Narzecze wysokopolskie

[Kazimierz]

Przypomniałem sobie, że dla ablatywu istnieje już polski odpowiednik, który kiedyś tu przytoczyłem - pochodnik.

[Siemoród]

Przypomniałem sobie, że dla ablatywu istnieje już polski odpowiednik, który kiedyś tu przytoczyłem - pochodnik.

Faktycznie jest coś takiego, choć być może tylko w starszych podręcznikach. W każdym razie słowo warte wzkrzeszenia!

[Ainigmos]

muštarriq(u) (z akad. "ukryty kochanek") - podkochaś

[mijero]

kwiecinka – butonierka
nakręt – gwint
świetlnik – lampa (np. świetlnik stołowy, świetlnik uliczny)
wiatrowiec – żaglowiec; wiatrówka – żaglówka; ? – żeglarz; ? – żegluga (jak powstało słowo żegluga? -uga jest rodzime?)
wiosłowiec – galera; wiosłówka – kajak (nie podkreśla na czerwono, bo jest takie słowo! oznacza łódź wiosłową)

[elslovako]

(jak powstało słowo żegluga? -uga jest rodzime?)

Jedyne co mi się kojarzy to binduga - niemieckie Bindung, ale nie ma (lub nie wiem o istnieniu) żadnej formy pokroju *Seglung.

[Siemoród]

(jak powstało słowo żegluga? -uga jest rodzime?)

Jedyne co mi się kojarzy to binduga - niemieckie Bindung, ale nie ma (lub nie wiem o istnieniu) żadnej formy pokroju *Seglung.

sztaluga, kolczuga, maczuga, szaruga, bieługa. Te dwa ostatnie zdają się sugerować, że mogło istnieć jakieś prasłowiańskie *-uga tworzące rzeczowniki z przymiotników.

[SchwarzVogel]

Jest jeszcze pleciuga, chyba od pleść, że ze zmiękczeniem i wypadnięciem "ś"?

Takie sufiksy jak "ogъ" czy "-ga" są chyba powszechnie uznane, może to jakaś (nieregularna?) odmiana.


https://en.wiktionary.org/wiki/Reconstruction:Proto-Slavic/-ogъ

https://en.wiktionary.org/wiki/Reconstruction:Proto-Slavic/-ga

No i jest jeszcze -ęga, we włóczęga, niedołęga, czy łazęga*.

Jako że musiało tam chyba pierwotnie być "ǫ", bo nie widać zmiękczenia, to może -uga to po prostu ruska postać? Albo też jakaś odnosowiona niezależnie. Bieługa na pewno jest z rosyjskiego.


*chociaż zdaje się że pierwotnie łazęka, więc to niejasne.

[Siemoród]

Pleciuga jest po prostu utworzona od tematu, dlatego nie ma żadnego "ś".

Niedołęga i łazęga to raczej formacje wtórne, już nie do końca poprawne morfologiczne, bo ten sufiks brzmiał *-ęga (patrz ros. работяга, бродяга, чертяга), z jakiegoś powodu ominęła go III palatalizacja.

Co do bieługi to oczywiście jest ona z rosyjska, ale analogiczna szaruga jest ewidentnie polska. Swoją drogą Vasmer postuluje praformę *bělǫga i porównuje *-ǫga do *pьstrǫgъ z *pьstrъ, co brzmi sensownie, ale przydałoby się więcej przykładów. Wydaje się, że z tego samego źródła jest радуга jako *radǫga z *radъ, choć może to też być kontaminacja *radъ i *dǫga (jak mrus. райдуга).

[Ainigmos]

Wskrzeszając przyrostek -ęga:
profanator - bezcześcięga (od bezcześcić)

[Siemoród]

pałac - trzem (wzkrzeszony dawnosłów)
fioletowy - śliwy (jak dotąd pojawiło się tylko na dyskordzie)
brązowy - gniady (jak u Czechów, ale słowo i dziś nieobce)
pomarańczowy - lisy (por. mac. лисест), rusy (regjonalne)

[Ainigmos]

pomarańczowy - lisy (por. mac. лисест)

pomarańcza - liśka

[mijero]

A więc to -uga znaleźć można w słowach różnego pochodzenia.

Jest w słowach rodzimych białuga, bieluga, papluga, pleciuga, śmieciuga, szaruga, które mają, zdaje się, pochodzenie gwarowe i mogły powstać na polskojęzycznym wschodzie.

§ 570. Twory na -uga. Wykładnik ten występuje w dość licznych przykładach, np. kolczuga por. kolec, maczuga, pleciuga, lud. białuga 'grunt iłowaty', bieluga 'bieleń, r. ryby', papluga 'papla', śmieciuga 'śmieciuch', im. stp. Kaługa Koz. SO VIII 350

Henryk Gaertner, Gramatyka współczesnego języka polskiego, 1938, str. 328

Kolczuga wg Bańkowskiego może być rutenizmem, który zastąpił stp. zbroja kolcza.

Jest w zapożyczonych z niem. binduga i winduga, framuga, sztaluga, oraz mających związek ze statkami lichtuga (ponoć od leichtung), ładuga (chyba od ladung); zapożyczonym z rum. maczuga; w zapożyczeniach wschodniosłowiańskich: bieługa, czeczuga, jaruga (jar z tatarskiego), kaługa, siewruga.

Seglung istniało w staroangielskim (dzisiejsze sailing).

Moje:
wiatrować – łapać wiatr, żeglować; wietrznica – żagiel

[SchwarzVogel]

Pleciuga jest po prostu utworzona od tematu, dlatego nie ma żadnego "ś".

Niedołęga i łazęga to raczej formacje wtórne, już nie do końca poprawne morfologiczne, bo ten sufiks brzmiał *-ęga (patrz ros. работяга, бродяга, чертяга), z jakiegoś powodu ominęła go III palatalizacja.

Co do bieługi to oczywiście jest ona z rosyjska, ale analogiczna szaruga jest ewidentnie polska. Swoją drogą Vasmer postuluje praformę *bělǫga i porównuje *-ǫga do *pьstrǫgъ z *pьstrъ, co brzmi sensownie, ale przydałoby się więcej przykładów. Wydaje się, że z tego samego źródła jest радуга jako *radǫga z *radъ, choć może to też być kontaminacja *radъ i *dǫga (jak mrus. райдуга).

Tak poza tym to są jeszcze mordęga, mitręga ,wardęga ale to w najprawdopodobniej wszystko pożyczki, więc -ǫga też nie musi być rodzime.

Rodzime chyba "morąg" i "morągi", "moręgowaty".


Co do maczugi, to chyba też może być wpływ tego sufiksu, bo "zwyczajne" zapożyczenie z wołoskiego măciucă powinno dać maczukę?

[mijero]

§ 567. Twory na -ęga. Wykładnik -ęga upatrywany w mitręga, występuje niewątpliwie w rzeczownikach łazęga, mordęga, włóczęga, lud. maślęga 'maślak', trupięga 'starzec', Warszęga 'Warszawa', wisęga 'wisus', stp. drgęga 'drżączka u koni', ostręga 'jeżyna', bzdęga 'młyn na galarze', imiona Bijęga, Macięga Koz. SO VIII 350. Co do pochodzenia ę, p. § 359.

Henryk Gaertner, Gramatyka współczesnego języka polskiego, 1938, str. 328

Jeszcze chyba ciemięga, komięga i siermięga.

Tak w ogóle bawiącym się w wymyślanie nowych słów polecam tę książkę Henryka Gaertnera. Nie wszystko zgadza się z obecnym stanem wiedzy, ale bardzo mi się podoba uporządkowanie przyrostków rzeczowników w dziale ,,Słowotwórstwo" http://pbc.up.krakow.pl/dlibra/doccontent?id=5592

[Ainigmos]

Mój:
shocument - wtrząsok