Język surandralski

Czytasz artykuł z serii: Surandral वेटौ षोहोङ् Wecó Šooñ

Języki: urzędowe: surandralski (Słownik (Toponimy) · Lista Swadesha · starosurandralski · nowosurandralski) · kejreński główne: lecajski · ołłuch · kaalpaq · banzyjski inne: czouski · âng qo'or Główne miasta: Nawatal · Talszkawan · Waliha · Meã · Holask · Pinkut · Žoin Historczynie: Hóov · Balga · Fudda · Lecja · Jetawa Po roku wspólnym: Natybona · Tjacha · Niksan · Kiena Religie: Ngelizm · Suryzm · Pharhi · Rümayi Historia Surandralu: Państwa: I Państwo Gjõów (5432-6294) · Państwo Lecajskie (5711-6297) · Monarchia północnokejreńska (6512-7241) · II Państwo Gjõów (7241-8215) · Mejtak Surandralu (8215-9081) (po roku wspólnym) · Cesarstwo Surandralskie (9081-9754?) · Republika Surandralska (po 9754?) Okresy bezpaństwowe: Surandral prehistoryczny · Kejreński Surandral Wydarzenia: I wojna o Szlak Gór · Przewrót 14 jeaka 3557 · II wojna o Szlak Gór · Surandralski podbój Habecji

język surandralski hean wecóšooñ हेरन् वेटौषोहोन्ङ᳭
Typologia:	aktywny izolujący/aglutynacyjny
Utworzenie:	Emil (w 2024)
Cel utworzenia:	Kyon
Sposoby zapisu:	Pismo surandralskie, dewanagari, łacińskie
Klasyfikacja:	języki Gór Żelaznych języki jalniockie I język starosurandralski język surandralski
Kody
Conlanger–1	sur.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.

Zasięg używania języka surandralskiego w 8973 EK:
ciemny niebieski — pierwszy język
jasny niebieski — język dodatkowy

Język surandalski (sur. hean wecóšooñ / हेरन् वेटौषोहोन्ङ᳭ [ˈhɛan ˈvɛt͡soʃɔːn]), także język tomkodzki (sur. hean thomkhód / हेरन् थोम्खौद् [ˈhɛan ˈtʰɔmkʰoʔ]) — język urzędowy Surandralu, pełniący też rolę krajowej lingua franca wraz z językiem kejreńskim. Wywodzi się z starosurandralskiego, który nadal jest językiem religii talszkawanistycznej (porównaj np. łacinę i włoski).

Język ten wykazuje się takimi cechami jak system aktywny fluid-S, bycie w trakcie przechodzenia z typu izolującego na aglutynacyjny, brak rozróżnienia rzeczownik-przymiotnik. Inspirowany głównie językiem tybetańskim oraz newarskim.

Fonologia

Samogłoski

	Przednie	Centralne	Tylne
Przymknięte	i <i>		u <u>
Półprzymknięte	e <é>	ə <ë>	o <ó>
Półotwarte	ɛ <e>	ɐ <á>	ɔ <o>
Otwarte	a <a>

Samogłoski nosowe

Przednia	Centralna	Tylna
ɛ̃ <ẽ>	ɐ̃ <ã>	ɔ̃ <õ>

Spółgłoski

		Wargowe	Przedniojęzykowe	Podniebienne	Welarne	Gardłowe
Nosowe		m <m>	n <n>	ɲ <ň>	ŋ <ñ>
Zwarte	przydechowe	pʰ <ph>	tʰ <th>		kʰ <kh>
	bezdźwięczne	p <p>	t <t>		k <k>	(ʔ)
	dźwięczne	b <b>	d <d>		g <g>
Afrykaty	przydechowe		t͡sʰ <ch>	t͡ʃʰ <čh>
	bezdźwięczne		t͡s <c>	t͡ʃ <č>
	dźwięczne			d͡ʒ <dž>
Szczelinowe	bezdźwięczne		s <s>	ʃ <š>	x <x>	ɦ <h>
	dźwięczne	v <v, w>	z <z>	ʒ <ž>
Sonanty	bezdźwięczne		l̥~ɬ <lh>	ʎ̥~ʎ̝ <ľh>
	dźwięczne		l <l>	ʎ <ľ>, j <j>

Spółgłoska /v/ była osłabiana do [w] w wygłosie.

Spółgłoska /ɦ/ była w swobodnej odmianie z allofonem [h], niemniej [ɦ] było zdecydowanie częstsze i dominowało w wygłosie absolutnym i nagłosie.

Fonotaktyka

Struktura sylaby współczesnego surandralskiego jest dość prosta: (C)(j)V(K)

• C — dowolna spółgłoska
• V — dowolna samogłoska
• K — koda sylaby, w której mogą się pojawić dźwięki ʔ, s, š, x, h, l, ľ, m, n, ň, ñ, j oraz w, a także zbitki N + spółgłoska.

Niektóre nazwy własne są zapisane z kombinacjami, które nie są współcześnie wymawiane, np. Talš Kaván [ˈtaʎkavɐn].

Samogłoska nie może rozpocząć słowa. Słowa zapisane przez I- są tak naprawdę wymawiane przez [ji]-.

Akcent

W odróżnieniu od starosurandralskiego, surandralski posiada akcent wyrazowy. Pada on na pierwszą sylabę zestroju akcentowanego.

Mówi się, że to właśnie pojawienie się akcentu doprowadziło do przekształcenia się w język aglutynacyjny.

Procesy powoli zachodzące w roku wspólnym

W surandralskim roku wspólnego początek mają lub są w trakcie następujące procesy:

• usuwanie szwy lub połączenie z á;
• welaryzacja l: [l] → [ɫ] ł;
• rotacyzm n: [n] → [r] r;
• depalatalizacja ľ ň, tworząc nowe l n;
• dyftongizacja é ó → ĭe ŭo;
• wydłużenie (wtórne, także z dawnej szwy) á: [ɐ] → [ɐː] → [aː];
• usuwanie rozziewów oraz j po spółgłosce (powodując jednocześnie nową palatalizację);

Gramatyka

Szyk i aktywność

Szyk odgrywa znaczną rolę. Niemal zawsze jest to SOV, rzadko historycznie sie pojawiał VSO.

Rzeczownik i przymiotnik

Surandralski posiadał dość nietypową cechę, mianowicie nie odróżniał przymiotników i rzeczowników. Ich funkcję decydowało położenie. Miało to szyk prawogłowny — pierwsze słowo było rzeczownikiem, po czym kolejne słowa określały, np.:

• në — bóg;
• lhoes — wielkość;
• në lhoes — wielki bóg;
• lhoes në — boska wielkość.

W ten sposób można określić też posesywność:

• lhoes në — wielkość boga;

aczkolwiek jest to dość archaiczne. Współcześnie najczęściej stosuje się końcówkę –bã na posiadanym obiekcie, np.:

• lhoesbã në — wielkość boga.

Można z tego tworzyć dłuższe ciągi:

• nëbã hakbã Wecóšooñ — bóg Haka Surandralu.

Liczbę mnogą tworzyło się za pomocą końcówki –(h)ën na ostatnim członie:

• në lhoesën — wielcy bogowie;
• lhoes nëën — boskie wielkości.

Istnieją cztery przypadki: mianownik, absolutyw, celownik i wołacz. Wszystkie te przypadki występują tylko na rzeczowniku i zaimkach:

• mianownik: —Ø
• absolutyw: —on
• celownik: —si
• wołacz: —da

Przykład odmiany: lhóm, lhómon, lhómsi, lhómda.

Stopniowanie

Stopniowanie przymiotników odbywa się w skali niższy, równy, wyższy i przebiega w sposób analityczny. Stopień niższy tworzy się za pomocą partykuły náj, wyższy zaś za pomocą partykuły čhe. Na przykład:

• mól ňok čhe — (naj)żelaźniejszy król
• piñ zajën náj — (naj)mniej nowe miasta

Końcówki —ca oraz —co dla przymiotników

To, co było wspomniane na początku, nie jest jednak do końca prawdą. Krótko przed rokiem wspólnym szybką popularność zdobywają końcówki —ca, —ci oraz —co dla oznaczenia przymiotników, jednak nadal są one fakultatywne, a —ci szybko wychodzi z użycia jako regularny przyrostek. Ich pochodzenie jest nie do końca znane, nie mniej sugeruje się:

• gramatykalizację jednego z słów wzmacniających, jednak problemem tu jest to, że żadne takie słowo nie jest zbliżone do tych końcówek;
• powstały ex nihili, teoria bardzo kontrowersyjna;
• zostały zapożyczone z ołłucha (formy typu —cac) lub języka wschodniego korytarza (formy typu —sā), które dotarły do języków jalniockich I. Obecnie uważa się ją za najbardziej prawdopodobną.

Nowosurandralski używa już obowiązkowo tych końcówek. Nawet Cesarstwo Surandralskie po utworzeniu używało już formy Mejthaé Wecóšooñca (porównaj Mejthak Wecóšooñ z roku wspólnego, bez tej końcówki).

Czasownik

Czasownik podlegał odmianie przez osoby:

	l. poj.	l. mn.
1. os.	–thë	–ok (ink.) –lët (eks.)
2. os.	–šá	–hát
3. os.	—	–(h)ën

Końcówki te pochodzą z starosurandralskich zaimków osobowych.

Przykład odmienionego czasownika koolmë "mordować" z zaimkami:

	l. poj.	l. mn.
1. os.	tho koolthë	ľhok koolok (ink.) lut koolët (eks.)
2. os.	zañ koolšá	zeň kool'hát
3. os.	pjés kool	sën koolhën

Aspekty

Czasownik surandralski nie posiada czasów, posiada za to analityczne aspekty, które częściowo oddają ich funkcje.

Występują aspekty:

• zwykłych — nieoznaczony w żaden sposób. Oznacza czynności które trwają w tym momencie, a także do czynności stałych;
• niedokonany — oznaczony cząstką nu, oznacza czynności, które wiadomo, że się odbyły, ale nie wiadomo, czy się skończyły;
• perfekt — tworzony cząstką ňië, oznacza czynności, które się rozpoczęły w przeszłości i nadal trwają;
• dokonany — oznaczony cząstką gá, oznacza czynności zakończone, ale bez wiadomego efektu;
• teklityczny — oznaczony cząstką kẽ, oznacza czynności zakończone sukcesem;
• ateklityczny — oznaczony cząstką los, oznacza czynności zakończone porażką.

Przykład stosowania aspektów na šãsmë „uciekać”:

Forma	Opis
šãs	Oznacza to, że obecnie ktoś ucieka lub ma zwyczaj to robić. ucieka
šãs nu	Oznacza to, że ktoś uciekał, nie wiedząc, czy to skończył uciekał
šãs ňië	Oznacza to, że ktoś kiedyś zaczął uciekać i nadal to robi ucieka(ł)
šãs gá	Oznacza to, że proces ucieczki został zakończony, ale nie wiadomo, z jakim efektem. uciekł
šãs kẽ	Oznacza to, że komuś udało się uciec. udało mu się uciec
šãs los	Oznacza to, że komuś nie udało się uciec. nie udało mu się uciec

Każdy aspekt ma formę ciągłą i nieciągłą (via ang. simple i continuous). Forma ciągła wyraża czynności regularne lub stałe i nie jest oznaczona, a nieciągła oznacza to, co toczy, toczyło się w danym momencie i jest budowana za pomocą przedrostka przed czasownikiem heo—.

Zaimki

Zaimki osobowe

	ja	ty	on, ona, ono	my (in.)	my (eks.)	wy	oni, one
Mianownik	tho	zañ	pjés	ľhok	lut	zeň	sën
Absolutyw	thoon	zañon	pjéson	ľhokon	luton	zeňon	sënon
Celownik	thosi	zañsi	pjési	ľhoksi	lutsi	zeňsi	sënsi
Wołacz	thoda	zañda	pjésda	ľhokda	luda	zeňda	sënda

Zapis za pomocą dewanagari

Dewanagari reprezentuje pismo surandralskie.

Forma niezależna	Transkrypcja	Jako diakrytyk na प		Forma niezależna	Transkrypcja	Jako diakrytyk na प
अ	a	प		आ	á	पा
इ	ë	पि		ई	i	पी
उ	ë	पु		ऊ	u	पू
ए	e	पे		ऐ	é	पै
ओ	o	पो		औ	ó	पौ
अं	˜ (dla ã ẽ õ)	(पं)		(अः)	(h)	(पः)

	Bezdźwięczne		Przydechowe		Dźwięczne		Dźwięczne przydechowe		Nosowe		Płynne		Boczne szczelinowe		Szczelinowe		Krtaniowe
Welarne	क	ka	ख	kha	ग	ga	घ	ha	ङ	ña	र	ja, ra*			ह़	xa	ह	ha
Welarne palatalizowane	च	ča	छ	čha	ज	dža	झ	ža	ञ	ňa	य	ja			श	ša
Przedniojęzykowe palatalizowane	ट	ca	ठ	cha	ड	za	ढ	ľa	ण	ňa	ळ	ľa	ऴ	ľha	ष	ša
Przedniojęzykowe	त	ta	थ	tha	द	da	ध	la	न	na	ल	la	ल़	lha	स	sa
Wargowe	प	pa	फ	pha	ब	ba	भ	va	म	ma	व	wa

Wpływ kejreńskiego na surandralski

• zapożyczenia;
• akcent inicjalny, co spowodowało pośrednio także gramatykalizację wielu słów, powodując przejście z języka izolującego na aglutynacyjny;
• końcówka miejsc, państw -i;
• końcówka zawodów, narodów -ë;