Język bargądzki

Język bargądzki Bergans
Sposoby zapisu:	łaciński
Typologia:	SVO
Utworzenie:	Miguelhombre w 2025
Najnowsza wersja:	1.0
Używany w :	Dania, Polska, Szwecja, Niemcy
Liczba użytkowników	~200-300 tys.
Klasyfikacja:	Języki indoeuropejskie Języki bałto-słowiańskie Języki słowiańskie Języki zachodniosłowiańskie Język bargądzki
Lista conlangów

Język bargądzki (bar. Bergans /bəˈɣàns/, bergansa reas) – język zachodniosłowiański, używany głównie na Bornholmie oraz lokalnie na Pomorzu Zachodnim i w Skanii. Ma status języka mniejszościowego w Danii, Polsce, Niemczech i Szwecji oraz jest chroniony przez Unię Europejską.

Tło kulturowe

Historia bargądzkiego sięga ok. VI wieku, kiedy Słowianie zasiedlili Bornholm (bar. Bergande /bəˈɣàndə/). Ukształtowane tam plemię, Bargądzianie, było częściowo wieloetniczne i utrzymywało regularne (morskie) kontakty handlowe zarówno z plemionami nordyckimi, jak i słowiańskimi. Będąc najważniejszym graczem w handlu morskim wśród nadbałtyckich Słowian, eksportowali swoją kulturę poza Bornholm (język Bargądzian był lingua franca w średniowiecznym Wolinie). Długo pozostawali wierni rodzimej wierze (choć z widocznymi wpływami nordyckimi), opierając się chrystianizacji. Kres ich niezależności postawiła znaczna ekspansja Danii w XII wieku. Bargądzianie już nigdy nie byli niepodlegli, zachowali jednak silną, niezależną kulturę, która szerzyła się wraz z ich osadnictwem po obu brzegach Bałtyku. Ich ziemie należały także do Księstwa Pomorskiego, Szwecji i Niemiec. Dziś ich główna ziemia, Bornholm, pozostaje duńska, lecz Bargądzian można spotkać także po polskiej i niemieckiej stronie Pomorza Zachodniego oraz w szwedzkiej Skanii.

Historia fonetyczna

Od prasłowiańskiego do starobargądzkiego (~XV w.)

• Niepełna przestawka, ograniczona do oRT
• Labialne *y, choć centralizujące /u~ʉ/. Nosowe *ų uległo obniżeniu i połączeniu z *ǫ
• *u było samogłoską średnią /o~ɔ/, *o (prawie) otwartą /ɒ/, *a otwartą tylną /ɑ/, *ě prawie otwartą /æ/. Samogłoski nosowe były prawie otwarte /æ̃/, /ɒ̃/
• *u miało protetyczne *v, z kolei *ě, *a, *o i samogłoski nosowe charakteryzował brak protez
• Dyspalatalizacja przez epentezę *ť i *ď > /jt, jd/ jeśli były poprzedzone samogłoską, w nagłosie bez epentetycznego /j/
• *ś > š
• Lenicja interwokalicznych /b, d, g/ > /β, ð, ɣ/ w towarzystwie samogłosek i spółgłosek płynnych, zablokowana po samogłoskach nosowych. /β/ z czasem połączyło się z *v. Nowe spółgłoski nie ulegały ubezdźwięcznieniu w wygłosie, tylko rozwijały się w aproksymanty
• Dyftongizacja *ě > /ɛa̯/
• *v początkowo miało charakter /ʋ~w/, z czasem ulegało frykatywizacji do /v~β/ lub wokalizacji do /u/
• Przesunięcie /ɔ/ > /wɛ/ po spółgłoskach wargowych i miękkopodniebiennych
• *x > /h/ w nagłosie, /ɣ/ interwokalicznie, zanik w pozostałych przypadkach
• Zanik części słabych jerów, zależny od sąsiadujących spółgłosek. Nie rozwinęły się sonanty. Pozostałe jery uległy wokalizacji i obniżeniu: przedni jer > /ɛ/, tylny jer > /œ/. Zanik (wygłosowych) jerów spowodował wzdłużenie zastępcze, jeśli przed nimi stał dźwięczny obstruent
• Dyspalatalizacja miękkich sonorantów
• Mazurzenie i deafrykacja: *c, *č, *š, and *šč > /s/, *dz, *ž, and *ždž > /z/
• Zanik *v po spółgłoskach innych niż wargowe i miękkopodniebienne
• Przesunięcie /ʉ/ > /y/ po spółgłoskach wargowych i miękkopodniebiennych, następnie połączenie z /œ/
• Rozwój asynchronicznej wymowy samogłosek nosowych. W wygłosie nosowość często zanikała
• Stabilizacja akcentu na temacie. Jeśli akcent padał poza tematem, zazwyczaj został przesunięty na ostatnią sylabę tematu, zyskując odwrotną intonację
• Zanik iloczasu w nieakcentowanych sylabach
• Redukcja samogłosek w nieakcentowanych sylabach: przymknięte /i, ʉ/ > /ɪ/, średnie i półotwarte /ɛ, œ, ɔ, ɒ/ > /ə/, otwarta /ɑ/ > /ɐ/. Centrujący dyftong /ɛɐ̯/ również uległ redukcji do /ɐ/. Część z nich następnie zanikła
• Podniesienie długich samogłosek: /ɑː/ > /ʌː/, /ɒː/ > /ɔː/, /iː/ > /ɪi/, /ʉː/ > /ɵu/. Długie /ɛː/ i /ɔː/ również uległy podwyższeniu do /eː/ i /oː/, jednak z czasem z powrotem uległy obniżeniu
• Złączenie i centralizacja krótkich /ɑ, ɒ/ > /a/
• Bylaczenie

Od stargobargądzkiego do współczesnego

• Skrócenie długich samogłosek. Wszystkie akcentowane samogłoski stały się półdługie
• Podwyższenie /ɛɐ̯/ > /eə̯/
• Przejście aproksymantu /ɣ̞/ > /j/ w wygłosie sylab po samogłoskach. Po spółgłoskach płynnych wokalizacja do /ə/
• Obniżenie i centralizacja /i, ʉ/ > /ɜ/ w pozycji przed /r/
• Przesunięcie /ʉ/ > /y/
• Monoftongizacja /ɵu/ > /u/
• Obniżenie /ɪi/ > /ɛɪ/
• /i, u/ w dyftongach uległy obniżeniu do /ɪ, ʊ/
• Asymilacja /œɪ/ > /œʏ/
• Wokalizacja /r/ w wygłosie sylab, powstanie nowych długich samogłosek /aː/, /ɛː/, /œː/, /ɜː/, /ʌː/, /ɔː/, dyftongu /uə̯/ oraz serii tryftongów. W nieakcentowanych sylabach zanik /r/
• Rozwój gardłowej artykulacji /r/ > /ʁ/ na Bornholmie i w Skanii, następnie stopniowe złączanie z miękkopodniebiennym /ɣ/

Fonetyka

Samogłoski

Samogłoski krótkie

	Przednie	Środkowe	Tylne
Przymknięte	i, y		u
Średnie	ɛ, œ	ɜ	ʌ, ɔ
Otwarte		a

Samogłoski długie

	Przednie	Środkowe	Tylne
Przymknięte
Średnie	ɛː, œː	ɜː	ʌː, ɔː
Otwarte		aː

Samogłoski zredukowane

Przymknięta	ɪ
Średnia	ə
Otwarta	ɐ

Dyftongi: /ɛɪ, aɪ, ɜɪ, ʌɪ, ɔɪ, uɪ, œʏ, ɛʊ, œʊ, aʊ, ɜʊ, ʌʊ, ɔʊ, eə, uə, wɛ/
Tryftongi: /ɛɪə, aɪə, ɜɪə, ɔɪə, uɪə, œʏə, ɛʊə, œʊə, aʊə, ʌʊə, ɔʊə/

Samogłoski pełne

• /i/ jest przymknięte przednie niezaokrąglone [i]
• /y/ jest przymknięte przednie zaokrąglone [y]
• /u/ jest przymknięte tylne zaokrąglone [u] bądź centralizujące [u̟]
• /ɛ/ jest półotwarte przednie niezaokrąglone [ɛ] lub średnie [e̞]
• /œ/ jest półotwarte przednie zaokrąglone [œ] lub średnie [ø̞]
• /ɜ/ jest półotwarte centralne niezaokrąglone [ɛ] lub bardziej średnie [ɜ̝]
• /ʌ/ jest półotwarte tylne niezaokrąglone [ʌ], lokalnie nawet otwarte zaokrąglone [ɒ]
• /ɔ/ jest półotwarte tylne zaokrąglone [ɔ] lub średnie [o̞]
• /a/ jest otwarte centralne [ä]

Samogłoski zredukowane

Bargądzki ma trzy samogłoski zredukowane, które występują wyłącznie w nieakcentowanych sylabach. Wszystkie z nich są zdelabializowane.

• /ɪ/ jest prawie przednie scentralizowane niezaokrąglone [ɪ]
• /ə/ jest średnie centralne niezaokrąglone [ə]
• /ɐ/ jest prawie otwarte centralne [ɐ]

W przypadku, gdy samogłoski zredukowane znajdą się pod akcentem (np. wskutek wyrównania analogicznego), ulegają wokalizacji: [ɪ] > [i], [ə] > [ɜ], [ɐ] > [ä]

Samogłoski długie

Każda z samogłosek krótkich, z wyjątkiem przymkniętych, ma swój długi odpowiednik. Iloczas jest fonemiczny. Jakość długich samogłosek generalnie odpowiada jakości fonetycznej samogłosek krótkich, choć w niektórych regionach, gdzie występują tendencje do podwyższania długich samogłosek, są wymawiane wyżej, np. /ɛː/ może być wymawiane jako półprzymknięte [eː].

Dyftongi i tryftongi

Bergądzki wyróżnia bardzo duży inwentarz dyftongów i tryftongów. Zdecydowana większość z dyftongów jest zstępująca, jedynie /wɛ/, /eə/ i /uə/ są wstępujące. Jedynie centrujące dyftongi ulegają redukcji w nieakcentowanych sylabach.

W przeciwieństwie do dyftongów, wszystkie tryftongi są zstępujące i kończą się na /ə/. Mogą występować wyłącznie w sylabach akcentowanych.

Spółgłoski

		Wargowe	Przedniojęzykowe	Zadziąsłowe	Podniebienne	Miękkopodniebienne	Języczkowe	Krtaniowe
Nosowe		m, (ɱ)	n			(ŋ)
Zwarte		p, b	t, d			k, g
Afrykaty
Szczelinowe	sybilanty		s, z	ʃ
	niesybilanty	f, v, (β)	(ð)			ɣ		h
Aproksymanty		w			j	(w)	r
Uderzeniowe			(r)
Boczne			l

• /β/ jest alofonem /v/ w pozycji interwokalicznej. W akcentowanych sylabach jest to szczelinowe [β], w nieakcentowanych jest to aproksymant [β̞]
• /ð/ jest alofonem /d/ w pozycji interwokalicznej i wygłosie sylab. W akcentowanych sylabach jest to szczelinowe [ð], w nieakcentowanych i w wygłosie jest to aproksymant [ð̞]
• Wymowa /r/ zależy od regionu. Na Bornholmie i w Skanii to języczkowy aproksymant [ʁ̞], wśród niektórych osób bywa łączony z [ɣ]. Na południowym wybrzeżu Bałtyku, /r/ jest uderzeniowe [ɾ]
• /l/ bywa welaryzowane do [ɫ] w wygłosie wśród niektórych użytkowników
• /w/ jest wargowo-miękkopodniebienne [w]
• /ɱ, ŋ/ to alofony /m, n/ przed spółgłoskami odpowiednio wargowo-zębowymi i miękkopodniebiennymi
• /ʃ/ występuje w wyrazach obcych. Regionalnie może być wymawiane jako podniebienne [ɕ]
• Obstruenty w wygłosie ulegają ubezdźwięcznieniu
• Wygłosowe /p, t, k/ są fonetycznie zatrzymane [p̚, t̚, k̚]

Akcent

Akcent wyrazowy może padać na dowolną sylabę tematu wyrazu, najczęściej jest to ostania. Końcówki morfologiczne nie są nigdy akcentowane. Ponadto, wyróżnia się dwie intonacje: rosnącą /á/ [ǎ] i opadającą /à/ [â].

W wyrazach wielosylabowych, w których akcent nie pada na ostatnią sylabę, intonacja rosnąca oznacza podniesienie tonu na sylabie akcentowanej i opadnięcie na kolejnej sylabie. Podobnie, w intonacji opadającej ton opada na sylabie akcentowanej i rośnie na kolejnej. Z tego względu określa się ich kontury jako /\ dla intonacji rosnącej i \/ dla intonacji opadającej.

W wyrazach jednosylabowych oraz wielosylabowych, w których akcent pada na ostatnią sylabę, nie rozróżnia się intonacji - sylaby te charakteryzuje intonacja opadająca.

Wszystkie akcentowane samogłoski krótkie są w istocie półdługie [aˑ]. Kontrastują one z samogłoskami długimi. Wszystkie nieakcentowane samogłoski są fonetycznie krótkie.

Ortografia

Historia zapisu

Pierwsze zapisy w języku bergądzkim pochodzą z XIV oraz XV wieku. Są to głównie teksty administracyjne Księstwa Bornholmu oraz zbiór poezji późnośredniowiecznej, która do dziś stanowi ważny element kultury bargądzkiej. Kolejne wieki przyniosły marginalizację języka pisanego, który ograniczał się głównie do przekładów Biblii, zaś nośnikiem tradycji stał się język mówiony. Sytuacja uległa zmianie w XIX wieku wraz ze wzmocnieniem identyfikacji kulturowej. Powstał standard literacki, który do dziś stosuje się we wszystkich regionach, w których bargądzki jest używany.

Ortografia języka starobargądzkiego była niestandaryzowana i opierała się na konwencjach łacińskich i niemieckich. Używano trzech dodatkowych liter: å dla /ʌː/, œ dla /œ(ː)/, y lub ii dla /ɪi/ oraz ø dla /ɵu/. Standardem było użycie c / ck dla /k/ czy u dla /ʉ/. Nie zaznaczano długości samogłosek ani akcentu, choć w niektórych przekładach można znaleźć akut. Już wtedy wprowadzono konwencje dla samogłosek zredukowanych: i dla /ɪ/, e dla /ə/, a dla /ɐ/.

Gdy w XIX wieku powstawał standard literacki, bazowano głównie na tradycyjnych tekstach. Skorygowano część konwencji dla oddania zmian, które zaszły w międzyczasie (np. przejście niektórych [ɣ̞] > [j~ɪ] czy zmiany gramatyczne). Zdecydowano o pozostawieniu ligatury œ dla /œ/ i zapisu c / ck dla /k/ jako symboli odróżniających bargądzki od sąsiednich języków. Jednocześnie część przypadków, gdzie występowało s /s/ przed i, y, e, zamieniono na c, jednak wyłącznie w wyrazach, gdzie występuje morfologiczna oboczność (więc nie do każdego /s/ pochodzącego z palatalizacji /k/). Ze względu na przejście /ɵu/ > /u/, litera ø została zastąpiona przez ů. Unormowano jeden zapis ch dla /ʃ/ w wyrazach obcego pochodzenia. Część procesów, zwłaszcza tych późniejszych, nie spowodowała reform ortografii, która jest generalnie tradycyjna.

Współczesna ortografia

Bargądzki korzysta z podstawowego alfabetu łacińskiego, rozszerzonego o trzy litery: å, œ i ů. Ponadto, występuje kilka dodatkowych liter, które nie są uznawane jako osobne, lecz warianty podstawowych liter.

Akutowe á, é oraz í służą do oznaczenia akcentu tam, gdzie mogłyby niesłusznie zostać uznane za samogłoski zredukowane (np. w wyrazie etés (pl. ojciec), w którym akcent pada na ostatnią sylabę. Zapis etes byłby niejednoznaczny) oraz w sytuacji, gdzie zasady morfologiczne nie informują wprost, na którą sylabę pada akcent. Litery å, o, œ, u, ů, oraz y występują jedynie w akcentowanych sylabach, w związku z czym automatycznie są wskazówką odnośnie umiejscowienia akcentu. Wyjątkami są współczesne zapożyczenia, takie jak computer /kəmˈpý.tə/.

Grawis występuje tylko w przypadku è, gdzie oznacza /ɜ/, które powstało na skutek pojawienia się akcentu na samogłosce zredukowanej /ə/ w wyniku wyrównania analogicznego (np. hèd /hɜ̀ð/ - pl. chodź)

Wymowa

Zapis		Wymowa	Przykłady
a	akcentowane	/a/	cat /kàt/ (pl. kot)
	nieakcentowane	/ɐ/
ai		/aɪ/	mai /màɪ/ (pl. mój)
air	akcentowane	/aɪə/
	nieakcentowane	/aɪ/
ar	akcentowane	/aː/
	nieakcentowane	/ɐ/
au		/aʊ/	nau /nàʊ/ (pl. nowy)
aur	akcentowane	/aʊə/	daur /dàʊə/ (pl. dobry)
	nieakcentowane	/aʊ/
á		/a/	cápat /ˈkàpɐt/ (pl. kopać)
å		/ʌ/
åi		/ʌɪ/
år		/ʌː/
åu		/ʌʊ/
åur		/ʌʊə/
b		/b/
c	zazwyczaj	/k/	cuas /kwas/ (*kvasъ, pl. ser)
	przed e, i, y	/s/
ch		/ʃ/	W wyrazach obcych, np. chola /ˈʃɔ̀lɐ/ (pl. szkoła)
ck		/k/	acke /ˈákə/ (pl. oko)
d	nagłos, po spółgłoskach	/d/
	interwokalicznie, wygłos	/ð~ð̞/
e	akcentowane	/ɛ/
	nieakcentowane	/ə/
ea		/eə/
ear
ei		/ɛɪ/	reit /rɛɪt/ (pl. mówić)
eir	akcentowane	/ɛɪə/
	nieakcentowane	/ɛɪ/
er	akcentowane	/ɛː/	derve /ˈdɛ̀ːβə/ (pl. drzewo)
	nieakcentowane	/ə/	mater /ˈmátə/ (pl. matka)
eu		/ɛʊ/	teu /tɛ̀ʊ/ (pl. ciebie)
eur	akcentowane	/ɛʊə/
	nieakcentowane	/ɛʊ/
é		/ɛ/	revét /rəˈβɛ̀t/ (pl. plecy, grzbiet)
è		/ɜ/
èi		/ɜɪ/
èu		/ɜʊ/
f		/f/
g	nagłos, po spółgłoskach	/g/
	interwokalicznie	/ɣ~ɣ̞/
gh		/ə/	bergh /ˈbɛ̀rə/ (pl. brzeg)
gu		/w/	guezda /ˈwɛ̀zdɐ/ (pl. gwiazda)
h		/h/
i	akcentowane	/i/
	nieakcentowane	/ɪ/
ir	akcentowane	/ɜː/
	nieakcentowane	/ə/
j		/j/	jå /jʌ̀/ (pl. ja)
k		/k/	W wyrazach obcych, np. Kenia /ˈkɛ́njɐ/ (Kenia)
l		/l/
m		/m/
n		/n/
o		/ɔ/
oi		/ɔɪ/	soi /sɔ̀ɪ/ (pl. suchy)
oir	akcentowane	/ɔɪə/
	nieakcentowane	/ɔɪ/
or		/ɔː/
ou		/ɔʊ/
our	akcentowane	/ɔʊə/
	nieakcentowane	/ɔʊ/
œ		/œ/	bœc /bœ̀k/ (pl. byk)
œi		/œʏ/	cœic /kœ̀ʏk/ (pl. kij(ek))
œir	akcentowane	/œʏə/
	nieakcentowane	/œʏ/
œr		/œː/
œu		/œʊ/	crœu /krœ̀ʊ/ (pl. krew)
œur	akcentowane	/œʊə/
	nieakcentowane	/œʊ/
p		/p/
r		/r/
s		/s/
t		/t/
u	zazwyczaj	/y/
	po spółgłoskach	/w/	vuela /ˈvwɛ̀lɐ/ (pl. ulica)
ur		/ɜː/	sur /sɜ̀ː/ (*syrъ, pl. kwaśny)
ů		/u/	stůd /stùð/ (pl. wstyd)
ůr		/uə/
v	nagłos	/v/
	interwokalicznie	/β~β̞/
y		/ɛɪ/	pryt /prɛ̀ɪt/ (pl. przyjść)
yr		/ɛɪə/
z		/z/

Gramatyka

Historia gramatyki

• Zanik liczby podwójnej na wczesnym etapie rozwoju języka
• Pojawienie się rodzajnika nieokreślonego jen (< *edinъ) i określonego ten (< *tъ) w formie przedimków
• Przymiotniki początkowo odziedziczyły z prasłowiańskiego nieokreśloną i określoną odmianę, z kolei ze względu na depatalalizację, zanikła odmiana miękka. Rodzajniki przejęły funkcję oznaczania określoności, w związku z czym tylko prasłowiańska nieokreślona forma przetrwała. Rodzajniki przejęły też ciężar określania rodzaju i przypadku, w związku z czym powstały dwie nowe odmiany przymiotników: słaba (po rodzajniku) i mocna (bez rodzajnika)
• Analogicznie, jak w przypadku rzeczowników, pojawienie się rodzajników doprowadziło do podziału odmiany na słabą i mocną. Nastąpiła redukcja liczby klas deklinacji.
• Liczba przypadków uległa redukcji: wołacz został zastąpiony mianownikiem, narzędnik wyrażeniem perz (przez) + biernik, a miejscownik połączył się z celownikiem. Starobargidzki miał więc cztery przypadki: mianownik, biernik, dopełniacz i celownik. Kolejne wieki przyniosły dalsze uproszczenia: celownik złączył się z dopełniaczem w jeden przypadek oznaczony, z kolei biernik połączył się z mianownikiem, z którym miał wiele form wspólnych, w jeden przypadek nieoznaczony. Wyjątek stanowią zaimki osobowe, w których to przypadek oznaczony pełni funkcje biernika.
• Teksty starobargądzkie nie odnotowują aorystu, co oznacza jego wczesny zanik. Funkcję czasu przeszłego pełnił wówczas słowiański czas przeszły złożony (perfekt) w formie czasownika bœt (być) i imiesłowu przeszłego typu "L". W kolejnych wiekach, pod wpływem języków niemieckich, został zastąpiony innym czasem złożonym, używającym czasownika posiłkowego meat (mieć) lub bœt oraz imiesłowu przeszłego (biernego).
• Zachował się syntetyczny imperfekt przy jednoczesnym zaniku podziału czasowników względem aspektu dokonanego/niedokonanego

Przypadki

W bargądzkim zachowały się dwa przypadki, które określa się jako nieoznaczony i oznaczony. Nieoznaczony pełni funkcję mianownika, biernika, narzędnika i wołacza, obejmuje więc podmiot, dopełnienie bliższe, narzędzie oraz bezpośrednie zwroty. Z kolei przypadek oznaczony pełni funkcje dopełniacza, celownika i miejscownika, czyli obejmuje dopełnienie dalsze, przynależność i opis miejsca akcji.

Rodzajniki

W bargądzkim występują dwa rodzajniki: nieokreślony jen i określony ten. Odmieniają się przez rodzaj, przypadek i liczbę (poza jen, które występuje tylko w liczbie pojedynczej). Rodzajniki pełnią ważną funkcję, ponieważ w największym stopniu odpowiadają za przekazanie informacji o rodzaju i przypadku. Monosylabiczne formy zwykle są klitykami.

Odmiana rodzajnika nieokreślonego jen

Przypadek	Rodzaj męski	Rodzaj żeński	Rodzaj nijaki
Liczba pojedyncza
Nieoznaczony	jen	jena	jene
Oznaczony	jenai

Odmiana rodzajnika określonego ten

Przypadek	Rodzaj męski	Rodzaj żeński	Rodzaj nijaki
Liczba pojedyncza
Nieoznaczony	ten	ta	te
Oznaczony	tai
Liczba mnoga
Nieznaczony	ti		ta
Oznaczony	tei

Rzeczowniki

Rzeczowniki co do zasady odmieniają się przez rodzaj, liczbę i przypadek. Odmiana rzeczownika dzieli się na mocną i słabą, obowiązują też trzy klasy deklinacji.

Słaba odmiana jest używana w przypadku, gdy rzeczownik jest poprzedzony rodzajnikiem (bez względu na to, czy określonym, czy nieokreślonym). Wówczas rzeczownik nie odmienia się przez przypadki, a jedynie przez liczbę (i rodzaj).

Mocna odmiana występuje w przypadku braku rodzajnika, a rzeczownik zachowuje pełną odmianę.

Rzeczowniki odmienia się według trzech klas:

• Klasa 1 obejmuje rzeczowniki, których podstawowa (nieoznaczona) forma zakończona jest spółgłoską. Dzieli się na dwie podklasy:
  • Klasa 1A obejmuje rzeczowniki rodzaju męskiego
  • Klasa 1B obejmuje rzeczowniki rodzaju żeńskiego (dawne i- oraz r-tematowe wyrazy)
• Do Klasy 2 należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego, których podstawowa forma kończy się na -a
• Klasa 3 obejmuje wszystkie rzeczowniki rodzaju nijakiego

Wzór deklinacji rzeczownika

Odmiana			Klasa 1A	Klasa 1B	Klasa 2	Klasa 3
Słaba	Liczba pojedyncza		Ø		a	e
	Liczba mnoga		i			a
Mocna	Liczba pojedyncza	Nieoznaczony	Ø		a	e
		Oznaczony	a	e
	Liczba mnoga		i			a

Przykładowa odmiana

Odmiana			Klasa 1A	Klasa 1B	Klasa 2	Klasa 3
			wóz	kość	noga	wino
Słaba	Liczba pojedyncza	Nieoznaczony	ten voz	ta cast	ta naga	te vine
		Oznaczony	tai voz	tai cast	tai naga	tai vine
	Liczba mnoga	Nieoznaczony	ti vazi	ti casti	ti nagi	ti vina
		Oznaczony	tei vazi	tei casti	tei nagi	tei vina
Mocna	Liczba pojedyncza	Nieoznaczony	voz	cast	naga	vine
		Oznaczony	vaza	caste
	Liczba mnoga		vazi	casti	nagi	vina

Przymiotniki

Podobnie jak w przypadku rzeczowników, odmiana przymiotników dzieli się na słabą i mocną. W słabej odmianie rzeczownik jest całkowicie nieodmienny, a jego forma ogranicza się do tematu wyrazu. Słabej odmianie podlegają przymiotniki po rodzajnikach, ale też przymiotniki orzecznikowe. Mocna odmiana z kolei ma miejsce przy braku rodzajnika. Wówczas przymiotnik odmienia się przez rodzaj, liczbę i przypadek. Wskutek zaniku miękkiej odmiany, wszystkie przymiotniki odmieniają się według tego samego wzoru.

Przykładowa odmiana doz (pl. duży)

			Rodzaj męski	Rodzaj żeński	Rodzaj nijaki
Słaba odmiana			doz
Mocna odmiana	Liczba pojedyncza	Nieoznaczony	doz	doza	doze
		Oznaczony	doza
	Liczba mnoga		dozi		doza

Porównaj: jena doz carva /ˈjɛ́nɐ dɔ̀s ˈkáːβɐ/ vs doza carva /ˈdɔ̀zɐ ˈkáːβɐ/ (pl. duża krowa).

Zaimki

Zaimki osobowe

		Podmiot	Dopełnienie	Dzierżawczy
Liczba pojedyncza
1 os.		jå	men	mai
2 os.	Standard	tu	teu	tai
	Formalnie	vu	veu	vai
3 os.	R. męski	han	jei
	R. żeński	hana
	R. nijaki	hane
Liczba mnoga
1 os.		mœ	nas
2 os.		vœ	vas
3 os.	R. męski	hani	y
	R. żeński
	R. nijaki	hana
Zaimek zwrotny
Wspólny			seu	sai

Zaimki wskazujące

		Rodzaj męski	Rodzaj żeński	Rodzaj nijaki
Liczba pojedyncza
Bliższe	Nieoznaczony	sen	sa	se
	Oznaczony	sei
Dalsze	Nieoznaczony	au	ava	ave
	Oznaczony	avai
Liczba mnoga
Bliższe	Nieoznaczony	si		sa
	Oznaczony	sy
Dalsze	Nieoznaczony	avi		ava
	Oznaczony	avei

Czasowniki

• Czasowniki ulegają odmianie przez dwie liczby: pojedynczą i mnogą
• Bezokoliczniki składają się z tematu, samogłoski tematycznej (-Ø-, -a-, -i-, -ea-) oraz sufiksu -t
• Formy czasu teraźniejszego z grubsza kontynuują formy odziedziczone z prasłowiańskiego, przy czym często można spotkać wyrównanie analogiczne (zanik części prasłowiańskich przegłosów, oboczności typu d:ď, zmiany w nosowych samogłoskach tematycznych) oraz kontrakcje interwokalicznego -j-
• Imperfekt służy do opisu zdarzeń habitualnych i przeszłych ciągłych, często jest też używany w celach narracyjnych. Kontynuuje syntetyczną formę prasłowiańską i jest tworzony za pomocą rozszerzenia tematu o -å- i odpowiednią końcówkę
• Czas przeszły jest czasem złożonym i odnosi się do wydarzeń zakończonych w przeszłości. Tworzy się go za pomocą odmienionego czasownika posiłkowego mat (mieć) lub bœt (być) i imiesłowu przeszłego
• Czas przyszły może być oddany na dwa sposoby:
  • Za pomocą formy teraźniejszej i określenia czasu
  • Poprzez formę złożoną z użyciem czasownika posiłkowego det (powstałego ze skrócenia form przyszłych czasownika bœt w funkcji posiłkowej, np. *bǫdǫ > bandem > dem /dəm/) i bezokolicznika
  • bœt jest jedynym czasownikiem z syntetyczną formą w czasie przyszłym
• Zdarzenia ciągłe/postępujące również oddawane są na kilka sposobów. Dla czasu przeszłego zwykle używa się imperfektu, a dla czasu teraźniejszego jego zwykłej formy. Dla precyzji można jednak użyć przysłówka pronne (*prǫdьno), ma on zastosowanie szczególnie w czasie przyszłym
• Występują cztery imiesłowy: teraźniejszy (czynny), przeszły (bierny), rezultatywny (imiesłów L) i przysłówkowy. Każdy z nich jest nieodmienny
• Rzeczownik odczasownikowy powstaje zazwyczaj za pomocą rozszerzenia imiesłowu przeszłego o -e
• Tryb przypuszczający składa się z formy bœ (*by) odmienionej przez osobę i liczbę oraz imiesłowu rezultatywnego
• Tryb rozkazujący występuje głównie w przypadku 2 osoby liczby pojedynczej oraz 1 i 2 osoby liczby mnogiej. Składa się z samego tematu czasownika oraz następującego po nim zaimka (zwykle pomijanego dla tu). Tryb rozkazujący dla pozostałych osób może być stworzony za pomocą konstrukcji hai i formy czasu teraźniejszego

Koniugacja

Odmiana czasowników w języku bargądzkim dzieli się na trzy klasy:

• Klasa 1 – należą do niej czasowniki regularne, których temat zakończony jest spółgłoską. Wyróżniane są dwie podklasy:
  • Klasa 1A – bezokolicznik składa się z tematu i sufiksu -t. Formy koniugacyjne mają samogłoskę tematyczną -e-
  • Klasa 1B – w bezokoliczniku występuje samogłoska tematyczna -a-, -i- lub -ea-. Ta sama samogłoska obowiązuje w pozostałych formach koniugacyjnych
• Klasa 2 – należą do niej czasowniki regularne, których temat zakończony jest samogłoską. Akcent zawsze pada na temat
• Klasa 3 – obejmuje czasowniki nieregularne

Paradygmaty akcentowe

W koniugacji obowiązują dwa paradygmaty akcentowe:

• Paradygmat A (AP a) – akcent pada na temat, ton może być rosnący lub opadający. Charakteryzuje wszystkie czasowniki należące do klasy 1A i 2
• Paradygmat B (AP b) – akcent pada na samogłoskę tematyczną a ton jest zawsze rosnący (lub opadający, jeśli to wyraz jednosylabowy lub sylaba wygłosowa)

Wyjątkami od tych zasad jest imperfekt, którego formy zawsze mają akcent (z tonem rosnącym) na samogłosce tematycznej -å- oraz wyrazy jednosylabowe, które z zasady mają ton opadający.

Czasowniki należące do klas 1A i 2 nie mają oznaczonych akcentów w zapisie, ponieważ ich zasady akcentowe mogą zostać wywnioskowane z bezokolicznika i odmienionych form (jednosylabowy bezokolicznik lub temat zakończony samogłoską = akcent na temacie).

W przypadku klasy 1B, standardem jest AP b, wedle którego akcent pada na samogłoskę tematyczną. Czasowniki należące do tej klasy, które charakteryzuje AP a, mają oznaczony akcent w pisowni na akcentowanej sylabie, jeżeli zawiera ona litery a, e lub i (ponieważ tylko one mogą występować także w sylabach nieakcentowanych). Przykładowo lavit /lɐˈβìt/ (pl. łowić) należy do tej klasy i cechuje go AP b – pomimo sąsiadujących ze sobą liter a i i, akcent nie jest oznaczony, ponieważ wynika on z zasad morfologicznych. Dla kontrastu vídat /ˈvídɐt/ (pl. widzieć) również należy do tej klasy, lecz cechuje go AP a, więc akcent jest oznaczony.

Klasa 1A

Odmiana czasownika mait /màɪt/ (pl. móc)

Bezokolicznik		mait
Rzeczownik odczasownikowy		mazene
Imiesłowy	Teraźniejszy	magent
	Przeszły	mazen
	Rezultatywny	magel
	Przysłówkowy	magente
		Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
		jå	tu vu	han hana hane	mœ	vœ	hani hana
Tryb oznajmujący	Czas teraźniejszy	magem	mazes	maze	mazeme	mazete	mazen
	Imperfekt	mazåi	mazås		mazåime	mazåste	mazå
	Czas przeszły	mam mazen	mas mazen	ma mazen	mame mazen	mate mazen	man mazen
	Czas przyszły	dem mait	des mait	de mait	deme mait	dete mait	den mait
Tryb przypuszczający		bœm magel	bœs magel	bœ magel	bœme magel	bœte magel	bœn magel
Tryb rozkazujący			maz (vu)	(hai maze)	maz mœ	maz vœ	(hai mazen)

Klasa 1B

Odmiana z -a-

Odmiana czasownika dealat /ˈdéəlɐt/ (pl. robić)

Bezokolicznik		dealat
Rzeczownik odczasownikowy		dealane
Imiesłowy	Teraźniejszy	dealant
	Przeszły	dealan
	Rezultatywny	dealal
	Przysłówkowy	dealante
		Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
		jå	tu vu	han hana hane	mœ	vœ	hani hana
Tryb oznajmujący	Czas teraźniejszy	dealam	dealas	deala	dealame	dealate	dealan
	Imperfekt	dalåi	dalås		dalåime	dalåste	dalå
	Czas przeszły	mam dealan	mas dealan	ma dealan	mame dealan	mate dealan	man dealan
	Czas przyszły	dem dealat	des dealat	de dealat	deme dealat	dete dealat	den dealat
Tryb przypuszczający		bœm dealal	bœs dealal	bœ dealal	bœme dealal	bœte dealal	bœn dealal
Tryb rozkazujący			deal (vu)	(hai deala)	deal mœ	deal vœ	(hai dealan)

Odmiana z -i-

Odmiana czasownika cuepit /ˈkwɛ́pɪt/ (pl. kupować)

Bezokolicznik		cuepit
Rzeczownik odczasownikowy		cuepine
Imiesłowy	Teraźniejszy	cuepint
	Przeszły	cuepin
	Rezultatywny	cuepil
	Przysłówkowy	cuepinte
		Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
		jå	tu vu	han hana hane	mœ	vœ	hani hana
Tryb oznajmujący	Czas teraźniejszy	cuepim	cuepis	cuepi	cuepime	cuepite	cuepin
	Imperfekt	cuepåi	cuepås		cuepåime	cuepåste	cuepå
	Czas przeszły	mam cuepin	mas cuepin	ma cuepin	mame cuepin	mate cuepin	man cuepin
	Czas przyszły	dem cuepit	des cuepit	de cuepit	deme cuepit	dete cuepit	den cuepit
Tryb przypuszczający		bœm cuepil	bœs cuepil	bœ cuepil	bœme cuepil	bœte cuepil	bœn cuepil
Tryb rozkazujący			cuep (vu)	(hai cuepi)	cuep mœ	cuep vœ	(hai cuepin)

Odmiana z -ea-

Odmiana czasownika leteat /ləˈtèət/ (pl. lecieć)

Bezokolicznik		leteat
Rzeczownik odczasownikowy		leteane
Imiesłowy	Teraźniejszy	leteant
	Przeszły	letean
	Rezultatywny	leteal
	Przysłówkowy	leteante
		Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
		jå	tu vu	han hana hane	mœ	vœ	hani hana
Tryb oznajmujący	Czas teraźniejszy	leteam	leteas	letea	leteame	leteate	letean
	Imperfekt	letåi	letås		letåime	letåste	letå
	Czas przeszły	mam letean	mas letean	ma letean	mame letean	mate letean	man letean
	Czas przyszły	dem leteat	des leteat	de leteat	deme leteat	dete leteat	den leteat
Tryb przypuszczający		bœm leteal	bœs leteal	bœ leteal	bœme leteal	bœte leteal	bœn leteal
Tryb rozkazujący			lèt (vu)	(hai letea)	lèt mœ	lèt vœ	(hai letean)

Klasa 2

Odmiana czasownika mœt /mœ̀t/ (pl. myć)

Bezokolicznik		mœt
Rzeczownik odczasownikowy		mœte
Imiesłowy	Teraźniejszy	mœnt
	Przeszły	mœt
	Rezultatywny	mœl
	Przysłówkowy	mœnte
		Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
		jå	tu vu	han hana hane	mœ	vœ	hani hana
Tryb oznajmujący	Czas teraźniejszy	mœm	mœs	mœ	mœme	mœte	mœn
	Imperfekt	mejåi	mejås		mejåime	mejåste	mejå
	Czas przeszły	mam mœt	mas mœt	ma mœt	mame mœt	mate mœt	man mœt
	Czas przyszły	dem mœt	des mœt	de mœt	deme mœt	dete mœt	den mœt
Tryb przypuszczający		bœm mœl	bœs mœl	bœ mœl	bœme mœl	bœte mœl	bœn mœl
Tryb rozkazujący			mœ (vu)	(hai mœ)	mœ mœ	mœ vœ	(hai mœn)

Klasa 3

Do tej klasy należą cztery czasowniki nieregularne: bœt (pl. być), meat (pl. mieć), dat (pl. dać, dawać) i eat (pl. jeść).

Czasownik bœt

Bezokolicznik		bœt
Rzeczownik odczasownikowy		bœte
Imiesłowy	Teraźniejszy	bandent
	Przeszły
	Rezultatywny	bœl
	Przysłówkowy	bandente
		Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
		jå	tu vu	han hana hane	mœ	vœ	hani hana
Tryb oznajmujący	Czas teraźniejszy	jem	jes	je	jeme	jete	san
	Imperfekt	bei	bea		beime	beaste	bese
	Czas przeszły
	Czas przyszły	bandem	bandes	bande	bandeme	bandete	banden
Tryb przypuszczający		bœm bœl	bœs bœl	bœ bœl	bœme bœl	bœte bœl	bœn bœl
Tryb rozkazujący			band (vu)	(hai je)	band mœ	band vœ	(hai san)

Czasownik meat

Bezokolicznik		meat
Rzeczownik odczasownikowy		meane
Imiesłowy	Teraźniejszy	meant
	Przeszły	mean
	Rezultatywny	meal
	Przysłówkowy	meante
		Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
		jå	tu vu	han hana hane	mœ	vœ	hani hana
Tryb oznajmujący	Czas teraźniejszy	mam	mas	ma	mame	mate	man
	Imperfekt	måi	mås		måme	måste	må
	Czas przeszły
	Czas przyszły	dem meat	des meat	de meat	deme meat	dete meat	den meat
Tryb przypuszczający		bœm meal	bœs meal	bœ meal	bœme meal	bœte meal	bœn meal
Tryb rozkazujący			mea (vu)	(hai ma)	mea mœ	mea vœ	(hai man)

Czasownik dat

Bezokolicznik		dat
Rzeczownik odczasownikowy		dane
Imiesłowy	Teraźniejszy	dant
	Przeszły	dan
	Rezultatywny	dal
	Przysłówkowy	dante
		Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
		jå	tu vu	han hana hane	mœ	vœ	hani hana
Tryb oznajmujący	Czas teraźniejszy	dam	das	da	dame	date	daden
	Imperfekt	dadåi	dadås		dadåime	dadåste	dadå
	Czas przeszły	mam dan	mas dan	ma dan	mame dan	mate dan	man dan
	Czas przyszły	dem dat	des dat	de dat	deme dat	dete dat	den dat
Tryb przypuszczający		bœm dal	bœs dal	bœ dal	bœme dal	bœte dal	bœn dal
Tryb rozkazujący			da (vu)	(hai da)	da mœ	da vœ	(hai dan)

Czasownik eat

Bezokolicznik		eat
Rzeczownik odczasownikowy		eadene
Imiesłowy	Teraźniejszy	eadent
	Przeszły	eaden
	Rezultatywny	eadel
	Przysłówkowy	eadente
		Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
		jå	tu vu	han hana hane	mœ	vœ	hani hana
Tryb oznajmujący	Czas teraźniejszy	eam	eas	ea	eame	eate	eaden
	Imperfekt	edåi	edås		edåime	edåste	edå
	Czas przeszły	mam eaden	mas eaden	ma eaden	mame eaden	mate eaden	man eaden
	Czas przyszły	dem eat	des eat	de eat	deme eat	dete eat	den eat
Tryb przypuszczający		bœm eadel	bœs eadel	bœ eadel	bœme eadel	bœte eadel	bœn eadel
Tryb rozkazujący			ead (vu)	(hai ea)	ead mœ	ead vœ	(hai eaden)