Język pradarkajski - substrat zongepajszczyzny (języki (nie)gammajskie)

[Emil]

Podczas procesów od protogammajskiego do zongepajszczyzny chciałem umożliwić sobie pewną elastyczność w tworzeniu nowego słownictwa. I uświadomiłem, że najlepszą opcją ku nowemu słownictwu jest stworzenie substratu, z którego zongepajcki by zapożyczał. Więc tak się stało, powstał pierwszy niegammajski język w konwerldzie.

Język pradarkajski - historyczny język używany przez Darkajów. Był to język aglutynacyjny, z bardzo rozbudowaną odmianą rzeczowników, rodzajników i czasowników. Z ciekawszych cech fonologicznych to odróżniał spółgłoski przedniojęzykowe zębowe [t̪] [d̪] od apikalnych [t̻] [d̻]. Ich późniejszy rozwój stworzył najważniejszą izoglosję języków darkajskich.
Język posiadał elementy wspólne lub podobne do protogamajskiego, co świadczy o tym, że były one w kontakcie już od bardzo długiego czasu.

Fonologia
Spółgłoski
Pradarkajski zawierał 20 spółgłosek, w tym nietypowe rozróżnienie [t̪] oraz [t̻] i ich dźwięcznych odpowiedników.
p b  t̪ d̪  t̻ d̻  k g  kʷ gʷ
f      s                             h
      l  ɫ         j      w
      r
m   n

Samogłoski
Choć język posiadał tylko trzy barwy samogłosek (a, i, u), to rozróżniał ich aż trzy długości. Było więc 9 fonemicznych samogłosek.
ь i ī    ъ u ū
     ə a ā
Znaki ь, ъ, ə oznaczają ultrakrótkie samogłoski, zaś makron oznacza wydłużenie.

Dyftongi
Język zawierał 9 dyftongów, wszystkie długie:
aɐ̯, aɪ̯, aʊ̯, iɐ̯, iɪ̯, iʊ̯, uɐ̯, uɪ̯, uʊ̯
[ɐ̯] zapisane jest w nich znakiem r, [ɪ̯] jako ĭ zaś [ʊ̯] przy pomocy ŭ

Akcent
Akcent padał na ostatnią sylabę, której jądrem nie była ultrakrótka samogłoska. Jeśli jednak całe słowo było zbudowane z ultrakrótkich samogłosek, akcentuje się pierwszą sylabę. Efektem było to, że akcent darkajski był ruchomy.

Struktura sylaby
Język pradarkajski miał sylaby typu (C)V(s), gdzie C to spółgłoska, a V dowolna samogłoska/dyftong. Tylko s mogło być w wygłosie.

Transkrypcja
[t̪] [d̪] - tt, dd 
[t̻] [d̻] - t, d
[kʷ] [gʷ] - qu, gu (to może jeszcze zmienię)
[ɫ] - ł
Reszta spółgłosek jak w MAF (samogłoski już są opisane wyżej)


Gramatyka
Język rozróżnia dwa rodzaje: utrum i nijaki, a także dwie liczby - pojedynczą i mnogą. Liczba mnoga nie ma rozróżnienia na rodzaje. Utrum i r. nijaki w mianowniku mają ten sam sufiks (jakim jest zero XD), a jedynym wyznacznikem jest rodzajnik.

Deklinacja
Deklinacji ulegały rzeczowniki, rodzajniki i zaimki osobowe. Było siedem przypadków: mianownik, dopełniacz, biernik, ablatyw, allatyw, narzędnik, instruktyw. W wielu dialektach dochodził dodatkowo ósmy przypadek: abesyw, kilka wykazuje także obecność wołacza.

Dam kilka słów na start, jako przykład (na razie bez rodzajnika):
tərə - jeden
kaŭ - dwa
jьjь - trzy
āsra - cztery
ī - pięć
ələ - sześć
sīski - siedem
hitə - osiem
lъrə - dziewięć
waŭ - dziesięć

dirъs - bruk
dьrъs - skała
dirs - kamień
wьddьnь - niebo
tarəka - brzeg
saĭra - ząb
gagua - język

I jak tej pory wygląda dla was ten język?

[Reiki98]

Witam! Uwielbiam języki bogate we wszelką aglutynacyjność, więc naprawdę ekstra to wygląda, czekam jeszcze na zasady koniugacji! Bardzo podoba mi się osobiście pomysł ze stworzeniem sobie substratu. Powołam się na własne doświadczenie- uznałem, że, aby stworzyć choć podstawy języka higańskiego, na początku nie mogę kierować się tylko jego potencjalną proto-formą, że tak powiem, ale i czerpać z języków pre-higańskich, dlatego nosze się z ich rozwojem.

Bardzo podoba się w Twym języku ɫ, bo uwielbiam je w przedwojennych filmach i "mowie kresowej'. Fajny pomysł z tylko trzema samogłoskami, ale trzema długościami. Nawiasem mówiąc, jery i samogłoska ə sprawiają, że wygląda to trochę jak bułgarski po turkizacji
Czy będzie rozwijany system liczebnikowy?
Czy i jaki był system pisma tego języka? Może, patrząc po słownictwie, będzie przedstawiona jakaś kosmogonia, czy jakieś hipotetyczne rytualne teksty, mogące coś nam powiedzieć o wierzeniach Darkajów ? Super by było, gdyby może pojawiła się poezja! Pytam, bo uczę się greki klasycznej na podstawie podobnych źródeł, a wielką frajdą jest właśnie odtwarzać przeszłość na takiej podstawie.
PS Wiem, że to będzie wątek wciąż rozwijany, ale po prostu jestem ciekaw.
Zdrowych, spokojnych świąt!

[Kazimierz]

Wygląda świetnie! To jest ten język od końcówki bezokolicznika, nie? Jak tak, to chamski będzie miał ten sam albo spokrewniony substrat, bo chyba uznaliśmy, że gałęzie odchodzą bezpośrednio od pragammajskiego.

Z ciekawszych cech fonologicznych to odróżniał spółgłoski przedniojęzykowe zębowe [t̪] [d̪] od apikalnych [t̻] [d̻]. Ich późniejszy rozwój stworzył najważniejszą izoglosję języków darkajskich.

Ciekawi mnie bardzo jak się rozwiną te różne t i d.

Znaki ь, ъ, ə oznaczają ultrakrótkie samogłoski, zaś makron oznacza wydłużenie.

[ɐ̯] zapisane jest w nich znakiem r, [ɪ̯] jako ĭ zaś [ʊ̯] przy pomocy ŭ

Jak już pytałem na dyskordzie, nie można by tego zrównać? W sensie dyftongi uznać za połączenia samogłoska długa + samogłoska ultrakrótka.

[Emil]

Witam! Uwielbiam języki bogate we wszelką aglutynacyjność, więc naprawdę ekstra to wygląda, czekam jeszcze na zasady koniugacji! Bardzo podoba mi się osobiście pomysł ze stworzeniem sobie substratu. Powołam się na własne doświadczenie- uznałem, że, aby stworzyć choć podstawy języka higańskiego, na początku nie mogę kierować się tylko jego potencjalną proto-formą, że tak powiem, ale i czerpać z języków pre-higańskich, dlatego nosze się z ich rozwojem.

Bardzo podoba się w Twym języku ɫ, bo uwielbiam je w przedwojennych filmach i "mowie kresowej'. Fajny pomysł z tylko trzema samogłoskami, ale trzema długościami. Nawiasem mówiąc, jery i samogłoska ə sprawiają, że wygląda to trochę jak bułgarski po turkizacji
Czy będzie rozwijany system liczebnikowy?
Czy i jaki był system pisma tego języka? Może, patrząc po słownictwie, będzie przedstawiona jakaś kosmogonia, czy jakieś hipotetyczne rytualne teksty, mogące coś nam powiedzieć o wierzeniach Darkajów ? Super by było, gdyby może pojawiła się poezja! Pytam, bo uczę się greki klasycznej na podstawie podobnych źródeł, a wielką frajdą jest właśnie odtwarzać przeszłość na takiej podstawie.
PS Wiem, że to będzie wątek wciąż rozwijany, ale po prostu jestem ciekaw.
Zdrowych, spokojnych świąt!

Z głównych cech koniugacji, które już są opracowane to: cztery czasy - teraźniejszo-przyszły, przeszły, zaprzeszły i tzw. teraźniejszo-przyszły II (który będzie mocno przypominał czas zaprzeszły - będzie on wyrażał czynność po czynności teraźniejszej, a także następną czynność po czynności przyszłej, stąd często będzie ewoluował w czas przyszły). Planuje trzy aspekty (niedokonany "chwilowy", niedokonany "wieczny" i dokonany - niedokonany "wieczny" będzie opisywał czynności które się nie skończą lub skończą się po długim okresie czasu (a więc np. świecenie Słońca)). Będzie sporo sytuacji użycia czasowników posiłkowych. Nimi będą być, woleć oraz słuchać. Czasownik być służyć będzie do budowy czasu zaprzeszłego i teraźniejszo-przyszłego II oraz formy pytającej, woleć do form rozkazujących, życzących oraz przy tworzeniu imiesłowu przysłówkowego, zaś słuchać do trybu przypuszczającego.
Pradarkajczycy wykształcą jedynie swój system zapisu liczb. Analfabetyzm u nich będzie dosyć powszechny, zaś do bardzo sporadycznego zapisu będą używać pisma pseudoklinowego, które będzie zapożyczeniem. Pradarkajczycy będą bardzo prostym ludem chłopów - górali i rolników. Stąd będzie dużo słów związanych z rolnictwem, hodowlą, pasterstwem i przyrodą tych regionów. Szamani ich religii jako jedyni będą używać sporadycznie pisma, ale wraz z wyparciem pradarkajskiej religii przez unowocześnione wyznanie protogamajskie (zongepajckie) pismo klinowe na północnej części całkowicie zniknie, planuje że powstałe z pradarkajskiego języki północnodarkajskie (na północ od głównej izoglosji) będą przez bardzo długi niezapisywane, dopiero na krótko przed ich wymarciem (ostatecznym wyparciem przez zongepajckie) niektóre djalekty zostaną spisane atžifem (pismem zongepajckim).

Wygląda świetnie! To jest ten język od końcówki bezokolicznika, nie? Jak tak, to chamski będzie miał ten sam albo spokrewniony substrat, bo chyba uznaliśmy, że gałęzie odchodzą bezpośrednio od pragammajskiego.

Tak, z niego pochodzi końcówka bezokolicznika, a także gerundium. Choć w pradarkajskim brzmiały one jako -həjь (bezokolicznik) oraz -hъjь (gerundium), to w momencie zapożyczenia już brzmiały jako -háj -hoj. Zostaną zapożyczone jako starozongepajckie -áj -oj (czasowniki protogamajskie raczej kończyły się spółgłoską, w pradarkajskim były sylaby otwarte, więc h potraktowano w nich jako zbędne), co ostatecznie dało -ěj -oj. W chamskich pewnie zleją się w jedno -oy/-oj. No i tak, uznaliśmy że wychodzą bezpośrednio od protogamajskiego, ale za to należą do małej ligi językowej.

Znaki ь, ъ, ə oznaczają ultrakrótkie samogłoski, zaś makron oznacza wydłużenie.

[ɐ̯] zapisane jest w nich znakiem r, [ɪ̯] jako ĭ zaś [ʊ̯] przy pomocy ŭ

Jak już pytałem na dyskordzie, nie można by tego zrównać? W sensie dyftongi uznać za połączenia samogłoska długa + samogłoska ultrakrótka.

Niby można, ale póki co używam takiego rozróżnienia, żeby mi się nie myliło

[Emil]

Dziś odmiana rodzajnika i rzeczowników!

Jak już napisałem w pierwszym poście, język jest aglutynacyjny. Dotyczy to także deklinacji. Należy jednak zaznaczyć, że w przypadku l. mnogiej deklinacja jest mocno uproszczona, ponieważ o ile mianownik jest wciąż odrębny, to dopełniacz, biernik, narzędnik oraz instruktyw mają jedną formę uważaną za biernik, zaś allatyw, ablatyw i abesyw (jeśli ten jest) mają formę allatywu. Deklinacja jest różna dla utrum, r. nijakiego i l. mnogiej.

Odmiana rzeczowników
Utrum:
Mianownik: -ø, np. darka (człowniek)
Dopełniacz: -lā np. darkalā (człowieka)
Biernik: -pъ np. darkapъ ((widzę) człowieka)
Narzędnik: -(ъ)s np. darkas ((z) człowiekem)
Ablatyw: -kā np. darkakā (od człowieka)
Allatyw: -kъ np. darkakъ (do człowieka)
Abesyw: -łū np. darkałū (bez człowieka)
Instruktyw: -jī np. darkajī (człowiekem)

R. nijaki
Mianownik: -ø np. dirъs (bruk)
Dopełniacz: -lə np. dirъslə (bruku)
Biernik: -(h)ur np. dirъsur ((widzę) bruk)
Narzędnik: -(ъ)s np. dirъsъs ((z) brukem)
Ablatyw: -sā np. dirъssā (od bruku)
Allatyw: -kā np. dirъskā (do bruku)
Abesyw: -jī np. dirъsjī (bez bruku)
Instruktyw: -pə np. dirъspə (brukem)

L. mnoga
Mianownik: -tta np. darkatta
Dopełniacz, Biernik, Narzędnik, Instruktyw: -ttas np. darkattas
Ablatyw, Allatyw, Abesyw: -ø np. darka

Jak widać, mianownik utrum i r. nijakiego, a także ablatyw, allatyw i abesyw l. mnogiej mają tą samą końcówkę zerową. Ponadto niektóre końcówki utrum powtarzają się w r. nijakim, ale mają inne znaczenie. Przypadek i liczbę można precyzyjnie wyznaczyć rodzajnikem. Natomiast w nauce słów jest bardzo prosty sposób na odróżnienie rodzai - wystarczy się uczyć słów w formie dopełniacza. Oczywiście można alternatywnie używać rodzajnika (i ja będę używał tej drugiej praktyki, bo jestem do niej przyzywczajony - efekt nauki niemieckiego).
Istnieje także alternatywny sposób tworzenia l. mnogej. Dodajemy do rdzenia -tta, a po tym sufiksie końcówkę r. nijakiego. Cóż, to jest chyba nawet prostsze.

Teraz rodzajnik! będzie hardkorowo XD
Można wyróżnić trzy rodzaje rodzajnika - określony, nieokreślony i przeczący (analogiczny do niemieckiego kein(e)), Ma inną formę dla utrum, r. nijakiego i l. mnogiej.

Odmiana:
Określony:
Utrum:
Mianownik - a
Dopełniacz - ās
Biernik - ar
Narzędnik - as
Ablatyw - ā
Allatyw - ka
Abesyw - aŭ
Instruktyw - ja

R. nijaki
Większość powstaje zmieniając a na i, ale ablatyw ma identyczną formę, zaś mianownik to si.
Mianownik - si
Dopełniacz - īs
Biernik - ir
Narzędnik - is
Ablatyw - ā
Allatyw - ki
Abesyw - iŭ
Instruktyw - jī

L. mnoga
Mianownik: ddu
Dopełniacz, Biernik, Narzędnik, Instruktyw: ddas
Ablatyw, Allatyw, Abesyw - ъddъ
(Tak wiem, pachnie tu niemieckim)

Rodzajnik nieokreślony
Rodzajnik nieokreślony dużo ubożej odmienia się przez przypadki
Utrum:
Mianownik: ara
Dopełniacz, Biernik, Narzędnik, Instruktyw: ira
Ablatyw, Allatyw, Abesyw: iri

R. nijaki:
Mianownik: ala
Dopełniacz, Biernik, Narzędnik, Instruktyw: ila
Ablatyw, Allatyw, Abesyw: ili

L. mnoga
Mianownik: łu
Dopełniacz, Biernik, Narzędnik, Instruktyw: las
Ablatyw, Allatyw, Abesyw - ъłъ

Przeczenie
Można stoworzyć przeczenie, dodając do rodzajnika nieokreślonego spółgłoskę qu- dla utrum i t(ъ)- dla r. nijakiego i l. mnogiej.
Utrum:
Mianownik: quara
Dopełniacz, Biernik, Narzędnik, Instruktyw: quira
Ablatyw, Allatyw, Abesyw: quiri

R. nijaki:
Mianownik: tala
Dopełniacz, Biernik, Narzędnik, Instruktyw: tila
Ablatyw, Allatyw, Abesyw: tili

L. mnoga
Mianownik: tъłu
Dopełniacz, Biernik, Narzędnik, Instruktyw: tъlas
Ablatyw, Allatyw, Abesyw - tъłъ

I jak jest? Rodzajnik was nie zniechęcił? XD

[Emil]

Dawno tu nic nie było. Zmieniłem w tym czasie kompletnie deklynację - rodzajnik już się nie odmienia. Także l. mnoga jest w pełni aglutynacyjna (bo okazało się, że zrobiłem ją bardziej fleksyjną...). Także rodzajnik l. mnogiej nie jest zapożyczony z niemieckiego (było to tymczasowe).

Deklynacja 2.0
Utrum:
Mianownik: -ø
Dopełniacz: -lā
Biernik: -pъ
Ablatyw: -kā
Allatyw: -kъ
Abesyw: -łū
Narzędnik: -(ъ)s (jer występuje po słowach kończących się na s)
Instruktyw: -jī

R. nijaki
Mianownik: -ø
Dopełniacz: -lə
Biernik: -hur
Ablatyw: -sā
Allatyw: -kā
Abesyw: -jī
Narzędnik: -(ъ)s (jer występuje po słowach kończących się na s)
Instruktyw: -pə

L. mnoga: -tta (po sufiksie przypadku)

Rodzajniki
Określony utrum: a
Określony r. nijaki: ikъ
L. mnoga: ъddъ
Nieokreślony utrum: ara
Nieokreślony r. nijaki: ila
Nieokreślona l. mnoga: ъłъ

Przeczenie
Można stoworzyć przeczenie, dodając do rodzajnika nieokreślonego spółgłoskę q- dla utrum i t- dla r. nijakiego i l. mnogiej.
Utrum: qara
R. nijaki: tila
L. mnoga: tъłъ

Teraz czas na rzeczy których nie było: przymiotnik (trzeba coś o nim napisać), przysłówek i czasownik.
Przymiotnik
Nie odmienia się przez przypadki, liczbę, rodzaj, ale podlega stopniowaniu. Zawsze stoi przed rzeczownikem, który jest określany.
Stopień zwykły: -sasa
Stopień wyższy: -ras
Stopień najwyższy: -saras
Stopień niższy: -kas
Stopień najniższy: -sakas
Stopień zerowy (brak cechy): -kiu

Przysłówek
Określa sposób wykonania czynności. Zawsze przed czasownikem. Jeżeli jest użyty czasownik posiłkowy, stoi pomiędzy czasownikem posiłkowym a właściwym.
Stopień zwykły: -rarъ
Stopień wyższy: -rabъ
Stopień najwyższy: -sarabъ
Stopień niższy: -bahъ
Stopień najniższy: -sabahъ
Stopień zerowy (brak cechy): -(g)ь (g jest pomijane po rdzeniach kończących się na s)

No i czas na czasownik...
Bezokolicznik: -həjь (h jest pomijane, gdy rdzeń kończy się na s)
Cztery czasy: przeszły, teraźniejszo-przyszły, zaprzeszły i zaprzyszły
Odmiana przez rodzaje:
Utrum: -hī
R. nijaki: -mь
L. mnoga: -canъ

Odmiana przez czasy: (sufiksy po osobie)
Teraźniejszo-przyszły: -jā
Przeszły: -wū
Zaprzeszły: odmienione być w czasie przeszłym + bezokolicznik
Zaprzeszły dla być: -aus
Zaprzyszły: odmienione być w czasie teraźniejszo-przyszłym + bezokolicznik
Zaprzeszły dla być: -sai

Oddzielne końcówki aus, sai dla czasownika być są pozostałością starej wersji gramtyki.

Tryb rozkazujący "lekki": odmienione być z przyrostkiem -lur (+ bezokolicznik)
Tryb rozkazujący "ciężki": odmienione woleć z przyrostkiem -lur (+ bezokolicznik)
Użycie obu form jest zależne od własnego widzimisię i emocji, dlatego nie ma określonych zasad ich stosowania. Jednak dla bóstw, szamaniw oraz gór zawsze z powodu szacunku używa się formy lekkej.

Forma życząca
Używamy jej jak komuś życzymy powodzenia czynności. Budowa: odmienione woleć + bezokolicznik

Tryb przypuszczający
Używamy go, gdy nie mamy pewności, czy to się stało. Budowa: Odmienione słuchać + bezokolicznik

Jak widać, do tego momentu większość operacji wykonujemy czasownikami posiłkowymi. I takie było zamierzenie.

Pytania
Pytania tworzymy zmieniając szyk z SOV na VSO. I tylko tyle

Aspekt
Są trzy aspekty - niedokonany wieczny, niedokonany chwilowy i dokonany.
Niedokonany wieczny służy do wyrażenia czynności, które zawsze trwają, nie przestaną trwać lub przestaną po bardzo długim okresie czasu.
Niedokonany chwilowy służy do wyrażenia czynności, która trwa i wkrótce zostanie zakończona.
Dokonany służy do wyrażenia ukończonej czynności.

Niedokonany wieczny: ła(h)-
Niedokonany chwilowy: brak
Dokonany: ttu(h)-

Gerundium
Gerundium, czyli rzeczownik odczasownikowy tworzymy zamieniając końcówkę bezokolicznika -əjь na -ъjь. Jest on rodzaju nijakiego, odmienia się przez przypadki i otrzymuje rodzajnik.
Przykłady:
ikъ tərihъjь - kłamanie

Pozostaje jeszcze ukończyć zaimki, przyimki i liczebniki. Biorę się jeszcze za tłómaczenie wiadomej bajki.

[Emil]

Najpierw coś o czym zapomiałem - Budowa strony zwrotej w czasowniku:
-ja na sam koniec czasownika, po wszystkich innych przyrostkach
Czyli to nieco analogiczne do pragammajskiego -tuum

Podstawowe zaimki
rъ - ja
rə - ty
rь - on/ona (utrum)
ъrь - ono
ddur - my
ddā - wy
ddir - oni
wa - ten, ta
sis - to
Podlegają normalnej odmianie przez przypadki.
Podczas rozwoju późniejszych j. darkajskich jer w zaimkach rъ rə rь zawsze się wokalizował i były wyjątkami od zwykłych zasad (zwłaszcza południowych, gdzie powinny w tych zaimkach zanikać).

Spójniki
u, hu - i
la - zaś, a
bi - ponieważ
ju - która, jaka
fu - jak, kiedy
ha - co

Przyimki
kъ - w
ttitъ - na
lura - pod
tъ - bez
sārə - dla
kāsā - przez

A na sam koniec klasyczny tekst: OiK

Ttitъ ila wattas kura ju nirkiu kanəhīwū, ъłъ bəlaihurtta ttusūmakъhīwū. Tərə ila turъtъsasa ursusur łūrasmьwū, kausasa ila jagъsasa turъtъkъlu wəkəmьwū la jьjьsasa hъkъrarъ dākapъ ursusmьwū. A kura bəlaikātta gacahīwū: „A qaras auhīja, fu sūmakъhī, ha a dāka ikъ bəlailətta ttubāddahīlur ddarāhəjь”. Ikъ bəlaitta ttugacacanъwū: „A kura kanəhīlur, ъddъ ddursasa qarastta aucanъ, fu a dāka, bala, rəsasa nirhur ttitъ nirkъluhur sārə rьlā ttufisaqāta. U a kura nirkiu kanəhī.” Fu sis a kura ttuadurhīwū, kāsā ila ddibilāsā ttuqāpahīwū.

Warto dodać, że w pradarkajskim nie istnieje konstrukcja analogiczna do "nie miała czegoś, nie ma czegoś". Za to używany brak jakiejś cechy (i przykładowo w OiK zamiast nie miała wełny jest była bezwełniana).

Budowa liczebników kiedyś będzie na wiki.