Finanse publiczne Państwa Truskiego

• Uwaga! Dla możliwości porównań z ziemskimi państwami wartości podane są w przeliczeniu na rok ziemski. Aby wyliczyć wartości na rok Kyonu, podziel liczby przez 2.68.

Rozwój i upadek gospodarki Państwa Truskiego odzwierciedla nie tylko zmiany w produkcji rolnej i strukturze handlu, lecz także ewolucję finansów publicznych oraz systemu podatkowego państwa. W ciągu trzech stuleci wyróżnia się trzy etapy: okres prosperity, czas kryzysu po wielkiej katastrofie, oraz schyłek przed ostatecznym upadkiem. W każdym z tych okresów zmieniały się źródła dochodu państwowego, proporcje wydatków i możliwości utrzymania aparatu wojskowego oraz administracyjnego.

Okres prosperity

W czasie największej świetności Trugii, przy populacji około trzydziestu milionów mieszkańców, produkt krajowy brutto osiągał wartość 20 000 ton srebra rocznie (666g per capita). Podstawą gospodarki była produkcja rolna, z której szczególne znaczenie miał ryż. Roczne zbiory sięgały 9 milionów ton, z czego jedna trzecia przeznaczona była na eksport, co uczyniło państwo kluczowym graczem w międzynarodowym handlu zbożem.

Dochody skarbowe opierały się na czterech filarach. Domeny Hegemona, obejmujące około 30% ziem uprawnych, przynosiły 430 tony srebra rocznie, a dodatkowe 75 ton pochodziło z rzemiosła. Istotnym źródłem były także monopole państwowe: na srebro (90 ton), sól (170 ton), oraz drewno, żelazo i inne gałęzie górnictwa (100 ton). Handel zagraniczny zapewniał wpływy celne w wysokości około 120 ton, a od cudzoziemców pobierano specjalny podatek pogłówny, łącznie 81 ton. Całość przychodów państwa szacuje się na 1066 ton srebra rocznie.

Struktura wydatków odzwierciedlała zarówno potrzeby militarne, jak i dbałość o prestiż władzy. Armia pochłaniała 580 ton rocznie, co stanowiło ponad połowę budżetu. Dwór i ceremoniał kosztowały 110 ton, natomiast budowle reprezentacyjne i roboty publiczne – 116 ton. Administracja zużywała 150 ton, wymiar sprawiedliwości i bezpieczeństwo – 50 ton, religia i dobroczynność – 30 ton. Około 30 ton przeznaczano na rezerwy.

Trugia w tym okresie utrzymywała imponujące siły zbrojne. Liczebność armii wynosiła 159 tysięcy żołnierzy, wspartych możliwością mobilizacji dodatkowych 100–300 tysięcy. Największą część stanowiła piechota (126 tys.), wspierana przez 21,6 tys. jazdy i 11,5 tys. marynarzy. Dyscyplina fiskalna oraz duże nadwyżki z eksportu ryżu sprawiały, że państwo mogło utrzymywać równowagę między wydatkami wojskowymi, administracyjnymi i prestiżowymi.

Kryzys po katastrofie

Katastrofa demograficzna i terytorialna zmieniła oblicze gospodarki. Populacja zmniejszyła się do 11 milionów, a terytorium do 700 tysięcy km². Produkcja ryżu spadła do 4,5 miliona ton, jednak połowa plonów wciąż przeznaczana była na eksport, co utrzymywało znaczenie handlowe państwa. PKB obniżył się drastycznie do 4500 ton srebra (410g per capita).

Skarb utracił większość dawnych źródeł dochodu. Domeny Hegemona zmniejszyły się do 5% powierzchni ziemskiej, dając zaledwie 14 ton rocznie, a rzemiosło – 3 tony. Dochody celne spadły do 18 ton. W wyniku presji cudzoziemców zniesiono podatek pogłówny, co pozbawiło państwo istotnego źródła przychodów. Monopole dostarczały łącznie 165 ton (45 ton ze srebra, 60 z soli i 60 z innych gałęzi górnictwa). Całość wpływów budżetowych wynosiła około 200 ton – pięciokrotnie mniej niż w czasach świetności.

Wydatki podporządkowano przetrwaniu. Armia pochłaniała 136 ton, natomiast inne kategorie zredukowano do minimum: dwór kosztował 6 ton, roboty publiczne 3 tony, administracja 26 ton, sądownictwo 14 ton, religia i dobroczynność 4 tony. Dodatkowo 11 ton przeznaczano na rezerwy i obsługę długu. Wydatki i dochody równoważyły się z trudem, a państwo zaczęło się zadłużać.

Armia, choć znacznie mniejsza, ulegała modernizacji. Wprowadzono broń palną w postaci artylerii. Liczebność stałego wojska spadła do 33,3 tysiąca, z czego piechota stanowiła 25,2 tys., kawaleria 3,3 tys., artyleria i inżynierowie 2,45 tys., a marynarze 2,35 tys. Możliwości mobilizacyjne wynosiły jeszcze 50–100 tys. ludzi, lecz zdolności obronne państwa opierały się coraz bardziej na fortyfikacjach i defensywnej strategii.

Finanse u schyłku

Niedługo po roku wspólnym Trugia chyliła się ku upadkowi. Liczba ludności zmniejszyła się do zaledwie 7 milionów, a PKB spadło do 1500 ton srebra (215g per capita). Produkcja rolna nie zapewniała już dawnych nadwyżek – roczne zbiory ryżu wynosiły 2 miliony ton, a nadwyżki jedynie 600 tysięcy ton.

Dochody państwa osiągały już tylko 100 ton srebra. Domeny Hegemona przynosiły 9 ton, rzemiosło 2 tony, cła 10 ton. Monopole dawały łącznie 79 ton (30 ton srebra, 19 soli i 30 z górnictwa). Podatek pogłówny nie został już nigdy przywrócony.

Wydatki skurczyły się do granic funkcjonowania aparatu państwowego. Na wojsko przeznaczano 78 ton, na dwór zaledwie 2,5 tony, a na budowle – 1,5 tony. Administracja zużywała 10 ton, wymiar sprawiedliwości 6 ton, religia i dobroczynność – symboliczne 1 tonę. Największym problemem stawała się obsługa długu, pochłaniająca przynajmniej 8 ton rocznie. Budżet generował chroniczny deficyt, który zazwyczaj redukowano kosztem rezerw i dalszych cięć. Łączne zadłużenie sięgnęło 450 ton srebra, co przy niskich dochodach było ciężarem nie do udźwignięcia.

Armia stopniała do 17,5 tysiąca żołnierzy. Piechota liczyła 13,7 tys., kawaleria 1,3 tys., artyleria 1,34 tys., a marynarze 1,17 tys. Mobilizacja dodatkowych sił ograniczała się do 25–50 tysięcy. Strategia państwa polegała niemal wyłącznie na obronie resztek terytorium, a wydatki wojskowe koncentrowały się na utrzymaniu fortyfikacji.

Upadek Trugii był konsekwencją wieloletniego kryzysu fiskalnego, erozji podstaw gospodarczych i utraty zdolności do finansowania aparatu państwowego. Z dawnego imperium ryżowego pozostało państwo zadłużone, osłabione demograficznie i niezdolne do konkurowania ani militarnie, ani handlowo.

Ewolucja struktury wydatków i dochodów

Analiza zmian w strukturze finansów publicznych Trugii ukazuje długofalowe procesy erozji państwa. W okresie prosperity dwór pochłaniał 10% wszystkich wydatków, aby w czasie kryzysu ograniczyć się do 3%, a u schyłku państwa do zaledwie 2,5%. Podobną drogę przeszły nakłady na budowle i roboty publiczne: z 11% całego budżetu spadły do 1,5%. Z kolei wydatki na administrację utrzymywały się na zbliżonym poziomie – 14% w czasach świetności, 13% w kryzysie i 10% w przededniu upadku – co wskazuje na względną stabilność tego segmentu. Wymiar sprawiedliwości rósł procentowo z 5% do 7% w okresie niepokojów wewnętrznych, by ostatecznie spaść do 6%.

Najbardziej dramatyczne zmiany dotyczyły wydatków wojskowych. Ich udział w całości budżetu wzrósł z 54% w epoce świetności do 68% po katastrofie i aż 78% w schyłkowym okresie. W tym samym czasie pojawiła się też rosnąca pozycja obsługi długu publicznego – przy długu rzędu 300–450 ton srebra, odpowiadającemu około 30% PKB i aż 450% rocznych dochodów.

Równie istotne były zmiany po stronie przychodów. Najbardziej ucierpiały dochody z domen Hegemona: od 432 ton w okresie prosperity do zaledwie 9 ton w czasach upadku. Dochody celne i z monopoli spadały wolniej, jednak także one uległy redukcji. Najbardziej dotkliwą stratą było zniesienie pogłównego od cudzoziemców, które w czasach świetności zapewniało około 80 ton srebra rocznie.

Całość tych zmian wskazuje na stopniową utratę zdolności państwa do finansowania zarówno prestiżowych przedsięwzięć, jak i codziennego funkcjonowania aparatu państwowego. Rosnący udział wojska i długu w budżecie był nie tyle świadomą strategią, ile objawem chronicznego kryzysu.