Veltang
| Ta strona zawiera treści ze starej Conlanger Wiki i prawdopodobnie będzie wymagała późniejszej edycji. |
Veltang (dosł. wspólny [język]) to język sztuczny stworzony przez Kwadracika na potrzeby świata Jawy, gdzie jest najczęściej używanym językiem kontynentu Seleny i oficjalnym językiem największego miasta, al-Dar. Veltang jest językiem w większości aglutynacyjnym, inspirowanym m.in. sanskrytem, malajskim/indonezyjskim, angielskim i językami kreolskimi.
Fonologia
Samogłoski
| przednie | środkowe | tylne | |
| przymknięte | i î /i/ | ê /ɨ/ | u /u/ |
| średnie | e /ɛ/ ai /ai/ | o /ɔ/ au /au/ | |
| otwarte | a /a/ |
î może być analizowane jako alofon ê na końcu wyrazu. W oficjalnej formie nie różni się w wymowie od i, ale zachowuje się inaczej (patrz niżej).
Samogłoski w veltangu podzielić można na silne i słabe. W przypadku wystąpienia przed inną samogłoską, samogłoski silne a i u przechodzą w ar êy êw (w szybkiej mowie również w kontekście międzywyrazowym), słabe natomiast (e o ê/î) zanikają.
W dialekcie al-Dar ê przed y i w wymawiane jest odpowiednio [i] oraz [u].
Spółgłoski
| wargowe | wargowo-zębowe | dziąsłowe | zadziąsłowe | tylnojęzykowe | krtaniowe | |
| nosowe | m /m/ | n /n/ | ng /ŋ/ | |||
| zwarte | p /p/ b /b/ | t /t/ d /d/ | k /k/ g /g/ | |||
| zwarto-szczelinowe | c /tʃ/ j /dʒ/ | |||||
| szczelinowe | f /f/ v /v/ | s /s/ z /z/ | ş /ʃ/ | ch /x/ | h /h/ | |
| płynne | r // l /l/ | |||||
| półsamogłoski | w /w/ | y /j/ |
p t k stojące na końcu sylaby są pozbawione plozji przed innymi spółgłoskami, a przed dźwięcznymi obstruentami mogą być udźwięcznione.
Dopuszczalne zbitki na początku sylaby to pr tr kr. Sylaba może być zakończona jedynie na spółgłoski m n ng r l s ş p t k, ewentualnie zbitki r l + p t k. Dopuszczalne geminaty to mm nn ss şş ww yy ll rr. Wymawiane są one dłużej lub jako podwojone bez dalszych zmian, z wyjątkiem r, które staje się [r:]. Niektóre zapożyczenia mogą nie być zgodne z fonotaktyką, np. słowo Kuan (nazwa rasy).
Wiele spółgłosek podlega całkowitej asymilacji przed innymi spółgłoskami (np. spółgłoski płynne ulegają pełnej asymilacji do następującej spółgłoski płynnej). Inne ulegają asymilacji miejsca artykulacji, np. nosówki przed spółgłoskami zwartymi i afrykatami. W oficjalnej wymowie używanej w al-Dar ng między samogłoskami zawsze wymawiane jest [ŋg].
Morfoskładnia
Rzeczowniki
Forma mianownikowa rzeczowników w veltangu zakończona jest na -a, -i, -î oraz dyftongi lub spółgłoski (te, które dopuszczane są w kodzie). Rzeczowniki odczasownikowe mogą również kończyć się na -u. Spółgłoski na końcu sylaby mogą ulegać wymianie w przypadkach innych niż mianownik (np. mek - matka, ale meca - matki). Nie ma kategorii rodzaju. Liczbę mnogą tworzy się przez dodanie przyrostka -a (z zastosowaniem wszelkich zasad sandhi).
W uproszczeniu wyróżnić można pięć przypadków:
- Mianownik: podstawowa forma rzeczownika.
- Biernik sufiks -n lub -e w zależności od tego, czy rdzeń kończy się na samogłoskę, czy spółgłoskę.
- Dopełniacz: sufiks -(ê)n.
- Miejscownik: sufiks (a w zasadzie klityka, patrz niżej) -(ê)s.
- Komitatyw: sufiks -ki.
W rzeczywistości, jedynymi w pełni produktywnymi przypadkami są mianownik (oznaczający podmiot) i biernik (oznaczający dopełnienie bliższe). Przyimki niezwiązane z umiejscowieniem lub kierunkiem łączą się z biernikiem (lub, rzadziej, mianownikiem).
Produktywny jest również miejscownik, oznaczany klityką -(ê)s (np. i daras - "w miastach", i dara ki lakas - "w miastach i miasteczkach"), wyjątkiem są rzeczowniki w liczbie pojedynczej zakończone na spółgłoski szczelinowe -s -ş, których forma pozostaje niezmieniona. W formach archaicznych i słownikowych -s może występować po przyimku (is laka (ki dara)).
Dopełniacz produktywny jest wyłącznie w przypadku zaimków. Możliwe jest jego użycie w kontekście formalnym razem z rzeczownikami, w którym to przypadku oznaczać może wyłącznie posiadanie lub związek nierozłączny, nie natomiast konstrukcje oznaczające miejsce, przyczynę, powiązanie itp (jedno, jak i drugie, wyraża przyimek da, łączący się z mianownikiem).
Komitatyw (comitativus, ang. comitative) jest obecnie stosowany jedynie w literaturze i poezji i tworzony przez końcówkę -ki (np. batki - z ojcem).
Przykładowa odmiana (mek, matka):
| l.p. | l.m. | |
| nom. | mek | meca |
| acc. | mece | meca |
| loc. | mecîs | mecas |
| gen. | mecîn | mecan |
| com. | mekki | mecaki |
Zaimki
Zaimki zachowują się analogicznie do rzeczowników, wyłączając ich pozycję w zdaniu (patrz: Składnia). Dopełniacz jest stosowany bardzo często (z tymi samymi ograniczeniami semantycznymi, co w przypadku rzeczowników), komitatyw jest jednak formą archaiczną.
| 1. os. l.p. | 1. os. l.m. | 2. os. l.p. | 2. os. l.m. | 3. os. l.p. | 3. os. l.m. | |
| nom. | wa | waya | di | diya | na | naya |
| acc. | wan | waya | din | diya | nan | naya |
| loc. | was | wayas | dis | diyas | nas | nayas |
| gen. | wan | wayan | din | diyan | nan | nayan |
| com. | waki | wayaki | diki | diyaki | naki | nayaki |
Rodzajniki
W veltangu istnieją rodzajniki określone (l.p. al l.m. la) oraz rodzajnik nieokreślony liczby pojedynczej (ai), stojące przed rzeczownikami policzalnymi. Nazwy własne nie korzystają z rodzajników, z wyjątkiem tytułów, które zapisuje się z myślnikiem (jak np. al-Dar, czyli Miasto). W wymowie potocznej rodzajniki określone obu liczb ulegają skróceniu do 'l po samogłoskach na końcu czasowników i przyimków, zapisywanych w ortografii łacińskiej z myślnikiem (np. na vere'l parka - "[on] widzi [to] dziecko").
Czasowniki
Czasowniki w podstawowej formie trzeciej osoby kończą się na -e w l.p. (na -a w l.m.) i określają zarówno czynności, jak i stan. W osobie pierwszej i drugiej używane są inne końcówki (odpowiednio -u / -au oraz -et / -at). Czas (przeszły, przyszły i (archaiczny) teraźniejszy emfatyczny) oznacza się przez partykułę. Aspekt dokonany oznacza się na czasowniku przez reduplikację lub przedrostek, zaś negację za pomocą dodatkowego prefiksu an-. Jeżeli przed czasownikiem właściwym stoi czasownik modalny lub partykuła, to one przejmują wszelkie oznaczenia (poza aspektem), zaś sam czasownik modalny zgadza się z czasownikiem pod względem liczby i osoby.
Przykład odmiany (veres, widzieć):
| l.p. | l.m. | |
| 1. | veru | verau |
| 2. | veret | verat |
| 3. | vere | vera |
Przykład zastowaniu czasowników modalnych, partykuł i sufiksów:
- vere - widzi
- anvere - nie widzi
- ve vere - widział(a)
- anve vere - nie widział(a)
- lambe vere - może widzieć
- lambeve vere - mógł/mogła widzieć
- anlambe vere - nie może widzieć
- anlambeve vere - nie mógł/mogła widzieć
- lambe anvere - może nie widzieć
- lambeve anvere - mógł/mogła nie widzieć
W veltangu nie występuje podwójna negacja jako taka, ale zdania o charakterze negatywnym, kiedy czasownik jest zanegowany, wykorzystują zaimki pytające w charakterze "nikogo/kogokolwiek". Przykład:
- Wa man ververu - Widziałem/-am wszystkich (dosł. "ja wszystkich widziałem").
- Wa ita anververu - Nie widziałem/-am nikogo (dosł. "ja kogo nie-widziałem")
Strona bierna czasownika wyrażona jest partykułą as, np. Nan asve vere ("był(a) widziany/-a"). Charakterystyczne jest zachowanie tej partykuły razem z koniukcją tar (patrz niżej: składnia).
Przymiotniki
W veltangu przymiotniki, które służą też za przysłówki, są nieodmienne i zawsze kończą się na -ai. Stoją zawsze przed rzeczownikiem / czasownikiem. Nie istnieje czasownik pomocniczy "być", zamiast tego czasowniki w orzeczeniu stają się czasownikami przez dodanie końcówki -e, np. kerai (czerwony) > kerayes (być czerwonym). Wyjątek stanowi stopień najwyższy (patrz niżej).
Przymiotniki posiadają w veltangu dwa stopnie. Stopień wyższy tworzy się przyrostkiem vi i zawsze posiada on znaczenie czasownikowe (np. vikeraye - będący bardziej czerwony). Stopień najwyższy tworzy się przez reduplikację i dodanie rodzajnika określonego al, przy czym zawsze ma on znaczenie rzeczownikowe i łączy się z podmiotem za pomocą czasownika pomocniczego o znaczeniu egzystencjalnym (np. al-kerkerai - najczerwieńszy/-a, aye'l-kerkerai - jest najczerwieńszy/-a).
Liczebniki
Veltang korzysta z systemu ósemkowego. Liczebniki zastępują rodzajnik nieokreślony, a z określonym łączą się, przyjmując sufiks. al, np. aldo (dwa), alkri (trzy). Liczebniki porządkowe wyraża się sufiksem -mai, np. aimai (pierwszy), domai (drugi).
Rzędy ósemek, sześćdziesiątek czwórek i pięciusetek (?) dwunastu oznacza się liczebnikami dal, kal, bal stojącymi po odpowiednim rzędzie i przed niższym, np. dal aiki (8+1, dziewięć), dokal pandal panki (2x64+5*+5, czyli sto siedemdziesiąt trzy). Sufiks -ki stoi w rzędzie jedności w liczbach wyższych od ośmiu.
Reduplikacja
Morfologiczna reduplikacja jest w veltangu wykorzystywana do dwóch celów: do tworzenia aspektu dokonanego od czasowników i do tworzenia stopnia najwyższego przymiotników. W obu przypadkach można mówić bardziej o derywacji niż odmianie, jako że spotyka się też formy bardzo nieregularne.
Podstawowa zasada reduplikacji to reduplikacja pierwszej sylaby i przesunięcie akcentu do tyłu, np. vere - "widzi", ververe - "widział(a)". Przy wyrazach trzysylabowych, których rdzeń kończy się na spółgłoskę długą, spółgłoska ta znika, i tak od batare - "pracuje" (rdzeń: bata) tworzy się batbate (rdzeń: batbat). Kolejna zmiana to wymiana zbitek nosowo-zwartych na samą spółgłoskę zwartą w nieakcentowanej sylabie (i reduplikacja pierwszej bez spółgloski zwartej po nosówce), np. tende - "daje" (rdzeń: tend) i tentede (rdzeń: tented).
Do form nieregularnych należą formy tworzone za pomocą starych, nieproduktywnych już zasad, np. maşşêye - "zabija" (rdzeń: maşşi) i marmaşşe (rdzeń: marmaşş), jak i formy kompletnie nieregularne, np. aye - jest (rdzeń: ai) i êye - "był(a)" (rdzeń: i). Można tu dodać, że ta druga forma jest wykorzystywana w sensie czasu przeszłego niezależnie od aspektu dokonanego/niedokonanego (zamiast na aye).
Składnia
Porządek zdania oznajmującego to podmiot - orzeczenie - reszta, wyjątek od tego stanowią jednak zaimki, które stają przed czasownikiem. Charakter zdania pytającego w rodzaju "tak/nie" nadaje się przez postawienie na początku czasownika. W zdaniach pytających z wyrazami pytającymi, wyrazy te najczęściej stoją na początku frazy.
Zdania podrzędne w charakterze dopełnienia niemal zawsze wprowadza się koniunkcją ("komplementyzerem") tar (dla zdań pytających - itar). Jako że koniunkcja ta jest nieodmienna, jeżeli stoi po niej stoi podmiot, to zwykle poprzedzająca fraza rzeczownikowa ma chatakter dopełnieniowy. Jeżeli natomiast po koniukcji występuje czasownik w stronie biernej, strony biernej nie oznacza się na czasowniku, ale na koniunkcji, i przybiera ona postać astar.
- Al nal, tar nan vere - Osoba, która go/ją widzi
- Al nal, tar na vere - Osoba, którą on/ona widzi
- Al nal, astar na vere - Osoba, która jest przez niego/nią widziana