Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Altudichs sind frijes änd gelikes ana werta rechtach geburas. Hir sind mid tanka gewitanach begebas, änd sküls in gestu broterreds ens anteres donan.
Język szybski (sibbīska togga) - język germański. Nie jest w żadnej istniejącej grupie języków germańskich, choć najbliżej mu do zachodnich. Jest to język bardzo konserwatywny - posiada pięć przypadków, brak rodzajników nieokreślonych, zachowane jest wygłosowe -z (które przeszło w -s), częściowo zachowane nosówki (jako -am itp).
Język wyewoluował na Wyspach Szybskich (naszych Azorach). Germanie dotarli na wyspy pod koniec III wieku, i z czasem odizolowali się zupełnie od reszty Europy. Kraina została odkryta przez Holendrów dopiero pod koniec XVII wieku, i aż do XX wieku pozostawała holenderskim protektoratem. Obecnie jest niepodległym państwem w unii personalnej z Królestwem Niderlandów. Długa izolacja sprzyjała zachowaniu wielu archaicznych cech języka, a także kultury i religii germańskiej.
Procesy fonetyczne
Podstawowymi procesami fonetycznymi był i-przegłos i a-przegłos. Ten pierwszy zachodził, gdy w kolejnej sylabie znajdowało się i bądź j, a drugi gdy a bądź o. Innym procesem była monoftongizacja, dzięki której w języku nie ma prawie żadnych dyftongów.
i-przegłos
a > æ o > ø u > y au > øy > ȳ
a-przegłos
u > o i > e
Monoftongizacja
au > ō ai > ē eu > ō oi > ī
Geminacja przed j
Dotyczyła wszystkich spółgłosek z wyjątkiem r. Np: gj > gg
Inne procesy fonetyczne
sts > ss sks > chs ks > chs
Wygłosowe z > s
Pozostałe z > r
ng > gg (przejście musiało nastąpić przed a-przegłosem, bo ten działał także przez gg)
th > t
Częściowo zachowane wygłosowe nosówki, np: -ã > -am
Choć na przykład w nijakich a-tematowych ã zniknęło, podobnie w bezokolicznikach.
Fonetyka
Samogłoski
Spółgłoski
Ortografia
Istnieją dwa zapisy języka, jeden fonetyczny, drugi użytkowy. W słowniku i opisie języka używany jest zapis fonetyczny.
Dźwięki języka szybskiego
Zapis fonetyczny
Zapis użytkowy
IPA
a
a
/ɑ/
ā
a
/ɑː/
æ
ä
/æ/
ǣ
ä
/æː/
b
b
/b/
d
d
/d/
e
e
/ɛ/
ē
e
/eː/
f
f
/f/
g
g
/g/
h
h
/h/, [x] w wygłosie
ch
ch
/x/
i
i
/i/
ī
i
/iː/
j
j
/j/
k
k
/k/
kw
kw
/kʷ/
l
l
/l/
m
m
/m/
n
n
/n/
gn
gn
/ɲn/ ([ɲ] w zbitkach)
o
o
/ɔ/
ō
o
/oː/
ø
ö
/œ/
ø̄
ö
/øː/
p
p
/p/
r
r
/r/
s
s
/s/
sk
sk
/ʃ/
t
t
/t/
u
u
/u/
ū
u
/uː/
w
w
/w/
hw
hw
/ʍ/
y
ü
/y/
ȳ
ü
/yː/
Gramatyka
Rzeczowniki
Deklinacja opiera się na rdzeniach. Nazwy rdzeni zostały z dawnej odmiany.
a-temat
Deklinacja wōlfs (m) - wilk
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
wōlfs
wolfos
Gen.
wolfas
wolfo
Dat.
wolfe
wolfās
Acc.
wolfam
wolfēs
Instr.
wolfa
wolfēs
Deklinacja jok (n) - jarzmo
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
jok
joka
Gen.
jōks
joko
Dat.
joke
jokās
Acc.
jok
jokēs
Instr.
joka
jokēs
an-temat
Deklinacja gumo (m) - człowiek
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
gumo
gumēs
Gen.
gymīs
gumān
Dat.
gymini
gumās
Acc.
guman
gumēs
Instr.
gymine
gumēs
ō-temat
Deklinacja geba (f) - dar
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
geba
gebos
Gen.
gēbs
gebo
Dat.
gebi
gebōs
Acc.
gebon
gebūs
Instr.
geba
gebūs
i-temat
Deklinacja skylds (f) - obowiązek
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
skylds
skyldis
Gen.
skyldis
skyldo
Dat.
skylde
skyldēs
Acc.
skyldi
skyldīs
Instr.
skyldi
skyldīs
u-temat
Deklinacja sūns (m) - syn
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
sūns
syniws
Gen.
sunos
syniwo
Dat.
syniwi
sunōs
Acc.
sunum
sunūs
Instr.
sunu
sunūs
r-temat
Każdy rodzaj może mieć ten temat.
Deklinacja mōder (f) - matka
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
mōder
mōders
Gen.
mōders
mōdero
Dat.
mōderi
mōderōs
Acc.
mōderum
mōderūs
Instr.
mōdere
mōderūs
temat spółgłoskowy
Każdy rodzaj może mieć ten temat.
Deklinacja fōts (m) - stopa
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
fōts
fø̄ts
Gen.
fø̄ts
fōto
Dat.
fø̄ti
fōtōs
Acc.
fōtum
fōtūs
Instr.
fōte
fōtūs
Liczebniki
Główne
1. ēns
2. twe
3. tris
4. fēwor
5. fīf
6. sechs
7. sēbn
8. achta
9. nēwn
10. tēchn
11. ēnēlf
12. twēlf
13. tritēchn
14. fēttēchn
15. fīftēchn
16. sechstēchn
17. sēbtēchn
18. achtatēchn
19. nēwtēchn
20. twētīgs
30. trītīgs
40. fēttīgs
50. fīftīgs
60. sechstīgs
70. hūndsēbtīgs
80. hūndachtatīgs
90. hūndnēwtīgs
100. hūndtēchntīgs
110. hūndēnēlftīgs
120. hūndtwēlftīgs, hūndrad
1000. tusonda
1200. stōrstusonda
Porządkowe
1. fyriss
2. anters
3. triddo
4. fōrto
5. fīfto
6. sechsto
7. sēbnto
8. achto
9. nēwnto
10. tēchnto
11. ēnēlfto
12. twēlfto
Odmiana
ēns - jeden
Deklinacja liczebnika ēns - jeden
m. sg
m. pl
f. sg
f. pl
n. sg
n. pl
Nom.
ēns
ēne
ēna
ēnos
ēn
ēnas
Gen.
ēnas
ēnēro
ēnēros
ēnēro
ēnas
ēnēra
Dat.
ēnamme
ēnās
ēnēri
ēnās
ēmamme
ēnās
Acc.
ēna
ēnēs
ēna
ēnēs
ēna
ēnēs
Instr.
ēna
ēnes
ēnēra
ēnēs
ēna
ēnēs
twe - dwa
Deklinacja twe - dwa
m
f
n
Nom.
twe
twos
twe
Gen.
twæjo
twæjo
twæjo
Dat.
twēs
twēs
twēs
Acc.
twās
twos
twe
Instr.
twēs
twēs
twēs
tris - trzy
Deklinacja tris - trzy
m, f, n
Nom.
tris
Gen.
tro
Dat.
trēs
Acc.
trīs
Instr.
trīs
fewor - cztery
Deklinacja fewor - cztery
m, f, n
Nom.
fewor
Gen.
feworo
Dat.
fewōrms
Acc.
fewor
Instr.
fewor
Czasowniki
Odmiana mocna
Wzór odmiany
Czas
Zaimek
Bezokolicznik
(a)-an
Teraźniejszy oznajmujący
echs
(a)-a
tus
(b)-irt
his/ha/hit
(b)-it
wis
(a)-ās
jus
(b)-it
hir/hos
(a)-at
Przeszły oznajmujący
echs
(c)
tus
(c)-t
his/ha/hit
(c)
wis
(d)-un
jus
(d)-ut
hir/hos
(d)-un
Teraźniejszy łączący
echs/tus/his/ha/hit
(a)-e
wis/jus/hir/hos
(a)-en
Przeszły łączący
echs/tus/his/ha/hit
(d)-i
wis/jus/hir/hos
(d)-in
Rozkazujący
Pojedyncza
(a)
Mnoga
(a)-it
Imiesłów czynny (teraźniejszy)
(a)-ans
Imiesłów bierny (przeszły)
(e)-ās
Wzór przegłosów
Podana lista jest podstawowa, oczywiście głoski mogą także ulec i-przegłosowi.
1
2
3
4
5
6
(b)
i
u
i
e
a
a
(c)
ē
ō
ā
ā
ā
ō
(d)
i
u
u
e
e
o
(e)
i
u
u
u
e
a
Odmiana słaba
Są trzy wzorce odmiany, z czego trzeci w zaniku.
Czas
Zaimek
1 - słuchać
2 - robić
3 - mówić
Bezokolicznik
hlōtan
makian
seggan
Teraźniejszy oznajmujący
echs
hlōta
makia
sægga
tus
hlø̄tist
makost
sagēst
his/ha/hit
hlø̄tit
makot
sagēt
wis
hlōtās
makōs
sæggās
jus
hlø̄tit
makot
sagēt
hir/hos
hlōtat
makiat
sæggāt
Przeszły oznajmujący
echs
hlōdda (< hlōtda)
makdia
sagda
tus
hlø̄tīds
makōds
sagēds
his/ha/hit
hlōdde (< hlōtde)
makde
sagde
wis
hlōddun (< hlōtdun)
makdun
sagdun
jus
hlōddu (< hlōtdu)
makdu
sagdu
hir/hos
hlōddun (< hlōtdun)
makdun
sagdun
Teraźniejszy łączący
echs/tus/his/ha/hit
hlōte
maka
sægga
wis/jus/hir/hos
hlōtets
makom
sæggēm
Przeszły łączący
echs/tus/his/ha/hit
hlōdded (< hlōtded)
makded
sagded
wis/jus/hir/hos
hlø̄ddin (< hlōtdin)
makdin
sagdīn
Rozkazujący
Pojedyncza
hlōt
mak
sag
Mnoga
hlø̄tit
makot
sagēt
Imiesłów czynny (teraźniejszy)
hlōtans
makōns
sæggans
Imiesłów bierny (przeszły)
hlø̄tīds
makōds
sagads
Czasowniki nieregularne
Czas
Zaimek
być (prawdy niezmienne)
być
Bezokolicznik
bian
wesan
Teraźniejszy oznajmujący
echs
būma
im
tus
būst
irt
his/ha/hit
but
ist
wis
bōs
īrm
jus
bōt
īrt
hir/hos
būnat
sind
Przeszły oznajmujący
echs
bōs
was
tus
būst
wast
his/ha/hit
bōs
was
wis
bōm
wērn
jus
bōm
wert
hir/hos
bōm
wērn
Teraźniejszy łączący
echs/tus/his/ha/hit
biwe
sia/siest/sie
wis/jus/hir/hos
biwin
sin/sie/sin
Przeszły łączący
echs/tus/his/ha/hit
būmi
wer/wērs/wer
wis/jus/hir/hos
bīn
werin/werit/werin
Rozkazujący
Pojedyncza
bo
wes
Mnoga
bōt
wesit
Imiesłów czynny (teraźniejszy)
bōmans
wesans
Imiesłów bierny (przeszły)
(bōmās)
(wesās)
Czasowniki preterite-present
Zaimki
Deklinacja echs/wis - ja/my
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
echs
wis
Gen.
mēns
ūrs
Dat./Instr.
mis
ūss
Acc.
me
ūs
Deklinacja tus/jus - ja/my
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
tus
jus
Gen.
tēns
īrs
Dat./Instr.
tis
īss
Acc.
te
īws
Deklinacja his/hir - on, oni
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
his
hir
Gen.
hes
hera
Dat.
hemme
hēms
Acc.
hina
hīms
Instr.
hina
hīms
Deklinacja hit/hija - ono, one
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
hit
hir
Gen.
hes
hera
Dat.
hemme
hēms
Acc.
hite
hīms
Instr.
hite
hīms
Deklinacja ha/hos - ona, one
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
ha
hos
Gen.
hērs
hera
Dat.
heri
hēms
Acc.
hera
hīms
Instr.
hera
hīms
Deklinacja hwas - kto, co
m
n
f
Nom.
hwas
hwat
hwa
Gen.
hwes
hwes
hweros
Dat.
hwamme
hwamme
hweri
Acc.
hwana
hwat
hwa
Instr.
hwa
hwa
hwera
Rodzajniki
Deklinacja rodzajnika określonego
m. sg
m. pl
n. sg
n. pl
f. sg
f. pl
Nom.
sa
te
tat
to
so
tos
Gen.
tas
tēro
tas
tēro
tēros
tēro
Dat.
tamme
tēms
tamme
tēms
tēri
tēms
Acc.
tana
tans
tat
to
to
tos
Instr.
tana
tans
tera
to
tana
tos
Przymiotniki
Tak samo, jak rzeczowniki, przymiotniki odmieniają się według rdzeni, zaszły tu jednak większe uproszczenia.
a-temat
Deklinacja blīnds - ślepy, m, n
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
blīnds¹
blinde²
Gen.
blindas
blindes
Dat.
blindame
blindēs
Acc.
blinda
blindās
Instr.
blinda
blindās
¹ neut. blind
² neut. blinda
Deklinacja blinda - ślepa, f
l. pojedyncza
l. mnoga
Nom.
blinda
blindos
Gen.
blinders
blindes
Dat.
blinderi
blindēs
Acc.
blindo
blindās
Instr.
blindo
blindās
i-temat
Odmiana identyczna jak przy rdzeniu a, ale występuje i-przegłos w ostatniej sylabie tematu.
odmiana słaba
Odmiana identyczna do odmiany rzeczowników wg. a-tematu dla rodzaju męskiego i nijakiego, i do ō-tematu dla rodzaju żeńskiego. Występuje rzadko.
Stopniowanie przymiotników i przysłówków
Stopniowanie
stopień wyższy
stopień najwyższy
przysłówki
-es(o)
-ist
przymiotniki
-ers
-iss (rdz ist-)
Składnia
Język szybski charakteryzuje się archaicznym szykiem SOV, ale w przypadku obecności w zdaniu więcej niż jednego czasownika, ten główny wędruje na drugie miejsce w zdaniu, zgodnie z szykiem V2. W pytaniach i trybie rozkazującym występuje natomiast VSO. Przymiotniki i przysłówki występują zazwyczaj przed słowami opisywanymi, podobnie z np. rzeczownikami w genitywie.
Posiadanie narzędnika odróżnia ten język od innych języków germańskich, nie występuje tu znana np. z niemieckiego opozycja celownik-biernik. Narzędnik jest używany także jako miejscownik, np. in himena - w niebie.
Język szybski ma wiele sposobów na tworzenie nowych słów. Podstawowym jest użycie sufiksów i prefiksów. W dużej części ich funkcja nie zmieniła się mocno od czasów wspólnogermańskich. Innym sposobem są złożenia, dość często tutaj używane. Słowotwórstwo pomaga w utworzeniu ogromnej ilości słów, które okazały się być potrzebne. Język raczej nie zapożycza z obcych języków, posiada na przykład własne słowo na Internet - Genett. Świadczy to o silnym puryźmie językowym.
Atto urs, hwa in himena but,
wes tens namo helagons,
kem tens rikk, wert tens willo,
hwa in himena, swo in erta.
Geb urs dagegga hlevam uss tamde,
änd farget urs sündus uss,
hwa wis uss banes fargeten,
änd led niwichs us ta beteggam,
ak ner us fram üvele.
Amen.
Pierwszy artykuł Deklaracji Praw Człowieka
Altudiske sidd frijés ädd gelikés ana werta rechtach geburás. Hir sidd mid takka gewittanach begevás, ädd sküll in gestu brotèrreds ens atterés dònan.
Początek Księgi Rodzaju
1. In tana beginnegga, God tana himenam toch erton makde. 2. Änd so erta geskaplosta tomach was, ändi mürgeta up dopts flache was. Änd Gods sewala up dopts waterus flat. 3. Änd God sagde: “Bo locht!” Änd locht bekam. 4. Änd Gods locht sah, hes god wer, änd God to mürgeti fram tamme lochte skar. 5. Änd God tat locht dagam toch mürgeton nachte namde, änd evandam kam, morganamuch kam, tana fürsta dagam.
Bajka Schleichera
Ana holma, äws hwa wollo niwichs havde, häggistams gesah. Ens häviga wagnam drog, ens mikela bar, änd ens guman swefts bar. So äws ta tems häggistas gesagde: “Mens herto äkit, hwanne sehwa hwa gumo ta häggistas drevit”. Te häggistos ändkwet: “Hlot, äws! Ure hertes akat, hwanne sehwas hwa gumo, so fäds, tena wolla für warma kleti für hemme nemit. Änd äws wollo niwichs havet”. It hlotans, so äws in foldon gefloh.
