Tekst źródłowy strony Język panamski

{{Język
|kolor=Turquoise
|nazwa=język panamski
|nazwa własna=パナマクァㇽ
|twórca=[[User:Hapana Mtu|Hapana Mtu]]
|rok=2014
|alfabet=katakana
}}

'''Język panamski''' (pan. ''パナマクｧㇽ'' (''panamakwar'') lub ''パナマパーㇲ'' (''panamapās''), dosł. 'ludzka mowa') - język z rodziny kamskiej.

==Zapis i wymowa==
Sylaba ma budowę (C)V(C).
{|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
!<small>Spółgłoska</small>
!a
!i
!u
!e
!o
!<small>wygłos</small>
|- align=center
!<small>brak</small>
| ア
| イ
| ウ
| エ
| オ
|
|-
! k
| カ
| キ [{{IPA|ci}}]
| ク [{{IPA|kʷu}}]
| ケ
| コ
| ㇰ
|-
! kj [{{IPA|c}}]
| キャ
|
| キュ
| キェ
| キョ
|
|-
! kw [{{IPA|kʷ}}]
| クァ
| クィ
| 
| クェ
| クォ
|
|-
! q
| ガ
| ギ 
| グ 
| ゲ
| ゴ
| 
|-
! s
| サ
| シ [{{IPA|sʲi}}]
| ス
| セ
| ソ
| ㇲ
|-
! z [{{IPA|θ}}]
| ザ
| ジ [{{IPA|θʲi}}]
| ズ
| ゼ
| ゾ
| 
|-
! t
| タ
| チ [{{IPA|ʦʲi}}]
| トゥ
| テ
| ト
| ㇳ
|-
! c [{{IPA|ʦ}}]
| ツァ
|
| ツ
| ツェ
| ツォ
|
|-
! n 
| ナ
| ニ
| ヌ
| ネ
| ノ
| ㇴ
|-
! h
| ハ
| ヒ
| フ
| ヘ
| ホ
|
|-
! p
| パ
| ピ
| プ
| ペ
| ポ
|
|-
! m
| マ
| ミ
| ム
| メ
| モ
|
|-
! j
| ヤ  
|
| ユ
|
| ヨ
| イ
|-
! r [{{IPA|ɾ}}]
| ラ 
| リ
| ル
| レ
| ロ
| ㇽ
|-
! w
| ワ
| ヰ
|
| ヱ
| ヲ
| ウ
|-
|}
Fonem '''n''' w kodzie sylaby w pozycjach przed '''m'''/'''p''', '''k'''/'''kw''' i '''kj''' wymawiany jest odpowiednio jako [{{IPA|m}}], [{{IPA|ŋ}}] i [{{IPA|ɲ}}]. <br>
Istnieją też długie samogłoski zapisywane przez '''ー''', np. '''オㇲキェーラ''' ''oskjēra''.<br>
Ponadto jeżeli '''ウ''' lub '''イ''' stoi w pozycji, w której można je interpretować na dwa sposoby (jako kodę sylaby lub nagłos nowej sylaby), używa się znaku kropki '''・''', by zasygnalizować, że wymawia się jak samogłoskę, np. ''テ・イ'' (trans. ''tei'', wym. [{{IPA|te.ʔi}}]) w opozycji do ''テイ'' (transkrybowanego i czytanego ''tej''); połączenie ''テイㇴ'' (trans. ''tein'', wym. [{{IPA|te.ʔin}}]) nie wymaga użycia kropki, gdyż w tej pozycji interpretacja ''*tejn'' dawałaby niezgodną z fonotaktykami sylabę CVCC.

===Lenicja===
W języku panamskim lenicja spółgłosek zwartych zachodzi wg poniższego wzoru:
* k -> h
* kj -> j
* kw -> w
* q -> ø
* t -> c
* p -> m
Uwaga! Efektem lenicji '''t''' przed '''i''' jest '''s''', nie '''c'''. '''K''' przechodzi w '''h''' także w pozycji przed '''i''' i '''u''', mimo iż wymawia się je wtedy odpowiednio jak '''kj''' i '''kw'''.<br>
Lenicja zachodzi w czterech przypadkach:
# Gdy do tematu zakończonego na spółgłoskę zwartą dodawany jest sufiks rozpoczynający się od samogłoski, np. ''kwot'' 'chłopiec' -> ''kwoca itāj'' 'chłopiec i jego matka'.
# Gdy do tematu zakończonego na długą samogłoskę po spółgłosce zwartej dodaje się sufiks powodujący skrócenie samogłoski, np. ''potō'' 'dziś' -> ''pocona kajrō'' 'dziś i jutro'.
# Przy reduplikacji pierwszej sylaby, np. ''kwot'' 'chłopiec' -> ''wokwot'' 'chłopcy'.
# Po niektórych prefiksach, np. ''tiaro'' 'sześć' -> ''hesiaro'' 'szósty'.

==Imię==
===Odmiana imion===
Imiona odmieniają się przez liczbę i posiadacza. Rolę przypadków spełniają osobne partykuły. 
===Liczba===
====Liczba mnoga====
Dotyczy tylko rzeczowników ożywionych. 
* Od wyrazów rozpoczynających się spółgłoską liczba mnoga tworzona jest metodą reduplikacji pierwszej sylaby. Procesowi temu towarzyszą uproszczenia fonetyczne w obrębie dodanej sylaby: koda jest pomijana, długa samogłoska skracana, a spółgłoska zwarta ulega lenicji. Przykłady: ''sapawojmi'' 'mag', ''sasapawojmi'' 'magowie'; ''kwot'' 'chłopiec', ''wokwot'' 'chłopcy' (nie ''*kwokwot'', ''*kwotkwot'', ''*wotkwot''); ''tāj'' 'matka', ''catāj'' 'matki' (nie ''*tatāj'', ''*cātāj'', ''*cajtāj'' itd.). 
* Od wyrazów rozpoczętych samogłoskami tworzy się ją przedrostkiem ''paC-'', w którym ''C'' odpowiada pierwszej spółgłosce w rdzeniu, a jeśli jest to spółgłoska zwarta, ulega ona lenicji. Przykłady: ''īka'' 'pradziadek', ''pahīka'' 'pradziadkowie' (nie ''*pakīka''); ''es'' 'przyjaciel', ''pases'' 'przyjaciele'. 
Czasem przy tworzeniu liczby mnogiej zachodzą dalsze zmiany, np. ''ama'' 'człowiek', ''panama'' 'ludzie' (prawdopodobnie skutek dysymilacji regularnej formy ''*pamama'').
====Liczba towarzysząca====
Ma końcówkę ''ja'', z wariantem ''sa'' dla wyrazów zakończonych na ''-s'', np. ''ritāj'' 'moja matka', ''ritājja'' 'moja matka i ci, którzy są z nią', ''jes'' 'jego przyjaciel', ''jessa'' 'jego przyjaciel i ci, którzy są z nim'. Liczba ta może współistnieć z liczbą mnogą, np. ''ōhacatāj'' 'wasze matki', ''ōhacatājja'' 'wasze matki i ci, którzy są z nimi'.
===Posiadacz===
Wykładnik posiadacza jest prefiksem. Może stać zarówno przed, jak i po wykładniku liczby mnogiej, np. ''rawokwot'' = ''worakwot'' 'nasi chłopcy, nasi synowie', ''pajessa'' = ''ipasessa'' 'jego przyjaciele i ci, którzy są z nimi'. Przedrostek liczby mnogiej drugiego typu upraszcza się przed posiadaczem do ''pa-'', np. ''ripahīka'' = ''parīka'' 'moi dziadkowie'. 
<br>Lista prefiksów (najpierw wariant używany przed spółgł., potem przed samogł.):
* ri, r - mój
* ra, r - nasz (ekskl.)
* ta, t - nasz (inkl.)
* ōha, ōk - twój, wasz itd.
* i, j - jego, ich itd. 
'''Uwaga!''' Wykładnik dzierżawczy 3. osoby przed tematami rozpoczętymi od i/ī ma postać zerową, np. ''īka'' 'pradziadek, jego pradziadek'.
===Partykuły imienne===
* ''ko'' - part. dzierżawcza, np. ''rīw ko parīka'' 'moi dziadkowie'.

==Zaimek==
===Zaimki osobowe===
* rīkwo, rīw - ja
* rīkwoja, rīkja - my (ekskl.)
* ta - my (inkl.)
* ōkwi - ty, wy, państwo
* pan - on, ona, ono (osobowe)
* mapan - oni, one
* ahē - on, ona, ono (ożywione, nieosobowe)
* pahahē, pahā, pā - oni, one
* ur - on, ona, ono, oni, one (nieożywione)
Wszystkie te zaimki - oprócz 'ja' i 'my (ekskl.)' - mogą tworzyć l. towarzyszącą.

==Liczebnik==
===Liczebniki główne===
System liczebników jest dziesiętny. Posiada osobne liczebniki na 100, 1000 i 10000.
* 0 ヱー ''wē''
* 1 ロピ ''ropi''
* 2 キー ''kī''
* 3 ツ ''cu''
* 4 トロㇳ ''torot''
* 5 セポ ''sepo''
* 6 チアロ ''tiaro''
* 7 チーエ ''tīe''
* 8 キゾセ ''kizose''
* 9 クゾト ''kuzoto''
* 10 ノー ''nō''
* 11 ノーロピ ''nō ropi'' etc.
* 20 ミーロ ''mīro''
* 30 トゾー ''tozō''
* 40 クォロㇰ ''kworok''
* 50 セポキャ ''sepokja''
* 60 チアロキャ ''tiarokja''
* 70 チーエレ ''tīere''
* 80 キゾレ ''kizore''
* 90 クゾレ ''kuzore''
* 100 ゾユ ''zoju''
* 200 キーゾユ ''kī zoju'' etc.
* 1000 ニーポ ''nīpo''
* 10000 マヲ ''mawo''
===Liczebniki porządkowe===
Tworzy się je przedrostkiem ''he-''. Przedrostek ten powoduje lenicję pierwszej spółgłoski rdzenia, np. ''sepo'' 'pięć', ''hesepo'' 'piąty', ''kworok'' 'czterdzieści', ''heworok'' 'czterdziesty'. <br>
W znaczeniu 'pierwszy' obok regularnego ''heropi'' używa się też nieregularnego ''wīrok''. 

==Czasownik==
Za formę słownikową przyjmuje się formę trybu rozkazującego. 
===Osoba, czas, tryb, negacja===
Na te kategorie wskazują prefiksy. Wyjątkiem jest część osób trybu rozkazującego, które tworzy się dodając partykułę ''was(pa)'' do form czasu teraźniejszego. Część przedrostków posiada dwie formy w zależności od tego, czy temat zaczyna się samo- czy spółgłoską.
{| class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
|-
! Osoba !! colspan=2|Czas teraźniejszy !! colspan=2|Czas przeszły !! colspan=2|Czas narracyjny !!  colspan=2|Rozkaz
|-
|  || Twierdzenie || Negacja || Twierdzenie || Negacja || Twierdzenie || Negacja || Twierdzenie || Negacja
|-
| ja || ron(n) || sar || r(e) || sor || row || sarow ||  || 
|-
| my (ekskl.) || ran(n) || sār || r(e) || sōr || rō ~ row || sarō ~ sarow ||  || 
|-
| my (inkl.) || tan(n) || sat || t(e) || sot || tā ~ taw || tās ||  || 
|-
| ty, wy etc. || ōn || saw || k ~ he || sō(n) || ō(n) || sō(n) || - || s(a)
|-
| on, ona, oni etc. || n(o) || sa(n) || e(n) || se(n) || o(n) || so(n) || ti(h) || si(n)
|}
Odmiana przykładowego czasownika rozpoczętego od spółgłoski - ''jomaska'' 'łgać, kłamać jak najęty'.
{| class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
|-
! Osoba !! colspan=2|Czas teraźniejszy !! colspan=2|Czas przeszły !! colspan=2|Czas narracyjny !!  colspan=2|Rozkaz
|-
|  || Twierdzenie || Negacja || Twierdzenie || Negacja || Twierdzenie || Negacja || Twierdzenie || Negacja
|-
| ja || ''ronjomaska'' 'łżę' || ''sarjomaska'' 'nie łżę' || ''rejomaska'' 'łgałem' || ''sorjomaska'' 'nie łgałem' || ''rowjomaska'' 'łgałem' || ''sarowjomaska'' 'nie łgałem' || ''was(pa) ronjomaska'' 'niech zełgam'  || ''was(pa) sarjomaska'' "niech nie zełgam"
|-
| my (ekskl.) || ''ranjomaska'' 'łżemy' || ''sārjomaska'' 'nie łżemy' || ''rejomaska'' 'łgaliśmy' || ''sōrjomaska'' 'nie łgaliśmy' || ''rōjomaska'' 'łgaliśmy' || ''sarōjomaska'' 'nie łgaliśmy' || ''was(pa) ranjomaska'' 'łżyjmy' || ''was(pa) sārjomaska'' 'nie łżyjmy'
|-
| my (inkl.) || ''tanjomaska'' 'łżemy' || ''satjomaska'' 'nie łżemy' || ''tejomaska'' 'łgaliśmy' || ''sotjomaska'' 'nie łgaliśmy' || ''tājomaska'' 'łgaliśmy' || ''tāsjomaska'' 'nie łgaliśmy' || ''was(pa) tanjomaska'' 'łżyjmy' || ''was(pa) satjomaska'' 'nie łżyjmy'
|-
| ty, wy etc. || ''ōnjomaska'' 'łżesz' || ''sawjomaska'' 'nie łżesz' || ''hejomaska'' 'łgałeś' || ''sōjomaska'' 'nie łgałeś' || ''ōjomaska'' 'łgałeś' || ''sōjomaska'' 'nie łgałeś' || ''jomaska'' 'łżyj' || ''sajomaska'' 'nie łżyj'
|-
| on, ona, oni etc. || ''nojomaska'' 'łże' || ''sajomaska'' 'nie łże' || ''ejomaska'' 'łgał' || ''sejomaska'' 'nie łgał' || ''ojomaska'' 'łgał' || ''sojomaska'' 'nie łgał' || ''tijomaska'' 'niech łże' || ''sijomaska'' 'niech nie łże'
|}
Odmiana przykładowego czasownika rozpoczętego od samogłoski - ''ejwa'' 'spać'.
{| class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
|-
! Osoba !! colspan=2|Czas teraźniejszy !! colspan=2|Czas przeszły !! colspan=2|Czas narracyjny !!  colspan=2|Rozkaz
|-
|  || Twierdzenie || Negacja || Twierdzenie || Negacja || Twierdzenie || Negacja || Twierdzenie || Negacja
|-
| ja || ''ronnejwa'' 'śpię' || ''sarejwa'' 'nie śpię' || ''rejwa'' 'spałem' || ''sorejwa'' 'nie spałem' || ''rowejwa'' 'spałem' || ''sarowejwa'' 'nie spałem' || ''was(pa) ronnejwa'' 'niech pośpię'  || ''was(pa) sarejwa'' "niech nie pośpię"
|-
| my (ekskl.) || ''rannejwa'' 'śpimy' || ''sārejwa'' 'nie śpimy' || ''rejwa'' 'spaliśmy' || ''sōrejwa'' 'nie spaliśmy' || ''rowejwa'' 'spaliśmy' || ''sarowejwa'' 'nie spaliśmy' || ''was(pa) rannejwa'' 'śpijmy' || ''was(pa) sārejwa'' 'nie śpijmy'
|-
| my (inkl.) || ''tannejwa'' 'śpimy' || ''satejwa'' 'nie śpimy' || ''tejwa'' 'spaliśmy' || ''sotejwa'' 'nie spaliśmy' || ''tawejwa'' 'spaliśmy' || ''tāsejwa'' 'nie spaliśmy' || ''was(pa) tannejwa'' 'śpijmy' || ''was(pa) satejwa'' 'nie śpijmy'
|-
| ty, wy etc. || ''ōnejwa'' 'śpisz' || ''sawejwa'' 'nie śpisz' || ''kejwa'' 'spałeś' || ''sōnejwa'' 'nie spałeś' || ''ōnejwa'' 'spałeś' || ''sōnejwa'' 'nie spałeś' || ''ejwa'' 'śpij' || ''sejwa'' 'nie śpij'
|-
| on, ona, oni etc. || ''nejwa'' 'śpi' || ''sanejwa'' 'nie śpi' || ''enejwa'' 'spał' || ''senejwa'' 'nie spał' || ''onejwa'' 'spał' || ''sonejwa'' 'nie spał' || ''tihejwa'' 'niech śpi' || ''sinejwa'' 'niech nie śpi'
|}

[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]]