Cyrylica Qrczaka

[Qrczak]

Chciałem napisać, że moja cyrylica nie istnieje. Nie istnieje, bo sprawa miękkości spółgłosek w języku polskim jest niekompatybilna z założeniem cyrylicy, że każda spółgłoska zmiękcza się na jeden sposób.

W mojej teorii spółgłoski względem zmiękczania dzielą się na następujące grupy:
• Grupa 1: p; b; f; w; m; n. Te spółgłoski są łatwe, bo zmiękczają się na jeden sposób.
• Grupa 2: t, ć; d, dź; s, ś; z, ź; r, rz; ł, l. Tutaj tradycyjne zmiękczenie zmienia wymowę mniej regularnie, przez co większości z tych spółgłosek zdarzają się młode zmiękczenia fonetyczne (przy czym ć, dź, ś, ź są jednoznacznie miękkie i dalej już się nie zmiękczają; pozostałe spółgłoski zmiękczają się fonetycznie tylko w wyrazach obcych; w wyrazach rodzimych mamy tylko li, za to nie ma ly).
• Grupa 3: k, c, cz; g, dz, dż; ch, sz; h, ż. Tutaj tradycyjne zmiękczenia w różnych czasach i w różnych sąsiedztwach dawały różne efekty, przez co spółgłoski te trudno jednoznacznie przyporządkować w pary twarda-miękka (c < k / t; cz < k / t; dz < g / d; dż < g / d; sz < ch / s; ż < g / z). Wymowa wersji miękkich różni się od wersji twardych tak bardzo, że wszystkim tym spółgłoskom zdarzają się zmiękczenia fonetyczne (głównie w wyrazach obcych; w wyrazach rodzimych mamy tylko ki, kie, gi, gie, gię, gią, chi, za to prawie nie ma ky, gy).
• Grupa 4: j, ŭ. Te spółgłoski się nie zmiękczają.

W Sylabicy i jej transliteracji są dwa rodzaje zmiękczeń:
• Zmiękczenie fonetyczne. Dotyczy to grup 1 (zmiękczenia tradycyjne) oraz 2 i 3 (zmiękczenia obce).
• Wymiana spółgłoski na inną, bez formalnego przyporządkowania ich w pary. Dotyczy to grup 2 i 3 (zmiękczenia tradycyjne).

(Dawniej, przed rokiem 2007, zmiękczenia wyrażałem w rozumieniu tradycyjnym w grupach 1, 2 i nawet w grupie 3, co było trochę na siłę: k, c; g, dz; ch, sz; h, ż; bez pary pozostawały cz, dż; zmiękczenia obce wymagały kombinowania na inne sposoby. Ostatecznie jednak włączyłem zmiękczenia obce do systemu, co zdegradowało zmiękczenia tradycyjne do wymian spółgłoskowych.)

W hipotetycznej cyrylicy grupa 1 jest bardzo łatwa, zmiękczenie jest regularne. Z drugiej strony grupa 3 też jest łatwa, bo cyrylica ma osobne znaki na spółgłoski twarde i miękkie z tej grupy, więc jeśli zapis miękki w cyrylicy w ogóle w tej grupie wystąpi, to oznacza raczej zmiękczenie fonetyczne. Grupa 4 oczywiście też jest łatwa.

Kłopotliwa jest tylko grupa 2, bo mamy konflikt między zmiękczeniem tradycynym a fonetycznym. Jeśli zapis miękki w cyrylicy oznacza zmiękczenie tradycyjne (rodzina cyrylic etymologicznych), to nie ma jak zapisać zmiękczenia fonetycznego, co jest o tyle przykre, że grupie 3 to się udało. Jeśli zaś zapis miękki oznacza zmiękczenie fonetyczne (rodzina cyrylic fonetycznych), to do zmiękczeń tradycyjnych z tej grupy pozostają litery serbskie, ciakanie i różne niestandardowe dodatki; cały urok cyrylicy szlag trafia, bo systematyczny zapis miękki staje się ograniczony prawie wyłącznie do grupy 1.

Myślałem już, że nie znajdę satysfakcjonującego rozwiązania. Jednak althistowa cyrylica Jątrzeniota — jedyna stąd, jaka mi się spodobała — dała pewne natchnienie i udało mi się coś wykombinować. Szczegóły następnym razem.

[LarsEinar]

Zapowiada się ciekawie ;-)

[Pluur]

A nóp, czekam na więęęęęcej  :-P

[Canis]

Tak to jest, Qrczak, jak się próbuje zrobić cyrylicę z uwzględnianiem etymologii. Nie jestem tego zwolennikiem.

[Qrczak]

Moja cyrylica ma 45 liter:

А	а	a
Б	б	b / b´
В	в	w / w´
Г	г	g
Ғ	ғ	h
Д	д	d / dź
Е	е	e
Ѐ	ѐ	e
Є	є	(j)e
Ж	ж	ż
Ѕ	ѕ	dz
З	з	z
И	и	i
Ѝ	ѝ	y
І	і	(j)i
Ј	ј	´
Й	й	j
К	к	k
Л	л	ł / l
М	м	m / m´
Н	н	n / ń
О	о	o
О́	о́	ó
Ө	ө	(j)o
Ө́	ө́	(j)ó
П	п	p / p´
Р	р	r / rz
С	с	s / ś
Т	т	t / ć
У	у	u
Ў	ў	u spółgłoskowe
Ф	ф	f / f´
Х	х	ch
Ц	ц	c
Ч	ч	cz
Џ	џ	dż
Ш	ш	sz
Ъ	ъ	–
Ь	ь	–
Ю	ю	(j)u
Я	я	(j)a
Ѧ	ѧ	(j)ę
Ѧ́	ѧ́	(j)ą
Ѫ	ѫ	ę
Ѫ́	ѫ́	ą

Samogłoski dzielą się na:
• twarde: а, е, и, о, о́, у, ѫ, ѫ́
• miękkie: я, є, і, ө, ө́, ю, ѧ, ѧ́
• ѐ, ѝ

Spółgłoski dzielą się na:
• twardo-miękkie: б, в, д, л, м, н, п, р, с, т, ф
• zawsze twarde: г, ғ, к, ў, х
• zawsze miękkie: ж, ѕ, ц, ч, џ, ш
• й

Oprócz samogłosek i spółgłosek literami są ј, ъ, ь opisane niżej.

Po spółgłoskach zawsze twardych pisze się samogłoski twarde.
Po spółgłoskach zawsze miękkich pisze się samogłoski miękkie.
Po spółgłoskach twardo-miękkich pisze się samogłoski twarde i miękkie.

Spółgłoski twardo-miękkie czytają się miękko przed samogłoskami miękkimi oraz przed ь.
Samogłoski miękkie czytają się z j po samogłoskach oraz po й, ъ, ь.

и czyta się y po spółgłoskach twardo-miękkich oraz po ғ, х.
і czyta się y po spółgłoskach zawsze miękkich oraz po р.

Żeby zapisać y tam, gdzie и, і czytają się i, pisze się ѝ. Litera ta występuje bardzo rzadko.
Nie ma ona wersji miękkiej; po spółgłoskach twardo-miękkich w roli miękkiej pisze się ьѝ, a jy pisze się йѝ (takie połączenia nie występują w praktyce).

Połączenia ге, ке czytają się gie, kie.
Żeby zapisać ge, ke, pisze się гѐ, кѐ.

Zmiękczenia dodatkowe, występujące głównie w wyrazach obcych, pisze się z ј: гј, ғј, дј, жј, зј, ѕј, кј, лј, льј, рј, рьј, сј, тј, хј, цј, чј, џј, шј (niektóre z nich nie występują w praktyce, większość z nich występuje niemal wyłącznie przed і).
Należą one do spółgłosek zawsze miękkich.

Znak ъ rozdziela spółgłoskę od następującej po niej samogłoski twardej (na granicy przedrostka lub złożenia) albo miękkiej (żeby była czytana z j).
Po spółgłoskach twardo-miękkich w roli miękkiej i po zawsze miękkich rozdzielaczem jest ь, a po spółgłosce й rozdzielacz nie jest potrzebny.
Wyjątkowo rozdzielacz przed samogłoską ѝ po spółgłoskach twardo-miękkich w roli miękkiej i po spółgłosce й potrzebuje dodatkowego znaku ъ (takie połączenia nie występują w praktyce).

Tak więc ѝ może wystąpić tylko w nagłosie, po samogłoskach i po г, ј, й, к, ў, ъ, ь (ale nie po рь).
ѐ może wystąpić tylko po г, к.

W mocy są dodatkowe reguły opisane na https://sites.google.com/site/qrczakmk/sylabica, których nie będę tutaj szczegółowo stanowił:
• pisownia wygłosowych бь, вь, мь, пь, фь (карпь, мо́вь)
• rozróżnianie дз, дзь, дж, рз od ѕ, дь, џ, рь (подзємни, подєліть)
• kończenie bezokoliczników na -ц, -ѕ (пєц, бєѕ)
• odtworzenie ъ, ь przed samogłoskami miękkimi w wielu wyrazach obcych (бъөлөгъя, талья)
• odtworzenie і zamiast и po samogłoskach i w nagłosie (алєі, идеи)
• rozróżnianie и, і + samogłoska twarda od ъ, ь + samogłoska miękka, po spółgłosce (жміі, хемъі)
• pisanie końcówki -ойда (сјінусойда)
• dostosowanie pisowni wyrazów obcych

Przykład:
Ойчє наш, кто́рись єст в нєбє,
Сьвѧть сѧ имѧ Твоє,
Прійдь кро́лєство Твоє,
Бѫ́дь воля Твоя яко в нєбє так и на зємі,
Хлєба нашєго повшєднєго дай нам дісяй;
И одпусьть нам нашє віни, яко и ми одпушчями нашім віновайцөм,
И нє во́дь нас на покушєнє,
Алє нас збавь оде Злего.
Амен

[Henryk Pruthenia]

Ładne, ukrainskopodobne, nrawi się mnie!

[LarsEinar]

Tak to jest, Qrczak, jak się próbuje zrobić cyrylicę z uwzględnianiem etymologii. Nie jestem tego zwolennikiem.

Wiem, i doceniam!  ;-)

[Qrczak]

Ładne, ukrainskopodobne, nrawi się mnie!

No to muszę Cię zawieść. Zrobiłem statystykę występowania liter i wyszło, że e miękkie jest 2 razy częstsze niż e twarde (m.in. przez to, że piszę samogłoski miękkie po spółgłoskach historycznie miękkich). Zatem zmieniam kilka liter, oddalając się tym samym od ukraińskiego (przy okazji zamieniam ` na ¨, bo ѝ bywa podobne do й):

Е	е	(j)e
Ӥ	ӥ	y*
Э	э	e
Ӭ	ӭ	e*

Ешче Польска не згинѫла,
Кэди ми жіеми.
Цө нам обця премоц взѧла,
Шяблѧ́ одбереми.

Марш, марш Дѫ́бровски,
З земі влоскэй до Польски.
За твоім преводэм
Злѫ́чім сѧ з народэм.

Прейдем Віслѫ, прейдем Вартѫ,
Бѫдем Полякамі.
Дал нам пріклад Бонапартэ,
Як звитѧжять мами.

Марш, марш...

Як Чярнецки до Познаня
По швэѕким заборе,
Для ойчізни ратованя
Вро́тім сѧ през море.

Марш, марш...

Юж там ойтец до свэй Басі
Мо́ві заплакани —
Слухай ено, поно насі
Біѧ́ в тарабани.

Марш, марш...

[Qrczak]

Projektowanie cyrylicy natchnęło mnie do reformy mojej łacinki do języka polskiego, a w dalszej perspektywie sylabicy.

W mojej dotychczasowej łacince podstawowym zmiękczeniem (dwuznakami z literą i) było zmiękczenie fonetyczne, a tam, gdzie rozmijało się ono z etymologicznym, zmiękczenie etymologiczne używało nieregularnych wymian liter (t → ć; d → ʒ́; s → ś; z → ź; r → ř; ł → l; k → c, č; g → ʒ, ǯ; x → š; h → ž).

Dla potrzeb cyrylicy, w której żal byłoby wykorzystywać ,,ładne" zmiękczenie jotowańcami i znakiem miękkim dla zmiękczeń nieetymologicznych, przejąłem część zmiękczeń etymologicznych jako podstawowe dla odpowiednich spółgłosek (te z grupy 2 z pierwszego postu). Wszystkie zaś nieetymologiczne zmiękczenia fonetyczne (czyli głównie ti, di, ri, rzi, łi, chi, szi, hi, żi, twarde si, zi, ci, dzi, a także gię, gią i transkrypcje zmiękczeń z innych języków słowiańskich) oddelegowałem do ,,dodatkowej" cyrylicznej litery ј.

W cyrylicy to się sprawdziło, więc zaczęła mnie gryźć nieetymologiczność zmiękczeń w łacince i sylabicy. Już wcześniej eksperymentowałem z alternatywnymi łacinkami o bardziej etymologicznych zmiękczeniach, więc teraz, kiedy już wiem, jakie rozpoznanie zmiękczeń mi się podoba, doprowadziłem sprawę do konkretnego projektu.

W nowej, na razie eksperymentalnej łacince etymologicznej, akcent   ̦ (odwrócony przy małej literze p̒ z powodów typograficznych) oznacza zmiękczenie etymologiczne w 1 i 2 grupie. Grupa 3 zmiękcza się nieregularnymi wymianami liter. Natomiast wszelkie nieetymologiczne zmiękczenia fonetyczne są oznaczane dwuznakami z y (i jest samogłoską, odwrotnie niż poprzedniej łacince). Dodatkowo uetymologiczniłem związek między nosówkami, analogicznie do o → ó: ø → ǿ (ę → ą).

W ten sposób łacinka staje się bliższa cyrylicy pod względem traktowania poszczególnych zmiękczeń. Koszt: mamy dwa formalne rodzaje zmiękczeń zamiast jednego oraz trochę komplikuje się kodowanie na komputerze (wiele liter wymaga dostawianych akcentów, co nie każde oprogramowanie umie ładnie wyświetlać, podczas gdy w starej wersji było tak tylko przy ʒ́; małym odpowiednikiem P̦ jest p̒, więc różne standardowe funkcje zamiany liter na duże i małe robią nie to co trzeba).

Przykład Gubierta w wersji starej i nowej:

Miód zažółca vianek přegřanej ladačniycy. Vyparł śẽ deprecjacjy z'yntegrovanego žyriy, śẽgajõc svojym jakže miõžšym jabłkem zayste po prestiydiygytatorsku bezhołovia zsypu, który to ze vśćybskõ jẽtkõ odjeʒ́e v xyžym jaju. Nie vie, že tak napravdẽ łuʒ́y ćẽ makja sensem ǯungly — jak gdyby začõł ʒ́viẽčeć z podźemiy ʒvon.

M̦ód zažólca v̦anek pr̦egr̦anej l̦adačn̦ici. Viparl șø deprecjacji z'integrovanego žiryi, șøgajǿc svojim jakže m̦ǿžšim jablkem zaiste po prestyidyigitatorsku bezholov̦a zsipu, któri to ze vșțibskǿ jøtkǿ odjed̦e v xižim jaju. N̦e v̦e, že tak napravdø lud̦i țø makja sensem ǯungl̦i — jak gdibi začǿl d̦v̦øčeț z podz̦em̦i ʒvon.

Abecadło w wersji starej i nowej:

A B C Ć Č Ʒ Ʒ́ Ǯ D E È Ẽ F G H I J K L Ł M N O Ó Õ P R Ř S Ś Š T U V W X Y Ỳ Z Ź Ž

A B B̦ C Č Ʒ Ǯ D D̦ E È F F̦ G H I Ì J K L L̦ M M̦ N N̦ O Ó Ø Ǿ P P̦ R R̦ S Ș Š T Ț U V V̦ W X Y Z Z̦ Ž

Jeśli uznam nową wersję za właściwą, to muszę całkiem przeprojektować sylabicę...

[Qrczak]

Projektowanie cyrylicy natchnęło mnie do reformy mojej łacinki do języka polskiego, a w dalszej perspektywie sylabicy.

W mojej dotychczasowej łacince podstawowym zmiękczeniem (dwuznakami z literą i) było zmiękczenie fonetyczne, a tam, gdzie rozmijało się ono z etymologicznym, zmiękczenie etymologiczne używało nieregularnych wymian liter (t → ć; d → ʒ́; s → ś; z → ź; r → ř; ł → l; k → c, č; g → ʒ, ǯ; x → š; h → ž).

Dla potrzeb cyrylicy, w której żal byłoby wykorzystywać ,,ładne" zmiękczenie jotowańcami i znakiem miękkim dla zmiękczeń nieetymologicznych, przejąłem część zmiękczeń etymologicznych jako podstawowe dla odpowiednich spółgłosek (te z grupy 2 z pierwszego postu). Wszystkie zaś nieetymologiczne zmiękczenia fonetyczne (czyli głównie ti, di, ri, rzi, łi, chi, szi, hi, żi, twarde si, zi, ci, dzi, a także gię, gią i transkrypcje zmiękczeń z innych języków słowiańskich) oddelegowałem do ,,dodatkowej" cyrylicznej litery ј.

W cyrylicy to się sprawdziło, więc zaczęła mnie gryźć nieetymologiczność zmiękczeń w łacince i sylabicy. Już wcześniej eksperymentowałem z alternatywnymi łacinkami o bardziej etymologicznych zmiękczeniach, więc teraz, kiedy już wiem, jakie rozpoznanie zmiękczeń mi się podoba, doprowadziłem sprawę do konkretnego projektu.

W nowej, na razie eksperymentalnej łacince etymologicznej, akcent   ̦ (odwrócony przy małej literze p̒ z powodów typograficznych) oznacza zmiękczenie etymologiczne w 1 i 2 grupie. Grupa 3 zmiękcza się nieregularnymi wymianami liter. Natomiast wszelkie nieetymologiczne zmiękczenia fonetyczne są oznaczane dwuznakami z y (i jest samogłoską, odwrotnie niż poprzedniej łacince). Dodatkowo uetymologiczniłem związek między nosówkami, analogicznie do o → ó: ø → ǿ (ę → ą).

W ten sposób łacinka staje się bliższa cyrylicy pod względem traktowania poszczególnych zmiękczeń. Koszt: stara wersja miała tylko jeden formalny rodzaj zmiękczenia (bo udawała, że niefonetyczne zmiękczenia etymologiczne nie istnieją), podczas gdy w nowej mamy zmiękczenie etymologiczne w dwóch wariantach (bardziej regularne z akcentem i mniej regularne z wymianami litre) oraz rzadko używane zmiękczenie fonetyczne. Trochę komplikuje się kodowanie na komputerze (wiele liter wymaga dostawianych akcentów, co nie każde oprogramowanie umie ładnie wyświetlać, podczas gdy w starej wersji było tak tylko przy ʒ́; małym odpowiednikiem P̦ jest p̒, więc różne standardowe funkcje zamiany liter na duże i małe robią nie to co trzeba).

Przykład Gubierta w wersji starej i nowej:

Miód zažółca vianek přegřanej ladačniycy. Vyparł śẽ deprecjacjy z'yntegrovanego žyriy, śẽgajõc svojym jakže miõžšym jabłkem zayste po prestiydiygytatorsku bezhołovia zsypu, który to ze vśćybskõ jẽtkõ odjeʒ́e v xyžym jaju. Nie vie, že tak napravdẽ łuʒ́y ćẽ makja sensem ǯungly — jak gdyby začõł ʒ́viẽčeć z podźemiy ʒvon.

M̦ód zažólca v̦anek pr̦egr̦anej l̦adačn̦ici. Viparl șø deprecjacji z'integrovanego žiryi, șøgajǿc svojim jakže m̦ǿžšim jablkem zaiste po prestyidyigitatorsku bezholov̦a zsipu, któri to ze vșțibskǿ jøtkǿ odjed̦e v xižim jaju. N̦e v̦e, že tak napravdø lud̦i țø makja sensem ǯungl̦i — jak gdibi začǿl d̦v̦øčeț z podz̦em̦i ʒvon.

Abecadło w wersji starej i nowej:

A B C Ć Č Ʒ Ʒ́ Ǯ D E È Ẽ F G H I J K L Ł M N O Ó Õ P R Ř S Ś Š T U V W X Y Ỳ Z Ź Ž

A B B̦ C Č Ʒ Ǯ D D̦ E È F F̦ G H I Ì J K L L̦ M M̦ N N̦ O Ó Ø Ǿ P P̦ R R̦ S Ș Š T Ț U V V̦ W X Y Z Z̦ Ž

Jeśli uznam nową wersję za właściwą, to muszę całkiem przeprojektować sylabicę...