Język surandralski

Czytasz artykuł z serii: Surandral वेटौ षोहोङ् Wecó Šooñ

Języki: urzędowe: surandralski (Słownik (Toponimy) · Lista Swadesha · starosurandralski · nowosurandralski) · kejreński główne: lecajski · ołłuch · kaalpaq · banzyjski inne: czouski · âng qo'or Główne miasta: Nawatal · Talszkawan · Waliha · Meã · Holask · Pinkut · Žoin Historczynie: Hóov · Balga · Fudda · Lecja · Jetawa Po roku wspólnym: Natybona · Tjacha · Niksan · Kiena Religie: Ngelizm · Suryzm · Pharhi · Rümayi Historia Surandralu: Państwa: I Państwo Gjõów (5432-6294) · Państwo Lecajskie (5711-6297) · Monarchia północnokejreńska (6512-7241) · II Państwo Gjõów (7241-8215) · Mejtak Surandralu (8215-9081) (po roku wspólnym) · Cesarstwo Surandralskie (9081-9754?) · Republika Surandralska (po 9754?) Okresy bezpaństwowe: Surandral prehistoryczny · Kejreński Surandral Wydarzenia: I wojna o Szlak Gór · Przewrót 14 jeaka 3557 · II wojna o Szlak Gór · Surandralski podbój Habecji

język surandralski hean wecóšooñ हेरन् वेटौषोहोङ्
Typologia:	aktywny izolujący/aglutynacyjny
Utworzenie:	Emil (w 2024)
Cel utworzenia:	Kyon
Sposoby zapisu:	Pismo surandralskie, dewanagari, łacińskie
Klasyfikacja:	języki Gór Żelaznych języki jalniockie I język starosurandralski język surandralski
Kody
Conlanger–1	sur.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.

Zasięg używania języka surandralskiego w 8973 EK:
ciemny niebieski — pierwszy język
jasny niebieski — język dodatkowy

Język surandalski lub wecoszoński (sur. हेरन् वेटौषोहोङ् hean wecóšooñ [ˈhɛan ˈvɛt͡soʃɔːn]), także język tomkodzki (sur. हेरन् थोम्खौद् hean thomkhód [ˈhɛan ˈtʰɔmkʰoʔ]) — język urzędowy Surandralu, pełniący też rolę krajowej lingua franca wraz z językiem kejreńskim. Wywodzi się z starosurandralskiego, który nadal jest językiem ngelizmu (porównaj np. łacinę i włoski). Należy do rodziny języków jalniockich I.

Język ten wykazuje się takimi cechami jak system aktywny fluid-S, bycie w trakcie przechodzenia z typu izolującego na aglutynacyjny, brak rozróżnienia rzeczownik-przymiotnik. Inspirowany głównie językiem tybetańskim oraz newarskim.

Etymologia nazwy

Najczęściej stosowaną obecnie nazwą jest język surandralski (हेरन् वेटौषोहोङ् hean wecóšooñ), jednak to pojęcie w pewnym stopniu wadliwe. Sugeruje ono dominacje jego w Surandralu, mimo że w tym kraju istnieje wiele innych języków, które są w stanie z nim konkurować (kejreński, lecajski, ołłuch, tāin kam). Wynika to z przekalkowania w surandralskim kejreńskiego Surandral na dotychczas węższe pojęcie Wecoszon. W ramach odróżnienia surandralski—wecoszoński, język może być także w polskim nazywany wecoszońskim (tego rozróżnienia nie ma w samym języku).

Alternatywna, uważana za bardziej poprawną, jest nazwa język tomkodzki (हेरन् थोम्खौद् hean thomkhód), która wzięła się od rejonu geograficznego, gdzie pierwotnie był używany. Ta nazwa towarzyszy wymiennie od pradawnych czasów nazwie wecoszoński (surandralski), ale ponieważ Wecoszon (Surandral) poszerzył swe granice znaczenia, a Tomkod nie, to ta wydaje się być bardziej adekwatną do języka.

Fonologia

Samogłoski

	Przednie	Centralne	Tylne
Przymknięte	i <i>		u <u>
Półprzymknięte	e <é>	ə <ë>	o <ó>
Półotwarte	ɛ <e>	ɐ <á>	ɔ <o>
Otwarte	a <a>

Samogłoski nosowe

Przednia	Centralna	Tylna
ɛ̃ <ẽ>	ɐ̃ <ã>	ɔ̃ <õ>

Spółgłoski

		Wargowe	Przedniojęzykowe	Podniebienne	Welarne	Gardłowe
Nosowe		m <m>	n <n>	ɲ <ň>	ŋ <ñ>
Zwarte	przydechowe	pʰ <ph>	tʰ <th>		kʰ <kh>
	bezdźwięczne	p <p>	t <t>		k <k>	(ʔ)
	dźwięczne	b <b>	d <d>		g <g>
Afrykaty	przydechowe		t͡sʰ <ch>	t͡ʃʰ <čh>
	bezdźwięczne		t͡s <c>	t͡ʃ <č>
	dźwięczne			d͡ʒ <dž>
Szczelinowe	bezdźwięczne		s <s>	ʃ <š>	x <x>	ɦ <h>
	dźwięczne	v <v, w>	z <z>	ʒ <ž>
Sonanty	bezdźwięczne		l̥~ɬ <lh>	ʎ̥~ʎ̝ <ľh>
	dźwięczne		l <l>	ʎ <ľ>, j <j>

Spółgłoski w wygłosie absolutnym były redukowane do kilku dźwięków:

• /p/, /b/, /t/, /d/, /k/, /g/ → [ʔ];
• /pʰ/, /tʰ/, /kʰ/, /t͡sʰ/, /t͡ʃʰ/, /ɦ/ → [ɦ];
• /ts/, /s/, /z/ → [s];
• /t͡ʃ/, /d͡ʒ/, /ʃ/, /ʒ/ → [ʃ];
• /v/ → [w].

Redukcje te nie występowały w dialektach południowych (doliny Ihy), z wyjątkiem /k/ → [ʔ] oraz /v/ → [w], niemniej w wygłosie b d dž g z ž traciły dźwięczność.

Spółgłoska /ɦ/ była w swobodnej odmianie z allofonem [h], niemniej [ɦ] było zdecydowanie częstsze i dominowało w wygłosie absolutnym i nagłosie.

Fonotaktyka

Struktura sylaby współczesnego surandralskiego jest dość prosta: (C)(j)V(K)

• C — dowolna spółgłoska
• V — dowolna samogłoska
• K — koda sylaby, w której mogą się pojawić dźwięki ʔ, s, š, x, h, l, ľ, m, n, ň, ñ, j oraz w, a także zbitki N + spółgłoska.

Niektóre nazwy własne są zapisane z kombinacjami, które nie są współcześnie wymawiane, np. Talš Kaván [ˈtaʎkavɐn].

Samogłoska nie może rozpocząć słowa. Słowa zapisane przez I– są tak naprawdę wymawiane przez [ji]–. Istnieją na piśmie inne pozorne wyjątki w postaci nazw własnych, np. rzeka Aspa (dopływ Ihy), niemniej i tu dodaje się protetyczne /ɦ/ — wymowa to [ˈɦaspa] (chociaż w innych językach i dialektach nie zawsze musi to być prawdą).

Akcent

W odróżnieniu od starosurandralskiego, surandralski posiada akcent wyrazowy. Pada on na pierwszą sylabę zestroju akcentowanego.

Mówi się, że to właśnie pojawienie się akcentu doprowadziło do przekształcenia się w język aglutynacyjny.

Procesy powoli zachodzące w roku wspólnym

W surandralskim roku wspólnego początek mają lub są w trakcie następujące procesy:

• usuwanie szwy lub połączenie z á;
• welaryzacja l: [l] → [ɫ] ł;
• rotacyzm n: [n] → [r] r;
• depalatalizacja ľ ň, tworząc nowe l n;
• dyftongizacja é ó → ĭe ŭo;
• wydłużenie (wtórne, także z dawnej szwy) á: [ɐ] → [ɐː] → [aː];
• usuwanie rozziewów oraz j po spółgłosce (powodując jednocześnie nową palatalizację);

Gramatyka

Szyk i aktywność

Szyk odgrywa znaczną rolę. Niemal zawsze jest to SOV, rzadko historycznie sie pojawiał VSO.

Rzeczownik i przymiotnik

Surandralski posiadał dość nietypową cechę, mianowicie nie odróżniał przymiotników i rzeczowników. Ich funkcję decydowało położenie. Miało to szyk prawogłowny — pierwsze słowo było rzeczownikiem, po czym kolejne słowa określały, np.:

• në — bóg;
• lhoes — wielkość;
• në lhoes — wielki bóg;
• lhoes në — boska wielkość.

W ten sposób można określić też posesywność:

• lhoes në — wielkość boga;

aczkolwiek jest to dość archaiczne. Współcześnie najczęściej stosuje się końcówkę –bã na posiadanym obiekcie, np.:

• lhoesbã në — wielkość boga.

Można z tego tworzyć dłuższe ciągi:

• nëbã hakbã Wecóšooñ — bóg Haka Surandralu.

Liczbę mnogą tworzyło się za pomocą końcówki –(h)ën na ostatnim członie:

• në lhoesën — wielcy bogowie;
• lhoes nëën — boskie wielkości.

Istnieją cztery przypadki: mianownik, absolutyw, celownik i wołacz. Wszystkie te przypadki występują tylko na rzeczowniku i zaimkach:

• mianownik: —Ø
• absolutyw: —on
• celownik: —si
• wołacz: —da

Przykład odmiany: lhóm, lhómon, lhómsi, lhómda.

Stopniowanie

Stopniowanie przymiotników odbywa się w skali niższy, równy, wyższy i przebiega w sposób analityczny. Stopień niższy tworzy się za pomocą partykuły náj, wyższy zaś za pomocą partykuły čhe. Na przykład:

• mól ňok čhe — (naj)żelaźniejszy król
• piñ zajën náj — (naj)mniej nowe miasta

Końcówki —ca oraz —co dla przymiotników

To, co było wspomniane na początku, nie jest jednak do końca prawdą. Krótko przed rokiem wspólnym szybką popularność zdobywają końcówki —ca, —ci oraz —co dla oznaczenia przymiotników, jednak nadal są one fakultatywne, a —ci szybko wychodzi z użycia jako regularny przyrostek. Ich pochodzenie jest nie do końca znane, nie mniej sugeruje się:

• gramatykalizację jednego z słów wzmacniających, jednak problemem tu jest to, że żadne takie słowo nie jest zbliżone do tych końcówek;
• powstały ex nihili, teoria bardzo kontrowersyjna;
• zostały zapożyczone z ołłucha (formy typu —cac) lub języka wschodniego korytarza (formy typu —sā), naturalnie docierając do języków jalniockich I. Obecnie uważa się ją za najbardziej prawdopodobną.

Nowosurandralski używa już obowiązkowo tych końcówek. Nawet Cesarstwo Surandralskie po utworzeniu używało już formy Mejthaé Wecóšooñca (porównaj Mejthak Wecóšooñ z roku wspólnego, bez tej końcówki).

Czasownik

Czasownik podlegał odmianie przez osoby:

	l. poj.	l. mn.
1. os.	–thë	–ok (ink.) –lët (eks.)
2. os.	–šá	–hát
3. os.	—	–(h)ën

Końcówki te pochodzą z starosurandralskich zaimków osobowych.

Przykład odmienionego czasownika koolmë "mordować" z zaimkami:

	l. poj.	l. mn.
1. os.	tho koolthë	ľhok koolok (ink.) lut koolët (eks.)
2. os.	zañ koolšá	zeň kool'hát
3. os.	pjés kool	sën koolhën

Aspekty

Czasownik surandralski nie posiada czasów, posiada za to analityczne aspekty, które częściowo oddają ich funkcje.

Występują aspekty:

• zwykłych — nieoznaczony w żaden sposób. Oznacza czynności które trwają w tym momencie, a także do czynności stałych;
• niedokonany — oznaczony cząstką nu, oznacza czynności, które wiadomo, że się odbyły, ale nie wiadomo, czy się skończyły;
• perfekt — tworzony cząstką ňië, oznacza czynności, które się rozpoczęły w przeszłości i nadal trwają;
• dokonany — oznaczony cząstką gá, oznacza czynności zakończone, ale bez wiadomego efektu;
• teklityczny — oznaczony cząstką kẽ, oznacza czynności zakończone sukcesem;
• ateklityczny — oznaczony cząstką los, oznacza czynności zakończone porażką.

Przykład stosowania aspektów na šãsmë „uciekać”:

Forma	Opis
šãs	Oznacza to, że obecnie ktoś ucieka lub ma zwyczaj to robić. ucieka
šãs nu	Oznacza to, że ktoś uciekał, nie wiedząc, czy to skończył uciekał
šãs ňië	Oznacza to, że ktoś kiedyś zaczął uciekać i nadal to robi ucieka(ł)
šãs gá	Oznacza to, że proces ucieczki został zakończony, ale nie wiadomo, z jakim efektem. uciekł
šãs kẽ	Oznacza to, że komuś udało się uciec. udało mu się uciec
šãs los	Oznacza to, że komuś nie udało się uciec. nie udało mu się uciec

Każdy aspekt ma formę ciągłą i nieciągłą (via ang. simple i continuous). Forma ciągła wyraża czynności regularne lub stałe i nie jest oznaczona, a nieciągła oznacza to, co toczy, toczyło się w danym momencie i jest budowana za pomocą przedrostka przed czasownikiem heo—.

Tryby

Oprócz trybu oznajmującego, w surandralskim występują następujące tryby:

• rozkazujący — tworzony przyrostkiem –द –da przy czasowniku;
  • डङ् यीम्भ्षाद zañ imbšáda! — idź!;
• jusyw — tworzy go przedrostkowe हूल– hula–. Wyraża on rozkazy w stylu pozwolić, porównaj przykłady trybu rozkazującego i jusywu:
  • डङ् हूलयीम्ब्षा zañ hulaimbšá! — pozwól iść!;
• tryb życzący — tworzy go przedrostek ळ– ľa–;
  • डङ् ळयीम्ब्षा zañ ľaimbšá — obyś szedł;
• tryb przypuszczający — oznaczony przedrostkiem घ्रे– hje–:
  • डङ् घ्रेयीम्ब्षा zañ hjeimbšá — szedłbyś.

Zaimki

Zaimki osobowe

	ja	ty	on, ona, ono	my (in.)	my (eks.)	wy	oni, one
Mianownik	tho	zañ	pjés	ľhok	lut	zeň	sën
Absolutyw	thoon	zañon	pjéson	ľhokon	luton	zeňon	sënon
Celownik	thosi	zañsi	pjési	ľhoksi	lutsi	zeňsi	sënsi
Wołacz	thoda	zañda	pjésda	ľhokda	luda	zeňda	sënda

Szyk

Ogólnie mówiąc, w surandralskim dominuje szyk SOV, a jego naruszenie może prowadzić nawet do zmiany znaczenia całego zdania:

podmiot —

przydawki —

dopełnienie —

przydawki —

poimek —

czasownik —

przysłówki —

okoliczniki

Należy brać pod uwagę wiele innych rzeczy:

• zaimki pytające rozpoczynają zdanie;
• po podmiocie zbiorowym, łączonym spójnikiem ङोस् ños, powtarza się poimek dopełnienia na ostatnim spójniku.

Jeżeli podmiotem jest zaimek, można zastosować szyk VSO. Taki też był używany regularnie w starosurandralskim, a pozostałością jest odmiana czasownika przez osoby.

Zapis

Łacinka

Na komputerach, w sytuacjach w których nie jest konieczność uegzotycznienia prezentacji, stosuje się alfabet łaciński. Tak jak wiele innych transkrypcji autora, opiera się na alfabecie husyckim. Jest to pismo w dużej mierze fonetyczne i o ile można przenieść dewanagari na łacinkę, tak w drugą stronę nie jest już to możliwe.

Wartości poszczególnych znaków zostały przedstawione w sekcji fonetyki.

Pismo surandralskie

Surandralski w Kyonie jest zapisywany własnym rodzajem pisma, zwanym surandralskim. Jednak autor w tej chwili nie jest zainteresowany utworzeniem go.

Pismo surandralskie jest abugidą, w której domyślną samogłoską jest /a/, a pozostałe lub jej brak jest zapisywany za pomocą diakrytyku. Wyróżnia się obecnie 37 znaków spółgłosek, niemniej w historii było ich więcej, a co najmniej pięć znaków współcześnie dubluje inne wartości fonetyczne. Charakteryzuje się dużą liczbą ligatur na krawędziach sylab.

Ciekawą sprawą jest pochodzenia pisma surandralskiego. Według rodzimego mitu, twórcą był niejaki थूलु Thulë, który dostał natchnienia i wiedzę od bóstw, by stworzyć pismo. Dlatego w Surandralu pismo jest traktowane jako dar od bogów, coś świętego. Z naukowej strony badacze bardziej kierują się w stronę cywilizacji starożytnego Ozaru, którzy posługiwali się pismem, do którego surandralskie wydaje się dość podobne. Wedle tego, pismo surandralskie ma właśnie być daleką, lokalną ewolucją pisma Ozarów, jednak pojawia się nierozwiązane pytanie, jaką drogą dotarło one do Gór Żelaznych.

Pismo surandralskie zostało zaadaptowane do wielu języków regionu, a także stało się podstawą dla pisma lecajskiego, habeckiego, a być może nawet kaalskiego. W odróżnieniu od wielu innych języków państw kejrenistycznych, nie zostało wyparte przez pismo kejreńskie.

Zapis za pomocą dewanagari

Dewanagari ma wiernie reprezentować opisane wyżej pismo surandralskie.

Forma niezależna	Transkrypcja	Jako diakrytyk na प		Forma niezależna	Transkrypcja	Jako diakrytyk na प
अ	a	प		आ	á	पा
इ	ë	पि		ई	i	पी
उ	ë	पु		ऊ	u	पू
ए	e	पे		ऐ	é	पै
ओ	o	पो		औ	ó	पौ
अं	˜ (dla ã ẽ õ)	(पं)		(अः)	(h)	(पः)

	Bezdźwięczne		Przydechowe		Dźwięczne		Dźwięczne przydechowe		Nosowe		Płynne		Boczne szczelinowe		Szczelinowe		Krtaniowe
Welarne	क	ka	ख	kha	ग	ga	घ	ha	ङ	ña	र	ja, ra*			ह़	xa	ह	ha
Welarne palatalizowane	च	ča	छ	čha	ज	dža	झ	ža	ञ	ňa	य	ja			श	ša
Przedniojęzykowe palatalizowane	ट	ca	ठ	cha	ड	za	ढ	ľa	ण	ňa	ळ	ľa	ऴ	ľha	ष	ša
Przedniojęzykowe	त	ta	थ	tha	द	da	ध	la	न	na	ल	la	ल़	lha	स	sa
Wargowe	प	pa	फ	pha	ब	ba	भ	va	म	ma	व	wa

Wpływ kejreńskiego na surandralski

• zapożyczenia;
• akcent inicjalny, co spowodowało pośrednio także gramatykalizację wielu słów, powodując przejście z języka izolującego na aglutynacyjny;
• końcówka miejsc, państw -i;
• końcówka zawodów, narodów -ë;