Przejdź do zawartości

Język surandralski

Z Conlanger
Czytasz artykuł z serii: Surandral

वेटौ षोहोङ्
Wecó Šooñ

Języki:

Główne miasta: Nawatal · Talszkawan · Waliha · Meã · Holask · Pinkut · Žoin

Religie: Ngelizm · Suryzm · Pharhi · Rümayi
Historia Surandralu:

język surandralski
hean wecóšooñ
हेरन् वेटौषोहोन्ङ᳭
Typologia: aktywny
izolujący/aglutynacyjny
Utworzenie: Emil (w 2024)
Cel utworzenia: Kyon
Sposoby zapisu: Pismo surandralskie, dewanagari, łacińskie
Klasyfikacja: języki Gór Żelaznych
Kody
Conlanger–1 sur.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.
Zasięg używania języka surandralskiego w 8973 EK:
ciemny niebieski — pierwszy język
jasny niebieski — język dodatkowy

Język surandalski (sur. हेरन् वेटौषोहोन्ङ᳭ hean wecóšooñ [ˈhɛan ˈvɛt͡soʃɔːn]), także język tomkodzki (sur. हेरन् थोम्खौद् hean thomkhód [ˈhɛan ˈtʰɔmkʰoʔ]) — język urzędowy Surandralu, pełniący też rolę krajowej lingua franca wraz z językiem kejreńskim. Wywodzi się z starosurandralskiego, który nadal jest językiem ngelizmu (porównaj np. łacinę i włoski).

Język ten wykazuje się takimi cechami jak system aktywny fluid-S, bycie w trakcie przechodzenia z typu izolującego na aglutynacyjny, brak rozróżnienia rzeczownik-przymiotnik. Inspirowany głównie językiem tybetańskim oraz newarskim.

Fonologia

Samogłoski

Przednie Centralne Tylne
Przymknięte i <i> u <u>
Półprzymknięte e <é> ə <ë> o <ó>
Półotwarte ɛ <e> ɐ <á> ɔ <o>
Otwarte a <a>

Samogłoski nosowe

Przednia Centralna Tylna
ɛ̃ <ẽ> ɐ̃ <ã> ɔ̃ <õ>

Spółgłoski

Wargowe Przedniojęzykowe Podniebienne Welarne Gardłowe
Nosowe m <m> n <n> ɲ <ň> ŋ <ñ>
Zwarte przydechowe pʰ <ph> tʰ <th> kʰ <kh>
bezdźwięczne p <p> t <t> k <k> (ʔ)
dźwięczne b <b> d <d> g <g>
Afrykaty przydechowe t͡sʰ <ch> t͡ʃʰ <čh>
bezdźwięczne t͡s <c> t͡ʃ <č>
dźwięczne d͡ʒ <dž>
Szczelinowe bezdźwięczne s <s> ʃ <š> x <x> ɦ <h>
dźwięczne v <v, w> z <z> ʒ <ž>
Sonanty bezdźwięczne l̥~ɬ <lh> ʎ̥~ʎ̝ <ľh>
dźwięczne l <l> ʎ <ľ>, j <j>

Spółgłoski w wygłosie absolutnym były redukowane do kilku dźwięków:

  • /p/, /b/, /t/, /d/, /k/, /g/ → [ʔ];
  • /pʰ/, /tʰ/, /kʰ/, /t͡sʰ/, /t͡ʃʰ/, /ɦ/ → [ɦ];
  • /ts/, /s/, /z/ → [s];
  • /t͡ʃ/, /d͡ʒ/, /ʃ/, /ʒ/ → [ʃ];
  • /v/ → [w].

Redukcje te nie występowały w dialektach południowych (doliny Ihy), z wyjątkiem /k/ → [ʔ] oraz /v/ → [w], niemniej w wygłosie b d dž g z ž traciły dźwięczność.

Spółgłoska /ɦ/ była w swobodnej odmianie z allofonem [h], niemniej [ɦ] było zdecydowanie częstsze i dominowało w wygłosie absolutnym i nagłosie.

Fonotaktyka

Struktura sylaby współczesnego surandralskiego jest dość prosta: (C)(j)V(K)

  • C — dowolna spółgłoska
  • V — dowolna samogłoska
  • K — koda sylaby, w której mogą się pojawić dźwięki ʔ, s, š, x, h, l, ľ, m, n, ň, ñ, j oraz w, a także zbitki N + spółgłoska.

Niektóre nazwy własne są zapisane z kombinacjami, które nie są współcześnie wymawiane, np. Talš Kaván [ˈtaʎkavɐn].

Samogłoska nie może rozpocząć słowa. Słowa zapisane przez I- są tak naprawdę wymawiane przez [ji]-.

Akcent

W odróżnieniu od starosurandralskiego, surandralski posiada akcent wyrazowy. Pada on na pierwszą sylabę zestroju akcentowanego.

Mówi się, że to właśnie pojawienie się akcentu doprowadziło do przekształcenia się w język aglutynacyjny.

Procesy powoli zachodzące w roku wspólnym

W surandralskim roku wspólnego początek mają lub są w trakcie następujące procesy:

  • usuwanie szwy lub połączenie z á;
  • welaryzacja l: [l] → [ɫ] ł;
  • rotacyzm n: [n] → [r] r;
  • depalatalizacja ľ ň, tworząc nowe l n;
  • dyftongizacja é ó → ĭe ŭo;
  • wydłużenie (wtórne, także z dawnej szwy) á: [ɐ] → [ɐː] → [aː];
  • usuwanie rozziewów oraz j po spółgłosce (powodując jednocześnie nową palatalizację);

Gramatyka

Szyk i aktywność

Szyk odgrywa znaczną rolę. Niemal zawsze jest to SOV, rzadko historycznie sie pojawiał VSO.

Rzeczownik i przymiotnik

Surandralski posiadał dość nietypową cechę, mianowicie nie odróżniał przymiotników i rzeczowników. Ich funkcję decydowało położenie. Miało to szyk prawogłowny — pierwsze słowo było rzeczownikiem, po czym kolejne słowa określały, np.:

  • në — bóg;
  • lhoes — wielkość;
  • në lhoes — wielki bóg;
  • lhoes në — boska wielkość.

W ten sposób można określić też posesywność:

  • lhoes në — wielkość boga;

aczkolwiek jest to dość archaiczne. Współcześnie najczęściej stosuje się końcówkę –bã na posiadanym obiekcie, np.:

  • lhoesbã në — wielkość boga.

Można z tego tworzyć dłuższe ciągi:

  • nëbã hakbã Wecóšooñ — bóg Haka Surandralu.

Liczbę mnogą tworzyło się za pomocą końcówki –(h)ën na ostatnim członie:

  • në lhoesën — wielcy bogowie;
  • lhoes nëën — boskie wielkości.

Istnieją cztery przypadki: mianownik, absolutyw, celownik i wołacz. Wszystkie te przypadki występują tylko na rzeczowniku i zaimkach:

  • mianownik: —Ø
  • absolutyw: —on
  • celownik: —si
  • wołacz: —da

Przykład odmiany: lhóm, lhómon, lhómsi, lhómda.

Stopniowanie

Stopniowanie przymiotników odbywa się w skali niższy, równy, wyższy i przebiega w sposób analityczny. Stopień niższy tworzy się za pomocą partykuły náj, wyższy zaś za pomocą partykuły čhe. Na przykład:

  • mól ňok čhe — (naj)żelaźniejszy król
  • piñ zajën náj — (naj)mniej nowe miasta

Końcówki —ca oraz —co dla przymiotników

To, co było wspomniane na początku, nie jest jednak do końca prawdą. Krótko przed rokiem wspólnym szybką popularność zdobywają końcówki —ca, —ci oraz —co dla oznaczenia przymiotników, jednak nadal są one fakultatywne, a —ci szybko wychodzi z użycia jako regularny przyrostek. Ich pochodzenie jest nie do końca znane, nie mniej sugeruje się:

  • gramatykalizację jednego z słów wzmacniających, jednak problemem tu jest to, że żadne takie słowo nie jest zbliżone do tych końcówek;
  • powstały ex nihili, teoria bardzo kontrowersyjna;
  • zostały zapożyczone z ołłucha (formy typu —cac) lub języka wschodniego korytarza (formy typu —sā), naturalnie docierając do języków jalniockich I. Obecnie uważa się ją za najbardziej prawdopodobną.

Nowosurandralski używa już obowiązkowo tych końcówek. Nawet Cesarstwo Surandralskie po utworzeniu używało już formy Mejthaé Wecóšooñca (porównaj Mejthak Wecóšooñ z roku wspólnego, bez tej końcówki).

Czasownik

Czasownik podlegał odmianie przez osoby:

l. poj. l. mn.
1. os. –thë –ok (ink.)
–lët (eks.)
2. os. –šá –hát
3. os. — –(h)ën

Końcówki te pochodzą z starosurandralskich zaimków osobowych.

Przykład odmienionego czasownika koolmë "mordować" z zaimkami:

l. poj. l. mn.
1. os. tho koolthë ľhok koolok (ink.)
lut koolët (eks.)
2. os. zañ koolšá zeň kool'hát
3. os. pjés kool sën koolhën

Aspekty

Czasownik surandralski nie posiada czasów, posiada za to analityczne aspekty, które częściowo oddają ich funkcje.

Występują aspekty:

  • zwykłych — nieoznaczony w żaden sposób. Oznacza czynności które trwają w tym momencie, a także do czynności stałych;
  • niedokonany — oznaczony cząstką nu, oznacza czynności, które wiadomo, że się odbyły, ale nie wiadomo, czy się skończyły;
  • perfekt — tworzony cząstką ňië, oznacza czynności, które się rozpoczęły w przeszłości i nadal trwają;
  • dokonany — oznaczony cząstką gá, oznacza czynności zakończone, ale bez wiadomego efektu;
  • teklityczny — oznaczony cząstką kẽ, oznacza czynności zakończone sukcesem;
  • ateklityczny — oznaczony cząstką los, oznacza czynności zakończone porażką.


Przykład stosowania aspektów na šãsmë „uciekać”:

Forma Opis
šãs Oznacza to, że obecnie ktoś ucieka lub ma zwyczaj to robić.
ucieka
šãs nu Oznacza to, że ktoś uciekał, nie wiedząc, czy to skończył
uciekał
šãs ňië Oznacza to, że ktoś kiedyś zaczął uciekać i nadal to robi
ucieka(ł)
šãs gá Oznacza to, że proces ucieczki został zakończony, ale nie wiadomo, z jakim efektem.
uciekł
šãs kẽ Oznacza to, że komuś udało się uciec.
udało mu się uciec
šãs los Oznacza to, że komuś nie udało się uciec.
nie udało mu się uciec

Każdy aspekt ma formę ciągłą i nieciągłą (via ang. simple i continuous). Forma ciągła wyraża czynności regularne lub stałe i nie jest oznaczona, a nieciągła oznacza to, co toczy, toczyło się w danym momencie i jest budowana za pomocą przedrostka przed czasownikiem heo—.

Tryby

Oprócz trybu oznajmującego, w surandralskim występują następujące tryby:

  • rozkazujący — tworzony przyrostkiem —द —da przy czasowniku;
    • डङ् यीम्भ्षाद zañ imbšáda! — idź!;
  • jusyw — tworzy go przedrostkowe हूल— hula—. Wyraża on rozkazy w stylu pozwolić, porównaj przykłady trybu rozkazującego i jusywu:
    • डङ् हूलयीम्ब्षा zañ hulaimbšá! — pozwól iść!;
  • tryb życzący — tworzy go przedrostek ळ— ľa—;
    • डङ् ळयीम्ब्षा zañ ľaimbšá — obyś szedł;
  • tryb przypuszczający — oznaczony przedrostkiem घ्रे— hje—:
    • डङ् घ्रेयीम्ब्षा zañ gjeimbšá — szedłbyś.

Zaimki

Zaimki osobowe

ja ty on, ona, ono my (in.) my (eks.) wy oni, one
Mianownik tho zañ pjés ľhok lut zeň sën
Absolutyw thoon zañon pjéson ľhokon luton zeňon sënon
Celownik thosi zañsi pjési ľhoksi lutsi zeňsi sënsi
Wołacz thoda zañda pjésda ľhokda luda zeňda sënda

Zapis za pomocą dewanagari

Dewanagari reprezentuje pismo surandralskie.

Forma niezależna Transkrypcja Jako diakrytyk na प Forma niezależna Transkrypcja Jako diakrytyk na प
अ a प आ á पा
इ ë पि ई i पी
उ ë पु ऊ u पू
ए e पे ऐ é पै
ओ o पो औ ó पौ
अं ˜ (dla ã ẽ õ) (पं) (अः) (h) (पः)
Bezdźwięczne Przydechowe Dźwięczne Dźwięczne przydechowe Nosowe Płynne Boczne szczelinowe Szczelinowe Krtaniowe
Welarne क ka ख kha ग ga घ ha ङ ña र ja, ra*[1] ह़ xa ह ha
Welarne palatalizowane च ča छ čha ज dža झ ža ञ ňa य ja श ša
Przedniojęzykowe palatalizowane ट ca ठ cha ड za ढ ľa ण ňa ळ ľa ऴ ľha ष ša
Przedniojęzykowe त ta थ tha द da ध la न na ल la ल़ lha स sa
Wargowe प pa फ pha ब ba भ va म ma व wa

Wpływ kejreńskiego na surandralski

  • zapożyczenia;
  • akcent inicjalny, co spowodowało pośrednio także gramatykalizację wielu słów, powodując przejście z języka izolującego na aglutynacyjny;
  • końcówka miejsc, państw -i;
  • końcówka zawodów, narodów -ë;
  1. ↑ Tylko w nazwach własnych
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_surandralski&oldid=60233”