Tekst źródłowy strony Hıřh Şağeeğ

{{Kyon ukończony}}
{{DarminIntro}}
{{Region
|Nazwa regionu = Hıřh Şağeeğ<br/>''{{Unicode|‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ᠾᠧᡀᠾ ᠱᠠᡘᡇ‍ᠡᠡᡘᡇ|Noto Sans Mongolian}}''
|Grafika = [[File:Ng2 pano.jpg|550px]]<br/><small>''Ułożone z białego kamienia mury wielkiego kurhanu Hıřh Şağeeğ.''</small><br>[[Plik:HirhSageegLokacja.png|550px]]<br/><small>''Położenie Hıřh Şağeeğ na mapie [[Kyon Wschodni|Kyonu Wschodniego]]''</small>
|Lokalizacja = [[Kyon Wschodni]]
|Krainy = [[Arewia]]
|Państwa = [[Kaganat Kauradzki]]
}}
'''Hıřh Şağeeğ''' ([[Język kauradzki|kaur.]] {{Unicode|‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ᠾᠧᡀᠾ ᠱᠠᡘᡇ‍ᠡᠡᡘᡇ|Noto Sans Mongolian}} [{{IPA|hɯrh 'ʂaɢɛ:ɢ}}]) — ogromny kurhan, a także otaczający go kompleks grobowo-astronomiczny, położony na wysokości około 1000 metrów n.p.m. we wschodniej części Gór Ranszadzkich, na obszarze [[Arewia|Arewii]]. Zbudowany został przez przedstawicieli [[Cywilizacja darmijska|cywilizacji darmijskiej]] w drugiej połowie [[Cywilizacja darmijska#Okres ranszadzki|okresu ranszadzkiego]], zapewne w okolicach 16000 lat [[Nazewnictwo chronologiczne Kyonu#Przed rokiem wspólnym|p.r.w]]<ref>Około 5970 lat ziemskich [[Nazewnictwo chronologiczne Kyonu#Przed rokiem wspólnym|przed rokiem wspólnym]].</ref> W [[Nazewnictwo chronologiczne Kyonu#Rok wspólny|roku wspólnym]] znajduje się pod kontrolą [[Kaganat Kauradzki|Kaganatu Kauradzkiego]].

Kompleks składa się z centralnego kurhanu, zbudowanego z naprzemiennie ułożonych warstw kamieni i ziemi oraz białych skał kwarcowych, tworzących zewnętrzne ściany budowli. Sam szczyt tego sztucznego wzgórza porośnięty jest trawą. Kurhan ma około 85 metrów szerokości i ponad 12 metrów wysokości. W środku znajduje się rozległy grobowiec, którego ściany i sufit utworzono z wielkich, gładko ociosanych kamiennych płyt. Wiele z nich zawiera skomplikowane zdobienia i rzeźbienia, które mogły być dawniej pokryte kolorową farbą. Długi na 25 metrów korytarz otacza wiele skupionych blisko siebie krypt. Każda z nich ma centralny "ołtarz", na którym leżały ciała pochowanych w kurhanie osób. W ścianach są zaś dodatkowe niecki, w których stały czaszki<ref>Podobne eksponowanie czaszek było popularną i szeroko rozpowszechnioną praktyką w [[Cywilizacja darmijska#Okres swerżycki|okresie swerżyckim]] oraz późniejszym [[Cywilizacja darmijska#Okres tarwaski|okresie tarwaskim]], jednak w środkowym okresie ranszadzkim pojawia się dosyć rzadko. Mimo to, powstało sporo spekulacji na temat darmijskiego kultu czaszek. Niektórzy badacze łączą go z podobnym kultem czaszek występującym u wcześniejszej [[Kultura lanatyjska|kultury lanatyjskiej]], proponując na tej podstawie teorie o kulturowym powiązaniu, a być może nawet bezpośrednim pochodzeniu, obu ludów.</ref>. Największe z pomieszczeń, a więc centralne mauzoleum, znajduje się na samym końcu korytarza. Zwieńcza je wysoki strop o trójkątnym kształcie.   

Wejście do kurhanu znajduje się na zachodniej ścianie. Otwiera się więc w stronę lokalizacji innej bardzo ważnej budowli darmijskiej, [[Qhógdıımtharžd]], co zdaniem wielu badaczy nie jest przypadkiem. Dookoła Hıřh Şağeeğ znajduje się również kilka mniejszych kurhanów oraz kamienne kręgi złożone z monolitów, które ułożone zostały w taki sposób, by odzwierciedlać położenie niektórych gwiazd i gwiazdozbiorów na nocnym niebie. Hıřh Şağeeğ miało więc nie tylko funkcję pogrzebową, lecz także astronomiczną oraz rytualno-religijną.

==Nazwa==
===Etymologia===
W [[Język kauradzki|języku kauradzkim]] monument ten nosi nazwę '''Hıřh Şağeeğ'''. Jej znaczenie to "biała ściana" lub też "biały mur" ({{Unicode|‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ᠾᠧᡀᠾ|Noto Sans Mongolian}} ''hıřh'' "ściana, mur", {{Unicode|‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ᠱᠠᡘᡇ‍ᠡᠡᡘᡇ|Noto Sans Mongolian}} ''şağeeğ'' "biały"), co odnosi się do zewnętrznych murów kurhanu, zbudowanych z białego kamienia kwarcowego. Z miejscem tym nie wiążą się bezpośrednio żadne kauradzkie legendy, co nie przeszkadza jednak ekylenośkim wojownikom składać pod białymi murami krwawych ofiar w hołdzie bezimiennym duchom kurhanu.  

[[Język kejreński|Kejreńska]] nazwa Դռևսկավոն ''Dráskavon'' nadana została tej budowli w czasach podbojów [[Arew Wielki|Arewa Wielkiego]], według legendy przez samego króla-zdobywcę, który odwiedzić miał to miejsce w roku {{RokEryKyonu|6308}} lub {{RokEryKyonu|6309}}. Nazwę przetłumaczyć można jako "przewidzenie, antycypacja, intuicja". Popularna etymologia wiąże ją z wykryciem przez Arewa z wyprzedzeniem zamachu na swoje życie. Król domyśleć miał się prawdy stojąc przed wejściem do kurhanu i wpatrując się w jego białe mury. Nazwa [[Język ajdyniriański|ajdyniriańska]] jest bezpośrednim zapożyczeniem kejreńskim. 

Kompleks znany współcześnie jako Hıřh Şağeeğ przez tysiąclecia nosił [[Język tarszyjski|tarszyjską]] nazwę <big>{{Unicode|MENITYS|Kherinean}}</big> ''Menitys''. Było to jedno z najważniejszych miejsc kultu dla [[Państwo Nisarskie|Państwa Nisarskiego]] przez cały okres od końca [[Wschód Starożytny|Wschodu Starożytnego]] i niepodległości miasta, aż do jego upadku w wyniku rozpadu kejreńskiego mocarstwa. Tarszyjska nazwa wywodzi się od imienia pierwszego mitycznego króla i założyciela [[Nisara|Nisary]] imieniem ''Menitys'' [{{IPA|mɛ̃nitys}}] (najprawdopodobniej historyczny ajniadzki władca ''Minduyâta''). Kurhan uważany był za święte miejsce wiecznego spoczynku Menitysa.

===Nazwy w językach obcych===
{| class=wikitable border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|-
!Język
!Nazwa
|-
!colspan=4|Języki kyońskie
|-
|[[Język kauradzki|kauradzki]]
|{{Unicode|‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ᠾᠧᡀᠾ ᠱᠠᡘᡇ‍ᠡᠡᡘᡇ|Noto Sans Mongolian}}<br>''Hıřh Şağeeğ''<br>/{{IPA|hɯrh 'ʂaɢɛ:ɢ}}/
|-
|[[Język kejreński|kejreński]]
|Դռևսկավոն<br>''Dráskavon''<br>/{{IPA|'dɾɑ:skɑβɔn}}/
|-
|[[Język olseski|olseski]]
|<big>{{Unicode|X|Olseski}}</big><br>''X''<br>/{{IPA|X}}/
|-
|[[Język tarszyjski|tarszyjski]]
|<big>{{Unicode|MENITYS|Kherinean}}</big><br>''Menitys''<br>/{{IPA|mɛ̃nitys}}/
|-
|[[Język ajdyniriański|ajdyniriański]]
|<big>{{Unicode|Dhrāshavān|Ragul}}</big><br>''Dhrāshavān''<br>/{{IPA|dʰra:ʂa'va:n}}/
|-
|}

==Historia==
Hıřh Şağeeğ odznacza się bardzo długą historią użytkowania, w tej lub innej formie. Kompleks zbudowany został w drugiej połowie [[Cywilizacja darmijska#Okres ranszadzki|okresu ranszadzkiego]]. Prócz roli nekropolii posiadał również funkcję astronomiczną (wiele z elementów zbudowanych zostało w orientacji na konkretne gwiazdy i konstelacje) oraz religijną. Wskazuje na to fakt, że wejście do kurhanu, zwykle zastawiane rzeźbionymi kamiennymi drzwiami, otwierano w specjalnie wybrane dni roku. Najważniejszym było przesilenie letnie. Kurhan zbudowany został tak, by o wschodzie słońca<ref>Z uwagi na przeciwny do ziemskiego kierunek obrotu [[Planeta Kyon|Kyonu]] słońce wstaje na zachodzie, zachodzi zaś na wschodzie. Skierowane na zachód wejście do kurhanu znajduje się więc na przeciwko wschodzącego słońca.</ref> przesilenia letniego słoneczne światło przebijało się przez cały wewnętrzny korytarz, docierając aż do głównego mauzoleum w środku kopca, padając na tylną ścianę komnaty. Zaprojektowanie kurhanu w taki sposób wymagało niezwykle zaawansowanych obliczeń astronomicznych, stanowi więc pomnik darmijskiego zmysłu inżynierskiego i architektonicznego.

Obiekt stanowił ważne centrum religijne także w [[Cywilizacja darmijska#Okres tarwaski|okresie tarwaskim]], a w mniejszym stopniu nawet w czasach [[Wschód Starożytny|Wschodu Starożytnego]]. Kolejne osiedlające się w okolicy ludy inkorporowały go w ramy własnych wierzeń. Hıřh Şağeeğ znacząco podupadł wraz z końcem [[Wschód Starożytny|Wschodu Starożytnego]], podczas [[Wielka Wschodnia Wędrówka Ludów|Wielkiej Wschodniej Wędrówki Ludów]] (czasy od około {{RokEryKyonu|2800}} do {{RokEryKyonu|3613}}). Później Hıřh Şağeeğ przechodzi jednak pod kontrolę [[Państwo Nisarskie|Państwa Nisarskiego]], stając się kluczowym miejscem kultowym, identyfikowanym z miejscem spoczynku mitycznego założyciela [[Nissara|Nissara]], Menitysa.

W roku {{RokEryKyonu|4098}} władcy Nissary realizują zakrojony na szeroką skalę projekt restauracji kurhanu. Wtedy to powstały charakterystyczne dla jego współczesnej formy białe ściany. Hıřh Şağeeğ pozostało bardzo ważnym miejscem na mapie Państwa Nisarskiego aż do jego podboju przez [[Arew Wielki|Arewa Wielkiego]], tracąc całkowicie swój status wraz z późniejszym zniszczeniem Nissary. Po przejęciu okolicznego obszaru przez [[Ekylenoni|ludy ekylenońskie]] pod białymi murami zaczęto składać ofiary ze zwierząt oraz pojmanych jeńców wojennych.

==Galeria==
<gallery mode="packed" heights=300px>
File:Newgrange-Passage-Tomb.jpg|Wejście do kurhanu zasłaniane było wielkim zdobionym głazem.
File:Ireland 2010 etc 079.jpg|Fundamenty oraz ściany wewnętrznego korytarza i komnat zawierają skomplikowane reliefy o nieznanym przesłaniu.
File:Grave 43 (Varna Archaeology Museum) (36755886415).jpg|Wszystkie zwłoki złożone w kurhanie pochowano z niezwykle bogatymi darami, składającymi się z broni, biżuterii i innych ozdób ze złota, krzemienia i brązu.
File:Newgrange Burial Chamber.jpg|W określone dni roku światło słońca rozjaśnia wnętrze kurhanu. 
</gallery>

==Przypisy==
<references/>

[[Kategoria:Cywilizacja darmijska]]