Przejdź do zawartości

Język murski: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
← poprzednia edycja
WizualnieWikikod
Spiritus (dyskusja | edycje)
838 edycji
Spiritus (dyskusja | edycje)
838 edycji
 
(Nie pokazano 26 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 16: Linia 16:
| tekst =  
| tekst =  
}}
}}
{{Słownik}}
'''Język murski''' (mur. ''Murngauma'' {{IPA|[ˈməːŋʊmə]}}) — język używany głównie na Wyspach Murskich oraz w koloniach i terytoriach zależnych Republiki Murów.
'''Język murski''' (mur. ''Murngauma'' {{IPA|[ˈməːŋʊmə]}}) — język używany głównie na Wyspach Murskich oraz w koloniach i terytoriach zależnych Republiki Murów.
==Fonologia==
==Fonologia==
Linia 22: Linia 23:
!colspan=2|
!colspan=2|
!<small>Wargowe</small>
!<small>Wargowe</small>
!<small>Dziąsłowe</small>
!<small>Zębowe</small>
!<small>Retrofleksyjne</small>
!<small>Retrofleksyjne</small>
!<small>Podniebienne</small>
!<small>Podniebienne</small>
Linia 36: Linia 37:
|ŋʷ
|ŋʷ
|-
|-
!colspan=2|<small>derzeniowe</small>
!colspan=2|<small>Uderzeniowe</small>
|
|
|rowspan=2|d~ɾ
|rowspan=2|d~ɾ
Linia 56: Linia 57:
|ʈʰ
|ʈʰ
|cʰ
|cʰ
|rowspan=2|kʰ~h
|rowspan=2|kʰ~x~h
|rowspan=2|kʷʰ~ʍ
|rowspan=2|kʷʰ~ʍ
|-
|-
Linia 67: Linia 68:
|
|
|
|
|ɻ
|ɻ~ɭ~l
|j
|j
|
|
Linia 78: Linia 79:
!rowspan=2|
!rowspan=2|
!colspan=4|<small>Przednie</small>
!colspan=4|<small>Przednie</small>
!rowspan=2|<small>Centralne</small>
!colspan=3|<small>Centralne</small>
!colspan=4|<small>Tylne</small>
!colspan=4|<small>Tylne</small>
|-
|-
Linia 85: Linia 86:
!<small>nosowe</small>
!<small>nosowe</small>
!<small>dyftong</small>
!<small>dyftong</small>
!<small>krótkie</small>
!<small>długie</small>
!<small>nosowe</small>
!<small>krótkie</small>
!<small>krótkie</small>
!<small>długie</small>
!<small>długie</small>
Linia 93: Linia 97:
|ɪ
|ɪ
|<font color="darkred">iː</font>
|<font color="darkred">iː</font>
|
|ĩ(ˑ)
|rowspan=3|æɪ
|rowspan=3|æɪ
|
|colspan=3|
|ʊ
|ʊ
|<font color="darkred">uː</font>
|<font color="darkred">uː</font>
|
|ũ(ˑ)
|rowspan=3|ɒʊ
|rowspan=3|ɒʊ
|-
|-
Linia 105: Linia 109:
|
|
|
|
|<font color="darkred">əː</font> <font color="darkgreen">ə</font>
|<font color="darkgreen">ə</font>
|<font color="darkred">əː</font>
|<font color="darkgreen">ə̃</font>
|<font color="darkred">ʌ</font>
|<font color="darkred">ʌ</font>
|
|
Linia 113: Linia 119:
|
|
|<font color="darkred">æː</font>
|<font color="darkred">æː</font>
|æ̃(ˑ)
|<font color="darkred">æ̃(ˑ)</font>
|
|colspan=3|
|
|
|<font color="darkred">ɑː</font>
|<font color="darkred">ɑː</font>
|ɑ̃(ˑ)
|<font color="darkred">ɑ̃(ˑ)</font>
|}<small>Kolorem <font color="darkred">ciemnoczerwonym</font> oznaczono samogłoski występujące tylko w sylabie akcentowanej.<br/>Kolorem <font color="darkgreen">ciemnozielonym</font> oznaczono samogłoskę występującą tylko w sylabie nieakcentowanej.</small>
|}<small>Kolorem <font color="darkred">ciemnoczerwonym</font> oznaczono samogłoski występujące tylko w sylabie akcentowanej.<br/>Kolorem <font color="darkgreen">ciemnozielonym</font> oznaczono samogłoski występujące tylko w sylabie nieakcentowanej.</small>
 
===Fonotaktyka===
===Fonotaktyka===
===Alofonia===
===Alofonia===
Linia 127: Linia 134:
*Przed /iː/, rzadziej /ɪ/ /t, d/ mogą ulec spirantyzacji do [s, z] lub [ʃ, ʒ]. Taka wymowa jest jednak unikana w mowie starannej. Palatalizacja /n/ do [ɲ] w tej pozycji staje się ostatnimi czasy bardzo powszechna.
*Przed /iː/, rzadziej /ɪ/ /t, d/ mogą ulec spirantyzacji do [s, z] lub [ʃ, ʒ]. Taka wymowa jest jednak unikana w mowie starannej. Palatalizacja /n/ do [ɲ] w tej pozycji staje się ostatnimi czasy bardzo powszechna.
*Wymowa nieakcentowanych /ɪ, ʊ/ jest niestabilna. W starannej mowie zalecane jest [i, u] w wygłosie, a kanoniczna wymowa wszędzie indziej, ale w mowie potocznej te samogłoski często zbliżają się do szwy [ɘ, ɵ], a nawet mogą zupełnie w nią przejść, co jednak poza najczęstszymi słowami pomocniczymi jest uznawane za niechlujne.
*Wymowa nieakcentowanych /ɪ, ʊ/ jest niestabilna. W starannej mowie zalecane jest [i, u] w wygłosie, a kanoniczna wymowa wszędzie indziej, ale w mowie potocznej te samogłoski często zbliżają się do szwy [ɘ, ɵ], a nawet mogą zupełnie w nią przejść, co jednak poza najczęstszymi słowami pomocniczymi jest uznawane za niechlujne.
*Samogłoski nosowe w sylabach nieakcentowanych mogą być wymawiane jako [ə̃] w mowie potocznej.
*Nieakcentowane /æɪ̯, ɒʊ̯/ mogą ulec centralizacji [əɪ̯, əʊ̯]. W mowie potocznej w słowach pomocniczych mogą także zostać zredukowane do szwy, np. ngei [ŋə].
*Nieakcentowane /æɪ̯, ɒʊ̯/ mogą ulec centralizacji [əɪ̯, əʊ̯]. W mowie potocznej w słowach pomocniczych mogą także zostać zredukowane do szwy, np. ngei [ŋə].
==Pismo==
==Pismo==
==Morfologia==
==Morfologia==
Linia 137: Linia 144:
!<small>Numer klasy</small>
!<small>Numer klasy</small>
!<small>Pojedyncza</small>
!<small>Pojedyncza</small>
!<small>Podwójna</small>
!<small>Mnoga</small>
!<small>Mnoga</small>
!width="30%"|<small>Opis</small>
!width="30%"|<small>Opis</small>
Linia 142: Linia 150:
|-
|-
!I
!I
|0<br/>ta/te
|0<br/>ta/e
|ya/ye
|rowspan=2|ba/e
|ya/e
|klasa ożywiona — dorośli ludzie i zwierzęta
|klasa ożywiona — dorośli ludzie i zwierzęta
|umu ''człowiek''<br/>ta augu ''żeglarz''
|umu ''człowiek''<br/>ta augu ''żeglarz''
|-
|-
!II
!II
|0<br/>wa/we
|0<br/>wa/e
|ngā/ngē
|ngā/ē
| klasa nieożywiona ogólna — zawiera różnego rodzaju rzeczowniki nieożywione bez bliższego związku semantycznego, a także rzeczowniki odczasownikowe oraz niektóre abstrakcyjne
| klasa nieożywiona ogólna — zawiera różnego rodzaju rzeczowniki nieożywione bez bliższego związku semantycznego, a także rzeczowniki odczasownikowe oraz niektóre abstrakcyjne
|tātau ''dziecko''<br/>udua ''piorun''<br/>we kwerke ''sen''
|tātau ''dziecko''<br/>udua ''piorun''<br/>we kwerke ''sen''
|-
|-
!III
!III
|ku/ki
|ku/i
|ngā ku/ngē ku
|ba/e ku/i
|ngā/ē ku/i
|klasa ''jednowymiarowa'' — podłużne przedmioty
|klasa ''jednowymiarowa'' — podłużne przedmioty
|ki mēki ''rzeka''<br/>ku mauka ''włos''
|ki mēki ''rzeka''<br/>ku mauka ''włos''
|-
|-
!IV
!IV
|mar/mer
|mar/er
|ngā mar/ngē mer
|ba/e mar/er
|ngā/ē mar/er
|klasa ''dwuwymiarowa'' — rozległe i płaskie przedmioty, przestrzenie
|klasa ''dwuwymiarowa'' — rozległe i płaskie przedmioty, przestrzenie
|mer ipi ''siedzenie''<br/>mar tabā ''pole''
|mer ipi ''siedzenie''<br/>mar tabā ''pole''
Linia 167: Linia 178:
!V
!V
|ja/je
|ja/je
||ngā ja/ngē je
|ba/e ja/e
||ngā/ē ja/e
|klasa ''trójwymiarowa''
|klasa ''trójwymiarowa''
|je yidren ''owoc''<br/>je ēte ''góra''
|je yidren ''owoc''<br/>je ēte ''góra''
|-
|-
!V
!V
|pā/pē
|pā/ē
|''n/d''
|colspan=2|''n/d''
|klasa niepoliczalna — rzeczowniki niepoliczalne
|klasa niepoliczalna — rzeczowniki niepoliczalne
|pē ewi ''piasek''<br/>pā ankwā ''plaża''
|pē ewi ''piasek''<br/>pā ankwā ''plaża''
|-
|-
|}
|}
Rzeczowniki I i II klasy mają w liczbie pojedynczej rodzajnik zerowy, jeżeli są pierwotnie w tej klasie lub utworzone są przez afiksy domyślnie przyporządkowujące je do jednej z tych klas. Rzeczowniki utoworzone drogą derywacji przez zmianę klasy muszą być poprzedzone rodzajnikiem; podobnie rzeczowniki odczasownikowe.


===Zaimki osobowe===
===Zaimki osobowe===
Zaimki osobowe dzielą się na dwa typy — pierwszy typ, rozróżniający liczbę pojedynczą, podwójną i mnogą, jest używany, gdy rozmówcy są z tego samego stanu i w rozmowie z bliskimi przyjaciółmi i rodziną; drugi — który nie rozróżnia liczby — używany jest w stosunku do osób z innego stanu, osób obcych oraz przez dzieci w stosunku do wszystkich ludzi spoza rodziny.
Zaimki osobowe dzielą się na dwa typy — pierwszy typ, rozróżniający liczbę pojedynczą, podwójną i mnogą, jest używany z przyjaciółmi i rodziną; drugi — który nie rozróżnia liczby — używany jest w stosunku do osób obcych oraz przez dzieci w stosunku do wszystkich ludzi spoza rodziny.


Zaimki trzeciej osoby rozróżniają liczbę oraz rodzaj — żywotny (klasa VII), gdzie jeszcze dochodzi rozróżnienie na zaimki A i B, i nieżywotny (wszystkie pozostałe klasy).
Zaimki trzeciej osoby rozróżniają liczbę oraz klasę. Zaimki odpowiadające rzeczownikom z klasy I pochodzą ze zlania się rodzajnika z rzeczownikiem umu ''człowiek''; rzeczownikom klasy II odpowiadają zaimki bezpośrednio powiązane z ich rodzajnikiem. Dla klas III-VI zaimek tworzy się poprzez dodanie odpowiedniego rodzajnika do zaimka klasy II.
{| class=wikitable style=text-align:center
{| class=wikitable style=text-align:center
|-
|-
Linia 197: Linia 210:
|-
|-
!<small>B</small>
!<small>B</small>
|colspan=3|kanku<br/>/ˈkʰɑ̃hu/
|colspan=3|kanku<br/>/ˈkʰɑ̃xu/
|-
|-
!rowspan=2|<small>2</small>
!rowspan=2|<small>2</small>
!<small>A</small>
!<small>A</small>
|nēme<br/>/ˈniːmə/
|nim<br/>/ˈɲĩ/
|be nēme<br/>/bə ˈniːmə/
|be nim<br/>/bə ˈɲĩ/
|ye nēme<br/>/jə ˈniːmə/
|ye nim<br/>/jə ˈɲĩ/
|-
|-
!<small>B</small>
!<small>B</small>
|colspan=3|undu<br/>/ˈɑ̃ɾu/
|colspan=3|undu<br/>/ˈũɾu/
|-
|-
!rowspan=3|<small>3</small>
!rowspan=3|<small>3</small>
!<small>żA</small>
!<small>żA</small>
|tan<br/>/ˈtʰɑ̃/, /tə̃/
|tan<br/>/ˈtʰɑ̃/, /tə̃/
|ben<br/>/ˈbæ̃/, /bə̃/
|ban<br/>/ˈbɑ̃/, /bə̃/
|yan<br/>/ˈjɑ̃/, /jə̃/
|yan<br/>/ˈjɑ̃/, /jə̃/
|-
|-
!<small>żB</small>
!<small>żB</small>
|tan kauma <br/>/tə̃ ˈkʰɒʊ̯mə/
|tan kwa <br/>/tə̃ ˈkʷɑː/
|ben keime <br/>/bə̃ ˈkʰæɪ̯mə/
|ban kwa <br/>/bə̃ ˈkʷɑː/
|yan kauma <br/>/jə̃ ˈkʰɒʊ̯mə/
|yan kwa <br/>/jə̃ ˈkʷɑː/
|-
|-
!<small>nż</small>
!<small>nż</small>
|wa<br/>/ˈwɑː/, /wə/
|(CL +)wa<br/>/ˈwɑː/, /wə/
|bā<br/>/ˈbuː/, /bʊ/
|(CL +)bā<br/>/ˈbuː/, /bʊ/
|ngā<br/>/ˈŋuː/, /ˈŋʊ/
|(CL +)ngā<br/>/ˈŋuː/, /ˈŋʊ/
|}
|}


===Czasownik===
===Czasownik===
===Forma teraźniejsza i przeszła===
====Forma teraźniejsza i przeszła====
Czasowniki murskie mają formę teraźniejszą (niedokonaną, współczesną) i przeszłą (dokonaną, aorystową).  
Czasowniki murskie mają formę teraźniejszą (niedokonaną, współczesną) i przeszłą (dokonaną, aorystową). Forma teraźniejsza to domyślna forma czasownika. Formę przeszłą tworzy się poprzez sufiks ''-tra/e'':
{| class=wikitable style=text-align:center
 
|-
'''aku''' [ˈʔʌhu] ↔ '''akutra''' [ˈʔʌhuʈə] ''być dobrym''
!colspan=2|
 
!<small>F. teraźniejsza</small>
Sufiks podlega harmonii koronalnej:
!<small>F. przeszła</small>
 
|-
'''anau''' [ʔəˈnɒʊ̯] ↔ '''anuata''' [ʔəˈnɒʊ̯tə] ''jeść''<br/>
!rowspan=2|<small>Regularne</small>
'''puju''' [ˈpʰʊɟu] ↔ '''pujuca''' [ˈpʰʊɟʊcə] ''płakać
!<small>tylne</small>
 
|pāmar
|pāmartra
|-
!<small>przednie</small>
|kerne
|kernetre
|-
!colspan=2|<small>Nieregularne</small>
|bangar
|bunga
|-
!colspan=2|<small>Supletywne</small>
|nrā
|pur
|}
====Czas i aspekt====
{|class=wikitable style=text-align:center
|-
!<small>Czas/Aspekt</small>
!<small>Niedokonany</small>
!<small>Dokonany</small>
!<small>Perfekt</small>
|-
!<small>Teraźniejszy</small>
|style=background-color:lightblue colspan=2|''f. teraźniejsza''
|style=background-color:pink rowspan=2|nrā/nrē + ''f. przeszła''
|-
!<small>Przyszły</small>
|style=background-color:lightblue|wa/we + ''f. teraźniejsza''
|style=background-color:pink|wa/we + ''f. przeszła''
|-style=background-color:pink
!<small>Przeszły</small>
|style=background-color:lightblue|ka/ce + ''f. teraźniejsza''
|''f. przeszła''
|pur/pir + ''f. przeszła''
|-
|}
=== Słowotwórstwo ===
=== Słowotwórstwo ===
==== Konstrukcja rodzajnikowa ====
==== Prze rodzajniki ====
Częstym sposobem urabiania nowych rzeczowników w języku murskim jest zmiana klasy. Dokonuje się tego poprzez postawienie przed rzeczownik odpowiedniego rodzajnika; doklejony ów rodzajnik nie pełni jednak żadnej funkcji gramatycznej — w celu zmiany określoności "podwaja" się go.
Częstym sposobem urabiania nowych rzeczowników w języku murskim jest zmiana klasy. Dokonuje się tego poprzez postawienie przed rzeczownik odpowiedniego rodzajnika.


'''ngātra''', '''mar ngātra''' "ziemia, podstawa"
'''mar ngātra''' "ziemia, podstawa"
<br/>'''ja ngātra''', '''ja ja ngātra''' "korzeń",
<br/>'''ku ngātra''' "korzeń"


'''wimpi''', '''te wimpi''' "kobieta"
'''je jē''' "koło" (fizyczne)
<br/>'''kwede wimpi''', '''kwede kwede wimpi''' "kobietka, kobiecina, babka"
<br/>'''mer jē''' (płaszczyzna, figura matematyczna)
<br/>'''ki jē''' "okrąg", "cykl"


Wrato zauważyć, że w przypadku takich podwojonych rodzajników pierwszy ma tendencję do fonetycznego wzdłużenia — szczególnie w rejestrze wysokim, gdzie redukcja samogłosek jest słabsza — tak że ja ja zostanie wymówiona jako /ɟɑː ɟə/, a je je — /ɟæː ɟə/.
'''ku maya''' "drzewo"
<br/>'''pā maya''' "drewno"


Należy jednak pamiętać, że podwojenie ma miejsce wyłącznie w liczbie pojedynczej — wyłącznie pierwszy element pełni funkcję rodzajnika:
'''we nike''' "zachód słońca"
<br/>'''mer nike''' "zachód (kierunek)"


'''mar augu''', '''wa augu''' "żagiel, żagle"<br/>
'''we teni''' "śpiew"
'''ta augu''', '''''ya ta'' augu''' "żeglarz, żeglarze"
<br/>'''te teni''' "śpiewak"
<br/>'''ki teni''' "piosenka"
====Sufiksy====
====Sufiksy====
Innym częstym sposobem derywacji jest sufiksacja. Sufiksy murskie w większości w przejrzysty sposób pochodzą od powiązanych słów i tak też są zapisywane<ref>Zarówno w łacince jak i piśmie murskim.</ref>. Jednakże w wymowie akcent pozostaje na rdzeniu słowa sufigowanego, a sufiks ulega redukcji — tym większej w języku potocznym;ponadto ulegają one prawom harmonii wokalicznej. Poniżej znajduje się tabela najczęstszych sufiksów:
Innym częstym sposobem derywacji jest sufiksacja. Sufiksy murskie w większości w przejrzysty sposób pochodzą od powiązanych słów i tak też są zapisywane<ref>Zarówno w łacince jak i piśmie murskim.</ref>. Jednakże w wymowie akcent pozostaje na rdzeniu słowa sufigowanego, a sufiks ulega redukcji — tym większej w języku potocznym; ponadto ulegają one prawom harmonii wokalicznej. Poniżej znajduje się tabela najczęstszych sufiksów:
{| class=wikitable style=text-align:center
{| class=wikitable style=text-align:center
|-
|-
Linia 366: Linia 346:
Domyślnym szykiem murskiego zdania jest SVO, jednakże nie jest on sztywny. Murski jest językiem nominatywno-akuzatywnym. Podmiot czasownika nieprzechodniego, agens czasownika przechodniego i dopełnienie bliższe pozostają nieoznaczone:
Domyślnym szykiem murskiego zdania jest SVO, jednakże nie jest on sztywny. Murski jest językiem nominatywno-akuzatywnym. Podmiot czasownika nieprzechodniego, agens czasownika przechodniego i dopełnienie bliższe pozostają nieoznaczone:


(1.1) '''Ta kauma kwerke.'''<br/>
(1.1) '''Kauma kwerke.'''<br/>
{{IPA|[tə ˈkʰɒʊ̯mə ˈkʷæːhə]}}<br/>
{{IPA|[ˈkʰɒʊ̯mə ˈkʷæːhə]}}<br/>
DF mężczyzna spać<br/>
mężczyzna spać<br/>
''Mężczyzna śpi.''
''Mężczyzna śpi.''


(1.2) '''Ta kauma rauba tātau.'''<br/>
(1.2) '''Kauma rauba tātau.'''<br/>
{{IPA|[tə ˈkʰɒʊ̯mə ˈɻɒʊ̯bə ˈtʰuːtɒʊ̯]}}<br/>
{{IPA|[ˈkʰɒʊ̯mə ˈɻɒʊ̯bə ˈtʰuːtɒʊ̯]}}<br/>
DF mężczyzna widzieć dziecko<br/>
mężczyzna widzieć dziecko<br/>
''Mężczyzna widzi dziecko.''
''Mężczyzna widzi dziecko.''


W zdaniach z czasownikiem dwuprzechodnim dopełnienie dalsze zostaje oznaczone partykułą celownikową '''bu/bi'''. Zazwyczaj stoi wówczas po dopełnieniu bliższym:
W zdaniach z czasownikiem dwuprzechodnim dopełnienie dalsze zostaje oznaczone poimkiem allatywnym '''bu/bi'''. Zazwyczaj stoi wówczas po dopełnieniu bliższym:


(1.3) '''Te wimpi gakwa pā bāku bu kwada tātau.<br/>
(1.3) '''Wimpi gakwa pā barku tātau bu.<br/>
{{IPA|[tə ˈwæ̃fi ˈgʌhʷə pʊ ˈbuːhu bʊ kwəɾə ˈtʰuːtɒʊ̯]}}<br/>
{{IPA|[ˈwĩfi ˈgʌʍə pʊ ˈbɑːxu ˈtʰuːtɒʊ̯ bu]}}<br/>
DF kobieta dawać DF woda DAT DF dziecko<br/>
kobieta dawać CL-V woda dziecko ALL<br/>
''Kobieta daje dziecku wody.''
''Kobieta daje dziecku wody.''


W niektórych często używanych czasownikach dwuprzechodnich dopełnienie dalsze może pozostać nieoznaczone. Znajduje się wówczas bezpośrednio po czasowniku:
W niektórych często używanych czasownikach dwuprzechodnich dopełnienie dalsze może pozostać nieoznaczone. Znajduje się wówczas bezpośrednio po czasowniku:


(1.4) '''Te wimpi gakwa kwada tātau pā bāku.<br/>
(1.4) '''Wimpi gakwa tātau pā bāku.<br/>
{{IPA|[tə ˈwæ̃fi ˈgʌhʷə kwəɾə ˈtʰuːtɒʊ̯ pʊ ˈbuːhu]}}<br/>
{{IPA|[ˈwĩfi ˈgʌʍə ˈtʰuːtɒʊ̯ pʊ ˈbɑːxu]}}<br/>
DF kobieta dawać DF dziecko DF woda<br/>
kobieta dawać dziecko CL-V woda<br/>
''Kobieta daje dziecku wody.''
''Kobieta daje dziecku wody.''


Linia 393: Linia 373:
W stronie biernej agens oznaczany jest poprzez partykułę narzędnika '''ka/ke''':
W stronie biernej agens oznaczany jest poprzez partykułę narzędnika '''ka/ke''':


(1.5) '''Kwada tātau rabha-yunga ka ta kauma.'''<br/>
(1.5) '''Tātau rauba-yunga kauma ka.'''<br/>
{{IPA|[kʷʰɑɾə ˈtʰuːtɒʊ̯ ˌɻɒʊ̯bəˈjʊŋə kə tə ˈkʰɒʊ̯mə]}}<br/>
{{IPA|[ˈtʰuːtɒʊ̯ ˈɻɒʊ̯bəˈˌjʊŋə ˈkʰɒʊ̯mə hə]}}<br/>
DF dziecko widzieć.PASS INS DF mężczyzna<br/>
dziecko widzieć.PASS mężczyzna INS<br/>
''Dziecko jest widziane przez mężczyznę.''
''Dziecko jest widziane przez mężczyznę.''
====Zdania kopulatywne====
====Zdania kopulatywne====
Murską kopulą jest czasownik '''dankú/denkí''', który jest o tyle charakterystyczny, że podlega harmonii samogłoskowej względem orzecznika. Dodatkowo, kopula pojawia się po orzeczniku<ref>Z tych dwóch względów można uznać ją za sufiks</ref>:
Murską kopulą jest czasownik '''denki''.


(1.6) '''Wa tātau dan'kú jenje!'''<br/>
(1.6) '''Wa tātau denki jenje!'''<br/>
{{IPA|[wɑː ˈtʰuːtɒʊ̯ də̃ˌhu ˈɟæ̃ɟə]}}<br/>
{{IPA|[wɑː də̃çi ˈtʰuːtɒʊ̯ ˈɟæ̃ɟə]}}<br/>
3.SG być dziecko tylko<br/>
3.SG.CL:II być dziecko tylko<br/>
''On jest tylko dzieckiem!''<br/>
''On jest tylko dzieckiem!''<br/>


(1.7) '''Mar ngātra ketrē den'kí.'''
(1.7) '''Mar ngātra denki ketrē.'''
<br/>{{IPA|[məː ˈŋuːʈə ˈkʰəʈɨː də̃ˌhi]}}
<br/>{{IPA|[məː ˈŋuːʈə də̃çi ˈkʰəʈɨː]}}
<br/>DF podłoga być lawa<br/>
<br/>DF podłoga być lawa<br/>
''Podłoga to lawa.''
''Podłoga to lawa.''
Linia 412: Linia 393:
Przymiotniki traktowane są jak czasowniki i nie potrzebują kopuli (mogą przyjmować natomiast partykuły czasu i aspektu).
Przymiotniki traktowane są jak czasowniki i nie potrzebują kopuli (mogą przyjmować natomiast partykuły czasu i aspektu).


(1.8) '''Mēne kapar.'''<br/>
(1.8) '''Nin kapar.'''<br/>
{{IPA|[miːnə kʰəˈfɑː]}}<br/>
{{IPA|[ɲĩ kʰəˈfɑː]}}<br/>
2.SG piękny<br/>
2.SG piękny<br/>
''Jesteś piękny/a.''<br/>
''Jesteś piękny/a.''<br/>


(1.9) '''Mēne nrē kapartra.'''<br/>
(1.9) '''Nin nrē kapartra.'''<br/>
{{IPA|[miːnə ɳiː kʰəˈfɑːʈə]}}<br/>
{{IPA|ɲĩ ɳiː kʰəˈfɑːʈə]}}<br/>
2.SG PERF piękny<br/>
2.SG PERF piękny<br/>
''Wypiękniałe/aś.''
''Wypiękniałe/aś.''
====Zdanie mnarzędnikowe====
Charakterystyczną cechą murskiej składni jest to, że rzeczownik z klasy II, kiedy semantycznie spełnia funkcję narzędzia, zazwyczaj staje się podmiotem zdania. Agens tymczasem wyrażony jest celownikiem i następuje zaraz za podmiotem. Np.
(1.10) '''Ngei cāmar na nhē-mei ka traku.'''<br/>
{{IPA|[ŋæɪ̯ ˈcʰʉːmə nə ˈɳiːmæɪ̯ kə ˈʈʰʌku]}}<br/>
1.SG przebijać ACC wróg INS miecz<br/>
''Przebijam wroga mieczem.''
może być równie dobrze wyrażone jako
(1.11) '''Traku bi ngei cāmar na nhē-mei.'''<br/>
{{IPA|[ˈʈʰʌku bi ŋæɪ̯ ˈcʰʉːmə nə ˈɳiːmæɪ̯]<br/>
Miecz DAT 1.SG przebijać ACC wróg<br/>
''Miecz przebija (*mi) wroga.''
Jeżeli owo narzędzie jest częścią ciała, agens zostaje zwykle zainkorporowany do jego frazy i zostaje wyrażony konstrukcją dzierżawczą (patrz niżej):
(1.12) '''Ngei uhwa treye.'''<br/>
{{IPA|[ŋæɪ̯ ˈʊʍə ˈʈʰɛjə]}}<br/>
1.SG ręka rysować<br/>
''Rysuję.'', ''*Ręka mi rysuje''.
Co ważne wiele czasowników, np. powyższy czasownik ''theye'' "rysować" wymaga konstrukcji narzędnikowej w swojej rekcji; np. zdanie
(1.13) *'''Ngei treye (ka nuhwa).'''<br/>
{{IPA|[ŋæɪ̯ ˈʈʰɛjə (kə ˈnʊʍə)]}}<br/>
1.SG rysować (INS ręka)<br/>
''Rysuję (ręką).''
Byłoby niegramatyczne.


===Dzierżawczość===
===Dzierżawczość===
Murski posiada dwa typy dzierżawczości — zbywalną (ang. alienable) i niezbywalną (ang. inalienable). Dzierżawczość niezbywalną wyraża się poprzez postawienie posiadacza przed rzeczownikiem posiadanym, które traci swój przedimek:
Murski posiada dwa typy dzierżawczości — zbywalną (ang. alienable) i niezbywalną (ang. inalienable). Dzierżawczość niezbywalną wyraża się poprzez postawienie posiadacza między rodzajnikiem a rzeczownikiem posiadanym:


(2.1) '''Tātau dēmer'''<br/>
(2.1) '''Ta tātau dēmer'''<br/>
{{IPA|[ˈtʰuːtɒʊ̯ ˈdiːmə]}}<br/>
{{IPA|[tə ˈtʰuːtɒʊ̯ ˈdiːmə]}}<br/>
dziecko ojciec<br/>
CL:I dziecko ojciec<br/>
''Ojciec dziecka''
''Ojciec dziecka''


(2.2) '''Ngei uhwa'''<br/>
(2.2) '''Wa ngei uhwa'''<br/>
{{IPA|[ŋæɪ̯ ˈʊʍə]}}<br/>
{{IPA|[wə ŋæɪ̯ ˈʊʍə]}}<br/>
1.SG ręka<br/>
1.SG ręka<br/>
''Moja ręka''
''Moja ręka''


Dzierżawczość zbywalną oznacza się natomiast poprzez partykułę '''nu/ni''' stawianą po głowie a przed posiadaczem; przedimek pozostaje na miejscu:
Dzierżawczość zbywalną oznacza się natomiast poprzez partykułę '''nu/ni''':


(2.3)'''Kwada tātau na kurka'''<br/>
(2.3)'''Ja tātau nu kurka'''<br/>
{{IPA|[kʷəɾə ˈtʰuːtɒʊ̯ nʊ̯ ɟə ˈkʰəːhə]}}<br/>
{{IPA|[ɟə ˈtʰuːtɒʊ̯ nʊ̯ ˈkʰəːhə]}}<br/>
DF dziecko POSS DF zabawka<br/>
CL:V dziecko POSS DF zabawka<br/>
''Zabawka dziecka''
''Zabawka dziecka''


(2.4)'''Ngei ni drengwe'''<br/>
(2.4)'''Ki ngei ni drengwe'''<br/>
{{IPA|[ŋæɪ̯ nɪ ɟə ˈɖɛŋʷə]}}<br/>
{{IPA|[ki ŋæɪ̯ nɪ ˈɖɛŋʷə]}}<br/>
1.SG POSS DF książka<br/>
CL:III 1.SG POSS książka<br/>
''Moja książka''
''Moja książka''


==Słownictwo==
==Słownictwo==
==Przykłady==
===Teksty===
{| class="wikitable" style="text-align:left"
|-
!style=text-align:center colspan=2|Pibloktoq
|-
|Inwe ni wau ngei deine nar
<br/>Pā drādra ngei bi drāmu, pē terbe ngei bi drāmu
<br/>Dē ni kunda adā rēme ēten werge
<br/>Wa deine nrubudru wa au ngei ni wa tunda
|Dzieje się ze mną coś niedobrego
<br/>Śni mi się mięso, śni mi się krew
<br/>Chciałabym wyjąć serce spod żeber
<br/>I połknąć z nim cały mój lęk
|}
===Zdania===
'''Au ku paru Rāma bu neri.'''<br/>
{{IPA|[ʔɒʊ̯ kʊ ˈpʰʌɻu ˈruːmə bu ˈnɛɻi]}}<br/>
wszystko KL.3 droga Rzym DAT wieść<br/>
''Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu.''
'''Wa turnu pan we kēder maga.'''<br/>
{{IPA|[wə ˈtʰəːɲu fə̃ wə ˈkʰiːdə məgə]}}<br/>
KL.2 zacząć LOC KL.2 pusty KOP.LOC<br/>
''Na początku był chaos.''
==Przypisy==
==Przypisy==
<references/>
<references/>
{{Języki Kyonu}}
{{Języki Kyonu}}
[[Kategoria:Języki Kyonu|Murski]]
[[Kategoria:Języki Kyonu|Murski]]

Aktualna wersja na dzień 21:16, 10 maj 2021

Język murski
Murngauma
Utworzenie: Spiritus w 2017
Regiony (Kyon): Muria i jej kolonie
Liczba użytkowników (Kyon) ok. 30 milionów
Sposoby zapisu: w conworldzie: pismo murskie; autor używa alfabetu łacińskiego
Typologia: SVO
Klasyfikacja: języki wschodniego wybrzeża
  • grupa pirińsko-murska
    • język murski
Lista conlangów
Zobacz też słownik tego języka.

Język murski (mur. Murngauma [ˈməːŋʊmə]) — język używany głównie na Wyspach Murskich oraz w koloniach i terytoriach zależnych Republiki Murów.

Fonologia

Spółgłoski

Wargowe Zębowe Retrofleksyjne Podniebienne Tylnojęzykowe Tylnoj. zaokr.
Nosowe m n ɳ ɲ ŋ ŋʷ
Uderzeniowe d~ɾ ɖ~ɽ
Zwarte dźwięczne b ɟ g gʷ
bezdźwięczne pʰ~f tʰ ʈʰ cʰ kʰ~x~h kʷʰ~ʍ
Szczelinowe
Aproksymanty ɻ~ɭ~l j w

Samogłoski

Przednie Centralne Tylne
krótkie długie nosowe dyftong krótkie długie nosowe krótkie długie nosowe dyftong
Przymknięte ɪ iː ĩ(ˑ) æɪ ʊ uː ũ(ˑ) ɒʊ
Środkowe ɛ ə əː ə̃ ʌ
Otwarte æː æ̃(ˑ) ɑː ɑ̃(ˑ)

Kolorem ciemnoczerwonym oznaczono samogłoski występujące tylko w sylabie akcentowanej.
Kolorem ciemnozielonym oznaczono samogłoski występujące tylko w sylabie nieakcentowanej.

Fonotaktyka

Alofonia

  • /d, ɖ/ między samogłoskami wymawiane są uderzeniowo [ɾ, ɽ]
  • Interwokaliczne /p, c, k/ ulegają lenicji do [f, ç, h]. Podobnie /b, ɟ, g/ mogą ulec lenicji, ale wymowa ta nie jest jeszcze w pełni usankcjonowana.
  • Interwokaliczne /t, ʈ/ mogą ulec glottalizacji [ʔ].
  • /ɪ, iː/ po retrofleksyjnych centralizują się [ɪ̈, ɨː]
  • Przed /iː/, rzadziej /ɪ/ /t, d/ mogą ulec spirantyzacji do [s, z] lub [ʃ, ʒ]. Taka wymowa jest jednak unikana w mowie starannej. Palatalizacja /n/ do [ɲ] w tej pozycji staje się ostatnimi czasy bardzo powszechna.
  • Wymowa nieakcentowanych /ɪ, ʊ/ jest niestabilna. W starannej mowie zalecane jest [i, u] w wygłosie, a kanoniczna wymowa wszędzie indziej, ale w mowie potocznej te samogłoski często zbliżają się do szwy [ɘ, ɵ], a nawet mogą zupełnie w nią przejść, co jednak poza najczęstszymi słowami pomocniczymi jest uznawane za niechlujne.
  • Nieakcentowane /æɪ̯, ɒʊ̯/ mogą ulec centralizacji [əɪ̯, əʊ̯]. W mowie potocznej w słowach pomocniczych mogą także zostać zredukowane do szwy, np. ngei [ŋə].

Pismo

Morfologia

Klasy rzeczownikowe

Murski posiada 5 klas rzeczownikowych. Klasę rzeczownika rozpoznaje się po rodzajniku (lub jego braku), zaimkach i związkach zgody z przymiotnikami.

Numer klasy Pojedyncza Podwójna Mnoga Opis Przykłady
I 0
ta/e 		ba/e ya/e klasa ożywiona — dorośli ludzie i zwierzęta umu człowiek
ta augu żeglarz
II 0
wa/e 		ngā/ē klasa nieożywiona ogólna — zawiera różnego rodzaju rzeczowniki nieożywione bez bliższego związku semantycznego, a także rzeczowniki odczasownikowe oraz niektóre abstrakcyjne tātau dziecko
udua piorun
we kwerke sen
III ku/i ba/e ku/i ngā/ē ku/i klasa jednowymiarowa — podłużne przedmioty ki mēki rzeka
ku mauka włos
IV mar/er ba/e mar/er ngā/ē mar/er klasa dwuwymiarowa — rozległe i płaskie przedmioty, przestrzenie mer ipi siedzenie
mar tabā pole
V ja/je ba/e ja/e ngā/ē ja/e klasa trójwymiarowa je yidren owoc
je ēte góra
V pā/ē n/d klasa niepoliczalna — rzeczowniki niepoliczalne pē ewi piasek
pā ankwā plaża

Rzeczowniki I i II klasy mają w liczbie pojedynczej rodzajnik zerowy, jeżeli są pierwotnie w tej klasie lub utworzone są przez afiksy domyślnie przyporządkowujące je do jednej z tych klas. Rzeczowniki utoworzone drogą derywacji przez zmianę klasy muszą być poprzedzone rodzajnikiem; podobnie rzeczowniki odczasownikowe.

Zaimki osobowe

Zaimki osobowe dzielą się na dwa typy — pierwszy typ, rozróżniający liczbę pojedynczą, podwójną i mnogą, jest używany z przyjaciółmi i rodziną; drugi — który nie rozróżnia liczby — używany jest w stosunku do osób obcych oraz przez dzieci w stosunku do wszystkich ludzi spoza rodziny.

Zaimki trzeciej osoby rozróżniają liczbę oraz klasę. Zaimki odpowiadające rzeczownikom z klasy I pochodzą ze zlania się rodzajnika z rzeczownikiem umu człowiek; rzeczownikom klasy II odpowiadają zaimki bezpośrednio powiązane z ich rodzajnikiem. Dla klas III-VI zaimek tworzy się poprzez dodanie odpowiedniego rodzajnika do zaimka klasy II.

Osoba/Liczba SG DU PL
1 A ngei
/ŋæɪ̯/ 		be ngei
/bə ˈŋæɪ̯/ 		ye ngei
/jə ˈŋæɪ̯/
B kanku
/ˈkʰɑ̃xu/
2 A nim
/ˈɲĩ/ 		be nim
/bə ˈɲĩ/ 		ye nim
/jə ˈɲĩ/
B undu
/ˈũɾu/
3 żA tan
/ˈtʰɑ̃/, /tə̃/ 		ban
/ˈbɑ̃/, /bə̃/ 		yan
/ˈjɑ̃/, /jə̃/
żB tan kwa
/tə̃ ˈkʷɑː/ 		ban kwa
/bə̃ ˈkʷɑː/ 		yan kwa
/jə̃ ˈkʷɑː/
nż (CL +)wa
/ˈwɑː/, /wə/ 		(CL +)bā
/ˈbuː/, /bʊ/ 		(CL +)ngā
/ˈŋuː/, /ˈŋʊ/

Czasownik

Forma teraźniejsza i przeszła

Czasowniki murskie mają formę teraźniejszą (niedokonaną, współczesną) i przeszłą (dokonaną, aorystową). Forma teraźniejsza to domyślna forma czasownika. Formę przeszłą tworzy się poprzez sufiks -tra/e:

aku [ˈʔʌhu] ↔ akutra [ˈʔʌhuʈə] być dobrym

Sufiks podlega harmonii koronalnej:

anau [ʔəˈnɒʊ̯] ↔ anuata [ʔəˈnɒʊ̯tə] jeść
puju [ˈpʰʊɟu] ↔ pujuca [ˈpʰʊɟʊcə] płakać

Słowotwórstwo

Prze rodzajniki

Częstym sposobem urabiania nowych rzeczowników w języku murskim jest zmiana klasy. Dokonuje się tego poprzez postawienie przed rzeczownik odpowiedniego rodzajnika.

mar ngātra "ziemia, podstawa"
ku ngātra "korzeń"

je jē "koło" (fizyczne)
mer jē (płaszczyzna, figura matematyczna)
ki jē "okrąg", "cykl"

ku maya "drzewo"
pā maya "drewno"

we nike "zachód słońca"
mer nike "zachód (kierunek)"

we teni "śpiew"
te teni "śpiewak"
ki teni "piosenka"

Sufiksy

Innym częstym sposobem derywacji jest sufiksacja. Sufiksy murskie w większości w przejrzysty sposób pochodzą od powiązanych słów i tak też są zapisywane[1]. Jednakże w wymowie akcent pozostaje na rdzeniu słowa sufigowanego, a sufiks ulega redukcji — tym większej w języku potocznym; ponadto ulegają one prawom harmonii wokalicznej. Poniżej znajduje się tabela najczęstszych sufiksów:

Sufiks Wymowa Pochodzenie Znaczenie Przykłady Podstawy
-mu/mi [mu]/[mi]

[Ṽ]

umu

człowiek

osoba związana z, zawód geinremi

więzień

 geinre

więzić

aubamu

prawnik, jurysta

auba

prawo

-unka/inke [ɑ̃hə][æ̃hə] unka

dach, dom

tworzy nazwy rodzin i instytucji
-āa/-ēe [uə]/[iə] āa

wyspa

tworzy nazwy wysp Murāa

Muria

Mur

Mur(ski)

Tangāa

Tangia

dopasowanie fono-semantyczne
-(n)dru/-(n)dri pundru

kłaść, wsadzać

kauzatyw abandru

uczyć

aba

wiedzieć

kabundru

dyktować

kabu

pisać

kapardru

upiększyć

kapar

być piękny(m)

Składnia

Podstawowe stosunki morfosyntaktyczne

Domyślnym szykiem murskiego zdania jest SVO, jednakże nie jest on sztywny. Murski jest językiem nominatywno-akuzatywnym. Podmiot czasownika nieprzechodniego, agens czasownika przechodniego i dopełnienie bliższe pozostają nieoznaczone:

(1.1) Kauma kwerke.
[ˈkʰɒʊ̯mə ˈkʷæːhə]
mężczyzna spać
Mężczyzna śpi.

(1.2) Kauma rauba tātau.
[ˈkʰɒʊ̯mə ˈɻɒʊ̯bə ˈtʰuːtɒʊ̯]
mężczyzna widzieć dziecko
Mężczyzna widzi dziecko.

W zdaniach z czasownikiem dwuprzechodnim dopełnienie dalsze zostaje oznaczone poimkiem allatywnym bu/bi. Zazwyczaj stoi wówczas po dopełnieniu bliższym:

(1.3) Wimpi gakwa pā barku tātau bu.
 [ˈwĩfi ˈgʌʍə pʊ ˈbɑːxu ˈtʰuːtɒʊ̯ bu]
kobieta dawać CL-V woda dziecko ALL
Kobieta daje dziecku wody.

W niektórych często używanych czasownikach dwuprzechodnich dopełnienie dalsze może pozostać nieoznaczone. Znajduje się wówczas bezpośrednio po czasowniku:

(1.4) Wimpi gakwa tātau pā bāku.
 [ˈwĩfi ˈgʌʍə ˈtʰuːtɒʊ̯ pʊ ˈbɑːxu]
kobieta dawać dziecko CL-V woda
Kobieta daje dziecku wody.

Strona Bierna

W stronie biernej agens oznaczany jest poprzez partykułę narzędnika ka/ke:

(1.5) Tātau rauba-yunga kauma ka.
[ˈtʰuːtɒʊ̯ ˈɻɒʊ̯bəˈˌjʊŋə ˈkʰɒʊ̯mə hə]
dziecko widzieć.PASS mężczyzna INS
Dziecko jest widziane przez mężczyznę.

Zdania kopulatywne

Murską kopulą jest czasownik 'denki.

(1.6) Wa tātau denki jenje!
[wɑː də̃çi ˈtʰuːtɒʊ̯ ˈɟæ̃ɟə]
3.SG.CL:II być dziecko tylko
On jest tylko dzieckiem!

(1.7) Mar ngātra denki ketrē.
[məː ˈŋuːʈə də̃çi ˈkʰəʈɨː]
DF podłoga być lawa
Podłoga to lawa.

Przymiotniki traktowane są jak czasowniki i nie potrzebują kopuli (mogą przyjmować natomiast partykuły czasu i aspektu).

(1.8) Nin kapar.
[ɲĩ kʰəˈfɑː]
2.SG piękny
Jesteś piękny/a.

(1.9) Nin nrē kapartra.
ɲĩ ɳiː kʰəˈfɑːʈə]
2.SG PERF piękny
Wypiękniałe/aś.

Dzierżawczość

Murski posiada dwa typy dzierżawczości — zbywalną (ang. alienable) i niezbywalną (ang. inalienable). Dzierżawczość niezbywalną wyraża się poprzez postawienie posiadacza między rodzajnikiem a rzeczownikiem posiadanym:

(2.1) Ta tātau dēmer
[tə ˈtʰuːtɒʊ̯ ˈdiːmə]
CL:I dziecko ojciec
Ojciec dziecka

(2.2) Wa ngei uhwa
[wə ŋæɪ̯ ˈʊʍə]
1.SG ręka
Moja ręka

Dzierżawczość zbywalną oznacza się natomiast poprzez partykułę nu/ni:

(2.3)Ja tātau nu kurka
[ɟə ˈtʰuːtɒʊ̯ nʊ̯ ˈkʰəːhə]
CL:V dziecko POSS DF zabawka
Zabawka dziecka

(2.4)Ki ngei ni drengwe
[ki ŋæɪ̯ nɪ ˈɖɛŋʷə]
CL:III 1.SG POSS książka
Moja książka

Słownictwo

Przykłady

Teksty

Pibloktoq
Inwe ni wau ngei deine nar


Pā drādra ngei bi drāmu, pē terbe ngei bi drāmu
Dē ni kunda adā rēme ēten werge
Wa deine nrubudru wa au ngei ni wa tunda

Dzieje się ze mną coś niedobrego


Śni mi się mięso, śni mi się krew
Chciałabym wyjąć serce spod żeber
I połknąć z nim cały mój lęk

Zdania

Au ku paru Rāma bu neri.
[ʔɒʊ̯ kʊ ˈpʰʌɻu ˈruːmə bu ˈnɛɻi]
wszystko KL.3 droga Rzym DAT wieść
Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu.

Wa turnu pan we kēder maga.
[wə ˈtʰəːɲu fə̃ wə ˈkʰiːdə məgə]
KL.2 zacząć LOC KL.2 pusty KOP.LOC
Na początku był chaos.

Przypisy

  1. ↑ Zarówno w łacince jak i piśmie murskim.
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_murski&oldid=45219”