IPA i X-SAMPA
Plik:Ipa.jpg Tabelka spółgłosek IPA (kliknij, aby powiększyć)
IPA, czyli International Phonetic Alphabet, to międzynarodowy alfabet fonetyczny zaprojektowany, by opisać fonetykę słów wszystkich języków naturalnych świata (dlatego nie ma w IPA np. symboli dźwięków, które choć istnieją, nie są używane przez żaden język, a często jeden symbol odpowiada dwu dźwiękom, jeżeli żaden z języków ich nie rozróżnia).
X-SAMPA, albo Extended SAMPA to sposób zapisu IPA za pomocą znaków ASCII. Wykorzystywane są do tego celu zarówno duże, jak i małe litery, a także cyfry lub litery połączone z innymi symbolami. Specyficzną odmianą jest Z-SAMPA, używana przez członków amerykańskiego forum językoznawczego Zompist Bouletin Board.
Slawistyczny alfabet fonetyczny jest stosowany do zapisu języków słowiańskich i nie zawiera głosek obcych tej grupie językowej, takich jak mlaski, spółgłoski emfatyczne czy boczne afrykaty. Wzorowany jest w znacznej mierze na alfabecie husyckim. Najczęściej stosowany w celu oddania wymowy polskiej w szkolnych podręcznikach i słownikach, a nawet na wydziałach polonistyki uniwersytetów.
Spółgłoski (nie wszystkie na razie):
Zwarte nosowe
IPA
|
X-SAMPA
|
Slawistyczny
|
Wymowa
|
m
|
m
|
m
|
polskie "m" (mama)
|
n
|
n
|
n
|
polskie "n" (numer)
|
ɲ
|
J
|
ń
|
polskie "ń" (nie, wstań)
|
ŋ
|
N
|
ŋ
|
angielskie "ng" w sing, polskie "n" przed "k", "g" (bank, bingo)
|
Zwarte ustne
IPA
|
X-SAMPA
|
Slawistyczny
|
Wymowa
|
p
|
p
|
p
|
polskie "p" (patelnia)
|
b
|
b
|
b
|
polskie "b" (baran)
|
t
|
t
|
t
|
polskie 't" (tata)
|
d
|
d
|
d
|
polskie "d" (delfin)
|
c
|
c
|
ť
|
czeskie "ť" (spalatalizowane t)
|
ɟ
|
J\
|
ď
|
czeskie "ď", dźwięczna odmiana /c/
|
k
|
k
|
k
|
polskie "k" (kark)
|
g
|
g
|
g
|
polskie "g" (głowa)
|
q
|
q
|
|
arabskie "ﻕ" (Qur'an قرآن)
|
ɢ
|
G\
|
|
dźwięczne /q/ (np. w somalijskim)
|
ʔ
|
?
|
|
zwarcie krtaniowe (niemieckie beantworten, między e i a)
|
Szczelinowe
IPA
|
X-SAMPA
|
Slawistyczny
|
Wymowa
|
ɸ
|
p\
|
ɸ
|
japońskie "f", bezdźwięczne (Fuji)
|
β
|
B
|
w
|
hiszpańskie "b", "v" w środku wyrazu, dźwięczna odmiana /ɸ/
|
f
|
f
|
f
|
polskie "f" (Filip, fajne)
|
v
|
v
|
v
|
polskie "w" (wojna)
|
θ
|
T
|
|
angielskie "th" w think
|
ð
|
D
|
|
angielskie "th" w the (dźwięczna odmiana /θ/)
|
ɬ
|
K
|
|
walijskie "ll", zuluskie "hl"
|
ɮ
|
K\
|
|
udźwięczniona wersja poprzedniej głoski; zuluskie "dl"
|
s
|
s
|
s
|
polskie "s" (spadaj)
|
z
|
z
|
z
|
polskie "z" (zebra)
|
ʃ
|
S
|
š'
|
angielskie "sh", blisko polskiego "sz"
|
ʒ
|
Z
|
ž'
|
francuskie "j", blisko polskiego "ż" (dźwięcznego)
|
ʂ
|
s`
|
š
|
polskie "sz" (retrofleksyjne)
|
ʐ
|
z`
|
ž
|
polskie "ż" lub "rz" (dźwięczne, retrofleksyjne)
|
ɕ
|
s\
|
ś
|
polskie "ś"
|
ʑ
|
z\
|
ź
|
polskie "ź"
|
ç
|
C
|
|
niemieckie "ch" w "ich"
|
ʝ
|
j\
|
|
dźwięczna odmiana /ç/
|
x
|
x
|
χ
|
polskie "ch" (chodzić, hojny)
|
ɣ
|
G
|
γ
|
dźwięczna odmiana /x/ w polskich wyrazach klechda czy Bohdan; arabskie غ (ghajn).
|
χ
|
X
|
|
niemieckie "ch" w macht
|
ʁ
|
R
|
|
francuskie, niemieckie "r"
|
ħ
|
X\
|
|
Mocne głębokie "h"; arabskie ﺡ (ha), czeczeńskie ẋ, somalijskie x
|
ʕ
|
?\
|
|
Dźwięczne /ħ/: arabskie ﻉ (`ajn), czeczeńskie j, somalijskie c
|
h
|
h
|
|
angielskie, niemieckie "h" (hand)
|
ɦ
|
h\
|
h
|
czeskie "h", dźwięczne /h/ (Praha)
|
Półotwarte
IPA
|
X-SAMPA
|
Slawistyczny
|
Wymowa
|
r
|
r
|
r
|
polskie "r"
|
ɾ
|
4
|
|
hiszpańskie pojedyncze "r" (pero)
|
ɹ
|
r\
|
|
angielskie "r"
|
ʀ
|
R\
|
|
niemieckie "r" między samogłoskami w większości dialektów (ehre)
|
r̝
|
|
ř
|
czeskie "ř" (dobře)
|
l
|
l
|
l
|
polskie "l"
|
ɫ
|
5
|
ł
|
rosyjskie twarde "л", angielskie "dark l" (milk, ball), polskie "ł" w wymowie Kresów Wschodnich
|
ʎ
|
L
|
ľ
|
słowackie "ľ", włoskie "gl"
|
ʋ
|
P lub v\
|
|
dźwięk między /w/ i /v/, fińskie "v", holenderskie "w"
|
w
|
w
|
u̯
|
polskie "ł", angielskie "w"
|
j
|
j
|
i̯
|
polskie "j"
|
ʍ
|
W
|
|
angielskie "wh" w niektórych dialektach
|
Zwarto-szczelinowe
IPA
|
X-SAMPA
|
Slawistyczny
|
Wymowa
|
ʣ
|
dz
|
ʒ
|
polskie "dz" dzwon
|
ʤ
|
dZ
|
ǯ
|
polskie "dż" dżdżownica
|
ʥ
|
dz\
|
ʒ́
|
polskie "dź" dzik
|
ʦ
|
ts
|
c
|
polskie "c" cena
|
ʧ
|
tS
|
č
|
polskie "cz" czytać
|
ʨ
|
ts\
|
ć
|
polskie "ć" ćma
|
Mlaski
IPA
|
X-SAMPA
|
Wymowa
|
ʘ
|
O\
|
dwuwargowy
|
ǀ
|
|\
|
zębowy
|
ǃ
|
!\
|
zadziąsłowy
|
ǁ
|
|\|\
|
dziąsłowy boczny
|
ǂ
|
=\
|
podniebienny
|
Samogłoski (też nie wszystkie na razie):
IPA
|
X-SAMPA
|
Slawistyczny
|
Wymowa
|
i
|
i
|
i
|
polskie "i" (miska)
|
ɪ
|
I
|
ь
|
angielskie "i" w bit
|
y
|
y
|
|
niemieckie długie "ü" (Blüte)
|
ʏ
|
Y
|
|
niemieckie krótkie "ü" (schützen)
|
ɨ
|
1
|
y
|
polskie "y" (psychologia)
|
ʉ
|
}
|
ü
|
szwedzkie "u"
|
ɯ
|
M
|
|
tureckie "ı" (ılık)
|
u
|
u
|
u
|
polskie "u" (umowa, główny)
|
ʊ
|
U
|
|
angielskie "oo" w hook
|
e
|
e
|
ė
|
niemieckie "e" w Seele
|
ø
|
2
|
|
niemieckie "ö" w "schön"
|
ɤ
|
7
|
|
estońskie "õ"
|
o
|
o
|
ȯ
|
niemieckie "o" w Kohl
|
ə
|
@
|
ъ
|
szwa, np. angielskie about, centre
|
ɛ
|
E
|
e
|
polskie "e" (metro)
|
œ
|
9
|
|
francuskie "oe" w jeune
|
ɜ
|
3
|
|
angielskie (brytyjskie) "u" w fur.
|
ʌ
|
V
|
|
angielskie "u" w cut
|
ɔ
|
O
|
o
|
polskie "o" (słowo)
|
æ
|
{
|
ä
|
angielskie "a" w bat
|
a
|
a
|
a
|
polskie "a" (lato, mama)
|
ɑ
|
A
|
å
|
angielskie "a" w father
|
ɒ
|
Q
|
|
angielskie "o" w spot (wymowa brytyjska)
|
|
Przednie
|
|
Centralne
|
|
Tylne
|
Przymknięte
|
i • y
ɨ • ʉ
ɯ • u
ɪ • ʏ
• ʊ
e • ø
ɘ • ɵ
ɤ • o
ə
ɛ • œ
ɜ • ɞ
ʌ • ɔ
æ
ɐ
a • ɶ
ɑ • ɒ
|
|
Prawie przymknięte
|
Półprzymknięte
|
Średnie
|
Półotwarte
|
Prawie otwarte
|
Otwarte
|
Modyfikatory
Znaki diakrytyczne używane do oznaczenia modyfikacji podstawowego dźwięku danej spółgłoski.
IPA
|
X-SAMPA
|
Slawistyczny
|
Definicja
|
j
|
_j
|
'
|
palatalizacja (zmiękczenie)
|
ʕ
|
_?\
|
|
faryngalizacja (arabskie spółgłoski emfatyczne)
|
ɣ
|
_G
|
|
welaryzacja
|
( ̴ )
|
_e
|
|
welaryzacja lub faryngalizacja
|
w
|
_w
|
u
|
labializacja
|
ʼ
|
_>
|
|
spółgłoska ejektywna
|
~
|
~
|
˛
|
samogłoska nosowa (polskie ą, ę)
|