Język nešši

Język nešši Neššin Ādar
Sposoby zapisu:	neszyjskie, łacińskie, cyrylica
Typologia:	aglutynacyjno-fleksyjny SVO?
Faktycznie
Utworzenie:	Henryk Pruthenia w 2016
W ?
Używany w :	Państwo Neššów
Klasyfikacja:	J. neszyjskie neszyjski
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język nešši (alternatywnie także język neszyjski) - sztuczny język Kraju Neššów, używany w świecie Kyonu. Język fleksyjno-aglutynacyjny o silnie rozbudowanej fleksji czasownika. Jest to język konsekwentnie prawogłowowy.

Fonetyka

Język nešši posiada zestaw 21 spółgłosek oraz 10 samogłosek w parach krótka - długa. Cechuje się także nieindoeuropejskim zestawem dźwięków. W nawiasie podane zapis łaciński.

Spółgłoski

Spółgłoski zwarto-wybuchowe mogę być dźwięczne, bezdźwięczne lub iniektywne. Występuje też duża ilość spółgłosek szczelinowych, a także dwa dźwięki zwarto-szczelinowe. Ważną cechą jest także opozycja /β/ - /w/. Istnieje też szereg spółgłosek podwójnych.

• m n ( m n )
• p b t d c ɟ ƥ ƭ ( p b t d k g b' d' )
• β s ʃ χ h ( v s š ħ h )
• ts tɬ ( c č )
• ɾ ɫ w ( r l w )

Geminaty

Geminatami mogą być niektóre spółgłoski nosowe, zwarte, szczelinowe i zwarto-szczelinowe. Brak podwojonych spółgłosek płynnych.

• nn ( nn )
• tt ( tt )
• ʃʃ ( šš )
• tsts tɬtɬ ( cc čč )

Samogłoski

Samogłoski występują w parach krótka - długa, przy czym samogłoski średniego rzędu różnią się także jakościowo, jednak inaczej niż w większości języków, samogłoska długa jest półotwarta ( [ɛ:] i [ɔ:] ), a krótka półprzymknięta ( [e] oraz [o] ).

• i i: u u: ( i ī u ū )
• e ɛ: o ɔ: ( e ē o ō )
• a a: ( a ā )

Akcentuacja

W języku nešši występują dwa rodzaje akcentu wyrazowego: mocny i słaby. Są one częściowo uwarunkowane strukturą sylaby i całego wyrazu, a tylko w małej ilości przypadków są one przypisane do sylaby w danym słowie.

Akcent mocny

Jest to akcent dynamiczny, akcentowana sylaba jest wymawiana z przyciskiem.

Akcent mocny w większości przypadków pada na ostatnią sylabę z długą samogłoską, bądź, w przypadku jej braku, na przedostatnią sylabę. Jednak są dwa wyjątki od danej zasady:

• ciężkie sylaby (długa samogłoska przed geminatą) mogą przyjąć na siebie akcent,
• niektóre postfiksy nie są uwzględniane, i akcent wyrazowy po ich dodaniu nie zmienia się.

Zaznacza się go znakiem ' przed akcentowaną sylabą: 'dēmatocci, īb'wūlanni; ta'keke. Ze względu na łatwość odnalezienia miejsca padania akcentu nie jest on zaznaczany w słownikach. Dodatkowo część wyrazów obcego pochodzenia zachowała swoje oryginalne miejsce akcentu.

Akcent słaby

Jest to akcent toniczny, rozkładający się na dwie sylaby wyrazu. Pierwsza sylaba zaczyna się z tony niskiego, by błyskawicznie wzrosnąć do poziomu wysokiego, by się na ułamek sekundy zatrzymać na tym poziomie, a potem przy realizacji drugiej sylaby szybko opaść i pozostać na wysokości średniego tonu. Graficznie można to przedstawić w następujący sposób: C1˩˥˦C2˧; ˩˥˦iː˧en.

Akcent ten jest w większości przypadków przypisany do słowa, ale w pewnych przypadkach można przewidzieć jego występowanie. Jego stałą cechą jest to, że pada zawsze na sylabę nagłosową (może padać także na sylaby nie w nagłosie, ale tylko w derywatach słów, które posiadały akcent właśnie na tej sylabie). Akcent ten występuje w większości słów zaczynających się od długiej samogłoski, po której następuje druga samogłoska; np. īen.

Zaznacza się go znakiem ̂ przed akcentowaną sylabą (̂īen), bądź znakiem akutu nad akcentowaną samogłoską (ī́en). Ze względu na większą przejrzystość drugiego sposobu zapisu jest on wykorzystywany w słownikach.

Struktura sylaby

W języku nešši występuje wiele rodzajów sylab. Częste są sylaby zamknięte (wpływ ilości geminat) oraz zbitki w wygłosie i nagłosie. Zbitki dwóch trzech spółgłosek występują tak samo w nagłosie, jak i w wygłosie. O ile zbitki w nagłosie charakteryzują się początkiem lub końcem w postaci spółgłoski płynnej, zwartej czy zwarto-szczelinowej, to zbitki w wygłosie charakteryzują się jedną z wymienionych spółgłosek tylko na końcu zbitki.

Rozziew

W języku nešši częstym zjawiskiem jest rozziew; w jednym szeregu mogą znajdować się nawet trzy samogłoski.

Zapis

Język nešši jest zapisywany pismem neszyjskim, które jest pismem sylabiczno-alfabetycznym z dodatkami ideograficznymi.

Pismo Neszyjskie

Pismo neszyjskie jest sylabariuszem z elementami alfabetycznymi i ideograficznymi. Cechą charakterystyczną jest obecność tzw. klasyfikatorów - znaków tworzących rzeczowniki dla logografów, a także zależny od budowy sylaby zapis sylab. Pismo neszyjskie powstało na bazie pisma pleńskiego i sylabariusza miteńskiego, a część znaków dla cyfr mają autochtoniczne, neszyjskie pochodzenie.

Znaki sylabiczno-alfabetyczne

Za pomocą znaków sylabicznych zapisywana jest duża część wyrazów, jak i końcówki gramatycznych. Istnieje pięć rodzajów znaków sylabiczno-alfabetycznych:

• V - dla samogłosek;
• CV - dla sylab otwartych;
• VC - dla sylab zamkniętych; są to lustrzane odbicia znaków CV, część posiada także pewne zmiany wobec oryginału (jeżeli odbicie byłoby tożsame z formą podstawową, alternatywnie możliwe wtedy jest użycie znaku CV);
• C - dla pojedynczych spółgłosek.

Znaki transliteruje się za pomocą dużych liter, przy czym każdy znak jest oddzielony znakiem -.

• CVC - rzadko używane znaki dla częstych nagłosowych sylab zamkniętych.

Znaki Sylabiczne

Znaki Sylabiczne
Dźwięk	A	I	U	E	O
M
N
P
B
T
D
K
G
V
S
Š
Ħ
H
C
Č
R
L
W
B'
D'

Odwrócone Znaki Sylabiczne

Odwrócone Znaki Sylabiczne
Dźwięk	A	I	U	E	O
M
N
P
B
T
D
K
G
V
S
Š
Ħ
H
C
Č
R
L
W
B'
D'

Znaki Samogłoskowe

Znaki Samogłoskowe
Rodzaj	A	I	U	E	O
V
V:
CV:
V:C

Znaki Spółgłoskowe

Znaki Spółgłoskowe
M	N	P	B	T	D	K
G	S	Š	C	Č	L	R
Ħ	H	W	B'	D'

Znaki ideograficzne

Znaki ideograficzne pełnią następujące funkcje:

• znaczeniowe (znak jest zapisem jakiegoś wyrazu)
• kodyfikujące (znak przyporządkowuje wyraz do grupy wyrazów)
• gramatyczne (znak zastępuje końcówkę gramatyczną, bądź pełni jej rolę)

Znaki transliteruje się z pomocą pierwszych trzech liter polskiego znaczenia w indeksie górnym w miejscu, gdzie użyty jest oryginalnie.

Liczby

Liczebniki
1	2	3
4	5	6
7	8	9
10	100	1 000
10 000	100 000	1 000 000
10 000 000	100 000 000	1 000 000 000
Brak/0

Logogramy

Logogramy
Znak	Znaczenie	Przykład
	Barter	padana - barter padanan - barterowy, zamienny
	Brak	orum - brak, wada orumanni (orumo) ( ) - brakować orumnanni (orumno) ( ) - przeszkadzać orumnes - przeszkoda
	Byk	vūrke - byk
	Cena	nurs - cena
	Człowiek	nešta - człowiek
	Dać, dawać	licanni (lico) ( ) - dać, dawać, podarować, obdarzać
	Dom
	Drogi	nurn - drogi, drogocenny
	Drzewo
	Dusza
	Dużo
	Gwiazda
	I, oraz
	Imię
	Jezioro
	Jutro
	Kobieta
	Koza
	Kraj
	Krowa
	Król
	Księżyc
	Kwiat
	Latarnia
	Liczba
	Litera
	Ładunek
	Miasto
	Miedź
	Neszszi
	Nie
	Niebo
	Noga
	Nowy, świeży
	Owca
	Pieniądz
	Pierścień
	Pływający port
	Port
	Ręka
	Rodzina
	Ruina
	Rzeka
	Sad
	Sędzia
	Skóra
	Słońce
	Słowo
	Szkoła
	Świat
	Twierdza
	Uczeń
	Vast, wieźć
	Waga
	Wełna
	Węgiel
	Wiara, wierzenie
	Wieś
	Zając
	Ziarno
	Złoto
	Zwierzę
	Żelazo
	Żelazo2
	Żołnierz	a b c
	Bać się
	Biały
	Bóg
	Budowa, system
	Cały
	Cel
	Chcieć
	Chociaż
	Chory
	Czarny
	Czas
	Czekać
	Człowiek, osoba
	Czyli
	Dać
	Dobry
	Dodawać
	Dokładny
	Dostawać, otrzymać
	Drzwi
	Dziecko
	Dużo, wiele
	Dzień
	Głos
	Głowa
	Główny
	Handel
	Historia, opowiadać
	I, oraz, a także
	Inny
	Dusza (2)
	Iść
	Jeszcze
	Już
	Już2
	Kobieta2
	Kochać
	Koniec
	Kosztować
	Książka
	Księżyc2
	Który
	Który2
	Kupić
	List
	Lub
	Lubić
	Ludzie	tóssa - ludzie
	Matka
	Mąż
	Mężczyzna
	Mieć
	Miejsce
	Miły
	Młody
	Moment, chwila
	Może
	Można
	Móc
	Mówić
	Myśl
	Myśleć
	Na przykład
	Nagły
	Nigdy
	Obecny, teraźniejszy
	Odpoczynek, rano
	Odpowiadać
	Odraza
	Odwrócić się, obrócić się
	Ogień
	Oglądać
	Ojciec
	Oko
	Oprócz
	Ostatni
	Otrzymać
	Pamiętać
	Para, parę
	Patrzeć
	Pełny
	Poddać się
	Pieczęć
	Pisać
	Początek
	Poddać się
	Pokój
	Południe
	Porządek
	Powinien
	Poziom
	Prawo
	Prawy
	Problem, kłopot
	Przedsiębiorstwo
	Przyjaciel
	Przyjąć
	Przypadek, wypadek
	Pytanie
	Raz, kroć
	Rezultat, wynik
	Robić
	Rodzic
	Rodzić
	Rola
	Rozmawiać
	Rozumieć
	Różny
	Rynek
	Rzecz
	Sąd
	Sens
	Siedzieć
	Siła
	Spojrzenie
	Społeczność
	Sposób
	Sprawa
	Stać
	Stary
	Stół
	Strona
	Sytuacja
	Śmierć
	Środek
	Tam
	Targ
	Ten, ta, to
	Teraz
	Też, także
	Towarzysz
	Trzeba
	Tutaj
	Twarz
	Tylko
	Ulica
	Wyszczególniać
	Uważać
	Warunek
	Wczesny
	Wiadomość
	Widzieć
	Wiek
	Władza
	Własny
	Wojna
	Wspólny
	Wszyscy
	Wszystko
	Wydawać się
	Wyjść
	Wypadek
	Wysoki
	Wziąć
	Zabrać
	Zdecydować się, postanowić
	Ziemia
	Znać
	Znajdować się
	Znaleźć
	Znów
	Zobaczyć
	Zostać
	Żona
	Żyć
	Anulować, odwołać.
	Czekać, oczekiwać
	Badać
	Biec
	Życzyć, życzenie
	Źródło
	Zwycięstwo
	Związek
	Znów, znowu
	Znak
	Zły
	Zima
	Ziemia2
	Zgodzić się
	Zdolny
	Zdobyć
	Zdjąć
	Zawód
	Zasada
	Zarząd
	Zabić
	Zabawa
	Wzrost
	Wzrok
	Wzgórze
	Wyobrażać
	Wydawać się2
	Wydarzenie
	Wszak
	Wstać
	Wolność
	Woleć
	Włosy
	Właściciel
	Wiosna
	Wiek2
	Wiatr
	Wejść
	Wczesny2
	Warunek2
	Używać
	Uważać2
	Usta
	Umrzeć
	Umowa
	Uciec
	Trzymać
	Ucho
	Tworzyć
	Tracić
	Towarzysz2
	Tęcza
	Śpiewać
	Tekst
	Świątynia
	Światło
	Środek, centrum
	Średni
	Śnieg
	Śmieszny
	Ściana
	Szybko
	Sztuka2
	Sztuka
	Sztuka
	Sztil
	Szczęście
	Swój, swojski, ?własny
	Sukces
	Strumień
	Straszyć
	Strach
	Stos
	Staw
	Statek
	Stary2
	Spotykać
	Spać
	Słyszeć
	Sługa
	Sława
	Sklep
	Serce
	Siostra
	Sen
	Siąść
	Ród
	Rzucić
	Rzecz2
	Rząd, szereg
	Rozmiar, wielkość
	Rozum
	Rosnąć
	Radość
	Rada
	Pytać
	Przynieść
	Przyjaciel2
	Przyczyna, powód
	Przedstawiciel
	Przedmiot
	Próbować
	Prosty
	Propozycja
	Prawda	kēriški - prawda
	Prawy2
	Pracować
	Praca
	Późny
	Północ22
	Pozwolić
	Powietrze
	Potrzeba
	Pomóc2
	Pomóc
	Południe2(kierunek)
	Położyć
	Pole
	Pokazać
	Pokazać
	Podobać się
	Podobny
	Podobać się2
	Płytki
	Płeć
	Pluć
	Plecy
	Plon
	Planeta
	Plan
	Pisać2
	Piorun
	Piękny2
	Piękny
	Pies
	Pierś
	Pić
	Para
	Ogród
	Ojczysty
	Papier
	Pamięć
	Palec
	Okres
	Ogień2
	Odległy
	Oddział
	Oddać
	Obywatel
	Obszar
	Obóz, baza
	Obcy
	Oba
	Numer
	Nos
	Nocleg
	Niebo2
	Nazwać
	Nawet
	Nadzieja
	Muzyka
	Mózg
	Morze
	Młyn
	Młody2
	Milczeć
	Mądry
	Materiał
	Mały
	Los
	Łączyć
	Liść
	Lewy
	Lekki
	Lekarz
	Lato
	Kropka
	Las
	Krzywy
	Krótki
	Kropka, punkt
	Krok
	Koło
	Kolor
	Kolej
	Kochać2
	Krew
	Kąt
	Kartka
	Karczma
	Jutro2
	Kara
	Kamień
	Jasny
	Jechać
	Jeść
	Jesień
	Jakość
	Informować
	Ilość
	Grobla
	Granica
	Góra
	Głowa2
	Gotowy
	Gość
	Gospodarz
	Głupi
	Dziecko2
	Głęboki
	Fakt
	Dziewczę
	Dowódca
	Dziatwa
	Dwór
	Dotyczeć
	Doświadczyć
	Dolina
	Dokłanie
	Dokument
	Długi (odległość)
	Długi (czas)
	Deszcz
	Czyn
	Czuć
	Często
	Czasami
	Córka
	Chmura
	Ciężki
	Ciemny
	Chłopczę
	Burza
	Budżet
	Budynek
	Brzydki
	Brzeg
	Broń2
	Broń
	Bliski

Klasyfikatory

Klasyfikatory
Znak	Znaczenie	Opis
	Budynek	Klasyfikator nadaje znaczenie miejsca wykonywania czynności.
	Broń2	Klasyfikator przypisuje znaczenie narzędzia służącego za broń.
	Myśleć	Klasyfikator przypisuje znaczenie abstrakcyjne lub nadaje znaczenie czynności pochodzące od czasownika.
	Dokument	Klasyfikator przypisuje dany rzeczownik do klasy dokumentów, a także decyzji sporządzanych na papierze. Używany dla wąskiej liczby często używanych znaków stylu kancelaryjnego.
	Dziecko2	Klasyfikator używany przy tworzeniu imion odojcowskich oraz odmatecznych.
	Głowa2	Klasyfikator o niezbyt jasnym znaczeniu - używa się go dla rzeczy głównych, a także znajdujących się u góry. Używany z małą grupą znaków.
	Materiał	Klasyfikator używany dla tworzenia nazw materiałów i surowców.
	Para	Klasyfikator używany dla tworzenia nazw występujących parzyście.
	Pisać2	Klasyfikator używany dla tworzenia nazw związanych z piśmiennictwem.
	Przedmiot	Klasyfikator używany dla tworzenia nazw przedmiotów codziennego użytku i narzędzi.
	Przedstawiciel	Dana osoba jest przedstawicielem jakiejś narodowości, mieszkańcem obszaru; rzadziej używana dla nazw zawodów i profesji.
	Rozmiar, wielkość	Klasyfikator używany przy tworzeniu nazw miar i wielkości.
	Statek	Klasyfikator używany przy tworzeniu nazw statków.
	Zawód	Klasyfikator nadaje znaczenie wykonawcy czynności.
	Ziemia2	Znak nadaje znaczenie miejsca wykonywania czynności.
	Kobieta2	Znak nadaje rodzaj żeński.
	Dziecko	Klasyfikator tworzy nazwę młodych zwierząt.
	Człowiek, osoba	Klasyfikator nadaje znaczenie wykonawcy czynności.
	Bóg	Klasyfikator przypisuje znaczenie do sfery religijnej.
	Pieniądz	Klasyfikator używany z nazwami walut i jednostek walutowych.
	Ręka	Opisywany przedmiot należy do klasy narzędzi.

Klasyfikatory imion

Klasyfikatory
	Ród	Niewymawiany klasyfikator określający nazwiska rodowe.
	Imię	Niewymawiany klasyfikator określający imiona.

Klasyfikatory miejsc

Klasyfikatory miejsc
Znak	Znaczenie	Opis
	Brzeg
	Dolina
	Góra
	Grobla
	Kamień
	Las
	Staw
	Strumień
	Wzgórze
	Wieś
	Rzeka
	Port
	Pływający port
	Miasto
	Jezioro
	Młyn

Znaki fonetyczno-gramatyczne

Znaki fonetyczno-gramatyczne
Znak	Znaczenie	Przykład
	-st-
	-occu
	-anni
	-ānni

Znaki interpunkcyjne

W języku neszyjskim występuje wiele znaków interpunkcyjnych, które nie mają swoich polskich odpowiedników.

Znaki fonetyczno-gramatyczne
Znak	Nazwa	Użyce
Plik:?????.PNG	Kropka	Znak sygnalizuje koniec zdania
Plik:?????.PNG	Przecinek	Znak dzieli zdanie na mniejsze części tworzące jedną całość
Plik:?????.PNG	Kreska	Znak wydziela wtrącenie, lub nową myśl (zazwyczaj przestawianą poprzedniej).
Plik:?????.PNG
Plik:?????.PNG	Akcent zdaniowy	Podkreślone słowo niesie główny akcent zdaniowy.

Ortografia

Bardzo ważną rolę w zapisie języka neszyjskiego gra kolejność stawiania znaków. Jest to związane z budową pisma - jako przede wszystkim sylabariusz pismo neszyjskie unika znaków dla samotnych samogłosek i spółgłosek w słowie. Znaki dla samogłosek używa się jedynie dla zapisu sylaby otwartej złożonej jedynie z samogłoski. Znaki dla spółgłosek używane są, jeżeli spółgłoska występuje pomiędzy spółgłoskami, lub dla jeżeli zamyka krótką sylabę. Przy odmianie słowa zapisywanego logogramem używa się zawsze znaku sylabariusza zawierającego ostatnią spółgłoskę wyrazu. Klasyfikator występuję jako postgraf - zawsze na końcu słowa.

Sylaby, zależnie od struktury, zapisywane są za pomocą różnych kombinacji znaków:

• V dla V
• V^V: dla V:
• CV dla CV
• CV^V: dla CV:
• (C-)C-CV dla (C)CCV
• (C-)C-CV^V: dla (C)CCV:
• VC(-C) dla VC(C)
• ^V:VC(-C) dla V:C(C)
• CV-C dla CVC
• CV-VC dla CV:C

Dla zwykłych sylab otwartych używa się proste znaki V i CV. Dla zwykłych sylab zamkniętych używa się odwróconych znaków sylabicznych. Jeżeli sylaba jest długa, używa się znaku diakrytycznego (zgodnie z tym, czy znak jest odwrócony, czy nie, diakrytyk stoi przed lub po wzdłużanej sylabie). Dla sylab zamkniętych używa się znaku sylaby otwartej i spółgłoski. Pozwala to, jeżeli wyraz dalej jest odmieniany, na niezmienianie zapisu początku słowa.

Należy podkreślić, że geminaty są zazwyczaj zapisywane jak pojedyncze spółgłoski, jedynie w stylu kancelaryjnym są zapisywane poprzez specjalny znak podwojenia, lub też jak sekwencja dwóch sylab.

Logogramy w formie podstawowej zapisuje się bez żadnych znaków opisujących fleksję. Wyjątkiem są czasowniki, które otrzymują znak -anni dla bezokolicznika. Fleksję rzeczownika, w zależności od wygłosu, można zapisać na kilka sposobów:

• gdy kończy się na spółgłoskę, zapis rozszerzany jest o spółgłoskę tematyczną;
• gdy kończy się na samogłoskę, zapis rozszerzany jest o ostatnią sylabę.

Zapis łaciński

Zapis łaciński wykorzystuje litery alfabety łacińskiego (m n p b t d k g v s h c r l w ) oraz takie znaki diakrytyczne jak haczyk ( š č ) dla stworzenia nowej spółgłoski; apostrof ( b' d' ) używany do zaznaczania iniektywności; kreska dla stworzenia nowej spółgłoski ( ħ ) oraz makron dla zaznaczenia długości samogłoski ( ī ū ē ō ā ).

• m n ( m n )
• p b t d c ɟ ƥ ƭ ( p b t d k g b' d' )
• β s ʃ χ h ( v s š ħ h )
• ts tɬ ( c č )
• ɾ ɫ ʍ ( r l w )
• nn ( nn )
• tt ( tt )
• ʃʃ ( šš )
• tsts tɬtɬ( cc čč )
• i i: u u: ( i ī u ū )
• e ɛ: o ɔ: ( e ē o ō )
• a a: ( a ā )

Zapis cyrylicki

Zapis cyrylicki używa znaki cyrylicy ( м, н, п, б, т, д, к, г, ѵ, ѕ, в, с, ш, х, һ, в, с, ш, х, һ, ц, ч, р, л, и, у, є, о, а; w tym parę archaicznych: ѵ, ѕ, є oraz jeden znak niesłowiański znak: һ ) oraz znak diakrytyczny kreski dla oddania nowego dźwięku ( ү ). Częste jest podwojenie znaku, dla samogłosek wyrażających długość samogłoski, a przy spółgłoskach geminatę.

• m n ( м н )
• p b t d c ɟ ƥ ƭ ( п б т д к г ѵ ѕ )
• β s ʃ χ h ( в с ш х һ )
• ts tɬ ( ц ч )
• ɾ ɫ ʍ ( р л ү )
• nn ( нн )
• tt ( тт )
• ʃʃ ( шш )
• tsts tɬtɬ( цц чч )
• i i: u u: ( и ии у уу )
• e ɛ: o ɔ: ( є єє о оо )
• a a: ( а аа )

Morfologia

Język nešši jest bogaty w su-, pre- i postfiksy.

Czasownik

Czasowniki odmieniają się przez czasy (teraźniejszość : przeszłość), rodzaje (neutralny; męski : wspólny), aspekty (dokonany : niedokonany : statywny), tryby (orzekający : rozkazujący : łączący : możliwy : nieświadka) i przedmiotowość. Istnieje oczywiście także bezokolicznik odmieniający się przez przypadki. Bezokolicznik odmienia się przez przypadki, gdy:

• traktowany jest jak rzeczownik odczasownikowy;
• w połączeniu z przyimkami;
• samemu, np. inf + temp = w czasie czynności.

Koniugacja

W języku nešši czasowniki koniugują się przez czasy, rodzaje, aspekty, tryby i przedmiotowość. Koniugacja większości czasowników jest oparta o temat czasownika, który tworzony jest przed odrzucenie końcówki bezokolicznika -anni, -ānni.

• ībwūlanni > ībwūlanni > ībwūl- > ībwūlo (widzi)

Część czasowników, w tym zdecydowana większość czasowników na -ānni dodatkowo rozszerza swój temat:

• šuānni > šuānni > šu + am- > šuam- > šuamo (gra)
• alānni > alānni > al + i- > ali- > alio (kręci, następuje)

Przy części czasowników końcówka -ānni wskazuje tylko na zlanie się tematycznej samogłoski a z końcówką bezokolicznika:

• b'ānni > b'ānni > b'a > b'ao (kończy)

Część czasowników tworzy swój temat poprzez reduplikację. Jest to mała grupa czasowników nieregularnych:

• stānni > stānni > sa + st > sasto (dotyka)
• danni > danni > da + d > dado

Istnieją także czasowniki nieregularne, posiadające oddzielne tematy dla czasu teraźniejszego i przeszłego.

Poszczególne przykłady koniugacji będą podane na przykładzie czasownika ībwūlanni (ībwūlo) widzieć.

Bezokolicznik

Bezokolicznik przyjmuje dwie możliwe końcówki:

• -anni; kēranni 'wierzyć'
• -ānni; narānni 'zaburzać, zmienić'

Deklinacja bezokolicznika czasownika ībwūlanni (wzór odmiany II, nie IV), używany także jako rzeczownik odczasownikowy.

Deklinacja ībwūlanni
Przypadek	Bezokolicznik
Nom	ībwūlanni
Acc	ībwūlanni
Gen	ībwūlannir
Loc	ībwūlanniši
Tem	ībwūlannim
Ins	ībwūlannitti
Voc	ībwūlanni

Należy podkreślić, że bezokolicznik nie posiada oddzielnej formy biernika, a forma temporalis używana jest tylko z przyimkami.

Czas i rodzaj

Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlo	ībwūle	ībwūli
Przeszły	ībwūlem	ībwūlet	ībwūlati

Aspekt

W języku nešši występują trzy rodzaje aspektu:

• aspekt niedokonany (neutralny): Šīn ībwūle. - Widzę
• aspekt dokonany I: Šīn t(a-)ībwūleri. - Zobaczę.
• aspekt dokonany II Šīn n(a-)ībwūle. - Zobaczę.
• aspekt frekwentatywny: Šīn accaībwūle tešet. - Zawsze Cię widzę.

Rodzaje aspektów
Aspekt	Tworzenie	Forma	Przykład	Tłumaczenie
Niedokonany	—	ībwūlo	Šīn ībwūle.	Widzę.
Dokonany I	t- / ta- -ri	tībwūlori	Šīn tībwūleri.	Zobaczę.
Dokonany II	n- / na-	nībwūlo	Šīn nībwūle.	Zobaczę.
Frekwentatywny	acca-	accaībwūlo	Šīn accaībwūle tešet.	Zawsze cię widzę.

Tryby

W języku nešši występuje pięć rodzajów trybów:

• tryb oznajmujący: Šīn ībwūle. - Widzę.
• tryb rozkazujący: Šīn va ībwūl tešet! - Niech Cię widzę! lub też: Ībwūl! - Patrz!; (Brak odmiany rodzajowej, tylko czas teraźniejszy)
• tryb łączący: ...šīn ībwūl - ...że widzę. (Brak odmiany rodzajowej)
• tryb potencjalny: Šīn pōšībwūle - Może widzę.
• tryb nieświadka: Šīn ībwūleħte - Podobno widzę.

Tryb Oznajmujący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlo	ībwūle	ībwūli
Przeszły	ībwūlem	ībwūlet	ībwūlati
Tryb Rozkazujący
Osoba	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
1.	—	va ībwūl
2.		ībwūl
3.	va ībwūlo	va ībwūle	va ībwūli
Tryb Łączący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūl
Przeszły	ībwūlem
Tryb Potencjalny
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	pōībwūlo	pōībwūle	pōībwūli
Przeszły	pōībwūlem	pōībwūlet	pōībwūlati
Tryb Nieświadka
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūloħte	ībwūleħte	ībwūliħte
Przeszły	ībwūlemeħte	ībwūleteħte	ībwūlatiħte

Przedmiotowość

- Toš ībwūle šenet? - Hešši. Ati, šīn ībwūlette!

- Widzisz mię? - Nie. O, widzę (Cię)!

Odmiana rodzajowa:

• neutralny: -(u)t(o)
• męski: -(u)tte
• żeński: -(u)tti

Odmiana Przedmiotowa
Końcówka	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Po samogłosce	ībwūleto	ībwūlette	ībwūletti
Po spółgłosce	ībwūletut	ībwūletutte	ībwūletutti

Strona

Istnieją cztery strony w języku nešši:

• czynna: šīn ībwūle tešet (ja widzę cię) (NOM - V - ACC)
• bierna: šīn ībwūlāte tešetti (jestem oglądany przez ciebie) (NOM - V - INS)
• sprawcza: šenetti va ībwūlire tešet (sprawiam, że on widzi cię) (INS - NOM - V - ACC)
• zwrotna: šīn ībwūlme (ja widzę się) (NOM - V)

Strona czynna

Tryb Oznajmujący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlo	ībwūle	ībwūli
Przeszły	ībwūlem	ībwūlet	ībwūlati
Tryb Rozkazujący
Osoba	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
1.	—	va ībwūl
2.		ībwūl
3.	va ībwūlo	va ībwūle	va ībwūli
Tryb Łączący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūl
Przeszły	ībwūlem
Tryb Potencjalny
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	pōībwūlo	pōībwūle	pōībwūli
Przeszły	pōībwūlem	pōībwūlet	pōībwūlati
Tryb Nieświadka
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūloħte	ībwūleħte	ībwūliħte
Przeszły	ībwūlemeħte	ībwūleteħte	ībwūlatiħte

Strona bierna

Tryb Oznajmujący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlāto	ībwūlāte	ībwūlāti
Przeszły	ībwūlātem	ībwūlātet	ībwūlātati
Tryb Rozkazujący
Osoba	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
1.	—	va ībwūlāt
2.		ībwūlāt
3.	va ībwūlāto	va ībwūlāte	va ībwūlāti
Tryb Łączący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlāt
Przeszły	ībwūlātem
Tryb Potencjalny
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	pōībwūlāto	pōībwūlāte	pōībwūlāti
Przeszły	pōībwūlātem	pōībwūlātet	pōībwūlātati
Tryb Nieświadka
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlātoħte	ībwūlāteħte	ībwūlātiħte
Przeszły	ībwūlātemeħte	ībwūlāteteħte	ībwūlātatiħte

Strona sprawcza

Tryb Oznajmujący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūliro	ībwūlire	ībwūliri
Przeszły	ībwūlirem	ībwūliret	ībwūlirati
Tryb Rozkazujący
Osoba	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
1.	—	va ībwūlir
2.		ībwūlir
3.	va ībwūliro	va ībwūlire	va ībwūliri
Tryb Łączący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlir
Przeszły	ībwūlirem
Tryb Potencjalny
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	pōībwūliro	pōībwūlire	pōībwūliri
Przeszły	pōībwūlirem	pōībwūliret	pōībwūlirati

Strona zwrotna

Tryb Oznajmujący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlmo	ībwūlme	ībwūlmi
Przeszły	ībwūlmem	ībwūlmet	ībwūlmati
Tryb Rozkazujący
Osoba	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
1.	—	va ībwūlmi
2.		ībwūlmi
3.	va ībwūlmo	va ībwūlme	va ībwūlmi
Tryb Łączący
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlmi
Przeszły	ībwūlemmi
Tryb Potencjalny
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	pōībwūlmo	pōībwūlme	pōībwūlmi
Przeszły	pōībwūlmem	pōībwūlmet	pōībwūlmati
Tryb Nieświadka
Czas	Rodzaj
	Neutralny	Męski	Żeński
Teraźniejszy	ībwūlmoħte	ībwūlmeħte	ībwūlmiħte
Przeszły	ībwūlmemeħte	ībwūlmeteħte	ībwūlmatiħte

Stronę zwrotną można też utworzyć na dwa inne sposoby:

• czasownik w stronie czynnej posiada dopełnienie zgodne z podmiotem, np. Išō ṓtto ano. Owca^NOM myć^TER ona^ACC Owca się myje.; zazwyczaj używa się dodatkowo partykuły wzmacniającej šā́i, dla podkreślenia zgodności z podmiotem, np. Išō ṓtto ano šāi.
• czasownik w stronie czynnej dookreślany jest tylko partykułą šā́i, która pełni tu funkcję zaimka zwrotnego (forma ta powstała w wyniku skrócenia wcześniej opisywanego sposobu tworzenia str. zwrotnej), np. Išō ṓtto šā́i. Owca myje się.

Nieokreślony podmiot

Aby wyrazić nieokreśloność podmiotu (jeżeli nie jest znany, lub w celu generalizacji) używa się konstrukcji: (vast) + czasownik danego czasu w stronie zwrotnej w formie neutralnej + ACC (odbiorca czynności).

Imiesłów

Istnieje szesnaście imiesłowów przymiotnikowych oraz cztery czasownikowe.

Imiesłowy przymiotnikowe

Strona czynna
Teraźniejszy (który widzi, widzący)	Przeszły (który widział)	Celu (przeznaczony do widzenia czegoś)	Możliwości (mogący widzieć)
ībwūlon	ībwūlen	ībwūlomen	ībwūlasn
Strona bierna
Teraźniejszy (który jest widziany)	Przeszły (widziany)	Celu (przeznaczony do widzenia)	Możliwości (widzialny, mogący zostać zobaczonym)
ībwūlaton	ībwūlaten	ībwūlatomen	ībwūlatasn
Strona sprawcza
Teraźniejszy (sprawiający, że NOM widzi)	Przeszły (który sprawił, że widział)	celu (przeznaczony do sprawiania, że widzi)	możliwości (uczący widzieć)
ībwūliron	ībwūliren	ībwūliromen	ībwūlirasn
Strona zwrotna
Teraźniejszy (który widzi się, widzący się)	Przeszły (który widział się)	celu (przeznaczony do widzenia się)	możliwości (mogący widzieć się)
ībwūlmon	ībwūlmen	ībwūlmomen	ībwūlmasn

Imiesłowy przysłówkowe

Imiesłów	Forma	Komentarz
Współczesny	ībwūlo	(widząc)
Uprzedni	ībwūle	(zobaczywszy)
Celu	ībwūlome	(aby widzieć)
Możliwości	ībwūlas	(mogąc widzieć)

Zaimek

Zaimek osobowy (rzeczowny)

Zaimek osobowy odmienia się przez przypadki:

Zaimek osobowy
Liczba	Sg		Pl
1.	šīn (m)	šīni (f)	ešše
2.	toš (m)	toši (f)	guče
3.	va

Deklinacja zaimka osobowego

Podana wyżej forma mianownikowa odmienia się w innych przypadkach tak, jakby odmieniały się rzeczowniki o podanych tematach:

• ja m - šīn (šene III)
• ja f - šīni (šeni IV)
• ty m - toš (teše III)
• ty f - toši (toši IV)
• on/a/o/i - va (an I)

• my - ešše (ešš I)
• wy - guče (guče II)

Deklinacja
Typ	1. sg m	1. sg f	2. sg m	2. sg f	3. sg i pl	1. pl	2. pl
Nom	šīn	šīni	toš	toši	va	ešše	guče
Acc	šenet	šeniti	tešet	tošiti	ano	eššo	gučet
Gen	šenen	šenini	tešen	tošini	ane	ešše	gučer
In	šeneš	šeniši	tešeš	tošiši	aneši	eššeši	gučeši
Tem	šenem	šenim	tešem	tošim	anam	eššam	gučem
Ins	šenetti	šenitti	tešetti	tošetti	anetti	eššetti	gučetti

Dodatkowo należy zaznaczyć, że nieobecny jest wokatyw.

Formy enklityczne

Formy słabe (enklityczne) zaimków osobowych używane są, jeżeli emfaza nie pada na zaimek (w szczególności dla formy w bierniku). W mianowniku formy słabej używa się, jeżeli akcent logiczny pada na okolicznik opisujący czasownik, który stoi przed nim.

Formy Słabe
Typ	1. sg m	1. sg f	2. sg m	2. sg f
Nom	-še	-ši	-te	-ti
Acc	-šet	-šiti	-tet	-titi

Zaimek osobowy pytający

• co? - šīš (šes-)
• kto? - šāo

Zaimek osobowy względny

• co, który - šīš (šes-)
• kto, który - šāo

Zaimek osobowy wskazujący lokatywny

• ten - ħān
• tamten - īmn

Zaimek ħān opisuje przedmiot w zasięgu rozmówców, a īmn poza ich zasięgiem, a nie czy dany przedmiot jest określony, czy nie.

Zaimek osobowy wskazujący relatywny

• ten - dōn
• tamten - dū́en

Zaimek dōn opisuje przedmiot już opisywany przez rozmówców, a dū́en nieopisywany.

Zaimek osobowy dzierżawczy

• tego - dī́nin
• tamtego - ī́an

Zaimek dī́nin opisuje przynależność przedmiotu do innego, określonego, opisywanego już rzeczownika, a ī́an opisuje przynależność przedmiotu do innego rzeczownika, który jeszcze nie był wzmiankowany, ale jest przedstawiony w następującej zaraz części zdania bądź wypowiedzi.

Zaimek osobowy przeczący nieokreślony

• nic hešīš (hešes-)
• nikt hešāo

Zaimek osobowy przeczący globalny

• nic w świecie, na pewno nic - hīešīš (hīešes-)
• nikt w świecie, na pewno nikt - hīešāo

Zaimek osobowy nieokreślony

• coś - šesen
• ktoś - šāon
• nieokreślony podmiot - vast (anst-)

Zaimek osobowy frekwencyjny

• mało co - šesiešti
• mało kto - šāoiešti

• większość (o przedmiotach) - šesāiš
• większość (o osobach) - šāoiš

Zaimek reasumpcyjny

• ten, który - īn

Zaimek īn wyraża konstrukcję wyrażaną w języku polskim za pomocą wyrażenia ten, który, np:

• Sason₁ ī́ko₂ nešta₃ īne₄ pī́ste₅ mībrat₆.
• Słyszący₁ wiatr₂ człowiek₃ który₄ je₅ chleb₆.
• Człowiek₁, który₄ słyszy₂ wiatr₃, (on₄) je₅ chleb₆.

Zaimek przymiotny

Zaimek przymiotny
Rodzaj	Wskazujący	Dzierżawczy	Względny	Pytajne	Upowszechniające	Przeczące	Nieokreślone
Sposobu
Miejsca
Czasu
Miary
Przyczyny

Zaimek przysłowny

Zaimek przysłowny
Rodzaj	Wskazujący	Względny	Pytajne	Upowszechniające	Przeczące	Nieokreślone
Sposobu	šāur, pítti (tak, tak samo)	māur (jak)	māur? (jak?)
Miejsca	ħāna, īma, bōdri (tu; tam; tu, tam)		mān ateši?, mān ir ateši?, mān X atXXX? (gdzie? skąd?, !!!dokąd?!!!)
Czasu		kōi (kiedy, gdy)	mān ērbam (kiedy?)
Miary
Przyczyny

Zaimek przysłowny miejsca

• tu, tutaj (blisko rozmówcom) - ħāna
• tam, tam dalej (daleko od rozmówców) - īma
• tu, tutaj, tam (miejsce wskazane przez rozmówcę, lub opisane) - bōdri

Rzeczownik

Istnieją cztery deklinacje:

• I - wspólna spółgłoskowa
• II - wspólna samogłoskowa
• III - męska
• IV - żeńska

Przypadki

Rzeczowniki odmieniają się przez następujące przypadki:

• Nominatyw - Kto? Co?
• Akuzatyw - Kogo? Co? Komu? Czemu?
• Genetyw - Czyj?
• Lokatyw - Gdzie?
• Temporal - Kiedy?
• Instrumental - Czym? Kim?
• Wokatyw

Deklinacja

Deklinacja
Typ	I	II	III	IV
Znaczenie	Ziarno	Słońce	Sędzia	Matka
Nom	ēššān	nāmītoccu	takeke	ūni
Acc	ēššāno	nāmītoccut	takeket	ūniti
Gen	ēššāne	nāmītoccur	takeken	ūnini
Loc	ēššāneši	nāmītoccuši	takekeš	ūniši
Tem	ēššānam	nāmītoccum	takekem	ūnim
Ins	ēššānetti	nāmītoccutti	takeketti	ūnitti
Voc	ēššān	nāmītoccu	takek	ūn

Temat rzeczownika

Część rzeczowników posiada oboczności, polegające głównie na wymianie jakościowej lub ilościowej samogłoski tematu, rzadziej dodatkowo może zmienić się spółgłoska tematowa. Forma słownikowa przedstawia formę mianownika, a podana w nawiasie forma jest temat form zależnych. Np: āt (at-) miejsce oznacza, że forma mianownika brzmi āt, a resztę form układa się od rdzenia at-.

Przymiotnik i Przysłówek

Przymiotnik w języku nešši jest częścią mowy określającą grupę rzeczownika, a przysłówek czasownika. Dodatkowo mogą pełnić funkcję predykatywu i zachować się jak ułomny czasownik zachowując swoje przymiotnikowo-przysłówkowe cechy.

Przymiotnik

Przymiotnik nieokreślony w funkcji atrybutywnej

Przymiotnik w funkcji atrybutywnej poprzedza opisywany rzeczownik i zgadza się z nim tylko rodzajem nie podlegając odmianie przez przypadki.

mān jaki
Rodzaj
Neutralny	Męski	Żeński
mān	māne	māni

Przymiotnik określony w funkcji atrybutywnej

Przymiotnik określony w funkcji atrybutywnej poprzedza rzeczownik oraz zgadza się z nim co do rodzaju, a także co do przypadka; jednakowoż występuje tu synkretyzm przypadków i większość form przypadkowych nie różni się od siebie.

Deklinacja
Rodzaj	Neutralny	Męski	Żeński
Nom	mān	māne	māni
Acc	mānum	mānet	mānit
Gen		mānem	mānim
Loc
Tem
Ins
Voc

Przymiotnik w funkcji orzecznika

Przymiotnik w funkcji orzecznika występuje po czasowniku i nie występuje w formie rodzajowej, ale zgadza się z czasownikiem w kategorii czasu. Gdy przymiotnik jest wielosylabowy traci końcówkę przymiotnikową -n w czasie teraźniejszym, a w czasie przeszłym obie formy zamieniają końcówkę -n na -m.

b'ān wielki; ōgan mały
Czas
Czas	Teraźniejszy	Przeszły
Jednosylabowy	b'ān	b'ām
Wieloosylabowy	ōga	ōgam

Przymiotnik w formie niezależnej

Przymiotnik występując w formie niezależnej, bez określanego rzeczownika zgadza się z domyślnym rzeczownikiem rodzajowo, a także podlega deklinacji.

Deklinacja
Rodzaj	Neutralny	Męski	Żeński
Nom	mān	māne	māni
Acc	māno	mānet	māniti
Gen	māne	mānen	mānini
Loc	māneši	māneš	māniši
Tem	mānam	mānem	mānim
Ins	mānetti	mānetti	mānitti
Voc	mān	mān	mān

Stopniowanie Przymiotnika

Występuje pięć stopni:

• stopień równy - przysłówek w formie podstawowej;
• stopień wyższy - tworzy się go o rozszerzenie przysłówka o -(a)š-;
• stopień najwyższy - tworzy się go o rozszerzenie przysłówka o -(a)nēm-;
• stopień niższy - tworzy się go o rozszerzenie tematu przymiotnika o -(a)stu-;
• stopień najniższy - tworzy się go o rozszerzenie tematu przymiotnika o -ēstu-.

Stopniowanie Przymiotnika
kḗaln - miły, mirsin - niski
Stopień równy
kḗaln	mirsin
Stopień wyższy
kḗalašn	mirsišn
Stopień najwyższy
kḗalanēmn	mirsinēmn
Stopień niższy
kḗalastun	mirsistun
Stopień najniższy
kḗalēstun	mirsiēstun

Przysłówek

Przysłówki określają przymiotnik bądź czasowniki. Przymiotniki można podzielić na parę grup:

• odprzymiotnikowe: tworzone regularnie przez zamianę końcówki przymiotnika na końcówkę -ur; māur jak; gastiur - blisko.
• archaiczne: zakończone na -i; pastci dobrze
• obce (to jest nie pochodzące ani od przysłówków, ani od przymiotników); skostniałe wyrażenia pochodzące od innych części mowy.

Stopniowanie Przysłówka

Występuje pięć stopni:

• stopień równy - przysłówek w formie podstawowej
• stopień wyższy - tworzy się go o rozszerzenie przysłówka o -(a)š- i dodanie końcówki przysłówka (jeżeli takowa jest obecna);
• stopień najwyższy - tworzy się go o rozszerzenie przysłówka o -(a)nēm- i dodanie końcówki przysłówka (jeżeli takowa jest obecna);
• stopień niższy - tworzy się go o rozszerzenie tematu przymiotnika o -(a)st- i dodanie końcówki przysłówka (jeżeli takowa jest obecna);
• stopień najniższy - tworzy się go o rozszerzenie tematu przymiotnika o -ēst- i dodanie końcówki przysłówka (jeżeli takowa jest obecna).

Stopniowanie Przysłówka
gastiur - blisko, pastci - dobrze
Stopień równy
gastiur	pastci
Stopień wyższy
gastišur	pastcaši
Stopień najwyższy
gastinēmur'	pastcanēmi
Stopień niższy
gastistur	pastcasti
Stopień najniższy
gastiēstur	pastcēsti

Kategoria stanu

Kategoria stanu tworzy się od przysłówków, a także od innych części mowy. Podlega odmianie przez kategorię czasu oraz kategorię stanu statecznego/zmiany stanu.

skēur - boląco, pastci - dobrze
Czas	Stan		Zmiana stanu
Teraźniejszy	skēmo	pastcimo	skēmori	pastcimori
Przeszły	skēmem	pastcimem	skēmeri	pastcimeri

Kategoria stanu utworzona od rzeczowników i bezokoliczników

Formę kategorii stanu można też utworzyć od dowolnego rzeczownika lub bezokolicznika:

• od īanni (īso) - iść, chodzić; īanni → īannimo;
• od bōri - dom; bōri → bōrimo;
• od napsa - wieś; napsa → napsamo.

Forma ta połączona z bezokolicznikiem wyraża chęć zrobienia czegoś:

• Īanni mo šenet - Mam ochotę się przejść.
• Īanni mori šenet - Zaczynam mieć ochotę się przejść.

Kategoria stanu utworzona od rzeczownika opisuje odczucie, powiązane z danym słowem:

• • Bōrimo šenet - Czuje się po domowemu. Jest mi jak w domu. Dosłownie: Jest mi domowo.
  • Napsamo šenet - Czuję się jak na wsi. Dosłownie: Jest mi wiejsko.

Liczebnik

Liczebniki główne

1-10

Liczebniki od 1 do 10 stanowią oddzielne słowa.

Deklinacja
Przypadek	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Nom	nīmis	īdm	hásse	inār	šōd	prī́e	šrīm	ōdaī	sākaī	ā́od
Acc	nemo	īdmo	hásset	ināro	sodo	prī́et	šrīmo	ōdeo	sākeo	ā́odo
Gen	neme nemaī	īdme	hásser	ināre	sode sodaī	prī́er	šrīme	ōder	sāker	ā́ode ā́odaī
Loc	nemeši	īdmeši	hásseši	ināreši	sodeši	prī́eši	šrīmeši	ōdeši	sākeši	ā́odeši ā́odaħ
Tem	nemam	īdmam	hássem	ināram	sodam	prī́em	šrīmam	ōdem	sākem	ā́odam
Ins	nemetti	īdmetti	hássetti	ināretti	sodetti	prī́etti	šrīmetti	ōdetti	sāketti	ā́odetti
Voc	nīmis	īdm	hásse	inār	šōd	prī́e	šrīm	ōdaī	sākaī	ā́od

11-19

Liczebniki od 11 do 19 tworzą połączenie kolejnych liczebników ze słowek ā́odaħ - do słownie na dziesięć.

Deklinacja
Przypadek	11	12	13	14	15	16	17	18	19
Nom	ā́odaħ nīmis	ā́odaħ īdm	ā́odaħ hásse	ā́odaħ inār	ā́odaħ šōd	ā́odaħ prī́e	ā́odaħ šrīm	ā́odaħ ōdaī	ā́odaħ sākaī
Acc	ā́odaħ nemo	ā́odaħ īdmo	ā́odaħ hásset	ā́odaħ ināro	ā́odaħ sodo	ā́odaħ prī́et	ā́odaħ šrīmo	ā́odaħ ōdeo	ā́odaħ sākeo
Gen	ā́odaħ neme ā́odaħ nemaī	ā́odaħ īdme	ā́odaħ hásser	ā́odaħ ināre	ā́odaħ sode ā́odaħ sodaī	ā́odaħ prī́er	ā́odaħ šrīme	ā́odaħ ōder	ā́odaħ sāker
Loc	ā́odaħ nemeši	ā́odaħ īdmeši	ā́odaħ hásseši	ā́odaħ ināreši	ā́odaħ sodeši	ā́odaħ prī́eši	ā́odaħ šrīmeši	ā́odaħ ōdeši	ā́odaħ sākeši
Tem	ā́odaħ nemam	ā́odaħ īdmam	ā́odaħ hássem	ā́odaħ ināram	ā́odaħ sodam	ā́odaħ prī́em	ā́odaħ šrīmam	ā́odaħ ōdem	ā́odaħ sākem
Ins	ā́odaħ nemetti	ā́odaħ īdmetti	ā́odaħ hássetti	ā́odaħ ināretti	ā́odaħ sodetti	ā́odaħ prī́etti	ā́odaħ šrīmetti	ā́odaħ ōdetti	ā́odaħ sāketti
Voc	ā́odaħ nīmis	ā́odaħ īdm	ā́odaħ hásse	ā́odaħ inār	ā́odaħ šōd	ā́odaħ prī́e	ā́odaħ šrīm	ā́odaħ ōdaī	ā́odaħ sākaī

20-90

Liczebniki od 20 do 90 tworzą połączenia kolejnych liczebników z ā́odaī - do słownie dziesięciu.

Deklinacja
Przypadek	20	30	40	50	60	70	80	90
Nom	ā́odaī īdm	ā́odaī hásse	ā́odaī inār	ā́odaī šōd	ā́odaī prī́e	ā́odaī šrīm	ā́odaī ōdaī	ā́odaī sākaī
Acc	ā́odaī īdmo	ā́odaī hásset	ā́odaī ināro	ā́odaī sodo	ā́odaī prī́et	ā́odaī šrīmo	ā́odaī ōdeo	ā́odaī sākeo
Gen	ā́odaī īdme	ā́odaī hásser	ā́odaī ināre	ā́odaī sode ā́odaī sodaī	ā́odaī prī́er	ā́odaī šrīme	ā́odaī ōder	ā́odaī sāker
Loc	ā́odaī īdmeši	ā́odaī hásseši	ā́odaī ināreši	ā́odaī sodeši	ā́odaī prī́eši	ā́odaī šrīmeši	ā́odaī ōdeši	ā́odaī sākeši
Tem	ā́odaī īdmam	ā́odaī hássem	ā́odaī ināram	ā́odaī sodam	ā́odaī prī́em	ā́odaī šrīmam	ā́odaī ōdem	ā́odaī sākem
Ins	ā́odaī īdmetti	ā́odaī hássetti	ā́odaī ināretti	ā́odaī sodetti	ā́odaī prī́etti	ā́odaī šrīmetti	ā́odaī ōdetti	ā́odaī sāketti
Voc	ā́odaī īdm	ā́odaī hásse	ā́odaī inār	ā́odaī šōd	ā́odaī prī́e	ā́odaī šrīm	ā́odaī ōdaī	ā́odaī sākaī

100-900

Liczebnik 100 stanowi oddzielne słowo, a liczebniki 200 - 900 stanowią połączenie kolejnych liczebników z słowem eše - dosłownie stu.

Deklinacja
Przypadek	100	200	300	400	500	600	700	800	900
Nom	īš	eše īdm	eše hásse	eše inār	eše šōd	eše prī́e	eše šrīm	eše ōdaī	eše sākaī
Acc	ešo	eše īdmo	eše hásset	eše ināro	eše sodo	eše prī́et	eše šrīmo	eše ōdeo	eše sākeo
Gen	eše	eše īdme	eše hásser	eše ināre	eše sode eše sodaī	eše prī́er	eše šrīme	eše ōder	eše sāker
Loc	eše ešeši	eše īdmeši	eše hásseši	eše ināreši	eše sodeši	eše prī́eši	eše šrīmeši	eše ōdeši	eše sākeši
Tem	ešam	eše īdmam	eše hássem	eše ināram	eše sodam	eše prī́em	eše šrīmam	eše ōdem	eše sākem
Ins	ešetti	eše īdmetti	eše hássetti	eše ināretti	eše sodetti	eše prī́etti	eše šrīmetti	eše ōdetti	eše sāketti
Voc	īš	eše īdm	eše hásse	eše inār	eše šōd	eše prī́e	eše šrīm	eše ōdaī	eše sākaī

Szereg liczb

Szereg liczb tworzy się zaczynając od najwyższej do najniższej, przy czym każda liczba jest oddzielana od drugiej z pomocą spójnika e.

• 51 - ā́odaī šōd e nīmis
• 151 - īš e ā́odaī šōd e nīmis
• 351 - eše hásse e ā́odaī šōd e nīmis
• 364 - eše hásse e ā́odaī prī́e e inār

Odmienia się zawsze tylko ostatni człon:

• Widzę 14 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar ā́odaħ ināro.
• Widzę 51 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar ā́odaī šōd e nemo.
• Widzę 100 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar īšo.
• Widzę 151 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar īš e ā́odaī šōd e nemo.
• Widzę 351 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar eše hásse e ā́odaī šōd e nemo.
• Widzę 300 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar eše hásset.
• Widzę 364 wzgórz. - Šīn ībwūle bagdar eše hásse e ā́odaī prī́e e ināro.

Liczebniki porządkowe

Tworzy się je od tematu biernika z pomocą sufiksu -(o)n. Zmianie podlega tylko ostatni człon liczebnika. Poza tym liczebniki porządkowe zachowują się jak przymiotniki.

1 - 10
Liczba	1.	2.	3.	4.	5.	6.	7.	8.	9.	10.
L. Główny	nīmis	īdm	hásse	inār	šōd	prī́e	šrīm	ōdaī	sākaī	ā́od
L. Porządkowy	nemon	īdmon	hássen	ināron	sodon	prī́en	šrīmon	ōden	sāken	ā́odon

11 - 19
Liczba	11.	12.	13.	14.	15.	16.	17.	18.	19.
L. Główny	ā́odaħ nīmis	ā́odaħ īdm	ā́odaħ hásse	ā́odaħ inār	ā́odaħ šōd	ā́odaħ prī́e	ā́odaħ šrīm	ā́odaħ ōdaī	ā́odaħ sākaī
L. Porządkowy	ā́odaħ nemon	ā́odaħ īdmon	ā́odaħ hássen	ā́odaħ ināron	ā́odaħ sodon	ā́odaħ prī́en	ā́odaħ šrīmon	ā́odaħ ōden	ā́odaħ sāken

20 - 90
Liczba	20.	30.	40.	50.	60	70.	80.	90.
L. Główny	ā́odaī īdm	ā́odaī hásse	ā́odaī inār	ā́odaī šōd	ā́odaī prī́e	ā́odaī šrīm	ā́odaī ōdaī	ā́odaī sākaī
L. Porządkowy	ā́odaī īdmon	ā́odaī hássen	ā́odaī ināron	ā́odaī sodon	ā́odaī prī́en	ā́odaī šrīmon	ā́odaī ōden	ā́odaī sāken

100 - 900
Liczba	100.	200.	300.	400.	500.	600.	700.	800.	900.
L. Główny	īš	eše īdm	eše hásse	eše inār	eše šōd	eše prī́e	eše šrīm	eše ōdaī	eše sākaī
L. Porządkowy	ešon	eše īdmon	eše hássen	eše ināron	eše sodon	eše prī́en	eše šrīmon	eše ōden	eše sāken

Liczebniki porządkowe przysłówkowe

Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez odcięcie końcówki przymiotnikowej -n:

• nemo - po pierwsze
• īdmo - po drugie
• hásse - po trzecie

Niektóre liczebniki porządkowe przysłówkowe mogą przyjmować tę samą formę co liczebniki główne,

Liczebniki komparatywne

Liczebniki komparatywne pozytywne przymiotnikowe

Opisują o ile jest czegoś więcej. Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez zamiany końcówki przymiotnikowej -n na końcówkę stopnia wyższego -šn:

• nemošn - o jeden więcej
• īdmošn - o dwa więcej
• hássešn - o trzy więcej

Np.

• īdmošn ī́i - jajka, których jest więcej o dwa;
• Nōm₁ īdmošnum₂ šīš₃ ī́it₄ sanneso₅! - Weź₁ kosz₅, w-którym-jest-o-dwa-więcej₂ jajek₄! (dosł: weź₁ z₃ o-dwa-więcej₂ jajkiem₄ kosz₅)

Liczebniki komparatywne pozytywne przysłówkowe

Opisują o ile jest czegoś więcej. Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez zamiany końcówki przymiotnikowej -n na końcówkę stopnia wyższego -š:

• nemoš - o jeden więcej
• īdmoš - o dwa więcej
• hásseš - o trzy więcej

Liczebniki komparatywne negatywne przymiotnikowe

Opisują o ile jest czegoś mniej. Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez zamiany końcówki przymiotnikowej -n na końcówkę stopnia wyższego -stun:

• nemostun - o jeden mniej
• īdmostun - o dwa mniej
• hássestun - o trzy mniej

Liczebniki komparatywne negatywne przysłówkowe

Opisują o ile jest czegoś mniej. Tworzy się je od liczebników porządkowych poprzez zamiany końcówki przymiotnikowej -n na końcówkę stopnia wyższego -stu:

• nemostu - o jeden mniej
• īdmostu - o dwa mniej
• hássestu - o trzy mniej

Liczebniki mnożne

Liczebniki mnożne przymiotne

Wyrażają one ilość kopii danego przedmiotu lub większy stopień nasilenia jakiejś cechy. Zachowują się jak przymiotniki. Tworzy się je od liczebników porządkowych za pomocą dodania sufiksu -in:

• nemonin - razowy, pojedynczy
• īdmonin - podwójny
• hássenin - potrójny
• ināronin - poczwórnie
• sodonin - o pięć razy

Liczebniki mnożne przysłówkowe

Wyrażają one ilość kopii danego przedmiotu lub większy stopień nasilenia jakiejś cechy. Zachowują się jak przysłówki. Tworzy się je od liczebników porządkowych za pomocą dodania sufiksu '-in:

• nemoni - raz
• īdmoni - dwa razy
• hásseni - trzy razy
• ināroni - cztery razy
• sodoni - pięć razy

Liczebniki wielokrotne

Liczebniki wielokrotne przymiotne

Opisują one powtarzalność i zachowują się jak przymiotnik. Tworzy się je poprzez dodanie do ostatniego członu liczebnika sufiksu -ašta: Tworzy się je poprzez dodanie do ostatniego członu liczebnika sufiksu -aštan:

• nemaštan, ašta - jednorazowy, jednokrotny
• īdmaštan - dwukrotny
• hásseaštan - trzykrotny
• ināraštan - czterokrotny
• sodaštan - pięciokrotny
• prī́eaštan - sześciokrotny
• šrīmaštan - siedmiokrotny
• ōdeaštan - ośmiokrotny
• sākeaštan - dziewięciokrotny
• ā́odaštan - dziesięciokrotny
• ā́odaħ nemaštan - jedenastokrotny
• ā́odaī šōd e nemaštan - pięćdziesięcio-jednokrotny

Liczebniki wielokrotne przysłówkowe

Opisują one powtarzalność i zachowują się jak przysłówek. Tworzy się je poprzez dodanie do ostatniego członu liczebnika sufiksu -ašta:

• nemašta, ašta - raz, jednokrotnie
• īdmašta - dwa razy, dwukrotnie, dwakroć
• hásseašta - trzy razy, trzykrotnie. trzykroć
• inārašta - cztery razy, czterokrotnie
• sodašta - pięć razy, pięciokrotnie
• prī́eašta - sześć razy, sześciokrotnie
• šrīmašta - siedem razy, siedmiokrotnie
• ōdeašta - osiem razy, ośmiokrotnie
• sākeašta - dziewięć razy, dziewięciokrotnie
• ā́odašta - dziesięć razy, dziesięciokrotnie
• ā́odaħ nemašta - jedenaście razy, jedenastokrotnie
• ā́odaī šōd e nemašta - pięćdziesiąt jeden razy,

Liczebniki ułamkowe

W języku nešši występują trzy rodzaje liczebników ułamkowych:

• samodzielne; šeōn - pół; kurc - ćwierć; ášta - jedna trzecia, trzeć;
• zwykłe doliczane;
• zwykłe odliczane;
• złożone doliczane;
• złożone odliczane.

Liczebniki ułamkowe samodzielne

W języku nešši występują następujące liczebniki ułamkowe samodzielne:

• šeōn - pół - ½
• ášti - trzeć - ⅓
• kurc - ćwierć - ¼
• sášša - jedna piąta - ⅕
• hīášta - dwie trzecie - ⅔
• hīkurc - trzy czwarte - ¾
• ālār - półtora - 1½

Liczebniki ułamkowe zwykłe doliczane

Liczebniki doliczane określają tworzy się za pomocą konstrukcji: mianownik w lokatywie + licznik jako liczebnik główny, a więc:

• 2/3 - hásseši īdm
• 3/4 - ināreši hásse
• 1/5 - sodeši nīmis
• 6/10 - ā́odeši prī́e lub ā́odaħ prī́e

Liczebniki zbiorowe

W języku nešši, inaczej niż w języku polskim, liczebniki zbiorowe używane są jak zaimki zamieniające określane przez liczebnik główny zaimek. Tworzy się je poprzez dodanie sufiksu -aš do ostatniego członu liczebnika.

• īdmaš - dwoje,
• hássaš - troje
• ināraš - czworo
• sodaš - pięcioro
• prī́aš - sześcioro
• šrīmaš - siedmioro
• ōdaš - ośmioro
• sākaš - dziewięcioro
• ā́odaš - dziesięcioro
• ā́odaħ nemaš - jedenaścioro
• ā́odaī šōd e nemaš - pięćdziesiątka jadyna

Liczba

Jak mogliście zauważyć, ani przy rzeczowniku, ani przy czasowniku nie ma podanej odmiany przez liczby. Jest to związane ze specyfiką liczby w języki nešši. Otóż liczba jest zawsze postfixem dodawanym do rzeczownika i czasownika (zazwyczaj jest dodawana do rzeczownika, no chyba, że rzeczownik jest pominięty, wtedy oczywiście także może być dodane do czasownika. Czasami używa się, oczywiście zgodnego, postfixu mnogiego przy czasowniku i rzeczowniku). Poszczególne postfixy mają różne odcienie stylistyczne, jak i znaczeniowe:

Liczba Pojedyncza
Nazwa	Końcówka	Uwagi
Niekreślona	-	Pojedyncze występowanie danego zjawiska, stanu, zwierzęcia, przedmiotu, człowieka nie jest ważne, lub nie jest cechą determinującą.
Określona	-(i)sm	Podkreśla pojedyncze występowanie danego zjawiska, stanu, zwierzęcia, przedmiotu, człowieka.
Liczba Mnoga
Nazwa	Końcówka	Uwagi
Neutralny	-(u)n	Używany dla podkreślenia mnogości nieokreślonej grupy ludzi, zwierząt, przedmiotów.
Stadny	-kecci	Używany dla oznaczenia stad zwierząt.
Rodowy	-ani	Używany przy nazwach rodów, rodzin, nazwisk; ukazuje na grupę spokrewnionych osób.
Męski zbiorowy	-nun	Ukazuje na określoną grupę mężczyzn.
Żeński zbiorowy	-si	Ukazuje na określoną grupę kobiet.
Podniosły	-vek	Używany we wzniosłych sytuacjach.
Narodowy	-toħ	Wskazuje na grupę ludzi reprezentujących określony etnos.
Użytkowników języka	-wū	Wskazuje na osoby mówiące w danym języku.
Profesji	-kā	Opisuje określoną grupę osób wykonujących jakiś zawód.
Roślin	-re	Wskazuje na ilość roślin.
Ptactwa	-ki	Wskazuje na grupę ptaków.
Pary	-bire	Wskazuje na parę przedmiotów, ludzi, zwierząt.

Spójniki

Spójniki w nešši dzieli się na:

• łączne
• rozłączne
• wykluczające
• przeciwstawne
• wyjaśniające
• wynikowe
• podrzędne

W języku nešši spójniki mogą występować samodzielnie, jako prefiksy, lub też postfiksy.

Spójniki łączne

W języku nešši występują następujące spójniki łączne:

• ette - i
• -a - i, i następnie
• -kāi - a także, i przy okazji

Spójnik ette

Spójnik ette łączy słowa i zdania równorzędne.

Spójnik -a

Spójnik -a jest postfiksem doklejanym do czasownika. Łączy zdania równorzędne i podkreśla uszeregowaną kolejność zdarzeń, następujących jedno po drugim.

Spójnik -kāi

Spójnik -kāi łączy słowa i zdania równorzędne, wskazuje na to, że dana czynność została dokonana dodatkowo, przy okazji innej czynności, przypadkowo. Może być używana także z innymi częściami mowy, gdzie także dodaje odcienia okazjonalności, przypadkowości.

Partykuły

W języku nešši występują następujące rodzaje partykuł:

• przeczące
• twierdzące
• ograniczające
• pytające
• wątpiące
• emfatyczne
• wzmacniające

Partykuły Przeczące

W języku nešši istnieją trzy partykuły przeczące:

• partykuła hešši występująca oddzielnie (przecząca odpowiedź na pytanie) lub poprzedzająca zdanie (tak samo, tylko z wyjaśnieniem);
• prefiks he-, lub h- doklejany do określonego zaprzeczonego wyrazu;
• prefiks hīe-lub hī- używany przy zaprzeczeniu globalnym (całkowite wykluczenie możliwości).

Partykuły Ograniczające

W języku nešši występują następujące partykuły ograniczające:

• ālkis - "tylko", podkreśla ograniczenie, wyróżnienie, wyodrębnienie danego słowa lub części zdania);
• prefiks ār- - "tylko", podkreśla ograniczenie, wyróżnia, lub wyodrębnia jedno słowo ze zdania;

Partykuły Emfatyczne

W języku nešši istnieją następujące partykuły emfatyczne:

• postfiks -ti - doklejany do orzeczenia, dopełnienie lub okolicznika. Używany jest w ostatnim zdaniu wypowiedzi, służy do podkreślenia całkowitego zakończenia wypowiedzi. Podkreślany jest najważniejszy człon wypowiedzi.

Słowotwórstwo

Rzeczownik

Rodzaj		Tworzenie	Przykład	Wyraz Podstawowy	Polski przykład	Uwagi
Nazwa czynności	Odczasownikowa	-a	lagna	lagnanni (lagno) - zaopiekować się, ochronić	ochrona	Nazwa wykonywanej czynności.
	Odczasownikowa Dokonana	-ōn	rušnōn	rušnanni (rušno) - obudzić	pobudka	Nazwy dokonanej czynności, jednokrotnej, zakończonej, mającej jasny początek i koniec.
Nazwa stanu	Odprzymiotnikowe	-sti	skēsti	skēn - chory, bolący	choroba	Stan, pojęcie abstrakcyjne utworzone od przymiotnika.
	Odczasownikowe	-īrmi	uskīrmi	uskanni (usko, uskem) - tęsknić	tęsknota	Stan, pojęcie abstrakcyjne utworzone od czasownika.
Cecha	Odprzymiotnikowa	-es	eldes	eldi - zimny, chłodny	zimno	Nazwa cechy, zazwyczaj od archaicznych przymiotników na -i.
Działalność
Wykonawca czynności	Odczasownikowe Ożywione	-e	sārbe	sārbanni (sārbo) - siać	rolnik, chłop	Osoba wykonującą daną czynność.
	Odczasownikowe Ożywione Honoratywne	-eke	takeke	takanni (tako) - sądzić (kogoś)	sędzia	Osoba wykonująca daną czynność, zazwyczaj z podniosłym odcieniem.
Narzędzie	Odczasownikowe	-ur (-r-)	dagur (dagr-)	daganni (dago) - kosić	Kosa	Narzędzie służące do wykonywania czynności opisywanej przez czasownik.
Wytwór	Odczasownikowe	-a	čanpa	čanpanni (čanpo) - rosnąć, wzrastać	roślina	Wynik czynności, zazwyczaj związany z procesami naturalnymi, nie związanymi z działalnością człowieka.
	Nazwa mięsa	-uset	mṓuset	mṓi - krowa	wołowina	Bardzo produktywna końcówka; istnieje możliwość wytworzenia nazwy mięsa (czy też ryby) od każdego zwierzęcia.
Rezultat	Odczasownikowe, wynik czynności	-(a)tta	ā́ivesatta	ā́ivesanni (ā́iveso) - śpiewać	pieśń	Wynik czynności, zazwyczaj pojęcie abstrakcyjne.
	Odczasownikowe	-ī (-es-)	ā́ivī (ā́ives-)	ā́ivesanni (ā́iveso) - śpiewać	śpiew	Wynik czynności, produktywna końcówka.
	Odczasownikowe Abstrakcyjne	-0 (-es---)	d'eb (d'ebes-)	d'ebanni - myśleć	myśl	Abstrakcyjny, nienamacalny wynik czynności.
Obiekt czynności
Nosiciel cechy
Miejsce	Odczasownikowe Nieożywione	-es	čūstes	čūstanni (čūsto) - oświetlać, rozjaśniać	latarnia	Miejsce, budynek, w którym wykonywana jest dana czynność.
Rody i rodziny
Nazwy odmiejscowe
Młode	Odrzeczownikowe	-inši	lūšinši	lūši - owca arch.	jagnię	Młode zwierzęcia

Zdrobnienie

Zdrobniony rzeczownik opisuje przedmiot, rzecz, istotę lub człowieka małego, niewielkiej wielkości. Zdrobnienia są także używane, gdy odnosimy się do opisywanego przedmiotu z pozytywnymi emocjami

Zdrobnienie
Rodzaj	Neutralny			Męski	Żeński
Forma podstawowa	mṓi krowa	bast żaba	ī́en miasto	āte tata	māmi mama
Forma zdrobniona	mṓiški krówka	bastiški żabka	ī́enški miasteczko	āteške tatuś	māmiški mamusia

Forma honoratywna

Forma honoratywna rzeczownika opisuje przedmiot, rzecz, istotę lub człowieka czczonego, cieszącego się szacunkiem, uznaniem. Formy honoratywne są także używane, gdy odnosimy się do opisywanego rzeczownika z czcią, patosem, podniosłością.

Zdrobnienie
Rodzaj	Neutralny			Męski	Żeński
Forma podstawowa	nāmī słońce	krūs zebranie	īrgunes królestwo	āte tata	māmi mama
Forma zdrobniona	nāmītoccu Słońce	krūpsutoccu Ważne Zebranie	īrgunestoccu Królestwo	ātetocce Ojciec	māmitocci Matka

Przymiotnik

Przymiotnik dzierżawczy

Przymiotnik dzierżawcze określają przynależność przedmiotu do określonego właściciela. Istnieją dwa rodzaje przymiotników dzierżawczych w języku nešši:

• zupełne - dany przedmiot należy do danego właściciela.
• celowe - dany przedmiot jest przeznaczony specjalnie dla danej osoby, ale jeszcze nie jest w jej posiadaniu.

Przymiotnik Dzierżawczy Zupełny
Rodzaj	Neutralny		Męski	Żeński
Forma rzeczownika	napsa wieś	ī́en miasto	āte tata	māmi mama
Sposób tworzenia	NOM + -lin	NOM + -(i)lin	NOM + -līen	NOM + -lin
Forma przymiotnika	napsalin należący do wsi	ī́enlin należący do miasta	ātelīen ojcowski	māmilin maminy
Przymiotnik Dzierżawczy Celowy
Rodzaj	Neutralny		Męski	Żeński
Forma rzeczownika	napsa wieś	ī́en miasto	āte tata	māmi mama
Sposób tworzenia	ACC + -alin	ACC + -halin	ACC + -alen	ACC + -halin
Forma przymiotnika	napsatalin przeznaczony dla wsi	ī́enohalin przeznaczony dla miasta	ātetalen przeznaczony dla ojca	māmitihalin przeznaczony dla mamy

Przymiotnik relacyjny

Przymiotniki relacyjne tworzone są od rzeczowników. Opisują one główną cechę wyróżniającą dany przedmiot, pojęcie, osobę, zwierzę, abstrakcję. Są one z pomocą specjalnych końcówek fleksyjnych, oddzielnych dla ludzi, zwierząt, tworzyw i innych przedmiotów.

Przymiotnik relacyjny

Klasa	Człowiek	Zwierzę	Tworzywo, Surowiec	Inne	Cecha
	Formy tworzone od nazw ludzi, ich grup, a także imion własnych; nadaje cechę szczególną danej osoby.	Formy tworzone od nazw zwierząt, ich grup, a także imion własnych; nadaje cechę szczególną danego zwierzęcia.	Formy tworzone od nazw tworzyw, surowców, mięs, składników, z których wykonany jest opisywany przedmiot.	Formy tworzone od innych przedmiotów, których wyróżniającą cechę posiada opisywany przedmiot.	Występowanie jakiejś cechy fizycznej, podobieństwa, nasilenia danej cechy.
Rzeczownik podstawowy	takeke sędzia	līrme wilk	šū drewno	lōpes obora	ōrb broda
Sposób tworzenia	-šīen	-(i)sin	-(au)šin, -in	-(V)n	-Vdan
Powstały przymiotnik	takekešīen sędziowski	līrmesin wilczy	šūaušin drewniany, z drewna	lōpesan związany z oborą	ōrbadan brodaty

Składnia

Kategorie

Część mowy/Kategoria	Czasownik	Rzeczownik	Przymiotnik	Imiesłów przymiotnikowy	Liczebnik	Zaimek osobowy	Przysłówek	Imiesłów przysłówkowy
Osoba	—	—	—	—	✓	—	—	—
Czas	✓	—	✓	✓	—	—	—	✓
Tryb	✓	—	—	—	—	—	—	—
Strona	✓	—	—	✓	—	—	—	—
Aspekt	✓	—	✓	—	—	—	—	—
Przedmiotowość	✓	—	—	—	—	—	—	—
Rodzaj	✓	✓	✓	✓	—	✓	—	—
Przypadek	—	✓	✓	✓	✓	✓	—	—
Liczba	✓	✓	✓	✓	—	—	—	—
Określoność	✓	—	✓	✓	—	—	—	—
Stopień	—	—	✓	—	—	—	✓	—

Osoba

W języku nešši istnieją trzy osoby. Pierwsza osoba wyraża osobę wypowiadającą się; druga wyraża adresata wypowiedzi. Obie osoby łączy obecność rozróżnienia płci w liczbie pojedynczej. Występują także zaimki pierwszej osoby liczby mnogiej (wypowiadający się oraz grupa osób, z którymi się identyfikuje) oraz liczba mnoga drugiej osoby (osoby, które są identyfikowane przed nadawcę jako odbiorcy). Należy zwrócić uwagę, że nazwa "liczba mnoga" jest tu mylna, gdyż l. mn. 1. os. to nie jest zwielokrotnienie nadawcy, tylko nadawca oraz grupa z którą się identyfikuje; to samo się tyczy trzeciej osoby.

W opozycji do pierwszej i drugiej osoby stoi trzecia osoba; wyraża ona obiekt, przedmiot, człowieka lub jakikolwiek inny obiekt rzeczywistości, który nie jest nadawcą ani odbiorcą. Nie ma tu rozróżnienia na rodzaj czy osobę.

Kategorię osoby posiadają tylko zaimki osobowe. Osoba w odmianie czasownika nie jest praktycznie nigdzie wyrażana, a to, czy czasownik odnosi się do danej osoby, poznaje się tylko po zaimku lub rzeczowniku używanym w funkcji podmiotu.

Czas

W nešši istnieje tylko opozycja przeszłość - nieprzeszłość (teraźniejszość i przyszłość). Do przeszłości należą wszystkie wydarzenia, działania i stany które zdarzyły się przed chwilą wypowiedzi, a do nieprzeszłości wszystkie wydarzenia, działania i stany, które trwają w chwili wypowiedzi, mają się wydarzy po chwili wypowiedzi, bądź powtarzają się, i spodziewa się, że choć działy się w przeszłości, wydarzą się także w przyszłości, bądź trwają teraz; do nieprzeszłości należą także wszystkie osądy moralne oraz prawdy ogólne.

Kategorię czasu przejawiają czasowniki, przymiotniki oraz imiesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe.

Tryb

Jest to kategoria czasownika, która wyraża stosunek mówiącego do wypowiadanej treści. W języku nešši występują następujące tryby:

• oznajmujący; mówiący uznaje, że dana informacja jest prawdziwa;
• rozkazujący; mówiący informuje, że chce, aby doszło do danego wydarzenia, zostało rozpoczęte opisywane działanie;
• łączący; w zależności od użytego czasownika, mówiący informuje, że chce aby wydarzyło się coś, co nie jest aktualnym stanem rzeczy; swoje oceny, osądy, emocje;
• potencjalny; mówiący uznaje, że istnieje możliwość wydarzenia się opowiadanego zdarzenia;
• nieświadka; mówiący uznaje, że dana informacja jest wątpliwa, zaczerpnięta od osób trzecich, niepewna.

Wszystkie pozostałe tryby stoją w opozycji do trybu oznajmującego, jako że wyrażają one życzenia, niepewność, emocjonalną ocenę zdarzeń.

Strona

Kategoria strony w języku nešši określa stosunek między podmiotem, dopełnieniem, a orzeczeniem. W języku nešši występują cztery strony:

• czynna; podmiot jest wykonawcą czynności, którego odbiorcą jest dopełnienie;
• bierna; podmiot jest odbiorcą czynności, którego wykonawcą jest dopełnienie;
• sprawcza; pierwsze dopełnienie jest sprawcą czynności, które wykonuje podmiot nad drugim dopełnieniem;
• zwrotna; podmiot jest jednocześnie wykonawcą i odbiorcą czynności;

Aspekt

W języku nešši ważną kategorią czasownika jest aspekt. Inaczej niż w języku polskim, jest on używany zdecydowanie rzadziej. Wiąże się to z tym, że aspekt niedokonany jest jednocześnie aspektem neutralnym, a reszta aspektów używana jest tylko w wypadku dodatkowego określenia sposobu wykonywania danej czynności, częstotliwości zdarzeń. W języku nešši występują następne rodzaje aspektu:

• neutralny (domyślny)
  • niedokonany; częstotliwość lub fakt, czy czynność została zakończona, nie ma znaczenia, lub jest ona niezakończona;
• określony (uściślający)
  • dokonany; czynność jest jednokrotna i zakończona;
  • frekwentatywny; czynność powtarza się wielokrotnie.

Przedmiotowość

Przedmiotowość jest kategorią czasownika zaznaczającą obecność pomijanego dopełnienia. Używana jest w szczególności wobec określanych przez przymiotnik określony w formie atrybutywnej rzeczowników, które są pomijane, zaznaczane w postaci przedmiotowości przy czasowniku, a przymiotnik występuje w formie wolnej.

Rodzaj

W języku nešši występują trzy rodzaje:

• neutralny;
• męski;
• żeński.

Rodzaj jest naturalny, czyli jest przypisany do biologicznej płci człowieka czy zwierzęcia. Rodzaj męski (a w niektórych przypadkach, w szczególności, gdy w danej grupie przeważają osobniki rodzaju żeńskiego) może pełnić formę nieokreśloną, w szczególności przy grupach ludzi, lub, jak to się dzieje głównie przy nazwach zwierząt, być użyty gdy nie jest znana płeć lub nie jest ważna. W opozycji do rodzaju męskiego i żeńskiego stoi rodzaj neutralny: przypisany jest on do wszystkich nazw obiektów i stanów, które nie są ożywione.

Co do rodzaju zgadzają się:

• rzeczownik i czasownik;
• rzeczownik i przymiotnik;
• rzeczownik i imiesłów przymiotnikowy;
• zaimek.

Przypadek

Przypadek	Użycie	Funkcja	Przykład	Tłumaczenie
Mianownik	Podmiot gramatyczny przed czasownikiem	Podmiot	Méke usne cūat.	Kot pije mleko.
	Orzecznik z czasownikiem	Orzecznik	Méke īre hamma.	Kot jest zwierzęciem.
	Samodzielnie poza zdaniem	Mianownik może wtedy przyjąć wiele funkcji	Gačče!	Dureń!
Biernik	Samodzielnie po czasowniku	Dopełnienie bliższe czasownika	Méke usne cūat.	Kot pije mleko.
	Samodzielnie po kategorii stanu	Odbiorca stanu, osoba odczuwająca dany stan	Eldimo šenet.	Zimno mi.
	āb + ACC	Przyczyna stanu zewnętrznego	Surtē tapliltātemri āb gaste. Čanpare oħcunem āb eldeso.	Przez deszcz zalało ogród. Z zimna pomarły rośliny.
	šīš + ACC	Coś posiadające coś, mające coś		Weź kosz z jajkami.
	dium + ACC	Zbudowany z czegoś, stworzony z czegoś, wykonany z czegoś, składający się z czegoś, pochodzący od czegoś.		Na stole z drewna stoi łopatka z sarny.
	rīon + ACC	Przeciwko czemuś, sprzeciwiając się czemuś.	Šūrkakecci hōsanem keštin tī́a pranam rīon īlsitoccut ḗom tístiši.	Po ciężkiej walce z żywiołem kraby wypełzły na brzeg.
	šūr + ACC	Odnośnie do czegoś, co do czegoś, jeżeli chodzi o coś.
Dopełniacz	Z rzeczownikiem lub zaimkiem	Wskazuje na właściciela opisywanego rzeczownika		To jest zabawka psa. To jest mój pies.
	GEN + liczebnik	Funkcja partytywna: rzeczownik w dopełniaczu jest określony liczbą.		To są dwa psy.
	rīmō + GEN	Oprócz czegoś, poza czymś (z wyjątkiem), poza grupą.
	kāš + GEN	Bez jakiegoś przedmiotu, bez czegoś.; oprócz czegoś, poza czymś (z wyjątkiem), poza grupą.
	GEN + īn	Używane w konstrukcji partytywnej.
Miejscownik	Samodzielnie	Położenie na powierzchni czegoś, bycie w czymś, wewnątrz czegoś		Jestem w domu. Doniczka stoi na stole.
	ir + LOC	Ruch skądś, z wnętrza, z miejsca		Wychodzę z obory.
	ḗo + LOC	Położenia na czymś, na powierzchni		Na podłodze leży pies.
	ūmre + LOC	Położenie w okolicy czegoś, w pewnej odległości od czegoś		Żyję niedaleko rzeki.
	rīs + LOC	Położenie przy czymś, w bliskości czegoś, w styczności z czymś		Stoję przy tobie.
	mist + LOC	Położenie za czymś, z tyłu czegoś		Nasz ogród jest za domem.
	čat + LOC	Położenie pomiędzy czymś, pośród czegoś		Między drzewami stał pies. Pośród dzieci on był najsilniejszy.
	hēš + LOC	Położenia pod czymś.
	ā + LOC	Ruch w stronę czegoś, do czegoś	Klīamn mirm wā́sso ā Rōmaši.	Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu.
	ḗom + LOC	Ruch na coś, na jakąś powierzchnię.	Šūrkakecci hōsanem ḗom tístiši.	Kraby wypełzły na brzeg.
	cātti + LOC	Ruch przez coś, na drugą stronę czegoś.	Przez szparę przeciska się światło Księżyca.	Cātti mṓssat ōgaso Sássir šī́anna.
	ī́a + LOC	U kogoś, przy kimś, w pobliżu kogoś.		U mnie wszyscy zdrowi.
	ros + LOC	Wzdłuż czegoś.		Wzdłuż płotu wiedzie droga.
Temporalis	Samodzielna forma rzeczownika określającego czas, porę	W czasie trwania danej czynności, danego stanu, danej pory		W nocy ludzie śpią.
	Samodzielna forma rzeczownika określająca żywe stworzenie	W czasie życia, za życia		Za mojego życia niczego takiego nie widziałem!
	Samodzielna forma rzeczownika określająca obiekt nieożywiony, budynek etc.	W czasie istnienia		Kiedy stał ten dom żyło tu dużo ludzi.
	Samodzielna forma rzeczownika określająca emocję	W czasie odczuwania danej emocji		Człowiek często krzyczy w bólu.
	Samodzielna forma rzeczownika określająca zasadę moralną	W czasie panowania danej zasady		Kiedy panuje szacunek do władzy ludzie są szczęśliwsi.
	Samodzielna forma rzeczownika określająca abstrakcję	Zależnie od znaczenia: w czasie tworzenia, przestrzegania danej myśli		W czasie rozmyślań pracujesz mało. Przestań!
	tī́a + TEM	Po czymś, następnie po czymś, w następnej kolejności.	Tī́a ōedam sībune tīsetri īstranni.	Po pracy wszyscy poszli spać.
Narzędnik	Samodzielnie	Określa narzędzie używane w danej czynności		Uderz mocno ręką!
	Samodzielnie	Określa sposób, w jaki coś się dzieje		Wszystko będzie dobrze, jeżeli będzie robione według moich zasad.
	Samodzielnie w stronie sprawczej	Podmiot powodujący rozpoczęcie czynności przez inny podmiot		Ja rozkazuję Ci zbudować ten dom!
	kan + INS	W celu otrzymania czegoś		Idę po pieniądze.
	tēr + INS	W celu spowodowania czegoś, uzyskania zamyślanego efektu		Robię wszystko, by spowodować jego śmierć!
	āb + INS	Przyczyna stanu wewnętrznego		Z bólu nie jest w stanie nic zrobić.
	sāl + INS	Dla czegoś, do użytku przy czymś, do pomocy przy czymś.		Dla kogo jest to ciasto?
Wołacz	Samodzielnie	Zwrot bezpośredni, apel		Ludzie! Pomocy!

Liczba

Liczba w języku nešši zachowuje się inaczej niż w językach indoeuropejskich, gdzie fleksja (w większości języków indoeuropejskich) wskazuje na liczbę (pojedynczą czy mnogą): liczba jest nieokreślona i dany rzeczownik, zależnie od kontekstu, choć występuje w tej samej formie fleksyjnej, może oznaczać jeden przedmiot, człowieka, jak i grupę przedmiotów, ludzi. Z pomocą różnych postfiksów można dookreślić liczbę, przez co rzeczownik może przyjąć liczbę:

• pojedynczą (jeden obiekt);
• mnogą (nieokreślona liczba obiektów);
• podwójną, czy też parzystą (obiekt występuje w parze);
• zbiorczą (występuje określona grupa danego przedmiotu).

Określoność

Postfiksu liczby używa się tylko w wypadku, gdy liczba jest cechą wyróżniającą dany rzeczownik od innych rzeczowników. Tu może występować dodatkowe dookreślenie co do rodzaju liczby zależnie od rodzaju rzeczownika (może zostać wskazane pojedyncze występowanie danego obiektu, stado, zbiór, para, nieokreślona liczba).

Liczba a czasownik

Przy pominięciu podmiotu oraz przy dalszym podkreślaniu cechy, jaką jest liczba, postfiks liczby może zostać dołączony do czasownika. Dzieje się tak samo, jeżeli chcemy podkreślić liczbę, i wtedy i czasownik, i rzeczownik otrzymują postfiks liczby.

Liczba a liczebnik

Liczebnik nie wymaga od rzeczownika, czy też czasownika ukazania na liczbę, gdyż on sam już na nią wskazuje.

Kategoria określoności

Jest to kategoria występująca u rzeczowników, czasowników i częściowo u przymiotników (bądź imiesłowów przymiotnych), jeżeli pominięty zostaje określony rzeczownik. Kategoria określoności wskazuje, inaczej niż w językach indoeuropejskich, nie na omawiany wcześniej przedmiot, a na wyróżniającą dany rzeczownik cechę.

Części zdania

Tu znajduje się opis występujących w języku nešši części zdania, opis ich funkcji oraz przykłady.

Podmiot

Podmiot jest częścią zdania, która określa wykonawcę czynności wyrażonej orzeczeniem (strona czynna, zwrotna), odbiorcę stanu wyrażonego orzeczeniem (kategoria stanu), sprawcę czynności oraz wykonawcę czynności wyrażonej orzeczeniem (strona sprawcza), bądź odbiorcę czynności wyrażonej orzeczeniem (strona bierna, a także zwrotna).

Podmiot może składać się z jednego członu, jak i z paru (podmiot szeregowy), nie występować w ogóle, lub być nieokreślonym. W języku nešši podmiot jest wyrażony za pomocą przypadku (w większości przypadków mianownik, rzadziej biernik i narzędnik) użytym odpowiednio, w zależności od wymogów orzeczenia.

Podmiot w zdaniu oznajmującym stoi na początku zdania (o ile nie jest poprzedzony przydawką). W pytaniach rozpoczynających się od słowa pytającego lub pytaniach rozstrzygnięcia podmiot stoi na końcu zdania.

Podmiot gramatyczny

Za podmiot gramatyczny uważa się podmiot wyrażony mianownikiem przy czasowniku w stronie czynnej bądź zwrotnej - pełni wtedy jednocześnie rolę wykonawcy czynności. Za podmiot gramatyczny uznaje się także podmiot w mianowniku przy konstrukcji sprawczej, choć jest on także swojego rodzaju dopełnieniem. Podmiot gramatyczny w mianowniku przy czasowniku w stronie biernej opisuje odbiorcę czynności wykonywanej przez orzeczenie.

Podmiot domyślny

w języku nešši podmiot domyślny używany jest wtedy, gdy to, co jest podmiotem wynika z kontekstu i jest łatwo rozpoznawalne. Jeżeli wcześniejszy podmiot był dookreślony przydawką w formie przymiotnika, może ona pozostać w zdaniu, mimo braku właściwego podmiotu (jest to przymiotnik w formie niezależnej).

Zdanie bezpodmiotowe i podmiot nieokreślony

Podmiot może być nieobecny lub nieokreślony (używa się wtedy specjalnego zaimka trzeciej osoby vast), gdy:

• mówi się o zjawiskach przyrody;
• mówi się o stanie lub odczuciu;
• wykonawca czynności nie jest znany;
• czynność wykonuje grupa nieokreślonych osób (czasownik wtedy może być dookreślony sufiksem liczby mnogiej).

Podmiot logiczny w bierniku

Podmiot logiczny w bierniku występuje przy czasownikach oznaczających stan liczebny. Np. :

• Dī́kir ināro ībro. - Brakuje czterech zębów.

Podmiot wtedy, choć wyrażony biernikiem, często stoi przed orzeczeniem.

Podmiot logiczny w dopełniaczu

Podmiot przyjmuję formę dopełniacza tylko wtedy, gdy używany jest z liczebnikiem. Jednocześnie liczebnik przyjmuje formę mianownika i zachowuje się jak podmiot., choć tak naprawdę jest tylko przydawką.

Podmiot sprawczy w narzędniku

Podmiot sprawczy w narzędniku występuje przy czasownikach w stronie sprawczej i wyraża on podmiot, który spowodował dalej opisywaną czynność.

Podmiot szeregowy

Podmiot zbiorczy wskazuje na równorzędne wykonywanie danej czynności przez pewną liczbę podmiotów. Poszczególne podmioty łączone są spójnikiem e.

Orzeczenie

Orzeczenie jest częścią zdania opisującą czynność, działanie czy stan. Wyrażane jest z pomocą czasowników bądź kategorii stanu.

Orzeczenie proste czasownikowe

Za orzeczenie proste czasownikowe uznaje się formę czasownika odmienioną przez czas, tryb czy stronę występującą samodzielnie. Zgadza się ono rodzajem z podmiotem; jeżeli podmiot jest nieznany bądź go nie ma używa się rodzaju neutralnego.

Orzeczenie proste kategorii stanu

Za orzeczenie proste kategorii stanu uznaje się formę kategorii stanu odmienioną przez czas oraz statywność/zmienność. Orzeczenie te tworzy zawsze związek rządu z odczuwającym stan dopełnieniem, które jest wyrażone w bierniku.

Orzeczenie domyślne

Mianem orzeczenia domyślnego nazywa się sytuację, gdy orzeczenie jako takie w zdaniu nie występuje, ale jego obecności i znaczenia można się domyślić z kontekstu.

Orzeczenie (złożone) imienne

Za orzeczenie imienne uznaje się połączenie czasownika īranni (odmienionego przez czas, bądź aspekt) - pełniącego tu funkcję łącznika - łączącego się z orzecznikiem. Orzecznik nie może zostać pominięty, gdyż nadaje on sens całego orzeczenia. Jednocześnie łącznik może zostać pominięty, np. przy wielokrotnym wyliczaniu, a także w mowie potocznej.

Orzeczenie okolicznikowe miejsca

Za orzeczenie okolicznikowe miejsca uznaje się połączenie czasownika i dookreślającego go okolicznika miejsca, które przy braku okolicznika straciłoby swój sens.

Orzeczenie okolicznikowe czasu

Za orzeczenie okolicznikowe czasu uznaje się połączenia czasownika i dookreślającego go okolicznika czasu, które przy braku okolicznika straciłoby swój

Orzeczenie (złożone) werbalne

Za orzeczenie werbalne uznaje się wszystkie połączenie czasownika i dookreślającego go drugiego czasownika. Usunięcie któregoś elementu zatracałoby sens całej wypowiedzi. Czasownik główny (zazwyczaj jest to czasownik modalny, fazowy, kauzatywny bądź kategoria stanu) odmienia się przez czas, a dookreślający go drugi czasownik może występować w bezokoliczniku (a także w bezokoliczniku w wyrażeniu przyimkowym) czy też z imiesłowem.

Orzecznik

Orzecznik dookreśla łącznik.

Orzecznik przymiotny

Łącznik rządzi dookreślającym przymiotnikiem narzucając mu kategorię czasu. Podmiot jest określany przymiotnikiem.

Orzecznik rzeczowny

Łącznik jest dookreślony rzeczownikiem występującym w mianowniku. Podmiot przyjmuje lub posiada cechy orzecznika.

Orzecznik dopełniaczowy i dzierżawczy

Orzecznik określa posiadacza podmiotu.

Orzecznik przyimkowy

Orzecznik dookreśla położenie, czas, miejsce, przeznaczenie, złożenie, skład, tworzywo, kierunek, cel, pochodzenie itp. podmiotu.

Orzecznik porównawczy

Podmiot jest porównywany z dookreślającym czasownik orzecznikiem.

Orzecznik liczebny

Orzecznik dookreśla liczebność elementów składających się na podmiot. Orzecznik występuje w formie liczebnika w mianowniku; podmiot też występuje w mianowniku.

Przydawka

Jest to część mowy określająca rzeczownik bądź wyrażenie przyimkowe. Przydawka stoi zawsze przed opisywanym rzeczownikiem, z wyjątkiem jeżeli jest to dopełnienie stojące tuż po orzeczeniu; wtedy to może, ale nie musi, zostać przeniesiona za rzeczownik. Przydawka może także określać nieobecny, domyślny rzeczownik (np. podmiot domyślny lub dopełnienie domyślne) i występuje wtedy w formie niezależnej.

Przydawka przymiotna nieokreślona

Przydawka przymiotna nieokreślona podaje niestałą, nieokreśloną, bądź niedeterminującą rzeczownik cechę. Tworzy ona związek rodzaju: rodzaj przydawki zgadza się tylko rodzajem z rzeczownikiem, jednocześnie nie zgadzając się innymi formami (takimi jak przypadek).

Funkcję przydawki przymiotnej nieokreślonej mogą pełnić przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, liczebniki porządkowe czy mnożne; używa się do tego nieokreślonej formy w funkcji atrybutywnej.

Przydawka przymiotna określona

Przydawka przymiotna określona podaje stałą, określoną, wyróżniającą lub determinującą rzeczownik cechę. Tworzy ona związek zgody: przydawka zgadza się z rzeczownikiem wszystkimi kategoriami, a więc i przypadkiem i liczbą.

Funkcję przydawki przymiotnej określonej mogą pełnić przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, liczebniki porządkowe czy mnożne; używa się do tego określonej formy w funkcji atrybutywnej.

Przydawka przymiotna przy domyślnym rzeczowniku

Przydawka przymiotna przy domyślnym rzeczowniku występuje bez określanego rzeczownika, lecz zgadza się ona z domyślnym rzeczownikiem rodzajem i przypadkiem. Występuje ona wtedy w formie niezależnej przymiotnika.

Przydawka rzeczowna

Jest to rzeczownik w związku zgody z opisywanym rzeczownikiem. Dookreśla dany rzeczownik.

Przydawka dopełniaczowa i dzierżawcza

Przydawka dopełniaczowa i dzierżawcza określa posiadacza opisywanego rzeczownika. Występuje ona zawsze w dopełniaczu.

Przydawka przyimkowa

Przydawka przyimkowa opisuje jakąś cechę rzeczownika z pomocą wyrażenia przyimkowego. Może ona określać położenie, czas, miejsce, przeznaczenie, złożenie, tworzywo, kierunek, cel, pochodzenie i inne.

Przydawka porównawcza

Przydawka porównawcza wskazuje na podobieństwo rzeczownika do określającej przydawki. Wykorzystywana jest konstrukcja przydawka + māur (do słownie: jak) + rzeczownik, przy czym przydawka jest w związku zgody z rzeczownikiem.

Przydawka dopowiadająca

Przydawką dopowiadającą może być całe wyrażenie dookreślające rzeczownik. Jako jedyna z przydawek może występować po rzeczowniku.

Przydawka liczebna

Przydawka liczebna charakteryzuje się tym, że opisywany rzeczownik zawsze przyjmuje formę dopełniacza, a liczebnik odpowiedni przypadek, który przyjąłby rzeczownik, gdyby występował samodzielnie. Używa się w połączeniach z liczebnikami głównymi, ułamkowymi i nieokreślonymi.

Negacja

W języku nešši istnieje parę sposobów negacji zdania:

• poprzez partykułę hešši występującej oddzielnie (przecząca odpowiedź na pytanie) lub poprzedzająca zdanie (tak samo, tylko z wyjaśnieniem);
• poprzez prefiks he-, lub h- doklejany do określonego zaprzeczonego wyrazu;
• poprzez prefiks hīe-lub hī- używany przy zaprzeczeniu globalnym (całkowite wykluczenie możliwości).

Związki międzywyrazowe

Język nešši charakteryzuje obecność 5 związków międzywyrazowych:

• związek główny
• związek rządu
• związek zgody
• związek przynależności
• związek rodzaju

Związek główny

Związek główny jest to związek podmiotu i orzeczenia. W języku nešši związek główny może przyjąć formę związku zgody (czasownik i rzeczownik zgadzają się co do rodzaju; czasownik i orzecznik zgadzają się co do czasu).

Związek rządu

Jest to związek między wyrazami, gdzie jeden wyraz narzuca drugiemu wyrazowi swoją formę. Charakterystyczny jest on dla relacji między czasownikiem i rzeczownikiem (czasownik wymaga danego przypadku) a także relacji przydawek nieprzymiotnych z rzeczownikiem.

Związek zgody

Jest to związek między wyrazami, gdzie jeden wyraz zgadza się z drugim w każdej kategorii. Charakteryzują się taką relacją związki rzeczowników z przydawkami przymiotnymi określonymi, oraz relacja podmiotu i orzeczenia.

Związek przynależności

Określa on relację między jednym wyrazem (za zwyczaj czasownikiem) a drugim, który jest nieodmienny. Wyraz podrzędny (okolicznik) nie przyjmuje żadnej nowej formy pod wpływem czasownika.

Związek rodzaju

Jest to związek charakteryzujący się zgodnością kategorii rodzaju, ale brakiem zgodności innych cech. Charakteryzuje głównie związek między przydawką przymiotną nieokreśloną i rzeczownikiem. Przydawka zgadza się z rzeczownikiem rodzajem, ale już nie innymi kategoriami, np. przypadkiem. Można go także scharakteryzować jako niepełny rodzaj związku zgody.

Budowa zdań

Zdania proste

• orzecznicze

Konstrukcje składniowe

W języku neszyjskim występuje wiele konstrukcji składniowych

Teksty i Tłumaczenia

Owca i konie

Polski

Nešši

Owca i konie Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie: jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.

Išō ette mōmren Išō rason hōlmo ḗo kalmaši ībwūlem mōmretun: nemon šā́item keštin vāstrat, īdmon kešcem b'ān nókat, ette hássen d'ūomur vāstem neštat. Išō ādem mōmretun: "Ārdī skēmo šenet, ībwūlo šeso neštatti mōmren šnoniro". Mōmren ōidem: "Sass, išō! Ārdī skēmo eššo, ībwūlo neštat, nūarset, nōme ōlmo ī́ssan ane kan ālħatti. Ette išō herāso ōlmo." Sase dōno, išō dēstem ḗom dāneseši.

Chciałabym

Polski

Nešši

Chciałabym Chciałam być blaskiem w Twoich oczach Chciałam być perłą w Twojej dłoni Nie mam nic oprócz swoich marzeń Nie chcę być jabłkiem na jabłoni Chciałam być słowem w Twoich ustach Chciałam być cząstką Twoich myśli Nie mam nic oprócz swojej pieśni Nie chcę być liściem pośród liści Chciałam być spadającą gwiazdą Chciałam być księżycem na niebie Nie mam nic oprócz swojej dumy Nie chcę być gałęzią na drzewie Chciałam być światłem dla Twej drogi Chciałam być sensem Twego życia Oprócz chwil nie mam dziś nic więcej Nie chcę być dźwiękiem w tej piosence!

Šīni dāti Šīni dāti īranni šī́a tešen istamešibire Šīni dāti īranni mūrla tešen ħisteseši Šīni hīerāsi hīešeso šenini rīmō mānrar Šīni hedi īranni sīvi ḗo sīvesteši Šīni dāti īranni hēšša tešen vereši Šīni dāti īranni sīls tešen d'ebese Šīni hīerāsi hīešeso šenini rīmō ā́ivesattar Šīni hedi īranni īb čat ībešin Šīni dāti īranni ašur gāon Šīni dāti īranni sássi iūlaši Šīni hīerāsi hīešeso šenini rīmō šorder Šīni hedi īranni ħast vēteši Šīni dāti īranni šī́anna tešen sāl mirmetti Šīni dāti īranni hunt tešen giner Rīmō ērbisirun šīni b'āšur hīerāsi hīešeso Šīni hedi īranni alut dōnum ā́ivesattaši!

W moim świecie

Polski

Nešši

W moim świecie Zamknięta w tym pokoju Z oczyma wpatrującymi się w jeden mały punkt Na śniadanie dostaję pocałunek Księżyca Gdzieś za ścianą budzi się mój nowy dzień Z marzeń buduję swoją nienawiść Na ścianach maluję swój dziki gniew Za drzwiami słyszę i słowa i śmiech A oni nigdy nie usłyszą mnie Siedzę i czekam Wiara to siła Jest mój własny świat Żyję tylko ja Wszystko jest inne Nie istnieje nadzieja Jest mój własny świat, umrę tylko ja Za oknami noc biała od mrozu Rozpłaszczona na szybach białymi kwiatami Przez szparę przeciska się światło Księżyca Jak kochanek tuli i całuje mnie W sukni zielonej błądzę w przestrzeniach Skazana na ciemność uciekam przez śmierć I zdzieram sukienkę ubieram się gniew, By wytrwać w tym świecie by nie poddać się Siedzę i czekam Wiara to siła Jest mój własny świat Żyję tylko ja Wszystko jest inne Nie istnieje nadzieja Jest mój własny świat, umrę tylko ja

Šenini ardeseši Ħān siduvaši b'ansateni Rāso ībwūlon istamebire ḗom ōgan gāese nemeši Šīni sīli Sássir mīškat sāl mússannitti Mānen ateši mist murōmeši šenini aran tā́nna ruško Dium mānrat ōluši šenini ħīaštat Lēmri šenini ħáin wṓllat ḗo kénnešin Sasi mist ōruccaši e hēššat, e kāšrat Etta van hīerbam hīesase šeniti Šīni derso e ursi Kēros īro īls Īro šenini igan ardes, Šīni gino ālkis Sībun īro nani Dēnī hīeīro Īro šenini igan ardes, Šīni namī́erino ālkis Mist nūksešin cīun īro īln āb hīrko E dāmem īln lēmresetti ḗo leškaši Cātti mṓssat ōgaso Sássir šī́anna Rāssetti lōmo e mīško šeniti Iōlinum vīskatti šīni kōše nēmetašin Taknateni kan saššinesetti laši cātti mīerat Hašurvi-a vīskat, oksni wṓllatti Vōstome ħānum ardeseši, herūpnome Šīni derso e ursi Kēros īro īls Īro šenini igan ardes, Šīni gino ālkis Sībun īro nani Dēnī hīeīro Īro šenini igan ardes, šīni namī́erino ālkis

Tonę w morzu

Tonę w morzu
Tonę w morzu moich łez Dzikie wiatry gną mój maszt I z każdym ruchem Pogłębiają moją tęsknotę Witaj, mój brzegu Witaj, cicha falo Tonę w morzu moich łez	Šīn uose šenen andase ā́sseseši Ħáin ī́kti kūmo šenen šātnat-a Klīamnum sī́atti Uomori šenen uskīrmit Šīn lī́se tešet, šenen tísti! Šīn lī́se tešet, šōn sanna! Šīn uose šenen andase ā́sseseši

Kraby

Kraby
Po ciężkiej walce z żywiołem kraby wypełzły na brzeg, aby odpocząć i zażyć odrobiny ciepła. Wy je zjadacie. Wrzuciłem tych parę krabów z powrotem, gdyż chciałem, aby zachowały wiarę, że istnieje w życiu odpoczynek po walce i szczęście po cierpieniu...	Šūrkakecci hōsanem keštin tī́a pranam rīon īlsitoccut ḗom tístiši ħīsome-a sīlome mīulese mrusko. Guče accapī́steto. Šīn ħisa nasūnanet ħānum šūrkarkecci nā́ttat, nā́ssa dāt vakecci ī́ateiro kēroso, šīno vast ginem kīvo ħīsa tī́a pranam ette hīšal tī́a turšam...

Poncjusz Piłat

Nešši	Rosyjski	Polski
Pontesine Pīlāte Īln ālħatti, īlsaušin šīš sánneso, ħīrson mōmrekanum īsatti, mússin ħīesam ā́odaħ ināron tā́nnam nīsānam sássim vakran ā kešteseši B'ānem Hērōeden āegese sīlse čat īdmeši nōset Iudeese prōkūrātore Pontesine Pīlāte.	Понтий Пилат В белом плаще с кровавым подбоем, шаркающей кавалерийской походкой, ранним утром четырнадцатого числа весеннего месяца нисана в крытую колоннаду между двумя крыльями дворца Ирода Великого вышел прокуратор Иудеи Понтий Пилат.	Poncjusz Piłat W białym płaszczu z podbiciem koloru krwawnika, posuwistym krokiem kawalerzysty, wczesnym rankiem czternastego dnia wiosennego miesiąca nisan pod krytą kolumnadę łączącą oba skrzydła pałacu Heroda Wielkiego wyszedł procurator Judei Poncjusz Piłat.

Vīkki?

Nešši	Polski
Tā́nnamše iūla išnem īdmetti Ībwūlati ī́en Lēptem aōnaši Čī́na krūpola hešši arškem Vīkki hešši cḗššet toš mússi? Vīkki hešši cḗššet toš mússi? Vīkki hešši cḗššet toš mússi? Vīkki hešši cḗššet toš mússi? Vīkki? Vīkki? Vīkki? Cīni, ībwūl… Vīkki?	Tego dnia niebo pękło na dwoje Widziałam miasto Płynęło w płomieniach Póki nie skończyły się krzyki Dlaczgo nie przyszedłeś wcześniej? Dlaczgo nie przyszedłeś wcześniej? Dlaczgo nie przyszedłeś wcześniej? Dlaczgo nie przyszedłeś wcześniej? Dlaczego? Dlaczego? Dlaczego? Proszę, powiedz… Dlaczego?

Inne

Na początku był chaos

• Kī́onnim āem ībasse.
• Na początku był chaos.
• Początek^TEMP być^PRZ-N chaos^NOM.

Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu

• Klīamn mirm wā́sso ā Rōmaši.
• Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu.
• Każdy^N droga^NOM prowadzić^TER-N do ^RzymLOC.

Rozmowy konlangowe

Zdania użyte w czasie "Rozmów Konlangowych" na forze.

Zgoda

• Nā́is! Ešše īste mī́ssanni kocovisanum ette neššinum ādaretti.
• Zgoda! Możemy porozmawiać po kocowisku i neszyjsku.
• Zgoda^NOM! My^NOM móc^TER-M rozmawiać^INF kocowiski^OBL-N i neszyjski^OBL-N język^INS

Tak, bardzo!

• Tī́a, dāri! Ette kā́nna va kīrio šenet. Hīenaron dōn!
• Tak, bardzo! I dlatego podoba się mi. Nie zmieniaj tego!
• Tak, bardzo! I dlatego on podobać się^TER-N ja^ACC-M. Zmienić^{MAGNA-NEG-IMP-2-SG} to!

Język lutracki

• Lutrasun ādar b'āur rāso dāneso. Dī́mo solrur. Ette vast kīvo lísun sbes: ādare klōn rāso sbin hēššat sāl neštatii.
• Język lutracki ma dużo makronów. Wygląda ładnie. I istnieje ciekawa zbieżność: oba języki mają podobne słowo dla człowieka.
• Lutracki^N język^NOM dużo mieć^TER-N makron^ACC. Wyglądać^TER-N ładny^ADV. I podmiot-nieokreślony istnieć^TER-N ciekawy^N zbieżność^NOM: język^GEN oba mieć^TER-N podobny^N słowo^ACC dla człowiek^INS.

Ciekawostka

• Lísa: "nešši " hēšša šāmso "nešta" ir hēššaši.
• Ciekawostka: słowo "nešši " pochodzi od słowa "nešta".
• Ciekawostka^NOM: "nešši" słowo^NOM pochodzić^TER-N "nešši" od słowo^LOC.

Niestety

• Ī́a šeneš tā, īgri. Ōedab tēpimem. Nāgee čat gučeši šāen ā Katovicešin?
• U mnie też, niestety. W pracy było gorąco. Przyjedzie ktoś z Was do Katowic?
• U ja^LOC też, niestety. Praca^TEMP gorący^{KATEGORIA-STANU-PRZE-STA}. ^DOKJechać^TER-M pośród wy^LOC ktoś^NOM do Katowice^LOC-PL.

Żyjecie?

• Guče gine?
• Żyjecie?
• Wy^NOM żyć^TER-M?

A Wy co robicie?

• Ette šeso Guče šne?
• A co robicie?
• A co^ACC Wy^NOM robić^TER-M?

Tak jak powiedzieli

• Šāur, māur nādet kōnašten. Šīn šikte ḗom ōedaši, ette šeso Guče šne?
• Tak jak powiedzieli koledzy. Zbieram się do pracy, a Wy co robicie?
• Tak, jak ^DOKmówić^PRE-M kolega^NOM-PL. Ja^NOM przygotowywać-się^TER-M na praca^LOC, A co^ACC Wy^NOM robić^TER-M?

Idę sobie

• Šīn ši īse šuānni šuame nemon aštam hīmūsa.
• Idę sobie grać pierwszy raz od dawna.
• Ja^NOM-M trochę iść^TER-M grać^INF pierwszy^N raz^TEMP od-razu^ADV.

Pomór

• Nēsnat. Mān sāl ādaretti?
• Plague Inc. Do jakiego języka?
• Pomór^ACC. Jaki^N dla język^INS.

Co to za świat?

• Šīš īro dōn ardes?
• Co to za świat?
• Co^NOM jest^TER-N to^N świat^NOM?

A Nuqs funst...

• Ette "Nuqs funst" šenen ardes mīerino.
• A mój świat "Nuqs funst" umiera.
• A "Nuqs funst" ja^GEN świat^NOM umierać^TER-N.

Przerazy

• Nā́ssa sērke accaulso ano.
• Bo ciągle niszczą go przerazy.
• Bo przeraza^{NOM FREKW}niszczyć^TER-N on/ona/ono^ACC.

Duże liczebniki

• Neššin ādar b'āur rāso b'ānum ivat.
• Neszczyzna ma dużo dużych liczb.
• Neszyjski^N język^NOM dużo mieć^TER-N duży^OBL-N liczba^ACC.

Lekcje

Lekcja I

Jak się nazywasz?

Jak się nazywasz?	Šāo īre atiretti toš?
īranni (īro, āem) - być, znajdować się; atir - imię; šāo? - kto?; toš (teše III) - ty m

Jak masz na imię?

Jak masz na imię?	Mān īro atir tešen?
mān - jaki; tešen - twój m

Nazywam się...

Nazywam się...	Šīn īre atiretti...
šīn (šene III) - ja m

Mam na imię...

Mam na imię...	Šenen atir īre ħāne...
ħān - to

Kto to jest?

Kto to jest?	Šāo īre ħāne/ħāni?
ħāne - ten; ħāni - ta

To jest...

To jest...	Ħāne īre.../Ħāni īri...
—

Co to jest?

Co to jest?	Šīš īro ħān?
šīš? (šes-) - co?

To jest...

To jest...	Ħān īro...
—

Lekcja II

Gdzie jestem?

Gdzie jestem?	Mān ateši īre šīn?
mān ateši? - gdzie?; āt (at-) - miejsce

Jestem w domu.

Jestem w domu.	Šīn īre bōriši.
bōri - dom

Skąd jesteś?

Skąd jesteś?	Mān ir ateši īre toš?
ir + IN - z (skąd?)

Jestem z małej wsi

Jestem z małej wsi.	Šīn īre ōgan ir napsaši.
ōgan - mały; napsa - wieś

A ja z dużego miasta

A ja z dużego miasta.	Ette šīn īre b'ān ir ī́eneši.
ette - i, a; b'ān - duży; ī́en - miasto

Jaki język znasz?

Jaki język znasz?	Mān ādaretti āde toš?
ādanni (ādo) - mówić; ādar - język

Gdzie mieszkasz?

Gdzie mieszkasz?	Mān ateši kōste toš?
kōstanni (kōsto) - mieszkać

Mieszkam tutaj

Mieszkam tutaj.	Šīn kōste bōdri.
bōdri - tutaj.

Mój dom jest na tym niskim wzgórzu

Mój dom jest na tym niskim wzgórzu.	Šenen bōri īro īmn mirsinum ḗo bagdaši.
ḗo + IN - na; mirsin - niski; bagda - wzgórze

A ja mieszkam niedaleko rzeki.

A ja mieszkam niedaleko rzeki.	Ette šīn kōste ūmre dēbriši.
ūmre + IN - niedaleko, przy; dēbri - rzeka

A mój dom stoi na brzegu jeziora

A mój dom stoi na brzegu jeziora.	Ette šenen bōri cato nāvar rīs tístiši.
canni (cato, cam) - stać; rīs + IN - przy; tísti - brzeg; nāva - jezioro

Mieszkam tuż obok miasta

Mieszkam tuż obok miasta.	Šīn kōste gastiur mist ī́eneši.
gastiur - blisko; gastin - bliski; mist + IN - za

Lekcja III

Jak się czujesz?

Jak się czujesz?	Māur mone toš?
māur - jak; mōanni (mono, mōm) - czuć się, odczuwać

Czuję się dobrze

Czuję się dobrze.	Šīn mone pastci.
pastci - dobrze

A ja źle.

A ja źle.	Ette šīn netri.
netri - źle

Boli mnie

Boli mnie.	Skēmo šenet.
skēur - boląco, czując ból; skēn - chory, bolący; skēsti - choroba

Jest mi dobrze

Jest mi dobrze.	Vast pastcimo šenet.
vast (anst-) - podmiot nieokreślony

Jak zwykle

Jak zwykle.	Arstimo.
arsti - normalnie, zwyczajnie, codziennie

Chce mi się spać

Chce mi się spać	Vast dmo īstranni šenet.
dānni (do, dām) - chcieć; īstranni (īstro) - spać

Chcę spać

Chce spać.	Šīn de īstranni.
—

Co cię boli?

Co cię boli?	Šīš skēo tešet?
skēanni (skēo) - boleć, chorować

Boli mnie głowa

Boli mnie głowa.	Ērsan skēo šenet.
ērsan - głowa

Lekcja IV

Ile widzisz palców?

Ile widzisz palców?	Ḗtrim nūme ībwūle toš?
ḗtrim + GEN? - ile?; nūm - palec

Widzę dwa... nie, trzy palce

Widzę dwa... nie, trzy palce.	Šīn ībwūle nūme īdmo... hešši, hásset.
īdm - dwa; hásse - trzy

A ja jednego

A ja jednego.	Ette šīn nemo.
nīmis (nem-) - jeden

Mam wszystkie zęby

Mam wszystkie zęby.	Šīn rāse dī́kir sībun.
harsanni (rāso, harm) - mieć, posiadać; sībun - wszystko, cały; dī́ki - ząb

A mi brakuje czterech

A mi brakuje czterech.	Ette šenen ināro ībro.
ībranni (ībro) - brakować; inār - cztery

Wszyscy mamy dwie ręce i dwie nogi.

Sībune ešše rāse āħtir e āmne īdmo.
āħti - ręka; āmn - noga; e - i (wyliczanie)

Tak samo oczy i uszy

Tak samo oczy i uszy.	Pítti istamebire e mudebire.
pítti - tak samo; istam - oko; mud - ucho

Ale nos i usta są jedne

Ale nos i usta mamy jedne.	Pās ešše rāse ane e vere nemo.
pās - ale; ām (am-) - nos; vīr (ver-) - usta

Lekcja V

Mam psa i kota

Mam psa i kota.	Šīn rāse ħarnet e méket.
ħarne - pies; méke - kot

Hoduję kury, świnie i konie

Hoduje kury, świnie i konie.	Šīn rāono ūriti e šīrket e mōmret.
rāoanni (rāono) - hodować; ūri - kura; šīrke - świnia; mōmre - koń

Bardzo lubię jeść wołowinę

Bardzo lubię jeść wołowinę.	Šīn gā́e pī́stanni dāri mṓuseto.
dāri - bardzo; gā́nni (gā́o) - lubić; pī́stanni (pī́sto) - jeść; mṓuset - wołowina

Imiona

Imiona Neszyjskie

Neszyjskie imiona, w zależności od płci i statusu społecznego, skonstruowane i zapisywane są na różne sposoby. Większość imion neszyjskich jest znacząca, to jest posiadają łatwe do odczytu znaczenie (zazwyczaj wróżba lub życzenie jakiejś cechy), rzadziej są to nieneszyjskie imiona, choć ich znaczenie jest dalej rozpoznawalne (są to przede wszystkim imiona miteńskie i pleńskie, rzadziej isztyjskie i narukińskie).

Imiona męskie

Imiona męskie są zazwyczaj dwuczłonowe, gdzie pierwszym członem jest czasownik w trybie rozkazującym, a drugim rzeczownik lub przymiotnik. Są to jedyne złożenia występujące w języku neszyjskim. Pełnią one funkcję magiczną i są wróżbą dla noszącej je osoby. Imiona te odnoszą się do takich sfer życia, jak religia, wojna, szlachetność, cnota, a także miejscowości. Rzadko opisują one takie sfery jak zawody, czy też zwierzęta.

Lista imion męskich
Imię	Zapis	Znaczenie znaku
Buvhēšše		Nieś Słowo!
Dēnšītke		Miej nadzieję na Świt!
Ħovanšūe		Pokonaj wroga!
Siduvatānne		Pokój za dnia!
Sṓvlkamase		Sław Ogień!

Formy skrócone imion męskich

Imiona męskie są zazwyczaj skracane do swojego pierwszego, czasownikowego, członu:

• Buvhēšše > Buve
• Dēnšītke > Dēne
• Siduvatānne > Siduve
• Sṓvlkamase > Sṓvle

Imiona żeńskie

Imiona żeńskie są zazwyczaj lekko zmodyfikowanymi rzeczownikami pospolitymi, odnoszące się do sfer życia i elementów przyrody łączonych z kobiecością. Są to przede wszystkim nazwy kwiatów, drzew, a także wód i elementów przyrody. Często występują w formie zdrobniałej.

Lista imion żeńskich
Imię	Zapis	Znaczenie znaku
Cīuni		Noc
Sirōni		Róża

Imię odojcowskie

Wśród neszyjskich Górali zamiast nazwisk popularne są imiona odojcowskie. Tworzy się je za pomocą przyrostków -iše, -tiše od krótkich form imion ojca. Imiona odojcowskie noszone są zazwyczaj jedynie przez mężczyzn.

Nazwiska rodowe

Nazwiska rodowe mogą posiadać wielorakie pochodzenie. Mogą to być nazwiska pochodzące od przezwiska czy imienia założyciela rodu, nazwiska odmiejscowe, a także nazwiska magiczne. Część nazwisk ma pochodzenie nieneszyjskie i ich etymologia jest niejasna dla użytkowników j. neszyjskiego. Nazwiska neszyjskie mają charakter jednoczłonowy. Po nazwisku rodowym zawsze stoi znak Ród.

Dookreślenia

Członkowie dużych rodów posiadających wiele rozgałęzień posiadają dookreślenia rodowe. Są to zazwyczaj nazwy odmiejscowe, rzadziej imiona wskazujące na założyciela gałęzi rodu, które mają wskazać na przynależność do określonej gałęzi rodu.

Ziemskie imiona

Imię	Znak	Znaczenie znaku	Wymowa
Adam		ziemia	Adame
Adrian	Plik:Woda.PNG	woda	Adriane
Aleksander		broń	Alēksandre
Andrzej		człowiek	Andre
Antoni		dobry	Antone
Elżbieta	Plik:Przysięga, klątwa.PNG	przysięga	Elišebeti
Ewa		żyć	Evi
Franciszek		poddać się	Branke
Henryk		móc	Henrīke
Herod	Plik:Bronić.PNG	bronić	Hērōede
Jan		pozwolić	Iōane
Karol		żołnierz	Kārle
Kazimierz		brak	Kasimire
Konrad	Plik:Niedźwiedź.PNG	niedźwiedź	Konrade
Leokadia		pomóc	Leokotēi
Łukasz		odpoczynek, rano	Lōkase
Małgorzata	Plik:Perła.PNG	perła	Margarīti
Maria		piękny	Mīrii
Mateusz		dać	Matae
Mikołaj		zwycięstwo	Nikōle
Paweł		mały	Pōle
Piłat	Plik:Włócznia.PNG	oszczep, włócznia	Pīlāte
Piotr		kamień	Petre
Weronika		prawda	Veroniki
Wiktor		sukces	Viktore
Zofia		mądry	Sovii

Przysłowia

Numer (wg kolejności dodań)	Nešši		Polski
	Forma neszyjska	Dosłowne Tłumaczenie	Polskie znaczenie	Polski odpowiednik
1.	Šīni hedi īranni īb čat ībešin.	Nie chcę być liściem pośród liści.	Nie chcieć być jak inni.
2.		Słowa szybko umierają.	Niedowierzanie osobie, z którą się mówi.	Widłami po wodzie pisane.
3.		W góry poszedł, z nieba zszedł.	Ktoś podejmuje wielki trud, ale dobija się sukcesu.	Bez pracy nie ma kołaczy.
4.		Temu, kto wyrósł zbyt wysoko, można uciąć nogi, albo też głowę.
5.		Opowiadać o ajdynirskich smokach.	Bajać, przerysowywać coś, mówić o rzeczach nierzeczywistych.	Opowiadać banialuki.
6.		Głód przychodzi nie tylko ze śniegiem.	Niektóre zjawiska mają wiele przyczyn.
7.		Nie liczy się wróbli.	Nie wolno się chwalić rzeczami, które są powszechnym obowiązkiem.
8.		Robić coś na jednym głębokim wdechu.	Robić coś byle jak.
9.		Dzień przeszedł na jednym głębokim wdechu.	Źle spędzić dzień.
10.		Mieć wolne ręce.	Nie mieć długu, powinności.
11.		Nie słuchać o czym szczekają psy.	Uważać, że coś jest nieważne.
12.		Zostań na tym brzegu, na drugim Cię nie uratuję!	Nie zdołam Ci pomóc, jeżeli się nie posłuchasz.
13.		Dziś wygrało z jutrem.	Nie myśleć o przyszłości.
14.		Musieć być biednym, by coś zrobić.	Uważać, że coś jest niegodne współudziału.