Tekst źródłowy strony Języki runtyjskie

{{DzikieZiemieIntro}}
{| width="400px"  style="margin:0 0 .5em .5em; float:right;" class="toccolours itwiki_template_toc"
|-
| colspan=2 style="background:#AAA; height:.1em" |
|-
! colspan=2 style="background:{{{kolor|#B6B0AF}}}" class="radius_bottom"|Języki runtyjskie
|-
{{Info wiersz jeżeli|{{{zasięg geograficzny| zmienna =}}}
   |'''Zasięg'''
   |{{{zasięg geograficzny|[[Kanisja]]<br>([[Dzikie Ziemie Kanisji|Dzikie Ziemie]])}}}
   |l=style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em"}}
{{Info wiersz jeżeli|{{{klasyfikacja językowa| zmienna =}}}
   |'''Klasyfikacja'''
   |Jedna z rodzin językowych [[Kyon|Kyonu]]
   |l=style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em"}}
{{Info wiersz jeżeli|{{{protojęzyk| zmienna = }}}
   |'''Protojęzyk'''
   |praruntyjski
   |l=style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em"}}
{{Info wiersz jeżeli|{{{podział| zmienna =}}}
   |'''Podział'''
   |Języki runtyjskie
:ponad 100 nie poddanych dobrej klasyfikacji języków, w tym:  
::Język tsei
::[[Język gobe]]
::[[Język n~e]]
   |l=style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em"}}
|-
| colspan=2 style="text-align: center; background-color: #efefef" |<small>[[Conlanger:Języki|Lista conlangów]]</small>
|- 
|}
'''Języki runtyjskie''' — grupa ponad 100 różnorodnych języków oraz dialektów, używanych w lasach deszczowych [[Dzikie Ziemie Kanisji|Dzikich Ziem Kanisji]]. Ich nazwa pochodzi od wysokiego na 1525 metrów wulkanu Runtu, uważanego za świętą górę przez wiele okolicznych plemion. Z uwagi na trudno dostępność obszarów zamieszkiwanych przez ludy posługujące się językami runtyjskimi oraz ich powszechnie znaną wojowniczość i agresywność, nieznana jest dokładna liczba użytkowników tej rodziny językowej.

Języki runtyjskie charakteryzują się prostą budową sylaby, często monosylabicznością, izolacyjnością, a przede wszystkim powszechnym występowaniem głosek mlaszczących. Obecne są one we wszystkich językach runtyjskich. W [[Nazewnictwo chronologiczne Kyonu#Rok wspólny|roku wspólnym]] żaden język z tej rodziny nie posiada własnego systemu pisma, nie są też zapisywane pismami ludów ościennych.  

==Występowanie i klasyfikacja==
[[Plik:Runtyjskie.png|thumb|left|250px|Obszar występowania rodziny.]]

Języki runtyjskie sięgają od granic [[Secht|Sechtu]] na północy aż do stoków [[Wielkie Góry Niebosiężne|Wielkich Gór Niebosiężnych]] i okolic [[Pinu]] na południu. Spekuluje się, że dawniej mogły one występować także na obszarze Pinu, na pograniczu [[Tarfiy]] oraz w [[Qabōr Māgdōr]]. Stan taki nie jest jednak w żaden sposób poświadczony źródłowo. Załączona po boku mapa przedstawia uproszczone rozłożenie rodzin językowych obszaru Dzikich Ziem w roku wspólnym. Wykorzystane kolory to:  
<div style="column-count:5;-moz-column-count:5;-webkit-column-count:3">
*'''Zielony''' - języki runtyjskie.
*'''Niebieski''' - język [[Dzikie Ziemie Kanisji#Plemię Wody|Plemienia Wody]].
*'''Bordowy''' - [[Język nowosechtoński|język sechtoński]].
*'''Żółty''' - język [[Dzikie Ziemie Kanisji#Plemię Skał|Plemienia Skał]] oraz języki plemion mu pokrewnych.
*'''Brązowy''' - wschodnie dialekty [[Język szelmański|języka szelmańskiego]].
</div>
Jedynymi częściami Dzikich Ziem niezamieszkiwanymi przez ludność posługującą się językami runtyjskimi są obszary na rubieżach regionu. Na północy, w okolicy jeziora Išin, występuje niepowiązany z runtyjskimi, najprawdopodobniej izolowany, język Plemienia Wody. Na archipelagu Naqbal oraz na częściach wybrzeża zdominowanego przez [[Korsarze z Naqbalu|Korsarzy]] występuje [[Język nowosechtoński|sechtoński]], pełniący rolę lingua franca ich quasi-państwa. Góry Musaoba, odgradzające Dzikie Ziemie od położonej na południu [[Buania|Buani]] zamieszkiwane są przez języki należące do kontinuum [[Języki pinu|pinusko]]-[[Język buański|buańskiego]], przede wszystkim zaś język [[Dzikie Ziemie Kanisji#Plemię Skał|Plemienia Skał]]. Przy granicy Pinu występuje także [[Język szelmański|język szelmański]], należący do [[Języki czackie|języków czackich]]. Wszystkie pozostałe obszary Dzikich Ziem zamieszkiwane są przez użytkowników języków runtyjskich.  

Nie ma żadnej ustalonej klasyfikacji języków runtyjskich. Pozostają one jedną z najmniej zbadanych i rozumianych rodzin językowych [[Kyon|Kyonu]]. Nie znana jest dokłada liczba języków z tej grupy ani liczba ich użytkowników. Nie ma nawet pewności, czy tworzą one jedną rodzinę pochodzącą od wspólnego przodka - '''języka praruntyjskiego''', czy jest to jednak szersza liga językowa, składająca się z kilku mniejszych i niespokrewnionych bezpośrednio ze sobą rodzin, które jednak ze względu na wzajemne długotrwałe wpływy posiadają wspólne cechy, takie jak wspomniana prostota sylab oraz występowanie dźwięków mlaszczących.

Zwykle dominuje jednak pogląd pochodzeniu wszystkich języków runtyjskich od jednego prajęzyka. Przy takim założeniu badacze dzielą przeważnie języki runtyjskie na 3 robocze grupy, oparte raczej na kryteriach geograficznych niż na faktycznym pokrewieństwie języków. Są to:
<div style="column-count:5;-moz-column-count:5;-webkit-column-count:3">  
*'''języki północnoruntyjskie''' - używane pomiędzy Sechtem a górą Kenret. Ogromne rozdrobnienie dialektalne, należy do nich język tsei.
*'''języki środkoworuntyjskie''' - używane w w głębi lądu, w okolicach rzek Kerdir, Nemo i Taru. Reprezentowane przez [[Język n~e|n~e]]. 
*'''języki południoworuntyjskie''' - używane w południowej części Dzikich Ziem oraz na wybrzeżu, od Gór Musaoba aż po Kenret. Reprezentowane przez [[Język gobe|gobe]].
</div>
==Historia==
Historia języków runtyjskich jest równie niejasna co ich klasyfikacja. Ich obecność na wybrzeżu Kanisji jest jednak bardzo długa i najprawdopodobniej poprzedza o tysiąclecia nadejście z południa języków z kontinuum pinusko-buańskiego. Użytkownicy spekulowanego języka praruntyjskiego mogli być więc jednymi z pierwotnych mieszkańców Kanisji, wraz z przodkami użytkowników [[Języki czackie|języków czackich]] (które niektórzy łączą także z językiem Plemienia Wody).

===Teoria makrorodziny językowej===
Niektórzy badacze postulują istnienie większej makrorodziny języków, zwanej niekiedy grupą języków runtyjsko-talonbackich. Łączy ona języki runtyjskie, [[Języki talonbacko-harruńskie|języki talonbacko-harruńskie]], a czasami także [[Języki tarfijskie|języki tarfijskie]]. Dla poparcia tej teorii wskazuje się pewne podobieństwa między tymi rodzinami, a także na występowanie głosek mlaszczących u niektórych języków talonbacko-harruńskich. Pośród zwolenników tej koncepcji nie ma jednak zgody, czy obszar Dzikich Ziem stanowi kolebkę języków runtyjsko-talonbackich, z której rozprzestrzeniły się one na wschód, czy wręcz przeciwnie - Dzikie Ziemie stanowią ostatni przystanek w niezwykle antycznej migracji ze wschodu na zachód [[Korytarz Talonbacki|Korytarzem Talonbackim]].

==Porównanie słownictwa==
{| class="wikitable"
|-
! 
! Tsei
! [[Język n~e|N~e]]
! [[Język gobe|Gobe]]
|-
! „jeden”
| qheb /{{IPA|ʗʰɛp}}/
| dw'!a /{{IPA|ʗˀʷa}}/
| x
|-
! „dwa”
| ieng /{{IPA|jɛ̃ŋ}}/
| hiŋw /{{IPA|hiŋʷ}}/
| x
|-
! „trzy”
| lii /{{IPA|li:}}/~/{{IPA|lij}}/
| rwen /{{IPA|rʷon}}/
| x
|-
! „cztery”
| mx'ib /{{IPA|ᵑʘ͡ʔip}}/
| bw'@i /{{IPA|ʘˀʷy}}/
| x
|-
! „pięć”
| çab /{{IPA|ǂap}}/
| g#a /{{IPA|ǂa}}/
| x
|-
! „człowiek”
| ca /{{IPA|ʇa}}/
| d~a /{{IPA|ʇa}}/
| x
|-
! „plemie”
| nbees /{{IPA|ⁿbes}}/
| mbwe /{{IPA|ⁿbʷo}}/
| x
|-
! „woda”
| ai /{{IPA|aj}}/
| a /{{IPA|a}}/
| x
|}

[[Kategoria:Dzikie Ziemie]][[Kategoria:Języki Kyonu]]