Kēlen
Kēlen – conlang stworzony przez Sylvię Sotomayor jako język kosmitów zwanych Kēleñi. W przeciwieństwie do języków ludzi nie posiada on czasowników, a stosunki między częściami zdania są wyrażane przez cztery relacjonały.
Fonologia
W nawiasach podano wymowę w IPA. Obok zapis w alfabecie Kēlen.
Spółgłoski
Samogłoski
| Przednie | Centralne | Tylne | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Przymknięte | http://www.terjemar.net/img/i.gif i [i] | http://www.terjemar.net/img/ii.gif ī [iː] | http://www.terjemar.net/img/i.gif y [ɨ] | http://www.terjemar.net/img/u.gif u [u] | http://www.terjemar.net/img/uu.gif ū [uː] | |
| Średnie | http://www.terjemar.net/img/e.gif e [e̞] | http://www.terjemar.net/img/ee.gif ē [e̞ː] | http://www.terjemar.net/img/o.gif o [o̞] | http://www.terjemar.net/img/oo.gif ō [o̞ː] | ||
| Otwarte | http://www.terjemar.net/img/a.gif a [ä] | http://www.terjemar.net/img/aa.gif ā [äː] | ||||
| Dyftongi | http://www.terjemar.net/img/ie.gif ie [je] | http://www.terjemar.net/img/iee.gif iē [jeː] | http://www.terjemar.net/img/ae.gif ae [aj] | http://www.terjemar.net/img/aae.gif āe [aːj] | http://www.terjemar.net/img/ao.gif ao [aw] | http://www.terjemar.net/img/aao.gif āo [aːw] |
Rzeczowniki
Temat rzeczownika może być jednosylabowy (struktura CVC, CV, VC lub V), wielosylabowy lub złożony. Rzeczowniki tworzy się przez dodanie prefiksów i sufiksów do tematu.
Ożywioność
Rzeczowniki dzielą się na ożywione, nieożywione i posesywne.
Rzeczowniki ożywione
Rzeczowniki ożywione odnoszą się do osób, zjawisk przyrody i przedmiotów podniesionych do rangi osoby, np. zwierząt domowych. Użycie może zależeć od idiolektu. Najbardziej radykalnym użyciem prefiksów ożywionych jest oznaczanie tak tylko spokrewnionych Kēleñi.
Rzeczowniki nieożywione
Rzeczowniki nieożywione oznaczają przedmioty, miejsca, zdarzenia i rzeczowniki abstrakcyjne. Mogą być to również rzeczowniki posesywne, które nie należą już do konkretnej osoby.
Rzeczowniki posesywne
Rzeczowniki posesywne odnoszą się do rzeczy trwale powiązanych z konkretną osobą, np. części ciała. W pewnym kontekście mogą zostać tak oznaczone też inne tematy (np. emocje, stany umysłu) związane wyłącznie z daną osobą. Posesywne nie są natomiast więzi rodzinne.
Prefiksy
| przed spółgłoską | przed samogłoską | ||
|---|---|---|---|
| ożywione | ma- | m- | |
| nieożywione | ja- | j- | |
| an- (forma statywna) | |||
| posesywne | 1. os. | le- | l- |
| 2. os. | ri- | r- | |
| 3. os. | sa- | s- | |
Sufiksy
Końcówką rzeczowników nie będących w liczbie mnogiej może być -a, -e lub zero morfologiczne:
- końcówka zerowa - dla rzeczowników zakończonych samogłoska lub pojedynczą spółgłoską zwarto-otwartą (m, n, ñ, ŋ, l, λ, r, rj)
- -e - po tematach zakończonych na dwie spółgłoski (poza rj) i po sufiksach -īk oraz -īw. Regularny temat zakończony takimi końcówkami nie przyjmuje sufiksu -e.
- -a - po spółgłosce zwartej, zwarto-szczelinowej lub szczelinowej albo po krótkich, jednosylabowych tematach. Może różnić się w zależności od dialektu.
W liczbie mnogiej występują końcówki -ien (tylko ożywione) i -i. Ten drugi asymiluje z samogłoskami dając:
- -ā + -i = -āe
- -āe + -i = -āji
- -iē + -i = -īji
- -ēie + -i = -ēji
Sufiksy słowotwórcze
Tematy moga przyłączać inne sufiksy. Pojawiają sie one między tematem a sufiksem liczby. Nadal produktywne z nich to:
- -anen (wykonawca z zawodu, osoba praktykująca daną czynność): anālte (zdrowie) - māltanen (uzdrowiciel)
- -ēl (osoba z daną cechą): ankēra (święty) - makērēl
- -īhen (przyrząd, narzędzie): annītte (smażony) - janīttīhen (patelnia)
- -īk (sztuczny przedmiot): sakīwa (skóra) - ankīwīke
- -īñ (zdrobnienie): malāca (dziewczyna) - malācīñ (dziewczynka)
- -īw (przeciwieństwo): ansēña (szkodliwy) - ansēñīwe (nieszkodliwy)
- -ōn (zgrubienie lub przedstawiciel): jatāena (opowieść) - matāenōn (baśniarz)
Nieproduktywne sufiksy słowotwórcze to m.in.:
- -eran (gildia): jālteran (gildia uzdrowicieli)
- -ienāl (zestaw czterech rzeczy): jaxāelienāl (cztery noce)
- -iss (zdrobnienie): jēwānisse (sadzawka)
- -(n)non (mężczyzna wykonujący czynność): mērānnon (łowca)
Zaimki
Zaimki osobowe
| Osoba | Liczba | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Pojedyncza | Podwójna | Mnoga | Zbiorowa | ||
| 1. | ekskluzyw | liēn | liēnne | liēþ | lēim |
| inkluzyw | liēr | ñiēþ | ñēim | ||
| 2. | riēn | riēnne | riēþ | rēim | |
| 3. | sāen | sāenne | sāeþ | sāim | |
Istnieją osobne zaimki 1. osoby ekskluzywnej i inkluzywnej. Do zaimków można dołączyć dwa modyfikatory: tēna oraz āñ. Pierwszy łączy się z zaimkami podwójnymi, mnogimi i zbiorowymi nadając charakter uogólniający (np. my obaj lub każdy z was), drugi zaś z każdym zaimkiem osobowym tworzy formę zwrotną.
Relacjonały
LA
Relacjonał la oznacza istnienie, stan lub położenie.
- LA X - X istnieje
- la jacēla;
- Istnieje miska.
- LA X MIEJSCE - X jest w MIEJSCU
- la jacēla sū jatēwa;
- istnieje miska na stole
- Na stole leży miska.
- LA X Y - X jest Y
- la jacēla janēla;
- istnieje miska czerwona
- Miska jest czerwona.
- LA X ñe Y - X jest tym samym, co Y
- la jacēla ñe janēla;
- istnieje miska ta sama, co czerwona
- Miska jest tą czerwoną rzeczą.
- LA X pa Y - X zawiera Y
- la jacēla pa annēla;
- istnieje miska ma czerwień
- Miska zawiera czerwień.
Relacjonał odmienia się przez czasy, aspekty i tryby:
- la - czas teraźniejszy uniwersalny
- te - czas przeszły niedokonany
- wa - przeczenie
NI
Relacjonał ni oznacza zmianę stanu lub położenia i nie jest odmieniany przez czas, aspekt ani tryb. Jeśli podmiot jest ożywiony, relacjonał odmienia się przez osoby. Może przyjąć też drugi argument - sprawcę zmiany - oznaczany przedimkiem ā, którego użycie jest opcjonalne. Ni może zostać odmienione bez oznaczenia sprawcy.
| Wykonawca | Brak | 1sg | 1pc.excl | 1pl.excl | 1pc.incl | 1pl.incl | 2sg | 2pc | 2pl | 3sg | 3pc | 3pl |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ñi | ñalla | ñalna | ñalta | ñanna | ñanta | ñarra | ñarna | ñarta | ñamma | ñatta | ñaxxa |
W przypadku, gdy zarówno podmiot, jak i dopełnienie są ożywione, relacjonał może (nie musi) być odmieniany przez obydwie kategorie analogicznie do se.
Przykłady:
- ñi jacēla jahūwa;
- ni miska rozbita
- miska zmieniła stan na rozbitą
- Miska została rozbita.
- ñalla jacēla jahūwa;
- ni-1sg miska rozbita
- zmieniłem miskę w rozbitą
- Rozbiłem miskę.
- ñi sāen rā jamāonre;
- ni on do miasta
- on zmienił położenie na miasto
- Poszedł/pojechał do miasta.
SE
Relacjonał se używa się do oznaczenia źródła lub celu. Jeśli źródło lub cel jest ożywione, relacjonał odmienia sie przez nie. Odmienia się również przez czas, aspekt i tryb jak la, jednak nie posiada formy przeczenia - wtedy jest używane wā.
| źródło | Brak źródła |
1. os. | 2. os. | 3. os. | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| cel | sg | ex.pc | ex.pl | in.pc | in.pl | sg | pc | pl | sg | pc | pl | ||
| Brak celu |
se | salla | salna | salta | sanna | santa | sarra | sarna | sarta | samma | satta | saxxa | |
| Kierunek zwrotny | se | seleñ | selneñ | selteñ | senneñ | sañañ | sereñ | sirneñ | sirteñ | semeñ | seteñ | sexeñ | |
| 1. os. | sg | sele | serle | sirnele | sirtele | semle | setle | sexle | |||||
| ex.pc | selne | serelne | sirnelne | sirtelne | semelne | setelne | sexelne | ||||||
| ex.pl | selte | serelte | sirnelte | sirtelte | semelte | setelte | sexelte | ||||||
| in.pc | senne | serenne | sirnenne | sirtenne | semenne | setenne | sexenne | ||||||
| in.pl | saña | seraña | sirnaña | sirtaña | semaña | setaña | sexaña | ||||||
| 2. os. | sg | sere | selre | selnere | seltere | sennere | sanre | semre | setre | sexre | |||
| pc | serne | selirne | selnirne | seltirne | sennirne | sañirne | semirne | setirne | sexirne | ||||
| pl | serte | selirte | selnirte | seltirte | sennirte | sañirte | semirte | setirte | sexirte | ||||
| 3. os. | sg | sema | selme | selneme | selteme | senneme | sañeme | serme | sirneme | sirteme | semme | setme | sexme |
| pc | sete | selte | selnete | seltete | sennete | sañete | serete | sirnete | sirtete | semete | setete | sexete | |
| pl | sexe | selesse | selnesse | seltesse | sennesse | sañesse | seresse | sirnesse | sirtesse | semesse | setesse | sexesse | |
- sg - liczba pojedyncza
- pc - liczba zbiorowa
- pl - liczba mnoga
- ex - ekskluzyw
- in - inkluzyw
Przykładowe zdania:
- SE-A-B X - A daje X dla B / B odbiera X od A
- selre anlāsi;
- Ode-mnie-do-ciebie pozdrowienia.
- Pozdrawiam cię.
- anelnirne jamīra;
- Od-nas-do-was (cz. ciągły) przerażenie.
- Jesteśmy dla was przerażający.
- temme jacōña;
- Od-niej-do-niego (cz. przeszły) pocałunek.
- Pocałowała go.
- temme jacōña wā;
- Od-niej-do-niego (cz. przeszły) pocałunek, nie.
- Nie pocałowała go.
Osobne słowa źródła i celu wymagają przyimków.
- Przyimek źródła/dawcy ke jest używany wobec rzeczowników ożywionych.
- Przyimek źródła.dawcy to jest używany wobec rzeczowników nieożywionych i osób wykonujących czynność mimowolnie. W tym wypadku relacjonał nie jest odmieniany przez osobę będącą źródłem czynnośi.
- Przyimek celu/odbiorcy mo jest używany z rzeczownikami ożywionymi i nieożywionymi.
- Przyimek obiektu ien, często wyraża wypowiedziane słowa.
- SE-A-B X ke/to Y mo Z - A daje X dla B / B odbiera X od A
- temme antēnni pē ke masōwa mo mamōīñ;
- od-niego-do-niego-(cz. przeszły) pieniądze trochę, od ojca do syna
- Ojciec dał synowi trochę pieniędzy.
- tema antēnni pē to masōwa mo mamōīñ;
- do-niego-(cz. przeszły) pieniądze trochę, z ojca do syna
- Ojciec dał mimowolnie synowi trochę pieniędzy.
- Syn wziął od ojca trochę pieniędzy.
- SE-A-B X ien Y - A wyraża X
- temme ien ñi rūjapēxa cī;
- od-niej-do-niej "Zmień miejsce daleko"
- Powiedziała jej: "Idź stąd".
- SE-B X - B odbiera/czuje X
- sere xō jaxīra mo risāra kēñ;
- do-ciebie ten hałas do uszy czy
- Czy słyszysz ten hałas?
- tele sāen mo lerōña il talōnte;
- do-mnie-(cz. przeszły) ona do oczy wczoraj
- Widziałem ją wczoraj.
PA
Ostatnim i najnowszym relacjonałem jest słówko pa, wyrażające najczęściej to samo, co LA X pa Y. Przyjmuje dwa argumenty: całość lub zbiór oraz część lub element zbioru. Nie odmienia się przez czas ani osoby.
Jeden z argumentów musi mieć formę statywną (przedrostek an-).
- jeśli pierwsza część jest statywna, wyraża często uczucie lub pojęcie abstrakcyjne, któremu podlega drugi argument;
- jeśli druga część jest statywna, oznacza cechę lub właściwość pierwszego argumentu.
- pa anlōrāl sāen;
- Żałoba ma ją.
- Ona przeżywa stratę.
- pa jacēla annēla;
- Miska zawiera czerwień.
- Miska jest czerwona.
Linki zewnętrzne
- Słownik kelenu online (po angielsku)