Języki jalniockie I
Języki jalniockie I — kyońska grupa językowa, używana głównie w Górach Żelaznych. W jej skład wchodzą cztery języki:
- surandralski (urzędowy i główny język Surandralu);
- âng qo'or (niewielka społeczność surandralska, większość użytkowników znajduje się w Âng Qo'or — jedyny język jalniocki I używany poza Górami Żelaznymi);
- czouski (mniejszość surandralska, bardzo bliski językowi surandralskiemu);
- lecajski (mniejszość surandralska, najbardziej różny z całej rodziny, używany jako język podupadłej religii pharhi).
Z wyjątkiem tego ostatniego, wszystkie rozwinęły się z starosurandralskiego, znajdującego się wokół Thomkhódu i są przez to wzajemnie zrozumiałe. W pewnym stopniu są zrozumiałe z czwartym językiem tej grupy, który rozwinął się w Mevacie. Pozwala to określić drzewo rodziny w następujący sposób:
- język prajalniocki I (†)
- język starosurandralski (†*)
- język starolecajski (†*)
Chociaż wywodzą się z języków izolujących, wszystkie współczesne języki tej rodziny są w mniejszym lub większym stopniu aglutynacyjne (âng qo'or jest najbardziej innowacyjny pod tym względem).
Nazwa grupy pochodzi od surandralskiego określenia Gór Żelaznych (Jál Ňokhën). Za ich kolebkę uznaje się region Tomkodu, ale konkretna lokacja jest spora dla badaczy: część umieszcza dolinę Khutu jako urheimat, jednak dużo też naukowców próbuje ją umieścić w dolinie Čiemu.
Nieznany jest stopień spokrewnienia z językami jalniockimi II, położonymi na północny wschód od Mevatu (głównie rejencje Waňaem, Taľdži, Watpẽsam), o ile są w ogóle spokrewnione, a ich podobieństwo nie wynika z ligi językowej. Dawniej jednak często grupowano je „w jednym worku” mimo tych różnic, czego pozostałością są stosowane nazwy rodzin: jalniockie I oraz jalniockie II.
Tabela kognatów wybranych słów
| znaczenie | surandralski | âng qo'or | czouski | lecajski | prajolniocki |
|---|---|---|---|---|---|
| dom | bañ /ˈbaŋ/ |
bang /ˈbɑŋ/ |
bak /ˈbɑk/ |
zbank /ˈspaŋkʰ/ |
*sbank |
| kolor | keë /ˈkɛə/ |
käj /ˈkæj/ |
kär /ˈkær/ |
skaz /ˈskʰaz/ |
*skarje |
| źródło | val /ˈval/ |
val /ˈvɑl/ |
valë /ˈvɑlɪ/ |
fało /ˈfaʟo/ |
*bʰalu |
| człowiek | zã /ˈzɐ̃/ |
zâl /ˈzɔːl/ |
ʒam /ˈd͡zam/ |
džom /ˈt͡ʃom/ |
*djām |
| język | hean /ˈhɛan/ |
eran /ˈɛɹɑn/ |
erad /ˈerɑd/ |
arand /ˈarant/ |
*herand |
| miłość (romantyczna) |
létá /ˈletɐ/ |
lēt /ˈlɛːt/ |
let /ˈlet/ |
deca /ˈtɛt͡sʰa/ |
*dlejta |
| trawa | halphá /ˈɦalpʰɐ/ |
alph /ˈɑlpʰ/ |
awph /ˈɑwpʰ/ |
ałfa /ˈaɫfa/ |
*halpʰa |
| miasto z atynencjami | kátje /ˈkɐtjɛ/ |
kâr /ˈkɔːɹ/ |
kwotër /ˈkʷotɪr/ |
potre /ˈpʰɔtʰrɛ/ |
*kpāträ |
| pięść | liñdž /ˈliŋd͡ʒ/ |
rîndž /ˈɹiːnd͡ʒ/ |
rüñdžë /ˈryŋd͡ʒɪ/ |
þuñge /ˈθuŋkɛ/ |
*dʰūñgi |
| mieszany | thihë /ˈtʰiɦə/ |
thih /ˈtʰɪɣ/ |
thëvë /ˈtʰɪvɪ/ |
þeffe /ˈθɛfːɛ/ |
*tʰegbʰi |
| koniec | chuv /ˈt͡sʰuv/ |
chuv /ˈt͡sʰʏv/ |
chëvë /ˈt͡sʰɪvɪ/ |
šofo /ˈʃɔfɔ/ |
*thjubʰu |
| południe | djal /ˈdjal/ |
ral /ˈɹɑl/ |
raw /ˈrɑw/ |
dał /ˈtaɫ/ |
*dral |
| parafia | čhõ /ˈt͡ʃʰɔ̃/ |
čhôl /ˈt͡ʃʰoːl/ |
čhon /ˈt͡ʃʰon/ |
hin /ˈxin/ |
*khēn |
| czysty | hégá /ˈɦegɐ/ |
êg /ˈeːg/ |
eg /ˈeg/ |
iga /ˈika/ |
*hēga |
| serce | sóg /ˈsoʔ/ |
sôg /ˈsoːg/ |
sogë /ˈsogɪ/ |
suggo /ˈsukːɔ/ |
*sōggu |