiellen	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Klein Zollerndorf.
Gaudynki	Orzysz	2 (1?)	Pappelheim	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Gaudingken. Stąd obecna nazwa polska. Prawdopodobnie jest to nazwa pruskiego pochodzenia (prus. Gaud-ing-), jednak rozważa się też pochodzenie od imienia Gaudenty* (dawniej zdrabnianego jako Gaudenek, Gaudynek). W tym drugim przypadku należałoby uznać tę nazwę za genetycznie polską. Nazwy używane potocznie: Paple, Gaudynek. Pierwsza forma jest adaptacją n. niem. Pappelheim, zapewne już powojenną.
Gorzekały	Orzysz	1	Gorzekallen	polskie (nazwiskowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gortzen. Gwarowo: Gořek'au̯ï.
Góra	Orzysz	1	Gurra	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Gebürge. Dawniej też: Góry (tak chyba bardziej "po ludowemu"). Gwarowo: Goᵘri / Guri / Gura.
Grądy	Orzysz	1	Gronden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grunden (forma taka była znana już wcześniej). Osada Grądy Podmiejskie przed wojną należała do Orzysza, bez wydzielonej nazwy.
Grzegorze	Orzysz	1	Gregersdorf	niemieckie	--	Pierwotnie: Kunstottinbrast (1437). Nazwa pruska z członem -brast(an) "bród". Gwarowo: Gřegoře.
Kamieńskie	Orzysz	1	Kaminsken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Erlichshausen. Dawniej też: Kamieńsk, Kamińskie (ta druga forma chyba pierwotna).
Klusy	Orzysz	1	Klaussen	pruskie?	--	1454 Clausgall, Clausigall. Być może nazwa pruskiego pochodzenia (z członem -gals "kres, kraniec"), wtórnie z opuszczeniem drugiego członu. Niemniej, autorzy NMP wywodzą od nazwy klasztoru Clausula Mariana, zbudowanego w 1354. Gwarowo: Klusï.
Koziaki	Orzysz	3	Rothof	niemieckie	--	Jeden z przysiółków Dąbrówki. Bez znanej tradycyjnej nazwy.
Koźle-Leśniczówka	Orzysz	4	Kosseln	polskie	Kozieł	Używane również: Leśniczówka Grądówka. Przed wojną: Kozieł, Koziół (dop. Kozła). Obecnie leśniczówka funkcjonuje pod ahistorycznymi nazwami Koźle-Leśniczówka i Grądówka. Nie wiem, jakie jest ustalenie KUNM w tej kwestii (nazwy leśniczówek często wymykają się urzędowym ustaleniom), niemniej uważam, że należy przywrócić nazwę historyczną.
Mikosze	Orzysz	1	Mykossen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Arenswalde. W XVI-XVII w. obocznie Pęckie lub Pęskie (1516 Panszken), od odbiorcy nadania Stanisława Pęckiego vel Pęskiego (von der Pansee). Gwarowo: M'ikose.
Nowa Wieś	Orzysz	1	Neuendorf	niemieckie	--	Dawniej też: Chmielewko (Chojnacki, Leyding [dopisane w erracie]). Pochodne od n. sąsiedniej wsi Chmielewo (p. wyżej).
Nowe Guty	Orzysz	1*	Gutten	pruskie	(Guty)	Nazwa w latach 1935-45: Seegutten. Nazwa być może przeniesiona z jakiejś innej wsi o nazwie Guty. Jest to często powtarzający się pruski toponim. Po wojnie przyjęto tę nazwę z ahistorycznym członem Nowe, mającym odróżnić tę wieś od innych miejscowości o nazwie Guty (por. też wieś Stare Guty w gm. Pisz). Podobnie zrobiono wcześniej z formą niemiecką, do której dodano w 1935 człon See- (nawiązującym do nadjeziornego położenia wsi). W mowie ludu były to po prostu Guty. Gwarowo: Gutï.
Odoje	Orzysz	1	Odoyen	pruskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Nickelsberg.
Ogródek	Orzysz	1	Ogrodtken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kalgendorf.
Stary Ogródek	Orzysz	1	Alt Ogrodtken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Altkalgendorf. Obecnie integralna część wsi Ogródek. Jeżeli jej nazwa wciąż funkcjonuje, to czysto nieoficjalnie.
Okartowo	Orzysz	1	Eckersberg	polskie	--	Dawniej też: Ekartowo. Forma spolszczona znana od połowy XV w.
Osiki	Orzysz	6?	Schönwiese	niemieckie	Szenwiza	U Leydinga: Osikowo lub Szenwiza. Ta druga forma to bez wątpienia naturalna i regularna polonizacja n. niemieckiej. Mimo, że brak w innych źródłach to uważam, że warto tę formę przywrócić.
Pianki	Orzysz	1	Pianken	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Altwolfsdorf. Początkowo: Wolfsdorf (1452). Ostatecznie wyparta przez n. pol. Pianki (może pruskiego pochodzenia? Potrzebne informacje etym.). W okresie hitlerowskim wprowadzono nazwę nawiązującą do pierwotnej.
Rostki Skomackie	Orzysz	1*	Rostken	polskie	(Rostki)	W XVI w. obocznie: Krigstin (1519), co nawiązuje do nazwy pobliskiego jeziora Kraksztyn, nazwa jez. pruskiego pochodzenia.
Rzęśniki	Orzysz	4	Rzesniken	polskie	Rzeźniki	Nazwa w latach 1938-45: Försterei Nickelsberg. Oboczna n. niem. (przed 1938): Försterei Odoyen. W przedwojennej tradycji i ustaleniach KUNM: Rzeźniki. Forma obecna jest wynikiem jakiegoś powojennego przeinaczenia (może nie chciano, by nazwa leśniczówki kojarzyła się z "rzeźnią"?) i należy ją naprostować. Zmiana nazwy powinan obejmować również nazwane od tej osady jezioro.
Strzelniki	Orzysz	1	Strzelnicken	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Schützenau. Dawniej też: Strzelnik (Teka Toruńska).
Suchy Róg	Orzysz	1	Suchirog	polskie	--	Nazwa wprowadzona w XIX w. (potrzebna data) i obowiązująca do 1945: Trockenhorn. Jest to dosłowne tłumaczenie n. polskiej. Dawniej też: Danielczyki (niem. Abbau Danielczig), od nazwiska właściciela.
Sumki	Orzysz	1	Sumken	polskie	--
Szwejkówko	Orzysz	1~4	Mittel Schweykowen	polskie	(Szwejkowo Średnie?)	Nazwa w latach 1938-45: Schweiken (na mapach też jako Gut Scharnhorst). Poprawniejsza historycznie wydawałaby się nazwa Szwejkowo Średnie (tak w Tece Toruńskiej i niem.), podczas gdy nazwa Szwejkówko raczej przysługiwała leśniczówce Klein Schweykowen (1938-45 Reihersbruch, po wojnie nie wiedzieć czemu Czaplina). Leśniczówka ta dziś nie istnieje - podobnie jak większa wieś Szwejkowo (niem. Groß Schweykowen, 1938-45: Scharnorst) zostały zburzone wraz z rozbudową poligonu wojskowego Orzysz. Nazwy tych trzech miejscowości były ze sobą powiązane i niewykluczone, że mieszały się ze sobą. Dziś to i tak bez znaczenia, skoro została tylko jedna.
Tuchlin	Orzysz	1	Tuchlinnen	pruskie	--	Nazwa ponowiona od n. jez. Tuchlin (1494 Aytocklin). Nazwa ma najprawdopodobniej pruskie pochodzenie, aczkolwiek przydałyby się informacje etymologiczne.
Tyrkło	Orzysz	1~4?	Rudolfswalde	niemieckie	Terkło (?)	Czy Terkla, Abbau (pol. Terkło) z Teki Toruńskiej odnosi się do tej osady? Jeśli tak, to oznaczałoby, że obecna nazwa Tyrkło (ponowiona od staropruskiej n. jeziora o tej samej nazwie) funkcjonowała już przed wojną (chociaż bardziej ludowa wydaje się być forma Terkło). Brak w innych polskich źródłach przedwojennych. W pobliżu osady leśnej znajdowało się starożytne grodzisko Prusów.
Ublik	Orzysz	1	Ublick	pruskie	--	Nazwa pruska, ponowiona od n. jezior Ublik Wielki i Mały (1539 Uplicken, 1595 Ubeling). W XV w. oboczna n. Zadewitz (1557). Zapewne słowiańska, ale nie objaśniona (może pol. *Dziadowice?).
Wężewo	Orzysz	1	Wensewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wensen.
Wierzbiny	Orzysz	1	Wiersbinnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Stollendorf.
Zastrużne	Orzysz	1	Sastrosnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schlangenfließ. W wielu przedwojennych opracowaniach pisane jako Zastróżne. Jeśli jednak nazwa pochodzi od ap. struga, to pisownia obecna jest poprawna.
Zdęgówko	Orzysz	1	Klein Sdengowen	polskie	--	W czasach hitlerowskich miejscowość przyłączona do Tuchlina (prawdopodobnie w celu usunięcia z mapy jej słowiańsko brzmiącej nazwy). Stan ten trwa do dziś, dlatego trudno mi stwierdzić, na ile nazwa Zdęgówko dzisiaj funkcjonuje. Miejscowość Zdęgowo (niem. Groß Sdengowen), również przyłączona do Tuchlina w czasach hitlerowskich, od której nazwę wzięła i ta osada, dzisiaj nie istnieje.
Anuszewo	Pisz	1	Annussewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Brennerheim. Oboczna n. niem. (przed 1938): Borreck. Dawniej też: Borek, Anuszowy Borek.
Babrosty	Pisz	1	Babrosten	pruskie	--	Oboczna n. niem. Geisuken. Dawniej też: Jaszczurki, Gejsuki (Leyding). Wieś o dwóch różnych nazwach pochodzenia staropruskiego - Babrosty (prus. Bab-raist-) i Geisuken* (prawdopodobnie odosobowego pochodzenia). Forma Jaszczurki, zaświadczona w XVI w. (1538 Jeschzurcken) jest prawdopodobnie zniekształceniem (z adideacją) formy Gejsuki. Nazwa prus. Geisuk- powtarza się w paru miejscach (Teka Toruńska zaświadcza Jeysuki* jako pol. nazwę jakiegoś Vorwerk Schweiken, zapewne jakiś zaginiony folwark niedaleko Szwejkowa w gm. Orzysz).
Bogumiły	Pisz	1	Bogumillen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Brödau Gwarowo: Bogum'iu̯i.
Borki	Pisz	1	(Adlig) Borken	polskie	--
Ciesina	Pisz	1	Erdmannen	niemieckie	--	Dawniej też: Erdmany. Nazwa ponowiona od leśniczówki o pol. nazwie Ciesina (niem. Czesinna), która w 1908 roku otrzymała urzędową nazwę Försterei Erdmannen. Nazwy wsi i leśniczówki mieszały się (niestety, również bywają mylone przez literaturę - NMP twierdzi, że wieś otrzymała nazwę Erdmannen w 1908 roku, podczas gdy zmiana nazwy w rzeczywistości dotyczyła leśniczówki, wieś zaś nosiła tę nazwę dużo wcześniej - Kętrzyński rozróżnia Ciesinę i Erdmany). Obecnie leśniczówka (nazwana przez KUNM Ciesinką) już nie istnieje. Zapewne najbardziej "po ludowemu" byłoby nazywać wieś Erdmanami, a leśniczówkę Ciesiną (takie rozróżnienie sugeruje większość przedwojennych opracowań), ale jako że nazwy bywały już przed wojną mieszane (vide Chojnacki), a leśniczówka dziś nie istnieje (eliminując ryzyko pomyłki), niech już zostanie jak jest.
Czarny Róg	Pisz	3	Faulbruchswerder	niemieckie	--	Ustalenia KUNM notują też n. terenową Czarny Róg (niem. Faulbruchseck) - uroczyska na półwyspie na jeziorze Roś. Jeżeli n. terenowa ludowa, to można by uznać obecną nazwę leśniczówki za ponowioną. Prawdopodobnie jednak mamy tu do czynienia z nazwą nadaną urzędowo.
Dziadki	Pisz	1	Dziadtken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Jagdwiesen.
Hejdyk	Pisz	1	Heydik	niemieckie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Heidig.
Imionek	Pisz	1	Faulbruch	niemieckie	--	Oboczne n. niem. Immioneck, Mnien. Nazwa Imionek, rdzennie polska, współistniała z formą niem. od dawna. Nie dysponuję dokumentacją, mogącą rozstrzygnąć, która z nazw jest pierwotna (miejscowość pominięta w NMP).
Jabłoń	Pisz	1	Jablon	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wasserborn.
Jagodne	Pisz	1	Jegodnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Balkfelde. Gwarowo: Jegodne.
Jaśkowo	Pisz	1	Jaschkowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Reiherswalde.
Jeglin	Pisz	1	Jeglinnen	polskie (zapoż. z bałt.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Wagenau. Dawniej też: Jegliny, gw. Jeglina. Nazwa pochodzi od gwarowego słowa jegla, jeglija "świerk", które jest zapożyczeniem z języków bałtyckich (por. lit. eglė).
Jeże	Pisz	1	Gehsen	polskie	--	1445 Jeschen. Nazwa polska, od założyciela wsi, Stanka Jeżko. W Tece Toruńskiej: Jezy, Wieze. Formy gwarowe - ta druga jest zapewne naznaczona hiperpoprawnością.
Kałęczyn	Pisz	1	Kallenzinnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dreifelde. Dawniej też: Kałęczyny, Kawęczyn. Gwarowo: Kau̯encïn.
Karpa	Pisz	1	Karpa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Karpen. Wg autorów NMP nazwa polska, pochodząca od stpol. karpa "pień drzewa sosnowego z korzeniami". Gwarowo: K'arpa.
Karwik	Pisz	1	Karwik	polskie	--	Według NMP nazwa od pol. karw "stary wół". Zapisy dla tej nazwy zaczynają się na początku XIX w., więc nie doszukiwałbym się tu pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Karźik, Kurźik.
Kocioł Duży	Pisz	1*	Groß Kessel	niemieckie	(Kocioł)	Według ustaleń KUNM: Kocioł. W 2000 roku dodano do nazwy człon Duży, według ludowego użycia. Moim zdaniem jest to ruch zbyteczny, gdyż nie ma miejscowości Kocioł Mały (jest za to Kociołek Szlachecki, p. niżej). Ponadto, w skonwencjonalizowanej toponimii używa się określenia "Wielki", a nie "Duży". Pierwotnie: Kesselsdorf (1445), z czasem opuszczenie członu -dorf. Gwarowo: Duzï Koč́ou̯.
Kociołek Szlachecki	Pisz	1*	Adlig Kessel	niemieckie	(Kociołek)	Oboczna n. niem. Klein Kessel (pierwotnie chyba dwie różne wsie - Klein Kessel i Adlig Kessel, które uległy scaleniu). Dawniej też: Kociołek, Kocioł Szlachecki. Według ustaleń KUNM: Kociołek. Już w latach 50. XX w. dodano do nazwy człon Szlachecki, naśladujący niem. Adlig. Człon ten jest tu o tyle niepotrzebny, gdyż nie ma w pobliżu innej miejscowości o nazwie Kociołek, a obecnie po zmianach w 2000 r. mamy Kocioł Duży i Kociołek Szlachecki, mimo że wystarczyłoby Kocioł i Kociołek - tak jest regularniej i wcale nie bardziej dwuznacznie. Zresztą, taki stan rzeczy byłby chyba zgodny z przedwojennym użyciem ludowym. Gwarowo: Koćou̯ek / Kosel / Kasel (dwie ostatnie formy bezpośrednio z niem.).
Kulik	Pisz	1	Kullik	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Försterei Grünheide.
Kwik	Pisz	1	Quicka	pruskie	--	1434 Quick, Quicke. Nazwa najprawdopodobniej pochodzenia pruskiego. Gwarowo: Kśik.
Lipa Przednia	Pisz	1	Vorder-Lippa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Vorder Oppendorf. Gwarowo: Předna L'ipa.
Lipa Tylna	Pisz	1	Hinter-Lippa	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hinter Oppendorf. Gwarowo: Tilna L'ipa.
Lisie Jamy	Pisz	1	Lissigammi	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Abbau Dorren. Przed urzędową zmianą w 1938 spotykane różne zniemczone warianty pisowni nazwy, np. Lissigammi, Lischijami, Lissijamy itp.
Liski	Pisz	1	Lisken	polskie lub pruskie	--	1471 Lyszken. Istnieje hipoteza o staropruskim pochodzeniu nazwy, od słowa liskas "siedlisko, obóz". Bardziej prawdopodobne jednak chyba pochodzenie polskie.
Łupki	Pisz	1	Lupken	polskie	--
Łysonie	Pisz	1	Lyssuhnen	pruskie	--	W 1938 r. ustalona pisownia niem. Lissuhnen. Dawniej też: Lisonie. 1450 Springe, Lisson. Obie nazwy pochodzenia pruskiego, nazwa druga (tożsama z obecną) pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, Macieja Lyssun, co spolszczono jako Łysoń. Spotykana czasem w przedwojennej literaturze forma Lisonie to chyba błędna rekonstrukcja Kętrzyńskiego. Gwarowo: U̯ïsuńe, Vïsuńe.
Maldanin	Pisz	1	Maldaneyen	pruskie	--	Po 1938 r. stosowano pisownię Maldaneyen. Przed 1938 spotykana również oboczna n. niem. Magdalenken. Dawniej też: Magdalenki, Maldanieje (to ostatnie tylko u Leydinga). Forma Magdalenki (również we wtórnie zniemczonej formie Magdalenken) powstała prawdopodobnie ze zniekształcenia pruskiego oryginału (adideacja do im. Magdalena). 1612 Maldanein. Nazwa pruska, wieś leży w pobliżu jeziora o tej samej nazwie (brak jednak starych poświadczeń dla nazwy jeziora).
Maszty	Pisz	1	Masten	słowiańskie	--	Do 2002 oficjalnie Masty. W przedwojennej literaturze spotykamy najczęściej formę Maszty, którą autorzy NMP uważają za mylnie odmazurzoną. Postać Masty miałaby więc być tą pierwotną, od n. os. Masta i to właśnie tę postać ustalono po wojnie jako oficjalną. Niemniej, forma Maszty musiała pozostać w ludowym użyciu i w 2002 została urzędowo wprowadzona jako oficjalna. Nie widzę powodu, aby tu cokolwiek zmieniać, gdyż obie formy mają poświadczenie przedwojenne. Etymologia nie jest tu najważniejsza. Gwarowo: Mastï.
Niedźwiedzie	Pisz	1	Niedzwedzen	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Reinersdorf. Nazwa nadana na cześć żyjącej tu od pokoleń rodziny Reinerów. Gwarowo: Ńeʒ́veʒ́e.
Pietrzyki	Pisz	1	Pietrzyken	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Wiesenheim.
Pilchy	Pisz	1	Pilchen	polskie	--
Piskorzewo	Pisz	1	Piskorzewen	polskie	--	Nazwa w latach 1904-45: Königsdorf.
Pogobie Średnie	Pisz	1	Mittel Pogobien	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mittelpogauen. Do 1999 oficjalnie: Pogubie Średnie. Dawniej też: Pogóbie, Pogubie. Do dziś można spotkać różne warianty. Po wojnie oficjalnie uchwalono tę nazwę w formie Pogubie, jednak w 1999 urzędowo zmieniono tę formę na Pogobie, używaną przez miejscową ludność. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, ponowiona od nazwy jeziora (1595 Pogabia). Gwarowo: Pogobɣ́e Tïlne.
Pogobie Tylne	Pisz	1	Hinter Pogobien	pruskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Hirschwalde. Do 1999 oficjalnie: Pogubie Tylne. Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej. Dawniej trzy wsi: Pogubie Przednie, Średnie i Tylne. Ta pierwsza dziś nie istnieje. Gwarowo: Pogobɣ́e Š́redne.
Rakowo Piskie	Pisz	1*	Adlig Rakowen	polskie	(Rakowo Szlacheckie)	Nazwa w latach 1938-45: Raken. Dawniej też: Grabowo, Grabowskie (XV w.). Popegeerowska osada Rakowo (bez dookreślenia), wydzielona z Rakowa Piskiego. Dookreślenie dodane po wojnie, dla odróżnienia od licznych innych wsi o nazwie Rakowo. Najpoprawniej historycznie byłoby nazywać całą wieś po prostu Rakowem (tak jak dziś zwie się jego kolonia) lub zmienić to dookreślenie na Rakowo Szlacheckie.
Rostki	Pisz	1	Rostken	polskie	--	W XV w. obocznie: Bartosze (1484 Bartuschen). Gwarowo: Rostk'i (gen. -kuf)
Rybitwy	Pisz	1	Ribittwen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ribitten. Gwarowo: Ribźitf'ï.
Snopki	Pisz	1	Snopken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wartendorf.
Stare Guty	Pisz	1*	Gutten (bei Johannisburg)	pruskie	(Guty)	Człon Stare ahistoryczny, dodany po wojnie dla odróżnienia od innych wsi o tej samej nazwie. Por. też Nowe Guty w gm. Orzysz. Gwarowo: Gutï.
Szczechy Małe	Pisz	1	Klein Zechen	polskie	--
Szczechy Wielkie	Pisz	1	Groß Zechen	polskie	--
Szparki	Pisz	1	Sparken	polskie	--	Oboczna n. niem. Lyszöwen. Dawniej też: Lisewo.
Trzonki	Pisz	1	Trzonki	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mövenau.
Turośl	Pisz	1	Turoscheln	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Mittenheide.
Turowo	Pisz	1	Turowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Turau. W XV w. Turowczyki (Turoffczicken), również niem. Tomkenfeld. Osada Turowo Duże wydzielona z Turowa.
Uściany Nowe	Pisz	1? (4?)	Neu Uszanny	słowiańskie?	(Nowe Uszczany?)	Nazwa w latach 1930-45: Fichtenwalde. Do 2014 odwrotny szyk nazwy: Nowe Uściany. Taki szyk był bardziej systematyczny. Patrz też niżej.
Uściany Stare	Pisz	1? (4?)	Alt Uszanny	słowiańskie?	(Stare Uszczany?)	Nazwa w latach 1905-45: Grünheide. Do 2014 odwrotny szyk nazwy: Stare Uściany. Taki szyk był bardziej systematyczny. W przedwojennej literaturze: Uszczany. Nie wiem, czy uchwalona po wojnie forma Uściany jest formą poprawioną według użycia ludowego, czy przeinaczeniem (chęć uniknięcia skojarzeń ze "szczaniem"?). Niestety nie dysponuję informacjami etymologicznymi ani gwarowymi. W Tece Toruńskiej polska forma nie jest podana. Potrzebne dodatkowe informacje.
Wądołek	Pisz	1	Wondollek	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: (Kolonie) Wondollen.
Wąglik	Pisz	1	Wonglik	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1938-45: Balzershausen. Potrzebne informacje etymologiczne dot. pochodzenia nazwy. Podejrzewam, że nazwa jest polonizacją pruskiej nazwy typu *Wangeniks, ale nie dysponuję literaturą, która mogłaby to potwierdzić.
Wiartel	Pisz	1	Wiartel	pruskie (spolonizowane)	--	Rzadziej też niem. Groß Wiartel (pol. Wiartel Duży/Wielki). Nazwa pochodzenia pruskiego, ponowiona od n. jeziora.
Wiartel Mały	Pisz	1	Klein Wiartel	pruskie (spolonizowane)	--	Patrz wyżej.
Wielki Las	Pisz	1	Wielgilasz	polskie	--	Nazwa w latach 1905-45: Tannenheim.
Zawady	Pisz	1	Sawadden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ottenberge.
Zdory	Pisz	1	Sdorren	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dorren. Dawniej też: Wilkusy (niem. Wilkusche). Nazwa ta była pochodzenia pruskiego. Gwarowo: Zdorï, do Zdorůf.
Zdunowo	Pisz	1	Sdunowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Sadunen.
Zimna	Pisz	1	Zimna	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Kaltenfließ.
Bartlewo	Ruciane-Nida	1	Bartlowo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Barteln. Dawniej też: Bartłowo.
Borek	Ruciane-Nida	3	Ellerborn	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Dudek (tak samo u Leydinga). Ostatecznie przyjęła się jednak nazwa Borek. Brak tradycji dla tej leśniczówki.
Gałkowo	Ruciane-Nida	1	Galkowen-Nikolaihorst	polskie i niemieckie	(Gałkowo-Mościska)	Nazwa w latach 1938-45: Nickelshorst. Dawniej też: Ignatowo. Wieś powstała z połączenia dwóch wsi - Gałkowa (niem. Galkowen) i Mościsk (niem. Nikolaihorst). W czasach hitlerowskich nazwę Nikolaihorst zmodyfikowano do Nickelshorst i uogólniono na całą wieś. Obecnie złączona wieś nosi nazwę Gałkowa. Gałkowo jest osadą starszą, o dłuższej historii, ale Mościska historycznie były większe. Można by złączoną osadę nazywać Gałkowo-Mościska (por. Osiniak-Piotrowo), ale obecne rozwiązanie jest z pewnością prostsze. Nazwa Gałkowa jest rdzennie polska, zaś jeśli chodzi o Mościska, to tutaj mamy dualizm nazw - niemiecką Nikolaihorst, nadaną na cześć cara Mikołaja (zapewne stworzoną przez miejscowych filiponów) oraz ludową, mazurską Mościska. Używana na początku XIX w. nazwa Ignatowo pochodzi od nazwiska jednego z filipońskich osadników - Ignatowa. Współcześnie nazwa Mościsk zachowała się w nazwie pobliskiej leśniczówki, obecnie położonej w sąsiednim powiecie ządzborskim (p. Mościska, pow. mrągowski, gm. Piecki). Gwarowo: Gau̯kovo, Mośćiska.
Gąsior	Ruciane-Nida	1	Gonschor	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Gonscher.
Głodowo	Ruciane-Nida	1	Glodowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Spirdingshöhe.
Iwanowo	Ruciane-Nida	1	Iwanowen	ruskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Schlößchen. Wieś połączono z sąsiednim Zameczkiem (p. niżej) i odniesiono do niej jego nazwę. Nazwa pochodzi od imienia właściciela wsi, starowiercy Iwana Lariwanowa. Nazwę można uznać za wschodniosłowiańską, lub też za twór polski, utworzony od ruskiego imienia. Po wojnie przejściowo używana też nazwa Zamek, zapewne utworzona od sąsiedniego Zameczka. Motywem pojawienia się takiej nazwy było zapewne połączenie Iwanowa i Zameczka w czasach międzywojennych.
Iznota	Ruciane-Nida	1	Isnothen	pruskie	--	1603 Isznoten, nazwa pruska, ponowiona od n. strumienia, zwanego dziś Czarną Strugą.
Kadzidłowo	Ruciane-Nida	1	Kadzidlowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Einsiedeln.
Kamień	Ruciane-Nida	1	Kamien	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Keilern.
Karwica	Ruciane-Nida	4	Kurwien	pruskie	Kurwia	Przed wojną: Kurwia lub Kurwie. Jest to nazwa pochodzenia staropruskiego (od słowa kurwas = wół), przejęta przez Mazurów. Niestety po wojnie, już na etapie ustalania nazw przez KUNM, tę tradycyjną formę zmieniono na Karwica, z przyczyn (dość oczywistego) skojarzenia z polskim wulgaryzmem. Podobny los spotkał wieś Kierwik (pierwotnie Kurwik), w pow. szczycieńskim, o tym samym pruskim źródłosłowie. I podobnie jak w tamtym przypadku uważam, że bez względu na wszystko należy przywrócić pierwotną formę Kurwia. Wiadomo z relacji, że jeszcze w XX w. w Kurwi żyli głównie polskojęzyczni Mazurzy i prawdopodobnie nigdy im nie przeszkadzała taka nazwa wsi - problem jak zwykle stworzyli obcy, przyjezdni. Co prawda, forma Karwica, którą wybrano jako oficjalną, w pewien sposób oddaje oryginał - utworzono ją od staropolskiego słowa karw, oznaczającego stary wół, co jest kognatem prus. kurwas, niemniej jest to forma nietradycyjna, łamiąca też zasadę, że nazw pruskich się nie tłumaczy. Celem tego projektu jest przywracanie oryginalnych polskich form nazw miejscowości tam, gdzie to tylko możliwe. Dawniej dwie miejscowości - Kurwia (lub Kurwia Wielka / Duża, niem. (Groß) Kurwien, po wojnie Karwica) oraz Kurwia Mała lub Dudy (niem. Klein Kurwien, Dudden, po wojnie Dudy). Dzisiaj miejscowości te stanowią jedność, granica pomiędzy nimi się praktycznie zatarła. Położona za wsią stacja kolejowa nosi nazwę Karwica Mazurska. Typowy przykład bardziej "nadgorliwego" dookreślania nazw stacji, aby się nie powtarzały.
Kokoszka	Ruciane-Nida	1	Kokoska	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kienhausen.
Końcewo	Ruciane-Nida	1~4	Konzewen	polskie	(Kończewo)	Nazwa w latach 1938-45: Warnold. Nazwa ponowiona od pobliskiego jeziora (obecnie pol. Warnołty) oraz osady Warnold, zwanej dziś Warnowo (p. niżej), położonej po drugiej stronie tegoż jeziora. Według ustaleń KUNM: Kończewo. Taka forma widnieje w praktycznie wszystkich źródłach przedwojennych. Ostatecznie jednak przyjęła się forma Końcewo, być może naznaczona gwarowym mazurzeniem. Nazwę Kończewo zachowuje się w nazwie leśniczówki (p. niżej), położonej po drugiej strony jeziora Warnołty, niedaleko osady Warnowo. Owa leśniczówka jednak nosi tę nazwę ahistorycznie. Gwarowo: Koncevo.
Kończewo	Ruciane-Nida	6	Forsthaus Warnold	pruskie?	Warnołt-Leśniczówka	Leśniczówka, przynależąca historycznie do wsi Warnold (dziś Warnowo, p. niżej), której polską nazwę na podstawie Teki Toruńskiej i hydronimicznych danych Leydinga ustaliłem jako Warnołt. Dla leśniczówki dodaję człon dookreślający Leśniczówka, wzorem formy Wejsuny-Leśniczówka (p. niżej Wejsuny). Nazwa Kończewo przylgnęła do tej leśniczówki zapewne nieporozumieniem. Źródła tego nieporozumienia należy szukać w tym, że zarówno Końcewo (p. wyżej), jak i Warnowo nosiły w okresie przedwojennym niem. nazwę Warnold. Nie udało mi się ustalić, jakie są ustalenia KUNM w przypadku tej leśniczówki (nie notuje jej nawet Leyding), ale jak to często w przypadku osad leśnych bywa, mogą się one różnić od stanu faktycznego.
Krzyże	Ruciane-Nida	1	Kreuzofen	niemieckie	--	Dawniej też: Piece, Piecki. U Leydinga również Krzyżaki, jednak nie znajduję dla tej formy potwierdzenia przedwojennego. Wszystkie polskie formy są kalką pierwszego bądź drugiego członu n. niem.
Lipnik	Ruciane-Nida	1	Lipnik	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Falkenhöhe.
Lisiczyn	Ruciane-Nida	2	Fuchswinkel	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Lisek. Jak to zwykle bywa w przypadku leśniczówek, stan faktyczny minął się z oficjalnymi ustaleniami.
Ładne Pole	Ruciane-Nida	1	Schönfeld	niemieckie	--	Pierwotnie: Kanaławiszki (niem. Kanalawischken). Nazwa ponowiona od n. terenowej, bałtyckiego pochodzenia. Interpretacja słowiańska (niby "Koniołowiska") nie przemawia do mnie w ogóle. Wieś otrzymała urzędowo nazwę Schönfeld, a w mowie Mazurów utrwaliła się jej dosłowna kalka.
Majdan	Ruciane-Nida	4? (1?)	Kloster	niemieckie	Małdany (?)	Oboczna n. niem. Maudannen (?). Pod taką niem. nazwą notuje tę osadę Leyding (nie notuje on w ogóle nazwy Kloster, widniejącej na mapach). Ogólnie mówiąc, trudno odnaleźć tę miejscowość w niemieckich opracowaniach - zapewne istniała "półoficjalnie" i uchodziła za przyklasztorną część Wojnowa (którą de facto pozostaje do dziś). W Tece Toruńskiej znajdujemy aż dwie takie "przyklasztorne" miejscowości - Männerkloster i Frauenkloster (współczesny Majdan to zapewne to drugie, gdyż znajduje się tu [wciąż istniejący, choć nieczynny] żeński klasztor staroobrzędowy). Pierwsza nazywa się po polsku Mostery (co jest ciekawą kontrakcją formy Männerkloster), zaś druga nosi pol. nazwę Małdany (zgodną z ww. przekazem Leydinga), która jest bez wątpienia nazwą staropruską i stanowi podstawę współczesnej formy Majdan. Być może forma ta powstała pod wpływem starowierców, którzy mogli adideować oryginalną nazwę pruską do dobrze znanego im wschodniosłowiańkiego słowa majdan (zapożyczonego z tur.), por. zresztą podobną adideację w nazwie wsi Majdany (Małe i Wielkie) w gm. Miłomłyn (i to bez wpływu starowierców). Nie znajduję jednak żadnego dowodu na to, że forma Majdan istniała przed wojną, wolę więc trzymać się zaświadczonej w Tece Toruńskiej formy Małdany (która jest jedyną znaną mi polską tradycją dla tej osady). W ten sposób również bardziej uwidaczniamy staropruskie pochodzenie tej nazwy. Trudno mi powiedzieć, na ile nazwa Majdan funkcjonuje dziś w obiegu. Osada jest oficjalnie częścią Wojnowa, tutejszy klasztor nazywany jest "Klasztorem w Wojnowie", a nie w Majdanie.
Maskulińskie	Ruciane-Nida	6	Oberförsterei Kurwien	pruskie	Nadleśnictwo Kurwia	Przed 1973: Nadleśnictwo Ruciane, Nadleśnictwo Karwica. Współczesna intrygująca nazwa Maskulińskie została utworzona od nazwiska pierwszego powojennego leśniczego - Mariana Maskulińskiego. Jest to więc nazwa o charakterze pamiątkowym. Nie jest to co prawda nazwa z gatunku tych "karygodnych", gdyż nie jest to czymś dziwnym ani rzadkim, że leśniczówka (lub inna mała osada) nosi imię swojego gospodarza. Niemniej, nazwę tę utworzono dopiero w 1973 roku, długo po śmierci p. Maskulińskiego (który zginął niedługo po wojnie), a więc jest to nazwa powstała sztucznie. Ponadto, nadleśnictwo nosiło przed wojną staropruską nazwę Kurwien (którą wyjaśniam pod hasłem Karwica - p. wyżej) i uważam, że należałoby ją przywrócić. Ciekawe, czy moi przeciwnicy zarzucą mi teraz, że w miejsce męskości promuję kurewstwo?
Niedźwiedzi Róg	Ruciane-Nida	1	Bärenwinkel	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Dawniej też: Niedźwiedzi Kąt (tylko Teka Toruńska). Według autorów NMP, pierwotna jest forma polska, a forma niem. to jej dosłowna kalka. Spotykana również forma Niedzwiedzirok w źródłach niemieckich (jako nazwa niemiecka).
Oko	Ruciane-Nida	3	Eichhorst	niemieckie	--
Onufryjewo	Ruciane-Nida	1	Onufrigowen	ruskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Rehfelde. W Tece Toruńskiej obocznie: Anufrigowo. Forma ta jest uważana za naznaczoną akaniem, które było typową cechą osiadłych tu rosyjskojęzycznych starowierców. Sama wieś wzięła swoje miano od imienia założyciela wsi - filipona Onufrego Jakowlewa.
Orłówko	Ruciane-Nida	1	Orlowko	polskie	--	Miejscowość stanowi dziś część Wygryn, prawdopodobnie jego nazwa nie funkcjonuje już w obiegu.
Osiniak	Ruciane-Nida	1	Fedorwalde	niemieckie (tłum. ze słow.?)	--	Obecnie część połączonej wsi Osiniak-Piotrowo (niem. Fedorwalde-Peterhain). Według Encyklopedii Warmii i Mazur, miejscowości połączono już w 1874 roku. Dla własnej wygody, omawiam ich nazwy oddzielnie. Dawniej też: Fedorowo (również niem. Fedorowen). Osada starowierców, nazwana pierwotnie od nazwiska gospodarza Fedorowa (Fiodorowa). Formę Fedorowo (odpowiadającą niem. Fedorwalde lub Fedorowen - wariant pierwszy, urzędowy, mógł powstać jako kalka formy używanej przez filiponów) w mowie Mazurów z czasem zastąpiła jednak nazwa Osiniak, pochodząca od nazwy terenowej. Co ciekawe, nazwa ta mogła się również odnosić do sąsiedniego Piotrowa (p. niżej) - Teka Toruńska nazywa Fedorwalde po pol. Fedorowem, a Peterhain - Osiniakiem.
Piotrowo	Ruciane-Nida	1	Peterhain	niemieckie (tłum. ze słow.?)	--	Obecnie część połączonej wsi Osiniak-Piotrowo. Teka Toruńska podaje polski ekwiwalent niem. Peterhain jako Osiniak (podczas gdy Fedorwalde, czyli współczesny Osiniak, nazywa Fedorowem). Oznacza to, że nazwy tych dwóch miejscowości potrafiły się mieszać jeszcze przed połączeniem miejscowości. Nazwa Piotrowo/Peterhain pochodzi od imienia Piotra Jakowlewa - jednego z filipońskich osadników.
Piaski	Ruciane-Nida	1	Piasken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Rehfelde (wieś włączono do sąsiedniego Onufryjewa). Dawniej też: Jakublewo (niem. Jakublewen), nazwa starowiercza, od nazwiska Onufrego Jakowlewa (przekształcona zapewne pod wpływem pol. imienia Jakub). Gwarowo: Pš́ask'i.
Pieczysko	Ruciane-Nida	1	Pieczisko	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Waldofen.
Popielno	Ruciane-Nida	4	Popiellnen	polskie	Popielne	Nazwa w latach 1928-45: Spirding. Według oficjalnych ustaleń KUNM: Popielne (dop. -ego). Taka nazwa wynika ze wszystkich danych przedwojennych oraz zapisków gwarowych. Ostatecznie jednak przyjęła się forma Popielno, która jest wynikiem jakichś przeinaczej. Może to niewielka zmiana, ale wydaje mi się, że warto wrócić do formy tradycyjnej, autochtonicznej. Gwarowo: Popśelne.
Pranie	Ruciane-Nida	1	Pranie	polskie	--	Nazwa w latach 1908-45: Seehorst.
Ruczaj	Ruciane-Nida	6	Forsthaus Kurwien	pruskie	Kurwia-Leśniczówka	Leśniczówka wzięła swą oryginalną nazwę od pobliskiej wsi Kurwien (pol. Kurwia), znanej dziś jako Karwica (zob. tam po więcej wyjaśnień). Obecna nazwa Ruczaj (nie wprowadzona oficjalnie) jest ahistoryczna, nawiązuje do położenia leśniczówki nad strumieniem (dziś znanym również jako Ruczaj, aczkolwiek to nazwa funkcjonująca od lat 80., wcześniej ciek ten był bezimienny).
Szeroki Bór	Ruciane-Nida	1	Breitenheide	niemieckie	--	Położona nieopodal wsi stacja kolejowa nosi nazwę Szeroki Bór Piski (nazwy stacji kolejowych często tak dookreślano [czasem wbrew nazwie miejscowości], aby się nie powtarzały). Osada o takiej samej nazwie, położona nad jez. Jegocin Mały (w gm. Pisz), jest nowym wybudowaniem - na przedwojennych mapach nie ma tam nic.
Śwignajno Małe	Ruciane-Nida	1	Klein Schwignainen	pruskie	--	Patrz niżej.
Śwignajno Wielkie	Ruciane-Nida	1	Groß Schwignainen	pruskie	--	Nazwa pruska, ponowiona od spuszczonego jeziora Śwignajno (niem. Schwignainer-See).
Ukta	Ruciane-Nida	1	(Alt) Ukta	pruskie	--	Dawniej też: Stara Ukta. Człon "Stara" często pomijano już przed wojną. Nazwa jest pochodzenia pruskiego. Gwarowo: U̯ukta.
Nowa Ukta	Ruciane-Nida	1	Neu Ukta	pruskie	--	Patrz wyżej.
Warnowo	Ruciane-Nida	4	Warnold	pruskie?	Warnołt	Wieś położona nad jeziorem Warnołty (niem. Warnold-See), którego nazwa notowana jest od XVII w. (1663 Warmult See). Nie jestem pewien, co do pochodzenia tej nazwy - w SGKP przewija się w formie Warnow, co mogłoby wskazywać na pruskie pochodzenie (i zapewne stanowi podstawę współczesnej formy Warnowo), ale brak takiej formy w innych źródłach. Z drugiej strony, Leyding podaje też oboczną nazwę Arnold dla wsi i spolszczenie Jarnołty, co mogłoby wskazywać na pochodzenie niem. (od imienia Arnold, stpol. Jarnołt). Tak czy inaczej, uchwalona przez KUNM forma Warnowo nie ma tradycji w języku polskim, a w Tece Toruńskiej wieś nosi, zarówno w niem., jak i w pol. nazwę Warnold (dop. do Warnoldu, a więc nazwa zasymilowana morfologicznie). Dodatkowo, Leyding w drugim tomie swojego słownika podaje gwarową nazwę jeziora jako Łarnółt, co chyba można by przełożyć na ogólnopolską fonetykę jako *Warnołt, *Warnółt. Taka forma zdaje się godzić zarówno dane z Teki Toruńskiej, dane Leydinga oraz współczesną postać nazwy jeziora, ponadto odpowiada wszelkim prawidłom asymilacji nazw niemieckich. Uważam, że taka forma nazwy wsi jest najbardziej adekwatna, a na pewno lepsza od uładzonego KUNMowskiego "Warnowa".
Wejsuny	Ruciane-Nida	1	(Groß) Weissuhnen	pruskie	--	Dawniej też: Wejsuny Wielkie (człon Wielkie/Groß często pomijano już przed wojną), Wejsun. Forma singularna pojawia się w Tece Toruńskiej i zapisie gwarowym, więc jest zapewne bardziej ludowa. Dawna osada Wejsuny Małe (lub Wejsun Mały, Wejsunek - niem. Klein Weissuhnen) dziś całkowicie zlała się z Wejsunami. Gwarowo: Vei̯sun (do Vei̯suna). Do wsi przynależy leśniczówka, o tej samej nazwie (Wejsuny-Leśniczówka).
Wierzba	Ruciane-Nida	1	Wiersba	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Beldahnsee.
Wojnowo	Ruciane-Nida	1	Eckertsdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Wejnowo, Ekertowo. Wieś filipońska, nazywana przez starowierców Wejnowo (co Mazurzy przekształcili do postaci Wojnowo), etymologia tej nazwy nie jest dla mnie jasna (może od nazwiska któregoś z filipońskich osadników?). Teka Toruńska notuje również oboczną formę Ekertowo, spolszczenie nazwy niemieckiej (nadanej urzędowo).
Wólka	Ruciane-Nida	1	Dietrichswalde	niemieckie	--	Nazwa polska ludowa, niepowiązana z niemiecką.
Wygryny	Ruciane-Nida	1	Wigrinnen	pruskie	--	Dawniej też: Wydryny (w Tece Toruńskiej). Gwarowo: Vidrïnï.
Wypad	Ruciane-Nida	1	Wypad	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waldsiedeln. Przed 1938 również spotykana w niem. forma Wipath (bardziej zniemczona graficznie).
Zakątki	Ruciane-Nida	3	Gnadenfeld	niemieckie	--	Osada leśna notowana w Tece Toruńskiej, niestety bez polskiej nazwy.
Zameczek	Ruciane-Nida	1	Schlößchen	niemieckie	--	Dawniej też: Zamczyki (tylko w Tece Tor., jako forma oboczna). Według B. Czopek-Kopciuch, pierwotna jest forma niemiecka, a nazwa polska jest jej kalką.
Zamordeje	Ruciane-Nida	1	Samordei	pruskie	--	Dawniej też: Zamordej (z Zamordeja), w Tece Toruńskiej. Przydałaby się dokumentacja i informacje etym.
Zaroślak	Ruciane-Nida	3	Niederwald	niemieckie	--
Zdrużno	Ruciane-Nida	1	Sdrusno	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eichenborn.

Powiat ządzborski (mrągowski)

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Mrągowo	Mrągowo (miasto)	6	Sensburg	hybryda (prus. + niem.)	Ządzbork	Przed wojną: Ządzbork (rzadziej Żądzbork, Żądbork). Leyding podaje jeszcze ciekawą formę Sędzibórz, której nie znajduję nigdzie indziej. Zapewne jest to jakiś postulat powojenny, próba "większego" spolszczenia nazwy oryginalnej, nawiązujący do takich form jak Niedzbórz (dla Niborka, ob. Nidzicy) czy kolbergowski Raścibórz (czyli Rastembork, ob. Kętrzyn). Niemiecką nazwę Sensburg (wcześniej Seinszburg [1384], spolszczone Ządzbork), a dokładniej jej tajemniczy pierwszy człon, próbowano wywodzić na wiele sposobów (istnieje też dużo etymologii "legendarnych", wywodzących tę nazwę z niemieckiego). Najbardziej prawdopodobną i uznaną przez współczesną literaturę etymologią jest etymologia hydronimiczna, wywodząca tę nazwę z bałtyckiego rdzenia Sain-, Sein- (por. nazwę wodną Seynicz [1321], poświadczoną w okolicy), będący źródłem wielu bałtyckich hydronimów i toponimów (m.in. rzeka Sajna, jezioro Sajno koło Orzysza, czy też jaćwieskie Sejny). Mimo prawdopodobnego bałtyckiego pochodzenia oryginału oraz istnienia spolszczenia Ządzbork, po wojnie zdecydowano się przechrzcić miasto na Mrągowo, na cześć Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza (1764-1855), pochodzącego z Olsztynka duchownego ewangelickiego i językoznawcy. W ten sposób powołano do życia potworek językowy (to, że do jakiejś nazwy przywykliśmy nie oznacza, że nie jest ona "potworkiem") z niespotykanym nigdzie indziej w polskiej toponimii rdzeniem Mrąg-. Związki Mrongowiusza z Ządzborkiem są też bardzo słabe, większość życia spędził on w Gdańsku i o wiele bardziej przysłużył się Kaszubom (badając ich mowę) niż Mazurom. Gwarowo: Zůnʒbork (do Zůnʒbork'a).
Porębiska	Mrągowo (miasto)	1	Porembischken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Vierwinden. Teren majątku dziś jest częscią Mrągowa i stanowi teren Wojskowego Ośrodka Szkoleniowo-Kondycyjnego. Najprawdopodobniej nie funkcjonuje pod nazwą Porębiska. Warto by tę nazwę przypomnieć.
Mikołajki	Mikołajki	1	Nikolaiken	polskie (z prus.?)	--	1444 Sanct Niclas, Nicolaiken; 1493 Niklasdorf alias Nikolaiken; 1508 Niclawken. Nazwa miasta nawiązuje do istnienia tutaj kościoła św. Mikołaja. Co ciekawe, stary zapis Niclawken (z 1508 r.) zdaje się mieć pruskie pochodzenie (jakby nazwa z członem -lauks), jednak ze względu na "chrześcijańskie" pochodzenie nazwy, raczej bardziej prawdopodobne, że jest to prutenizacja pierwotnej nazwy polskiej. Z drugiej strony, por. też nazwę wsi Mikołajki w gm. Młynary (p. tam), która rzeczywiście ma staropruskie pochodzenie. Gwarowo: Ńikou̯ai̯ki (do Ńikou̯ai̯k / -kuf).s
Bagienko	Mikołajki	4	Heydebruch	niemieckie	Bagiendorf	Obecnie miejscowość włączona do sąsiednich Zełwąg (p. niżej), trudno mi stwierdzić, na ile jej nazwa jest wciąż używana. Dość osobliwy przypadek nazewniczy, bowiem miejscowa ludność przed wojną używała dla tej miejscowości ciekawej formy Bagiendorf (notowanej w Tece Toruńskiej i zapisku gwarowym). Kętrzyński co prawda zapisuje tę nazwę w bardziej niemiecko brzmiącej formie Bakendorf, ale i tak notuje tę formę jako polską (po stronie niemieckiej zapisuje urzędową formę Heydebruch). Wszystko wskazuje więc na to, że mamy tu do czynienia z ludową (być może przezwiskową) nazwą o charakterze hybrydalnym - o polskim rdzeniu i niemieckim przyrostku -dorf ("wieś"). Po wojnie formę tę "uładzono" do postaci Bagienko, co jest ruchem w pewnym sensie zrozumiałym, jednak wciąż łamie on ludową tradycję i odbiera tej nazwie wyjątkowość. Gwarowo: Baǵendůrf (autorzy NMP co prawda odnoszą ten zapis do wsi Miejska Wieś w gm. Jeziorany [p. tam], ale wydaje mi się, że jest to wynik błędu lub nieporozumienia i w rzeczywistości odnosi się do Bagienka).
Baranowo	Mikołajki	1	Barranowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hoverbeck.
Cimowo	Mikołajki	4?	Zymowo	polskie	Zimowo (?)	Nazwa w latach 1929-45: Winterau. Osobiście nie wiem, co o tej nazwie sądzić. Autorzy NMP wywodzą ją od n. os. Czyma, Cima (pierwotnie nazwa była rodzaju żeńskiego - 1785 Zimmowa). W literaturze przedwojennej (zwłaszcza u Kętrzyńskiego) nazwa ta pokutuje w formie Czymowo, zaś Teka Toruńska i dużo późniejszy Leyding podają formę pol. Zimowo. NMP uważa tę formę za wtórną, niemniej musiała ona funkcjonować w użyciu ludowym. Międzywojenny chrzest Winterau również wskazuje na to, że nazwa była popularnie kojarzona z "zimą". Dla formy Cimowo, wprowadzonej oficjalnie przez KUNM, nie znajduję żadnego potwierdzenia przedwojennego, więc wydaje się być błędna (chyba, że przemawiają za nią jakieś argumenty). Brak zapisów gwarowych dla tej wsi, ale z danych, które posiadam, jedynie forma Zimowo (jakkolwiek wtórna) zdaje się mieć potwierdzone ludowe użycie (Teka Toruńska raczej rejestrowała nazwy w formach, w jakich były używane, bez "uładzeń", które wprowadzał Kętrzyński).
Cudnochy	Mikołajki	1	Zudnochen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Siebenhöfen.
Dybowo	Mikołajki	1	Diebowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dommelhof.
Faszcze	Mikołajki	1	Faszen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Fasten. Nazwa przeniesiona przez osadników ze wsi Faszcze na Mazowszu (obecnie w gm. Wysokie Mazowieckie). Nazwa przedstawia typową dla dawnej mazowiecczyzny zmianę fonetyczną chw -> f. Gwarowo: Fasce.
Górkło	Mikołajki	1	Gurkeln	pruskie	--	1477 Gorklen. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Pruskie słowo gurklē oznacza tyle co "gardło", co zapewne odnosi się do kształtu jeziora.
Grabek	Mikołajki	4	Neuhof-Grabowken	niemiecko-polskie	Nowy Dwór Grabowski	Nazwa w latach 1929-45: Neuhof-Buchenhagen. Przed wojną: Nowy Dwór Grabowski (u Chojnackiego: Nowy Dwór-Grabówka). Przyjęta przez KUNM forma Grabek, choć nawiązuje do pobliskiej Grabówki, jest sztuczna.
Grabnik	Mikołajki	1	Grabnik	polskie	--	Osada dziś włączona do Zełwąg, nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Zob. też niżej Grabnik Mały.
Grabnik Mały	Mikołajki	1	Klein Grabnick	polskie	--	W użyciu również: Grabnik, bez członu "Mały". Uważam jednak, że warto ten człon zachować. Po pierwsze, tak jest bardziej historycznie, a po drugie pozwala on odróżnić tę wieś od wyżej wymienionej osady Grabnik.
Grabówka	Mikołajki	1	Grabowken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Buchenhagen. Dawniej też: Grabówko. Postać żeńska jednak zgodna z zapisem gwarowym. Gwarowo: Grabufka.
Inulec	Mikołajki	1	Inulzen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neufasten. 1540 Ginoltzken. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora. Obocznie w XVI w. funkcjonowała forma Neu Faschtzen (czyli "Nowe Faszcze", p. wyżej Faszcze). W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej historycznej nazwy. W gwarze nazwa wymawiana Inułc. Leyding podaje też formę Janulec, która jednak z pewnością jest wtórna. Forma gwarowa: ʲinuu̯c.
Jora Mała	Mikołajki	1	Klein Jauer	pruskie	--	Patrz niżej.
Jora Wielka	Mikołajki	1	Groß Jauer	pruskie	--	Dawniej też: Jóra, Jawor. Forma Jóra zdaje się być zgodna z zapisami gwarowymi, które sugerują wymowę Jura. Z kolei Jawor to już fałszywa repolonizacja formy niem. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, od nazwy jeziora Jorzec (1440 Jauer). Nazwa jest etymologicznie związana z bałtyckim słowem oznaczającym "morze" - jūra. Gwarowo: (Mau̯a, Duza) Jura.
Klon	Mikołajki	1	Klonn	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Zwergofen.
Kulinowo	Mikołajki	1	Kulinowen	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Waldesruh.
Lelek	Mikołajki	4? 6?	Julienthal	niemieckie	Urgintal (?) / Lelikowizna (?)	Nazwa historycznie problematyczna. Przyjęta przez KUNM forma Lelek zdaje się nawiązywać do form Lekowissna, Lelikowizna (1638), notowanych przez Białuńskiego. Niestety, nie mam dostępu do tej pozycji i trudno mi ustalić jakiekolwiek szczegóły. Chciałbym mieć pewność, że faktycznie odnoszą się one do tej miejscowości. Oprócz tego, SGKP notuje miejscowość o nazwie Leleki (niem. Lelecken) w pow. ządzborskim, ale próżno szukać jej w jakimkolwiek innym źródle. Teka Toruńska z kolei podaje polską nazwę tej miejscowości jako Urgintal lub Urgintayt, co zdaje się być dość mocno przekształconym fonetycznie spolszczeniem n. niem. Dodatkowo ma prawdopodobnie związek z nazwą osady Urwitałt (p. niżej), położonej w tej samej gminie oraz zdaje się być zgodna z zapisem gwarowym poniżej. Może więc "bezpieczniej" byłoby zastosować formę z Teki Toruńskiej? Jeżeli jednak zapisy Białuńskiego faktycznie odnoszą się do tej osady, to można by jej nazwę przywrócić w formie Lelikowizna, tak jak obowiązywała w XVIII w. (dla formy Lelek nie ma żadnego źródła przedwojennego). Gwarowo: Urźitau̯t (a więc prawdopodobnie nazwa tożsama z Urwitałtem).
Lisiny	Mikołajki	4	Forsthaus Lissuhnen	pruskie	Lisunie Leśne	Leśniczówka nazwana od pobliskiej wsi Lisunie (p. niżej). Nazwa ta jest pruskiego pochodzenia, a poza tym nie widzę powodu, aby sztucznie rozróżniać nazwy tych miejscowości. Lepiej użyć typowego dookreślenia "Leśne".
Lisunie	Mikołajki	1	Lissuhnen	pruskie	--
Lubiewo	Mikołajki	1	Lubjewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grünbruch. Dawniej też: Lubiewko (1582 Lubiewken).
Łuknajno	Mikołajki	1	Lucknainen	pruskie	--	Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1555 Lucknein). Gwarowo: U̯uknai̯no.
Małoszewo	Mikołajki	6	Wiesenau	niemieckie	Wyznowo	Przed wojną substytucja n. niem. jako Wyznowo. Obecna nazwa jest chrztem KUNM.
Mateuszek	Mikołajki	1	Matheussek	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mathießen.
Nadawki	Mikołajki	1	Nadafken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kuppenhof.
Nowe Nadawki	Mikołajki	1*	Nadafken (?)	polskie	--	Nazwa w latach 1895-1945 Vollmarstein. Osada prawdopodobnie nosiła pierwotnie nazwę ponowioną od pobliskich Nadawek (p. wyżej), w 1895 otrzymała urzędowo nazwę Vollmarstein. Po wojnie przywrócono nazwę pierwotną, z dookreśleniem "Nowe", które jest tu tak naprawdę niezbędne, aby uniknąć pomyłki z Nadawkami. Osada stanowi obecnie część Baranowa, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. Jeżeli wierzyć Wikipedii, potocznie używaną nazwą osady jest Kamienna, co jest najprawdopodobniej powojenną formą, utworzoną na bazie ostatniego członu urzędowej n. niem. Należałoby wyrugować tę formę.
Olszewo	Mikołajki	1	Olschewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Erlenau. Osada Grabówek wydzielona z Olszewa, bez przedwojennego odpowiednika. Jej nazwa nawiązuje do pobliskich wsi Grabówka, Grabek, Grabnik.
Prawdowo	Mikołajki	1	Prawdowen	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Wahrendorf.
Pszczółki	Mikołajki	3	Karlshorst	niemieckie	--	Brak tradycji. Pierwszy właściciel tego wybudowania nazywał się Karl Pszolla (Pszczoła), stąd jego powojenna polska nazwa, nadana przez KUNM (przedwojenna zaś wzięła się od jego imienia).
Nowe Sady	Mikołajki	1	Neu Schaden	polskie?	--	Patrz niżej.
Stare Sady	Mikołajki	1*	Schaden	polskie?	(Sady)	Do 2003 oficjalnie: Sady. Nazwa Stare Sady powstała w opozycji do pobliskich Nowych Sad, jednak przed wojną funkcjonowała bez dookreślenia Alt/Stare (tak również w ustaleniach KUNM i oficjalnie do 2003 r.). Wydaje mi się więc, że najlepiej byłoby się ahistorycznego dookreślenia pozbyć. Gwarowo: Sadï.
Stawek	Mikołajki	3	Schöneberg	niemieckie	--
Szymonka Mała	Mikołajki	1	Klein Schimonken	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinschmidtsdorf. Zob. też Szymonka (pow. giżycki, gm. Ryn).
Śmietki	Mikołajki	1	Schnittken	polskie?	--	W Tece Toruńskiej: Śnietki. Trudno mi stwierdzić, czy forma z Teki jest pierwotna (mogłaby na to wskazywać większa zgodność z formą niem.), czy forma obecna (funkcjonująca w literaturze) jest hiperpoprawna. Nie dysponuję danymi historycznymi ani etymologicznymi.
Śmietki Małe	Mikołajki	1	Klein Schnittken	polskie?	--	Patrz wyżej.
Śniardwy	Mikołajki	1	(Forsthaus) Spirding	pruskie (hydronimiczne)	--	Według ustaleń KUNM: Śniardewno. W tradycji przedwojennej nazwa leśniczówki tożsama z nazwą jeziora: Śniardwy (niem. Spirding-See). KUNM ustalił po wojnie formę rozszerzoną o sufiks -no (o ile chodzi o ten sam obiekt?), zapewne w nawiązaniu do starszych spolszczeń nazwy jeziora typu Śniardewie. W potocznym użyciu jednak leśniczówkę nazywano Śniardwy (taka nazwa widnieje na mapach) i zdaje się, że taka nazwa leśniczówki funkcjonuje do dziś. Ze względu na przedwojenną tradycję, uważam ten wariant za właściwszy. Co zaś do samego pochodzenia wielkiego jeziora Śniardwy (największego jeziora na terenie RP), to jest to rzecz jasna nazwa pruska, zaświadczona po raz pierwszy w XV w. - 1450 Sperden. Jeśli chodzi o polską postać tej nazwy, to zauważamy tutaj zmianę nagłosowego Sp'- w Śm'- (por. XVIII w. niem. Smarden), a następnie (pod wpływem gwarowym) Śń-. Starsza spolszczona postać nazwy jeziora to Śniardewie (por. 1796-1802 Schnardewie), w starej literaturze funkcjonują też postaci takie jak Śniardowe, Śmiardowe. Ostatecznie przyjęła się postać Śniardwy. Razi jedynie sztuczny dopełniacz "Śniardw", ustalony w oficjalnych dokumentach. Poprawniej byłoby Śniardew, co zresztą sugeruje starsza postać Śniardewie. W dawnej literaturze spotykana również odmiana przymiotnikowa.
Tałty	Mikołajki	1	Talten	pruskie	--	Nazwa pruska, ponowiona od jeziora. Gwarowo: Tau̯tï.
Urwitałt	Mikołajki	1	Georgenthal	niemieckie	--	Polska forma tej nazwy jest zaiste tajemnicza. Jest z pewnością przedwojenna i znana w starej literaturze, ale trudno mi jednoznacznie ustalić jej pochodzenie. Na pierwszy rzut oka, forma ta wydaje się mieć pruskie pochodzenie (drugi człon przypomina istniejące w okolicy pruskie nazwy wodne typu Tałty, Tałtowisko). Z drugiej strony, niewykluczone że jest to po prostu mocno przekształcone fonetycznie spolszczenie niemieckiego oryginału. Rdzeń Georg- mógł w mowie Mazurów ulec substytucji do Jurg- (możliwe nawet, że istniała oboczna postać niem. *Jurgenthal, to częsta oboczność) i wówczas hipotetyczna forma pol. *Jurgintal (lub podobna) mogła ulegać kolejnym przemianom fonetycznym, ostatecznie do postaci Urwitałt. Wartym odnotowania faktem jest również to, że położona nieopodal (aczkolwiek nie w bezpośrednim sąsiedztwie) osada Julienthal (obecnie Lelek, p. wyżej) nosiła historycznie bardzo podobną nazwę spolszczoną (w Tece Toruńskiej Urgintal lub Urgitayt, z kolei osady Georgenthal Teka nie notuje wcale). Może to oznaczać, że formy Julienthal i *Jurgenthal brzmiały na tyle podobnie, że w mowie potocznej (Mazurów, a może także Niemców) się mieszały. Przypadek nazewniczy godny pochylenia się, niestety nie dysponuję zadowalającą literaturą.
Wesołowo	Mikołajki	1	Wessolowen	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Wesselhof.
Wioska	Mikołajki	1	Neuwalde	niemieckie	--	Polska nazwa osady ludowa (gwarowo Wieska, jak przekazuje Teka Toruńska), przedwojenna, niezwiązana z niemiecką. Osada dziś uchodzi za część Prawdowa, nazwa Wioska prawdopodobnie już nie funkcjonuje, jednak warto ją przypomnieć.
Woźnice	Mikołajki	1	Wosnitzen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Julienhöfen.
Zełwągi	Mikołajki	1	Selbongen	pruskie	--	Dawniej też: Zewągi, Oblistowizna (to ostatnie tylko u Kętrzyńskiego). Nazwa pruska, ponowiona od jez. Zełwąg, Zełwążek (1663 Zelwong).
Bagienice	Mrągowo	1	Alt Bagnowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Althöfen. Dawniej też: Stare Bagnowo, Staka. Forma niem. (przed urzędową zmianą w czasach hitlerowskich) odzwierciedla formę pol. Bagnowo. Obocznie funkcjonowała forma Bagienice, która zyskała aprobatę KUNM po wojnie. Pod koniec XVIII w. w niemieckich źródłach pojawia się oboczna forma Staka, zapewne pruskiego pochodzenia. Sąsiednie miejscowości, które wzięły swoje miano od Bagienic/Bagnowa również noszą oboczne nazwy. W zapisach gwarowych Bagienice (niem. Alt Bagnowen) noszą nazwę Bagnowo, zaś Bagienice Małe (Klein Bagnowen) - Bagienica, jednak literatura nie poświadcza takiego stanu rzeczy - nazwy Bagnowo i Bagienice są używane zamiennie, w odniesieniu do wszystkich wsi o tej nazwie. W Tece Toruńskiej niestety żadna z miejscowości się nie pojawia. W gwarze: Bagnovo. Zob. też niżej: Bagienice Małe, Nowe Bagienice, Bagnowski Dwór, Wólka Bagnowska.
Bagienice Małe	Mrągowo	1	Klein Bagnowen	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Bruchwalde. Dawniej też: Bagnowo Małe, Stawy. Gwarowo: Baǵenica. Zob. też wyżej: Bagienice.
Nowe Bagienice	Mrągowo	1	Neu Bagnowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Borkenau. Dawniej też: Nowe Bagnowo, Kopelewo (to drugie prus. pochodzenia?). Zob. też wyżej: Bagienice.
Bagnowski Dwór	Mrągowo	2~1?	Gut Bagnowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Gut Althöfen. Niem. obocznie Bagnowerwald (o ile to ta sama miejscowość). Przyjęta po wojnie nazwa Bagnowski Dwór utrwala dawną nazwę Bagienic - Bagnowo (podobnie jak pobliska Wólka Bagnowska, p. niżej). Nazwa być może ludowa, aczkolwiek nie znajduję do niej potwierdzenia przedwojennego.
Boża Wólka	Mrągowo	1*	Bosembwolka	hybryda (prus. + pol.)	(Wólka)	Nazwa w latach 1938-45: Dreißighuben. W rozporządzeniach KUNM widnieje nazwa Bussen-Ziegelei, może oboczna. W polskich źródłach przedwojennych po prostu Wólka. Człon relacyjny od wsi Boże (p. niżej) istniał w niem., Mazurzy najwyraźniej radzili sobie bez niego. Mimo to, po wojnie ustalono nazwę tej wsi jako Boża Wólka, zapewne dla odróżnienia od wielu innych "Wólek". Niemniej, forma ta brzmi jakby odnosiła się bardziej do "Boga" (i licznych w RP miejscowości o nazwie Boża Wola, które mają odniesienie religijne) niż do wsi Boże (której nazwa ma pruskie korzenie). Przymiotnik od nazwy Boże jest kwestią sporną - wg oficjalnych dokumentów jest to bożeński (tak też u Leydinga: Bożeńska Wólka), ale jezioro położone obok wsi nosi nazwę Boskie. Rozszerzenie -eń- w formie bożeński można by postrzegać jako pozostałość prus. sufiksu (por. niem. formę Bosemb, 1369 Bosym), jednak chyba bardziej prawdopodobnie, że jest to forma sztuczna. Może właśnie z powodu problemów z utworzeniem przymiotnika, nazwano Wólkę "Bożą", a nie "Boską" lub "Bożeńską"?
Boże	Mrągowo	1	(Groß) Bosemb	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Bussen. Dawniej też: Boże Wielkie. Człon dookreślający zwykle pomijano (zarówno w pol., jak i w niem.). Nazwa wsi pruska - 1369 Bosym, 1426 Bosem. Taką samą pruską nazwę nosiło pobliskie jezioro (dziś zwane Boskim) oraz las (1326 Bosin). W mowie Mazurów nazwa przejęta jako Boże, z kasacją prus. sufiksu -im/-em (obecnego w formie niemieckiej) oraz adideacją do przymiotnika boży. Według oficjalnych dokumentów, nazwa powinna się odmieniać przymiotnikowo (do Bożego), jednak w mowie Mazurów panuje odmiana rzeczownikowa (do Boża) - taką spotykamy w zapisach gwarowych oraz Tece Toruńskiej. Dyskusyjna również kwestia utworzonego od nazwy przymiotnika, omówiona wyżej przy okazji nazwy sąsiedniej wsi Boża Wólka. Gwarowo: Bozo / Buzo (do Bȯza).
Boże Małe	Mrągowo	1	Klein Bosemb	pruskie	--	Nazwa w latach 1871-1945: Waldhausen.
Brodzikowo	Mrągowo	6?	Marienhof	niemieckie	Mariewo	Brak polskiej nazwy w przedwojennej literaturze, nazwa obecna jest chrztem. Za to Leyding zaraz po wojnie notuje dla wsi spolszczenie Marynowo, a w swoim tomie o nazwach terenowych podaje nazwę pobliskiego jeziorka (zwanego dziś Jez. Czarnym lub Jez. Brodzikowo) jako Mariewskie Jezioro. Jako, że nazwa ta jest zakwalifikowana jako gwarowa i opatrzona datą 1927, pozwala to twierdzić, że ludową przedwojenną nazwą tej osady jest Mariewo i taką właśnie postać postuluję. Co do wymienionego powyżej jeziorka (dziś Czarnego lub Brodzikowa), to nosi on po niemiecku nazwę Marienteich lub Sisdinek See (również 1904 Syszduinek) - ta ostatnia forma z pewnością odzwierciedla jakąś spolonizowaną nazwę pruską, jednak dokładne polskie brzmienie tej formy się nie zachowała. Biolik (przytaczana w ESHP) wywodzi tę nazwę od prus. zigzda - piasek (por. niżej Zyzdrój, z tego samego rdzenia), toteż postuluję polską nazwę tego jeziorka jako *Zyzdynek.
Budziska	Mrągowo	1	Budzisken	polskie lub bałtyckie	--	Nazwa w latach 1929-45: Wachau. Dawniej też: Budziszki (na taką formę wskazuje zapis gwarowy i Teka Toruńska w formie Budziski [zmazurzonej?]). Taką postać spotyka się w potocznym użyciu do dziś. 1473 Budschischken. Zapis ten (wraz z danymi gwarowymi) może wskazywać na pierwotność formy z suf. -iszki. Byłaby to wówczas nazwa pochodzenia bałtyckiego. Autorzy NMP wywodzą jednak z polskiego. Gwarowo: Buʒ́isk'i.
Czerniak	Mrągowo	2?	Schwarzwald	niemieckie	(Czarny Las?)	Brak tradycji. U Leydinga dokładniejsze tłumaczenie nazwy jako Czarny Las. Taką samą nazwę nosi na mapach pobliski las, od którego osada wzięła nazwę. Może warto by uczynić te nazwy konsekwentnymi?
Czerwonki	Mrągowo	1	Czerwanken	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Rotenfelde. Dawniej też: Czerwanki (pierwotne?). SGKP podaje również oboczną niem. nazwę Uszranken, albo ponowiona od pobliskiej wsi Użranki (p. niżej) albo błędnie odniesiona.
Dobroszewo	Mrągowo	6	Freynowen	niemieckie (spolonizowane)	Frejnowo	Nazwa w latach 1938-45: Freihof. Niem. obecznie Ober-Grabowen (być może też pol. Grabowo Górne, chociaż nie znajduję w polskich źródłach takiej formy. Polską tradycyjną formę Frejnowo zastąpiono po wojnie sztucznym chrztem "Dobroszewo".
Gązwa	Mrągowo	1	Gonswen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gansen. Gwarowo: Gůnzva.
Głazowo	Mrągowo	1	Neu Grabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neugrabenhof. Niem. oboczne (przed 1938): Glassowen. Dawniej też: Nowe Grabowo, Nowy Grabowiec. Po wojnie aprobatę KUNM uzyskał jednak wariant Głazowo.
Gniewkowo	Mrągowo	6	Heinrichssorge	niemieckie	Nowy Zorg	W Tece Toruńskiej: Nowy Zorg. Taką samą nazwę w tym dokumencie nosi również pobliska wieś Friedrichsberg (dziś Witomin, p. niżej). Zapewne nazwy tych miejscowości mieszały się, ale ze względu na człon Zorg (odzwierciedlający niem. Sorge), jestem skłonny twierdzić, że nazwa ta pierwotnie odnosiła się tutaj. Być może istniała jakaś niezaświadczona forma niem. *Neusorge. Osada nie stanowi dziś osobnej jednostki, uchodzi za część Gronowa. Prawdopodobnie więc również jej nazwa już nie funkcjonuje (choć widnieje na mapach Geoportalu). Uważam jednak, że warto przypomnieć jej ludową polską nazwę Nowy Zorg.
Grabowo	Mrągowo	1	Grabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grabenhof. Dawniej też: Grabowiec. Gwarowo: Gravovo, Grabuv'ec.
Gronowo	Mrągowo	1	Grunau	niemieckie	--	Dawniej też: Grunowo. Położona obok Gronowa osada Palestyna (zwana też Wólką) jest nowym wybudowaniem. Nie istnieje na przedwojennych mapach.
Gwiazdowo	Mrągowo	1	Sternfelde	niemieckie	--
Joachimowo	Mrągowo	1	Joachimowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Joachimshuben. Dawniej też: Jachimowo (w Tece Toruńskiej, jako forma oboczn). Dawniej dwie wsi - Joachimowo Małe i Wielkie. Dzisiaj pozostała z nich tylko niewielka osada leśn.
Karwie	Mrągowo	1	Karwen	pruskie	--	Dawniej też: Karwy (w SGKP). Nazwa pochodzenia pruskiego, w spolszczonej wersji odmienia się jak rzeczownik rodzaju nijakiego (do Karwia, w Karwiu).
Kiersztanowo	Mrągowo	1	Kerstinowen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kersten. 1422 Kerstinau alias Schwarzenburg, 1476 Kersitten. Dawniej też: Kiersztynowo (tak w zapisku gwarowym oraz w Tece Toruńskiej [w grafii Kerśtynowo]). Nazwa wsi pruska, utworzona od pobliskiego jeziora Kiersztanowskiego (poprawniej Kiersno, niem. Kerstin-See lub Kerstinower-See, 1326 Kirsno), którego nazwa oznacza po prusku tyle, co "czarne" (kirsnan). Zatem piętnastowieczna, oboczna forma niem. Schwarzenburg jest prawdopodobnie kalką nazwy pruskiej. Na gruncie niemieckim oraz polskim ta pruska nazwa została adideowana do często powtarzającego się toponimu Kiersztanowo/Kerstenau (por. Kiersztanowo w gm. Grunwald i gm. Jeziorany), który pochodzi od germańskiego imienia Kerstan. Gwarowo: K'erštinovo.
Kosewo	Mrągowo	1	Kossewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Rechenberg. Dawniej też: Kosowo, pierwotnie Koszewo (1546 Koschouen), odbiorca nadania miał na nazwisko Kosz. Współczesna forma jest więc zmazurzona. Gwarowo: Kosevo.
Kosewo Górne	Mrągowo	1	Ober Kossewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Oberrechenberg. Patrz wyżej: Kosewo.
Krzesowo	Mrągowo	4	Krzossowen	polskie	Krzosowo	Nazwa w latach 1938-45: Kreuzeck. Niem. oboczne (przed 1938): Klein Grabowen (być może też pol. *Grabowo Małe lub *Grabówko). Do 2007 oficjalnie Krzosowo i tylko taką formę mogę uznać za poprawną - widnieje we wszystkich przedwojennych źródłach, a ponadto założyciel wsi nazywał się Krzosa. Formę "Krzesowo" należy tępić jako wtórną.
Krzywe	Mrągowo	1	Krummendorf	niemieckie?	--	Niem. obocznie Krzywen (germanizacja formy pol.). Dawniej też: Kromienica lub Kromienice (w powojennym potocznym użyciu także wariacja Kromnice). Wieś nazwana od pobliskiego Jeziora Krzywego (niem. Krummensee, wtórnie Krummendorfer See). Notowana od XVIII w. forma Krzywe jest tłumaczeniem pierwszego członu n. niem. Wcześniej (już w XV w.) obowiązywała forma Kromienica (lub Kromienice), dok. 1437 Crommeniczcze. Prawdopodobnie powstała poprzez substytucję fonetyczną rdzenia niem. (Krumm- > Krom-) i dodanie pol. sufiksu. Istnieje jednak też teoria, że nazwa Krummensee jest w rzeczywistości adideacją pierwotnej nazwy pruskiej (związanej z lit. krūmas "krzak"), wówczas forma Kromienica mogłaby być polonizacją pierwotnej, pruskiej nazwy jeziora.
Krzywiec	Mrągowo	5~4	Klein Krummendorf	niemieckie	Krzywe Małe	Nie znajduję tradycji dla tego folwarku, jednak wydaje mi się, że zasadne byłoby ustalenie tej nazwy konsekwentnie do nazwy Krzywe.
Kucze	Mrągowo	1	Kutzen	pruskie	--	Dawniej też: Kuc, Koniec (?) Nazwa przejęta od n. jeziora Kuc (niem. Kutz See), pruskiego pochodzenia. Chojnacki i Leyding używają nazwy tożsamej z nazwą jeziora. W Tece Toruńskiej z kolei mamy trudną do odczytania formę, którą Szcześniak odczytuje jako Iloniec lub Koniec (to pierwsze chyba mało prawdopodobne). Jest to więc najpewniej nazwa ludowa, ale z racji problemów z jej odczytaniem, wolę trzymać się ("dla bezpieczeństwa") formy obecnej, notowanej w SGKP. Ewentualnie można by zastosować formę Kuc, dla konsekwencji z jeziorem.
Lasowiec	Mrągowo	3	Sternwalde	niemieckie	--
Lembruk	Mrągowo	1	Langenbrück	niemieckie	--	Gwarowo: Lėmbruk / Lembruki.
Marcinkowo	Mrągowo	1	Mertinsdorf	niemieckie	--	Niem. także Martensdorf, Marczinkowen.
Miejski Las	Mrągowo	2	Stadtwald	niemieckie	--
Mierzejewo	Mrągowo	1	Mnierczeiewen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Mertenau. 1427 Mörszewen, 1539 Mersewen. Nazwa polska (pierwotnie może *Mierzewo?). Obocznie także funkcjonowała nazwa Neu Zcanders (1519), czyli "Nowe Sądry" (p. niżej Sądry). Gwarowo: Ńeřejevo. Forma niem. z kolei odzwierciedla gwarową wymowę zmiękczonego "m" jako "mń".
Młynowo	Mrągowo	1	Mlynowo	polskie	--	Nazwa w latach 1817-1945: Mühlenthal.
Muntowo	Mrągowo	1	Muntowen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Muntau. 1422 Montow, 1508 Montaw. Nazwa pochodzenia pruskiego.
Nikutowo	Mrągowo	1	Nikutowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Niekuten.
Notyst Mały	Mrągowo	1	Klein Notisten	pruskie	--	Patrz niżej.
Notyst Wielki	Mrągowo	1	Groß Notisten	pruskie	--	1422 Notisten, 1437 Nothis. Nazwa pruska, przeniesiona od n. jeziora Notyst (niem. Notister See, 1427 Notist). Gwarowo: Notïst (Mau̯ï, Duzï).
Pełkowo	Mrągowo	2	Pelkshof	niemieckie (osobowe)	--
Piotrówka	Mrągowo	4	Petersberg	niemieckie	Peterbork	Przed wojną pol. Peterbork. Forma obecna jest tworem powojennych. Osada dziś uchodzi za część Muntowa (i tak jest zaznaczona na drukowanych mapach Geoportalu), więc prawdopodobnie jej nazwa dziś nie funkcjonuje w obiegu.
Polska Wieś	Mrągowo	1	Polschendorf	niemieckie	--	Nazwa w latach 1928-45: Stangenwalde. 1386 Stangiswalt, 1442 Stangenwalde, potem Polnischdorf (1459), ostatecznie nazwa przybrała formę Polnischdorf (a po pol. Polska Wieś). W międzywojniu powrót do nazwy najstarszej, z powodów ideologicznych. Gwarowo: Polska Źeś.
Popowo Salęckie	Mrągowo	1*	Pffafendorf	niemieckie	(Popowo)	Dookreślenie Salęckie (od n. jeziora Salęt) dodane po wojnie, dla odróżnienia od innych wsi o nazwie Popowo.
Poręby	Mrągowo	1	Poremben	polskie	--
Probark	Mrągowo	1	Proberg	pruskie	--	Dawniej też (rzadko): Probark Wielki (niem. Groß Proberg). Dawniej istniała też osada Probark Mały - dziś nie istnieje. Nazwa wsi ponowiona od nazwy jeziora (dziś zwanego jez. Probarskim, niem. Proberg See) - 1414 Proborg. Ponieważ nazwa jeziora jest wcześnie zaświadczona, prawdopodobnie jest staropruskiego pochodzenia.
Nowy Probark	Mrągowo	1	Neu Proberg	pruskie	--	Patrz wyżej.
Ruska Wieś	Mrągowo	1	Reuschendorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Pierwotnie: 1370 Ruskayn, Ruskain; 1376 Ruszken. Nazwa pruska ponowiona od pobliskiego jeziora, zwanego dziś wtórnie jez. Ruskowiejskim (niem. Reuschendorfer See), pierwotnie Ruskayn (1370). Nazwa zniemczona do postaci Reuschendorf (od połowy XV wieku), z niem. dostawką -dorf i adideacją do Reuss "Rusin" i na tej podstawie skalkowana w pol. jako Ruska Wieś (notowane od XVIII w.). W XV w. obocznie funckjonowała nazwa Medebaum, Meybaum (ok. 1404), również w spolszczonej formie Meybowen (*Mejbowo lub *Majbowo). Nazwa ta pochodziła od nazwiska odbiorcy nadania, Jakuba Medebauma. Gwarowo: Ruska Źeś.
Rydwągi	Mrągowo	1	Rudwangen	pruskie	--	1367 Reunewange, Rawnenwangen; 1419 Ruwewange.
Sądry	Mrągowo	1	Zondern	osobowe	--	1427 Sanderwald, Sanders. Nazwa odosobow (pierwotnie niemiecka z członem -wald), n. os. Sander można interpretować jako (niemieckie) zdrobnienie od Aleksandra lub jako n. pruską (taką interpretacje przyjmuje Białuński). Nazwa spolonizowana jako Sądry, wtórnie przejęta do języka niemieckiego z pol. (o czym świadczy -on-). Gwarowo: Sondrï (do Sondruf).
Sobięcin	Mrągowo	6	Kleinsruh	niemieckie	Nastorgaj (?)	W Tece Toruńskiej jako polską nazwę tej osady zapisano tajemniczą, trudną do odszyfrowania formę, rozdczytywaną przez K. Szcześniak jako Nastorgaih (opatruje jednak tę formę znakiem zapytania). Niestety, opracowanie K. Szcześniak nie zawiera żadnych fotografij rękopisów, po których można by ocenić, na ile poprawne jest to odczytanie. Niemniej, bez wątpienia mamy tu do czynienia z nazwą pochodzenia staropruskiego, nie uchwyconą nigdzie indziej. Postuluję więc "sprostowanie" tej formy do postaci "Nastorgaj" tak, aby była zgodna z polską morfofonologią. Być może ta forma jest daleka od poprawności, ale wciąż wolę nawet najbardziej nieudolną próbę spolszczenia nazwy pruskiej od ahistorycznego chrztu KUNM, jakim jest "Sobięcin". Jeżeli forma zanotowana przez Szcześniak jest (mniej więcej) poprawna, to prawdopodobnie zawiera ten sam pruski rdzeń, co zaświadczona na Warmii (koło Stękin) nazwa terenowa Nosterpelk (1343).
Stamka	Mrągowo	1	Klein Stamm	pruskie	--	Dawniej też: Stamka Mała, Sztamka. Po więcej wyjaśnień, zob. Stama (gm. Sorkwity).
Szczerzbowo	Mrągowo	1	Scziersbowen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Talhausen.
Szestno	Mrągowo	1	Seehesten	pruskie	--	Dawniej też: Szesno (z gwarowym uproszczeniem grupy spółgłoskowej). 1357 Sestin; 1400 Seysten, Systen. Nazwa pruska, wieś należy do najstarszych w okolicy. Gwarowo: Šėsno.
Śniadowo	Mrągowo	4	Schniodowen	polskie	Śniodowo	Nazwa w latach 1938-45: Schniedau. Do 2007 oficjalnie: Śniodowo i tylko taka forma ma oparcie w źródłach przedwojennych. Obecna forma jest wynikiem powojennych przekształceń i chyba należy ją tępić jako błędną. W źródłach internetowych można też spotkać postać "Żniadowo" - jeżeli autentycznie funkcjonuje, to również powinna być tępiona. Pierwotnie: Śmiodowo (1818 Smiodowen. Śm- -> Śń- pod wpływem gwarowym). Niemniej, potrzebne informacje etymologiczne.
Troszczykowo	Mrągowo	1	Troszigsberg	hybryda (pol. + niem.)	--	Nazwa w latach 1936-45: Trotzigsberg.
Tymnikowo	Mrągowo	1	Timnikswalde	hybryda (pol. + niem.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Ratswalde.
Użranki	Mrągowo	4	Uszranken	pruskie	Usranki	Nazwa w latach 1881-1945: Königshöhe. Przed wojną: Usranki. Po wojnie KUNM zmodyfikowała tę formę do postaci Użranki, co prawdopodobnie było próbą bliższego nawiązania do bałtyckiego oryginału (restytucja bałt. prefiksu už-, odpowiadającemu pol. w(e)z-), niemniej nie jest to forma tradycyjna. Dodatkowym motywem uchwalenia takiej formy mogło być uniknięcie skojarzeń ze "sraniem" (por. Uścianek, Uściany). Tak czy inaczej, lepiej powrócić do formy tradycyjnej, przedwojennej. U Leydinga obocznie też: Klimczykowo. Jest to nawiązanie do nazwiska pierwszych właścicieli wsi - Wawrzyńca i Mikołaja Klimczyków. Nie wiem jednak, czy taka forma funkcjonowała naprawdę (brak na to dowodu), czy to tylko postulat powojenny. Gwarowo: Ušrank'i.
Wierzbowo	Mrągowo	1	Wiersbau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Lockwinnen.
Witomin	Mrągowo	6	Friedrichsberg	niemieckie	Frydrychowo	Przed wojną: Frydrychowo, Nowy Zorg. Ta druga, z pewnością ludowa forma pojawia się wyłącznie w Tece Toruńskiej i odnosi się do dwóch różnych osad - Friedrichsberg (czyli obecny Witomin) Heinrichssorge (ob. Gniewkowo, p. wyżej). Uznałem, że najlepiej będzie nazwę Nowy Zorg zastosować dla Gniewkowa (podejrzewam, że ta nazwa pierwotnie odnosiła się właśnie do tej miejscowości, ze względu na niem. -sorge i dopiero później została przeniesiona na Witomin), a dla obecnego Witomina - dobrze znaną przedwojennej literaturze formę Frydrychowo (tak też u Leydinga). Obecna nazwa Witomin jest oczywiście sztucznym chrztem KUNM.
Wola Muntowska	Mrągowo	1	Muntowenwolla	polskie (relacyjne)	--	Nazwa w latach 1938-45: Muntau-Abbau.
Wólka Bagnowska	Mrągowo	1	Bagnowenwolka	polskie (relacyjne)	--	Nazwa w latach 1929-45: Tiefendorf. Dawniej też: Piardowo (niem. Piardowen). Nazwa relacyjna do nazwy Bagienice, formą nawiązująca do dawnej nazwy tej wsi - Bagnowo. Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Bagienice.
Wólka Baranowska	Mrągowo	3	Bieberstein	niemieckie	--	Brak polskiej tradycji. Wg opisów historycznych, folwark założył właściciel Baranowa (o nazwisku Bieberstein), co uzasadnia nazwę obecną (nadaną komisyjnie).
Wymysły	Mrągowo	1	Wymisly	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Katzenbuckel.
Wyszembork	Mrągowo	1	Weißenburg	niemieckie	--
Zalec	Mrągowo	1	Salza	pruskie	--	Nazwa ponowiona od jeziora, uważana za pruską.
Zawada	Mrągowo	1	Sawadden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Balz.
Babięta	Piecki	1	Babienten	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Babenten. Adideowana nazwa pruska, pochodząca od przepływającej przez wieś rzeki, zwanej dziś Babięcką Strugą (1388 Babbantinen Flis, 1595 Babent). Gwarowo: Babźenta.
Bieńki	Piecki	1	Bienken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Bönigken.
Bobrówko	Piecki	1	Bubrowko	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Biebern.
Brejdyny	Piecki	1	Brödinen	pruskie	--	1419 Preden, 1449-51 Bredyn. Gwarowo: Bredini, Brei̯dini.
Chostka	Piecki	1	Chostka	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Walddorf. Według NMP nazwa polska, od ap. chostka, chwostka "skrzyp".
Cierzpięty	Piecki	1	Czierspienten	polskie	--	Nazwa w latach 1906-45: Zollernhöhe. W XVI w. obocznie niem. Tirtel (wg NMP nazwa niemiecka, odosobowa).
Czaszkowo	Piecki	4	Zatzkowen	polskie	Czaczkowo	Nazwa w latach 1938-45: Eisenack. W źródłach przedwojennych: Czaczkowo. W Tece Toruńskiej mamy formę "Zatzkowo", która z pewnością odzwierciedla zmazurzoną wymowę Cackowo. Wszystko to zdaje się potwierdzać, że poprawną formą jest Czaczkowo (również autorzy NMP uważają, że nazwa ta wywodzi się od n. os. Czaczek, Czaczko). U Leydinga również znajdziemy Czaczkowo, co jednak w erracie poprawia już na Czaszkowo al. Cackowo. Nie wiem, co było przyczyną takiej zmiany zdania, ale KUNM zastosowała się do niej i ostatecznie zatwierdziła formę Czaszkowo. Tak czy inaczej, uważam że należy ją naprostować na tradycyjną, etymologicznie poprawną formę Czaczkowo.
Dłużec	Piecki	1	Langendorf	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Dawniej też: Dłużcze, Dłuziec, Dłuwiec (to ostatnie to zapewne hiperpoprawne wobec mazurskiej zmiany v' > ź) Forma polska zaświadczona wcześniej - 1554 Dlusinitz. Nazwa niem. Langendorf (notowana od końca XVIII w.) jest więc kalką z polskiego. Nazwa pochodzi od pobliskiego jeziora Dłużec (1555 Dlusitz, od połowy XVII w. niem. Langen See, ostatecznie Langendorfer See).
Dobry Lasek	Piecki	1	Guttenwalde	niemieckie (osobowe)	--	Dawniej też: Dobre Laski (XVI w.) Nazwa niem. pochodzi od nazwiska odbiorcy nadania, Jana Guta. Polska kalka tej nazwy jest więc oparta na adideacji.
Gajne	Piecki	1	Gaynen	polskie?	--	Dawniej też: Gajno (na tę formę wskazuje Teka Toruńska i zapis gwarowy, więc wydaje się być bardziej ludowa). Według NMP nazwa polska, od ap. gaj. Nie wykluczałbym jednak w pełni pruskiego pochodzenia, zwłaszcza że wieś powstała nad jeziorem o tej samej nazwie (a większość hydronimów w regionie jest pruska). Gwarowo: Gai̯no.
Gant	Piecki	1	Ganthen	pruskie?	--
Głogno	Piecki	1	Glognau	słowiańskie	--	Gwarowo: Gu̯ugno.
Goleń	Piecki	1	Gollingen	pruskie	--	Dawniej też: Golenie. Nazwa pruskiego pochodzenia (1570 Gellingen). Gwarowo: Gol'iń, do Gol'ini. Współczesne mapy podają w nawiasie oboczną nazwę Golanka. Należy ją tępić jako niepoprawną.
Jakubowo	Piecki	1	Jakobsdorf	niemieckie	--
Nowe Kiełbonki	Piecki	1	Neu Kelbonken	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Neukelbunken. Patrz niżej.
Stare Kiełbonki	Piecki	1	Alt Kelbonken	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Altkelbunken. Dawniej też: Kiełbon(e)k (u Giersza, w grafii "Kelbonk"), Kiełbonka (tylko Leyding). Według NMP nazwa rdzennie polska, od n. os. Kiełbonek. Nie wykluczałbym jednak w pełni pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Kelbuŋk (Novï, Starï).
Kołowin	Piecki	1	Kollogienen (I)	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kalgienen. Nazwa leśniczówki ponowiona od pruskiej n. jeziora Kołowin. W gwarze mazurskiej nazwa wymawiana Kołojin. Brak dokładnego zapisu gwarowego, ale na taką formę wskazuje Teka Toruńska oraz dane terenowe Leydinga. Zob. też niżej Kołowinek, Kosowiec. Leśniczówki Kołowin i Kosowiec nosiły przed 1926 taką samą n. niem.
Kołowinek	Piecki	5	Forsthaus Guttenwalde	niemieckie (osobowe)	Dobry Las	W niem. leśniczówka nazwana od pobliskiego Dobrego Lasku (p. wyżej). Mimo to, po wojnie postanowiono jej nadać nazwę Kołowinek (zapewne z powodu położenia nad jeziorem o tej nazwie), a leśniczówkę o tradycyjnej nazwie Kołowinek (niem. Kollogienen II, od 1926 Modersohn) nadano zupełnie nową nazwę Kosowiec. Leyding obie te leśniczówki nazywa Kołowinek (nic nie wskazuje jednak na to, by za takim przekazem stała jakaś tradycja). Decyzja KUNM jest tutaj zaiste dziwna, może jest wynikiem jakiejś pomyłki. To leśniczówce Kosowiec bardziej należy się nazwa Kołowinek, a jeśli chodzi o nazwę dawnej Forsthaus Guttenwalde, proponuję wprowadzenie notowanej na jednej z map Geoportalu nazwę Dobry Las, jako nawiązującej do pierwotnej nazwy leśniczówki. Mapy notują również nazwę Dębie.
Kosowiec	Piecki	6	Kollogienen (II)	pruskie	Kołowinek	Nazwa w latach 1926-45: Modersohn. Przed wojną pol. Kołowinek. Po wojnie, z niewiadomych przyczyn nadano tę nazwę innej leśniczówce - opisanej wyżej (może motywem zmiany było położenie tej leśniczówki nad jez. Kołowinek), a dawną leśniczówkę Kołowinek przechrzcić na "Kosowiec". Uważam, że warto ten fakt naprostować i nadać tej leśniczówce nazwę historycznie należną. Przed urzędową zmianą nazwy na Modersohn w 1926 roku, leśniczówka ta nosiła tę samą niem. nazwę co Kołowin (p. wyżej), co dookreślano cyframi I, II. Niemniej, taki stan rzeczy musiał być źródłem pomyłek.
Krawno	Piecki	1	Krawno	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kaddig. Dawniej też: Krawienko. Nazwa ponowiona od j. Krawno (1387 Kroven, Krowum), pruskiego pochodzenia.
Krutyń	Piecki	1	Kruttinnen	pruskie	--	Nazwa niem. również często spotykana w grafii Crutinnen (zwłaszcza w starszych źródłach). Dawniej też: Krutynia. Nazwa pochodząca od n. rz. Krutynia (niem. Kruttinna), pruskiego pochodzenia. Współczesna n. wsi jest w stosunku do nazwy rzeki zmaskulinizowana, ale Teka Toruńska notuje n. wsi jako femininum, tożsame z nazwą rzeki. Gwarowo: Krutna.
Krutyński Piecek	Piecki	1	Kruttinnerofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Pierwotnie niem. Cruttinner Theerofen. Dawniej też: Piecek (Giersz), Ratajowa Wola. W okresie hitlerowskim do wsi przyłączono małą osadę Ratajowa Wola (niem. Ratteywolla, Ratajwolla), stąd Chojnacki podaje nazwę Ratajowa Wola jako pol. odpowiednik Kruttinnerofen. Nie jest to do końca poprawne utożsamienie - Ratajowa Wola to tylko mała część połączonej wsi, zresztą nieco oddalonej od Krutyńskiego Piecka. Leyding notuje dla Ratajowej Woli oboczną nazwę Rora (niem. Rohra), zapewne pruskiego pochodzenia, ale u Kętrzyńskiego są to dwie różne miejscowości. Zabudowania Ratajowej Woli dziś już nie istnieją.
Krzywy Róg	Piecki	1	Krummenort	niemieckie	--	Niem. obocznie Krzywirock (zniemczony zapis n. polskiej [będącej kalką n. niem.]). U Leydinga także: Lega. Nie znajduję jednak żadnego innego potwierdzenia dla tej nazwy. Może ma związek z prus. hydronimem Lega (rzeka przepływająca przez Olecko), jednak wieś nie znajduje się w pobliżu tej rzeki. Gwarowo: Křive (NMP odnosi tutaj, ale może chodzi w rzeczywistości o wieś Krzywe w gm. Mrągowo?).
Lipowo	Piecki	1	Lindendorf	niemieckie	--	Dawniej też: Lipnowo, Majc. Druga nazwa (pojawiająca się w Tece Toruńskiej i zapisie gwarowym, ponowiona od n. jeziora Majcz, z mazurzeniem). Gwarowo: Mȧi̯c.
Ławny Lasek	Piecki	1	Lawnilassek	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Altkelbunken-Abbau. Dawniej też: Lasek (obocznie w Tece Toruńskiej).
Łętowo	Piecki	4	Lentag	niemieckie?	Łętak	Niem. obocznie Neu Zatzkowen (taką nazwę notuje Teka Toruńska przy formie pol. Łentak), ponowiona od sąsiedniej wsi Czaszkowo (p. wyżej). Być może istniała forma pol. Nowe Czaczkowo, ale nie znajduję na to dowodów. Tradycyjnie: Łętak, Łentak. Współczesna forma jest uchwalona przez KUNM, mimo pewnego nawiązania dźwiękowego do oryginału, jest sztuczna. Przydałyby się informacje etymologiczne, co do pochodzenia n. niem. (może od nazwiska)?
Machary	Piecki	1	Macharren	polskie (osobowe)	--	Dawniej też: Machara (Teka). Gwarowo: Max́arï.
Młyniska	Piecki	1	Mlinisken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Meiler.
Mojtyny	Piecki	1	Moythienen	pruskie	--	Dawniej też: Mojtyn. 1400 Maudinen (tu?); 1422 Moten, Montingen. Nazwa pruska, ponowiona od jez. Mojtyny (1388 Motyn). Gwarowo: Moi̯tïnï.
Mostek	Piecki	4	Kleinbrück	niemieckie	Mały Most	Przed wojną: Mały Mostek, Mały Most. Po wojnie przyjęto tę nazwę po prostu jako Mostek, co jest poniekąd zrozumiałe ("Mały Mostek" brzmi jak masło maślane, a poza tym nie ma w okolicy miejscowości o nazwie "Duży/Wielki Most(ek)", jest jedynie Nowy Most [p. niżej], ale nie w bezpośrednim sąsiedztwie), jednak mimo wszystko wolę się trzymać form autentycznie przedwojennych. Formę Mały Most notuje Teka Toruńska, więc uważam ją za bardziej ludową.
Mościska	Piecki	1	Forsthaus Nikolaihorst	niemieckie (odosobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Forsthaus Nickelshorst. Leśniczówka wzięła swoją nazwę od sąsiedniej wsi Mościska, która dzisiaj stanowi część Gałkowa (w gm. Ruciane-Nida), bez wydzielonej nazwy. Po więcej wyjaśnień co do jej nazwy, zob. Gałkowo (pow. piski, gm. Ruciane-Nida). Wieś ta była osadą Filiponów (starowierców z Rosji).
Nawiady	Piecki	1	Aweiden	pruskie	--	Niem. obocznie Weiden. 1397 Aweiden, 1422 Aweyden. Nazwa pruska. Oboczna forma Weiden notowana od XV w. (1484, ok. 1500 Weyden), wynika być może z adideacji do niem. Weide "pastwisko". W formie spolszczonej warto odnotować nagłosowe N-, zapewne wynikające z absorpcji przyimka "na". Gwarowo: Naźadï (do Naźat).
Nowy Most	Piecki	1	Neubrück	niemieckie	--
Nowy Zyzdrój	Piecki	1	Neu Sysdroy	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Neusixdroi. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora i strugi Zyzdrój (1387 Syxdryne, Syxdrin; ok. 1400 Seghesdrien). Prawdopodobnie dawniej istniała też wieś Zyzdrój Stary, ale dziś na próżno jej szukać. Od tego samego hydronimu nazwę wzięły też Zyzdrojowa Wola i Zyzdrojowy Piecek (p. niżej).
Ostrów Pieckowski	Piecki	1*	Peitschendorfswerder	niemieckie	(Pieckowski Ostrów)	W źródłach przedwojennych raczej odwrotny szyk - Pieckowski Ostrów. W Tece Toruńskiej z kolei: Pieckowska Żuława.
Piecki	Piecki	1	Peitschendorf	niemieckie (osobowe)	--	1401 Petzendorf. Odbiorca nadania nazywał się Petze, co Kętrzyński tłumaczy jako Piecio, Piecek (zdrobnienie od Piotra). W mowie Mazurów nazwa przyjęła się w formie Piecki. Dziś to największa wieś na Mazurach. Przysiółek Jeleń na przedwojennych mapach widnieje jako część Piecek (zu Peitschendorf), bez osobnej nazwy. Nie wiem, jaka jest geneza tej nazwy - jeżeli wierzyć Wikipedii, to osada to została założona w XIX w. przez niejakiego Jelenia, ale nie znalazłem żadnego potwierdzenia tego faktu w literaturze. Nie znam żadnej pozycji, która mówiłaby o tym przysiółku jako o osobnym bycie w kontekście przedwojennym.
Piersławek	Piecki	1	Kleinort	niemieckie	--	Nazwa pol. Piersławek ludowa, istniała obocznie do (niezwiązanej) n. niem. Jest to nazwa raczej słowiańskiego pochodzenia.
Prusinowo	Piecki	1	Pruschinowen	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Preußental.
Rosocha	Piecki	1	Jägerswalde	niemieckie	--	Polska nazwa Rosocha ludowa, istniała obocznie do niemieckiej. W Tece Toruńskiej jako pluralis - Roszochy. Gwarowo: Rozoxi.
Rostek	Piecki	1	Rostek	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Steinbruch
Rutkowo	Piecki	1	Schön Ruttkowen	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1938-45: Schönrauten. Dawniej też: Rutkowo Piękne Teka Toruńska podaje (oboczną) n. niem. jako Schön Rutkainen - z wyraźnie pruskim przyrostkiem. Może to świadczyć o pruskim pochodzeniu tej nazwy, aczkolwiek możliwe też, że to prutenizacja polskiej nazwy Rutkowo.
Strzałowo	Piecki	2~3	Pfeilswalde	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Pilnik. Brak polskiej tradycji. Nadleśnictwo założono w 1870 r. i nazwano na cześć niemieckiego uczonego i leśnika Wilhelma Pfeila (nie związanego z Prusami Wschodnimi). Już po wojnie Leyding notuje dla tej leśniczówki dwie oboczne nazwy polskie - Pilnik i Strzałowo. Obie mają coś wspólnego z nazwą niemiecką - w pierwszej można się doszukać fonetycznego spolszczenia rdzenia (Pfeil- > Pil-), druga to tłumaczenie znaczeniowe oparte na niem. Pfeil "strzała". Pierwszy wariant znalazł aprobatę KUNM, ale to ten drugi ustalił się w potocznym użyciu i dziś stanowi oficjalnie używaną nazwę leśnictwa. Z powodu braku tradycji, nie widzę powodu, aby mieszać w stanie faktycznym.
Szklarnia	Piecki	1	Glashütte	niemieckie	--
Świnie Oko	Piecki	1	Schwienieoko	polskie	--	Nazwa w latach 1840-1945: Eichelswalde. Miejscowość uchodzi dziś za część Lipowa (wyraźnie oddaloną), jej nazwa dziś nie funkcjonuje. Z dawnej wsi zostało tylko parę budynków.
Wólka Prusinowska	Piecki	4	Pruschinowenwolka	polskie	Prusinowa Wólka	Nazwa w latach 1929-45: Preußenort. Przed wojną: Prusinowa Wólka, a nie "Prusinowska". Może to niewielka zmiana, ale warto się trzymać form ludowych. U Goldbecka (1785 r.) obocznie: Czerawolka (pisownia zgermanizowana). Nie mam pojęcia, jak rozszyfrować tę formę.
Zakręt	Piecki	1	Sakrent	polskie	--
Zgon	Piecki	1	Sgonn	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hirschen.
Zielony Lasek	Piecki	2	Grünheide	niemieckie	--	Brak tradycji. U Leydinga: Papiernia. Rzeczywiście, w tej wsi znajdował się niegdyś taki zakład.
Zyzdrojowa Wola	Piecki	1	Sysdroywolla	hybryda (prus. + pol.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kranzhausen. Dawniej też: Zyzdrój-Wola (por. zapis gwarowy), Zyzdrój-Wólka, Wólka (dwa ostatnie w Tece Toruńskiej). Nazwa utworzona od jeziora Zyzdrój, po więcej wyjaśnień patrz wyżej Nowy Zyzdrój. Gwarowo: Zïzdroi̯ Vola.
Zyzdrojowy Piecek	Piecki	1	Sysdroyofen	hybryda (prus. + niem.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Sixdroi. Dawniej też: Zyzdrój-Piecek, Piecek (Teka Toruńska) Po więcej wyjaśnień, zob. wyżej Nowy Zyzdrój.
Żabieniec	Piecki	6?	Probergswerder	hybryda (prus. + niem.)	Probarski Ostrów (?)	W przedwojennych źródłach: Probarski Ostrów. Dla nazwy Żabieniec nie znalazłem żadnego uzasadnienia, aczkolwiek brzmi ona trochę jak ludowe przezwisko, więc może kryje się za nim jakaś "ukryta" ludowa tradycja. Pewne źródła internetowe co prawda twierdzą, że Żabieniec istniał już w 1618 r. i podają zapis Szabiniec z tego roku, ale nie byłem w stanie tego faktu potwierdzić w żadnej literaturze.
Bałowo	Sorkwity	6	Bothau	pruskie	Botowo	Według ustaleń KUNM i przed wojną: Botowo. Jest to oryginalna, pruska nazwa tej miejscowości. Dlaczego więc obecnie nazywa się ona "Bałowo" - trudno mi stwierdzić. Nie udało mi się dotrzeć do żadnej urzędowej zmiany w okresie powojennym. Prawdopodobnie nazwa ta urosła jakimś nieporozumieniem i należy ją w trybie pilnym zmienić. 1449-51 Bothen. Nazwa pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Butovo.
Borowe	Sorkwity	1~4	Borowen	polskie	(Borowo)	Nazwa w latach 1938-45: Prausken. Przed wojną: Borowo. Taka forma wynika ze wszystkich przedwojennych źródeł. Taką formę mamy też w zapisie gwarowym, jednak odmienianą jak przymiotnik, co mogłoby dawać uzasadnienie formie obecnej. Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej Borowo odmienia się rzeczownikowo. Większość źródeł przemawia za sufiksem -owo, więc może można by to naprostować? Gwarowo: Borovo (do Borov'igo).
Borowski Las	Sorkwity	2	Borower Waldkolonie	niemieckie (relacyjne)	--	Nazwa w latach 1938-45: Prauskenwalde.
Burszewo	Sorkwity	1	Burschewen	polskie (osobowe)	--	Pierwotnie: Falkenhain (1426 Valkenhayne). Ta niemiecka nazwa szybko zanikła. Nazwa w latach 1938-45: Prusshöfen. Gwarowo: Burzevo.
Choszczewo	Sorkwity	1	Choszewen	polskie	--	Dawniej też: Kościewo (Barczewski). Nazwa w latach 1936-45: Hohensee. Gwarowo: Koscevo.
Mały Gieląd	Sorkwity	1	Klein Gehland	pruskie	--	Dawniej też: Jeląd Mały, Małe Gielądy, Gielądek (to ostatnie u Leydinga) Po więcej wyjaśnień, p. poniżej Stary Gieląd.
Stary Gieląd	Sorkwity	1	Alt Gehland	pruskie	--	Dawniej też: Jeląd (Teka Toruńska). Miejscowość Nowy Gieląd dziś stanowi integralną część Starego Gielądu, granica pomiędzy dawnymi wsiami zatarła się, co czyni dookreślenie "Stary" nieco redundantnym. Nazwa pruska, ponowiona od pobliskiego jeziora Gielądzkiego (1379 Galanten, 1391 Gellant). Gwarowo: Gėlont.
Gizewo	Sorkwity	1	Giesewen	polskie	--	Nawa w latach 1938-45: Giesenau. Pierwotnie: Giżewo, odbiorca nadania nazywał się Giża. Obecna forma jest więc rezultatem mazurzenia. Gwarowo: Giźevo.
Głodowo	Sorkwity	1	Glodowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hermannsruh. Dawniej też: Wilamowo (niem. Willamowen), n. przejęta od pobliskiej osady Wilamowo (niem. Köllmisch Alt Glodowen), dziś będącej częścią wsi Maradzki Chojniak (p. niżej). Por. też niżej Wilamówko. Gwarowo: Gu̯odovo.
Janiszewo	Sorkwity	4	Johannisthal	niemieckie	Janistal	Przed wojną: Janistal, tak u Barczewskiego (i bez wątpienia chodzi mu o tę wieś, nie Janowo vel. Janistal w gm. Szczytno). Dzisiejsza forma, mimo nawiązania znaczeniowego do oryginału, jest sztuczna.
Janowo	Sorkwity	1	Janowen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Heinrichsdorf.
Jełmuń	Sorkwity	1	Allmoyen	pruskie	--	Dawniej też: Jełomie, Jełmonie, Ilmonie, Jemuń. Współcześnie w gwarze: Jemioły (co jest formą późną, adideowaną). 1379 Galemen al. Allmoyen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Jełmuń (1369 Calmoy, 1400 Almoy). W spolszczonej wersji tego toponimu obserwujemy bardzo duże wahania fonetyczne i morfologiczne. Na formę obecną wskazuje Teka Toruńska oraz zapis Jelmon z 1775. Gwarowo: Jeḿou̯i.
Jędrychowo	Sorkwity	1	Heinrichshöfen	niemieckie	--	Obocznie: Łapinóżka (niem. Lapinuschka). Na taką oboczną nazwę wskazują dane Leydinga (który podaje też formę zniemczoną) i terenowe. U przedwojennych tylko Jędrychowo. Nazwa Łapinóżka jest ludową nazwą jeziora Lampasz (niem. Lampasch-See) i prawdopodobnie wynikła z adideacji wcześniejszej nazwy pruskiej (1388 Lappaschken, Lapask). Gwarowo: Jendrïxovo. W użyciu potocznym również funkcjonuje wyżej wymieniona n. Łapinóżka.
Karczewiec	Sorkwity	3	Neusorge	niemieckie	--	Brak tradycji. U Leydinga: Duży Folwark.
Kozarek Mały	Sorkwity	1	Klein Kosarken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Zweilinden. Nazwa w latach 1930-38: Lindenhof. Po więcej wyjaśnień, p. niżej Kozarek Wielki.
Kozarek Wielki	Sorkwity	1	Groß Kosarken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Köhlersgut. Dawniej też: Koszarek, Koszarki Kozarki, Koziarki. Duże wahania fonetyczne, trudno sprawdzić, która z form jest pierwotna. Dawniej dwa majątki: Groß Kosarken-Dönhoffstädt (1938-45: Köhlersgut) i Groß Kosarken-Wehlack (1938-45: Köhlershof). Dookreślenia zapewne od nazwisk (lub może miejsc pochodzenia?) właścicieli. Majątek z dookreśleniem Wehlack otrzymał po wojnie nazwę Kozarek Średni, ale dziś na próżno szukać takiej miejscowości na mapie. Gwarowo: Kozark, Kozark'i.
Kozłowo	Sorkwity	1	Koslau	polskie	--	1437 Kozelaw. Nazwa uważana za przeniesioną z Ziemi Radomskiej wg autorów NMP.
Lesiny	Sorkwity	1~4?	Leschienen	polskie	(Lesin?)	Przed wojną: Lesin (Teka Toruńska) lub Lesinowo (Kętrzyński, SGKP, Chojnacki). Dla formy Lesiny nie znalazłem żadnego przedwojennego uzasadnienia (najwcześniej podaje ją Leyding), chociaż w pewien sposób wynika ona z formy niemieckiej. Być może warto by rozważyć przywrócenie ludowej formy Lesin?
Maradki	Sorkwity	1	Maradtken	osobowe	--	1445 Marettesfeldt, 1449-51 Merettich. Nazwa wywodząca się od imienia osobowego - pruskiego lub niemieckiego. Przez Mazurów dostosowana do nazw rodowych jako Maradki i z tej formy wtórnie przejęta w niem. Gwarowo: Maratk'i.
Maradzki Chojniak	Sorkwity	2?	Maradtkenwalde	niemieckie (relacyjne)	--	Wybudowanie założone pod koniec XIX w., nie znajduję dla niego polskiej tradycji. Najbardziej logicznym tłumaczeniem byłoby "Maradzki Las", ale po wojnie uchwalono Maradzki Chojniak. Kto wie, być może kryje się za tą formą jakieś ludowe użycie (w końcu mazurskie tradycje są w tej okolicy dość silne).
Miłuki	Sorkwity	1	Millucken	pruskie	--	1414 Melucken, 1449-51 Mhelnicken (= *Mielniki? A może to forma błędna). Nazwa pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Ḿiu̯uk'i.
Młynik	Sorkwity	1	Lasken	polskie	--	Dawniej też: Lasek, Ulasek. Tylko u Leydinga: Leskowo. Pierwotnie pol. Lasek. Ludowa nazwa Młynik, odwołująca się do typu osady (była to osada młyńska), notowana od połowy XIX w. Nazwa Lasek notowana jako oboczna jeszcze na współczesnych mapach.
Nibork	Sorkwity	1	Neeberg	niemieckie	--	Niem. obocznie (i chyba pierwotnie): Neuberg. W NMP objaśnione dziwnie, niby od nazwiska właściciela Groebena, czytanego wspak (Neboerg). Nie przemawia do mnie ta interpretacja. Gwarowo: Nibork, Nebork.
Piłak	Sorkwity	1~4	Pillacken	pruskie	(Piłakno)	Nazwa ponowiona od pruskiej n. jeziora Piłakno (niem. Pillacker See lub Klucken See, 1388 Perlauken). Dawniej dwie osady - leśniczówka Pillacken i młyn Pillackermühle. Większość przedwojennych źródeł nazywa leśniczówkę Piłaki, a młyn - Piłak. W Tece Toruńskiej obie te osady noszą nazwę Piłakno, tożsamą z nazwą jeziora. Dzisiaj osady te tworzą administracyjne jedną miejscowość nazwaną Piłak. Nie udało mi się jednak ustalić jakie są ustalenia KUNM, co do tych dwóch osad. Jeśli chodzi o nazewnictwo to najbardziej "racjonalna" wydaje mi się forma używana w Tece Toruńskiej - jest na pewno ludowa, a ponadto jest tożsama z ludową nazwą jeziora. Nie widzę zbytniego sensu w rozróżnianiu nazwy osady i jeziora, skoro nazwa osady wzięła się bezpośrednio od jeziora, a wg Teki Toruńskiej, nazwy te były w mowie Mazurów tożsame. Niemniej, obecna forma też ma pokrycie w przedwojennych źródłach (aczkolwiek tylko jako nazwa młyna).
Pustniki	Sorkwity	1	Pustnick	pruskie	--	Dawniej też: Pustnik. 1437 Paistenik. Nazwa pruska. Wieś leży nad jez. Pustnik Mały (niem. Pustnick-See), ale w tym wypadku to raczej jezioro wzięło nazwę od wsi (a nie, jak zwykle bywa, odwrotnie), bowiem pierwotna nazwa tego jeziora to Moltin (1391). Jeszcze w XIX w. Kętrzyński podaje nazwę tego jeziora jako Moty. Gwarowo: Pustńiki, Pustńik.
Rodowo	Sorkwity	1	Rodowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Abbau Heinrichsdorf.
Rozogi	Sorkwity	1	Rosoggen	słowiańskie?	--	Autorzy NMP objaśniają jako n. polską, por. jednak wieś Rozogi w pow. szczycieńskim, której nazwa ma staropruskie (hydronimiczne) pochodzenie.
Rybno	Sorkwity	1	Ribben	słowiańskie	--	Gwarowo: Rïbno.
Słomowo	Sorkwity	6	Neblisch	niemieckie?	Nebliś	W Tece Toruńskiej: Nebliś (dop. -u). Wygłosowe -ś można by uznać za cechę gwarową (szadzenie) i naprostować tę formę na "Neblisz", co czyniłoby tę nazwę dźwiękowo tożsamą z formą niem. (jedynie przystosowaną graficznie). Niemniej, wydaje mi się, że w tym przypadku lepiej spolszcza. Poza Teką Giersza tradycji brak. Przydałyby się też informacje etymologiczne dot. nazwy.
Sorkwity	Sorkwity	1	Sorquitten	pruskie	--	Dawniej też: Zorkwity (rzadko, pod wpływem niem.). 1414 Surquit, 1449-51 Sorgkwitten, 1451 Serkewit. Gwarowo: Zorkfitï.
Stama	Sorkwity	1	Groß Stamm	pruskie	--	Dawniej też: Stamka Wielka, Sztama. 1379 Stam, 1419 Stamen. Nazwa pruska, tożsama z nazwą pobliskiego jeziora (dziś nieistniejącego).
Surmówka	Sorkwity	1	Surmowen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Surmau. Dawniej: Surmowo, Surmowa Wola. Kętrzyński podaje pierwotną nazwę wsi jako Surmowa Wola (1577 Surmowolla). Nazwa ta pochodzi od pierwotnego właściciela wsi, Jakuba Surmo. Nie wykluczam pruskiego pochodzenia tego nazwiska.
Szarłaty	Sorkwity	1	Charlotten	niemieckie (osobowe)	--	Dawniej też: Siarloty (wym. gwarowa, w Tece Toruńskiej).
Szelągówka	Sorkwity	1	Schellongowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schillingshöfen.
Szymanowo	Sorkwity	1	Siemanowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Altensiedel. Dawniej też: Szymanówka (Giersz).
Tyszkowo	Sorkwity	3	Heinrichshöhe	niemieckie	--	Brak polskiej tradycji. Folwark założony w połowie XIX w. przez Henryka Tyszkę (właściciela Rybna), stąd jego obecna nazwa, utworzona po wojnie. Nazwa oryginalna pochodziła od imienia tegoż właściciela.
Warpuny	Sorkwity	1	Warpuhnen	pruskie	--	1373 Weistein al. Warpunen. Obie nazwy pruskiego pochodzenia. Ta pierwsza pochodzi od pobliskiej n. jeziornej Weystinnen (1373), obecnie jeziora Warpuńskie i Zyndackie. Niemiecki sufiks -stein jest tu więc tylko pozorny (jak w wielu innych nazwach). Ostatecznie przyjęła się ta druga nazwa. Gwarowo: Varpunï.
Wilamówko	Sorkwity	4?	Neu Willamowen	polskie	Nowe Wilamowo (?)	Nazwa w latach 1938-45: Hermannsruh (miejscowość włączona do Głodowa, p. wyżej). Nazwa pochodna od miejscowości Wilamowo (niem. Köllmisch Alt Glodowen, Willamowen), która również była oboczną nazwą pobliskiego Głodowa (p. wyżej) - nazwy tych miejscowości stale mieszały się. Dziś pierwotne Wilamowo przynależy do Maradzkiego Chojniaka (p. wyżej), zaś Wilamówko istnieje jako przysiółek Borowskiego Lasu (p. wyżej). Chyba poprawniej historycznie byłoby mówić Nowe Wilamowo (w niem. Neu, a nie Klein Willamowen), chociaż najwcześniejszą polską tradycją, jaką znajduję dla tej miejscowości jest Leyding, który podaje właśnie taką formę nazwy.
Wola Maradzka	Sorkwity	1	Maradtkerwolla	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Abbau Maradtken. Dawniej też: Wólka Maradzka (niem. Maradtkenwolka).
Załuki	Sorkwity	1	Salucken	pruskie	--	Dawniej też: Załawki, Sałuki (obocznie w Tece Toruńskiej, może tylko zniemczona grafia?). Zapis z 1785 r. Saalack oder Saalawki (Załawki) dowodzi pruskiego początku tej nazwy, być może prus. Zal-lauks "zielone pole". Miejscowość widnieje na mapach, ale patrząc na obraz satelitarny nie mogę się oprzeć wrażeniu, że nie ma już tam żadnych zabudowań.
Zamkowo	Sorkwity	1	Samkowen	polskie	--	Dawniej też: Sankowo (niem. Sankowen) - tak tylko w Tece Toruńskiej.
Zyndaki	Sorkwity	1	Sonntag	niemieckie	--	Pierwotnie: Sonntagsfeld. Nazwa niemiecka, od nazwiska. Forma polska jest spolszczeniem n. niem.

Powiat lecki (giżycki)

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Giżycko	Giżycko (miasto)	6	Lötzen	pruskie?	Lec	Przed wojną pol. Lec. Rzadsze warianty: Lece, Lecko, Łoczany, Łuczany. Szczególnie o tym ostatnim wariancie poniżej. 1339 Lesk; 1340 Lezcen; 1335-41 Letzenburg, Leczenburg; 1366 Lesken, Letczen; 1369 Leitcze. Jak widać, oryginalna nazwa Lötzen posiadała również wariant z niem. członem -burg, który jednak zanikł wraz z końcem XIV w. Przejściowo notowano również n. Neu(en)dorf (XV w.), co prawdopodobnie odnosiło się do jakiejś części obecnego miasta. Nazwy Lec/Lötzen nie udało się naukowcom dostatecznie wytłumaczyć. Nie da się jej przekonująco zestawić z jakimkolwiek niemieckim słowem (wszelkie naukowe wywody z niem. zakładają bardzo archaiczne, germańskie korzenie tej nazwy, co wydaje się mało prawdopodobne na tych terenach, chyba że nazwa byłaby skądś przeniesiona), więc raczej trzeba dociekać pruskiego jej początku. Przypuszczalnie tkwi w niej ten sam rdzeń, co w pierwotnej formie nazwy Lidzbarka Warmińskiego - Lecbarg (1240). Oryginalną nazwę miasta, Mazurzy spolszczyli jako Lec na długo przed wojną i w zasadzie tylko takiego wariantu nazwy (wymawianego w gwarze przez "e pochylone") używali. W starej literaturze co prawda można znaleźć różne inne warianty (podane powyżej), ale są one raczej tworami sztucznawymi, próbami stworzenia "bardziej polskiej" nazwy dla miasta (takie praktyki nie były rzadkie - por. formę Niedzbórz dla Niborka [Nidzicy] lub Rośle dla Reszla). Najbardziej spolszczony z tych wariantów, Łuczany zrobił zawrotną karierę po wojnie, kiedy miasto zostało świeżo wcielone do nowej, komunistycznej Polski. Nazwę Łuczany ochoczo przyjęli i używali nowi osadnicy i kiedy wydawałoby się, że uzus w kwestii użycia tej nazwy jest już wśród nowych mieszkańców miasta ustalony, weszła z butami władza ludowa i zarządzenie, aby przechrzcić miasto na Giżycko na cześć kaznodziei ewangelickiego i mazurskiego działacza Gustawa Gizewiusza (pierwotna, niezlatynizowana postać jego nazwiska miałaby brzmieć "Giżycki", stąd "Giżycko"). Ta decyzja wywołała protesty wśród miejscowej ludności (chyba jedyna tak szeroko oprotestowana zmiana nazwy na całych Mazurach), która żądała utrzymania nazwy Łuczany jednak mimo nacisków i próśb ze strony lokalnych władz, KUNM oraz władze centralne nie dały się przebłagać i ostatecznie utrwalił się ten sztuczny nowotwór "Giżycko", którą trwa do dziś. Pamiątką tej batalii o nazwę miasta są m.in. ulice Łuczańskie w kilku mazurskich miejscowościach, a także przepływający przez miasto Kanał Łuczański (w zasadzie jego oficjalna nazwa brzmi "Kanał Giżycki", ale ludność miasta wciąż używa tej starszej postaci nazwy). Mimo, iż uważam, że warto o formie "Łuczany" pamiętać, choćby ze względu na jej powojenną historię (jest to swoisty symbol oporu przeciw chrztom KUNM), to jednak jedynym autentycznie używanym, ludowym spolszczeniem nazwy oryginalnej jest Lec (ta forma również oddaje pruski oryginał najdokładniej) i uważam, że właśnie tę najstarszą, najpierwotniejszą polską formę należy przywrócić jako oficjalną. Gwarowo: Lyc / Lïc (Gen. -u).
Niegocin	Giżycko (miasto)	5~6	Boyen	niemieckie (osobowe)	Boje	Nazwa stacji kolejowej i (dawniej też?) dzielnicy Giżycka, nazwanej od zbudowanej tu w XIX w. twierdzy Boyen (nazwa na cześć feldmarszałka Hermanna von Boyena). Nazwę tę spolonizowano jako Boje i taką formę przyjęła KUNM, jednak ostatecznie (przynajmniej dla stacji kolejowej) przyjęła się nazwa Niegocin (od jeziora). Chyba lepiej byłoby wrócić do spolszczenia nazwy oryginalnej. Samą twierdzę dziś zwykle nazywa się jej niemieckim mianem. Urzędową postać "Boje" spotyka się raczej rzadko.
Stary Dwór	Giżycko (miasto)	2 (1?)	Althof Lötzen	niemieckie (relacyjne)	--	Oboczna n. niem. Schlößchen (?). Znam ją jedynie ze źródeł internetowych, nie wiem na ile jest autentyczna. Dawny dworek, późniejsze osiedle Leca (Giżycka). Nie wiem, czy dzisiaj funkcjonuje pod taką nazwą.
Wilanów	Giżycko (miasto)	2	Villa Nova	włoskie (sztuczne)	--	Jeszcze przed I wojną istniało w Lecu osiedle Villa Nova (nazwa o "snobistycznym" zabarwieniu), zniszczone podczas Wielkiej Wojny (na międzywojennych mapach niemieckich widnieje jako obiekt zniszczony). Po wojnie (bez żadnych ustaleń KUNM) spolszczono nazwę tego miejsca (dziś istniejącego jako osiedle domków jednorodzinnych) jako Wilanów, zapewne inspirując się warszawskim Wilanowem.
Ryn	Ryn	1	Rhein	pruskie	--	1324-45: Ryne, 1418 Reyn. Nazwa pruska, ponowiona od nazwy jeziora (1444 Rayn), dziś Jezioro Ryńskie. Gwarowo: Rin (do Rinu). Sugerowana przez oficjalne dokumenty odmiana "do Ryna" jest nieludowa i w zasadzie rzadko używana.
Ryn Mały	Ryn (cz. miasta)	1	Klein Rhein	pruskie	--	Po więcej wyjaśnień, p. wyżej.
Antonowo	Giżycko	1	Antonowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Antonsdorf.
Bogacko	Giżycko	1	Bogatzko	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Rainfeld. Dawniej też: Bogacze (niem. Bogaczen; 1559 Bogatschen). W przedwojennej literaturze zwykle: Bogaczko, co wydaje się jednak formą błędną, niepoprawnie "odmazurzoną". Gwarowo: Bogacko (przym. Bogack'i).
Bogaczewo	Giżycko	1	Bogatzewen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Reichensee. Dawniej też: Bogacze (1545 Bogatschen). Pierwszymi właścicielami miejscowości byli Szymon i Jan Bogaczowie. Gwarowo: Bogacevo.
Bystry	Giżycko	1	Biestern	niemieckie?	--	Według autorów NMP, nazwa jest pochodzenia niemieckiego, od śrdniem. bister "zły, nieurodzajny". Forma pol. byłaby wówczas polonizacją fonetyczną (z adideacją).
Doba	Giżycko	1	Doben	pruskie	--	1340 Duben, 1419 Dowen. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora.
Dziewiszewo	Giżycko	6	Kühnort	niemieckie	Kinort	Według ustaleń KUNM: Dziwiszewo. Obecnie nazwa jednak funkcjonuje w formie "Dziewiszewo". Żadna z tych form nie ma uzasadnienia historycznego - jest to chrzest powojenny. Przed wojną mazurski lud spolszczał niem. nazwę tej miejscowości jako Kinort. Również pobliskie jezioro (dziś "Dziewiszewskie") zwało się pierwotnie Kinorckim.
Fuleda	Giżycko	1	Faulhöden	niemieckie	--	Dawniej też: Fuledy. Pierwotnie: Faulheide (1561), później Faullehden, Faulhöden. Nazwa niemiecka (dosł. "zgniły bór"), przekształcenia są chyba wynikiem wpływu wymowy dolnoniemieckiej.
Gajewo	Giżycko	3	Grünhof	niemieckie	--	Pierwotnie: Abbau Lötzen (?). Nazwę te napotkałem jedynie w niemieckojęzycznych źródłach internetowych. Brak tradycji. W NMP zapisy dla tej wsi zaczynają się od Leydinga (1946 r.), który podaje dla tej miejscowości nazwę Gaj. Zarówno ta forma, jak i obecna Gajewo nie mają umocowania historycznego. Przed wojną, miejscowość ta była zaledwie osadą dworską. Obecnie ma status wsi, a de facto stanowi przedmieście Leca.
Gorazdowo	Giżycko	6	Thiemau	osobowe?	Tymowo	Niem. obocznie Reichenhagen (u Kętrzyńskiego). Niemieckie źródła internetowe podają też wcześniejsze nazwy: Abbau Thiem (1836), Thiem-Bogatzewen (1855). Nazwy te (zwłaszcza pierwsza) zdają się wskazywać na pochodzenie nazwy od nazwiska (nie jest to więc raczej nazwa staropruska czy słowiańska, jak np. Tymawa w pow. ostródzkim). Miejscowość była Wybudowaniem (Abbau) Bogaczewa, do czego może również nawiązywać podawana przez Kętrzyńskiego oboczna nazwa Reichenhagen (od Reich - bogaty). Przydałoby się jednak więcej informacji. Niezależnie od pochodzenia n. niem., w przedwojennej literaturze osada ta jest znana pod nazwą Tymowo i tę nazwę należy przywrócić w miejsce obecnego nowotworka, będącego pseudoimiennym chrztem KUNM.
Grajwo	Giżycko	1	Graywen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Greiwen. Do 1996 oficjalnie: Grajewo. 1550 Greuwen. Nazwa pruska, zapewne odnosiła się pierwotnie do położonego obok wsi jeziora (dziś zwanego Grajewko). W przedwojennej literaturze spotykamy zarówno formę Grajwo, jak i Grajewo. Forma pierwsza jest postacią gwarową, używaną przez lud, zaś druga to już literacka "poprawka", wyrównanie tej nazwy do fonetyki ogólnopolskiej. Po wojnie ustalono brzmienie Grajewo, jednak miejscowi wciąż używali formy Grajwo i w 1996 roku wprowadzono ją do oficjalnego użycia. Nie widzę powodu, aby ten stan rzeczy zmieniać. Wraz ze zmianą nazwy, ustalono formę przymiotnika od wsi jako "grajwowski". Forma ta, w moim odczuciu, razi sztucznością i powinna brzmieć "grajewski" (ze wstawnym -e- w stosunku do formy "Grajwo", zresztą pobliskie jezioro również zwie się "Grajewkiem", a nie "Grajwkiem"), ale być może za formą "grajwowski" stoi jakaś ludowa tradycja. Gwarowo: Grai̯vo (do Grai̯va).
Guty	Giżycko	1	Gutten	pruskie	--	Pierwotnie dwie n. pruskie: Gussenpilcke (1450) i Gutten (1450). Ta pierwsza (z prus. członem -pelki "bagna") pochodzi od n. bagna. Gwarowo: Gutï.
Jegliniec	Giżycko	2	Tannenheim	niemieckie	--	Osada przynależąca do Spytkowa (Śpierstu), nie wiem na ile jej nazwa dziś funkcjonuje. Wprowadzona po wojnie polska nazwa Jegliniec (u Leydinga Jegliak) opiera się na gwarowym słowie jeglija "jodła, choinka", co jest kalką I członu n. niem. Przedwojennej tradycji brak.
Kalinowo	Giżycko	1	Kallinowen	polskie	--
Kamionki	Giżycko	1	Kamionken	polskie (kalka z niem.?)	--	Nazwa w latach 1928-45: Steintal. Pierwotnie niem. Steindamerau (1436). Od XVII w. notowana forma pol. Kamionki - kalka oparta na I członie n. niemieckiej (a może pierwotne?). Ostatecznie przeniknęła ona również do języka niemieckiego, w zgermanizowanej formie Camionken, Kamionken. W latach 20 XX w. wprowadzono zupełnie nową formę niem. (postulowany powrót do nazwy Steindamerau podobno spotkał się z dezaprobatą miejscowej ludności).
Kąp	Giżycko	1	Kampen	pruskie	--	Dawniej też: Kąpie (?, taką formę sugeruje postać gwarowa), Kępa (tak tylko u Leydinga). Przedwojenna literatura podaje nazwę Kąp (odmienianą miękko - do Kąpia), tożsamą z obecną. Nazwa jest pochodzenia pruskiego, notowana od XV w. (jako Campen). Gwarowo: Kumpśe.
Kozin	Giżycko	1	Koszinnen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Rodenau. Dawniej też: Kozinowa (1555), Kozinówko, Koziny. Gwarowo: Kořïnï (jakby *Korzyny? Może zapis źle odniesiony przez autorów NMP?).
Kożuchy Małe	Giżycko	1	Klein Kosuchen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinallenbruch. Dawniej też: Kożuszki.
Kożuchy Wielkie	Giżycko	1	Groß Kosuchen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Allenbruch. Gwarowo: Kozuxśi.
Kruklin	Giżycko	1	Kruglinnen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kraukeln. Jest to nawiązanie do pierwotnej pruskiej postaci, o której poniżej. 1513-19 Kraukell. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Kruklin (ok. 1300 Kreukelin, 1355-41 Kreukelyn).
Pieczonki	Giżycko	1	Pietzonken	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Grünau.
Pierkunowo	Giżycko	1	Pierkunowen	hybryda (prus. + pol.)	--	Nazwa w latach 1935-45: Perkunen. Dawniej też: Nowy Dwór (u Kętrzyńskiego). Nazwa hybrydalna - twór polski (z suf. -owo), utworzony od pruskiego imienia Perkuns (tutaj prędzej chodzi o nazwę osobową niż bezpośrednio o teonim, nazwisko Perkuhn było dość częste wśród zgermanizowanych potomków Prusów). Gwarowo: Perkunï (zapewne pod wpływem wprowadzonej w latach 30. formy Perkunen).
Piękna Góra	Giżycko	1	Schönberg	niemieckie	--	U Leydinga obocznie: Wartowizna. Nie znajduję żadnego innego potwierdzenia tej nazwy i nie wiem, do czego miałaby się odnosić. Wszystkie inne źródła notują jedynie nazwę pol. Piękna Góra (co jest wybitnie dosłowną kalką n. niem.).
Poganty	Giżycko	2	Poganten	pruskie	--	W dostępnej mi literaturze osada całkowicie przemilczana (nie ma nawet dla niej żadnej polskiej nazwy u przedwojennych). Co jest bardzo dziwne, gdyż jej nazwa jest niewątpliwie pruskiego pochodzenia.
Róg Pierkunowski	Giżycko	1*	Roggen	polskie?	(Róg)
Sołdany	Giżycko	1	Soldahnen	pruskie	--	Potrzebna dokumentacja.
Nowe Sołdany	Giżycko	1	Neu Soldahnen	pruskie	--
Spytkowo	Giżycko	6	Spiergsten	pruskie	Śpierst	W latach 1938-45 oficjalnie: Spirgsten (powód zmiany pisowni dla mnie zupełnie niejasny). 1480 Spirgsten, 1507 Spircks. Nazwa pruska, przez Mazurów spolonizowano jako Śpierst (także spotykane brzmienie Śpierśt). Po wojnie zastąpiono tę piękną, staropruską nazwę ahistorycznym nowotworem "Spytkowo". Być może nazwa "Śpierst" brzmiała nowym osadnikom obco, "dziwnie". Niemniej, powrót do nazwy oryginalnej jest tu konieczny.
Sterławki Małe	Giżycko	1	Klein Stürlack	pruskie	--	Dawniej też: Styrławki Małe. Pierwotnie: Dillen (1407), nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia. Później zastąpiona nazwą obecną, ponowioną od sąsiedniej wsi Sterławki Wielkie (obecnie w gm. Ryn). Po więcej wyjaśnień, zob. Sterławki Wielkie, gm. Ryn. Istniejąca pomiędzy Sterławkami Małymi a Wielkimi popegeerowska miejscowość Sterławki Średnie jest nowym wybudowaniem, nie istniała przed wojną.
Strzelce	Giżycko	1	Strzelzen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Zweischützen.
Sulimy	Giżycko	1	Sulimmen	słowiańskie	--
Szczybały Giżyckie	Giżycko	1*	Sczyballen (bei Lötzen)	pruskie (spolonizowane)?	(Szczybały)	Nazwa w latach 1928-45: Schönballen. Białuński odnosi tu pierwotną nazwę Beigenski (1563), pol. Bagieńskie? Późniejsze formy: Ziball (1566), Zibaltzi (1579) odzwierciedlają nazwę Szczybały, zapewne mocno spolonizowaną nazwę pruskiego pochodzenia. Dookreślenie ahistoryczne, dla odróżnienia od Szczybał Orłowskich (gm. Wydminy, p. niżej). W razie utrzymania dookreślenia, trzeba by je wymienić na Leckie (p. wyżej Giżycko).
Świdry	Giżycko	1	Schwiddern	polskie	--
Upałty	Giżycko	1	(Groß) Upalten	pruskie	--	Dawniej też: Upałty Wielkie. Człon "Wielkie" często pomijano już przed wojną. 1471 Uppalten, 1507 Opalten. Nazwa pruska, być może pierwotnie odnosiła się do jeziora. Gwarowo: Upau̯tï (do Upau̯t).
Upałty Małe	Giżycko	1	Klein Upalten	pruskie	--	Niem. obocznie Kolzenwerder. Po więcej wyjaśnień, p. wyżej.
Wilkaski	Giżycko	1~4	Gut Wolfsee	niemieckie	--	Miejscowość powstała z podziału gruntu pobliskich Wilkas (p. niżej), a jej nazwa (w czasach hitlerowskich uogólniona również na Wilkasy) to nawiązanie do historycznej nazwy tejże wsi. Wśród ludności mazurskiej miejscowość funkcjonowała pod tą samą nazwą, co sąsiednie Wilkasy, nie ma żadnego rozróżnienia między tymi dwiema nazwami. Po wojnie konieczność takiego rozróżnienia się pojawiła, dlatego też zastosowano zdrobnienie Wilkaski. Nie ma ta forma bezpośredniego poparcia w starych źródłach, ale wydaje się być dość naturalnym i racjonalnym rozwiązaniem, więc nie widzę powodu, aby ją zmieniać.
Wilkasy	Giżycko	1~4	Willkassen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wolfsee. Nazwa ponowiona od sąsiedniego majątku Wolfsee (ob. Wilkaski, p. wyżej), jest jednocześnie przywróceniem oryginalnej niemieckiej nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. 1493 Wilkasch alias Wolffsehe. Pierwotnie więc funkcjonowały dwie nazwy - pruska i niemiecka, będące odpowiednikami znaczeniowymi. W XIX w. historyczna nazwa Wolffsehe (w uwspółcześnionej wersji Wolfsee) posłużyła za miano przynależącego do wsi majątku Wilkaski (p. wyżej), a w czasach hitlerowskich uogólniono ją na całe Wilkasy. Gwarowo: ɣ́ilkasï.
Wronka	Giżycko	1	Klein Wronnen	polskie (tłum. z prus.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinwarnau. Nawiązanie do oryginalnej n. pruskiej, po więcej wyjaśnień p. niżej Wrony. Gwarowo: Vrȯnk'i.
Wrony	Giżycko	1	Groß Wronnen	polskie (tłum. z prus.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Großwarnau. Pierwotnie: Warrnaw (1507). Nazwa pruska (od prus. warni - wrona), z czasem zastąpiona przez jej dosłowną polską kalkę. W czasach hitlerowskich powrót do formy opartej na pruskim oryginale. W polskim nazewnictwie rzuca się pewna niekonsekwencja: Wrony, ale Wronka (regularnie byłoby Wrony/Wronki lub Wrona/Wronka), niemniej taki stan rzeczy panuje już u Kętrzyńskiego, więc chyba nie widzę przesłanek, aby to zmieniać. Niemniej, u Leydinga mamy konsekwentnie Wrona i Wronka (być może poprawka?), a w zapisach gwarowych pojawia się forma Wronki.
Wrony Nowe	Giżycko	1*	Gut Groß Wronnen	polskie (tłum. z prus.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gut Großwarnau (?, brak bezpośredniego potwierdzenia). Do 1996: Wrony (bez wydzielonej nazwy). Majątek wydzielony z sąsiednich Wron. Oryginalnie bez wydzielonej nazwy, dopiero w 1996 wprowadzono oficjalnie formę Wrony Nowe. Takie dookreślenie, choć ahistoryczne, wydaje się dość "neutralne", raczej nie ma sensu nic tu zmieniać.
Zielony Gaj	Giżycko	4	Spiergsten-Grünwalde	hybryda (prus. + niem.)	Śpierst-Zielony Lasek	Nazwa w latach 1936-45: Grünwalde bei Lötzen. Początkowa n. niem. Abbau Hillenhagen (1839). Literatura potwierdza, założyciel majątku faktycznie nazywał się Carl Hillenhagen, ale co do autentyczności tej nazwy nie jestem pewien (podają ją źródła internetowe). W oryginalnej nazwie niemieckiej I człon ponowiony od sąsiedniej wsi Śpierst (dziś Spytkowo, p. wyżej), zapewne dla rozróżnienia od wsi Zielony Lasek (niem. Grünwalde) w obecnej gminie Ryn (p. tam). Chojnacki oddaje tę nazwę jako Śpierst-Zielony Lasek i taką formę, jako przedwojenną i najwierniejszą oryginałowi, postuluję.
Boćwinka	Kruklanki	1	Neu Freudenthal	niemieckie	--	Oboczna n. niem. Bodschwingken. Nazwa polska współistniała z oficjalną niemiecką w zasadzie od początku istnienia wsi.
Borki	Kruklanki	1	Borken	polskie	--
Brożówka	Kruklanki	1	Gansenstein	niemieckie	--	Niem. obocznie Brosowken, Brzosowken (z pol.). Dawniej też: Brzozówka, Brzozówko. Nazwy niem. Gansenstein i pol. Brożówka współistnieją od dawna (n. niem. zaświadczona wcześniej). Uważa się, że nazwa pol. pochodzi od n. os. Broż (=Ambroży), toteż formy typu Brzozówka (spotykane od dawna) należy uznać za wynik zniekształcenia, adideacji do ap. brzoza.
Budziska Leśne	Kruklanki	1	Försterei Budzisken	polskie	--	Nazwa w latach 1890-1945: Heydtwalde. Leśniczówka wzięła swoją nazwę od sąsiedniej wsi Budziska (dziś w pow. gołdapskim, gm. Banie Mazurskie). Po wojnie rozszerzona o człon Leśne, typowy dla leśniczówek. Potocznie także: Belweder. Nazwa współczesna, o żartobliwym charakterze.
Chmielewo	Kruklanki	1	Hopfental	niemieckie (tłum. z pol.?)	--	Potrzebna dokumentacja (brak w NMP). Forma pol. Chmielewo pojawia się już u Goldbecka (1785), obocznie do postaci niemieckiej. Możliwe więc, że nazwa niem. jest kalką n. polskiej. Niemniej, przydałoby się rozstrzygnąć, który z wariantów był pierwszy.
Diabla Góra	Kruklanki	4	Teufelsberg	niemieckie	Czarcia Góra	Do 2009 oficjalnie: Czarcia Góra. W tradycji przedwojennej: Czarcia Góra. Taką formę przyjął również KUNM po wojnie, jednak ostatecznie upowszechniła się forma "Diabla Góra". Jest to prawdopodobnie przykład "zwycięstwa" uzusu nowych osadników nad mazurską tradycją oraz oficjalnymi ustaleniami (co częste w przypadku małych osad leśnych). Niemniej, przez wzgląd na tradycję, warto wrócić do pierwotnego spolszczenia nazwy góry oraz pochodzącej od niej leśniczówki.
Grądy Kruklaneckie	Kruklanki	1*	Grunden	polskie?	(Grądy)
Jasieniec	Kruklanki	4	(Groß) Eschenort	niemieckie	Jasinort	Teka Toruńska dowodzi, że przed wojną Mazurzy spolszczyli n. niem. jako Jasinort. Forma obecna jest już tworem KUNM. Na mapach również jako: Jesion (zapewne oboczna n. powojenna, używana potocznie). Zob. też Jasieńczyk (pow. węgoborski, gm. Pozezdrze).
Jeziorowskie	Kruklanki	1	Jesziorowsken	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Seehausen.
Jurkowo	Kruklanki	1	Jorkowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Jorken. Do 2009 oficjalnie: Jurkowo Węgorzewskie. Dawniej też: Jorkowo. Początkowo po wojnie ustalono polską nazwę wsi jako Jurkowo Warmińskie (człon dookreślający nieuprawniony, gdyż miejscowość nie znajduje się na Warmii), by niedługo potem zmienić drugi człon na Węgorzewskie (wieś należała historycznie do pow. węgoborskiego). Dookreślenie nigdy nie przyjęło się w potocznym użyciu, dlatego też od 2009 roku oficjalnie usunięto je z nazwy, dzięki czemu wieś funkcjonuje dziś pod swoją historyczną nazwą Jurkowo.
Kamienna Struga	Kruklanki	4	Steinbach	niemieckie	Sztynbach	Przed wojną: Sztynbach (Teka Toruńska). Chociaż powojenna n. Kamienna Struga jest bardzo dokładnym tłumaczeniem n. niem., to wciąż jest to twór powojenny. Przedwojenna ludność mazurska używała spolszczenia fonetycznego.
Knieja Łuczańska	Kruklanki	6	Waldgut Lötzen	niemieckie (relacyjne)	Lecka Buda	Wcześniejsza n. niem. Lötzensche Waldbude. Wg ustaleń KUNM: Giżycka Buda. Ostatecznie jednak przyjęła się nazwa obecna, być może jest ona pamiątką "walki" o nazwę Łuczany (p. wyżej Giżycko). Leśniczówka ta była historycznie własnością miasta Lec, chociaż leżała na terenie powiatu węgoborskiego. Nazwę niemiecką oryginalnie spolszczono jako Lecka Buda (m.in. u Kętrzyńskiego) i tę formę, jako znaną już przed wojną, należałoby przywrócić.
Kruklanki	Kruklanki	1	Kruglanken	pruskie	--	Dawniej też: Kruglanka (w Tece Toruńskiej). 1545 Krucklanicken, 1576 Krukelaniken. Nazwa pruska.
Lipowo	Kruklanki	1	Lipowen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Lindenheim. Należący obecnie do sołectwa Lipowo przysiółek Majerka na przedwojennych mapach widnieje jako część Łękuka Małego (p. niżej Łękuk Mały, gm. Wydminy), bez wydzielonej nazwy. Nie wiem, czy za nazwą "Majerka" kryje się jakaś przedwojenna ludowa tradycja, brak w dostępnych mi źródłach.
Łękuk Wielki	Kruklanki	1	Groß Lenkuk	pruskie	--	Dawniej też: Lękuk, Łękut (to ostatnie w SGKP - błędne?). Nazwa pruska, ponowiona od jeziora (1355-41 Lankucke, 1340 Lunkucken).
Możdżany	Kruklanki	1	Mosdzehnen	pruskie (spoloniowane)	--	Nazwa w latach 1930-45: Borkenwalde. 1522 Mosehnen, 1540 Mosonen. Nazwa oryginalnie pruska, spolonizowana do postaci Możdżany. Obocznie funkcjonowała również nazwa Borken (XVI-XVIII w.), ponowiona od pobliskiej osady Borki (p. wyżej) lub może raczej od n. terenowej. Nazwa ta stała się podstawą międzywojennego "chrztu" Borkenwalde.
Podleśne	Kruklanki	3	Knobbenort	niemieckie	--	Brak tradycji, w Tece Toruńskiej jedynie niezmieniona n. niem. (odmieniana "do Knobenortu").
Sołtmany	Kruklanki	1	Soltmahnen	osobowe	--	Wieś założona przez braci Jana i Pawła Sołtmanów. Nazwisko może bałtyckiego pochodzenia?
Wolisko	Kruklanki	4?	Walisko	polskie	Walisko (?)	Nazwa w latach 1938-45: Waldsee. Zarówno forma niemiecka, jak i wszystkie źródła przedwojenne zgodnie wskazują na formę pol. Walisko (Teka Toruńska ma co prawda Walicko, ale nie zmienia to faktu, że rdzeń brzmi Wal-, a nie Wol-), co sugeruje związek ze słowem "wał" lub "walić". Dlaczego więc po wojnie ustalono tę nazwę jako Wolisko (jakby od "woli"?), jest dla mnie niepojęte. Wydaje mi się, że to wynik przeinaczenia i warto to naprostować. Niemniej, przydałyby się dokładniejsze informacje.
Wyrzywilki	Kruklanki	1	Wolfsbruch	niemieckie	--	Osada ochodzi dziś za część Żywek, nie wiem na ile jej nazwa wciąż funkcjonuje. Nazwa polska pojawia się już w źródłach przedwojennych (również w formie Wyrzywilk), ale nie wiem jaka jest jej geneza. Potrzebna dokumentacja hist.
Żabinka	Kruklanki	1~4?	Zabinken	polskie	(Żabinki?)	Nazwa w latach 1938-45: Hochsee. Do 2010 oficjalnie: Żabinki. W przedwojennej literaturze generalnie: Żabinki. Tak również nazwę ustaliła KUNM, jednak obecnie funkcjonuje ona w syngularnej formie "Żabinka". Z drugiej strony, w Tece Toruńskiej znajdujemy męską formę Żabinek, toteż niewykluczone, że pewne wahania rodzajowe nazwy występowały już w okresie przedwojennym.
Żywki	Kruklanki	1~4	Siewken	pruskie (spolonizowane)	(Żywek?)	1544 Klein Sieben. Nazwa pruska, ponowiona od hydronimu. W języku polskim funkcjonowała jako zdrobnienie od nazwy Żywy (p. niżej), co potem przejął również j. niemiecki w formie Siewken. Po więcej wyjaśnień, zob. niżej Żywy. W przedwojennym ludowym użyciu: Żywek. Taką formę spotykamy w większości przedwojennych źródeł (jedynie SGKP oraz tużpowojenny Leyding notują nazwę Żywki jako oboczną do "Żywek") oraz w danych gwarowych. Po wojnie uchwalono Żywki chyba dla konsekwencji z nazwą "Żywy", ale złamano przy tym ludową tradycję. Może warto by to naprostować, chociaż tego typu wahania rodzajowe nie są rzadkością. Gwarowo: Zïvek (do Zïfku), także Š́efki. Ta ostatnia forma to najpewniej wpływ powojennego osadnictwa, które fałszywie zrepolonizowało formę niem. jako "Siewki".
Żywki Małe	Kruklanki	4~1	Luisenhof	niemieckie	Babki (?)	Obocznie niem. Klein Siewken. W zasadzie nazwa Żywki Małe pojawia się (w formie Żywek Mały) u Chojnackiego i Leydinga, jednak z Teki Toruńskiej wynika, że Mazurzy używali dla tej osady zupełnie innej nazwy, odczytanej przez Szcześniak z rękopisu jako "Balki" lub "Batki". Nie wzięła jednak pod uwagę, że osada ta znajduje się nad jeziorem o nazwie Babka (niem. Babke-See), dlatego też formę tę najpewniej należy odczytywać jako Babki. Ewentualnie można też obstać przy formie obecnej (jako mającej uzasadnienie), jednak bardziej ludowa wydaje się i tak postać "Żywek Mały" (p. wyżej Żywki). Niemniej, forma z Teki jest zwyczajnie ciekawsza.
Żywy	Kruklanki	1	Siewen	pruskie	--	1551 (Groß) Sieben. Nazwa pruska, przejęta od nazwy jeziora (1576 Seben), w języku polskim przejęta z adideacją do przym. żywy. Według oficjalnych dokumentów nazwa ta odmienia się do Żyw, zaś Teka Toruńska podaje zarówno odmianę "do Żyw", jak i "do Żywego". Gwarowo: Zïvï (do Zïf).
Bielskie	Miłki	4?	Bilsken	pruskie (spolonizowane)?	Bilskie (?)	Nazwa w latach 1938-45: Billsee. W zasadzie wszystkie źródła przedwojenne wskazują na formę pol. Bilskie (rzadko też Bilsko). Taka forma wynika też z zapisu gwarowego. Forma powojenna zdaje się być zasugerowana starszymi zapisami n. niem. typu Bielsken i wywodem od słowa "biel". Jednak jeżeli forma Bilskie jest ludowa, to chyba warto by to naprostować. Nazwa wsi pochodzi od pobliskiego jeziora (1476 Bill), którego nazwa może mieć staropruskie pochodzenie. Obecna forma jego nazwy, Bielewo jest sztuczna - przedwojenne opracowania dają Bilskie lub Biała. Gwarowo: B'ilsk'e.
Borki	Miłki	1	Borken	polskie	--
Czyprki	Miłki	1	Czyprken	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Freiort. Dawniej też: Cyprki, Czyprzki. Wg autorów NMP pierwotna forma to Cyprki (od im. Cyprian), a obecne nagłosowe Cz- jest wynikiem hiperpoprawności. Gwarowo: Cipṛk'i.
Danowo	Miłki	1	Dannowen	polskie	--	Nazwa w latach 1936-45: Dannen.
Drochowo	Miłki	5	Ottilienhof	polskie	Otylkowo	Brak tradycji, u Leydinga Otylkowo, co zdaje się być dość naturalnym spolszczeniem n. niem. Warte przywrócenia w miejsce ahistorycznej nazwy "Drochowo", która jest typowym chrztem KUNM, bez jakiegokolwiek uzasadnienia. Miejscowość dziś stanowi część Miłek, nie wiem czy jej nazwa wciąż funkcjonuje.
Jagodne Małe	Miłki	1	Klein Jagodnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinkrösten. Gwarowo: Jegodne Mau̯e.
Jagodne Wielkie	Miłki	1	Groß Jagodnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großkrösten. Gwarowo: Jegodne Duze.
Jedamki	Miłki	1	Jedamken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Stenzeln. Dawniej też: Jadamki, Adamki (to ostatnie to "uczona" poprawka Chojnackiego), wg Białuńskiego w XVI w. Czyprki (1507 Czypprichen). Nazwa pochodzi od gwarowej formy imienia Adam (wymawianego przez miejscowych Jedam, Adam). Dawna oboczna Czyprki od odbiorcy nadania, Adama Czyprka. Por. też wyżej Czyprki (gm. Miłki). Gwarowo: Jedamk'i.
Kleszczewo	Miłki	1	Kleszewen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Brassendorf. Gwarowo: Klėscevo.
Konopki Małe	Miłki	1	Klein Konopken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Waldfließ. Zob. też poniżej Konopki Wielkie.
Konopki Wielkie	Miłki	1	Groß Konopken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hanffen. 1475 niem. Hanfstengel. Ta niemiecka nazwa nie przetrwała długo, ustąpiła nazwie polskiej, pochodzącej od nazwiska założycieli. Forma wprowadzona w okresie hitlerowskim zdaje się nawiązywać do pierwotnego zapisu. Gwarowo: Konopk'i (Duze, Mau̯e), do Konopk.
Lipińskie	Miłki	1	Lipiensken	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Lindenwiese. Dawniej też: Lipieńskie. Gwarowo: L'ipʲinsk'e.
Lipowy Dwór	Miłki	1	Lindenhof	niemieckie	--	Przed 1857 - Abbau Schacht (wg źródeł internetowych).
Marcinowa Wola	Miłki	1	Marczinawolla	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Martinshagen. Dawniej też: Marcinowola.
Miechy	Miłki	1	Mniechen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Münchenfelde. W XVI w. obocznie Kurczątka lub Kurzątka (1507 Gorsuntkie, 1508 Kursuntken). Nazwa ta współistniała z n. Miechy, w wymowie gwarowej Mniechy (taką formę odzwierciedla forma niemiecka). Obie nazwy polskiego pochodzenia. Gwarowo: Mńex́i.
Miłki	Miłki	1	Milken	pruskie?	--	1481 Milken. Nazwa od nazwiska sołtysa Jana Milkena, pierwszego właściciela wsi. Być może nazwisko pochodzenia pruskiego, choć nie można w pełni wykluczyć słowiańskiego lub niemieckiego pochodzenia.
Paprotki	Miłki	1	Paprodtken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Goldensee.
Przykop	Miłki	1	Przykopp	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hessenhöh.
Ruda	Miłki	1	Ruhden	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eisenwerk. Jest to wskrzeszenie pierwotnej niem. nazwy wsi, funkcjonującej w XV w. (1481 Eysenwerk, Eisenwergk).
Rydzewo	Miłki	1	Ruhden	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Rotwalde. Gwarowo: Rïʒevo.
Staświny	Miłki	1	Staßwinnen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Eisermühl. 1475 Eisermühle. Nazwa niemiecka, oboczna do pruskiej. Przywrócona w okresie hitlerowskim.
Wierciejki	Miłki	1	Wierczeyken	osobowe (pruskie?)	--	Nazwa w latach 1928-45: Gregerswalde. Nazwa wsi od nazwiska założyciela - bałtyckiego pochodzenia?
Wyłudki	Miłki	1	Willudtken	osobowe (bałtyckie)	--	Nazwa w latach 1938-45: Heydeck. 1533 Willuden. Nazwa od nazwiska założyciela, Jakuba Wyłudy. Nazwisko to według Przybytek jest pochodzenia bałtyckiego, prawdopodobnie litewskiego. Najstarsze zapisy mogą sugerować istnienie formy pol. *Wyłudy, później zdrobnionej.
Wyszowate	Miłki	1	Wissowatten	osobowe (słowiańskie?)	--	Dawniej też: Wiszowate, Wysowate. Nazwa wsi od nazwiska założyciela, przydałyby się jednak informacje etym.
Bachorza	Ryn	3	Wiesenthal	niemieckie	--	Według źródeł internetowych, pierwotnie Abbau Rastell (1875). Brak polskiej tradycji.
Canki	Ryn	1	Waldhof	niemieckie	--	Pierwotnie: Zankenicht (1823), stąd ludowa forma spolszczona. Nazwa prawdopodobnie niemiecka, choć trudna do objaśnienia.
Dzikowizna	Ryn	3	Ludwigsheim	niemieckie	--
Głąbowo	Ryn	1	Glombowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Leithof.
Grzybowo	Ryn	1	Grzybowen	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Birkensee. W XV w. obocznie niem. Sperlings, od nazw. odbiorcy nadania, Henryka Sperlinga. Gwarowo: Gžïbovo.
Hermanowa Wola	Ryn	1	Hermanawolla	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Hermannshorst. Dawniej też: Hermanowola, Karczanka.
Jeziorko	Ryn	1	Jesziorken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Preußenburg.
Knis	Ryn	1	Gneist	pruskie	--	Gwarowo: Knis (przym. knisofsk'i).
Knis-Podewsie	Ryn	5?	Gneisthöhe	hybryda (prus. + niem.)	Knisówko	Brak przedwojennej tradycji, n. niem. pochodna od sąsiedniego Knisa (p. wyżej). U Leydinga: Knisówko, co wydaje się być naturalną adaptacją n. niem. (z zachowaniem pruskiego rdzenia tej nazwy). Forma Knis-Podewsie wydaje się sztuczna, nadana przez KUNM. Ewentualnie można by nazwać tę miejscowość Knis Górny (z powodu niem. -höhe), ale brak takiej tradycji.
Kronowo	Ryn	1	Kronau	pruskie	--	Oboczna n. niem. Krone (dok. Crone, w XV w.). Nazwa uważana za pruską.
Krzyżany	Ryn	1	Krzysahnen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Steinwalde. Gwarowo: Křïzanï.
Ławki	Ryn	1	Lawken	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Lauken. Gwarowo: U̯afki.
Mioduńskie	Ryn	1	Mniodunsken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Immenhagen. Gwarowo: Ńodunsk.
Mleczkowo	Ryn	3	Reichenhof	niemieckie	--	Według źródeł internetowych, osada nosiła pierwotnie nazwę Abbau Kühl (1874). Brak tradycji. U Leydinga: Mleczarnia. Widać kiedyś mieścił się tu tego typu zakład.
Monetki	Ryn	5~6?	Sophienthal	niemieckie	Jany (?)	Według źródeł internetowych, miejscowość nosiła pierwotnie nazwę Abbau Jany (1860). Jeżeli jest to nazwa pochodzenia polskiego (n. rodowa od im. Jan), to warto by ją przywrócić. Niemniej, znam ją jedynie ze źródeł internetowych, więc nie wiem nawet, czy jest autentyczna. Brak pol. tradycji, powojenna n. Monetki ciekawa, ale nie znajduję dla niej żadnego uzasadnienia (być może nawiązuje do prus. toponimu Monety [p. Monety w gm. Biała Piska], niemniej jaka mogłaby być tutaj motywacja dla takiej formy?). Przydałyby się dokładniejsze informacje i dokumentacja (w NMP miejscowość niestety pominięta).
Mrówki	Ryn	1	Mrowken	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Neuforst.
Orło	Ryn	1	Orlen	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Arlen. Jest to nawiązanie do najstarszych zapisków nazwy. Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Orło (1548 Arlenn).
Prażmowo	Ryn	6	Salpia	pruskie	Salp	Przed wojną pol. Salp (r. żeński, odm. do Salpi), zapewne istniała też postać a-tematowa Salpia, o czym świadczy forma niem. Jest to nazwa pruska, ponowiona od nazwy lasu. Niestety, po wojnie zdecydowano się przechrzcić tę wieś na Prażmowo, na pamiątkę nabywcy sołectwa we wsi (w 1546 r.), Stanka Prażmo. To ogromna szkoda, że zniweczono tak piękną, staropruską nazwę. Bez dwóch zdań należy to zmienić. Gwarowo: Salpxś, Salpś.
Rybical	Ryn	1	Rübenzahl	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Klementenort (ok. 1435 Clementen Ohrt), według Białuńskiego. Gwarowo: Rïb'ical.
Ryński Dwór	Ryn	2	Rheinshof	niemieckie (relacyjne)	--
Ryńskie Pole	Ryn	2	Rheinsfelde	niemieckie (relacyjne)	--	Oboczna n. niem. Stadienhof.
Siejkowo	Ryn	1	Justusberg	niemieckie (osobowe)	--	Nazwa pol. przedwojenna, niezwiązana z niemiecką.
Skop	Ryn	1	Skoppen	słowiańskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Reichenstein.
Skorupki	Ryn	1	Skorupken	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Schalensee.
Słabowo	Ryn	1	Slabowen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Langenwiese.
Stara Rudówka	Ryn	1	Alt Rudowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hammerbruch. Miejscowość Nowa Rudówka (niem. Neu Rudowken) została wcielona do gminy "Hammerbruch" już w okresie hitlerowskim, toteż można było po wojnie złączoną miejscowość nazwać po prostu Rudówką. Niemniej, brak takiej tradycji, więc niech zostanie jak jest. Gwarowo: Rudofka.
Sterławki Wielkie	Ryn	1	Groß Stürlack	pruskie	--	Dawniej też: Styrławki. 1419 Sterlawken, 1490 Sturlauken. Nazwa pruska. Gwarowo: Steru̯afk'i. Zob. też wyżej Sterławki Małe (gm. Giżycko).
Szymonka	Ryn	1	Schimonken	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Schmidtsdorf. Wieś leży niepodal jeziora Szymon (niem. Schimon-See, 1503 Simon). Być może to polska nazwa odimienna (wówczas to jezioro wzięło nazwę od wsi), ale nie wykluczałbym w pełni adideowanej nazwy pruskiej. Potrzebne dokładniejsze informacje.
Tros	Ryn	1	Trossen	pruskie	--
Wejdyki	Ryn	1	Weydicken	pruskie	--	W 1938 r. urzędowa zmiana zapisu na Weidicken (literę "y" często usuwano z nazw, jako nietypową dla języka niemieckiego). Pierwotnie: Caithemedien (1415, 1488), następnie Waidikaimen (1539). Obie nazwy pochodzenia pruskiego, ta druga jest podstawą nazwy obecnej (ze skróceniem prus. -kaims > -ki, zapewne już na gruncie polskim). Gwarowo: Vei̯dïk'i.
Zielony Lasek	Ryn	1	Grünwalde (bei Rhein)	niemieckie	--	U Leydinga obocznie: Leleki. Zapewne ma to związek z sąsiednią wsią Lelek (zob. Lelek, pow. ządzborski, gm. Mikołajki). Wszystkie inne źródła polskie notują jedynie nazwę obecną, znaną już od XVIII w.
Berkowo	Wydminy	1	Berghof	niemieckie	--	U Leydinga obocznie: Dobrzyny. Chyba jakiś postulat powojenny (od pobliskiego jeziora Dobrzyń, niem. Dobrin-See), który się nie przyjął. Gwarowo: Berkovo (na Berkoźe).
Biała Giżycka	Wydminy	1*	Adlig Bialla	polskie (tłum. z niem.?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Bleichenau. Pierwotnie niem. Weißenfließ (1513-18 Weyszenflis). Nazwa ta, nawiązująca do pobliskiego jeziora Białego (1595 Weissen, wtórnie niem. Bialla See), funkcjonowała w języku Mazurów w formie Biała (może jednak pierwotne?). Po wojnie nazwa przyjęta z ahistorycznym dookreśleniem Giżycka, celem odróżnienia od innych miejscowości o takiej nazwie (np. Biała Piska, Biała Olecka). Dookreślenie to, w razie konieczności jego utrzymania, można by zastąpić określeniem Szlachecka, odpowiadającym niem. Adlig.
Cybulki	Wydminy	1	Czybulken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Richtenfeld. Gwarowo: Cïbulk'i.
Czarnówka	Wydminy	1	Czarnowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Grundensee. Dawniej też: Trojany Czarne (obocznie w XVI w. - 1572 Trojan Zarni), od nazwiska odbiorcy nadania - Trojana Czarnego (nazwa obecna zresztą również utrwala jego nazwisko). Gwarowo: Carnufka.
Dudka	Wydminy	3	Schraderswert	niemieckie	--	Brak tradycji. Może nazwa obecna ma jakieś uzasadnienie (brzmi nietypowo jak na chrzest KUNM)? Ponadto, Leyding notuje jako Dudkowo.
Ernstowo	Wydminy	2	Ernstfelde	niemieckie	--	Brak u Leydinga, nie znalazłem też odpowiedniego ustalenia KUNM. Nazwa obecna jest kalką n. niem., ale brak w przedwojennej literaturze.
Franciszkowo	Wydminy	1	Franziskowen	polskie	--	W 1938 miejscowość złączona z Pańską Wolą (p. niżej) pod nazwą Freihausen.
Gajlówka	Wydminy	1	Gaylowken	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gailau. Dawniej też: Giejlówka (Teka Toruńska). Nazwa wsi ponowiona od n. strugi Gajlówka, której nazwa z kolei została utworzona od pruskiej n. jeziora Gaylo (1563), dziś osuszonego i znanego jako Gajłowskie Łąki. Gwarowo: Gai̯lȯfka.
Gajrowskie	Wydminy	4? (1?)	Friedrichsheide	niemieckie	Gajrówka (?)	Przed wojną: Gajrówka, rzadziej Garejówki (1785 Gerreyoffcken). Jest to nazwa o bałtyckim rdzeniu, z końcówką -ówka (lub -owskie?), istniejąca obocznie do nazwy niemieckiej. Po wojnie ustalono tę nazwę w niespotykanej wcześniej formie Gajrowskie, na bazie zapisu niem. Geirowsken, znanego tylko Leydingowi. Trudno z pewnością ustalić poprawną formę tej nazwy (brak w Tece Toruńskiej, nie dysponuje też żadnymi zapisami gwarowymi), ale przekaz Goldbecka z 1785 zdaje się wskazywać na formę z suf. -ówka.
Gawliki Małe	Wydminy	1~4	Klein Gablick	pruskie	(Gawlik Mały)	U przedwojennych raczej sing. Gawlik Mały (po więcej wyjaśnień, zob. niżej Gawliki Wielkie). Dawniej też: Drygalsk (może *Drygalskie? - niem. Drygalsken [koniec XVIII w.], od nazwiska odbiorcy nadania - Drygalskiego). W gwarze: Gawliczek. Zapis gwarowy: Gavl'icek.
Gawliki Wielkie	Wydminy	1~4	Groß Gablick	pruskie	(Gawlik Wielki)	U przedwojennych w formie sing. Gawlik (Mały, Wielki), tak samo jak jezioro. Forma Gawlik wynika również jasno z zapisów gwarowych, więc chyba warto to naprostować (powód powojennej pluralizacji niejasny). Nazwa pruska, ponowiona od n. jeziora Gawlik (niem. Gablick-See, 1574 Gablicken). Gwarowo: Gavl'ik (gen. -ku).
Gębałki	Wydminy	1~4	Gembalken	polskie	(Gębalka)	Podobnie jak w przypadku powyższych dwóch wsi, tutaj również nazwę ustalono po wojnie jako pluralis, mimo że dane przedwojenne i gwarowe wskazują jednoznacznie na formę Gębalka. Chyba warte naprawy. Gwarowo: Gembalk'a.
Grądzkie	Wydminy	1	Grondzken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Funken. Gwarowo: Gronsk'e.
Grodkowo	Wydminy	3	Maxhof	niemieckie	--	Brak tradycji (u Leydinga Nowe Siedlisko). Nazwa obecna jest typowym chrztem KUNM.
Hejbuty	Wydminy	1	Heybutten	pruskie	--	1513-18 Haybuthen. Nazwa pruska, odimienna, rekonstruowana jako Eibutai. Gwarowo: Xeibut'i*.
Kowalewskie	Wydminy	1	Kowalewsken	polskie	--	Już przed wojną (za Hitlera?) miejscowość przyłączona do Szczybał (wówczas Lorenzhall), na ówczesnych mapach jako część tej wsi. Dawniej dwie miejscowości: Kowalewskie Wielkie i Małe (niem. Groß, Klein Kowalewsken).
Krzywe	Wydminy	1	(Gut) Krzywen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: (Gut) Kriewen. Oboczna n. niem. Sodrest. Niejasna, zapewne staropruska. Autorzy NMP zapis Sadrost al. Saderst z 1564 odnoszą do wsi Krzywe w gm. Prostki, ale być może należałoby je odnieść tutaj. Zob. też sąsiednie wsi Nowe i Stare Krzywe w gm. Stare Juchy, od których nazwę wziął ten majątek.
Łękuk Mały	Wydminy	1	Klein Lenkuk	polskie	--	Po więcej wyjaśnień, zob. Łękuk Wielki (gm. Kruklanki).
Malinka	Wydminy	1	Mallinken	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Birkfelde. Pierwotnie niem. Tannewald (1568). Ponadto, Białuński przytacza zapisy z XVII w.: Milowen, Miłowce, Malicken, Malincken (autorzy NMP odczytują: Miłowo, Miłowce, Maliki). Ostatecznie upowszechniła się forma Malinka.
Mazuchówka	Wydminy	1	Masuchowken	polskie	--	Nazwa w latach 1936-45: Rodental. Gwarowo: Mazuxufk'a.
Okrągłe	Wydminy	1	Okrongeln	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schwansee.
Orłowo	Wydminy	1	Orlowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Adlersdorf.
Pamry	Wydminy	1	Pammer	pruskie	--	Nazwa ponowiona od n. jeziór Pamer i Pamerek (1540 Panner, 1595 Pammer [Groß u. Klein]), staropruskiego pochodzenia.
Pańska Wola	Wydminy	1	Adlig Wolla	hybryda (niem. + pol.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Freihausen. Niem. oboczne: Weißenfluß, Weißensee (XVIII-XIX w.), Wolla.
Radzie	Wydminy	1	Radzien	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Königsfließ. 1485 Massir (=pol. Mazur), następnie Raße, Rase (1507); Radtschy, Radzien (1513). Nazwa polska.
Ranty	Wydminy	1	Ranten	pruskie	--
Rostki	Wydminy	1	Rostken	polskie	--
Róg Orłowski	Wydminy	1*	Rhog	polskie	(Róg)	W 1938 r. miejscowość włączona do Łękuka Małego (p. wyżej).
Rydze	Wydminy	3	Nienstedten	dolnoniemieckie	--	Brak tradycji.
Siedliska	Wydminy	1	Schedlisken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dankfelde.
Siejba	Wydminy	1	Scheuba	niemieckie???	--	1560 Schiben, 1563 Scheube. Autorzy NMP objaśniają z niem. (niby od n. os. Scheublin, Schaub lub śrwniem. schoup "wiązka słomy"), moim zdaniem zupełnie nieprzekonująco. Może prędzej to mocno zniekształcona nazwa pruska lub słowiańska (szczególnie rzuca się w oczy nieniemiecka końcówka)? Ponadto, w XVI w. występowała obocznie n. niem. Macht (od nazw. odbiorcy nadania).
Siemionki	Wydminy	1	Schemionken	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Bergwalde. Gwarowo: Š́eńonk'i.
Skomack Mały	Wydminy	1	Klein Skomatzko	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Skomand. Dawniej też: Skomacko Małe. Po więcej wyjaśnień zob. Skomack Wielki (pow. łecki, gm. Stare Juchy). Gwarowo: Mau̯ï Skȯmack.
Sucholaski	Wydminy	1~4?	Sucholasken	polskie	(Suchy Lasek?)	Nazwa w latach 1935-45: Rauschenwalde. Przed wojną: Suchy Lasek (często zapisywane łącznie, jako "Suchylasek"). Możliwe, że taka forma jest poprawniejsza (przydałyby się dane gwarowe), chociaż postać niem. zdaje się wskazywać na formę obecną. Internetowa "Encyklopedia Warmii i Mazur" przypisuje stare zapisy Suchy Lassa (1554), Suchylassek (1558) i Suchilaski (bez daty), ale niestety nie dysponuję literaturą, mogącą je zweryfikować.
Szczepanki	Wydminy	1	Sczepanken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Tiefen.
Szczybały Orłowskie	Wydminy	1*	Sczyballen (bei Orlowen)	pruskie (spolonizowane)?	(Szczybały)	Nazwa w latach 1938-45: Lorenzhall. Dawniej też: Panistrugi (w XVI w., dok. Pannistruga), od nazwiska właścicieli. Taką nazwę nosi dziś wieś Panistruga w gm. Stare Juchy.
Talki	Wydminy	1	Talken	pruskie	--	Potrzebna dokumentacja. Wieś leży nad niewielkim jeziorem o tej samej nazwie.
Wężówka	Wydminy	1	Wensowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großbalzhöfen. Wieś współcześnie wchłonęła dawną miejscowość Junie (niem. Junien, 1938-45: Kleinbalzhöfen), o bałtyckiej nazwie.
Wólka Cybulska	Wydminy	3	Paulinenhof	niemieckie	--	Brak tradycji. Współczesna nazwa, nawiązująca do sąsiednich Cybulek jest tworem powojennym. Miejscowość dziś stanowi część Cybulek. Nie wiem, na ile wciąż funkcjonuje pod osobną nazwą.
Wydminy	Wydminy	1	Widminnen	pruskie	--	1384 Wedem. Nazwa pruska, ponowiona od pobliskiego jeziora Wydmin (dziś wtórnie zwane jez. Wydmińskim) - 1340 Wedemyn, ok. 1390 Wedem, 1542 Widdem. Gwarowo: Vïdńinï (do Vïdńin).
Zelki	Wydminy	1	Neuhoff	niemieckie	--	1513 Selken. Stąd nazwa polska. Forma niem. Selken funkcjonowała (obocznie do Neuhof) jeszcze pod koniec XVIII w., o czym świadczy spis Goldbecka z 1785. Potrzebne informacje dot. pochodzenia tej nazwy.

Powiat łecki

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Ełk	Ełk (miasto)	1	Lyck	prusko-jaćwieskie	--	Pierwotnie pol. Łek (do Łku, we Łku). 1343 Luk, 1420 Licke. Nazwa pochodzi od prusko-jaćwieskiej n. rzeki Luks (dziś Ełk), której nazwa została już na etapie starosłowiańskim przejęta w formie Lъkъ (n. rzeki widnieje już w trzynastowiecznych ruskich zapiskach jako Лъкъ, Лѹкъ), co w języku polskim dało Łek (dop. Łku, z "e" ruchomym z jeru). W różnej literaturze stara nazwa miasta i rzeki bywa cytowana w formie "Łęk" lub "Łęg" - jest to jednak stale przepisywany stary błąd, w rzeczywistości nigdy w tej nazwie nie było nosówki. Od osiemnastego wieku pojawiają się świadectwa istnienia przestawionej formy Ełk (u Goldbecka w zniemczonej grafii Oelck), która jest wynikiem fałszywej dekompozycji ("we Łku" > "w Ełku"). Takiej zmianie sprzyjał zapewne fakt, że w miejscowej gwarze akcent mógł padać na przyimek. Choć to niewątpliwie kuriozalna przemiana, nieco łamiąca prawa polskiej morfofonologii, to jednak zaszła w pełni naturalnie i nie widzę przesłanek, aby ją zmieniać. Inną kwestią, chociaż blisko powiązaną z wyżej wspomnianą przestawką, jest kwestia utworzonego od nazwy miasta przymiotnika. Przymiotnik od Łek brzmi łecki i, co ciekawe, przestawka do postaci "Ełk" nie wywołała zmiany formy przymiotnika. Nawet wtedy, kiedy nazwa miasta już od dawna brzmiała "Ełk", utworzony od niej przymiotnik wciąż brzmiał "łecki" i w zasadzie tylko taki spotykamy w przedwojennej literaturze. Chyba najbardziej znanym przykładem użycia tej formy jest nazwa gazety Przyjaciel Ludu Łecki, wydawanej przez G. Gizewiusza i M. Giersza. Dla każdego, kto był w jakiś sposób zaznajomiony ze sprawą mazurską i pruską wiedział, że przymiotnikiem od Ełku jest "łecki". Formę "ełcki" (być może używaną już wcześniej przez postronnych?) wprowadzono tak naprawdę po wojnie, wraz z oficjalnymi ustaleniami KUNM (które mówiły o powiecie "ełckim"), zapewne dla uregularyzowania nazwy i ułatwienie sprawy nowym osadnikom, którzy mogli zasady "Ełk - łecki" nie rozumieć. Niemniej, uważam że warto przypomnieć historyczną formę "łecki" i używać jej (zwłaszcza miłośnicy lokalnej historii powinni o to zabiegać). Jest ona bardziej prestiżowa, lepiej nawiązuje do mazurskiej tradycji i zapisała się w historii Mazur tytułem wspomnianej wcześniej gazety. Jedyną jej wadą jest to, że może się mylić z przymiotnikiem "lecki" od Leca (Giżycka), niemniej dawniej jakoś sobie z tym radzono i uważam, że tradycja jest najważniejsza. Dlatego też w niniejszym projekcie, używam właśnie tej formy jako przymiotnika od nazwy "Ełk". Gwarowo: U̯ek (do U̯ku), Jeu̯k. Jak widać, w lokalnym użyciu gwarowym forma bezprzestawkowa przetrwała (obocznie do przestawionej) do czasów współczesnych.
Baranki	Ełk (miasto)	1	Klein Barannen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Walden-Abdeckerei. Zob. też niżej Barany (sąsiednia wieś w gm. Ełk). U Leydinga obocznie: Rakarnia (tłumaczenie niem. Abdeckerei).
Szyba	Ełk (miasto)	1	Sybba	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Walden. Potrzebne informacje etymologiczne. Czy nazwa jest na pewno polska? Należy wyrugować ahistoryczną, stworzoną przez urzędników nazwę "Osiedle Leśne", która widnieje m.in. w planach zagospodarowania miasta jako nazwa tej dzielnicy.
Bajtkowo	Ełk	1	Baitkowen	pruskie lub słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Baitenberg. N. wsi niejasnego pochodzenia - być może jej rdzeń jest słowiański (odimienny), ale niewykluczone też, że jest to spolonizowana pierwotna nazwa pruska. Gwarowo: Bai̯tkovo.
Barany	Ełk	1	Barannen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Keipern. Gwarowo: Barani.
Bartosze	Ełk	1	Bartossen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Bartendorf. Dawniej też: Bartosy (w Tece Toruńskiej, zapewne wynik gwarowego mazurzenia).
Białojany	Ełk	1	Biallojahnen	pruskie (spolonizowane)?	--	Nazwa w latach 1935-45: Weißhagen. Oboczna n. niem. (przed 1935): Biellen. Dawniej też: Biele, Białojania. Według autorów NMP, nazwa może mieć stare, hydronimiczne pochodzenie (od ide. *yana "rzeka", w drugim członie), chociaż i rdzennie polskie pochodzenie nie jest w pełni wykluczone. Obocznie istniała też forma Biele, być może wynikająca ze skrócenia nazwy Białojany. Gwarowo: B'au̯ojańi.
Bienie	Ełk	1	Bienen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Binien. Gwarowo: B'ińe.
Bobry	Ełk	1	Bobern	polskie	--	Gwarowo: Bobrẹ́. Wieś obecnie, nie wiedzieć czemu, podzielona między dwie gminy. Część północna należy do gm. Ełk, a południowa (dawny PGR) do gm. Prostki.
Borecki Dwór	Ełk	2	Borkenhof	hybryda (pol. + niem.)	--	Miejscowość założona w 1914 roku. Stąd brak tradycji, jednak nazwa ustalona po wojnie jest logicznym tłumaczeniem n. niem.
Borki	Ełk	1	Borken	polskie	--	Obecnie wieś podzielona między dwie gminy (podobnie jak pobliskie Bobry, p. wyżej). Część wschodnia należy do gm. Ełk, a zachodnia (popegeerowska) do gminy Prostki.
Brodowo	Ełk	1	Brodowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Broden. Dawniej też: Lachy, Brodowskie (w XVI w. - 1513 Lachen, Brodoffsken).
Buczki	Ełk	1	Buczken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinseliggen.
Buniaki	Ełk	3	Mathildenhof	niemieckie	--	Według źródeł internetowych, miejscowość nosiła przed r. 1857 nazwę Abbau Hüllmann (od nazwiska właściciela). Brak polskiej tradycji. Nazwa obecna nadana po wojnie, nie brzmi jednak jak typowy "chrzest" KUNM. Może odnosi się do jakiegoś nazwiska?
Chełchy	Ełk	1	Chelchen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kelchendorf. Gwarowo: X́eu̯x́či.
Chojniak	Ełk	3	Löbelshof	niemieckie	--
Chruściele	Ełk	4?	Chroscziellen	niemieckie	Chrościele (?)	Nazwa w latach 1933-45: Kreuzfeld. Przedwojenna literatura i zapiski historyczne (1483 Chroschzillen) wskazują jednoznacznie na formę z "o". Odbiorcą nadania był Jan Chrościel. Formę z "u" wprowadziła KUNM. Uważam, że warto to naprostować.
Chrzanowo	Ełk	1	Chrzanowen	polskie	--	Nazwa w latach 1933-45: Kalkofen. Pierwotnie (XV w.): Kałtkowo, Kałtkowskie (1437 Caltkoffen, Kalckoffsken). Nazwa prawdopodobnie o pruskim rdzeniu, tak jak n. wsi Kałtki w gm. Stare Juchy (zob.). Ostatecznie przyjęła się n. Chrzanowo, od nazwiska odbiorcy nadania. W okresie hitlerowskim przyjęto formę nawiązującą (w zniekształcony, zgermanizowany sposób) do nazwy pierwotnej. W gwarze: Xřanovo.
Ciernie	Ełk	1	Czernien	polskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Dorntal.
Czaple	Ełk	1	Zappeln	polskie	--
Giże	Ełk	1	Giesen	słowiańskie	--	Dawniej też: Gize, Gizy (formy gwarowe?). Nazwa słowiańska, od nazw. odbiorcy nadawcy, Macieja Giży.
Guzki	Ełk	1	Gusken	słowiańskie	--
Janisze	Ełk	2	Johannisberg	niemieckie	--	Na mapach Geoportalu: Janów. Zapewne nazwa używana potocznie po wojnie. U Leydinga z kolei: Janowo. Z kolei nazwą ustaloną przez KUNM (i widniejącą dziś na drogowskazach) są Janisze. Brak polskiej przedwojennej tradycji.
Judziki	Ełk	1	Judzicken	jaćwieskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Gutenborn. Gwarowo: Juǯ́ik'i. Nazwa o bałtyckim rdzeniu.
Kałęczyny	Ełk	1~4	Kallenzinnen	polskie	(Kałęczyn)	Przed wojną: Kałęczyn, Kawęczyn, Pogorzel. Literatura przedwojenna wskazuje dość jednoznacznie na postać singularną. Co prawda, pluralizacja mogła zaistnieć tu naturalnie (zwłaszcza pod wpływem formy niem. z -en, nie jest to rzadkie zjawisko), ale również we współczesnych zapisach gwarowych mamy formę singularną, więc chyba należałoby to naprawić. Obocznie istniała nazwa pol. Pogorzel (zniemcz. Pogorzellen), notowana w XVIII-XIX w. Gwarowo: Kavenčin, Kau̯enčin.
Karbowskie	Ełk	1	Karbowsken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Siegersfeld. Wieś założona na polu o pruskiej nazwie Quesaw (1523). Obecna nazwa wsi od nazw. odbiorcy nadania.
Konieczki	Ełk	2?	Elisenthal	niemieckie	--	Niemieckie źródła internetowe podają jako pierwotną (przed 1885) nazwę Abbau Konietzko. Rzeczywiście, właścicielem wsi był Otto Konietzko, stąd powojenna n. polska. Nazwa osiedla Konieczki w Ełku ponowiona od n. tej wsi.
Koziki	Ełk	1	Kozycken	polskie	--	Nazwa w latach 1935-45: Selmenthöhe. Dawniej też: Dąbrówka.
Krokocie	Ełk	1	Soffen	niemieckie?	--	Oboczna n. niem. Krokotschen. Dawniej też: Sofy, Krokocze. Wieś o dwóch obocznych nazwach - n. Krokocie (niem. Krokotschen) o bałtyckim (zapewne jaćwieskim) rdzeniu. Urzędową nazwę Soffen (pol. Sofy) autorzy NMP i Przybytek wywodzą z niemiekciego, chociaż nie wykluczałbym możliwości, że jest to również zniemczona nazwa pruska. Po wojnie wybrano n. Krokocie jako urzędową. Gwarowo: Sofi, Krokoče, Krokoč́e.
Lega	Ełk	1	Leegen	jaćwieskie	--	Nazwa bałtycka, od jaćwieskiego hydronimu Lega (stąd też Olecko).
Lepaki Małe	Ełk	1	Klein Lepacken	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinramecksfelde. U Leydinga: Lepaczki. W innych źródłach brak takiego zdrobnienia.
Lepaki Wielkie	Ełk	1	(Groß) Lepacken	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ramecksfelde. Człon Groß/Wielkie często pomijano w tej nazwie przed wojną.
Lipinka	Ełk	2	Linde	niemieckie	--	Nazwa leśniczówki zapewnie nawiązuje do pobliskiej wsi Lipińskie Małe (dziś gm. Prostki, p. tam). Brak polskiej tradycji.
Maleczewo	Ełk	1	Malleczewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Malletten.
Malinówka Mała	Ełk	1	Klein Malinowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinschmieden. Miejscowości Malinówka Mała i Wielka dziś często traktowane jako jedna miejscowość Malinówka (taki stan rzeczy odzwierciedlają drogowskazy).
Malinówka Wielka	Ełk	1	Groß Malinowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Großschmieden. Miejscowości Malinówka Mała i Wielka dziś często traktowane jako jedna miejscowość Malinówka (taki stan rzeczy odzwierciedlają drogowskazy).
Małkinie	Ełk	1~4	Malkiehnen	pruskie	(Małkiń)	W latach 1938-45 pisownia: Malkienen. Przed wojną: Małkiń, Małkiny, w XV w. Małkińskie (1473 Malkinsken). Postać pluralna Małkinie pojawia się dopiero po wojnie - u Leydinga i w ustaleniach KUNM. Prawdopodobnie poprawniejsza jest postać Małkiń (r. ż. - do Małkini), którą podaje większość opracowań przedwojennych, Teka Toruńska oraz zapis gwarowy (jako jedną z form). Ponadto, jest ona zgodna z hydronimem (o czym poniżej). Chyba warto byłoby to naprostować. Sama nazwa jest pruskiego pochodzenia, pochodzi od bałt. hydronimu Małkiń (n. odcinkowa rz. Legi, 1412 Malken) oraz jeziora o tej samej nazwie (dziś zwanego jez. Woszczelskim - niem. Woszczeller See al. Malkiehnen-See, pol. hist. Małkiń, Małkińskie). Gwarowo: Mau̯kińä, Mau̯kiń.
Mącze	Ełk	1	Monczen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Montzen. Oboczna n. niem. Oltunien (także Holtunien, z protetycznym H-). Dawniej też: Ołtuny. Wieś o dwóch nazwach: Mącze (niem. Montzen) i rzadszy wariant Oltunien (pol. Ołtuny, tylko w Tece Toruńskiej). Obie nazwy uchodzą za staropruskie. Gwarowo: Monče.
Mąki	Ełk	1	Monken	pruskie	--	W Tece Toruńskiej oboczna n. niem. Monkenkaymen, co odzwierciedla starszą postać prus. z członem -kaims ("wieś"). Dawniej też: Monki. Nazwa pruskiego pochodzenia. Gwarowo: Moŋk'i.
Miluki	Ełk	1~4	Mylucken	pruskie	(Miłuki)	W latach 1938-45 pisane: Milucken. Do 2002 oficjalnie: Miłuki. Forma z "ł" wynika z wszystkich opracowań przedwojennych oraz zapisów gwarowych. Chociaż wahanie Ł~L nie jest rzadkie, to jednak forma z "ł" wydaje się poprawniejsza. Gwarowo: Ńiu̯uk'i (do Ńiu̯k).
Mleczkowo	Ełk	2	Milchbude	niemieckie	--
Młynik	Ełk	1	Klein Plotzitznen	polskie	--	Oboczna n. niem. Mlinicken. Dawniej też: Płociczno Małe. Osada włączona do Płociczna (już przed wojną - w okresie hitlerowskim była to część Bunhausen [p. Płociczno], bez wydzielonej nazwy). Dziś jej oficjalna nie funkcjonuje, aczkolwiek na terenie osady znajduje się gospodarstwo agroturystyczne o nazwie Młynek (co jest przeinaczeniem n. osady - nie można było nawiązać do niej wprost?).
Mołdzie	Ełk	1~4	Moldzien	pruskie (spolonizowane)	(Moldzie)	Nazwa w latach 1938-45: Mulden. Według ustaleń KUNM: Moldzie. Taka forma również wynika jednoznacznie z danych przedwojennych i gwarowych. Jednak już od lat 50. notowana jest forma z "ł". Urosła ona najpewniej nieporozumieniem lub drogą przeinaczenia, więc chyba warto to z powrotem naprostować. 1476 Molsen, Mulden; 1483 Mulde. Nazwa genetycznie pruska. W czasach hitlerowskich wprowadzono formę bezpośrednio nawiązującą do najstarszych zapisów nazwy. Gwarowo: Molʒ́e, przym. molʒ́efsk'i (inaczej w ustaleniach KUNM: moldziański).
Mostołty	Ełk	1	Mostolten	jaćwieskie	--	1479 Monstet, 1519 Monstuth. Nazwa bałtyckiego pochodzenia, raczej jaćwieska niż pruska (wg autorów NMP od lit. imienia Ma(n)stautas).
Mrozy Małe	Ełk	1	Klein Mrosen	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schönhorst. Miejscowość połączona z Mrozami Wielkimi (p. niżej) i tak naprawdę pozostaje ich częścią do dziś. Oboczna n. niem. (u Goldbecka, koniec XVIII w.): Andres Korzep. N. niejasna, zapewne od nazwiska. Po więcej wyjaśnień, zob. niżej Mrozy Wielkie.
Mrozy Wielkie	Ełk	1	(Groß) Mrosen	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schönhorst. Najstarsze zapisy: Mrosen (1473), Merosen (1479, 1519). Nazwa słowiańska, w zapisie Merosen autorzy NMP doszukują się ruskiego pełnogłosu. Białuński identyfikuje z tą wsią nazwę *Budziły (1473 Butzschil, 1484 Butschil), od nazwiska założyciela. Kętrzyński rekonstruuje jako Budziłowo, jednak nie identyfikuje on tej nazwy z Mrozami. Gwarowo: Mrozi.
Niekrasy	Ełk	1	Nekrassen	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Krassau.
Nowa Wieś Ełcka	Ełk	1*	Neuendorf	niemieckie	(Nowa Wieś)	Pierwotnie: Damerau auf die Jagd (1439 Dameraw uff die Jagd). Pierwszy człon z pol. Dąbrowa. Nazwa prędko zastąpiona przez niem. Neuendorf, pol. Nowa Wieś (po wojnie z dookreśleniem). Gwarowo: Nova V́i̯eś.
Oracze	Ełk	1	Oratzen	polskie	(Oracze-Żmujdzie?)	Nazwa w latach 1928-45: Wittenwalde. Współczesna wieś Oracze powstała z połączenia w 1928 r. dwóch wsi Oracze (niem. Oratzen) oraz Żmujdzie (też Żmudziny, Żamejty; niem. Szameyten al. Zmoydszen) w jedną gminę o niem. nazwie Wittenwalde (n. sztuczna, nadana urzędowo). Po wojnie, złączoną wieś nazwano już po prostu Oracze (choć można było "Oracze-Żmujdzie"). Nazwa Żmujdzie (północna część połączonej wsi), choć ustalona oficjalnie, dziś nie funkcjonuje.
Piaski	Ełk	1	Piasken	polskie (kalka z niem.)	--	Nazwa w latach 1927-45: Klein Rauschen. Pierwotnie: Sandenn (1474), Sannda (1513). Nazwa prawdopodobnie niemiecka, chociaż zapis z 1513 z nieniemiecką końcówką -a może też wskazywać na pruskie pochodzenie. Tak czy inaczej, nazwa została przez Mazurów jako Piaski i ta forma od XVI w. wypiera formę niemiecką. W czasach międzywojennym zamiast zasięgnąć nazwy pierwotnej, wprowadzono zupełnie nową formę. Gwarowo: Pš́ask'i.
Pisanica	Ełk	3	(Forsthaus) Birkenwalde	polskie	--	Leśniczówka o nazwie Birkenwalde istniała pod tą nazwą już w XIX w. (jej założycielem był niejaki Andreas von Below). W okresie międzywojennym nazwę tę uogólniono również na pobliską wieś Przykopka (p. niżej), której podlegała leśniczówka. Brak polskiej tradycji. Obecnie leśniczówka istnieje pod nazwą Pisanica. Nie udało mi się ustalić, czy jest to nazwa zatwierdzona przez KUNM (nie dotarłem do stosownej uchwały, być może takowej nie ma?) i czy ma ona jakikolwiek związek z dużą wsią Pisanica w gm. Kalinowo (miejscowości bywają w źródłach internetowych mylone).
Pistki	Ełk	1	Pistken	pruskie (spolonizowane?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Kröstenwerder. 1559 Pischken, Pitschken. Nazwa prawdopodobnie pruska (tak jak Pistki w gm. Dywity), ale przydałyby się informacje etym.
Płociczno	Ełk	1	Plotzitznen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Bunhausen.
Przykopka	Ełk	1	Przykopken	polskie	--	Nazwa w latach 1926-45: Birkenwalde. Nazwa ponowiona od pobliskiej leśniczówki, zwanej dziś Pisanica (p. wyżej).
Przytuły	Ełk	1	Przytullen	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Seefrieden.
Regiel	Ełk	1	Regeln	bałtyckie?	--	Dawniej też: Rygiel, Rygielsk. Wieś leży nad jez. Regielskim (niem. Regeler-See, 1469 Rygel), odbiorcą nadania był Jan Rygielski. Antroponim niejasnego pochodzenia - być może bałtycki. Gwarowo: Regel, Rigel (do Rėgla).
Regielnica	Ełk	1	Regelnitzen	polskie (hybryda?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Regelnhof. Dawniej też: Rygielnica. Pierwotnie: Klein Rygel (1486), nazwa ponowiona od sąsiedniego Regla (p. wyżej). W XVI w. nazwa wyparta przez formę Regielnica, urobiona z przyrostkiem -nica. Być może nazwa ta pierwotnie odnosiła się od przepływającej przez osadę strugi. Gwarowo: Regelńica.
Rękusy	Ełk	1	Renkussen	prusko-jaćwieskie	--	N. od nazwiska odbiorcy nadania - Macieja Renkusa. Nazwisko najprawdopodobniej bałtyckiego (jaćwieskiego?) pochodzenia. Gwarowo: Reŋkusï.
Rostki Bajtkowskie	Ełk	1*	Rostken	polskie	(Rostki)	Nazwa w latach 1938-45: Waiblingen. 1519 Queso. Wieś powstała na tym samym pruskim polu, co wieś Karbowskie (p. wyżej).
Rożyńsk	Ełk	1	Rosinsko	jaćwieskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Rosenheide. Również spotykany wariant: Różyńsk. Dawniej pol. Rożyńsko (por. formę niemiecką), z regularną zmianą rodzaju (por. Skomack, daw. Skomacko; Oleck obok Olecko). W Tece Toruńskiej jako Ruzinsk (por. formy gwarowe poniżej). Sama nazwa jest ponowiona od n. lasu i bardzo często powtarza się w regionie (por. Rożyńsk Mały i Wielki w gm. Gołdap, Rożyńsk Wielki w gm. Prostki czy zaginioną wieś Różyńsko-Konopczyno koło Grajewa), nie występuje zaś na innych obszarach Prus. Mamy więc do czynienia z nazwą typowo jaćwieską. Gwarowo: Ruzinsko, Ruzïnsko.
Ruska Wieś	Ełk	1	Reuschendorf	niemieckie	--	Według NMP, spolszczenie Ruska Wieś powstało drogą adideacji (n. os. Reusch, Reisch zostało skojarzone z ap. Reusse "Rusin").
Rydzewo	Ełk	1	Rydzewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schwarzberge. Gwarowo: Rïʒevo.
Rymki	Ełk	1	Rymken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Riemken. Gwarowo: Rïmk'i.
Sajzy	Ełk	4	Zeysen	niemieckie	Cejzy	Przed wojną i u Leydinga: Cejzy. Wprowadzona po wojnie forma Sajzy jest chyba sztuczną próbą większego spolszczenia nazwy (lub nawet próbą doszukania się w niej pruskiego początku?). Sama nazwa uważana jest przez autorów NMP za niemiecką (od niem. n. os. Zeise, Zeiß).
Sędki	Ełk	1	Sentken	słowiańskie	--	Dawniej też: Sętki, Sentki (pisownia fonetyczna). Według NMP nazwa pochodzi od słowiańskiej n. os. Sędek. Gwarowo: Sentk'i.
Siedliska	Ełk	1	Schedlisken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Sonnau. Ta sztuczna forma nawiązuje do położenia wsi nad jez. Sunowo (n. jeziora pruska). Dawniej też: Siedliski (Teka Toruńska, gwarowo). Zmiana paradygmatu być może pod wpływem nazw bałtyckich na -iszki. Gwarowo: Šedl'isk'i.
Sikory Ostrokolskie	Ełk	1*	Schikorren (bei Ostrokollen)	polskie	(Sikory)	Nazwa w latach 1938-45: Kiefernheide. Dawniej też: Rosochackie (w XV-XVI w. - ok. 1479 Rochosatzky, 1564 Rosochatzky). Według Białuńskiego to ta sama miejscowość. Gwarowo: Šikori.
Sordachy	Ełk	1	Sordachen	osobowe	--	Nazwa w latach 1938-45: Sorden. N. wsi od nazw. odbiorcy nadania, Jana Sordacha. Potrzebne informacje etym., co do pochodzenia antroponimu (germańskie? A może jednak bałtyckie?).
Straduny	Ełk	1	Stradaunen	prusko-jaćwieskie	--	Potrzebna dokumentacja i dane etym. Osada znana dziś jako Zalesie widnieje na przedwojennych mapach jako część Stradun, bez wydzielonej nazwy.
Suczki	Ełk	1	Sutzken	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Morgengrund.
Szarejki	Ełk	1	Sareyken	jaćwieskie	--	W latach 1938-45 pisownia: Sareiken. Dawniej też: Sarejki. Nazwa bałtycka, jaćwiesko-litewskiego pochodzenia (1574 Schereyken).
Szarek	Ełk	1	Sarken	pruskie?	--	Dawniej też: Sarek (w Tece Toruńskiej Sark [gen. Sarku] - postać z pewnością gwarowa). Potrzebna dokumentacja, ale nazwa wydaje się być pruskiego pochodzenia.
Szeligi	Ełk	1	Seliggen	osobowe	--	Dawniej też: Zalesie (w XVI w., dok. 1536 Zalusche). Odbiorcą nadania był Michał Piętkowski, stąd podawana w źródłach internetowych n. Penthkoffsky (= pol. *Piętkowskie), nie znalazłem jednak dla niej potwierdzenia. Nazwa Szeligi od herbowego nazwiska Szeliga, o prawdopodobnie germańskiej genezie.
Śniepie	Ełk	1	Schnepien	prusko-jaćwieskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schnippen.
Talusy	Ełk	1	Thalussen	pruskie	--	W latach 1938-45 pisownia: Talussen. Dawniej też: Talusze, Tulusy (?, Teka Toruńska). 1476 Taluschen. Nazwa bałtycka, wg Przybytek pruska. Gwarowo: Talusï.
Tracze	Ełk	1	Tratzen	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Trabenau.
Wityny	Ełk	1	Wittinnen	pruskie?	--	Dawniej też: Wityń, Wytyń, Wityńskie? (1532 Wittinsken). Odbiorcą nadania był Wojtek Wityński. Potrzebne informacje etymologiczne.
Woszczele	Ełk	1	Woszellen	osobowe (jaćwieskie?)	--	Nazwa w latach 1938-45: Neumalken. Dawniej też: Nowa Małkiń (XVI w., u Kętrzyńskiego bez podania formy źródłowej). W okresie hitlerowskim wprowadzono formę nawiązującą do tej historycznej nazwy. Nazwa Woszczele od n. odbiorcy nadania, Marcina Woszczelka (dok. Woszczilka). Potrzebne informacje etym.
Zdedy	Ełk	1	Sdeden	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Stettenbach. Nazwa ponowiona od jez. Zdedy (1595 Steden), bałtyckiego pochodzenia.
Zdunki	Ełk	1	Sdunken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ulrichsfelde. Dawniej też: Zduny (XV w., 1465 Sdunen).
Borzymy	Kalinowo	1	Borszymmen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Borschimmen. Gwarowo: Bořẹ́mi.
Czyńcze	Kalinowo	1	Czynczen	polskie (osobowe)	--	Nazwa w latach 1938-45: Zinschen.
Długie	Kalinowo	1	Dluggen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Langenhöh. Wieś Długie wchłonęła (już w okresie międzywojennym) inną wieś o nazwie Długoniedziele (niem. Dlugoniedziellen), stąd Leyding podaje nazwy Długie i Długoniedziele jako synonimiczne.
Dorsze	Kalinowo	1	Dorschen	polskie	--
Dudki	Kalinowo	1	Duttken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Petzkau.
Ginie	Kalinowo	1	Gingen	pruskie?	--	N. wsi od odbiorcy nadania Grzegorza Ginne. Antroponim pruskiego pochodzenia? Gwarowo: G'ińe (dop. -ńȯf).
Golubie	Kalinowo	1	Gollubien	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Gollen. Nazwa prawdopodobnie pruska, ponowiona od n. jeziora Golubskiego (1502 Goluben). Dawniej wieś podzielona na dwie części - Golubie A i B, położone po przeciwległych stronach jeziora Golubskiego (dziś w pełni scalone). Obok istniał majątek Karolinenthal, w Tece Toruńskiej utożsamiony z Golubiem B - po wojnie Wólka Golubska, dziś część Golubia bez wydzielonej nazwy.
Golubka	Kalinowo	1	Gollupken	hybryda (prus. + pol.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Lübeckfelde. Dawniej też: Golubko (chyba pierwotne), u Leydinga Gołubki. Nazwa uchodzi za zdrobnienie od sąsiedniego Golubia (p. wyżej).
Grądzkie Ełckie	Kalinowo	1*	Gronsken	polskie	(Grądzkie)	Nazwa w latach 1938-45: Steinkendorf. Dookreślenie czysto urzędowe, raczej nie funkcjonuje w obiegu. Nawet nazwa na tabliczce wjazdowej to po prostu Grądzkie. Gwarowo: Gronck'e (do Gronck'ex).
Iwaśki	Kalinowo	1	Iwaschken	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Hansbruch. Oboczna nazwa niem. (przed 1938): Waschken. Pierwotnie chyba: Iwaszki. Oboczna forma niem. sugeruje też istnienie formy pol. *Waszki lub *Waśki.
Jędrzejki	Kalinowo	1	Jendreyken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Andreken.
Kalinowo	Kalinowo	1	Kallinowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dreimühlen.
Kile	Kalinowo	1	Kiehlen	pruskie	--	W latach 1938-45 pisane: Kielen. Gwarowo: K'eᵃle. Nazwa prawdopodobnie pruska, chociaż autorzy NMP rozważają też słowiańskie pochodzenie osobowe.
Koleśniki	Kalinowo	1	Kolleschnicken	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Jürgenau. Dawniej też: Pohybel (w XV w.), nazwa przejęta z n. pobliskich dóbr (dziś nieznane). Gwarowo: Koleśńik'i.
Krzyżewo	Kalinowo	1	Krzysewen	polskie (kalka z niem.)	--	Nazwa w latach 1928-45: Kreuzborn. Pierwotnie: Crewtzigen (1513), odczytywane jako Kreutzigen - tak nazywano wsi należące do zakonu krzyżackiego. Oznaczałoby to, że n. pol. jest kalką. Gwarowo: Křïzevo.
Kucze	Kalinowo	1	Kutzen	bałtyckie (spolonizowane?)	--	Dawniej też: Kuce, Kuc, w XV w. Cierpięty (1492 Zierpient, Scirpiunt). Nazwa odosobowa, od antroponimu bałtyckiego (jaćwieskiego?) pochodzenia. Gwarowo: Kuce.
Kuczki	Kalinowo	2 (1?)	Gut Kutzen	bałtyckie (spolonizowane?)	--	Także spotykany wariant Kolonia Kucze. Nie wiadomo, jak odróżniali ten majątek od sąsiedniej wsi mazurscy autochtoni. KUNM ustaliła Kuczki, według przekazu Leydinga. Możliwe, że to zdrobnienie jest naturalne. Po więcej wyjaśnień dot. nazwy, p. wyżej Kucze.
Kulesze	Kalinowo	1	Kulessen	polskie	--	Dawniej też: Kulisze, Kulesy (zmazurzone). Białuński odnosi tu zapisy: Klein Scomante (1510-11), ponowione od wsi Skomętno Małe (dziś część Skomętna Wielkiego - p. niżej) oraz Smeds (ok. 1540) - zapewne od niem. Schmied "kowal".
Laski Małe	Kalinowo	1	Klein Lasken	polskie	--	Po więcej wyjaśnień, zob. niżej Laski Wielkie. Gwarowo: Mau̯e U̯ask'i.
Laski Wielkie	Kalinowo	1	Klein Lasken	polskie	--	Dawniej też: Laszki, Lasek, współcześnie w gwarze Łaski (wtórne). Forma Laski uchodzi za pierwotną. Gwarowo: Duze U̯ask'i (gen. U̯askuf).
Lisewo	Kalinowo	1	Lyssewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Lissau. Dawniej też: Lisowa, Liszowa (XVI w.) 1474 Lissou, Lissowen. Nazwa polskiego pochodzenia.
Łoje	Kalinowo	1	Loyen	polskie	--	W latach 1938-45 pisane: Loien. Gwarowo: U̯oje.
Makosieje	Kalinowo	1	Makoscheyen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ehrenwalde. Dawniej też: Małkiń (w XV w. - ok. 1479 Melkin, Melckenen) - por. Małkinie w gm. Ełk.
Marcinowo	Kalinowo	1	Marczynowen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Martinshöhe.
Mazurowo	Kalinowo	6	Sieden	polskie?	Żydy	Do 1983 oficjalnie: Żydy. 1564 Schieden, Sydden. Potrzebne informacje etymologiczne (czy jest to nazwa pierwotnie polska?). Tradycyjną nazwę Żydy zmieniono dopiero w 1983 roku na sztuczne "Mazurowo" na wniosek zamieszkujących wieś osadników, którym tradycyjna nazwa najwyraźniej źle się kojarzyła. Szkoda, że w taki sposób pogrzebano ponad cztery wieki tradycji.
Maże	Kalinowo	1	Maaschen	jaćwieskie	--	W latach 1938-45 pisane: Maschen. Dawniej też: Masie (Teka Toruńska). Nazwa bałtyckiego pochodzenia.
Mikołajki	Kalinowo	1	Mikolaiken	polskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Thomken. Chrzest od imienia jednego z odbiorców nadania, Tomka. 1475 Nickolaico, 1507 Nicolgko. Być może nazwa polska odimienna, poddana wpływowi pruskiemu (por. miasto Mikołajki w pow. ządzborskim). W XVI w. obocznie Galube (1507, 13, 19), również Alt Gollubien (1621) - por. n. Golubie wyżej. Gwarowo: Ńikou̯au̯k'i.
Milewo	Kalinowo	1	Millewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Millau.
Piętki	Kalinowo	1	Pientken	polskie	--	Nazwa w latach 1926-45: Blumental.
Pisanica	Kalinowo	1	Pissanitzen	polskie	--	Nazwa w latach 1926-45: Ebenfelde.
Prawdziska	Kalinowo	1	Prawdzisken	jaćwieskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1934-45: Reiffenrode. Dawniej też: Prawdziszki (tak zapis gwarowy interpretuje Nitsch). Jedna z najstarszych osad w okolicy. Jej nazwę najwcześniej rejestrują kroniki ruskie, jako Привища, на Правищихъ, Привищихъ (1256), później Превишки, отъ Превишокъ (1559). Formy te przedstawiają zeslawizowaną (konkretnie - zrutenizowaną) postać pierwotnej nazwy jaćwieskiej, zapisanej jako Preywisci, Preywiski (1256), Preywosti (1422), rekonst. *Preiv-isk-iai. W języku polskim ustaliła się wtórnie forma Prawdziska (notowana od XVI w.), drogą adideacji do n. os. Prawda (znane w tej okolicy jako nazwisko) z przyrostkiem -isk(o) (chociaż gwarowe -iski < -iszki* zdaje się być oddźwiękiem bałtyckiego pochodzenia tej nazwy), notowana od XVI w., którą z czasem przejął język niemiecki. Gwarowo: Pravʒ́isk'i (Gen. -ʒ́isk, adj. pravʒ́iskofsk'i).
Romanowo	Kalinowo	1	Romanowen	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Heldenfelde. Nazwa uważana za pruską, związaną z n. pruskiego miejsca świętego Romowe (Rāmawa), przejęta w pol. jako Romanowo* (drogą adideacji). Wersja ta, choć prawdopodobna, nie ma jednak bezpośredniego potwierdzenia w dokumentach (najstarszy zapis n. wsi głosi Romanoua [1510-11]).
Romoty	Kalinowo	1	Romotten	pruskie	--	1539 Romutt. Nazwa pruska.
Ryczywół	Kalinowo	3	Marienhof	niemieckie	--	Wg źródeł internetowych pierwotnie Abbau Schumann. Brak polskiej tradycji.
Skomętno Wielkie	Kalinowo	1	(Groß) Skomentnen	jaćwieskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Skomanten. Wieś Skomętno Małe (niem. Klein Skomentnen, 1938-45: Kleinskomanten, w Tece Toruńskiej pol. Kumki) włączono do Skomętna Wielkiego już przed wojną, a połączona wieś stanowi dziś wspólną całość. Dlatego też nazwa funkcjonuje często bez drugiego członu jako Skomętno (takie użycie zresztą ma dłuższą tradycję - W Tece Toruńskiej bowiem, Skomętno Małe to "Kumki", a Skomętno Wielkie to po prostu "Skomętno"). 1422 Skoymontischki, Schoymonthi; 1474 Scomanthen. Nazwa jaćwieska, związana ze bałtyckim imieniem Skomand (dobrze znanym, dzięki jaćwieskiemu wodzowi i dowódcy rebelii antykrzyżackiej, noszącemu to imię), pierwszy zapis wskazuje na formę z suf. -išk-. W języku polskim nazwa przejęta ze słow. sufiksem -no. W okresie hitlerowskim usunięto z formy niemieckiej morfem polski i upodobniono ją do pierwotnej formy bałtyckiej. Gwarowo: Skȯmentno.
Skrzypki	Kalinowo	1	Skrzypken	polskie	--	Nazwa w latach 1926-45: Geigenau.
Stacze	Kalinowo	1	Statzen	pruskie?	--	Potrzebne informacje etym.
Stare Cimochy	Kalinowo	1	Alt Czymochen	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1929-45: Finsterwalde. Oboczna n. niem. (końcówka XVIII w.) Klein Czymochen (pol. *Małe Cimochy lub *Cimoszki). Zob. także Cimochy i Cimoszki (pow. olecki, gm. Wieliczki). Nazwa tej wsi podobno ponowiona z tamtych okolic.
Stożne	Kalinowo	1	Stosznen	pruskie?	--	Nazwa w latach 1936-45: Sprindenau. Dawniej też: Stożny (gen. Stożnów) - w Tece Toruńskiej. Potrzebne informacje etym. Podejrzewam spolonizowaną nazwę bałtycką, ale bazuję jedynie na domysłach.
Sypitki	Kalinowo	1	Sypittken	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Vierbrücken. Dawniej też: Spytki (koniec XVIII w.). 1483 Schipitchen. Nazwa pruskiego odosobowego pochodzenia. W XVIII w. funkcjonowała też bardziej spolonizowana forma Spytki (z adideacją do n.os. Spytek).
Szczudły	Kalinowo	1	Szczudlen	polskie	--	Nazwa w latach 1936-45: Georgsfelde.
Turowo	Kalinowo	1	Thurowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Auersberg.
Wierzbowo	Kalinowo	1	Wiersbowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waldwerder.
Wysokie	Kalinowo	1	Wyssocken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waltershöhe.
Zaborowo	Kalinowo	1	Saborowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Reichenwalde.
Zanie	Kalinowo	1	Sanien	prusko-jaćwieskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Berndhöfen. 1471 Sanien, Saynen. Nazwa bałtyckiego pochodzenia.
Zocie	Kalinowo	1	Soczien	bałtyckie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Kechlersdorf. Dawniej też: Socie (Teka Toruńska). N. wsi od odbiorców nadania w 1493 r. Potrzebne informacje etymologiczne.
Bzury	Prostki	1	Bzurren	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Surren. Gwarowo: Bzurẹ́. Nazwa przeniesiona przez osadników z Mazowsza.
Ciernie	Prostki	1	Czernien	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Dornberg. Pierwotnie: Grądzkie (1501 Grontzke). Następnie przyjęła się n. Ciernie, od nazw. jednego z odbiorców nadania. Gwarowo: Cïrńe (gen. -uf).
Cisy	Prostki	4	Cziessen	słowiańskie	Ciesze	Nazwa w latach 1908-45: Seeheim. Przed wojną: Ciesy, Ciosy, Czyże, Ciesze, Płachetnie, Płachetno. 1545 Zieschen. W literaturze przedwojennej różne warianty, przy czym najwierniejsza językowi ludowemu Teka Toruńska podaje Ciesze (i właściwie tylko tam taka forma się pojawia). Na formę "Cisy" nie wskazuje właściwie nic (poza domysłami etymologicznymi) - pojawia się ona pierwszy raz dopiero po wojnie u Leydinga i została zatwierdzona przez KUNM. Nie wydaje się jednak ona poprawna, być może wynika ze złej interpretacji formy gwarowej (podanej poniżej), którą chyba należy odczytywać jako *Cisze lub *Ciésze. Postuluję więc naprostowanie nazwy tej wsi na Ciesze - forma ta, pochodząca z Teki Toruńskiej (której dane opierały się na badaniu terenowym wśród ludności miejscowej, a nie na analizie dokumentów historycznych, jak prace Kętrzyńskiego) zdaje się być nie tylko zgodna z zapisem gwarowym, ale także z pierwotnym zapisem z 1545 r. (sugerującym pierwotne -sz-) oraz przeważającą w przedwojennej literaturze formą "Ciesy" (która jest zapewne rezultatem mazurzenia). Wydaje się więc najpoprawniejsza. Wieś nosiła również oboczną polską nazwę Płachetnie lub Płachetno (zniemcz. Plachten), dziś zapomnianą. Gwarowo: Č́ise.
Chochołki	Prostki	6	Hellmahnen	niemieckie	Helmany	Dzisiaj część Lipińskich Małych, bez wydzielonej nazwy. Niemniej, zabudowania istnieją, a ta dawna wieś jest oddzielona od właściwych Lipińskich rzeką Ełk, więc uważam, że warto przypomnieć jej nazwę, oczywiście w oryginalnej przedwojennej formie Helmany (nie sztuczne powojenne "Chochołki"). Co ciekawe, miejscowość widnieje na mapach Geoportalu jako (Leśniczówka) Helmany, co świadczyłoby o tym, że KUNMowski chrzest "Chochołki" nigdy nie przyjął się wśród ludności miejscowej.
Czyprki	Prostki	1	Czyprken	polskie	--	Nazwa w latach 1930-45: Kolbitz. Gwarowo: Cïpŗ́k'i.
Dąbrowskie	Prostki	1	Dombrowsken	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Eichensee. Dawniej też: Dąbrowa, Dąbrówka. Gwarowo: Důmbrofsk'e (Gen. -k'yx).
Długochorzele	Prostki	1	Dlugochorellen	polskie	--	Nazwa w latach 1897-1945: Langsee. Pierwotnie: Chorzele (1574 Chorellen).
Długosze	Prostki	1	Dlugossen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Langheide.
Dybowo	Prostki	1	Dybowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Diebau.
Dybówko	Prostki	4?	Amerika	internacjonalizm	Ameryka (?)	Niem. także Gut Dybowen (po 1938 zapewne Gut Diebau). Przed wojną majątek o nazwie niem. Amerika (pol. zapewne Ameryka - co prawda brak w przedwojennych źródłach polskich, ale taką formę spolszczoną podaje Leyding). Co prawda, można spotkać również formę Gut Dybowen w niektórych źródłach niem., ale jest to zapewne nazwa czysto urzędowa, wynikająca z faktu, że miejscowość ta była majątkiem (Gut) przynależącym do Dybowa. Na tym użyciu najpewniej bazuje powojenna forma pol., która jest zapewne tworem KUNM, bez przedwojennej tradycji. Najprawdopodobniej wśród ludu funkcjonowała nazwa Ameryka, zwłaszcza że nieopodal mieścił się inny majątek o nazwie Australia (niem. Australien, po wojnie Szczęsne [KUNM]), dziś nieistniejący, więc nazwy te tworzyły pewną regularność.
Glinki	Prostki	1	Glinken	polskie	--	Dawniej też: Gliny (niem. Glinnen), notowane w XVIII-XIX w. obocznie do n. obecnej.
Gorczyce	Prostki	1	Gorczitzen	polskie	--	Nazwa w latach 1928-45: Deumenrode. Dawnej też (w XV w.): Gramackie (1484 Gramaczken al. Gortzitzen).
Guty Rożyńskie	Prostki	1*	Gutten (bei Rosinsko)	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Reitzenstein. Dawniej też: Bolkowy (u Kętrzyńskiego). Nazwa prawdopodobnie funkcjonowała w XV w. (kiedy lokowano wieś), ale Kętrzyński nie podaje żadnego zapisu źródłowego.
Jebramki	Prostki	4?	Jebrammen	polskie	Jebramy	Nazwa w latach 1938-45: Bachort. Dawniej też: Jebramy, Jabramki, Trojany, Pomiany (dwie ostatnie nazwy podaje Kętrzyński w kontekście piętnastowiecznym, bez podania jednak zapisów źródłowych). Forma niemiecka, Teka Toruńska i zapis gwarowy wskazują na postać Jebramy (a nie zdrobniałe "Jebramki"). Postać zdrobniałą wprowadził do literatury prawdopodobnie Kętrzyński, być może drogą pomyłki z miejscowością Jebramken (pol. Jebramki, p. niżej) - dzisiaj część wsi Cisy w tej samej gminie (p. wyżej). Wydaje się więc, że forma niezdrobniała Jebramy jest tą "poprawną", używaną przez lud w odniesieniu do tej wsi. Warto ją więc przywrócić, zwłaszcza że pozwoli to odróżnić tę wieś od osady należącej dziś do Cis (Ciesz). Gwarowo: Jebramï.
Jebramki (osada)	Prostki	1	Jebramken	polskie	--	Dawniej też: Jabramki. Przed wojną miejscowość należąca do Lasek Wielkich (tak na mapach), obecne zaś część Cis. Prawdopodobnie nazwa tej osady dziś nie funkcjonuje (jest to oficjalnie część wsi Cisy), chociaż widnieje na mapach Geoportalu. Być może nazwę wyrugowano z użytku, gdyż była tożsama z wsią Jebramki (p. wyżej) w tej samej gminie. Jednak postulowana wyżej korekta nazwy tej wsi na Jebramy eliminowałaby taką dwuznaczność. Uważam, że warto pamiętać o nazwach małych mazurskich osad i przysiółków, zamiast je łączyć.
Katarzynowo	Prostki	4	Katrinowen	polskie	Katrynowo	Nazwa w latach 1938-45: Katrinfelde. Przed wojną: Katrynowo. Oryginalna, ludowa nazwa opiera się na n. os. Katryna, co jest miejscową, przejętą z niemieckiego, formą imienia Katarzyna. Dopiero po wojnie "poprawiono" tę formę na Katarzynowo dla większego spolszczenia. Jest to jednak sztuczna poprawka. Lepiej używać form ludowych.
Kibisy	Prostki	1	Kibissen	jaćwieskie?	--	Do 2005 oficjalnie: Borki. Dawniej też: Kibisze, Borki. Wieś o dwóch pierwotnych nazwach obocznych: Kibisze al. Borki (1511 Kibischen al. Borken). Z czasem jednak utrwaliła się ta pierwsza (w ludowym użyciu zmazurzone Kibisy - taką formę rejestruje już Teka Toruńska). Mimo to, po wojnie ustalono oficjalną nazwę jako Borki, co jest dość dziwnym ruchem KUNM, gdyż nazwa ta funkcjonowała w XVI w. i była już w XIX-XX w. zapomniana - wtedy używano już wyłącznie nazwy Kibisze/Kibisy. Ponadto, miejscowości o nazwie "Borki" jest na Mazurach bardzo dużo, jest to jeden z najczęściej powtarzających się toponimów w regionie. Tym bardziej dziwi taka decyzja - być może nazwa "Kibisze" została uznana za zbyt niepolską? Tak czy inaczej, ustalenie to raczej nie przyjęło się wśród ludności miejscowej, która wciąż używała nazwy przedwojennej w zmazurzonej formie Kibisy. Forma ta została wreszcie zatwierdzona oficjalnie w roku 2005. Co prawda, może lepiej byłoby ustalić Kibisze, jako formę bardziej zgodną z etymologią i konsekwentną do wielu innych ustaleń (gdzie zwykle nie uwzględniano mazurzenia). Jednak, jako że forma ta jest zgodna z ludowym użyciem i poświadcza ją przynajmniej jedno źródło przedwojenne, nie widzę podstaw, aby ją zmieniać. Nazwa Kibisy (daw. Kibisze) pochodzi od występującego w regionie nazwiska Kibisz (nie poświadczonego jednak w kontekście tej konkretnej wsi). Antroponim zapewne jaćwieski, Przybytek zalicza tę nazwę do bałtyckich.
Kobylin	Prostki	1	Gut Kobylinnen	polskie	(Kobylin-Dwór?)	W latach 1938-45 pisane: Gut Kobilinnen Według ustaleń KUNM, Kobylinnen (Dorf) to pol. Kobylin, a Gut Kobylinnen to Kobylinek. Porównując jednak mapy współczesne i przedwojenne wygląda na to, że jest wprost odwrotnie. Prawdopodobnie miejscowości zostały pomylone w okresie powojennym. Chyba warto by tę pomyłkę jakoś zrewidować. Kętrzyński rozróżnia dwie miejscowości jako Kobylin i Kobyliny. Nie da się jednak, według podanych przez niego danych, ustalić która miejscowość jest wsią (Dorf), a która osadą (Gut). Ze słownika Chojnackiego wynikałoby, że wieś gminna to Kobyliny, a przynależąca do niej osada to Kobylin, więc przynajmniej nazwa dawnego Gut Kobylinnen zgadzałaby się ze stanem obecnym. Niemniej, to rozróżnienie wydaje się sztuczne - może lepiej byłoby ustalić człony dookreślające Kobylin-Dwór i Kobylin-Wieś, według dookreśleń niemieckich. Gwarowo: Kobïl'ino. Mogłoby to oznaczać, że wśród ludu pokutowała forma rodzaju nijakiego Kobylino. Nie wiem jednak, czy zapis ten odnosi się do obecnego Kobylina czy Kobylinka (autorzy NMP umieszczają go pod hasłem "Kobylin", ale hasła te omawiane są odpowiednio do ustaleń KUNM - nie biorąc pod uwagę faktu, że nazwy te zostały zamienione miejscami).
Kobylinek	Prostki	4	Kobylinnen (Dorf)	polskie	(Kobyliny al. Kobylin-Wieś?)	W latach 1938-45: (Adlig) Kobilinnen. Według ustaleń KUNM, Kobylinnen (Dorf) to pol. Kobylin, a Gut Kobylinnen to Kobylinek. Porównując jednak mapy współczesne i przedwojenne wygląda na to, że jest wprost odwrotnie. Prawdopodobnie miejscowości zostały pomylone w okresie powojennym. Chyba warto by tę pomyłkę jakoś zrewidować. Jak wspomniano wyżej, opracowania przedwojenne rozróżniają (raczej sztucznie) Kobylin i Kobyliny. Jeżeli wierzyć Chojnackiemu, to forma pluralna przynależała wsi (dziś znanej jako Kobylinek), a singularna - dawnej osadzie dworskiej (dziś Kobylin). Można by więc rozważyć wprowadzenie nazwy Kobyliny dla tej wsi, celem naprawienia powojennej pomyłki. Niemniej, może jednoznaczniej byłoby ustalić człony dookreślające Kobylin-Wieś i Kobylin-Dwór. Po niemiecku właśnie w ten sposób rozróżniano te tak samo nazwane miejscowości, więc może i Mazurzy stosowali dla nich tę samą nazwę? Stan obecny (będący wynikiem fatalnej pomyłki) jest moim zdaniem nie do obronienia, gdyż jest zaprzeczeniem stanu historycznego (miejscowość historycznie większa jest określana jakby była "tą mniejszą"). Ponadto, nie ma żadnego dowodu na istnienie formy zdrobniałej Kobylinek przed wojną. Białuński odnosi tu wcześniejszą nazwę Dituschen (1510-11), Dzydzuschen (1519), Dzydzusz (1529). Jest to z pewnością nazwa bałtycka (pewnie jaćwieska), być może spolszczona jako *Dzidziusie (można tak odczytywać zapis z 1519, chociaż nie ma na to bezpośredniego dowodu).
Kopijki	Prostki	1	Kopicken	polskie	--	Nazwa w latach 1864-1945: Goldenau. Dawniej też: Wiśniewko, Grajewskie. Najstarsze zapisy: Kraieffsken (1486), Klein Wischnowen od. Kopicken (1579). Nazwa o trzech obocznych nazwach (wszystkie pochodzenia polskiego, n. Wiśniewko ponowiona od dzisiejszej wsi Wiśniowo Ełckie - p. niżej), z czego utrzymała się nazwa Kopijki (pierwotnie może *Kopiki od nazw. Kopik), która jednak w XIX w. została zastąpiona nową n. niem. Goldenau. Gwarowo: Kopx́ei̯k'i.
Kosinowo	Prostki	1	Andreaswalde	polskie	--	Oboczna n. niem. Koszinowen (koniec XVIII w.) Dawniej też: Kozinowo, Kozinowo, Koszynowy, Andrysiowo, Andrychowo (to ostatnie tylko u Leydinga). 1480 Andres, Andreswald; 1559 Andrissowo; po 1559 Kozinowen. Wieś o dwu obocznych nazwach - niem. Andreaswalde (wtórnie spolszczone jako Andrysiowo, Andrychowo) oraz pol. Kosinowo (również w innych wariantach, wymienionych wyżej - trudno stwierdzić, który jest pierwotny, brak też danych ludowych). Ostatecznie po wojnie zatwierdzono pol. Kosinowo, formę przeważającą w tradycji przedwojennej.
Krupin	Prostki	1	Krupinnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinwittingen. Dawniej też: Krupino (tak pod koniec XVIII w., zapewne pierwotne).
Krzywe	Prostki	1	Krzywen	polskie	--	Nazwa w latach 1907-45: Rundfließ. 1439 Schriffen, 1568 Skrifen. Pierwsze zapisy być może odzwierciedlają formę pol. *Skrzywe, z absorpcją przyimka z-. Dodatkowo, autorzy NMP odnoszą tu (za Białuńskim) zapis Sadrost / Saderst (1564), ale być może nazwa ta odnosi się w rzeczywistości do miejscowości Krzywe w gm. Wydminy, która nosiła oboczną n. niem. Sodrest, prawdopodobnie pruską. Gwarowo: Křive.
Krzywińskie	Prostki	1	Krzywinsken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Heldenhöh. Dawniej też: Krzywieńskie (tak w Tece Toruńskiej, por. też zapis z 1506 Krziwenszken). Gwarowo: Křivïnsk.
Kurzątki	Prostki	1	Kurziontken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Seeland. Dawniej też: Kurczątki.
Lipińskie Małe	Prostki	1*	Lipinsken (bei Ostrokollen)	polskie	(Lipińskie)	Nazwa w latach 1935-45: Lindenfließ. Człon "Małe" ahistoryczny, dodane po wojnie celem odróżnienia od innych miejscowości o tej nazwie (szczególnie osady Lipińskie w gm. Ełk, dziś nieistniejącej).
Marchewki	Prostki	1	Marchewken	polskie	--	Nazwa w latach 1926-45: Bergfelde. Gwarowo: Marx́efk'i.
Miechowo	Prostki	1	Miechowen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Niederhorst. Białuński identyfikują z tą wsią (na podstawie opisu położenia w dokumentach) zapisy: Mischkakuntz (1519), Myszkakuntz (1521), Myszkykunczen (1529), Kuntza (1539). Zapewne odzwierciedlają one jakąś pruską lub jaćwieską nazwę, mocno zniekształconą. Od XVII w. nazwa obecna - może rdzeń Miech- ma jakiś związek z pierwotną n. bałtycką?
Miłusze	Prostki	1~4	Mylussen	polskie	(Milusze?)	W latach 1935-45 pisownia: Milussen. Przed wojną: Milusze, Milusy. Zapisy gwarowe oraz dane przedwojenne wskazują na postać Milusze, Milusy (to drugie bardziej ludowe, zapewne zmazurzone). Formę "Miłusze" z osnową Mił- wprowadzono po wojnie. Chociaż takie wahania L~Ł nie są rzadkością, to wobec zgodności danych przedwojennych i gwarowych co do osnowy, może warto by poprawić tę nazwę na Milusze. Można by nawet rozważyć wprowadzenie ludowej formy Milusy - ponieważ polska onomastyka zna n.os. Milus (a nie *Milusz), nie wykluczałbym możliwości, że -sz- jest w tej nazwie wynikiem hiperpoprawności (a -s- pierwotne, nie zmazurzone). Gwarowo: Ńilusï.
Niedźwiedzkie	Prostki	1	Niedzwetzken	polskie	--	Nazwa w latach 1936-45: Wiesengrund. 1509 Metzewischken. Forma z bałtycką końcówką, może jest to pierwotna nazwa pol. przetworzona przez fonetykę jaćwieską?
Nowaki	Prostki	1	Nowacken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Brüderfelde.
Olszewo	Prostki	1	Olschewen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kronfelde. Dawniej też (w XVI w.): Olszewskie (1506 Olscheffsken).
Ostrykół	Prostki	1	Ostrokollen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Scharfenrade. Dawniej też: Ostrokół. W XVI w. obok nazwy polskiej funkcjonuje jej dosłowne niemieckie tłumaczenie jako Scharfenrade. Formę tę przywrócono urzędowo w okresie hitlerowskim.
Popowo	Prostki	1	Popowen	polskie (tłum. z niem.)	--	Nazwa w latach 1938-45: Wittingen. Oboczna n. niem. (w XVIII-XIX w.): Pfaffendorf. Pierwotnie: Wityńskie (1484 Wittenske, 1509 Wittentzke - Białuński odnosi tutaj, zaś Kętrzyński nie wiąże z żadną współczesną wsią), następnie Rosentzky (1510-11, odczytywane jako *Różeńskie przez autorów NMP, zapewne związane z nazwą Rożyńska) oraz Pfaffendorf (1519). Ostatnia nazwa stanowi podstawę nazwy współczesnej Popowo, która jest jej kalką. W XVIII-XIX w. formy Pfaffendorf i Popowen współistniały, ostatecznie jednak zwyciężyła ta druga. W okresie hitlerowskim wprowadzono urzędowo nową formę, która być może stanowi nawiązanie do nazwy najpierwotniejszej.
Prostki	Prostki	1	Prostken	pruskie lub słowiańskie	--	Nazwa o niepewnym pochodzeniu. Białuński dopuszcza możliwość bałtyckiego pochodzenia (od prus. brastan "bród").
Rożyńsk Wielki	Prostki	1	Klein Rosinsko	jaćwieskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Großrosen. Do 2005 oficjalnie: Różyńsk Wielki. Wariant z "ó" spotykany do dziś. Dawniej też: Różyńsk, Różyńsko. Wariant z "ó" być może poprawniejszy, bardziej ludowy - wskazuje nań zapis gwarowy i być może także zapis Ruzinsk z Teki Toruńskiej. Toponim jaćwieski, często powtarzający się w okolicy (po wyjaśnienia etym., zob. wyżej Rożyńsk w gm. Ełk). Nazwa notowana od XV w. - 1471 Roschinsken. W II połowie XVI w. pojawia się oboczna n. Szczawino (dok. Scziawino, Scawino), którą Białuński odnosi do tej wsi. Sąsiednia miejscowość Różyńsk Mały (niem. Klein Rosinsko, 1938-45: Kleinrosen) dziś nie istnieje. Drugi człon nazwy jest więc swego rodzaju reliktem, ale wciąż pozwala rozróżniać tę miejscowość od Rożyńska w gm. Ełk. W gwarze: Duzi Rȯzėnsk.
Sokółki	Prostki	1	Sokolken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Stahnken. Ta sztuczna nazwa upamiętnia jednego z odbiorców nadania, Stanka. Pierwotnie: Sokoły (1509 Socollen).
Sołtmany	Prostki	1	Soltmahnen	pruskie?	--	Potrzebna dokumentacja i informacje etym.
Taczki	Prostki	1	Tatzken	jaćwieskie	--	1507 Taytzken. Bałtycka nazwa odosobowa, od nazwiska pierwszych posiadaczy wsi.
Wiśniowo Ełckie	Prostki	1*~4?	Wischniewen	polskie	(Wiśniewo)	Nazwa w latach 1938-45: Kölmersdorf. Forma niem. oraz opracowania przedwojenne wskazują dość jednoznacznie na postać Wiśniewo. Po wojnie jednak ustalono postać "Wiśniowo" (dość nietypową jak na ten region - lokalne toponimy raczej zachowują kontrast -owo/-ewo) z członem dookreślającym "Ełckie". Być może warte naprostowania, chociaż przydałyby się też dane gwarowe, które mogłyby wskazać, jaki jest uzus wśród ludności mazurskiej (w Tece Toruńskiej niestety brak tej wsi).
Wojtele	Prostki	1	Woytellen	jaćwieskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Woiten. Potrzebna dokumentacja i informacje etym.
Zawady-Tworki	Prostki	4	Sawadden (bei Wischniewen)	polskie	Zawady (Zawady-Strażnica?)	Nazwa w latach 1938-45: Grenzwacht. Przed wojną: Zawady, w Tece Toruńskiej także: Strażnica. Ta druga nazwa nawiązuje do istnienia tutaj niegdyś strażnicy przygranicznej, która również znalazła odzwierciedlenia w sztucznym chrzcie nadanym za Hitlera. Po wojnie ustalono tę nazwę jako Zawady-Tworki, zapewne w celu odróżnienia od innych licznych miejscowości o nazwie "Zawady". Człon "Tworki" ponowiony od pobliskiej miejscowości Tworki (w woj. podlaskim, gm. Rajgród). Przed wojną miejscowości te sąsiadowały zza miedzy - Zawady po stronie pruskiej, a Tworki po polskiej. Niemniej, nie ma żadnego historycznego uzasadnienia dla formy "Zawady-Tworki" - taka forma nigdy nie funkcjonowała i wprowadziła ją sztucznie KUNM. Uważam, że w razie konieczności dookreślenia, należałoby ustalić tę nazwę jako Zawady Wiśniowskie (według dookreślenia niemieckiego) lub (może jeszcze lepiej) jako Zawady-Strażnica, wykorzystując wariantywną nazwę z Teki Toruńskiej.
Żelazki	Prostki	1	Zielasken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Schelasken. Gwarowo: Źelåsk'i.
Bałamutowo	Stare Juchy	1	Ballamutowen	polskie	--	Nazwa w latach 1934-45: Giersfelde. Dawniej też: Maługowo (niem. Mallugowen). Gwarowo: Mou̯ugovo.
Czerwonka	Stare Juchy	1	Czerwonken	polskie (tłum. z niem.)	--	Nazwa w latach 1932-45: Rotbach. Pierwotnie niem. Rotenfließ (1548), przetłumaczona przez Mazurów jako Czerwonka (notowane od 1600 r.). W latach 30. XX w. wprowadzono sztucznie nową formę o pokrewnym znaczeniu.
Dobra Wola	Stare Juchy	1	Dobrowolla	polskie	--	Nazwa w latach 1935-45: Willenheim. Dawniej też: Dobrowola.
Gorło	Stare Juchy	1	Gorlen	pruskie?	--	Nazwa w latach 1938-45: Aulacken. Ta sztuczna nazwa nawiązuje do nazwiska szesnastowiecznego starosty straduńskiego, Kacpra von Aulacka (nazw. chyba staropruskie). Dawniej też: Gorle (Gen. Gorla) - tak w Tece Toruńskiej i współcześnie w gwarze. Nazwa od nazwiska pierwszego właściciela wsi (Jakuba Gorło), raczej bałtyckiego pochodzenia (chociaż autorzy NMP dopuszczają też etymologię słowiańską). Gwarowo: Gorle.
Gorłówko	Stare Juchy	1	Gorlowken	prusko-polskie	(Gorłówka?)	Nazwa w latach 1938-45: Gorlau. Dawniej też: Gorłówka (na postać żeńską wskazują dane ludowe - Teka Toruńska i zapis gwarowy, a także słownik Leydinga). Nazwa utworzona od tego samego nazwiska, co pobliskie Gorło (p. wyżej), tu przez słowiański sufiks -ówko/-ówka. Gwarowo: Gorlufká.
Grabnik	Stare Juchy	1	Grabnick	polskie	--	Również niem. Grabnicken. Gwarowo: Grabńik (do Grabńiku).
Grabnik-Osada	Stare Juchy	6	Karlewen	polskie	Karlewo	Nazwa w latach 1938-45: Karlshöfen. Według ustaleń KUNM i przed wojną: Karlewo. Po założeniu tutaj gospodarstwa PGR, osada ta przyjęła nazwę od sąsiedniego Grabnika (jako Grabnik-Osada, Grabnik-Kolonia lub PGR Grabnik). Należałoby jej przywrócić jej tradycyjną nazwę.
Jeziorowskie	Stare Juchy	1	Jesziorowsken	polskie	--	Nazwa w latach 1926-45: Seedorf. Gwarowo: Jeźorofsk'e, Źeźorofsk'e.
Kałtki	Stare Juchy	1	Kaltken	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kalthagen. Gwarowo: Kau̯tk'i. Nazwa pruskiego pochodzenia.
Królowa Wola	Stare Juchy	1	Krolowolla	polskie	--	Nazwa w latach 1926-45: Königswalde. Dawniej też: Zalesie (XVI w.), Królowola. Pierwotnie: Soliesche (1579), odczytywane jako Zalesie. Od XVIII w. notowana nazwa obecna. Forma niem. pochodzi od skróconej formy Królowola - tak też w gwarze i Tece Toruńskiej. Gwarowo: Krulovola.
Nowe Krzywe	Stare Juchy	4	Klein Krzywen	polskie?	Wólka (Krzywska)	Nazwa w latach 1929-45: Grünsee. Oboczna nazwa niem. (przed 1929): (Krzywen) Wolka. Przed wojną pol. Krzywe Małe, Wólka. Ta druga nazwa była zapewne nazwą używaną przez lud - poświadcza ją Teka Toruńska, a także wiele innych źródeł (również niemieckich). Wydaje mi się, że warto ją wprowadzić, być może z dookreśleniem "Krzywska" (tak u Leydinga, w SGKP "Krzywa", co chyba jest błędem), w miejsce obecnej nazwy, w której człon "Małe"/Klein ahistorycznie zastąpiono członem Nowe (z niewiadomych przyczyn, może chciano, aby nazwa tworzyła dublet z sąsiednim Starem Krzywem). Miejscowość o nazwie Nowe Krzywe (niem. Neu Krzywen) rzeczywiście kiedyś istniała (notuje ją Kętrzyński), ale zanikła jeszcze przed II Wojną Światową. W XVI w. wieś nosiła pierwotną nazwę pruską, zapisaną jako Sattus, Satty, Sattuk (ok. 1566). Po więcej wyjaśnień co do nazwy Krzywe, zob. niżej Stare Krzywe.
Stare Krzywe	Stare Juchy	1	Alt Krzywen	polskie?	--	Nazwa w latach 1936-45: Alt Kriewen. Pierwotnie: Krummensee (1472, 1475). Nazwa ta współistniała z odpowiednikiem polskim od początku (trudno stwierdzić, co jest kalką czego). Nazwa ponowiona od jeziora, zwanego Krzywe lub Krzywił (niem. Krzywill-See, 1475 Krummensehe, 1595 Krzibelle). Przyrostek -ił w formie Krzywił jakby niesłowiański, więc może jest to przekształcenie jakiejś pierwotnej nazwy pruskiej?
Liski	Stare Juchy	1	Lysken	polskie	--	W latach 1938-45 pisane: Lisken. Dawniej też: Łyski (w gwarowych zapisach Nitscha). Wahanie Lis-/Łys- jest bardzo częste. W Tece Toruńskiej dwuznaczne "Lyski". Gwarowo: U̯isk'i, L'isk'i.
Łaśmiady	Stare Juchy	1	Laszmiaden	pruskie (spoloniowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Laschmieden. Dawniej też: Laśmiady. Na postać z nagłosowym L- wskazuje większość danych przedwojennych (wraz z Teką Toruńskiej). Z drugiej strony, forma gwarowa ma nagłosowe Ł-. Jest to niezwykle częste wahanie. Nazwa pruska, ponowiona od dużego jeziora o tej samej nazwie (niem. Laszmiaden-See - 1474 Lassemundt, 1541 Lasameth, 1595 Lazomet). Gwarowo: U̯ažńadï.
Olszewo	Stare Juchy	1	Olschöwen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Frauenfließ.
Orzechowo	Stare Juchy	1	Orzechowen	polskie	--	Nazwa w latach 1924-45: Nußberg.
Ostrów	Stare Juchy	1	Werder	polskie	--	Dawniej też: Sobrost (tylko u Kętrzyńskiego), nazwa zapewne pruskiego pochodzenia. Potrzebna dokumentacja i więcej informacji.
Panistruga	Stare Juchy	1	Panistrugga	polskie	--	Nazwa w latach 1927-45: Herrnbach. Dawniej też: Panstruga, Panistrugi. Nazwa wsi od nazwiska pierwszych właścicieli. Gwarowo: Panstruga.
Płowce	Stare Juchy	1	Plowczen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Plötzendorf.
Rogale	Stare Juchy	1	(Groß) Rogallen	polskie	--	Dawniej dwie wsi - Rogale Wielkie i Małe (także jako: Rogale i Rogalki). Już przed wojną miejscowości były połączone.
Rogalik	Stare Juchy	1	Rogallicken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinrosenheide.
Sikory Juskie	Stare Juchy	1*	Schikorren (bei Jucha)	polskie	(Sikory)	Nazwa w latach 1927-45: Wellheim. Dawniej też: Sikora (1556 Schikorra). Przejściowo (u Leydinga) jako Sikory Jeziorne. Obecnie z członem dookreślającym od n. wsi (Stare) Juchy, dla odróżnienia od wsi Sikory Ostrokolskie. Gwarowo: Šikorï.
Skomack Wielki	Stare Juchy	1	(Groß) Skomatzko	jaćwieskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Dippelsee. Dawniej też: Skomacko. Często bez członu Groß/Wielki(e). Nazwa wsi jaćwieska, być może powiązana z jaćwieskim imieniem Skomand (por. też Skomętno), opatrzona słowiańskim przyrostkiem -sk(o). W okresie hitlerowskim nadano Skomackowi Małemu nazwę bezpośrednio nawiązującą do imienia Skomanda, podczas gdy Skomack Wielki przechrzczono kompletnie. Gwarowo: Skȯmack, Skȯmacko. Zob. też Skomack Mały (pow. lecki, gm. Wydminy). Wsie nie znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie, ale noszą to samo miano.
Skomack Wielki-Osada	Stare Juchy	5	Thalau	pruskie?	Tulewo	Według niemieckich źródeł internetowych, pierwotnie Abbau Mrongovius (przed 1895). Założycielem majątku był Hugo Mrongovius. Według ustaleń KUNM: Mrągowizna. Brak polskiej tradycji. Powojenna urzędowa forma Mrągowizna (uzasadniona ze względu na powyższe, jednak sztuczna) prawdopodobnie nigdy się nie przyjęła, a miejscowość przejęła nazwę od pobliskiego Skomacka Wielkiego, jako jego popegeerowska osada. Co zaś do samej nazwy niem. Thalau, zdaje się ona nawiązywać do obiektu wodnego Thalau Bruch (pol. Tulewo, 1595 Tileven). Prawdopodobnie jest to nazwa pruskiego pochodzenia - wydaje mi się więc, że należałoby ustalić nazwę tej osady konsekwentnie z nazwą tego bagna.
Stare Juchy	Stare Juchy	1	(Alt) Jucha	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Fließdorf. Dawniej też: Jucha. Dawniej trzy wsie: Stare Juchy (niem. Alt Jucha), Nowe Juchy (niem. Neu Jucha) i Juchy Szlacheckie (niem. Adlig Jucha), które w 1929 roku połączono w jedną gminę o nazwie Jucha, którą w 1938 przemianowano na Fließdorf. Po wojnie połączonej wsi nadano nazwę Stare Juchy, według największej wsi z tej trójki. Można było ją nazwać po prostu "Juchy", ale nie widzę też podstaw, aby w obecnym stanie mieszać. Gwarowo: Juxa, Joxa, Juši.
Szczecinowo	Stare Juchy	1	Szczeczinowen	polskie	--	Nazwa w latach 1925-45: Steinberg.
Tamkowo	Stare Juchy	3 (2?)	Hohenau	polskie	--	Pierwotnie (wg źródeł internetowych): Abbau Tamm (przed 1861). Założyciel miejscowości nazywał się Teodor Tamm. To daje pewne uzasadnienie nazwie powojennej, chociaż polskiej tradycji brak. Dzisiaj część Skomacka Wielkiego, bez wydzielonej nazwy. Nie wiem, czy nazwa "Tamkowo" wciąż funkcjonuje w obiegu (prawdopodobnie nie).
Zawady Ełckie	Stare Juchy	1*	Sawadden (bei Jucha)	polskie	(Zawady)	Nazwa w latach 1938-45: Auglitten. Ta sztuczna forma nawiązuje do nazwiska odbiorcy nadania w Zawadach, Jakuba Auglittau (nazwisko pochodzenia bałtyckiego).

Województwo pomorskie

Powiat nowodworski

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Nowy Dwór Gdański	Nowy Dwór Gdański	1	Tiegenhof	hybryda (prus. hydronim + niem.)	(Nowy Dwór)	Nazwa niemiecka Tiegenhof odnosi się do przepływającej przez miasto rzeki Tui, której nazwa ma staropruskie pochodzenie. Ludność polska używała jednak własnej nazwy - Nowy Dwór albo Nowodwór, istniejącej obocznie do niemieckiej. Po wojnie dodano dookreślenie Gdański (trochę niefortunne, nie lepiej byłoby "Żuławski"?), dla odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie (a zwłaszcza Nowego Dworu Mazowieckiego).
Krynica Morska	Krynica Morska (miasto)	6	Kahlberg	niemieckie	Łysa Góra	W latach 1946-58 Łysica. Przed wojną używano spolszczenia nazwy jako Łysa Góra. Przyjęta przez KUNM forma Łysica jest już nowsza, zuniwerbalizowana. Obowiązująca, sztuczna nazwa Krynica Morska, nadana dopiero w 1958 r. jest zbrodnią przeciwko miejscowemu nazewnictwu, gdyż odnosi się do gwarowego, południowopolskiego wyrazu krynica (źródło), całkowicie obcemu dialektom północnopolskim. Taka nazwa miejscowa nie mogłaby wystąpić na tym terenie naturalnie. Zmianę nazwy z Łysica na Krynica Morska tłumaczy się z ambicjami rozbudowy tej miejscowości (wcześniej małej rybackiej wioski) pod miejscowość turystyczną. Nazwa Krynica miała kojarzyć się ze znanym kurortem w Beskidach. Niemniej, z punktu widzenia językowego jest ona ponurym żartem. W celu usunięcia tej abominacji z mapy kraju, autor proponuje powrót do formy Łysa Góra jako tej najpierwotniejszej, znanej już przed wojną.
Borowo	Krynica Morska (miasto)	6	Schottland	niemieckie	Szkocja
Lipa	Krynica Morska (miasto)	1	Liep	słowiańskie	--	Osada połączona z Łysą Górą (Kahlbergiem) jeszcze przed wojną (potrzebna data), dlatego też połączoną wieś często nazywano Kahlberg-Liep (pol. Łysa Góra-Lipa). Dziś nazwa "Lipa" już nie funkcjonuje, niemniej jest warta odnotowania z przyczyn historycznych. Nazwa ta jest pochodzenia słowiańskiego. Istnieje teoria, że pierwotnie brzmiała Łeb.
Młyniska	Krynica Morska (miasto)	2	Schellmühl	niemieckie	--	Potoczna, nieurzędowa nazwa: Siekierki. Obie nazwy są powojenne, ale wariant Młyniska oddaje przynajmniej częściowo znaczenie n. niem.
Nowa Karczma	Krynica Morska (miasto)	1	Neukrug	niemieckie	--	Nieurzędowa, acz popularnie używana nazwa - Piaski. Należy tę nazwę jednak tępić jako niepoprawną. Jedynie Nowa Karczma ma uzasadnienie historyczne i jest autentyczną polską nazwą tej dzielnicy (dawniej wsi), znaną już przed wojną.
Przebrno	Krynica Morska (miasto)	1	Pröbbernau	słowiańskie	--	1456 Pribernow Nazwa pochodzenia niewątpliwie słowiańskiego - pierwotnie mogła brzmieć *Przybrnowo. Prawdopodobnie tożsama z nazwami miejscowości Przybiernów, Przybiernowo (tak zrekonstruowane przez KUNM, raczej błędnie) na Pomorzu Zachodnim, być może nawet przeniesiona stamtąd. Forma używana obecnie, będąca najprawdopodobniej wtórną repolonizacją formy niemieckiej, znana jest już od przedwojnia i utrwalona w polskiej tradycji.
Cyganek	Nowy Dwór Gdański	5	Tiegenhagen	hydronimiczne	Tujce	Nazwa ustalona przez KUNM w formie Tujce, później zmieniona na Cyganek. Nazwa Tujce jest jednak lepsza, gdyż nawiązuje do prus. hydronimu Tuja, zawartego w nazwie oryginalnej. Forma Cyganek zdaje się być oparta na podobieństwie fonetycznym Tiegen- i "cygan". To skojarzenie jest jednak bardzo naiwne i zaciera pruski źródłosłów nazwy.
Cyganka	Nowy Dwór Gdański	3	Platenhof	niemieckie	--
Gozdawa	Nowy Dwór Gdański	6	Neustädterwald	niemieckie	Nowomiejski Las	Pierwotnie niem. Neustädter Ellerwald. Pierwszy człon nazwy przedwojennej odnosi się do elbląskiego Nowego Miasta, którego własnością niegdyś była ta miejscowość.
Jazowa	Nowy Dwór Gdański	3	Einlage	niemieckie	--
Kępiny Małe	Nowy Dwór Gdański	5	Zeyersvorderkampen	hybryda (prus. + niem.)	Surokępy Górne	Patrz: Kępiny Wielkie (pow. elbląski, gm. Elbląg).
Kępki	Nowy Dwór Gdański	5	Zeyer	pruskie	Sura	1295 Sura. Nazwa przeniesiona z nazwy rzeki, pruskiego pochodzenia, z czasem zepsuta do postaci Zeyer. Po wojnie zignorowano ten fakt, nadając wsi nową nazwę "Kępki".
Kmiecin	Nowy Dwór Gdański	6	Fürstenau	niemieckie	Fersztnowo
Lubieszewo	Nowy Dwór Gdański	6	Ladekopp	niemieckie	Ladekop	Nazwa obecna, nadana przez KUNM, nawiązuje do słowiańskiej nazwy zaginionej osady położonej na tym terenie, zapisanej jako Libissow (1590). Przeniesienie tej nazwy na tę wieś jest całkowicie arbitralne. Przed wojną spolszczano nazwę tej wsi graficznie jako Ladekop. Oprócz tego, u Ceynowy pojawia się forma Ładékòpé (jakby "Ładykopy") - raczej jego twór własny, chociaż do uwzględnienia. Ze wsi wydzielono osady Lubiszynek Drugi i Stawiec (ta druga powiela nazwę miejscowości Stawiec w gm. Nowy Staw - p. niżej).
Marynowy	Nowy Dwór Gdański	1	Marienau	niemieckie	--	Dawniej też: Marynowo.
Marzęcino	Nowy Dwór Gdański	6	Jungfer	niemieckie	Panna	Przepływający przez wieś kanał wciąż nosi nazwę Kanał Panieński, nawiązującą do używanego przed wojną dosłownego spolszczenia nazwy Jungfer. Powojenna nazwa "Marzęcino", nadana przez KUNM, jest całkowicie sztuczna.
Myszewko	Nowy Dwór Gdański	1?	Klein Mausdorf	niemieckie	--	Patrz też: Myszewo (pow. malborski, gm. Nowy Staw).
Nowinki	Nowy Dwór Gdański	4	Neudorf	niemieckie	Nowa Wieś	Przed wojną dosłowne spolszczenie Nowa Wieś.
Orliniec	Nowy Dwór Gdański	3	Neulanghorst	niemieckie	--
Orłowo	Nowy Dwór Gdański	1	Orloff	polskie	--
Orłowskie Pole	Nowy Dwór Gdański	1	Orlofferfelde	hybryda (pol. + niem.)	--
Osłonka	Nowy Dwór Gdański	6	Grenzdorf A	niemieckie	Graniczna Wieś I	Patrz też: Płonina (gm. Sztutowo). Przed wojną jedno sołectwo o wspólnej nazwie (spolszczonej jako Graniczna Wieś).
Piecewo	Nowy Dwór Gdański	1	Pietzkendorf	hybryda (pol. + niem.)	--	Dawniej też: Piecki.
Piotrowo	Nowy Dwór Gdański	2~5	Niederpetershagen	niemieckie	Piotrowo Dolne	Według ustaleń KUNM, miejscowość miała nazywać się Żelichówko. Zmiana nazwy na obecną może świadczyć o zwycięstwie nazwy używanej przez ludność napływową nad urzędowym nowotworem. Po dalsze wyjaśnienia, patrz niżej: Żelichowo.
Powalina	Nowy Dwór Gdański	3	Walldorf	niemieckie	--
Rakowiska	Nowy Dwór Gdański	2	Krebsfelde	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Kreftsfelde (1395). Późniejsza forma jest wynikiem adideacji do ap. Krebs "rak" i na niej się opiera nadana po wojnie n. polska. W latach 70. z terenu wsi wydzielono PGR Rakowo.
Rychnowo Żuławskie	Nowy Dwór Gdański	1	Rückenau	niemieckie	(Rychnowo)	Z tej wsi wydzielono sztucznie osadę Ryki.
Różewo	Nowy Dwór Gdański	2	Rosenort	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Suchowo. Z terenu wsi wydzielono sztucznie osadę Rakowe Pole (której nazwa wyraźnie nawiązuje do pobliskich Rakowisk - p. wyżej), czasami stosuje się także na jej określenie KUNMowską nazwę Suchowo.
Solnica	Nowy Dwór Gdański	3	Lakendorf	niemieckie	--
Starocin	Nowy Dwór Gdański	3	Reinland	niemieckie	--
Stobna	Nowy Dwór Gdański	2	Stuba	pruskie?	--	Potrzebne informacje, co do pochodzenia tej nazwy. Powojenne spolszczenie Stobna wydaje się nieźle oddawać fonetykę oryginału.
Tuja	Nowy Dwór Gdański	1	Tiege	pruskie (hydronimiczne)	--	Dawniej też: Tuga.
Wężowiec	Nowy Dwór Gdański	2	Schlangenhaken	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Wężewiec.
Wierciny	Nowy Dwór Gdański	6	Wolfsdorf	niemieckie	Wilkowo	Spolszczoną (a właściwie skaszubizowaną) formę Wilkowo podaje Ceynowa (w jego ortografii Vjlkowo), pisze on wyraźnie o dwóch miejscowościach o tej nazwie - "na górach" (ob. Wilkowo, położone na Wysoczyźnie Elbląskiego) i "w Żuławach" (czyli obecne Wierciny). Z powodu istnienia takiej formy u Ceynowy, braku uzasadnienia nazwy Wierciny, a także wiernego oddania nazwy bliźniaczo nazwanej wsi na Wysoczyźnie, uważam za uzasadnione, aby przywrócić nazwę tej wsi w formie Wilkowo. Nazwę można by dookreślić (opierając się na używanym w niem. dookreśleniu Wolfsdorf in der Niederung) jako Wilkowo Dolne (por. Gronowo Górne) lub Wilkowo Żuławskie.
Żelichowo	Nowy Dwór Gdański	5	Petershagen	niemieckie	Piotrowo	Chociaż przedwojennej tradycji brak, w związku z faktem, że powiązana historycznie miejscowość Niederpetershagen nosi polską nazwę Piotrowo (p.), zachowującą oryginalny źródłosłów, można by przywrócić związek nazewniczy między tymi miejscowościami. Dzięki temu można by również pozbyć się sztucznej, nazwanej przez KUNM nazwy "Żelichowo" (pseudosłowiański chrzest nazewniczy od imienia Żelisław). Biorąc pod uwagę względy historyczne, obecnie Żelichowo (Petershagen) powinno nosić nazwę Piotrowo, a obecne Piotrowo (Niederpetershagen) nazwę Piotrowo Dolne.
Gniazdowo	Ostaszewo	4	Schönhorst	niemieckie	Szonorst
Groblica	Ostaszewo	2	Niederdamm	niemieckie	--	Na mapach też: Podwale, o ile to nie błąd.
Jeziernik	Ostaszewo	4	Schönsee	niemieckie	Szensa	Osada Lubiszynek Pierwszy chyba wydzielona z tej wsi, chociaż być może odpowiada jej niem. nazwa Schönseer Niederfeld.
Komarówka	Ostaszewo	3	Oberfeld	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Sokolec (o ile to na pewno ta miejscowość). Obie nazwy bez uzasadnienia.
Nowa Cerkiew	Ostaszewo	1	Neukirch	niemieckie	--
Nowa Kościelnica	Ostaszewo	6	Neumünsterberg	niemieckie	Nowy Mistembark
Ostaszewo	Ostaszewo	6	Schöneberg	niemieckie	Szymbark	Nazwa Ostaszewo sztuczna, pseudosłowiańska, narzucona przez KUNM. Oryginalne spolszczenie, używane przez miejscową ludność polską to Szymbark lub Szembark. U Ceynowy Gardzin (o ile to ta sama wieś) - skąd mu się to wzięło?
Palczewo	Ostaszewo	1	Palschau	słowiańskie	--
Piaskowiec	Ostaszewo	2	Sand	niemieckie	--	Na mapach także: Piaski.
Pułkownikówka	Ostaszewo	3	Mittelfeld	niemieckie	--
Bronowo	Stegna	4~1	Brunau	polskie	Brunowo (?)	Pierwotnie Brunowo (od im. Bruno, z pol. przyrostkiem -owo). Forma Bronowo jest wynikiem (sztucznej?) modyfikacji (chociaż pojawia się już w SGKP jako wariantywna). Rozpatrzyłbym poprawkę. PGR Broniewo jest nową osadą, wydzieloną z Bronowa. Jego nazwa powstała poprzez modyfikację nazwy Bronowa. Może lepiej byłoby nazywać go Bronówkiem lub Brunówkiem?
Chełmek	Stegna	2	Holm	niemieckie	(Chełm?)	Czy Chołm Ceynowy to ta miejscowość?
Chorążówka	Stegna	3	Junkertroyl	niemieckie	--
Drewnica	Stegna	3	Schönbaum	niemieckie	--
Dworek	Stegna	3	Baarenhof	niemieckie	--
Głobica	Stegna	1?	Glabitsch	słowiańskie	--	Nazwa niewątpliwie słowiańska, chociaż trudno ustalić jej pierwotną postać. Chojnacki propaguje ją w formie Głobice (postać końcówki czysto arbitralna), chociaż niewykluczona też postać *Głowica (por. Głowa Gdańska - dawna miejscowość i fortyfikacja, obecnie nazwa śluzy na Szkarpawie).
Izbiska	Stegna	5	Freienhuben	niemieckie	Wolne Włóki	Na mapie powiatu elbląskiego z 1947 r. miejscowość ta nosi nazwę Wolne Włóki (co jest dosłownym, naturalnym przetłumaczeniem nazwy niemieckiej). Chyba warte przywrócenia w miejsce niehistorycznej nazwy "Izbiska".
Jantar	Stegna	6	Pasewark	niemieckie	Pazwark	Nazwę tej znanej nadmorskiej miejscowości przed wojną spolszczano w formie Pazwark. Jako, że nazwa została uznana za "zbyt niemiecką", wprowadzono po wojnie nową n. Jantar, nawiązującą do zbieranego na tym terenie bursztynu (jantaru), jednak niefortunną pod względem językowym, gdyż określenie jantar, zapożyczone z ruszczyzny (ściślej mówiąc, jest to lituanizm, który dostał się do języka polskiego za pośrednictwem ruskim) jest obce dialektom północnopolskim (por. nazwę Krynica Morska, przedstawiającą podobny problem).
Junoszyno	Stegna	2	Junkeracker	niemieckie	--	Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do ap. junosza - młodzieniec.
Mikoszewo	Stegna	2	Nickelswalde	niemieckie	--	Nazwę polską (stworzoną przez KUNM, brak w tradycji) można uznać za archaizującą kalkę n. niem., nawiązującą do n. os. Mikosz - zdrobnienie od Mikołaj.
Niedźwiedzica	Stegna	4	Bärwalde	niemieckie	Berwałd	Chociaż ustalona po wojnie forma Niedźwiedzica jest niezłą kalką n. niem., to jednak w dokumentach z XVI w. pojawia się autentyczne spolszczenie w formie Berwałd, Barwałd. Ze wsi sztucznie wydzielono PGR Niedźwiedziówka.
Nowotna	Stegna	-	(brak)	(brak)	Tygnort-Kolonia	Miejscowość sztucznie wydzielona ze wsi Tujsk (zob. niżej), a od 2011 osobne sołectwo. Może najlepiej byłoby znów połączyć te miejscowości?
Popowo	Stegna	1	Poppau	polskie	--
Przemysław	Stegna	1	Prinzlaff	słowiańskie	--	1242 Primezlaua, 1285 Primislava.
Rybina	Stegna	5	Fischerbabke	hybryda (niem. + słow.)	Babki Rybackie	Drugi człon nazwy Fischerbabke jest zdecydowanie słowiański, zapewne stoi w związku z nazwą (dziś już nieistniejącej) wsi Altebabke (pol. Babki, zob. też niżej Stare Babki). Po wojnie zlekceważono ten fakt zupełnie, tworząc ahistoryczną formę Rybina, kalkującą jedynie pierwszy człon n. niem.
Stegienka	Stegna	2	Steegnerwerder	hybryda (słow. + niem.)	--
Stegienka-Osada	Stegna	5	Ziesewald	niemieckie	Cysewo	Według ustaleń KUNM: Cysewo. Nazwa ta jest fonetycznym spolszczeniem n. niem., a więc powinna zostać przywrócona. Nazwa obecna, nawiązująca do sąsiedniej Stegienki rozpowszechniła się później i jest ahistoryczna.
Stegna	Stegna	1	Steegen	słowiańskie	--	Nazwa słowiańska, łączona ze słowem stegna (ścieżka), znanym u Kaszubów. Możliwa też interpretacja jako Ściegna (tak zaraz po wojnie).
Stare Babki	Stegna	3	Vierzehnhuben	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Zadwórze. Nazwa Stare Babki nawiązuje do nieistniejącej już sąsiedniej miejscowości Babki (niem. Altebabke - pol. także Stare Babki). Prawdopodobnie po zniknięciu z mapy tej osady, nazwa została przeniesiona na osadę sąsiednią, wypierając przy tym urzędową nazwę Zadwórze. Miejscowość niemal całkowicie zburzona w 2015, pod budowę drogi ekspresowej S7. Pozostało tylko kilka domków, znajdujących się opodal drogi.
Stobiec	Stegna	4?	Stobbendorf	hybryda (słow. + niem.)?	Stobno?	Pierwszy człon chyba należy rekonstruować jako Stobno, niemniej potrzebne jest dokładniejsze badanie.
Szkarpawa	Stegna	1	Scharpau	niemieckie	--	Nazwę tę nosi również jedno z ramion ujściowych Wisły (zwane też Szkarpówką lub Wisłą Elbląską - niem. Elbinger Weichsel).
Świerznica	Stegna	3	Kalteherberge	niemieckie	--
Tujsk	Stegna	4	Tiegenort	hybryda (prus. hydronim + niem.)	Tygnort	Chociaż powojenną nazwę Tujsk można uznać za dobrą kalkę n. niem., pochodzącej od pruskiej nazwy rzeki Tuja, to jednak w dokumentach z XVI w. spotykamy ludowe spolszczenie nazwy w formie Tygnort.
Wiśniówka	Stegna	3	Küchwerder	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Wiśniewka Gdańska.
Wybicko	Stegna	3	Beiershorst	niemieckie	--
Żuławki	Stegna	2	Fürstenwerder	niemieckie	--	Nazwę Żuławki można uznać za kalkę drugiego członu n. niem. Obszar Żuław Wiślanych nazywano po niemiecku Groß Werder (dosł. "Wielki Ostrów"). Ponadto, samo słowo Żuława (pochodzące z prus. Sallawa, od salla - wyspa, ostrów), bywało także używane jako apellativum, oznaczające małą, błotnistą wysepkę. Ze wsi wydzielono przysiółek Książęce Żuławy. Jego nazwa jest dokładną kalką n. niemieckiej.
Dublewo	Sztutowo	5	Dubashaken	hybryda (słow. + niem.)	Dubaski	Według ustaleń KUNM: Doły (nazwa bez uzasadnienia - bywa używana do dziś). Nazwa niemiecka pochodzi od słowa dubas - statek flisacki, które jest zapożyczeniem wschodniosłowiańskim. Warto by ten źródłosłów, jako słowiański, w tej nazwie uszanować.
Grochowo Pierwsze	Sztutowo	3	Schneiderkampe	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Kępa Rybińska. Nazwa Grochowo (Pierwsze, Drugie, Trzecie) rozpowszechniła się później, wbrew ustaleniom urzędowym. Z powodu jednak braku polskiej tradycji, zostawiam tę i poniższą miejscowość "w spokoju".
Grochowo Drugie	Sztutowo	3	Störbuderkampe	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Przeszkoda.
Grochowo Trzecie	Sztutowo	6	Schweinekampe	niemieckie	Świnia Kępa	W rzeczywistości miejscowość powstała z połączenia przedwojennych miejscowości Schweinekampe i Neukrügerskampe. Według ustaleń KUNM: Świnia Kępa (Schweinekampe) i Nowice (Neukrügerskampe) Ze względu, że nazwa Świnia Kępa jest dokładnym przekładem n. niem., w dodatku znanym przed wojną, należałoby tę formę przywrócić w miejsce ahistorycznej nazwy obecnej. Człon Świnia jest tu przymiotnikiem - do Świniej Kępy, w Świniej Kępie.
Groszkowo	Sztutowo	4~5	Groschkenkampe	polskie	Groszkowa Kępa	Nazwa wyraźnie polskiego pochodzenia. Nie widzę powodu, aby pomijać w niej człon kępa, jak zrobiono to po wojnie. Sugeruję powrót do pełnej nazwy.
Kąty Rybackie	Sztutowo	2	Bodenwinkel	niemieckie	(Kąty)	Nazwa uchwalona przez KUNM w formie Kąty (kalka drugiego członu n. niem.). Człon Rybackie dodano później. Należy więc traktować go jako dookreślenie, a nie integralną część nazwy.
Kobyla Kępa	Sztutowo	1	Kobbelkampe	niemieckie (zapoż. z pol.)	--	W potocznym użyciu także: Kubły. Unikać tej ahistorycznej formy.
Łaszka	Sztutowo	1	Laschke	polskie	--
Płonina	Sztutowo	6	Grenzdorf B	niemieckie	Graniczna Wieś II	Stosowana także nazwa: Graniczna (nawiązująca do nazwy przedwojennej) - według niektórych danych jest to nazwa jakiejś wydzielonej części tej wsi. Niemniej, nazwą ustaloną przez KUNM i obowiązującą oficjalnie jest Płonina - ahistoryczny neologizm. Patrz też: Osłonka (gm. Nowy Dwór Gdański). Przed wojną jedno sołectwo o wspólnej nazwie (spolszczonej jako Graniczna Wieś).
Przyłap	Sztutowo	3	Kirrhaken	niemieckie	--
Skowronki	Sztutowo	3	Vogelsang	niemieckie	--
Sztutowo	Sztutowo	1	Stutthof	niemieckie	--	Mówi się, że istnienie na terenie wsi niemieckiego obozu koncentracyjnego "uchroniło ją" przed chrztem nazewniczym - nie chciano zmieniać nazwy miejsca pamięci.
Sztutowska Kępa	Sztutowo	1	Stutthöferkampe	niemieckie	--
Wydmina	Sztutowo	3	Norderhaken	niemieckie	--

Powiat malborski

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Malbork	Malbork (miasto)	1	Marienburg	niemieckie	--	Dawniej: Malborg (m.in. w "Krzyżakach" Sienkiewicza). W pobliżu dzisiejszego Malborka znajdowały się dwa pruskie grodziska - Zantyr/Zanther (prawdopodobnie prus. Santīrs. Niektórzy postulują polską formę Sątor* - por. prus. sen-tirtwei = pol. ze-trzeć) oraz Algemin. Żadne z tych grodzisk nie zostało dokładnie zlokalizowane. We współczesnym ożywionym języku pruskim nazwa Algemin funkcjonuje jako nazwa Malborka. Gwarowo: Malbůrk / Nalbůrk / Nalibůrk.
Bronisławie	Malbork (miasto)	6	Vogelsang	niemieckie	Kałdówka	KUNM, nadając tej miejscowości sztuczną nazwę Bronisławie, przeoczyła fakt, że w czasach Rzeczpospolitej szlacheckiej miejscowość tę nazywano po polsku Kałdówką lub Kałdowską Karczmą, z powodu istniejącej tam karczmy. Nazwa Bronisławie nie jest dziś używana, gdyż miejscowość w granicach Malborka straciła swą jednostkowość (uchodzi za południową część dzielnicy Kałdowo). Niemniej, warto by przywrócić tę dzielnicę na mapę Malborka pod jej prawowitą nazwą. Paradoksalnie, fakt że sztuczna nazwa Bronisławie nie jest dziś używana czyni to zadanie prostszym.
Kałdowo	Malbork (miasto)	1	Kalthof	niemieckie	--	Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki".
Nowa Wieś Malborska	Malbork (miasto)	1*	Tessendorf	hybryda (słow. + niem.)	(Nowa Wieś)	Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki". Zapisy pierwotne: 1303 Thessim, 1308 campus Tessim, 1399 Czesmekaym, Czessmisdorff. Pierwotna nazwa wsi była pruska, z pruskim członem -kaims (wieś) do imienia Cieszym. Z dokumentów wiadomo, że założyciel wsi był Prusem o słowiańskim imieniu Cieszym. Obocznie do formy pruskiej, istniała niemiecka kalka tej nazwy z członem -dorf. Niewykluczone też, że zapisy typu Tessim przedstawiają słowiańską formę tej nazwy z sufiksem -jь (*Cieszym, do *Cieszymia). Od XVI w. w języku polskim funkcjonuje genetycznie młodsza nazwa Nowa Wieś. Po wojnie z dookreśleniem Malborska, dla odróżnienia od licznych podobnie nazwanych miejscowości.
Piaski	Malbork (miasto)	1	Sandhof	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Pierwotnie niem. Neuenhof (czyli Nowy Dwór, 1394 Neuwenhofe). Od XVI w. obowiązuje nazwa pol. Piaski, którą w czasach porozbiorowych przełożono na niem. Sandhof.
Sztumskie Przedmieście	Malbork (miasto)	6	Hoppenbruch	niemieckie	Chmieliniec	Ceynowa podaje nazwę tej dzielnicy (dawnej wsi) jako Chmjelinc (Chmieliniec). Powojenna nazwa "Sztumskie Przedmieście" jest chrztem KUNM, bez uzasadnienia.
Wielbark	Malbork (miasto)	1	Willenberg	niemieckie	--	Nazwa odnosi się zarówno do dzielnicy Malborka (wcześniej wsi), jak i do nie przyłączonej do miasta osady - "resztówki". Od tej dzielnicy (dawnej wsi) nazwę wzięła Kultura wielbarska. Gwarowo: Vi̯ilbark.
Nowy Staw	Nowy Staw	4	Neuteich	niemieckie	Nytych	Przed wojną: Nytych, Nitych, (sporadycznie) Nowy Staw Dosłowne tłumaczenie nazwy niemieckiej jako Nowy Staw, chociaż spotykane już przed wojną (co prawda bardzo rzadko), jest formą wtórną i sztucznawą, w przeciwieństwie do formy Nytych, będącej oryginalnym, ludowym spolszczeniem, notowanym już od XV w. Dlatego uważam, że należy przywrócić tę historyczną formę, zwłaszcza że dała ona początek innym historycznym spolszczeniem - Nytyska Wieś i Nytyski Kąt. Dzisiaj obie te miejscowości są "przechrzczone" (p. Stawiec i Kącik). Gwarowo: Nitix.
Boręty	Lichnowy	1	Barendt	słowiańskie	--	Gwarowo: Borynti.
Dąbrowa	Lichnowy	1	Damerau	słowiańskie	(Dąbrówka)	Postać Dąbrówka spotykana już od XVI w. i współcześnie w gwarze. Chyba poprawniejsza. Gwarowo: Důmbrůfka.
Lichnowy	Lichnowy	1	Groß Lichtenau	niemieckie	--	Dawniej też: Lichnowy Wielkie
Lichnówki	Lichnowy	1	Klein Lichtenau	niemieckie	--	Dawniej też: Lichnowy Małe
Lisewo Malborskie	Lichnowy	1*	Ließau	słowiańskie	(Lisewo)	Pierwotnie: Lisowo (zmiana na Lisewo w XVII w.) Gwarowo: L'isevo.
Parszewo	Lichnowy	1	Parschau	słowiańskie	--
Pordenowo	Lichnowy	1	Pordenau	pruskie	--	Dawniej też: Pordenowy, Por(d)nowo, Por(d)nowy 1399 Pordenaw, 1510-29 Purdenau. Nazwa pruska.
Starynia	Lichnowy	4	Altenau	niemieckie	Altnowo	Przed wojną: Altnowo, Altenowo. Obecna forma, chociaż znaczeniowo nawiązuje do n. niem., jest sztuczna, stworzona przez KUNM.
Stożki	Lichnowy	4	Klein Heubuden	niemieckie	Hejbudy Małe	Patrz też: Stogi (gm. Malbork).
Szymankowo	Lichnowy	1	Simonsdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Szymon.
Tropiszewo	Lichnowy	4	Trappenfelde	hybryda (prus. + niem.)	Trępofałd	Nazwa uważana za staropruską. Historycznym spolszczeniem (od XVII w.) jest Trępofałd. Obecna forma sztuczna.
Cisy	Malbork	5~6	Stadtfelde	niemieckie	Siedlisko	Gdzieś w okolicy znajdowała się niegdyś polska osada o nazwie Siedlisko (1310 Sedlisko). Osadę tę Górnowicz utożsamia z obecnymi Cisami i uważa, że ustalenie przez KUNM nazwy "Cisy" było błędem i należało wieś tę nazwać "Siedlisko". Jako, że nazwa ta jest zupełnie ahistoryczna, a w dodatku nie ma uzasadnienia topograficznego (w okolicy cis nie rośnie, jak zaznacza sam Górnowicz), przychylam się do jego postulatu.
Czerwone Stogi	Malbork	5	Rodlofferhuben	hybryda (słow. + niem.)?	Rodłowo (?)	Nie jestem pewien, co do pochodzenia pierwszego członu n. niem., ale wydaje się być słowiański. Nazwę tę da się spolszczyć jako Rodłowo, ale przydałyby się dokładniejsze badania, co do jej pochodzenia. Powojenna nazwa Czerwone Stogi jest nieakceptowalna - jest nie tylko semantycznym nonsensem (jakby Rod- zinterpretowano jako Rot "czerwony"?), w dodatku nawiązuje do wsi Stogi (p.), której nazwa powinna być zmieniona na Hejbudy (przy czym forma "Czerwone Hejbudy" byłaby jeszcze większym absurdem).
Grobelno	Malbork	4?	Dammfelde	niemieckie	Tama (?)	Nazwa niemiecka pierwotnie brzmiała Damm (ok. 1399 Tam, 1412 Tamme, 1415 Tham). Wydaje mi się, że w języku polskim nazwa ta mogła brzmieć Tama. Dzisiejsza forma, wprowadzona po wojnie, nawiązuje do n. niem. znaczeniowo
Kamienica	Malbork	6	Blumstein	niemieckie	Blumsztyn	Do 1996 oficjalnie Kamienice. Obydwie formy (Kamienica i Kamienice) są równie nowe, sztuczne. Przed wojną używane spolszczenie Blumsztyn.
Kamionka	Malbork	4	Kaminke	polskie	Kominki	Pierwotną, poprawną formą nazwy tej wsi są Kominki (1565 Kominki, 1590 od Kominkow, 1711 przy Kominkach). Forma Kamionka, znana od XIX w. jest wynikiem fałszywej rekonstrukcji (chyba autorstwa W. Kętrzyńskiego) i taka została bezmyślnie zatwierdzona przez KUNM. Może warto by to poprawić? Gwarowo: Kami̯ůnka - pod wpływem nazewnictwa urzędowego?
Kapustowo	Malbork	2	Treugenkohl	niemieckie	--	Oficjalna nazwa nadana przez KUNM: Motyliniec (nieuzasadniony chrzest). Obecna nazwa nawiązuje do drugiego członu n. niem.
Kościeleczki	Malbork	1	Koszelitzke	polskie	--	Nazwa w latach 1887-1945 Warnau. Zapisy pierwotne: 1371 Warnow, 1388 Warnaw, 1399 Warnow. Pierwotna nazwa tej wsi jest dwuznaczna - może być zarówno słowiańska (pomorska), jak i pruska. Wprowadzona urzędowo w 1887 r. nazwa niem. Warnau nawiązuje do niej. Od XV w. miejscowość funkcjonuje pod nazwą zbliżoną do obecnej. Początkowo jako Kościelec, następnie Kościeleczki. Istniał też oboczny (zepsuty?) wariant Koźliczki. Gwarowo: Koš́č́eleč́ki
Kraśniewo	Malbork	4	Schönau	pruskie?	Szonowo	1298 Schonaw, 1308 Sunowo, 1310 Sonowo. Według Górnowicza nazwa pruska (od prus. sunnis - pies), spolonizowana pierwotnie jako Sunowo. Od XVI w. panuje w języku polskim forma Szonowo. KUNM przechrzcił wieś na Kraśniewo, nawiązując do niem. Schön, zupełnie niesłusznie. Gwarowo: Š́yͤnovo
Lasowice Małe	Malbork	1	Klein Lesewitz	słowiańskie	--	Dawniej też: Leźwice Małe (postać wtórna).
Lasowice Wielkie	Malbork	1	Groß Lesewitz	słowiańskie	--	Dawniej też: Leźwice Wielkie. 1321 Lesewicz, 1343 Lesewitcz. Według Górnowicza postać Lasowice pierwotna. Od XVI w. pojawia się wariant Leźwice, który Górnowicz uważa za wtórny - resubstytucja formy zniemczonej.
Lipowiec	Malbork	1	Lindenwald	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Po wojnie przyjęto urzędowo niepoprawną formę Lipki. Bywa ona używana do dziś i należy ją piętnować jako błędną i nieuzasadnioną historycznie. Miejscowość nosi polską nazwę Lipowiec już od XVII w. i jest to pierwotna nazwa tej osady - to nazwa niemiecka jest kalką polskiej. Przyjęcie formy Lipki nie można nazwać inaczej niż błędem, przeoczeniem KUNMu.
Pielica	Malbork	6	Herrenhagen	niemieckie	Herenhag	Forma Herenhag ledwie spolszczona, ale chyba lepsze to od ahistorycznego chrztu Pielica.
Stogi	Malbork	4	Heubuden	niemieckie	Hejbudy	Przed wojną spolszczenie fonetyczne jako Hejbudy, Hajbudy. Dzisiejsza nazwa, nawiązująca do n. niem. znaczeniowo jest sztuczna, wprowadzona przez KUNM. Gwarowo: Xoi̯budi. Zob. też Stożki (gm. Lichnowy).
Szawałd	Malbork	1	Schadwalde	niemieckie	--	Dawniej też: Szadwałd. Obocznie funkcjonuje ahistoryczna nazwa Sadowo. Należy ją piętnować jako niepoprawną. Gwarowo: Šavau̯t.
Tragamin	Malbork	1	Tragheim	niemieckie	--	Gwarowo: Tragami̯in.
Bystrze	Miłoradz	1	Biesterfelde	niemieckie	--	Dawniej też: Bystrzec, Bistrofałd (Ceynowa). Gwarowo: Bi̯iš́č́e.
Cygany	Miłoradz	1	Ziegahnen	polskie	--	Gwarowo: Cigani.
Gnojewo	Miłoradz	1	Gnojau	polskie	--
Kłosowo	Miłoradz	1	Klossowo	polskie	--
Kończewice	Miłoradz	1	Kunzendorf	niemieckie	--	Gwarowo: Kůi̯ńcevi̯iče.
Mątowy Małe	Miłoradz	1	Klein Montau	pruskie	--	{atrz niżej: Mątowy Wielkie. Gwarowo: Mau̯e Můińtov'i.
Mątowy Wielkie	Miłoradz	1	Groß Montau	pruskie	--	Przed wojną pisane Montowy (obocznie też formy Mątwy, Muntowy, Montowo). Grafię z "ą" przyjął dopiero KUNM po wojnie, ale zasadniczo trudno uznać taką formę za jednoznacznie niepoprawną (w gwarze ludu występuje tu dwuznaczny dyftong ón). Istnieje zresztą pewna regularność w takim ustalaniu pisowni (por. Stębark, Brudzędy itp.) Gwarowo: Duže Můińtov'i.
Miłoradz	Miłoradz	4	Mielenz	słowiańskie (zepsute)	Milęc	1282 Miloradesdorf. Nazwa ta bezsprzecznie pochodzi od słowiańskiego imienia Miłorad, z niem. członem -dorf. Niewykluczone, że jest to germanizacja pierwotnej n. *Miłoradz (Miłorad + suf. -jь), którą wprowadzono oficjalnie po wojnie. Nie ma jednak bezpośredniego dowodu istnienia takiej formy (wszystkie zapisy nazwy mają formant -dorf), więc nazwę tę należy uznać za rekonstrukcję. Co do genezy formy Mielenz, występującej od XIV w. (1321 Melencz, 1323 Milencz), zdania są podzielone. Górnowicz uważają za zgermanizowaną, zdegenerowaną postać pierwotnej formy *Miłoradz, co jednak nastręcza problemów fonetycznych. Moim zdaniem bardziej prawdopodobne jest, że postać ta odzwierciedla jakąś inną postać słowiańską z rdzeniem *Mil- (nazwy niem. z członem -enz są z zasady słowiańskie, trudno więc uznać mi tę końcówkę za przejaw germanizacji nazwy). Przychylam się więc do wywodu twórców NMP, że jest to pol. Milęc - od n. osobowej Milęta z suf. -jь. Hipoteza ta jest na tyle atrakcyjna, że n. os. Milęta, o zdrobniałym charakterze mogła z powodzeniem odnosić się do tegoż samego Miłorada lub jego potomka. Ponadto, pewnym jest, że w XVI-XVIII w. postać Milęc funkcjonowała jako nazwa polska, co wynika z dokumentów (1565 Milencz, z Milenczem; 1647 Milenc; Milęc). Skoro polska ludność faktycznie nazywała tę wieś Milęcem i forma ta ma najprawdopodobniej czysto polskie pochodzenie, to powojenny "powrót" do (nie zaświadczonej bezpośrednio) formy Miłoradz zdaje się być najzupełniej zbyteczny. Postuluję więc powrót do ludowej, autentycznej formy Milęc. W opracowaniach przedwojennych funkcjonowały formy Milęc i Mielęc (to drugie pod wpływem grafii niem. i/lub skojarzenia ze słowem mielić). W gwarze zaś spotykamy (z pewnością wtórną) formę Milewo. Formy Miłoradz przed KUNMem tak naprawdę nikt nie używał. Gwarowo (współcześnie): Mi̯ilevo.
Pogorzała Wieś	Miłoradz	1	Wernersdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Pogorzała. Polska nazwa Pogorzała Wieś (dawniej również bez drugiego członu), niepowiązana znaczeniowo z genetycznie starszą nazwą niemiecką, znana już od XVI w. Gwarowo: Pogoʳžau̯avieš́ // Pogoʳžau̯ifš́a.
Rękowo	Miłoradz	1	Adlig Renkau	słowiańskie	--	1299 Rennikow, nazwa słowiańska. Od XIX w. z członem niem. Adlig "szlacheckie", który nie funkcjonował w tradycji pol. Gwarowo: Reʸŋkovo
Stara Kościelnica	Miłoradz	6	Alt Münsterberg	niemieckie	Stary Mistembark	Patrz też: Nowa Kościelnica (pow. nowodworski, gm. Ostaszewo). W pobliżu tej wsi znajdowała się polska osada o nazwie Ośno (1321 Ossyn). Być może Stara Kościelnica powstała na jej miejscu.
Stara Wisła	Miłoradz	1	Alt Weichsel	hydronimiczne	--
Brzózki	Nowy Staw	1	Bröske	polskie	--	Dawniej też: Brzeski, Brzeskie (przejściowo w XVI w., formy wtórne). Gwarowo: Břůski.
Chlebówka	Nowy Staw	4	Brodsack	niemieckie	Brodzak
Dębina	Nowy Staw	1	Eichwalde	niemieckie	--	Dawniej też: Ichwałd (XVI-XVII w.) Gwarowo: Dyͤmb'i̯ina.
Dybowo	Nowy Staw	1	Diebau	polskie	--
Kącik	Nowy Staw	6	Neuteicher Hinterfeld	niemieckie	Nytyski Kąt	Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw.
Laski	Nowy Staw	1	Leske	polskie	--
Lipinka	Nowy Staw	4	Lindenau	niemieckie	Lignowy	Przed wojną: Lindenowo, Lindnowo, Lignowy. Obecna forma wprowadzona sztucznie.
Lubstowo	Nowy Staw	4	Lupushorst	niemieckie (osobowe)	Lipisz	Spolszczenie Lipisz (Libisz) pojawia się w XVI w. Nie do końca przejrzyste. Obecna forma (również nieprzejrzysta semantycznie - nie ma n. os. *Lubst) wprowadzona przez KUNM.
Martąg	Nowy Staw	1	Irrgang	niemieckie	--	Związek nazwy polskiej Martąg z niemiecką Irrgang (pochodzącej od nazwiska pierwszego sołtysa wsi) nie do końca jasny. Nie można wykluczyć jej pruskiego pochodzenia, chociaż pojawia się dopiero od XVII w. Wcześniej zjawia się spolszczenie Irrgang jako Hergank.
Mirowo	Nowy Staw	1	Mierau	słowiańskie	--	1318 Myrowe.
Myszewo	Nowy Staw	1?	Groß Mausdorf	niemieckie	--	Mészewo Ceynowy chyba odnosi się do tej wsi (co prawda, Ceynowa umieszcza ją w powiecie elbląskim). Polska forma Myszewo pojawia się też na mapach sporządzonych przed końcem wojny lub zaraz po, jeszcze przed rozpoczęciem działalności KUNM. Dlatego uważam nazwę Myszewo (i analogicznie Myszewko, p. wyżej) za przedwojenną. Oprócz tego, w XVI w. zanotowano (ledwie) spolszczoną formę Mustorf (1565 w Mustorphie, z Mustorphem). Z miejscowości sztucznie wydzielono osadę Myszkowo.
Nidowo	Nowy Staw	1	Niedau	pruskie?	--	1356 Nydow. Nazwa prawdopodobnie pruska, Górnowicz zakłada hydronimiczne pochodzenie (od bazy hydronimicznej *Nid-, *Neid, por. Nida), jednak brak na to bezpośrednich dowodów.
Półmieście	Nowy Staw	1	Halbstadt	niemieckie	--	Dawniej też: Albsztat, Półmiasta.
Pręgowo Żuławskie	Nowy Staw	1*	Prangenau	słowiańskie	(Pręgowo)	1349, 1351, 1400 Prangow. Dawniej też: Pręgnowo (-n- wtórne, wstawione pod wpływem niemieckim). Dzisiaj z niehistorycznym dookreśleniem.
Stawiec	Nowy Staw	6	Neuteichsdorf	niemieckie	Nytyska Wieś	Po dalsze wyjaśnienia patrz: Nowy Staw.
Świerki	Nowy Staw	6	Tannsee	słowiańskie (zepsute)	Tamża	Przed wojną: Tanza, Tamza, Tamża. Nazwa niemiecka Tannsee jest adideowaną nazwą słowiańską (1318 Czans, 1356 Czanse, ok. 1399 Czans), co H. Górnowicz odczytuje jako Sącz (od n. os. Sądek + suf. -jь). Po wojnie zlekceważono ten fakt i sugerując się niem. Tann- nadano wsi nową nazwę Świerki. Chociaż ja osobiście podchodziłbym do rekonstrukcji Górnowicza z pewną ostrożnością (brak zapisów źródłowych wskazujących na pierwotne nagłosowe S-) i raczej postulowałbym powrót do autentycznie zaświadczonej formy Tamża, będącej spotykanym już w XVI w. spolszczeniem nazwy niemieckiej, to jednak znamienne jest, że nawet Górnowicz jako naukowiec (a ci są przecież z natury powściągliwi od takich sądów), uważa nazwę Świerki dla tej wsi za wielki błąd i postuluje w swojej pracy powrót do zrekonstruowanej nazwy pierwotnej.
Tralewo	Nowy Staw	1	Tralau	słowiańskie	--
Trępnowy	Nowy Staw	1	Trampenau	pruskie?	--	Dawniej też: Trępnowo.
Janówka	Stare Pole	4	Jonasdorf	niemieckie	Jonaszewo	U Ceynowy Jonaszewo.
Kaczynos	Stare Pole	1	Katzenase	niemieckie?	--
Kikojty	Stare Pole	1	Kykoit	pruskie	--	Dawniej też: Kikuty.
Klecie	Stare Pole	4?	Klettendorf	hybryda (pol. + niem.)?	Kletno (?)	Górnowicz uważa nazwę za pierwotne Kletno z niem. dostawką -dorf, chociaż istnieją też próby objaśnienia z niem. Tak czy inaczej, forma Kletno zdaje się być bardziej prawdopodobna i poprawniejsza niż przyjęte przez KUNM Klecie.
Kławki	Stare Pole	2	Klakendorf	niemieckie (osobowe)	--
Krasnołęka	Stare Pole	4	Schönwiese	niemieckie	Krasna Łąka al. Szenwiza	Dawniej też: Szenweza, Szenwiza, Szonowiec. Chociaż forma Krasnołęka odpowiada znaczeniowo n. niem., to z zapisu z 1526 (Schonowysen alias Crassnaląka) wynika raczej postać Krasna Łąka (forma obecna to chyba wynik przeinaczenia). Chyba warto by to naprostować, ewentualnie wprowadzić spolszczoną fonetycznie formę Szenwiza lub Szenweza, która dominuje w zapiskach historycznych oraz literaturze dziewiętnastowiecznej (może więc była bardziej ludowa, chociaż danych gwarowych stąd brak).
Kraszewo	Stare Pole	5	Pruppendorf	niemieckie	Kruszławki	Pierwotna nazwa pruska: 1321 Krauslauken, 1349 Crauslaken. Powojennej formy Kraszewo nie można uznać za spolszczenie n. prus. Jest to co najwyżej odległe nawiązanie fonetyczne, nie oddające pruskiego pochodzenia nazwy. Uważam, że warto spolszczyć nazwę pierwotną z typowym dla spolszczonych pruskich nazw członem -ławki.
Królewo	Stare Pole	4	Königsdorf	niemieckie	Królewska Wieś	Nazwa spotykana również z dookreśleniem jako Królewo Malborskie (m.in. w nazwie stacji PKP). Historycznie w języku polskim funkcjonowała forma Królewska Wieś (już od XVI w.). Powojenna nazwa Królewo, chociaż zupełnie poprawna jako spolszczenie, jest niezgodna z tradycją. Od tej nazwy wzięła też nazwę Pruska Królewska Wieś, obecnie Oleśno (p.) w pow. elbląskim, gm. Gronowo Elbląskie.
Krzyżanowo	Stare Pole	5	Notzendorf	niemieckie	Setkajmy	Pierwotna nazwa pruska - Seytkaym (XIV w.). Po wojnie, zamiast ją spolszczyć, wprowadzono całkowicie nieuzasadnioną n. m. Krzyżanowo.
Leklowy	Stare Pole	1	Lecklau	pruskie	--	1385-92 Leclun, 1399 Leclon
Letniki	Stare Pole	5	Sommerort	hybryda (słow. + niem.)	Ząbrówko	Nazwa oficjalna przyjęta przez KUNM: Ząbrówko Nazwa niemiecka nawiązuje do pobliskiej miejscowości Ząbrowo (p.), niem. Sommerau, której nazwa uchodzi za pierwotnie polską. Dlatego też chyba warto by powrócić do ustalonej przez KUNM nazwy Ząbrówko, zachowującej ten źródłosłów. Funkcjonująca obecnie nazwa Letniki wynika ze złej interpretacji niem. Sommer-.
Parwark	Stare Pole	1	Parwark	pruskie	--	Pierwotnie inna nazwa pruska: 1385-1392 Makutkaym, następnie ok. 1400 Perwalk, Perwalken.
Stare Pole	Stare Pole	1	Altfelde	niemieckie	--
Szaleniec	Stare Pole	1	Thörichthof	niemieckie	--	Dawniej też: Szalony Dwór. Obie formy polskie (znane od XV-XVI w.) wynikają z adideacji na gruncie niemieckim - nazwa dworu, pochodząca od starego imienia Torecht, zaczęła być postrzegana jako pochodząca od przym. töricht "szalony".
Szlagnowo	Stare Pole	1	Schlablau	pruskie	--	Nazwa pruskiego pochodzenia - 1398 Slaulon. Formy niemiecka (Schlablau < Schlanglau) jest zepsuciem formy pruskiej, a polska Szlagnowo przejęta z niemieckiego.
Zarzecze	Stare Pole	6	Galgenberg	niemieckie	Szubienica	Gwarowo: Š́ubi̯yͤńica. Oznacza to, że miejscowa ludność polska przejęła n. niemiecką znaczeniowo jako Szubienica. Mimo oczywistych negatywnych skojarzeń z tą nazwą, uważam ją za bardziej wartościową niż nadany komisyjnie nowotwór "Zarzecze".
Ząbrowo	Stare Pole	1	Sommerau	słowiańskie	--	Dawniej też: Zomerowo (wtórne).
Złotowo	Stare Pole	3	Reichfelde	niemieckie	--	Może Rèvałd (=Rywałd) Ceynowy to ta wieś?

Powiat sztumski

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Sztum	Sztum	1	Stuhm	pruskie	--	Gwarowo: Š́tum. Nazwa miasta staropruska.
Przedzamcze	Sztum	4?	Vorschloß Stuhm	niemieckie	Podzamcze (?)	Dawniej też: Podzamcze (Sztumskie), Przedzamek. Trudno mi powiedzieć, na ile ta nazwa funkcjonuje w dzisiejszych czasach. Niemniej, warto by pamiętać o tej historycznej części Sztumu. Najlepiej byłoby używać tej nazwy w formie Podzamcze, gdyż to ona ma najdłuższą historię i pojawia się w literaturze przedwojennej.
Dzierzgoń	Dzierzgoń	1	Christburg	niemieckie	--	Dawniej też: Kiszpork. Polska nazwa Dzierzgoń (pierwotnie rodzaju żeńskiego - dop. do Dzierzgoni, do dziś tak w nazwie rzeki) jest pochodzenia pruskiego (z prus. Zirgūni - 1290 Sirgun). Nie jest to jednak pierwotna nazwa grodu, ale nazwa wodna (pobliskiej rzeki i jeziora) przeniesiona na gród. Przeniesienie prawdopodobnie nastąpiło już na gruncie polskim. Nazwa Dzierzgoń w odniesieniu do miasta pojawia się już na początku XV w. (1410 Dirzgon, 1454 Dzyrgon). Obocznie funkcjonowała też forma Kiszpork, będąca polonizacją nazwy Christburg (wymawianej w miejscowym dialekcie niemieckiego jako Kirsburg). Po wojnie przyjęto wariant Dzierzgoń jako nazwę urzędową. Gwarowo: Kiš́půrk.
Andrzejewo	Dzierzgoń	4	Reichandres	niemieckie	Rychendrysy	Pierwotnie nazwa pruska: 1250 Lingues, Lynguwar; 1343 Lingwar alias Andresdorf. Przyjęta po wojnie forma Andrzejewo, nawiązująca do zapisu Andresdorf z XIV w., nie jest nazwą ludową, ale chrztem KUNM. Ludność polska nazywała tę wieś Rychendrysy (spolszczenie fonetyczne n. Reichandres). Obecnie miejscowość straciła jednostkowość, uchodzi za część wsi Morany, jednak jej zabudowania wciąż istnieją i są zamieszkane, toteż warto by przypomnieć historyczną nazwę Rychendrysy (zwłaszcza że miejscowość jest bardzo stara, o staropruskiej proweniencji). W gwarze: Ixyndrisi (Gen. do Ixyndris).
Ankamaty	Dzierzgoń	1	Ankemitt	pruskie (osobowe)	--	Gwarowo: Ankyͤmiti.
Bągart	Dzierzgoń	1	Baumgarth	niemieckie	--	Gwarowo: Bůŋgart.
Blunaki	Dzierzgoń	1	Blonaken	pruskie	--	1318 Blundelanken, ok. 1400 Blundelawken. Nazwa więc pierwotnie miała prus. sufiks -lauks (pole). Forma niemiecka być może przejęta z polskiego. Gwarowo: Blunak'i.
Bruk	Dzierzgoń	1	Bruch	niemieckie	--
Budzisz	Dzierzgoń	1	Budisch	słowiańskie	--	Pierwotna nazwa była pruska: 1280 Pirdami, Pirdeine. Nazwa obecna pochodzenia słowiańskiego. Gwarowo: Buǯ́iš́.
Chartowo	Dzierzgoń	2	Hartwigsfelde	niemieckie	--
Chojty	Dzierzgoń	1	Choyten	pruskie	--	Nazwa w latach 1924-45: Koiten. W XII-XIV w. wieś nosiła oboczną nazwę, zapisaną jako 1280 Luppin, 1312 Lopino. Jest to nazwa prawdopodobnie pruskiego pochodzenia (chociaż Górnowicz odczytuje je jako słow. Łopienno, moim zdaniem życzeniowo). Gwarowo: Xůi̯ti (przym. xůi̯ecki - a więc chojecki, nie "chojcki" jak w oficjalnych dokumentach).
Jasna	Dzierzgoń	4	Lichtfelde	niemieckie	Lichtofałd	W gwarze: Lixtofau̯t, -du. Oznacza to, że miejscowa ludność spolszczyła tę nazwę fonetycznie jako Lichtofałd. Nazwa obecna, chociaż nawiązuje znaczeniowo do niemieckiej, jest sztucznym tworem KUNM.
Jeziorno	Dzierzgoń	6	Lautensee	pruskie	Lajtensy	Przed wojną: Lajtensy (w dok. z XVII w. i w gwarze), Litewki (n. ponowiona od folwarku, należącego do tej wsi - p. niżej Litewki). Nazwa Lautensee pochodzenia pruskiego (rekonst. Lutens) - 1308 Luthense. Po wojnie kompletnie zlekceważono ten fakt, nadając wsi nową, ahistoryczną nazwę Jeziorno. Gwarowo: Lai̯tyͤi̯zi.
Judyty	Dzierzgoń	2	Judittenhof	niemieckie	--
Kamienna Góra	Dzierzgoń	1	Steinberg	niemieckie	--	Gwarowo: Kami̯yͤnna Gůra. Spolszczenie dosłowne, używane przez autochtonów, prawdopodobnie przedwojenne.
Kuksy	Dzierzgoń	1	Kuxen	pruskie	--	1376 Gausigeyn, Gawsyen; ok. 1400 Gausieyn. Gwarowo: Kuksi.
Lisi Las	Dzierzgoń	3	Friedrichsfelde	niemieckie	--
Litewki	Dzierzgoń	1	Litefken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Klein Ankemitt. Nazwę Litewki dawniej odnoszono też do wsi Lautensee (ob. Jeziorno, p. wyżej), do której należał folwark Litewki.
Minięta	Dzierzgoń	1	Menthen	pruskie	--	Pierwotne zapisy: Meynotin (1312), Myniten (1400). Nazwa pruskiego pochodzenia. Nieopodal Miniąt znajdowała się pruska osada Poganste (1267), będąca miejscem bitwy pomiędzy Prusami a Krzyżakami. Poprawna odmiana nazwy: Minięta, do Miniąt, w Miniętach. W internecie często można napotkać niepoprawne formy. Gwarowo: Mńińyͤnta (do Mńińůnt). Zobacz też: Nowe Minięta (gm. Mikołajki Pomorskie).
Morany	Dzierzgoń	1	Morainen	pruskie	--	Dawniej też: Morajny, Mirosławice, Mirosławki. Dwie ostatnie formy (formę na -ice najprawdopodobniej powołał do życia Kętrzyński), używane w przedwojennej literaturze, nawiązują do nazwy dawnej wsi (1343 Miroslauwendorf), która została dość szybko "wchłonięta" przez Morany. Rzeczywista polska nazwa owej wsi brzmiała jednak Mirosławy, o czym świadczy zapis z 1303 Miroslay. Mimo, że przedwojenni autorzy używali tej nazwy w odniesieniu do współczesnej wsi Morany (nierzadko zupełnie wymiennie z nazwą "Morany"), utożsamienie to nie jest w pełni słuszne - nazwa Mirosławy nie odnosi się przecież do obecnych Moran, a jedynie pewnej ich historycznej części. Ponadto, formy pochodzące od "Mirosława" funkcjonowały jedynie w literaturze, były całkowicie obce autochtonicznej ludności polskiej, która używała jedynie nazwy Mora(j)ny. Słusznie więc, mimo zakusów, to właśnie forma Morany została po wojnie uznana za oficjalną. 1274 Moreyn, 1303 Moreyne. Nazwa pochodzenia pruskiego. Gwarowo: Murai̯ni.
Nowa Karczma	Dzierzgoń	1	Neukrug	niemieckie	--
Nowiec	Dzierzgoń	4	Neuhöferfelde	niemieckie	Nowodworskie Pole
Nowiny	Dzierzgoń	4	Neuhof	niemieckie	Nowy Dwór	Przed wojną i w gwarze: Nowy Dwór. Takie spolszczenie znane już od XVII w. Nazwa obecna jest sztuczna, wprowadzona przez KUNM. Zob. też powiązaną n. Nowiec (daw. Nowodworskie Pole), wyżej. Gwarowo: Novidvůr.
Pachoły	Dzierzgoń	1	Pachollen	słowiańskie	--
Pawłowo	Dzierzgoń	3	Petershof	niemieckie	--	Czy to mądre zmieniać Piotra w Pawła? Może warto by rozważyć zmianę tej nazwy?
Piaski Sztumskie	Dzierzgoń	4	Sandhuben	niemieckie	Zantuga	Przed wojną: Zantuga, Zantuby (gw.). Obecna forma, chociaż nawiązuje znaczeniowo do n. niem., jest sztuczna. Gwarowo: Zantubi.
Poliksy	Dzierzgoń	1	Polixen	pruskie	--	Wieś miała w historii trzy różne nazwy pochodzenia pruskiego: Poleytz, Woyseten, Koytelauken (ok. 1400). Ostatecznie (w XV w.) ustaliła się ta pierwsza. Gwarowo: Poliksi.
Prakwice	Dzierzgoń	1	Prökelwitz	pruskie	--	1312 Preyterwicz. Nazwa najprawdopodobniej pruskiego pochodzenia, w nowożytnej formie niem. duże przekształcenia fonetyczne.
Spalonki	Dzierzgoń	3	Bärenwinkel	niemieckie	--
Stanowo	Dzierzgoń	1	Groß Stanau	słowiańskie	--	Dawniej też: Stanowo Wielkie. Pierwotnie: 1437 Wosgewithe. Nazwa pochodzenia pruskiego. Gwarowo: Š́tanovo.
Stanówko	Dzierzgoń	1	Klein Stanau	słowiańskie	--	Dawniej też: Stanowo Małe. W gwarze: Š́tanůfko.
Stara Wieś	Dzierzgoń	1	Altendorf	niemieckie	--	Gwarowo: Starifš́a.
Tywęzy	Dzierzgoń	1	Tiefensee	niemieckie (tłum. ze słow.?)	--	Dawniej też: Głębin. Wieś leży nad jeziorem Głębin (niem. Globin-See). Przypuszcza się, że nazwa Tiefensee ("głębokie jezioro") jest tłumaczeniem słowiańskiej nazwy jeziora. Stąd też niektórzy przedwojenni autorzy stosują nazwę Głębin obocznie do Tywęzy (ludowe spolszczenie n. niem.). Po wojnie jednak przyjęto jako oficjalną ludową formę Tywęzy, co jest dość nietypowe dla KUNM, która z reguły zatwierdzała nazwy bardziej spolszczone. Gwarowo: Tivyͤi̯zi.
Żuławka Sztumska	Dzierzgoń	1*	Posilge	pruskie	(Żuławka)	Dawniej też: Pozylia, Pozolia (gw.) Nazwa Posilge (1249 Pozolove, Posolva) pochodzenia pruskiego (rekonst. Pasūlawa), spolonizowana jako Pozylia, Pozolia. Później obocznie zjawia się też forma Żuławka (tłumaczenie członu -sūlawa?), po wojnie przyjęta jako oficjalna (z dodanym dookreśleniem "Sztumska"). Pierwotną pruską nazwę wsi uwiecznia przysiółek Pozolia w obecnej gm. Stary Targ (p. niżej), wydzielony z Żuławki. W XII w. pojawia się tez oboczna nazwa Rutiz (1249). Prawdopodobnie również pruska. Gwarowo: Pozolija
Balewko	Mikołajki Pomorskie	1	Klein Baalau	pruskie	--	Gwarowo: Balyͤfko.
Balewo	Mikołajki Pomorskie	1	Groß Baalau	pruskie	--	1285, 1326, 1371 Balow. Nazwa staropruska. Gwarowo: Balevo.
Cierpięta	Mikołajki Pomorskie	1	Czerpienten	polskie	--	Nazwa w latach 1908-45: Karpangen (pisane też Carpangen). Obocznie też: Cierzpięta (gw. Cyͤʳš́pi̯yͤnta). Pierwotna nazwa wsi była pruska: ok. 1399 Katpanye, 1403 Catpanyan. Nazwa wprowadzona w 1908 bardzo luźno do niej nawiązuje. W w XVIII w. pojawia się oboczna n. niem. Leidenthal (od leiden - cierpieć, kalka nazwy polskiej).
Cieszymowo	Mikołajki Pomorskie	2	Groß Teschendorf	hybryda (słow. + niem.)	--	Wcześniej: Cieszymowo Wielkie. Wieś Cieszymowo Małe obecnie nie istnieje, stąd prawdopodobnie zanik członu "Wielkie" w tym toponimie. Pierwotna pruska nazwa pola, na którym zbudowano wieś: 1323 Wermeno. Późniejsza nazwa Teschendorf (1399 Thesimsdorf, Tesmisdorf) pochodzi od imienia pierwszego właściciela wsi - pół-Słowianina, pół-Prusa Cieszyma. Słowiańska postać tej nazwy się nie zachowała, być może brzmiała Cieszymowo (jak przyjął KUNM) lub Cieszym (dop. do Cieszymia). W gwarze zanotowana forma Taš́endorf. Forma ledwie spolszczona (ale ze zasymilowaną, paroksytoniczną akcentuacją), za to wyraźnie konsekwentna z zanotowaną przez Ceynowę formą Taszendorp. Można by teoretycznie rozważyć jej wprowadzenie, jednak ze względu na słowiańskie pochodzenie tego toponimu, chyba najlepiej zostawić go w formie obecnej.
Dąbrówka Pruska	Mikołajki Pomorskie	1	Preußisch Damerau	polskie	--	Dawniej też Dąbrowa Pruska. Pierwotna nazwa była pruska: ok. 1399 Wanzenyke, 1409 Wansenik. Gwarowo: Důmbrůfka. Nazwa tej wsi jest jedną z naprawdę nielicznych przykładów pozostawienia przez KUNM dookreślenia "Pruski".
Dworek	Mikołajki Pomorskie	1	Höfchen	niemieckie (tłum z pol.?)	--	Pierwotna nazwa: 1288 Stangenaw, 1387 Stangenow. Pochodzenia imiennego, pruskiego lub niemieckiego. Oprócz tego, w XV-XVI w. pojawia się oboczna nazwa polska Szymki (1418 Symken alias Stangenow). Obecna nazwa polska i jej niemiecki wariant pojawiają się równolegle od XVIII w. - trudno powiedzieć, który wariant (niemiecki czy polski) jest pierwotniejszy. W gwarze: Dvůrek.
Kołoząb	Mikołajki Pomorskie	1	Kollosomb	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kalsen Odmiana: do Kołozębia (nie: "Kołozębu"), w Kołozębiu. Gwarowo: Kou̯ozůmp (do Kou̯ozyͤmbi̯a). Do wsi należy osada Kołoząb Mały (przed wojną bez wydzielonej nazwy).
Krasna Łąka	Mikołajki Pomorskie	4	Schönwiese	niemieckie	Szenweza	Nazwa niem. pierwtonie spolszczona jako Szenweza. Taką nazwę znajdujemy w dokumentach XVI-XVII w., w różnych formach (1565 z Sonwezami; 1570 z Szynvezem; 1641, 1682 Szenweza) oraz w danych gwarowych. Forma przetłumaczona Krasna Łąka pojawia się dopiero w literaturze dziewiętnastowiecznej i prawdopodobnie jest to użycie sztuczne (a może wynika z błędnego odniesienia zapisu z XVI w., dotyczącego obecnej wsi Krasnołęka w pow. malborskim). Chyba lepiej byłoby wrócić do nazwy używanej ludowo. Gwarowo: Š́yͤnvyͤza.
Krastudy	Mikołajki Pomorskie	1	Krastuden	pruskie?	--	ok. 1399 Kraczitul, 1401 Cracztudo, Cratikul. Pierwotna forma nazwy trudna do rozstrzygnięcia (nie do końca też jasne jej pochodzenie i znaczenie). Gwarowo: Krastudi.
Linki	Mikołajki Pomorskie	1	Linken	pruskie	--	Wieś do XV w. posiadała dwie oboczne nazwy pruskie: 1258 Broidin, 1330 Broiden, 1408 Broydin adir Linken. Ostatecznie ustaliła się nazwa Linki, pochodząca od nazwiska prusa Hannosa Lynkyn, dawnego właściciela wsi.
Mikołajki Pomorskie	Mikołajki Pomorskie	1*	Nikolaiken	polskie (kalka z niem.)	(Mikołajki)	Nazwa w latach 1938-45: Niklaskirchen. Pierwotna nazwa wsi była niemiecka - 1248 Niclausdorf. Nazwa została przejęta przez Polaków w formie Mikołajki (dziś z niehistorycznym dookreśleniem), a następnie wtórnie resubstytuowana w języku niemieckim. W czasach hitlerowskich wprowadzono sztucznie formę Niklaskirchen, całkowicie zapomniwszy o pierwotnej nazwie niemieckiej. Wieś powstała na miejscu osady o słowiańskiej nazwie Barute (1242), Barutin (1294). Nazwę tę rekonstruuje się jako *Boruty lub *Borucin. Gwarowo: Mńikou̯ai̯k'i.
Mirowice	Mikołajki Pomorskie	4	Mirahnen	słowiańskie (sprutenizowane)	Mirany	Pierwotnie słowiańska nazwa Mirowice (1236 Myrowicz). Nazwa ta jednak już w XIV w. ustępuje formie Mirany (1334 Merane, 1400 Myran), o tym samym rdzeniu, gdzie słowiański przyrostek został prawdopodobnie zastąpiony pruskim. Jedynie nazwa Mirany była używana przez miejscową ludność polską. Pierwotną nazwę Mirowice przypominają już co prawda niektóre opracowania przedwojenne, jest to jednak użycie sztuczne. Przywrócenie tej formy przez KUNM było (moim zdaniem) błędem i zamachem na ludową tradycję nazewniczą (w imię pedantycznego "spolszczania") i proponowałbym powrót do polsko-pruskiej formy Mirany, ze względu na jej ciągłość użycia. Stanowi ona zresztą symboliczny przykład symbiozy żywiołu słowiańskiego i pruskiego. Gwarowo: Mńirůni.
Namirowo	Mikołajki Pomorskie	1	Klein Baumgarth	niemieckie	--	Dawniej też: Mały Bągart, Bągarcik. Pierwotnie: 1527 Nameraw. Nazwa zachowana w języku polskim (co prawda raczej dzięki dziewiętnastowiecznym badaczom) jako Namirowo, pruskiego lub słowiańskiego pochodzenia.
Nowe Minięta	Mikołajki Pomorskie	1*	Mienthen	pruskie	(Minięta)	Pierwotne zapisy: 1385 Mynithen, 1399 Mynyten, 1418 Meynithen. Również spotykana nazwa: Minięta Szlacheckie. Nazwa tożsama ze wsią Minięta w gm. Dzierzgoń (p. wyżej), pruskiego pochodzenia. Człon Nowe (lub Szlacheckie) dodano chyba dla odróżnienia od owej wsi. Ponadto, w zapisie z 1595 pojawia się forma Minięta Szenwieska (człon dookreślający pochodzi od historycznego wariantu nazwy sąsiedniej wsi Krasna Łąka [dawn. Szenweza] - p. wyżej). Można by na tej podstawie ustalić tę nazwę jako Minięta Szenweskie (z dostosowaniem rodzaju gramatycznego do normy współczesnej).
Perklice	Mikołajki Pomorskie	1	Pirklitz	słowiańskie	--	Dawniej też: Perkliczki. Zapisy pierwotne: 1294 Pirkelicz, 1302 Birkelicz. Nazwa słowiańska, według Górnowicza pierwotnie brzmiała *Pierzchlice. Forma Perklice, choć wtórna, jest postacią starą, ludową. Dawniej spotykana też forma zdrobniała. Gwarowo: Pyͤrklice.m
Pierzchowice	Mikołajki Pomorskie	1	Portschweiten	pruskie	--	Pierwotnie: Parsowite, Parsswiten (ok. 1399), Pirswiten (1411). Postać polska Pierzchowice spotyka od XVI w. wynika ze spolszczenia (z adideacją) nazwy pruskiej. Gwarowo: Pi̯yͤʳšxovi̯ice.
Stążki	Mikołajki Pomorskie	6	Stangenberg	niemieckie	Sztembark	Przed wojną: Sztembark, Sztambark (zapis gwarowy wskazuje też na formę Stębark). Postać dzisiejsza jest nowotworem KUNM. Gwarowo: Styͤmbark.
Wilczewo	Mikołajki Pomorskie	1	Wilczewo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Wilzen. Początkowo: Wilczyn - 1401 Wilczin, 1407 Wilczhin. Postać z sufiksem -ewo również bardzo stara. Miejscowość jest gniazdem rodowym szlacheckiej rodziny Wilczewskich (h. Trzy Badła). Gwarowo: Vi̯ilč́evo
Adamowo	Stary Dzierzgoń	2	Adamshof	niemieckie	--
Bartne Łąki	Stary Dzierzgoń	1	Bienertwiese	niemieckie	--	Dawniej też: Bartlówki, Bartłówka. Postać zgodna z obecną pojawia się w spisie z 1820 r. Pierwotnie nazwa pruska: 1294 Notike.
Bądze	Stary Dzierzgoń	2	Bensee	pruskie	--	U Leydinga jako Banzy, tradycyjnego spolszczenia brak. Nazwa wsi od nazwy pobliskiego jeziora (1294 Banse), pruskiego pochodzenia.
Białe Błoto	Stary Dzierzgoń	2	Kalkbruch	niemieckie	--
Bucznik	Stary Dzierzgoń	2	Buchwalde	niemieckie	--
Danielówka	Stary Dzierzgoń	2	Danielsruhe	niemieckie	--
Folwark	Stary Dzierzgoń	1	Vorwerk	niemieckie	--	Według Leydinga oboczna n. niem. Neuendorf (spolsz. Nowa Wieś).
Nowy Folwark	Stary Dzierzgoń	1	Neu Vorwerk	niemieckie	--
Gisiel	Stary Dzierzgoń	2~5	Geißeln	pruskie	(Jestlin?)	1329 Gestalieye, ok. 1400 Estelen. KUNM przyjął formę Gisiel, opartą na ostatecznej formie niemieckiej. Z kolei Leyding notuje spolszczenie Jestlin, bliższe pierwotnym zapisom. Dodatkową przewagą nazw używanych przez Leydinga jest fakt, że są one konsekwentne (Jestlin i Jestlinek), podczas gdy KUNMowskie Giślinek brzmi, jakby zostało utworzone od formy *Giślin, a nie "Gisiel", co trochę razi. Ponadto, nazwa Jestlinek w odniesieniu do sąsiedniej wsi Giślinek wciąż bywa używana. W XIV w. przejściowo pojawia się nazwa Tessim (1347), pochodząca od słowiańskiego imienia Cieszym (istniejącego w prus. jako Thessim), por. Cieszymowo (gm. Mikołajki Pomorskie).
Giślinek	Stary Dzierzgoń	2~5	Charlottenhof	pruskie	(Jestlinek?)	Oboczna n. niemiecka: Klein Geißeln (notowana przez Leydinga). U Leydinga Jestlinek - nazwa ta wciąż bywa używana i można ją zobaczyć na niektórych mapach. Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej Gisiel.
Górki	Stary Dzierzgoń	1	Görken	pruskie	--	Pierwotnie: 1294 Grabisto, 1321 Grabist - nazwa pruska. Późniejsza nazwa Görken (spolonizowana jako Górki) również pruska, pochodzi od imienia pierwszego właściciela (1321 Gerkoni).
Kielmy	Stary Dzierzgoń	2	Köllmen	pruskie	--
Kołtyniany	Stary Dzierzgoń	1	Kolteney	pruskie	--	1306 Coltenyn, Koltenynen.
Kornele	Stary Dzierzgoń	2	Kornellen	niemieckie (imienne)	--
Królikowo	Stary Dzierzgoń	2	Königssee	niemieckie	--
Latkowo	Stary Dzierzgoń	5	Löthen	pruskie	Letno	1285 Lethen. Nazwa pochodzenia pruskiego, której obecna forma Latkowo nie oddaje. Należałoby wrócić do proponowanej przez Leydinga formy Letno, dość bliskiej oryginałowi.
Lipiec	Stary Dzierzgoń	1	Lippitz	pruskie	--	1250 Loypicz, 1285 Lepicz, 1298 Leupite, Laupithen. Bardzo stara osada pruska.
Lubochowo	Stary Dzierzgoń	2	Liebwalde	niemieckie	--
Matule	Stary Dzierzgoń	2	Mothalen	pruskie	--	1321 Mathulen, 1323 Matulen.
Milikowo	Stary Dzierzgoń	6	Heinrichsdorf	niemieckie	Henrykowo	Spolszczenie Henrykowo znane Chojnackiemu (z kolei późniejszy Leyding podaje Jędrychowo). Dzisiejsza nazwa Milikowo jest obrzydliwym, ahistorycznym chrztem KUNM.
Monasterzysko Małe	Stary Dzierzgoń	4?	Klein Münsterberg	niemieckie	Mistembark Mały	Patrz niżej.
Monasterzysko Wielkie	Stary Dzierzgoń	4?	Groß Münsterberg	niemieckie	Mistembark Wielki	NMP odnosi tu zapis gwarowy: Ńïstembark. Zapis ten jest o tyle podejrzany, że zdaje się być naznaczony warmińskimi cechami gwarowymi (chociaż wystąpienie tej zmiany na tym terenie również nie jest wykluczone). Istnieje więc możliwość, że zapis ten odnosi się do warmińskiej wsi Cerkiewnik w gm. Dobre Miasto (p. tam), pol. hist. Nisztembark. Takie niewłaściwe przyporządkowania zapisów gwarowych w NMP się zdarzają. Niemniej, chociaż ryzyko pomyłki istnieje, to nie można też wykluczyć, że zapis jest przyporządkowany poprawnie (jest zresztą nawet objaśniony w haśle, co jest względną rzadkością i sugeruje, że autorzy poświęcili temu zapisowi trochę uwagi), więc upatruję w tym możliwość przywrócenia (lub wprowadzenia) bardziej systematycznego spolszczenia n. niem. Dla "bezpieczeństwa", cechę warmińską usuwam i postuluję tę nazwę w formie Mistembark (tak samo brzmiała historyczna pol. nazwa Starej i Nowej Kościelnicy na Żuławach). Leyding przytacza tu nazwę pol. Domaszkowo, która (według autorów NMP) wywodzi się od nazwiska polskiego mieszkańca wsi, Bernarda Domaszka, wymienianego w księgach czynszowych z 1601 r. Przypuszczam, że Leyding sam utworzył tę nazwę, przeglądając księgi czynszowe. Znajdująca się w pobliżu mała osada Nowe Monasterzysko jest chyba tworem powstałym po wojnie. Dla konsekwencji, trzeba by go przechrzcić na Nowy Mistembark.
Mortąg	Stary Dzierzgoń	1	Mortung	pruskie	--	1332 Mortegen, Mortek; 1350 Morteke.
Myślice	Stary Dzierzgoń	4	Miswalde	hybryda (słow. + niem.)	Mieszwałd	1316 Meysilzwalde. Niem. n. os. Meysil (Meissel) jest być może pochodzenia słowiańskiego - od słowiańskich imion z członem Mysł-. Powojenną nazwę polską Myślice można by więc uznać za nawiązanie do źródłosłowu nazwy oryginalnej. Forma ta jednak nie jest autentyczna, została stworzona przez KUNM. Za to w pełni autentyczna jest przedwojenna ludowa spolszczona forma Mieszwałd i do niej powrót postuluję.
Najatki	Stary Dzierzgoń	1	Najettken	pruskie (spolszczone)?	--	Oboczna n. niem. Steinborn. Nazwa Najatki niepewnego początku - pruska lub słowiańska.
Piaski Morąskie	Stary Dzierzgoń	2	Sandhof	niemieckie	--
Podwiejki	Stary Dzierzgoń	1	Podweiken	pruskie	--	Pierwotnie: Baudewitten (1354). Nazwa obecna zaświadczona od XVII w. (niewykluczone, że jest zepsutą formą nazwy pierwotnej).
Pogorzele	Stary Dzierzgoń	3	Vaterssegen	niemieckie	--
Popity	Stary Dzierzgoń	2	Popitten	pruskie	--	1331 Poypiten
Porzecze	Stary Dzierzgoń	5	Lodehnen	pruskie	Lodejny	1329 Ladeyn, 1339 Ladeyne, 1350 Laideyne. Nazwa pruska - należało ją spolszczyć, a nie wymazywać.
Pronie	Stary Dzierzgoń	2	Prohnen	pruskie	--	1376 Pyron, Piron, Piranen.
Protajny	Stary Dzierzgoń	2	Prothainen	pruskie	--	1296 Protheyne, 1306 Prowotheyn, Prowothine.
Przezmark	Stary Dzierzgoń	1	Preußisch Mark	niemieckie	--	Dawniej też: Pruski Targ.
Pudłowiec	Stary Dzierzgoń	1	Paudelwitz	słowiańskie?	--	Dawniej też: Pudłowice (SGKP). Potrzebne informacje etymologiczne.
Sarnowo	Stary Dzierzgoń	1	Scharnau	pruskie?	--	Miejscowość dziś uchodzi za część Myślic, jej nazwa prawdopodobnie już nie funkcjonuje.
Skolwity	Stary Dzierzgoń	2	Skolwitten	pruskie	--	ok. 1400 Scholewythen
Stare Miasto	Stary Dzierzgoń	1	Altstadt	niemieckie	--
Stary Dzierzgoń	Stary Dzierzgoń	1	Alt Christburg	niemieckie	--	Dawniej też Stary Kiszpork. Po więcej wyjaśnień, patrz Dzierzgoń.
Tabory	Stary Dzierzgoń	2	Taabern	pruskie	--
Wartule	Stary Dzierzgoń	3?	Fahrentholz	niemieckie	--	U Leydinga: Wartulec. Być może forma ta (przyjęta przez KUNM w formie Wartule) jest fonetycznym spolszczeniem n. niemieckiej, jednak ze względu na podobieństwo do nazwy sąsiedniej wsi Matule (p. wyżej), nie wykluczałbym możliwości staropruskiego pochodzenia. Potrzebne dalsze badania.
Wesoła Kępa	Stary Dzierzgoń	3	Schönfelde	niemieckie	--
Zakręty	Stary Dzierzgoń	1	Sakrinten	polskie	--
Zamek	Stary Dzierzgoń	2	Schloßhof	niemieckie	--
Brzozówka	Stary Targ	1	Brosowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Birkendorf (wg Bära istniała już wcześniej). Gwarowo: Bʳž́ozůfka.
Bukowo	Stary Targ	4	Buchwalde	niemieckie	Buchwałd	Pierwotnie nazwa pruska: Ruditen (1263-69, 1303, 1391). Obowiązująca forma Bukowo, wprowadzona przez KUNM, choć nawiązuje do n. niem. znaczeniowo, jest niezgodna z tradycją. Teoretycznie można by się pokusić o spolszczenie pierwotnej nazwy pruskiej jako Rudyty, to jednak w polskiej tradycji miejscowość jest znana pod przejętą z niemieckiego nazwą Buchwałd i to właśnie ją, jako jedyną ludową, należałoby przywrócić. Gwarowo: Buxvau̯t.
Czerwony Dwór	Stary Targ	1	Rothhof	niemieckie	--	Gwarowo: Č́ervůnidvůr.
Dąbrówka Malborska	Stary Targ	1*	Deutsch Damerau	słowiańskie	Dąbrówka Niemiecka	Dawniej też: Dąbrowa (Niemiecka) Po wojnie człon odróżniający Niemiecka zamieniono na Malborska z powodów, których objaśniać chyba nie muszę. Niemniej, wymazywanie Niemców z historii tego regionu nie ma sensu. Od II Wojny Światowej minęło już wystarczająco dużo czasu, aby wyzbyć się niepotrzebnego tabu. Dlatego też warto byłoby na nowo zamienić ahistoryczne dookreślenie na historyczne. Teoretycznie możliwe byłoby też wprowadzenie nazwy Dąbrówka bez dookreślenia (tak jak w miejscowej gwarze oraz części przedwojennych opracowań). Niemniej, taka nazwa sprawiałaby problemy natury praktycznej (dużo miejscowości o nazwie "Dąbrówka"). Dlatego też postuluję przywrócenie właściwego tej nazwie członu Niemiecka. Gwarowo: Důmbrůfka.
Dziewięć Włók	Stary Targ	1	Neunhuben	niemieckie	--	Dawniej też: Dziewięćwłóki (tak obocznie w gwarze). Pierwsze zapisy są zlatynizowane - 1343 Novem Mansis. Gwarowo: Ǯ́evi̯yͤńǯ́vu̯ůk(i).
Gintro	Stary Targ	1	Gintro	niemieckie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Guntern - nawiązanie do pierwotnej niemieckiej formy tej nazwy (zaśw. jako: ok. 1399 Gunter, 1401 Guntther). Gwarowo: Gintra (do Gintri - r. żeński).
Grzymała	Stary Targ	1	Grzymalla	polskie (nazwiskowe)	--	Nazwa w latach 1875-1945: Birkenfelde. Dawniej też: Grzymały (gwarowo: Gʳž́imau̯i). Pierwotnie: 1400 Cleyne Damerow (=Klein Damerau, *Dąbrówka Mała). Nazwa pochodna od nazwy pobliskiej wsi Deutsch Damerau (p. wyżej Dąbrówka Malborska).
Igły	Stary Targ	1	Iggeln	pruskie (spolonizowane)	--	Pierwotnie: 1280 Egil, Ygel, Ygil, 1302 Egeln. Nazwa pruska (prawdopodobnie związana z lit. eglė - świerk), znana już w XVI w. w spolonizowanej formie Igły. Oboczna nazwa pruska (XIV w.) - 1316 Wissewil, 1354 Wyssewel, 1388 Egil Wissewilen. Gwarowo: Jigu̯i.
Jodłówka	Stary Targ	1?	Tannfelde	niemieckie	--	Polska kalka Jodłówka zaświadczona w gwarze (wymawiana jako Jedu̯ůfka). Prawdopodobnie istniało u ludu już przed wojną.
Jordanki	Stary Targ	1	Jordanken	polskie (osobowe, kalka)	--	Nazwa w latach 1938-45: Jordansdorf. Jest to przywrócenie pierwotnej niemieckiej formy nazwy tej miejscowości (1437 Jordansdorf, 1507 Jorysdorf). Nazwa polska jest więc kalką, wtórnie przejętą przez Niemców. Gwarowo: Jerdůnk'i.
Jurkowice	Stary Targ	1	Georgensdorf	niemieckie	--	Polska kalka bardzo stara, znana od XVI w. Gwarowo: Jurkovi̯ice.
Kalwa	Stary Targ	1	Kalwe	pruskie	--	Bardzo stara osada pruska: 1246 Calue, 1280 Kalba.
Kątki	Stary Targ	1	Kontken	pruskie (spol.) lub słowiańskie	--	Oboczna forma niemiecka: Kantken. Gwarowo: Kůntki.
Klecewo	Stary Targ	1	Klecewo	prusko-słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Klötzen. 1402 Claecz, 1472 Clecz. Nazwa pochodzi od Prusa o imieniu Klec (Clecz). Imię to uważa się za słowiańskiego pochodzenia (z PS Kъlьcь, por. nazwę Kielc). Gwarowo: Klyͤcevo*.
Kościelec	Stary Targ	1?	Altkirch	niemieckie	--	W gwarze zanotowane: Kośćelec. Możliwe więc, że nazwa ta istniała już przed wojną.
Krzyżówki	Stary Targ	1	Kreutzkrug	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Krzyżanki. Ta niehistoryczna postać została wprowadzona przez Komisję z niewiedzy - nie zauważono, że miejscowość ta miała już wcześniej spolszczoną nazwę Krzyżówki, zaświadczoną w gwarze oraz dokumencie Semraua z 1928 r. Dzisiaj obie nazwy bywają w użyciu, trzeba więc tępić niepoprawny wariant Krzyżanki. Gwarowo: Kʳšiž́ůfki.
Lasy	Stary Targ	1	Laase	polskie	--	Dawniej też: Łazy (forma pierwotna), Lazy, Laza. Gwarowo: Laza, Laski.
Łabuń	Stary Targ	1	Laabe	pruskie	--	Dawniej też: Laba (forma gwarowa, przejęta z niem.). ok. 1399 Labune, Labun.
Łoza	Stary Targ	1	Losendorf	niemieckie (może hybryda?)	--	Według Górnowicza nazwa Losendorf jest hybrydą i pierwotnie brzmiała *Łoźno (gdzie -dorf jest dostawką). Niemniej, brak takich dowodów w dokumentach. Nie jest też wykluczone, że nazwa ta jest w całości niemiecka. Chyba nie ma co postulować zmiany nazwy na coś tak hipotetycznego, zwłaszcza że nazwa Łoza ma pewną swoją tradycję - pojawia się już w SGKP jako "prawdopodobna" pierwotna polska nazwa tej wsi. Co prawda jest to również "strzał w ciemno", ale jednak zaistniał w historii i trudno się dziwić, że KUNM przyjął nazwę w takiej formie.
Malewo	Stary Targ	1	Mahlau	pruskie	--	1399 Malyn, 1476 Male. Postać z końcówką -au/-ewo od XVI w.
Mleczewo	Stary Targ	1	Mlecewo	prusko-słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Heinrode. Pierwotne zapisy: 1399 Melecz, 1401 Milecz, 1411 Mileczen. Nazwa wywodzi się od nazwiska pierwotnego właściciela wsi (dok. Myleecz), który był Prusem. Samo nazwisko jednak uważa się za słowiańskie (co nie jest rzadkością, por. Klecewo, Cieszymowo - również wsi założone przez Prusów o słowiańskich imionach), wg Górnowicza brzmiało ono Milec. Formę obecną, z suf. -ewo spotyka się od XVII w. Gwarowo: Mlyͤcevo.
Nowy Targ	Stary Targ	1	Neumark	niemieckie	--	Gwarowo: Novitark.
Olszówka	Stary Targ	4	Ellerbruch	niemieckie (kalka z pol.?)	Olszak	Oficjalna forma Olszówka uchodzi za formę sztuczną, wymyśloną przez Kętrzyńskiego i stale powielaną przez nowszych autorów. Formę tę po wojnie bezmyślnie przyjęła KUNM, nie wiedząc o zaświadczonej w gwarze oraz źródłach (dokument z 1818 r.) ludowej formie Olszak. Jest to wpadka, którą należy naprawić. Co prawda, forma Olszak podobno funkcjonuje jako oboczna, ale nazwą oficjalną pozostaje forma Olszówka (taka forma widnieje na tabliczce wjazdowej do wsi). Należy to zmienić. Według Górnowicza to polska nazwa Olszak jest formą pierwotną, a nazwa niemiecka - jej kalką.
Pozolia	Stary Targ	-	(brak)	--	--	Przysiółek, historycznie należący do Żuławki Sztumskiej (gm. Dzierzgoń, p.) i utrwalający jej historyczną pruską nazwę (patrz tam). Całkowicie ahistoryczne jest jednak jego oderwanie od Żuławki i umieszczenie w innej gminie, jako część sołectwa Bukowo.
Ramoty	Stary Targ	1	Ramten	pruskie	--	Pierwotna nazwa pruska: 1280 Resiginin, 1321 Resiginen. Potem nazwa obecna (również pruska): 1404 Ramod al. Resegynen, 1414 Rammoth. Dawniej też: Ramuty (tak w gwarze). Gwarowo: Ramuti (do Ramut).
Stary Dwór	Stary Targ	4	Vorwerk Altmark	niemieckie	Starotarski Folwark	W gwarze znane tłumaczenie nazwy niemieckiej. Nazwa obecna jest już sztuczną "wariacją na temat". Miejscowość historycznie była folwarkiem należącym do Starego Targu.
Stary Targ	Stary Targ	1	Altmark	niemieckie	--	Gwarowo: Staritark.
Szropy	Stary Targ	1	Schroop	pruskie	--	1280 Scrope. Dawniej (XVI-XVII w.) Sropy. Nagłosowe sz- chyba pod wpływem niemieckim. Osada Szropy-Niziny wydzielona po wojnie. Gwarowo: Šrůpi.
Śledziówka Mała	Stary Targ	1	Klein Heringshöft	niemieckie	--	Patrz niżej.
Śledziówka Wielka	Stary Targ	1	Groß Heringshöft	niemieckie	--	Spolszczenie Śledziówka bardzo stare, zaświadczone już w XVI w. Gwarowo: Duž́a Š́leǯ́ůfka.
Telkwice	Stary Targ	1	Telkwitz	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Telksdorf. Dawniej też: Telkowice. 1303 Tulekoite (z tą wsią identyfikuje się też zapis Azinithen z tego samego dok.), 1354 Tulkoyte. Nazwa pruska, przejęta przez Polaków z sufiksem -(o)wice i w formie spolonizowanej przejęta do j. niemieckiego. Gwarowo: Telkvi̯ice.
Trankwice	Stary Targ	1	Trankwitz	pruskie (spolonizowane)	--	1303 Trankoiten, 1321 Trankoten, 1336 Trankotin. Nazwa pruska, podobnie jak Telkwice spolonizowana, a następnie przejęta do j. niemieckiego. Oboczna nazwa pruska: 1280, 1312 Margis, 1411 Margusz. Gwarowo: Tryͤnkvi̯ice.
Tropy Sztumskie	Stary Targ	1*	Troop	pruskie	(Tropy)	Dawniej też: Trupy (w gwarze wymowa Trůpy, z "o" pochylonym). 1280 Troipin, 1303 Tropeine. Bardzo stara pruska wieś.
Tulice	Stary Targ	4	Tillendorf	niemieckie	Tylendorf	Gwarowo: Tilyͤndorf. Na ogół nie postuluję takich ledwo spolszczonych nazw, zachowujących bez zmian takie elementy jak -en-dorf. Niemniej jednak, ze względu na dobre poświadczenie tej nazwy w gwarze i liczne derywaty od niej urobione (np. Mały Tylendorf, Tylendorfskie Jezioro, tylendorfskie ludzie), należy uznać tę nazwę za faktycznie używaną i przyswojoną przez polską ludność (por. też zapis z Tylendorfu już z 1565) i w takiej formie należałoby ją uszanować. Teoretycznie można by człon -dorf zamienić na -dorp (tak, jak to czyni Ceynowa), jeśli miałoby to uczynić tę nazwę dla kogokolwiek "bardziej strawną". Co do nazwy Tulice, można ją na upartego uznać za polonizację nazwy pierwotnej, jednak wciąż jest to inwencja naukowców z KUNM. Wieś wymieniana jest w 1302 r. jako dobro należące do Prusa o imieniu Būtis (dok. Bute). Musiała więc mieć jakąś pruską nazwę - ta jednak nie została zaświadczona w dokumentach.
Tulice Małe	Stary Targ	4	Klein Tillendorf	niemieckie	Tylendorf Mały	Patrz wyżej Tulice.
Waplewko	Stary Targ	1	Klein Waplitz	pruskie	--	Gwarowo: Vaplyͤfko. Patrz niżej Waplewo.
Waplewo Wielkie	Stary Targ	1*	Groß Waplitz	pruskie	(Waplewo)	Dookreślenie Wielkie wydaje się być zbędne, skoro nazwę sąsiedniej osady ustalono zgodnie z tradycją jako Waplewko (a nie Waplewo Małe). Ta niekonsekwencja jest niezwykle rażąca. 1323 Wappele, 1336 Wapils, 1400 Waypils. Forma spolonizowana, z dodanym sufiksem -ewo znana od II poł. XV w. Początkowo obocznie istniała inna n. prus. - Rassynen (1323). Gwarowo: Vaplevo.
Zielonki	Stary Targ	4	Grünfelde	hybryda (prus. + niem.)	Gromfałd	Pierwotna nazwa: Grenen (1316), pruskiego pochodzenia (wg Górnowicza). Oznaczałoby to, że forma niemiecka Grünfelde jest nazwą hybrydalną, adideowaną do ap. grün "zielony". KUNM niesłusznie więc przetłumaczył tę nazwę jako Zielonki, zacierając jej pruski źródłosłów. Oprócz tego, w gwarze funkcjonowała forma Gromfałd (biorąc pod uwagę formę gw., można by rozważyć pisownię Grąfałd) i taką formę, jako autentycznie ludową, należałoby przywrócić. Gwarowo: Grůmfau̯t (-du).
Barlewice	Sztum	1	Barlewitz	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Wargels (nawiązanie do pierwotnej formy pruskiej). Pierwotnie: 1391 Warles, 1394 Wargles, 1416 Wargelis. Pierwotna nazwa pruska została przejęta do języka polskiego z sufiksem -ewice, a następnie w formie spolonizowanej dostała się do języka niemieckiego. W czasach hitlerowskich ponowne nawiązanie do formy pierwotnej. Dawniej też: Warglewice, Barglewice (XVI w.). Gwarowo: Barlevi̯ice.
Barlewiczki	Sztum	4	Vorwerk Barlewitz	pruskie (spolonizowane)	Barlewicki Folwark	Gwarowo: Mau̯e Barlevi̯ice. W dokumentach z XVII w. zaś pojawia się nazwa Barlewicki Folwark (1664). Obecna forma jest sztuczna.
Biała Góra	Sztum	1	Weißenberg	niemieckie (może tłum z pol.?)	--	Forma gwarowa: Bi̯au̯a Gůra.
Brzezi Ostrów	Sztum	4	Ostrow-Brosze	polskie (nazwiskowe)	Ostrów Brosza	Nazwa w latach 1938-45: Brosenhof. Postać Brzezi Ostrów (Ostrów Brzezi, Brzozi) niepoprawnie resubstytuowana (prawdopodobnie) przez W. Kętrzyńskiego i w takiej formie bezmyślnie przyjęta po wojnie. W rzeczywistości nazwa powinna brzmieć Ostrów Brosza (gdzie Brosz, Brosche to nazwisko), na taką formę wskazują też zapisy gwarowe. Gwarowo: Ostrův Brůž́e.
Cygusy	Sztum	1	Cyguß	niemieckie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-45: Ziegenfuß. Pierwotna nazwa niemiecka Ziegenfuß (ok. 1399 Czegenfus), spolonizowana jako Cygusy, a następnie resubstytuowana w j. niemieckim jako Cyguß. W czasach hitlerowskich powrót do nazwy pierwotnej.
Czernin	Sztum	1	Hohendorf	niemieckie	--	Polska nazwa Czernin jest wskrzeszoną pierwotną nazwą tej wsi (Cerninen 1295, Cernyn 1310). Nazwa została przypomniana już przez XIX-wiecznych badaczy, a po wojnie przyjęta jako oficjalna. W gwarze: Ogendorf (polonizacja późniejszej n. niemieckiej).
Goraj	Sztum	1	Gorrey	słowiańskie	--	Gwarowo: Gůrai̯.
Gościszewo	Sztum	6	Braunswalde	niemieckie	Bruszwałd	Dawniej (XVI w.) Bru(n)szwałd Niemiecki (niem. Deutsch Braunswalde), w opozycji do Polnisch Braunswalde (dziś Węgry, gm. Sztum, p. niżej). Dookreślenie następnie porzucono. Dzisiejsza nazwa Gościszewo jest niewybaczalnym chrztem KUNM. Gwarowo: Bruš́vau̯t.
Górki	Sztum	1	Gurken	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Berghausen.
Gronajny	Sztum	1	Grünhagen	niemieckie	--	Dawniej też: Gronajno, Grunajno, Grunowo. Gwarowo: Grunai̯no.
Grzępa	Sztum	3	Neu Hakenberg	niemieckie	--	Nazwę Grzępa należy zaliczyć do najbardziej udanych chrztów KUNM - odwołuje się bowiem do rzeczywiście istniejącego w okolicznej polskiej gwarze słowa grzępa (=pagórek), co dodatkowo dobrze opisuje położenie osady. Z tego też powodu nazwa dość dobrze przyjęła się wśród miejscowej ludności.
Kępina	Sztum	6	Antonienhof	niemieckie	Antoniewo	W gwarze: Antůńevo. Oznacza to, że autochtoni substytuowali nazwę oryginalną. Forma dzisiejsza jest sztucznym chrztem KUNM.
Koniecwałd	Sztum	1	Konradswalde	niemieckie	--
Koślinka	Sztum	4	Kiesling	słowiańskie (zepsute)	Kiźlinek	Pierwotnie Kisielin (1319 Kisselin) - nazwa zgermanizowana jako Kiesling. Już od XVI w. pojawia się polska resubstytucja jako Kiźlinek, zachowana do czasów współczesnych w gwarze. Forma Koślinka jest niepoprawną rekonstrukcją XIX-wiecznych badaczy, bezmyślnie przyjętą przez KUNM. Chyba warto by wrócić do formy używanej przez lud. Gwarowo: Kiž́linek.
Kuliki	Sztum	6	Karlsthal	niemieckie	Karlewo	W gwarze zachowana polonizacja nazwy niemieckiej jako Karlewo (wym. Karlevo). Wprowadzona przez KUNM forma Kuliki bez uzasadnienia.
Lewark	Sztum	4	Ostrow-Lewark	polskie	Ostrów Lewark	Nazwa Ostrów Lewark pierwotnie polska, pochodzi od nazwiska. KUNM przyjął tę nazwę bez członu Ostrów, co jest raczej sztucznawym rozwiązaniem - w gwarze i literaturze przedwojennej nazwa ta jest dwuczłonowa. Chyba więc warto powrócić do pełnej formy nazwy. Gwarowo: Ostrůf Lyͤvark.
Lipka	Sztum	1	Lindenkrug	niemieckie (kalka z pol.?)	--	Górnowicz uważa formę niemiecką za kalkę z polskiego.
Michorowo	Sztum	1	Michorowo	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa obowiązująca od lat 20. XX w. do 1945: Micherau. Pierwotna nazwa prus. Steonyten (ok. 1399). Następnie: 1405 Mikorsch, 1411 Micors, od imienia pierwszego właściciela (wolnego Prusa). Ludność polska przejęła tę nazwę z sufiksem -owo, w niem. forma polska (do czasów hitlerowskich). Gwarowo: Mńixorovo.
Nowa Wieś	Sztum	1	Neudorf	niemieckie	--	Niem. też Königlich Neudorf (Nowa Wieś Królewska)? Do wsi należy też przysiółek Nowiny (przed wojną część Nowej Wsi bez wyróżnionej nazwy. Nazwa Nowiny zaświadczona w gwarze [wym. Novi̯ini]). Gwarowo: Novifš́a.
Parowy	Sztum	6	Heinen	niemieckie	Hajny	Przed wojną i w gwarze: Hajny (wymowa gw. Xai̯ni). Obecna nazwa jest sztuczna. U Kętrzyńskiego: Borowy Młyn, co jest (zapewne omyłkowym) przeniesieniem nazwy pobliskiej wsi Borowy Młyn (p.) w obecnej gm. Ryjewo.
Parpary	Sztum	1	Parpahren	pruskie?	--	W potocznym użyciu także Uśnice Górne. Ahistoryczne. Gwarowo: Parpari.
Piekło	Sztum	1	Pieckel	polskie	--	1570 Falkow alias Pieklo Pierwsza nazwa zdaje się być przejęta od n. wsi Walichnowy w obecnej gm. Pelplin. Nazwa w latach 1942-45: Nogathaupt. Gwarowo: Px'eku̯o.
Pietrzwałd	Sztum	1	Peterswalde	niemieckie	--
Polaszki	Sztum	1	Paleschken	pruskie	--	Dawniej też: Polesko. Wieś wchłonęła inną pruską osadę o nazwie Garbenick (1370). Sama nazwa Polaszki (1452 Poleschke) również uchodzi za pruską. Gwarowo: Polašk'i.
Postolin	Sztum	1	Pestlin	słowiańskie lub pruskie	--	1234 Postolin, 1236 Posteline. Pochodzenie nazwy nie w pełni jasne (autorzy NMP uważają za n. słowiańską). Gwarowo: Poš́tolin.
Ramzy Małe	Sztum	1	Klein Ramsen	pruskie	--	Gwarowo: Mau̯e Ramzi Patrz niżej: Ramzy Wielkie.
Ramzy Wielkie	Sztum	1	Groß Ramsen	pruskie	--	1295 Runsinen, ok. 1399 Rensen; 1401 Renszen. Nazwa pruska. Gwarowo: Duž́e Ramzi
Szpitalna Wieś	Sztum	1	Hospitalsdorf	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Wcześniejsze n. niemieckie: Bartelsdorf, Rolandt (1302). Gwarowo: Š́pi̯italni (do Š́pi̯italnyͤgo) - postać zuniwerbalizowana.
Sztumska Wieś	Sztum	1	Stuhmsdorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Gwarowo: Š́tumskifš́a.
Sztumskie Pole	Sztum	1	Stuhmerfelde	hybryda (prus. + niem.)	--	Część wsi nosi ludową nazwę Kadyki (gw. Kadiki), co jest zapożyczeniem z prus. kaddegs - jałowiec. Gwarowo: Š́tumske Pole
Uśnice	Sztum	1	Usnitz	pruskie	--	1391 Wuschycz, 1399 Wossicz. W gwarze: Už́ńice.
Węgry	Sztum	1	Wengern	pruskie	--	Dawniej (XV-XVI w.) Polski Bru(n)szwałd, Bru(n)szwałdek (niem. Polnisch Braunswalde), w opozycji do Deutsch Braunswalde (obecnie Gościszewo, gm. Sztum, p. wyżej). Gwarowo: Vyͤŋgri.
Wilki	Sztum	2	Wolfsheide	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Witki. Jest to wyraźna ucieczka od nazwy niemieckiej. W użyciu jednak jest nazwa Wilki - taka widnieje na znaku prowadzących do leśniczówki i wisi nad samą leśniczówką. Lepiej używać wariantu Wilki, gdyż opiera się on znaczeniowo na n. niemieckiej (a przynajmniej jej pierwszym członie).
Wydry	Sztum	3	Werder	niemieckie	--
Wygoda	Sztum	5	Ehrlichsruh	niemieckie	Jeziorka albo Leśnictwo Benowo	Sztuczna nazwa Wygoda, ustalona przez KUNM, zdaje się być martwa. Potocznie używane nazwy tej leśniczówki to Jeziorka (gw. Jež́ůrka) oraz Leśnictwo Benowo. Ta pierwsza wykazuje wyraźne cechy gwarowe (może więc jest przedwojenna?), zaś druga widnieje na szyldzie przy leśniczówce. Co ciekawe, od Benowa oddziela tę leśniczówkę granica powiatów.
Zajezierze	Sztum	1	Hintersee	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Wieś w historii nosiła wiele nazw. Najstarsza jest n. pruska Wenelauken (ok. 1399). Następnie pojawia się nazwa niem. Schleusendorf, Schlöschendorf. Od XVI w. nazwa obecna, pierwotnie polska. Zniemczenie Hintersee pojawia się później. Oprócz tego, efemerycznie w XVI w. pojawia się nazwa *Radziwiłłowo (1693 Radzewils Hoff). Gwarowo: Zajyͤž́eʳž́e.

Powiat kwidzyński

Tabela zawiera jedynie te miejscowości, które w okresie międzywojennym należały do Prus Wschodnich.

Nazwa obecna	Gmina	Typ nazwy	Nazwa niemiecka	Pochodzenie nazwy niemieckiej	Propozycja zmiany nazwy	Uwagi
Kwidzyn	Kwidzyn (miasto)	1	Marienwerder	niemieckie	--	1233 Quedin, 1235 Quedina, 1236 Quedin (...) Insula Sancte Marie. Nazwa Kwidzyn pochodzenia pruskiego (nowoprus. Kwīdina < *Kwēdina). Nowsza nazwa Marienwerder (w zapiskach zlatynizowanych tłumaczone jako Insula Sancte Mariæ), dosłownie "Ostrów Maryjny", jest nazwą sakralną, wprowadzoną przez Krzyżaków. W języku polskim jednak przechowała się starsza, pruska nazwa tego miasta, zachowując ciągłość użycia. Potoczny wariant Kwidzyń, uważany za niepoprawny, pojawia się okazjonalnie w polskiej literaturze i kartografii od bardzo dawna. Niemniej, "godniejszą" i poprawniejszą etymologicznie formą jest Kwidzyn.
Karczewice	Kwidzyn (miasto)	1	Karschwitz	słowiańskie	--	Przedmieście Kwidzyna, dzisiaj bez używanej nazwy. Warto by przypomnieć tę nazwę.
Michałowo	Kwidzyn (miasto)	6	Marienau	niemieckie	Marynowo	Oficjalna nazwa tej północnej części Kwidzyna to Michałowo (chrzest KUNM). Nie wiem, czy ta nazwa dziś funkcjonuje. Przed wojną niemiecką nazwę tej dzielnicy spolszczano jako Marynowo, Marynowy i w takiej formie należałoby ją przywrócić.
Miłosna	Kwidzyn (miasto)	6	Liebenthal	niemieckie	Nicponie	Nazwa Nicponie jest pierwotną polską nazwą tego terenu, istniejącą obocznie z nazwą niemiecką (od początku istnienia). Obecnie używana nazwa Miłosna jest prawdopodobnie przesiedleńczym spolszczeniem nazwy niemieckiej. Formę te należy koniecznie wyrugować na rzecz jedynie poprawnej, pierwotnej polskiej nazwy Nicponie, która zresztą jest nazwą wprowadzoną oficjalnie przez KUNM. Gwarowo: Mńyͤu̯osna. Forma ta wykazuje wyraźne cechy gwarowe, jednak najprawdopodobniej powstała po wojnie.
Owczarki	Kwidzyn (miasto)	4	Schäferei	niemieckie	Owczarnia	Poprawne tłumaczenie n. niem. (zresztą znane już przed wojną) to Owczarnia i taka forma byłaby najodpowiedniejsza. Nie wiem, czy nazwa dzielnicy w ogóle funkcjonuje wśród miejscowych.
Wiesławów	Kwidzyn (miasto)	5	Marienfelde	niemieckie	Pola Maryjne	Nazwa Wiesławów sztuczna, narzucona po wojnie. Nazwa niemiecka bywa czasem tłumaczona jako Pola Maryjne i taka forma chyba byłaby najlepsza. Tak czy inaczej, nazwa dzielnicy nie funkcjonuje w terenie.
Prabuty	Prabuty	1	Riesenburg	hybryda (prus. + niem.)	--	1286 Resya, 1323 Ryzenburg, 1330 Resinborg... 1466 Prabuth alias Resenburg. Miasto posiadało dwie oboczne nazwy pruskie - Rēzija i Prabūtai (druga późniejsza, notowana od XV w.), które zachowały się w dwóch różnych tradycjach - pierwsza leży u podstaw niemieckiej nazwy Riesenburg (co nie ma nic wspólnego z niem. Riese - olbrzym, jak sugeruje niemiecka ludowa etymologia, utrwalona w herbie miasta), zaś druga utrwaliła się w języku polskim. Niezwykle ciekawy przypadek nazewniczy.
Liwiec	Prabuty (cz. miasta)	4~5	Liebsee	hybryda (prus. + niem.)	Lubza	Dawna osada dzisiaj znajduje się w granicach Prabut i prawdopodobnie jej nazwa nie funkcjonuje, ale uważam, że warto ją pamiętać i przywrócić do łask. Oznacza z grubsza mały obszar miasta, położony na prawym brzegu rzeki Liwy (od której bierze swą nazwę). Przyjęta przez KUNM forma Liwiec jest poprawnym nawiązaniem do nazwy rzeki, jednak Leyding podaje spolszczoną formę Lubza, która wydaje się być zupełnie naturalnym przejęciem fonetycznym n. niemieckiej.
Albertowo	Gardeja	2	Albrechtshof	niemieckie	--	Nazwa wprowadzona po wojnie przez KUNM: Pogórze. Ostatecznie jednak przyjęła się forma Albertowo - lepsza, gdyż nawiązuje znaczeniowo do nazwy pierwotnej.
Bądki	Gardeja	1	Groß Bandtken	słowiańskie	(Bądki Wielkie)	Nazwa w latach 1938-45: Groß Pankendorf 1293 Pantkendorf, 1293 Pantkendorf, 1302 Pantkow, 1323 Pantkowe. Pierwotnie nazwa hybrydalna z niem. członem -dorf. Obocznie n. polska Bądkowo, następnie Bądki. W czasach hitlerowskich wprowadzono nazwę nawiązującą do najstarszej. Przed wojną zwykle z dookreśleniem Wielkie, dla odróżnienia od wsi Bądki Małe (obecnie Czachówek, p. niżej).
Cygany	Gardeja	1	Zigahnen	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Dietmarsdorf. Pierwotnie n. niemiecka: 1336 Dittmarsdorf. Nazwa polska Cygany od XVI w. W czasach hitlerowskich urzędowo przywrócono nazwę pierwotną.
Czachówek	Gardeja	6	Klein Bandtken	słowiańskie	Bądki Małe	Nazwa w latach 1938-45: Klein Pankendorf. W tradycji oraz według ustaleń KUNM, miejscowość nosi nazwę Bądki Małe. Obecna nazwa "Czachówek" jest wynikiem jakichś powojennych przeinaczeń. Jej znaczenie i geneza nie są mi do końca znane (może n. przeniesiona z okolic Góry Kalwarii?). Konieczny powrót do nazwy pierwotnej, o długiej historii. Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej Bądki.
Czarne Dolne	Gardeja	1	Niederzehren	słowiańskie	--	1285 Scherne.
Czarne Górne	Gardeja	1	Hochzehren	słowiańskie	--
Czarne Małe	Gardeja	1	Klein Niederzehren	słowiańskie	(Czarne Dolne Małe)	Historycznie część (wybudowanie) Czarnego Dolnego. W polskiej tradycji pod nazwą Czarne Dolne Małe, toteż można by rozważyć powrót do tej formy. Jednak dokumentom znana jest również forma Klein Zehren (bez Nieder-), a więc obecna nazwa też ma uzasadnienie (i jest lepsza pod względem "estetycznym" - brak nawarstwienia członów dookreślających).
Dębno	Gardeja	2	Eichbusch	niemieckie	--	Nazwa ustalona przez KUNM: Dębniak, ostatecznie przyjęła się w formie Dębno. Obie formy nawiązują znaczeniowo do n. niem., żadna nie posiada korzeni przedwojennych.
Gardeja	Gardeja	1	Garnsee	hybryda (prus. + niem.)	--	Do 1945 r. miasto. Dawniej też: Gardej, Gardziej. 1285 Garzanum, 1323 Gardzey. Nazwa staropruska (rekonst. *Gardjan, nowoprus. Gardin), wywody ze słow. nieprzekonujące. Forma niemiecka z niem. członem -see, w języku polskim zachowana forma bliższa pruskiemu oryginałowi.
Hermanowo	Gardeja	2	Herminendorf	niemieckie	--
Jaromierz	Gardeja	1	Germen	pruskie	--	1343 Germo. Polska postać Jaromierz (zapewne adideowana z pruskiej), spotykana od XVI w.
Jurki	Gardeja	2	Georgenberg	niemieckie	--
Karolewo	Gardeja	2	Karlshof	niemieckie	--	Według ustaleń KUNM: Ujazd. Ten chrzest jednak nie przyjął się i obecnie używana jest nazwa Karolewo, przetłumaczona z niem. (przedwojennej polskiej nazwy brak).
Klasztorek	Gardeja	1	Klösterchen	niemieckie	--	Nazwa pierwotna pruska: 1285 Werene.
Klasztorne	Gardeja	2	Klostersee	niemieckie	--	Nazwa nie funkcjonuje już oficjalnie - wsie Klasztorek i Klasztorne są dziś połączone w jedną całość (oficjalnie zwaną Klasztorkiem). Trudno mi powiedzieć, czy nazwa Klasztorne funkcjonuje dziś w obiegu.
Klecewo	Gardeja	1	Klötzen	pruskie	--	1289 Clecz bona Dumele. Nazwa terenu Dumele, na którym zbudowano wieś, jest pruska. Podobnie jak nazwa obecna (rekonst. *Kletis), pochodząca od imienia pierwszego właściciela, Prusa. Patrz też: Klecewko (gm. Ryjewo) i Klecewo (pow. sztumski, gm. Stary Targ). Toponim ten powielono też w nazwie Kleczewo (gm. Prabuty) sztucznie.
Krzykosy	Gardeja	1	Kröxen	pruskie	--	1289 Krikosyn, 1289 Cricussin.
Międzylesie	Gardeja	3	Friedrichshain	niemieckie	--
Morawy	Gardeja	6	Mahren	pruskie	Mary	W tradycji i oficjalnie do 1992 roku: Mary. Nazwa Morawy, obowiązująca obecnie, jest wynikiem powojennych przeinaczeń nowych osadników (zapewne wynikająca z błędnym skojarzeniem formy niemieckiej z Mähren - niem. nazwą Moraw). Nowotwór ten nie tylko przeczy tradycji, ale także niweczy oryginalną nazwę o staropruskim pochodzenia. Zmiana nazwy Mary na "Morawy" nigdy nie powinna była mieć miejsca i powinna być bezwzględnie cofnięta! W XIV-XVI w. też niem. Reichenberg.
Nowa Wioska	Gardeja	1	Neudörfchen	niemieckie	--	Pierwotnie Neudorf.
Olszówka	Gardeja	1	Olschowken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Althausen.
Otłowiec	Gardeja	4	Groß Ottlau	słowiańskie	Otłowo	1285 Otla - 1289 Otella, 1291 Otulla. Górnowicz interpretuje najstarsze zapisy jako słow. *Otla (tj. miejsce wypalone, otlone). Nazwa ta następnie wyewoluowała do postaci Otłów/Otłowo. Przed wojną: Otłowo, Otłów. Dzisiejsza forma z przyrostkiem -owiec jest wynikiem powojennego przeinaczenia. Warto by powrócić do postaci Otłowo, która nie dość, że jest poprawniejsza (może nie pierwotna, ale stara) oraz konsekwentna z nazwą wsi Otłówko (p. niżej - nazwy Otłowiec i Otłówko tworząc pewien dysonans). Przynależąca do wsi popegeerowska osada Osadniki powstała w czasach PRL.
Otłówko	Gardeja	1	Klein Ottlau	słowiańskie	--	Dawniej też: Otłówek. Po więcej informacji, patrz wyżej Otłowiec.
Otoczyn	Gardeja	1	Ottotschen	słowiańskie	--	Dawniej też: Otęczyn. 1325 Otetz, 1328 Otazch. Górnowicz interpretuje jako pierw. *Otecz lub *Otocze.
Pawłowo	Gardeja	1	Paulsdorf	niemieckie	--	Dawniej też: Pawłowice (XVII-XVIII w.).
Podegrodzie	Gardeja	5	Stadtvorwerk b. Garnsee	niemieckie	Gardejski Folwark	Miejscowość przedwojną była kolonią Gardei, folwarkiem należącym do miasta. Uważam, że nazwa powinna odzwierciedlać ten fakt. Nazwa Podegrodzie jest sztuczna.
Przęsławek	Gardeja	4	Prenzlau	słowiańskie	Przecław	1249 Prozile, 1414 Preczlaw, 1539 Pretzlaw. Sztucznawą formę Przęsławek (też: Pręsławek) wprowadził Kętrzyński. Forma ta, stale powielana w przedwojennych opracowaniach, została przyjęta po wojnie przez KUNM. Najstarsze zapisy z pewnością odzwierciedlają słowiańską nazwę Przecław (do Przecławia) i taką formę należałoby przywrócić. Teoretycznie do obronienia byłaby też forma *Przęsław (por. niem. Prenzlau), jednak nie ma uzasadnienia dla formantu zdrabniającego -ek w tej nazwie (Kętrzyński nałogowo zdrabniał takie nazwy - por. Wracławek niżej).
Rozajny	Gardeja	1	(Groß) Rosainen	niemieckie (sprutenizowane?)	--	Do 2008 oficjalnie: Rozajny Wielkie. Człon Wielkie/Groß często pomijano w tej nazwie już przed wojną. Pierwotnie Rosenhain. Nazwa genetycznie niemiecka, wyewoluowała do postaci Rosainen pod wpływem obcym - pruskim lub polskim.
Rozajny Małe	Gardeja	1	Klein Rosainen	niemieckie (sprutenizowane?)	--	Patrz wyżej.
Szczepkowo	Gardeja	3	Louisenhof	niemieckie	--	Po wojnie ustalono dla wsi nową nazwę Lubań. Ostatecznie przyjęła się nazwa Szczepkowo, zapewne per analogiam do wsi Szczepkowo (niem. Louisenwalde) pod Iławą (być może przyjęcie takiej nazwy jest wynikiem nieporozumienia). Jako, że żaden z tych wariantów nie ma przedwojennej tradycji (brak takowej dla tej wsi), chyba nie ma sensu nic zmieniać.
Szlemno	Gardeja	1	Garnseedorf	hybryda (prus. + niem.)	--	Dawniej też: Ślemno, Gardeja-Wieś. W języku polskim zachowana starsza nazwa wsi, wywodząca się od nazwy pobliskiego jeziora. Jest to nazwa pruskiego pochodzenia (rekonst. *Slamai) Miejscowość dzisiaj formalnie nie istnieje stanowi część Gardei (odpowiada z grubsza sołectwu Gardeja II) i niestety jego nazwa dzisiaj nie funkcjonuje. Jednak uważam, że warto byłoby przywrócić tę nazwę do łask, ze względu na jej starość i historyczną ważność, zwłaszcza że wieś nigdy fizycznie nie przestała istnieć - została jedynie administracyjnie "uśmiercona". Nazwa Szlemno mogłaby z powodzeniem istnieć wewnątrz Gardei, która sama w sobie nie jest miejscowością jednolitą - dzieli się na kilka sołectw.
Trumieje	Gardeja	1	Groß Tromnau	pruskie	--	1285 Trumnya, 1289 Trumpnia. Nazwa pruska. Dawniej też: Trąbki, Tromnowo. Patrz też: Trumiejki (gm. Prabuty).
Wandowo	Gardeja	1	Wandau	pruskie	--
Wilkowo	Gardeja	1	Wilkau	słowiańskie	--
Wracławek	Gardeja	4	Warzeln	słowiańskie	Warcław	1388 Wartzlaw, 1403 Warczlow. Pierwotnie nazwa ta brzmiała Warcław (do Warcławia), od słowiańskiego imienia Warcław (< Warcisław = Wrocisław). Przyjęta przez KUNM forma Wracławek lub Wrocławek (z niemożliwą dla tego rejonu przestawką i nieetymologicznym zdrobnieniem) jest błędem rekonstrukcyjnym, wprowadzonym przez Kętrzyńskiego. Zalecany powrót do formy pierwotnej, zgodnej z miejscową toponimią.
Zebrdowo	Gardeja	1	Seubersdorf	niemieckie	--	Potocznie: Zeberdowo. Forma oficjalna (będąca spolszczeniem n. niemieckiej) starsza i poprawniejsza.
Baldram	Kwidzyn	1	Baldram	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Mergenthal. Dawniej też: Bedrony (postać gwarowa). 1250 Bona Hospitalis, 1313 Spital, 1333 Mergental, 1400 Baldrap. Najstarsza nazwa wsi nawiązuje do znajdującego się tam szpitala zakonnego. Następnie funkcjonowały obocznie nazwy niem. Mergenthal (< Marienthal) i prus. Baldrapi (> Baldram). Ta ostatnia obowiązywała aż do czasów hitlerowskich, kiedy to urzędowo przywrócono nazwę Mergenthal.
Mały Baldram	Kwidzyn	1	Baldramerfelde	hybryda (prus. + niem.)	--	Nazwa urzędowo ustalona przez KUNM: Polanka. Ta jednak nie przyjęła się i została zastąpiona (kiedy?) przez zgodną z ludową tradycją formę Mały Baldram. Dawniej też: Baldramskie Pole, Małe Bedrony (ludowe).
Brachlewo	Kwidzyn	1	Rachelshof	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Brachelshof, stąd nazwa polska. W 1928 do Brachlewa włączono wieś o polskiej nazwie Jerzewo (tak samo w niem.), przez co spotyka się również w okresie międzywojennym użycie nazwy Jerzewo jako polskiego ekwiwalentu Rachelshof. Niemniej, współcześnie cała miejscowość nosi nazwę Brachlewo (mimo, że to Jerzewo była największą z połącznych osad). Motywem złączenia miejscowości pod wspólną nazwą Rachelshof mogło być pozbycie się z mapy jednoznacznie polskiej nazwy Jerzewo, jako że fakt ten wyraźnie zbiega się ze zmasowaną akcją germanizacji nazw. Najsprawiedliwiej byłoby te miejscowości znów rozdzielić (granica między nimi wciąż jest widoczna), zwłaszcza że wieś Brachlewo w jej obecnym kształcie jest tworem sztucznym, "zlepkiem", będącym pozostałością administracji hitlerowskiej. W gwarze spotykana wtórna forma Racholec. Istniała w mowie ludu już przed wojną, gdyż używa jej Gazeta Olsztyńska (wyd. z 26 lutego 1938).
Brokowo	Kwidzyn	1	Brakau	polskie	--	W gwarze: Brukawa (wtórna polonizacja formy zniemczonej).
Bronno	Kwidzyn	6	Brandau	niemieckie	Brandowo
Bystrzec	Kwidzyn	1	Weißhof	niemieckie	--	Również: Biały Dwór (tak w gwarze). Nazwy Bystrzec i niemiecka Weißhof (czasem tłumaczona dosłownie jako Biały Dwór) funkcjonowały obocznie. Współcześnie miejscowość została przyłączona do Brachlewa, więc trudno mi orzec, na ile nazwa Bystrzec funkcjonuje. Dodatkowo, znajdująca się tam restauracja nosi nazwę Biały Dwór, więc to pewnie ta nazwa jest lepiej znana. Niemniej, warto pamiętać o pierwotnej polskiej nazwie Bystrzec.
Dankowo	Kwidzyn	3	Semmler	niemieckie	--
Dubiel	Kwidzyn	1	Dubiel	pruskie (spolonizowane) lub słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45 Daubel. Oboczna n. niem. Neuwalde. Nazwa niejednoznaczna - możliwe zarówno pruskie, jak i słowiańskie pochodzenie. Zapisy Dawbal, Daubel (1396) zdają się wskazywać bardziej na pochodzenie pruskie (por. prus. daubā - "wąwóz, jar"). W okresie hitlerowskim wprowadzono postać nawiązującą do starych zapisków.
Gilwa Mała	Kwidzyn	1	Klein Gilwe	pruskie	--	Patrz też: Gilwa (gm. Prabuty).
Gniewskie Pole	Kwidzyn	1	Mewischfelde	hybryda (prus. + niem.)	--	Pierwotnie Bürgersdorf (1339). Następnie: 1624 Pastwisko Groszkowskie, 1664 Pastwisko Groszkowskie alias Gniewskie Pole. W gwarze znana forma Gniewskie (z opuszczeniem drugiego członu). Nazwa wsi nawiązuje do miasta Gniew, położonego po drugiej stronie Wisły. To okazja, aby poruszyć ciekawą kwestię pochodzenia nazwy tego miasta (które nie jest ujęte w projekcie, jako że znajduje się poza granicami historycznych Prus i przed wojną należało do Polski). Nazwa Gniew, mimo pozornej przejrzystości znaczeniowej, jest najprawdopodobniej nazwą pochodzenia pruskiego, o czym świadczą pierwsze zapisy (1229 Gymeu; 1245 Gimen, Gymen; 1281 Gymev), które łączą się z prus. ap. *gimus "zgniły, mazisty, obślizgły" (por. lit. gimus, ts.). W ten sposób nazywano wody o nieprzyjemnym zapachu (por. też nazwę jeziora Gim = Zgniłocha, p. Zgniłocha w gm. Purda), do których najwyraźniej należała (należy?) przepływająca przez miasto Wierzyca. Wersję te potwierdza fakt, że początkowo (w XIII w.) gród nosił oboczną słowiańską nazwę *Wańska lub *Wońska (1229, 1235 Wansca; 1276 Wenzeke), pochodzącą od słowa woń, wonieć "śmierdzieć", a więc była odpowiednikiem znaczeniowym nazwy pruskiej. Wygląda więc na to, że Prusowie nazywali gród *Gimaws, a Słowianie - Wańska. Z końcem trzynastego wieku jednak słowiański wariant nazwy zanikł i upowszechniła się w języku polskim substytucja nazwy pruskiej - początkowo w formie Gmew, Gmiew, z czasem przekształcona w Gniew (drogą adideacji do ap. gniew lub n. os. Gniew). Nota bene, słowiański wyraz gniew jest również etymologicznie powiązany z "gniciem" (nie można jednak wywieść tej nazwy bezpośrednio od "gnicia", bez pośrednictwa pruskiego, ze względu na konsekwentne Gim-/Gm- w dawnych formach). W języku niemieckim nazwę *Gimaws, Gmiew przejęto fonetycznie jako Mewe (z pominięciem nagłosowego G-), co wtórnie skojarzono z dolnoniem. Mewe "mewa", stąd obecność tego ptaka w herbie miasta oraz funkcjonująca w XVI w. zrepolonizowana forma Mewa. Niezwykle ciekawy przypadek nazewniczy, pokazujący że w etymologii nie ma nic oczywistego.
Górki	Kwidzyn	1	Gorken	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Waltershof. W XIV w. oboczna nazwa Wojsławice (dok. 1373 Woyslawicz).
Grabówko	Kwidzyn	1	Klein Grabau	słowiańskie	--	Patrz też: Grabowo (gm. Sadlinki).
Gurcz	Kwidzyn	1	Gutsch	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Zandersfelde. W gwarze też: Gucz. Wg Górnowicza nazwa pierwotnie brzmiała Górzec. Forma obecna jest więc wynikiem przekształceń, zapewne nie pozbawiona wpływu niemieckiego.
Kamionka	Kwidzyn	1	Kamiontken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Lamprechtsdorf. Pierwotna nazwa niemiecka Lamprechtsdorf (1299; 1323 Lamperti villa), przywrócona w czasach hitlerowskich. Nazwa Kamionka zaświadczona pierwszy raz w XV w.
Korzeniewo	Kwidzyn	6	Kurzebrack	niemieckie	Kurzybrak
Licze	Kwidzyn	1	Littschen	pruskie lub słowiańskie	--	1293 Liczchin, 1323 Lyczin.
Lipianki	Kwidzyn	6	Ziegellack	niemieckie	Cygielak	Pierwotnie Ziegenlache. Nazwa spolonizowana jako Cygielak. Nazwa obecna sztuczna.
Mareza	Kwidzyn	1	Mareese	niemieckie	--	Pierwotnie niem. Marienwiese.
Nowa Wieś Kwidzyńska	Kwidzyn	1*	Neudorf	niemieckie	(Nowa Wieś)
Nowy Dwór	Kwidzyn	1	Neuhöfen	niemieckie	--
Obory	Kwidzyn	3	Oberfeld	niemieckie	--
Ośno	Kwidzyn	1	Oschen	słowiańskie	--	1328 Ossena, 1396 Muntmansdorf, 1548 Mundmannsdorf. Słowiańska nazwa Ośno (zniem. Oschen) istniała obocznie do niemieckiej Mundmannsdorf aż do XVIII w., ostatecznie ta druga zanikła.
Pastwa	Kwidzyn	1	Groß Weide	niemieckie (tłum. z pol.)	--	Dawniej też: Pastwisko Wielkie (1624), Wielka Pastwa (1682). Nazwa niemiecka jest przekładem polskiej.
Pawlice	Kwidzyn	3	Hanswalde	niemieckie	--	Cóż to za mądry człowiek wymyślił, żeby Jana zastąpić Pawłem...
Piekarniak	Kwidzyn	1~4	Bäckermühle	niemieckie	(Piekarski Młyn)	W przedwojennym nazewnictwie i wg oficjalnych ustaleń KUNM miejscowość ta nazywa się Piekarski Młyn. Forma Piekarniak, widniejąca obecnie na drogowskazie, jest nazwą potoczną, przezwiskową. Jest to z pewnością nazwa powstała naturalnie, jednak rozważałbym powrót do nazwy Piekarski Młyn, jako poprawniejszej historycznie.
Rakowice	Kwidzyn	4	Klein Krebs	niemieckie	Rakowiec Mały	Pierwotnie niem. Krebssee. Nazwa pochodna od nazwy jeziora - wg Górnowicza forma polska pierwotna, jednak nie ma to potwierdzenia w zapiskach. Przed wojną nazwy Rakowice i Rakowiec (częściej to pierwsze) były używane wymiennie, z dookreśleniami "Małe" i "Wielkie" (w przypadku tego drugiego często z opuszczeniem drugiego członu). KUNM, decydując się na nazwanie jednej miejscowości Rakowiec, a drugiej Rakowice utworzył sztuczne rozróżnienie, nigdy wcześniej nie funkcjonujące. Moim zdaniem należy to poprawić.
Rakowiec	Kwidzyn	1	Groß Krebs	niemieckie	--	Dawniej też: Rakowice (p. wyżej).
Rakowieckie Pole	Kwidzyn	1~4	Krebsfelde	niemieckie	(Rakowskie Pole)	Dawniej: Rakowskie Pole, ze starszą postacią przymiotnika.
Rozpędziny	Kwidzyn	4	Rospitz	słowiańskie	Raszewice	1540 Rosswitz. Górnowicz odczytuje jako Raszewice, do czego przychylają się również autorzy NMP (aczkolwiek brak zapisów z początkowym Ra-). Nazwę Rozpędziny wprowadził do literatury Kętrzyński, opierając się na nazwisku sołtysa Rozpędzińskiego, który otrzymał tutaj nadanie. Jest to jednak forma sztuczna, przecząca zapiskom. Górnowicz nazywa ją "potworkiem językowym", który bezmyślnie przyjęto po wojnie.
Stary Dwór	Kwidzyn	4	Alt Rothhof	niemieckie	Stary Czerwony Dwór	Nazwa tego przysiółka nawiązuje do nazwy miejscowości Czerwony Dwór (niem. Rothhof), obecnie zatartej w granicach Podzamcza. Po wojnie sztucznie opuszczono twór Czerwony. W potocznym użyciu zanotowana też forma Czerwony Dwór (bez członu "Stary", zapewne opuszczonego z powodu zaniku miejscowości Czerwony Dwór).
Szadowo	Kwidzyn	1	Schadau	polskie	--	Dawniej też: Trynowo Pierwotnie Trynowe (1327), nazwa pruska. Do niej nawiązuje podawana przez Kętrzyńskiego nazwa wariantywna Trynowo.
Szadowski Młyn	Kwidzyn	1	Schadauer Mühle	polskie + niem.	--	Także: Szadowo-Młyn.
Szałwinek	Kwidzyn	1~4	Schadewinkel	niemieckie	(Szalwinek)	Nazwą wprowadzoną po wojnie przez KUNM, obowiązującą do lat 70 XX w. było Szadówko. Była to nazwa sztuczna, która nie przyjęła się wśród miejscowych i została zastąpiana przez Szałwinek. Poprawniejszą formą byłby jednak Szalwinek (z "l" zamiast "ł"), gdyż taka forma widnieje w literaturze przedwojennej i jest zgodna z zapisami gwarowymi. Mała zmiana, ale być może warta wprowadzenia.
Tychnowy	Kwidzyn	1	Tiefenau	niemieckie	--	Teren, na którym założono wieś nosił w XII w. nazwę Parvum Queden (1236), czyli "Mały Kwidzyn", "Kwidzynek".
Wola-Sosenka	Kwidzyn	4	Wolla	polskie	Wola	Człon "Sosenka" ahistoryczny, dodany w 1998 r. zapewne w celu odróżnienia od licznych innych miejscowości o takiej nazwie. Skoro istnieje potrzeba dookreślenia, może lepszy byłby jakiś człon przymiotnikowy (np. "Wola Szadowska" albo "Osieńska", od pobliskich wsi).
Antonin	Prabuty	6	Sonnenwalde	niemieckie	Zonwałd	W gwarze: Zonwałd.
Bożewo	Prabuty	2	Gottesgabe	niemieckie	--	Nazwa wprowadzona przez KUNM po wojnie to Pilichowskie Łany. W potocznym użyciu funkcjonowały formy Zbożne i Bożewo, obecnie używana jest ta ostatnia.
Bronowo Małe	Prabuty	1~4	Klein Brunau	polskie	(Bronówko)	Patrz też: Bronowo (pow. iławski, gm. Susz) Przed wojną raczej Bronówko. Zresztą, taka nazwa byłaby konsekwentna z nazwą Bronowa (dookreślenie "Małe" sugeruje, że istnieje druga wieś z dookreśleniem "Wielkie"). Nie jest to konieczna zmiana, ale może warta wprowadzenia.
Gąski	Prabuty	1	Gonski	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Ganshof.
Gdakowo	Prabuty	1	Daakau	pruskie?	--
Gilwa	Prabuty	1	Gilwe	pruskie	--	Dawniej też: Gilwa Wielka (niem. Groß Gilwe) - zob. też Gilwa Mała (gm. Kwidzyn). Pruska nazwa, pochodna od nazwy jeziora.
Gonty	Prabuty	1	Gunthen	pruskie	--	W gwarze też: Guntowo.
Górowychy	Prabuty	1~4	Groß Sonnenberg	niemieckie	(Gorowychy Wielkie)	W gwarze: Zombark Duży (Wielki) Pierwotnie: Gorowyten (1300) - nazwa pochodzenia pruskiego. Polska nazwa Gorowychy, prawdopodobnie wprowadzona przez Kętrzyńskiego, jest wskrzeszeniem tej staropruskiej nazwy. Obecnie obowiązująca forma Górowychy jest wynikiem jakichś powojennych przeinaczeń (nie jest to wina KUNM, tylko późniejsza zmiana) i uważam, że warto rozważyć powrót do formy tradycyjnej, bez nieetymologicznego "ó". W związku z istnieniem wsi Gorowychy Małe, tutaj dla konsekwencji można by dorzucić człon "Wielkie" (chociaż brak dookreślenia w tym wypadku można uzasadnić tym, że nazwa Gorowyten pierwotnie dotyczyła jedynie tej wsi).
Górowychy Małe	Prabuty	1~4	Klein Sonnenberg	niemieckie	(Gorowychy Małe)	W gwarze: Zombark Mały U Kętrzyńskiego pojawia się inna polska nazwa tej wsi - Spikora. Podchodziłbym jednak do niej z pewną dozą ostrożności, gdyż możliwe, iż wynika ona z jakiejś pomyłki z nieistniejącym już dziś folwarkiem Spikora (niem. Spikorra), położonym niedaleko wsi Sobiewola (pow. iławski). Przed wojną miejscowości te należały do jednego powiatu (suskiego). Przydałoby się jednak więcej informacji na ten temat, jak i co do etymologii samej nazwy "Spikora". Polska forma Górowychy Małe, spopularyzowana jeszcze przed wojną, powstała przez analogię do Groß Sonnenberg = Gorowychy (Wielkie). Nie ma jednak w dokumentach dowodów na to, że prus. nazwa Gorowyten odnosiła się również do tej wsi.
Grazymowo	Prabuty	1	Grasnitz	pruskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Drulitten. Pierwotna nazwa pruska: 1287 Drulit. Następnie, Grasnitz (1340), Grasemis (1414). Obie nazwy pochodzenia pruskiego. W czasach hitlerowskich wprowadzona nazwa nawiązująca do najpierwotniejszej. W użyciu też wariant: Grażymowo, jednak forma urzędowa jest zgodna z przedwojennym nazewnictwem i etymologią. W polskiej wersji tego toponimu pruski sufiks -īts został zastąpiony przez słowiański -owo).
Grodziec	Prabuty	6	Thiergarth	niemieckie	Styrgard
Halinowo	Prabuty	3	Neuhausen	niemieckie	--	Po wojnie Nowotki (nazwa wprowadzona przez KUNM). Nazwa ta uchodziła za nadaną na cześć Marcelego Nowotki, polskiego komunisty. Nazwa Halinowo obowiązuje od niedawna (kiedy dokładnie?).
Jakubowo	Prabuty	1	Jacobsdorf	niemieckie	--	Pierwotna pruska nazwa terenu, na którym powstała wieś: 1289 Mascharit, Mascharicz.
Julianowo	Prabuty	1	Julienthal	niemieckie	--	Obocznie funkcjonuje też nazwa Wybudowanie - współczesna, przezwiskowa. Należy jej bezwzględnie unikać.
Kałdowo	Prabuty	1	Kaltenhof	niemieckie	--
Kamienna	Prabuty	4	Steinberg	niemieckie	Sztymbark	Urzędowo po wojnie: Kamionek, wariant Kamienna wprowadzono później. Obie te nazwy oddają n. niem. znaczeniowo, ale nie są formami przedwojennymi. U Ceynowy Sztymbark (Sztémbark), w gwarze Sztajnberk. Należący do wsi przysiółek Rumunki chyba bez przedwojennej nazwy.
Kleczewo	Prabuty	5	Halbersdorf	niemieckie	Owczarnia	Oboczna n. niem. Schäferei. Pierwszym właścicielem wsi miał być Prus o imieniu Klec (Clecz), prawdopodobnie ten sam, który posiadał wieś Klecewo (gm. Gardeja, p.). Do tego faktu nawiązuje nadana po wojnie nazwa Kleczewo (jednak poprawną formą byłoby Klecewo). Niemniej, jest to nazwa sztuczna, pseudodzierżawcza. Lepiej byłoby skorzystać z tłumaczenia obocznej nazwy niemieckiej - nawet jeżeli nie ma takiej tradycji, wydaje się to być sensownym rozwiązaniem.
Kołodzieje	Prabuty	1	Wachsmuth	niemieckie	--	Polska nazwa Kołodzieje starsza: 1289 Colozoy, 1333 Colesee, 1340 Colozey.
Kowale	Prabuty	1	Seeberg	niemieckie	--	Alternatywna n. niem. Vorwerk Wachsmuth. Pierwotnie: 1287 Kobelow. Jest to nazwa polska, rekonstruowana jako Kowalów lub Kobyłów. Dzisiejsza forma Kowale (dawn. też Kowalki) jest z pewnością wtórna.
Laskowice	Prabuty	1	Laskowitz	słowiańskie	--	1327 Leskowicz.
Obrzynowo	Prabuty	5	Riesenkirch	hybryda (prus. + niem.)	Rezja	Miejscowość powstała na pruskim polu osadniczym Resia, tak samo jak Prabuty (p. wyżej) i również od niego wzięło swoją nazwę. KUNM po wojnie nadał tej wsi nazwę Obrzynowo, niesłusznie motywowaną przez stpol. obrzyn - olbrzym (tłumaczenie niem. Riese). W rzeczywistości nazwa Resia (prus. Rēzija) nie ma z olbrzymami nic wspólnego i jest nazwą pruską, którą powinno się oddać fonetycznie. Jako możliwe spolszczenie postuluję formę Rezja (w taki sposób obie pruskie nazwy Prabut zostają utrwalone na mapie). Przedwojennego spolszczenia brak, chociaż Ceynowa w swoim spisie skaszubszczonych nazw podaje Riskjerch ("Ryskierch"?), chociaż jest to forma ledwie akceptowalna.
Orkusz	Prabuty	1	Orkusch	pruskie (spolonizowane)	--	1366 Wurkus. Nazwa pruska, pochodna od n. jeziora.
Pachutki	Prabuty	1	Pachuttken	słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Tönigesdorf. Pierwotnie nazwa pruska: 1376 Tolnix.
Pałatyki	Prabuty	3	Waldhof	niemieckie	--	Ustalona urzędowo przez KUNM nazwa to Stadnina, nawiązująca do istniejącej tu przed wojną stadniny. Obecnie funkcjonująca nazwa Pałatyki jest dla mnie niezrozumiała, zapewne ma ona związek z pobliskim jeziorkiem o tej samej nazwie. Nie wiem jednak, skąd mogłaby pochodzić nazwa jeziorka - nie udało mi się nawet ustalić jego niemieckiej nazwy. Tak czy inaczej, żadna z tych dwóch polskich nazw nie ma korzeni przedwojennych.
Pilichowo	Prabuty	1	Pillichowo	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Heinfriede.
Pólko	Prabuty	1	Polken	polskie	--
Raniewo	Prabuty	2	Rahnenberg	niemieckie	--
Rodowo	Prabuty	1	Groß Rohdau	pruskie	--	1285 Rodowe. Nazwa uważana za pruską.
Rodowo Małe	Prabuty	1*	Klein Rohdau	pruskie	(Rodówko)	U przedwojennych raczej Rodówko.
Stary Kamień	Prabuty	3	Doktorwald	niemieckie	--	Niemiecka nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy lasu Doktor Wäldchen. Jego polska urzędowa nazwa nie jest mi znana.
Stary Młyn	Prabuty	5	Alte Walkmühle	niemieckie	Stary Folusz	U Leydinga Stary Folusz (Folusz = budynek, w którym obrabiano sukno), co jest dokładnym tłumaczeniem nazwy niemieckiej. KUNM przyjęła formę błędną, być może wynikającą z niezrozumienia znaczenia n. niem. Chyba warto to zmienić.
Sypanica	Prabuty	4	Scheipnitz	słowiańskie	Szypnice al. Sypnice	1242 Sypenyn, 1303 Sypenitz. Forma Sypanica uchodzi za błąd rekonstrukcyjny Kętrzyńskiego, powtarzany przez kolejnych autorów i w końcu przez KUNM. W mowie ludu nazwa nazwa ta brzmi Szypnice, co świadczy o pierwotnej nazwie rodowej. Nagłosowe Sz- uważane jest za wpływ niemiecki, toteż akceptowalna byłaby też forma Sypnice.
Szramowo	Prabuty	1	Schrammen	pruskie	--	1367 Strammen. Najprawdopodobniej nazwa pruska, słowiańska etymologia Górnowicza mnie nie przekonuje. W gwarze: Szramy.
Trumiejki	Prabuty	1	Klein Tromnau	pruskie	--	Dawniej też: Trąbki Małe, Tromnowo Małe, Tromnówko. Patrz też: Trumieje (gm. Gardeja).
Zagaje	Prabuty	3	Kleinwalde	niemieckie	--
Barcice	Ryjewo	6	Schweingrube/Tragheimerweide	niemieckie	Świnia Grupa	Miejscowość powstała z połączenia trzech wsi: Schweingrube (pol. Świnia Grupa [też "Świnia Gruba"], po wojnie "Szwedy"), Zwanzigerweide (pol. Cwancychowo, po wojnie "Przydatki") i Tragheimerweide (w pol. dokumentach Tragenheimianie [XVI w.], Tragheimskie Pastwiska [=Tragamińskie], po wojnie "Barcice"). W czasach PRL trzy wsie (już przed wojną stanowiące jedno sołectwo) połączono pod nazwą tej ostatniej, jednak główny trzon współczesnej wsi tworzy dawna Świnia Grupa (odm. do Świniej Grupy) i wydaje się uzasadnione, aby wprowadzić tę nazwę jako nazwę całej wsi, w miejsce nieuzasadnionej nazwy "Barcice". Wszystkie trzy nazwy wprowadzone po wojnie (Barcice, Szwedy i Przydatki) są sztucznymi chrztami KUNM. Nazwa Tragheimerweide pochodzi od nazwy wsi Tragheim (obecnie Tragamin w gm. Malbork - p. tam), skąd pochodzili założyciele miejscowości. Nazwa wydzielonego z Barcic przysiółka Pańskie Łąki nawiązuje do położonej tam Pańskiej Łąki, która (jak sama nazwa wskazuje), była posiadłością szlachecką, w przeciwieństwie do sąsiednich łąk chłopskich. Przysiółek przed wojną nie miał oficjalnej nazwy, ale nazwa łąki pojawia się już w XVIII w.
Benowo	Ryjewo	1	Bönhof	niemieckie	--	Dawniej też: Pszczoły-Dwór. Obecny przysiółek Benowo-Wrzosy bez oficjalnej nazwy przed wojną.
Borowy Młyn	Ryjewo	1	Heidemühl	niemieckie	--	W gwarze: Borówiec.
Jałowiec	Ryjewo	6	Unterwalde	niemieckie (tłum. z pol.?)	Podlesie	1763 Podlasie, w gwarze Podlesie. Niewykluczone, że wariant polski (wcześniej zaświadczony) był pierwszy, a nazwa niemiecka jest jego tłumaczeniem. Faktu, że po wojnie zamiast skorzystać z autentycznej polskiej nazwy (zachowanej nie tylko w dokumentach, ale także przedwojennej tradycji i gwarze), ucieknięto się do nieuzasadnionego chrztu "Jałowiec" nie można określić inaczej niż jako karygodny błąd ze strony KUNM. Powrót do pierwotnej nazwy jest absolutnie konieczny!
Jarzębina	Ryjewo	6	Schulwiese	niemieckie	Szelwyza	Przed wojną: Szelwyza. Współcześnie w gwarze odnotowana też forma Szkolna Łąka (wynikająca z adideacji - pierwszy człon n. niem. nie pochodzi od Schule, ale od Schulz - sołtys). Nazwa "Jarzębina" jest chrztem KUNM.
Klecewko	Ryjewo	1	Kletzewko	pruskie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1876-1945: Louisenwalde. Pierwotnie: 1406 Glocz, 1504 Clöcze. Nazwa zdrobniona na gruncie polskim, dla odróżnienia od wsi Klecewo (gm. Gardeja, p.), której nazwa jest zresztą etymologicznie tożsama.
Mątki	Ryjewo	1	Montken	pruskie	--	Pierwotnie dwie oboczne nazwy pruskie: 1399 Ruden, 1402 Ruden, 1407 Montiken, 1408 Montike. W przypadku nazwy Ruden możliwe też pochodzenie słowiańskie (jako Ruda lub Rudno). Dawniej też: Montki.
Mątowskie Pastwiska	Ryjewo	1	Montauerweide	hybryda (prus. + niem.)	--	Przed wojną częściej przez -on-, również w l.poj. jako "M. Pastwisko". Wieś założona przez gburów ze wsi Mątowy Wielkie (gm. Miłoradz, p.), stąd jej nazwa.
Pułkowice	Ryjewo	1	Pulkowitz	pruskie (spolonizowane)	--	1295 Polkuiten, ok. 1399 Polkewyt.
Rudniki	Ryjewo	4	Rudnerweide	hybryda (słow. + niem.)	Rudzińskie Pastwiska	Przed wojną wieś nazywano po polsku: Rudzińskie Pastwiska, Rudzińska Pastwa, Rudzińska Wieś. W gwarze zanotowana też forma Rudzińskie (substantywizowany przymiotnik). Przyjęta przez KUNM forma "Rudniki" jest formą nową, sztuczną, jedynie nawiązującą do prawidłowej polskiej nazwy. Nazwa pochodzi od wsi Rudno pod Pelplinem.
Ryjewo	Ryjewo	1	Rehhof	niemieckie	--	Dawniej też: Rejewo, Rejowo, Ryjów (XVI-XVII w.). Nazwa uważana za pierwotnie niemiecką.
Sołtyski	Ryjewo	4	Schulzenweide	niemieckie	Sołtyskie Pastwisko	W użyciu często jako Benowo-Sołtyski. 1758 Sołtyskie Pastwisko. Forma wprowadzona przez KUNM nie jest formą historyczną, jedynie nawiązuje do niej znaczeniowo.
Straszewo	Ryjewo	1	Straszewo	polskie	--	Nazwa w latach 1932-45: Dietrichsdorf. Pierwotnie: 1242 Stressewite (Górnowicz odczytuje jako *Strzeszewice, -ite sugeruje prutenizację). W XIV-XVI w. obocznie występuje niemiecka nazwa Dietrichsdorf, przywrócona oficjalnie w latach 30. XX wieku.
Szkaradowo Szlacheckie	Ryjewo	1	Adlig Schardau	polskie	--	Dawniej też: Szadrowo Szlacheckie.
Szkaradowo Wielkie	Ryjewo	1	Groß Schardau	polskie	--	Dawniej też: Szadrowo Wielkie (wtórne spolszczenie formy niemieckiej).
Tralewo	Ryjewo	1	Tralau	słowiańskie	--	Dawniej też: Tralewskie Pastwisko (niem. Tralauerweide)
Trzciano	Ryjewo	1	Honigfelde	niemieckie (kalka ze słow.?)	--	Pierwotnie: 1242 Medicz, odczytywane jako Miedzice. Możliwe, że związane ze słowem miód, wówczas nazwa niemiecka byłaby kalką pierwotnej nazwy słowiańskiej. Nazwa Trzciano pojawia się w XVI w. Dawniej też Miedzice, Trzciany, Trzciana. Formy "Trzciana" nagminnie używają historycy (w kontekście Bitwy pod Trzcianą w 1629), mimo że poprawna i oficjalnie obowiązująca forma to Trzciano. Okresowo w XVI w. pojawia się oboczna n niem. König(s)feld, zapewne zepsuta z formy Honigfelde. Do Trzciana należą przysiółki Chojno i Czarne Bagno (al. Czarne Błoto). Nazwa tego pierwszego (zaświadczona w gwarze) pochodzi od osuszonego jeziora Chojno, druga odnosi się do położonego w okolicy Czarnego Bagna (niem. Schwarzes Bruch). Żaden z nich nie miał przed wojną oficjalnej nazwy.
Watkowice	Ryjewo	1	Groß Watkowitz	prusko-słowiańskie	(Watkowice Wielkie)	Nazwa w latach 1938-45: Wadkeim, Großwadkeim. 1236 Wadekowicz, 1347 Wayadekayme, 1400 Wadekewicz, 1401 Wadekaym. Nazwa słowiańska współistniała z pruską, o tym samym rdzeniu. W czasach hitlerowskich wprowadzono urzędowo nazwę nawiązującej do starej formy pruskiej. Dawniej zwykle z dookreśleniem Wielkie (w zestawieniu z Watkowicami Małymi).
Watkowice Małe	Ryjewo	1	Klein Watkowitz	prusko-słowiańskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Kleinwadkeim. Po więcej wyjaśnień, patrz wyżej.
Wiszary	Ryjewo	1	Wiszary (nieofic.)	polskie	--	Przysiółek wsi Straszewo. Nazwa Wiszary zaświadczona już przed wojną, w 1928. Przysiółek prawdopodobnie nigdy nie posiadał oficjalnej niemieckiej nazwy, na mapach widnieje jako część Straszewa. Na miejscu dzisiejszych Wiszar lub też gdzieś w pobliżu najprawdopodobniej znajdowała się pruska osada o nazwie Nerdingis (1242).
Białki	Sadlinki	1	Bialken	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Weißenkrug.
Bronisławowo	Sadlinki	5	Schinkenberg	niemieckie	Szynkowo	Nie ma co prawda historycznej polskiej nazwy tej wsi, jednak krótko po wojnie używana była nazwa Szynkowo, będąca prostym, naturalnym spolszczeniem n. niem. Na pewno lepsze to od sztucznego chrztu "Bronisławowo".
Dziwno	Sadlinki	3	Dianenberg	niemieckie	--
Glina	Sadlinki	3	Stangendorf	niemieckie (odosobowe)	--
Grabowo	Sadlinki	1	Groß Grabau	słowiańskie	--
Kaniczki	Sadlinki	1	Kanitzken	niemieckie (spolonizowane)	--	Nazwa w latach 1938-41: Kunkenau. Pierwotna n. niem. Kunzken (1387 Kunczken), spolonizowana jako Kaniczki. Język niemiecki wtórnie przejął postać spolszczoną, a w czasach hitlerowskich wprowadzono nową, ahistoryczną formę.
Karpiny	Sadlinki	6	Treugenkohl	niemieckie	Polska Wieś	Nazwa wprowadzona urzędowo przez KUNM: Motyliniec. Później zmieniona na Karpiny. Obie nazwy nie mają uzasadnienia historycznego. W XVI w. pojawia się oboczna nazwa Polnisches Dorf, a więc Polska Wieś. Po wojnie przeoczono ten fakt, a chyba warto byłoby tę nazwę przywrócić, w miejsce ahistorycznej nazwy "Karpiny". Po wojnie miejscowość wchłonęła wieś Ruda (niem. Ruden) o polskiej nazwie. Dzisiaj jest to północna część tej miejscowości. Dlatego też inną możliwością jest rozszerzenie tej nazwy na całą obecną wieś.
Nebrowo Małe	Sadlinki	1	Klein Nebrau	słowiańskie?	--
Nebrowo Wielkie	Sadlinki	1	Groß Nebrau	słowiańskie?	--	1293 Neber, 1294 Ever, 1303 Ebere, 1375 Nebrov. Nazwa o nie do końca jasnym pochodzeniu, już pierwsze zapisy mocno zgermanizowane. Niewykluczone, że powstała ona ze zniekształconej słow. n. os. Niebor.
Okrągła Łąka	Sadlinki	1	Rundewiese	niemieckie (tłum z pol.?)	--	Odpowiedniki pol. i niem. pojawiają się równocześnie - trudno z pewnością stwierdzić, który jest pierwotny. Przysiółek tej wsi nosi nieoficjalną nazwę Krążkowo, co jest przesiedleńczą, używaną krótko po wojnie nazwą Okrągłej Łąki.
Olszanica	Sadlinki	4	Ellerwalde	niemieckie	Orlik	Wieś nosiła pierwotnie polską nazwę Orlik (1575 Orglik, 1586 Orlik). Po wojnie przeoczono ten fakt i nadano nową nazwę Olszanica, opierając się na n. niem.
Rusinowo	Sadlinki	1	Russenau	polskie	--	Nazwa w latach 1938-45: Reussenau. 1365, 1375 Rusenow. Nazwa polska.
Sadlinki	Sadlinki	1	Sedlinen	pruskie (spolonizowane)	--	1346 Czedil, 1383 Czadil, 1393 Czadel. Nazwa pruska (rekonst. Sādele), w języku niemieckim przejęta z pol. Podstawę nazwy niemieckiej stanowi prawdopodobnie forma typu Siedlin (por. 1663 Sedlin) lub *Siedliny, ale ostatecznie (w XIX w.) upowszechniła się forma Sadlinki (może sztucznawa?).
Wiśliny	Sadlinki	2	Weichselburg	niemieckie (hydronimiczne)	--

Bibliografia

Już wkrótce.

Użytkownik:Dynozaur/Nazwy miejscowe w Prusiech

Spis treści

Wstęp

Wykaz nazw

Województwo warmińsko-mazurskie

Powiat elbląski

Powiat braniewski

Powiat iławski (d. suski)

Powiat ostródzki

Powiat niborski (nidzicki)

Powiat olsztyński

Powiat szczycieński

Powiat jańsborski (piski)

Powiat ządzborski (mrągowski)

Powiat lecki (giżycki)

Powiat łecki

Województwo pomorskie

Powiat nowodworski

Powiat malborski

Powiat sztumski

Powiat kwidzyński

Bibliografia

Menu nawigacyjne

Szukaj