Teologia nowotruska

Teologia nowotruska stanowi zespół doktryn i spekulacji filozoficzno-religijnych, rozwiniętych w ramach religii nowotru­skiej w okresie państwa nowotru­skiego. Jej podstawą jest koncepcja Jednego jako źródła wszelkiego istnienia i dobra oraz nauka o świecie jako niedoskonałym odbiciu, podlegającym zniekształceniu.

Stworzenie i kosmologia

W ujęciu ortodoksyjnym Jeden nie stworzył świata aktem woli, lecz świat powstał jako konieczna konsekwencja Jego istnienia. Byt wyższy promieniuje w dół, tworząc kolejne odbicia, coraz bardziej oddalone od źródła i tym samym coraz bardziej niedoskonałe. Najczystszym odbiciem jest samo Światło, z którego wyłaniają się poszczególne dusze i materialny Kyon - świat widzialny traktowany jest jako najdalsze i najbardziej zniekształcone odbicie.

Niektóre szkoły heterodoksyjne interpretują kosmos w kategoriach upadku: świat miał być początkowo bliski Jednemu, lecz oddalił się wskutek własnych błędów i obecnie trwa w stanie skażenia. Inni uznają, że Jeden chciał materialności i dlatego nie należy jej odrzucać, lecz kształtować.

Dobro i zło

Dobro rozumiane jest jako zgodność z Jednym i zbliżanie się do ideału. Zło natomiast to brak dobra i zniekształcenie odbicia. Pogląd ten bywał łączony z pojckim dualizmem światła i cienia, co prowadziło do traktowania zła jako aktywnej siły, przeciwstawnej Światłu. W teologii nowotru­skiej współistnieją zatem dwa nurty: filozoficzny, w którym zło nie ma bytu samoistnego, oraz kaznodziejski, gdzie funkcjonuje jako realny przeciwnik, wymagający zwalczania.

Natura człowieka

Człowiek zajmuje szczególne miejsce w hierarchii odbić, gdyż posiada rozum, który pozwala mu rozpoznawać skażenia i odrzucać je. Dzięki temu może zwrócić się ku Jednemu i oczyszczać własne odbicie. Wolna wola interpretowana jest jako pozostałość twórczej mocy Jednego, umożliwiająca wybór drogi powrotu lub dalszego oddalenia.

Niektóre szkoły mistyczne uznają, że tylko część ludzi posiada prawdziwą cząstkę Światła, a inni są jedynie pustymi odbiciami. Skrajne odłamy apokaliptyczne, jak Bractwo Rozbitego Lustra, odrzucały w ogóle możliwość odkupienia człowieka, traktując go jako nieodwracalnie skażony obraz.

Odkupienie i oczyszczenie

Celem życia religijnego jest oczyszczenie odbicia i zbliżenie się do Jednego. Osiąga się to przez praktyki moralne, rytuały, ascezę oraz kontemplację. Religia ludowa kładzie nacisk na prostotę życia, więzi wspólnotowe i codzienne rytuały, natomiast nurt spekulatywny podkreśla wagę wiedzy i mistycznej kontemplacji.

Eschatologia

Życie pozagrobowe nie stanowi głównego elementu teologii nowotru­skiej. Dusza, jeśli rzeczywiście pragnie oczyszczenia, może po śmierci zostać wyzwolona ze zniekształceń i stać się czystym odbiciem cząstki Jednego. W odniesieniu do zwierząt i natury istnieją różne poglądy – od przekonania o ich ostatecznym oczyszczeniu, po twierdzenia, że nie posiadają woli i nie mogą powrócić.

Kontrowersje teologiczne

Wśród pytań pozostających przedmiotem sporów szczególne znaczenie ma problem poznania: czy Jeden zna świat, czy też pozostaje poza wiedzą i wolą. Jedni twierdzą, że jako źródło wszystkiego zna również swoje odbicia; inni, że jest absolutnie transcendentny i nieświadomy ich istnienia. Z tych różnic wyrastały kolejne heterodoksje i ruchy mistyczne, próbujące inaczej określić rolę pośrednich bytów między Jednym a światem.