Użytkownik:Zabojad2137/Brudnopis/Język północny: Różnice pomiędzy wersjami
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
m (→Spółgłoski) |
|||
| Linia 585: | Linia 585: | ||
| *CʔCvCv > CCv́C | | *CʔCvCv > CCv́C | ||
| {{IPA|/H/}} | | {{IPA|/H/}} | ||
| − | | *CvCvCʔ > | + | | *CvCvCʔ > CCv̂C |
| {{IPA|/L/}} | | {{IPA|/L/}} | ||
| CCvC | | CCvC | ||
Wersja z 12:08, 11 maj 2021
Rozwój z języka proto-pirkirskiego
Dostanie własną stronę na wiki jak wymyślę mu nazwę
Etap 0.
Dwie harmonie - nosowości i rotyczności, już na etapie protojęzyka.
Etap I.
Słabe i mocne samogłoski
Samogłoski słabe:
- na końcu słowa,
- przed sylabą z samogłoską długą/akcentowaną/nosową/rotyczną,
- między dwoma sylabami z samogłoskami mocnymi,
- na początku słowa przed sylabą z samogłoską silną
Samogłoski słabe przechodzą w szwę.
Aspiracja /p t k ʔ/ w sylabach akcentowanych
- *taaká => taːˈka => taːˈka => taːˈkʰa
- *taa'á => taːˈʔa => taːˈʔa => taːˈha - */ʔʰ/ przechodzi w /h/
Derotyzacja samogłosek rotycznych
W nieakcentowanej sylabie:
- [aʳ] > [ɾa]
- [iʳ] > [ɾi]
- [uʳ] > [ɾu]
W akcentowanej sylabie:
- [a] > [aɾ]
- [i] > [iɾ]
- [u] > [uɾ]
Zbitki /p k t/ + /ɾ/ powstałe jako efekt derotyzacji zamieniają się w /pʰ kʰ tʰ/.
Aspirowane zwarcie krtaniowe (/ʔʰ/) zamienia się w /h/ (/k/?).
Struktura sylaby pod koniec etapu pierwszego - CV(ɾ).
Etap II.
Szwa (zredukowana samogłoska w pozycji słabej) wypada całkowicie tworząc zupełnie nową strukturę sylaby - (C)CV(C), oraz wydłużając poprzedzającą samogłoskę.
Rozbicie i zanik samogłosek nosowych
Samogłoski nosowe na końcu wyrazu zostają obniżone (w przypadku /a/ podniesione) i pozbawione nazalizacji:
- [ã] > [oː]
- [ĩ] > [eː]
- [ũ] > [oː]
Reszta samogłosek nosowych zostaje rozbita:
- [ã] > [on]
- [ĩ] > [en]
- [ũ] > [on]
Zbitki i metateza
Nie wszystkie zbitki w nagłosie sylaby są dopuszczalne, o strukturze zbitki stanowi hierarchia sonorności: /j w/ > /ɾ/ > /m n ŋ/ > /p t k/ > /s x/ > /h ʔ/
Aspiracja obstruentów
Obstruenty (/p t k/) po których następuję /h/ zostają aspirowane:
- *pahaa => pa̯haː => phaː => pʰaː
Ubezdźwięcznienie spółgłosek nosowych i /ɾ/ w zbitkach /hC/ i /Ch/
- *haraa => haɾaː => hə̯ɾaː => hɾaː => ɾ̥aː
- *hamaa => hamãː => hə̯mãː => hmãː => m̥oː
- *hanaa => hanãː => hə̯nãː => hnãː => n̥oː
- *hagaa => haŋãː => hə̯ŋãː => hŋãː => ŋ̥oː
- *rahaa => ɾahaː => ɾə̯haː => ɾhaː => ɾ̥aː
- *mahaa => mãhaː => mãhaː => mãhaː => mon̥aː
- *nahaa => nãhaː => nãhaː => nãhaː => non̥aː
- *gahaa => ŋãhaː => ŋãhaː => ŋãhaː => ŋon̥aː
Deaspiracja w zbitkach z /s/
W zbitkach /s/ + aspirowana, dochodzi do deaspiracji - tylko w nagłosie sylaby.
- *situr => situʳ => sə̯tuʳ => stʰu => stu
*Nosówki
- [j̃] i [w̃] zlewają się w /j̃/ > /ʒ/ albo /ʝ/ albo /ʑ/
- /sj/ i /si/ > /ɕ/
*Zbitki w nagłosie po wypadnięciu szwy
| j | w | r | m | n | g | p | t | k | s | x | h | ʔ | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| j | jj | jw | jr | jm | jn | jg | jp | jt | jk | js | jx | jh | jʔ |
| w | wj | ww | wr | wm | wn | wg | wp | wt | wk | ws | wx | wh | wʔ |
| r | rj | rw | rr | rm | rn | rg | rp | rt | rk | rs | rx | rh | rʔ |
| m | mj | mw | mr | mm | mn | mg | mp | mt | mk | ms | mx | mh | mʔ |
| n | nj | nw | nr | nm | nn | ng | np | nt | nk | ns | nx | nh | nʔ |
| g | gj | gw | gr | gm | gn | gg | gp | gt | gk | gs | gx | gh | gʔ |
| p | pj | pw | pr | pm | pn | pg | pp | pt | pk | ps | px | ph | pʔ |
| t | tj | tw | tr | tm | tn | tg | tp | tt | tk | ts | tx | th | tʔ |
| k | kj | kw | kr | km | kn | kg | kp | kt | kk | ks | kx | kh | kʔ |
| s | sj | sw | sr | sm | sn | sg | sp | st | sk | ss | sx | sh | sʔ |
| x | xj | xw | xr | xm | xn | xg | xp | xt | xk | xs | xx | xh | xʔ |
| h | hj | hw | hr | hm | hn | hg | hp | ht | hk | hs | hx | hh | hʔ |
| ʔ | ʔj | ʔw | ʔr | ʔm | ʔn | ʔg | ʔp | ʔt | ʔk | ʔs | ʔx | ʔh | ʔʔ |
Fonologia
Spółgłoski
| Spółgłoski | Dwuwargowe | Dziąsłowe | Podniebienne | Miękopodniebienne | Krtaniowe | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowe | Dźwięczne | ‹m› /m/ | ‹n› /n/ | ‹ni, ny› [ɲ] | ‹g› /ŋ/ | |
| Bezdźwięczne | ‹hm› /m̥/ | ‹hn› /n̥/ | ‹hni, hny› [ɲ̊] | ‹hg› /ŋ̊/ | ||
| Glotalizowane | ‹ʼm› /ˀm/ | ‹ʼn› /ˀn/ | ‹ʼni, ʼny› [ˀɲ] | ‹ʼg› /ˀŋ/ | ||
| Zwarte | Aspirowane | ‹ph› /pʰ/ | ‹th› /tʰ/ | ‹khi, khy› [cʰ] | ‹kh› /kʰ/ | |
| Bezdźwięczne | ‹p› /p/ | ‹t› /t/ | ‹ki, ky› [c] | ‹k› /k/ | ‹ʼ› /ʔ/ | |
| Glotalizowane | ‹ʼp› /ˀp/ | ‹ʼt› /ˀt/ | ‹ʼkhi, ʼkhy› [ˀcʰ] | ‹ʼk› /ˀk/ | ||
| Szczelinowe | Sybilne | ‹s› /s/ | ‹si, sy› [ɕ] | |||
| Niesybilne | ‹hu› [ɸ] | ‹hi, hy, xi, xy› [ç] | ‹x› /x/ | |||
| Zwarto-szczelinowe | ‹c› /ʦ/ | ‹ci, cy, ti, ty› [ʨ] | ‹khi, khy› [c͡ç(ʰ)][1] | |||
| Aproksymanty | Dźwięczne | ‹r› /ɾ/ | ‹y› /j/ | ‹w› /w/ | ‹h› /h/ | |
| Bezdźwięczne | ‹hr› /ɾ̥/ | ‹hw› /ʍ/ | ||||
- ↑ Drugi popularny wariant realizacji /kʰ/ przed /i/ i /j/, czasami również aspirowany
Samogłoski
/a e i ɨ o u/ ‹a e i ï o u›
Sylaba i akcent
Rozwój akcentu z proto-pirkirskiego
Haczek - ton rosnący /L͡Hꜜ/, cyrkumfleks - ton opadający /H͡Lꜜ/
- ppr. *Cá /Hꜜ/ > ppl.Cá /Hꜜ/ vs. ppr. *Ca /L/ > ppl. C(a) /L/
- ppr. *CáCa /HꜜL/ > ppl. CâC /H͡Lꜜ/ vs. ppr. *CaCá /LHꜜ/ > ppl. CCǎ /L͡Hꜜ/ vs. ppr. *CaCa /LH/ > ppl. CàC /L/
- ppr. *CáCaCa /HꜜLL/ > ppl. CâCCa /??/ vs. ppr. *CaCáCa /LHꜜL/ > ppl. CCǎC /??/[1] / ppl. CCâC /??/[1] vs. ppr. *CaCaCá /LLHꜜ/ > ppl. CàCCǎ /LL͡Hꜜ/ vs. ppr. *CaCaCa /LHH/ > ppl. CCáC /H/[2] / ppl. CCâC /L͡Hꜜ/[2] / ppl. CCǎC /H͡Lꜜ/[2]
| Tonogeneza | Proto-prikirski archetyp | -a > -ˀ > -Ø[3] | -i/-u > -ə > -Ø[3] | |
|---|---|---|---|---|
| Pozycja /a/ | Przed - [↗︎] | Po - [↘︎] | n/a | |
| Jedna sylaba | *Cv́ /Hꜜ/ | n/a | Cá /Hꜜ/[4] | Cv́ /Hꜜ/ |
| *Cv /L/ | n/a | Ca /L/ | C(v) /L/ | |
| Dwie sylaby | *Cv́.Cv /HꜜL/ | n/a | Cv́C /Hꜜ/ | Cv̂C /H͡Lꜜ/ |
| *Cv.Cv́ /LHꜜ/ | CCv́ /Hꜜ/ | n/a | CCv̌ /L͡Hꜜ/ | |
| *Cv.Cv /LH/ | n/a | CvC /L/ | CvC /L/ | |
| Trzy sylaby | *Cv́.Cv.Cv /HꜜLL/ | n/a | Cv̂C.Cv /H͡LꜜL/ | |
| *Cv.Cv́.Cv /LHꜜL/ | CCv̂C /H͡Lꜜ/ | CCv̌C /L͡Hꜜ/ | CCv̂C /H͡Lꜜ/ | |
| *Cv.Cv.Cv́ /LLHꜜ/ | CCv́.Cv̂ /HH͡Lꜜ/ | n/a | CCv.Cv̌ /LL͡Hꜜ/ | |
| *Cv.Cv.Cv /LHH/ | CCv́C /H/ | CCvC /L/ | CCvC /L/[5] | |
- ↑ 1,0 1,1 różnica dialektalna, albo ...
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Nie mam pojęcia która wersja ma więcej sensu, może w tym przypadku ton zależałby od poprzedzającej spółgłoski(w koreańskim tenuis są wymawiane z niższym tonem)
- ↑ 3,0 3,1 w pozycji słabej
- ↑ Ca /L/ pasuje tu chyba lepiej
- ↑ CCv̌C /L͡Hꜜ/ wyglądałoby chyba lepiej, ew. trzecia opcja CCv́C /H/
WORK IN PROGRESS:
TODO:
- Wymyślić sensowne zasady, które uproszczą tą tabelkę do kilku schematów akcentuacyjnych
- v̥́C⁺v̀ > C⁺v̂
- ?? /H̥L/ > ?? /H͡L/ - w ogóle możliwe? ściągnięcia w odmianie? *tutu-nin> *tutnin > ttutnê LH-L > LH̥L > LH͡L
- v̥̀C⁺v́ > C⁺v̌
- *titutá /LL̥H/ > tittǎ /LH͡L/
- v́C⁺v̥̀ > v̂C⁺ (występuje tylko w jednosylabowych słowach z akcentem na przedostatnią sylabę?)
- *táti /HL̥/ > tât /H͡L/
- v̀C⁺v̥́ > v̌C⁺ (dwusylabowe nieakcentowane)
- *titu // > tǐt //
- ʔ̥C⁺v̀ > C⁺v̂
- *tatata // > tatata //
- v́C⁺ʔ̥ > v̂C⁺
- *tatata // > tatata //
- Zdecydować co z formami oznaczonymi (??), niektóre wyglądają odrobinę naciąganie
| Tonogeneza | Proto-prikirski archetyp | a > ʔ/ˀ > Ø | i/u > Ø | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pozycja */a/ | ||||||||
| Przed v - [↗︎] | Po v - [↘︎] | |||||||
| Jedna sylaba | *Cv́ | /Hꜜ/ | n/a | n/a | *Cáˀ > Cá | /Hꜜ/ | Cv́ | /Hꜜ/ |
| *Cv | /L/ | *Caˀ > C(a) | /L/ | C(v) /L/ | /L/ | |||
| *Cvː | *Caˀː > Ca | Cv /L/ | ||||||
| Dwie sylaby | *Cv́Cv | /HꜜL/ | n/a | n/a | *Cv́Cʔ > Cv́C | /Hꜜ/ | Cv̂C | /H͡Lꜜ/ |
| *CvCv́ | /LHꜜ/ | *CʔCv́ > CCv́ | /Hꜜ/ | n/a | n/a | CCv̌ | /L͡Hꜜ/ | |
| *CvCv | /LH/ | *CʔCv > CCv | /H | *CvCʔ > CvC | /L/ | CvC | /L/ | |
| *Cv́Cvː | /HꜜL/ | n/a | n/a | Cv́Ca | /HꜜL/ | Cv́Cv | /HꜜL/ | |
| *CvːCv́ | /LHꜜ/ | *CaːCv́ > CaCv́ | /LHꜜ/ | n/a | n/a | CvCv́ | /LHꜜ/ | |
| *CvːCv | /LH/ | n/a | n/a | *CvːCʔ > CvC | /L/ | CvC | /L/ | |
| *CvːCvː | *CaːCvː > CaCv | /LH/ | *CvːCaː > CvCa | /LH/ | CvCv | /LH/ | ||
| Trzy sylaby | *Cv́CvCv | /HꜜLL/ | n/a | n/a | *Cv́CʔCv > Cv̂CCv | /H͡LꜜL/ | Cv̂CCv | /H͡LꜜL/ |
| *CvCv́Cv | /LHꜜL/ | *CʔCv́C > CCv̂C | /H͡Lꜜ/ | *CCv́Cʔ > CCv̌C (??) | /L͡Hꜜ/ | CCv̂C | /H͡Lꜜ/ | |
| *CvCvCv́ | /LLHꜜ/ | *CvCʔCv́ > CCv́Cv̂ | /HH͡Lꜜ/ | n/a | n/a | CCvCv̌ | /LL͡Hꜜ/ | |
| *CvCvCv | /LHH/ | *CʔCvCv > CCv́C | /H/ | *CvCvCʔ > CCv̂C | /L/ | CCvC | /L/ | |
| *Cv́CvːCv | /HꜜLL/ | n/a | n/a | *Cv́CaːCv > Cv́CaC | /HꜜL/ | Cv́CvC | /HꜜL/ | |
| *CvːCv́Cv | /LHꜜL/ | *CaːCv́Cv > CaCv́C | /LHꜜ/ | *CvːCv́Cʔ > CvCv̂C | CvCv́C | /LHꜜ/ | ||
| *CvːCvCv́ | /LLHꜜ/ | *CvːCʔCv́ > | n/a | n/a | CvCCv́ | /LHꜜ/ | ||
| *CvːCvCv | /LHH/ | *CaːCvCv > | *CvːCaC > | CvCvC | /LH/ | |||
| *Cv́CvCvː | /HꜜLL/ | n/a | n/a | *Cv́CʔCvː > | Cv́CCv (??) | /HꜜL/ | ||
| *CvCv́Cvː | /LHꜜL/ | *CʔCv́Cvː > | *CvCv́Caː > | CCv́Cv (??) | /LHꜜL/ | |||
| *CvCvːCv́ | /LLHꜜ/ | *CvCaːCv́ > | n/a | n/a | CCvCv́ | /LHꜜ/ | ||
| *Cv́CvːCvː | /HꜜLL/ | n/a | n/a | *Cv́CaːCvː > | Cv́CvCv | /HꜜLL/ | ||
| *CvːCv́Cvː | /LHꜜL/ | *CaːCv́Cvː > | *CvːCv́Caː > | CvCv́Cv | /LHꜜL/ | |||
| *CvːCvːCv́ | /LLHꜜ/ | *CvːCaːCv́ > | n/a | n/a | CvCvCv́ | /LLHꜜ/ | ||
| *CvCvːCv | /LHH/ | *CvCvːCv > | *CvCvːCv > | CCvC (??) | /H/ | |||
| *CvːCvːCvː | /LHH/ | *CvːCvːCvː > | *CvːCvːCvː > | CvCvCv | /LHH/ | |||
| *CvCvCvː | /LHH/ | *CvCvCvː > | *CvCvCvː > | CvCCv | /LH/ | |||
Morfologia
Segmenty widmo
Jedną z ostatnich zmian jest wypadnięcie spółgłosek (poza /n/) w wygłosie słów o więcej niż jednej sylabie. Prowadzi to do powstania tzw. segmentów widmo (ang. ghost segments[1]), gdzie nieistniejąca już spółgłoska w wygłosie słowa pojawia się w jego odmianie:
Przykład:
??
Infiksacja
Infiksacja po rozbiciu nosówek na Vn:
- *'in-káa => ʔĩˈkaː => ʔĩˈkaː => ʔenˈkaː => ʔeˈknaː
Ponieważ część aspirowanych zwartych spółgłosek pochodzi z trzech źródeł: w akcentowanej sylabie następuje aspiracja (etap protopirkirski), zbitki zwarta + /r/ (etap I) oraz zwarta + /h/ (etap II), są one traktowane w róźny sposób przez infiksację /n/:
- pierwotna aspiracja: *'in-kán > n-kʰan > knan > kno vs. kho
- zbitka: zwarta + /r/: *in-kar > n-kra > n-kʰa >
- zbitka: zwarta + /h/: *in-kuhúki > n-kuhuki > knuhuk vs. kuhuki > khuk
Infiksacja po rozbiciu rotycznych na Vr:
- *'ár-tii => ˈʔaʳtiː => ˈʔaʳtiː => ˈʔaɾtiː => ˈhatɾiː
Mutacje spółgłoskowe
W skrócie:
| Rdzeń | Nazalizacja | Aspiracja | Ubezdźwięcznienie | Geminacja | Degeminacja | Preglottalizacja | Wokalizacja | Rotacyzm |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| p t k |
m n g[2] |
ph th kh |
'p 't 'k |
r | ||||
| m n g |
hm hn hg |
'm 'n 'g |
r | |||||
| pp tt kk mm nn gg |
p t k m n g |
|||||||
| 'p 't 'k 'm 'n 'g |
op et ek om ïn ïg |
|||||||
| r | rr | |||||||
| s | ss | r |
W nagłosie dochodzi do zgramatykalizowanych mutacji:
- nazalizacja: -{m/n/g} {p/t/k/r} > -Ø {m/n/g/n}-[2]
- Przykład:
- hen- + paya > he-maya
- aspiracja: -h {p/t/k} > -Ø {ph/th/kh}-
- Przykład:
- *sah- + paya > sa-phaya
- protetyczne h: -V {V/j/w}- > -Ø h{V/j/w}
- Przykład:
- *pa- + yomenyo > pa-hyomenyo
- geminacja: -' {s/r/j/w}- > -Ø {ss/rr/jj/ww}-
- Przykład:
- rii' + soye > rii-ssoye
- degeminacja: -{p/t/k} {pp/tt/kk/mm/nn/gg}- > -({p/t/k}) {p/t/k/m/n/g}-
- Przykład:
- rut- + kka > ru(t)-ka / ru-ka
- preglottalizacja: -' {p/t/k/r/m/n/g} > -Ø {'p/'t/'k/'r/'m/'n/'g}-
- Przykład:
- rii' + paya > rii-'paya
- ubezdźwięcznienie: -h {r/m/n/g}- > -Ø {hr/hm/hn/hg}-
- Przykład:
- sah- + gera > sa-hgera
- rotacyzm: -r {t/n/s}- > -Ø r-
- Przykład:
- ter- + taka > te-raka
- wokalizacja: -C '{p/t/k/m/n/g} > -(C) {op/et/ek/om/ïn/ïg}-
- Przykład:
- pet- + 'kutta > pe(t)-ekutta / pe'-ekutta
Przykłady:
| Rdzeń | Nazalizacja | Aspiracja | Ubezdźwięcznienie | Geminacja | Degeminacja | Preglottalizacja | Wokalizacja | Rotacyzm |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| paya | maya | phaya | 'paya | |||||
| tara | nara | thara | 'tara | rara | ||||
| kutte | gutte | khutte | 'kutte | |||||
| ppan | pan | |||||||
| tt | t | |||||||
| kk | k | |||||||
| mm | m | |||||||
| nn | n | |||||||
| 'p | op | |||||||
| 't | et | |||||||
| 'k | ek | |||||||
| 'm | om | |||||||
| 'n | ïn | |||||||
| 'g | ïg | |||||||
| m | hm | 'm | ||||||
| n | hn | 'n | r | |||||
| gera | hgera | 'gera | ||||||
| r | hr | rr | ||||||
| y | yy | |||||||
| wera | wwera | |||||||
| s | ss | r |
Przypisy
- ↑ David A. Peterson, Art of Language Invention episode 25: Ghost segments, https://www.youtube.com/watch?v=dCJTFPHoU40
- ↑ 2,0 2,1 W walijskim /p/>/hm/ etc.