Język macedoński

[Úlfurinn]

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
Лекција 11 -  Вежби, речник за тема - Македонија

Zadania i słownictwo związane z ogólnym opisem Macedonji

Текст
Прочитај го текстов
Република Македонија се наоѓа во југоисточниот дел на Европа, поточно, во срцето на Балканскиот Полуостров. Се простира на површина од 25 713км2. Географиски, се граничи со Србија на север, со Бугарија на исток, со ,,Грција''* на југ и со Албанија на запад. Нацелена е со околу 2 060 000 жители и во неа, освен Македонци, живеат Албанци, Турци, Срби, Власи, Роми и други. Главен град на Република Македонија е Скопје, којшто е и најголем нејзин град, со околу 550 000 жители. Други поголеми градови се: Битола, Куманово, Прилеп, Охрид, Тетово, Струмица, Штип, Велес и Крушево.
Македонија е планинска земја. Во неа ридовите и планините зафаќаат околу 80% од површината. Меѓу убавите планини: Шар Планина, Баба, Јакупица, Осоговска Планина, Плачковца, Бистра, Галичица и други, највисока е планината Кобар (2764м).
Водните површини на Македонија се обележани со многу реки и езера. Најголеми реки се: Вардар, Треска, Црна Река, Пчиња и Брегалница, а најголеми природни езера се: Охридско Езеро, Преспанско Езеро и Дојранско Езеро. Најголемите меѓу глечерските езера е Боговинско Езеро на Шар Планина, а од вештачките езера најголемето е Тиквешко Езеро. Исто така, Македонија изобилува и со извори на термални води.
Во Македонија има и природни убабини заштитени со закон. Такви се националните паркови Галичица, Пелистер и Маврово и други природни паркови и резервати со ретки примероци на растенија и животни. Македонска гордост од растителниот свет е борот наречен молика или македонски бор, којшто расте низ цела Македонија, а е откриен на планината Пелистер. Од животинскиот свет Македонците се гордеат со овчарското куче шарпланинец, коешто потекнува од планинските масиви во Северна Македонија - Шар Планина, Кобар, Стогово, Бистра и Маврово.
За климата во Македонија се карактеристични жешки суви лета и студени влажни зими. Ваквите услови се многу поволни за развој на земјоделството и на сточарството, како најразвиени стопански дејности во земјата. Голем дел од површината на Македонија е покриен со плодни земјоделски површини, зелени пасишта, плантажи со лозја, овоштарници и пошумени региони. Најразбиени земјоделски региони се: Пелагонија, Полог, Овче Поле, Тиквеш, Струмилко Поле и други. Производите што се одгледуваат овде се најдалеку во светот проучени по својот квалитет и по вкусот. Некои од нив се: реценското јаболко, тетовскиот грав, струмичкиот домат и пиперка, тиквешкото грозје и други.
Посебно богатство на Македонија претставуваат многубројните археолошки наоѓалишта. Тие сведочат за цивилизациите што постоеле овде и нѐ водат низ историјата на човештвото дури до 3500-9000 години пред нашата ера (г.пр.н.е.)
* Република Поранешни Османски Покраини Мореа и Солун
(tekst pochodzi z podręcznika dla średniozaawansowanych Dzunica)

Mapa Macedonji

[Zamknij]

słownictwo

(се) наоѓа, (се) најде [-ов] - znajdować się; znaleźć się
поточен - potoczny
се простира, се  простре [-ев] - rozciągać się; rozciągnąć się
се граничи - graniczyć
нацелен - zamieszkany
којшто* - który
планински - górski, górzysty
планина - góra
рид - wzgórze
зафаќа, зафати [-ив] - zajmować, zająć (np. teren, rzecz)
површина - powierzchnia
обележан -
(ce) обележува, (ce) обележи [-ав] - oznaczać się, oznaczyć się
природен - naturalny
глечер - lodowiec
глечерски - lodowcowy
вештачки - sztuczny
изобилува - obfitować
извор - źródło
убавина - piękna
заштитен - chroniony
закон - ustawa
редок - rzadki
примерок - gatunek
растенија - roślinność
гордост - duma
растинелен - roślinny
растение - roślina
бор - sosna
молика - sosna rumelijska
расте, израсне [-ав] - rosnąć; urosnąć/wyrosnąć
низ - przez (dany teren)
откриен - odkryty
открива, открие [-в] - odkrywać; odkryć
се гордее - być dumnym
обчарски - owczarski, związany z hodowlą owiec
шарпланинец - sarplaninac
потекнува, потекне [-ав]
сув - suchy
студен - chłodny
влажен - wilgotny
услов - warunek
поволен - korzystny
развој - rozwój
земјоделство - rolnictwo
сточарство - hodowla zwierząt
развиен - rozwiniety
развива, развие [-в] - rozwijać; rozwinąć
стопански - gospodarczy
дејност - przemysł, aktywność
плоден - płodny
пасиште - pastwisko
плантажа - plantacja
лозје - winnica
овоштарник - sad (owocowy)
пошумен - lesisty
производ - produkt
огледува, огледа - oglądać; obejrzeć
проучен - badany
проучува, проучи [-ив] - zbadać; zbadać
вкус - smak
грав - fasola
посебен - specjalny, wyjątkowy
богатство - bogactwo
претставува, претстави [-ив] - przedstawiać, reprezentować; przedstawić
многуброен - liczny
наоѓалиште - miejsce znalezisk
сведочи, посведочи [-ив] - świadczyć, udowadaniać; poświadczyć, udowodnić
овде = тука
постои - istnieć
води - prowadzić (np. dokąś)
човештво - człowieczeństwo, cywilizacja ludzka
дури - nawet, dopiero lub dopóki, nim, aż (ogólnie trudno przetłumaczyć słowo дури)
*кој w којшто odmienia się jak normalne słowo кој, samo słowo znaczy dokładnie to samo, co кој, po prostu lepiej brzmi po macedońsku

[Zamknij]

Вежби

Napisz podobny do powyższego tekst o Polsce lub innym dowolnym państwie świata (poza RBOPMiS)

Przypominam o słownikach:
http://www.recnik.net.mk/ - słownik polsko-macedoński i macedońsko-polski, ma trochę luk, ale jest to jedyne tego typu źródło; wersja polsko-macedońska ogólnie jest lepiej dopracowana;
https://en.wiktionary.org/wiki/Wiktionary:Main_Page - angielski wikisłownik;
https://recnik.off.net.mk/ - bardzo obszerne źródło, słownik ma tłumaczenia w obie strony z macedońskiego na angielski, niemiecki, albański, język urzędowy Republiki Byłych Osmańskich Prowincyj Morei i Sołunia, francuzki, słoweński, turecki, serbskochorwacki (w odmianie serbskiej) i rosyjski, wszystkie wersje językowe są bardzo wysokiej jakości;
http://www.makedonski.info/ - jednojęzyczny słownik języka macedońskiego z ogromną bazą słownictwa i przykładów zastosowania.

[Úlfurinn]

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
Лекција 12 -  Вежби, предмет на занимките, редот на реченица

Gramatyka: zaimki osobowe i konstrukcja z "da"

Zaimki osobowe - przypomnienie, tabela

Jak wcześniej to było opisywane, w języku macedońskim obowiązują dwa rodzaje dopełnienia. Dopełnienie pojedyncze (nieokreślone) i podwójne (określone). Ze względu na dużą wieloznaczność, znacznie częściej spotkamy się z dopełnieniem podwójnym, które precyzuje, do kogo/czego odwołuje się czasownik, np.:
Те гледам.
(Widzę cię.)

Те гледам тебе.
(Widzę cię.)

W powyższym przykładzie dopełnienie bliższe zostało określone poprzez zaznaczenie go zarówne przed, jak i po czasowniku. W przypadku kilku dopełnień, zastosowanie tego się rozszerza:
Мајката пржи риба на татко.
(Matka smaży rybę ojcu. Uwaga, wieloznaczność! Zdanie może także oznaczać "Matka smaży rybę ojca."

Мајката му пржи риба на таткото.
(W tym przykładzie nie ma już wieloznaczności. (jakaś) ryba jest smażona konkretnemu dopełnieniu dalszemu (ojcu). Warto zapamiętać, że celownik niewyrażone zaimkiem osobowym oznacza sie przez на.)

Zaimki przedstawia poniższa tabela:


Na koniec jeszcze ważna informacja co do szyku w języku macedońskim. O ile, pomimo braku przypadków, jest on całkowicie swobodny (dominujący SVO), a co do zasady pierwszeństwo w zdaniu ma to, co chcemy podkreślić (np. Човекот ја гледа телевизија. (zwrócenie uwagi na podmiot, najnaturalniejszy szyk zdania); Ја гледа човекот телевизијата. (zwrócenie uwagi na czynność, rzadko używany szyk); Телевизијата ја гледа човекот. (zwrócenie uwagi na podmiot, stosunkowo często używany szyk, zwłaszcza przy akcentowaniu dopełnienia dalszego)) , obowiązuje zasada stawiania klityk (zawsze!) przed czasownikiem w określonej kolejności:
1. negacja (не)
2. oznaczenia trybów (ќе, би, да, нека)
3. czasownik być do niektórych czasów złożonych (сум, си, сме, сте)
4. krótkie dopełnienia dalsze (ми, ти, му, ѝ, ни, ви, им)
5. krótkie dopełnienia bliższe (ме, те, го, ја, нѐ, ве, ги, се)

Wracając do zdania z smażeniem ryby (xDDDDD), przy zastosowaniu wszystkich klityk, jakie dotychczas przedstawiałem, zdanie wygląda następująco:
Мајката не ќе му ја пржи рибата на таткото.
1. O tej rybie piszę już kolejny raz, więc uznajmy ją za określoną
2. Oczywiście czegoś takiego jak не ќе nikt normalny nie używa (odwołuję do lekcji z czasem przyszłym) i zdanie powinno brzmieć Мајката нема да му ја пржи рибата на таткото.

Вежби

A. Uzupełnić według wzoru zdania z konstrukcją trybu łączącego (partykuła да).

0. Сакам да се преселам во нов стан. (сака, пресели, јас)
1. ___________________ стан. (размислува - rozmyślać, купи, ние)
2. ___________________ веднаш. (посакува, се всели - wprowadzić się, тие)
3. ___________________ сметки. (треба, плати, јас)
4. ___________________ автомобил. (планира, изнајми - wynająć, ние)
5. ___________________ таму. (не смее, оди, вие)
6. _____________ го ______ станот. (не сака, чисти, таа)
7. ___________________ кај нас на гости. (може, дојде, ти)
8. ___________________ книга за Скопје. (мора, купи, тој)

B. Uzupełnić zaimki krótkie:
го, ме, ја, нѐ, ги, им, ми, ни.
Podpowiedź: słowa, do których się zaimki odnoszą zostały pokreślone.

Денес ќе го одржиме состанокот (spotkanie) на Куќниот Cовет. Треба да ____ решиме
работите што останаа од минатиот пат. Прво, сакаме да ____ замолиме баба Мица да
 ____ храни своите мачки дома, а не во заеднички влез. Исто така, нам ____ се проблеми
двете кучиња на поетот Алексо. Човеков како да не знае дека ноќе сакаме да спиеме, па
 ____ дозволува на своите миленици (zwierzę domowe) да лаат (лае - szczekać) и да се бркаат (се брка - ganiać się) по цела ноќ. Треба да ____
смениме и стариот хидрофор, зашто на високите катови понекогаш нема вода. Станарите
од пониските катови не ____ разбираат нас што живееме погоре. Јас сакам да предложам (предложи - zaproponować)
да ставиме ограда околу детското игралиште, но никој не ____ слуша мене. Фирмата што
 ____ изнајми заедничкиот стан сѐ уште не ____ дава киријата (czynsz) за оваа година. Можам
да набројувам (набројува - wyliczyć) уште, ама комшиката Љубица ____ вика на кафе-муабет (rozmowa przy kawie). Сега и таа ќе
се жали мене, не ____ сака музиката на брат ми.

Przypominam o słownikach:
http://www.recnik.net.mk/ - słownik polsko-macedoński i macedońsko-polski, ma trochę luk, ale jest to jedyne tego typu źródło; wersja polsko-macedońska ogólnie jest lepiej dopracowana;
https://en.wiktionary.org/wiki/Wiktionary:Main_Page - angielski wikisłownik;
https://recnik.off.net.mk/ - bardzo obszerne źródło, słownik ma tłumaczenia w obie strony z macedońskiego na angielski, niemiecki, albański, język urzędowy Republiki Byłych Osmańskich Prowincyj Morei i Sołunia, francuzki, słoweński, turecki, serbskochorwacki (w odmianie serbskiej) i rosyjski, wszystkie wersje językowe są bardzo wysokiej jakości;
http://www.makedonski.info/ - jednojęzyczny słownik języka macedońskiego z ogromną bazą słownictwa i przykładów zastosowania.

[Towarzysz Mauzer]

Република Поранешни Османски Покраини Мореа и Солун

Naprawdę to było w podręczniku?

[Úlfurinn]

Република Поранешни Османски Покраини Мореа и Солун

Naprawdę to było w podręczniku?

Nie, to sobie ja szurnąłem xD
Wiesz, mówiony macedoński to dosyć istotny aspekt języka, jakby nie patrzeć, dyglosja w macedońskim jest spora (to przy okazji pomysł na kolejną lekcję).

[Úlfurinn]

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
Лекција 13 -  Редот на клитиките во македонскиот јазик

Од лекцијава целиот текст на материалите ќе биде на македонски јазик, верувам, дека ако некој го користи курсов за да учи или си помага кој учење македонски, тогаш од ниво на лекцијава го знае јазик доста добро за да разбира опис на граматика и вежби, како секогаш, доле има речници на македонскиот јазик ако нешто не се разбира

Клитиките во македонскиот јазик

Ред на реченицата во македонскиот јазик е доста слободен и нема тој многу правила. Најважно и единстевно правило рече дека прво место во реченицата има или лице (например јас, ти, некој...) или најважна информација на реченицата. Многу потежок може да се чини редот на клитиките пред глаголите. За клитиките всушност има два правила - првото е дека клитиките секогаш мора да бидат пред глаголот, единствениот исклучок е само заповедниот начин (за кој ќе има повеќе во следна лекција, иначе, гарантирам дека во текот на греведовиот адвентски календар ќе има уште една или две лекции на македонскиот јазик); второто правило за клитиките е редот. Има шест видови на клитиките, тоа се:

1. сврзниците: да, дека, тукушто, иако итн. (за сврзниците исто така ќе направам лекција) и клитика да
2. негацијата (не)
3. клитиките за начин (ќе, би) и перфектот (сум, си, сме, сте)
4. дативните клитики (за индиректен предмет): ми, ти, му, ѝ, ни, ви, им
5. акузативните клитики (за директен предмет): ме, те, го, ја, нè, ве, им, се
6. глаголот

Што е уште многу важно - акузативната клитика се. Правило е дека еден вид на клитиките може да стои пред глаголот само еден пут, тоа значи, дека ако ја има конструкцијата со определниот објект, тогаш користиме самото се. Тоа е ,,денес веќе не се види нормалните луѓе на улиците на Варшава" (а не денес веќе не ги се види нормалните луѓе на улиците на Варшава)

Например:
Ако не би ти ги дал клучот за собата, ти би морал да седиш овде целата нок.
Таа ќе им го напише писмото за своите деца, којашто сега е во странсто.
Не можам мирно да спијам, додека не му ги оддавам парите на пријателот ми.

Вежби

A. Дополни ги редовно клитиките (да, дополни ги, овде го имаме заповедниот начин за којшто напишав горе)

0. Утре сакам ......................... купам поклоните на децата за Божиќов. - Утре сакам да им ги купам поклините на децата за Божиќов.
1. Ти никогаш нема .......................... научиш својата ќерка, ако нема да бидеш трпелив.
2. Ако имав многу пари, ......................... изградил велика куќа на мојата жена.
3. Утре ........................  измијам колата на мојот комшија.
4. .................. сакал ..................... онерасположам него, ама за жал морам.
5. Најверојатно ...................... почнеме ...................... градиме куќата во неделава, ќе завршиме до крајот на годинава.
6. ......... сум јас задоволен дека ........................... дадол поддршката на мене, макар што .................. замолил тебе.


Напомнувам за речниците:
http://www.recnik.net.mk/ - полско-македонски и македонско-полски речник, има неколку празнини ама тоа е единствен таков извор; полско-македонската верзија е подобро направена;
https://en.wiktionary.org/wiki/Wiktionary:Main_Page - англискиот викиречник;
https://recnik.off.net.mk/ - многу опширен извор, речникот има преводи во двете страни од македонски на англиски, германски, шиптарски, службениот јазик на Република Поранешни Отомански Покраини Мореа и Солун, француски, словенечки, турски, српскохрватски и руски, сите јазични верзии имаат многу висок квалитет;
http://www.makedonski.info/ - еднојазичниот речник на македонскиот јазик со велика база на лексиката и примери на користење.

[Úlfurinn]

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
Лекција 14 -  Заповедниот начин и глаголскиот прилог со нивниот ред на клитиките во македонскиот јазик

Последно имав кажано за редот на клитиките во македонскиот јазик, денес ќе напишам нешто за ситуацијата, кога клитиките не се пред глаголот, туку во друга позиција

Заповедниот начин

Слично, како на полскиот јазик, на македонски имаме директна и индиректна форма на заповедниот начин. Начинот го користиме за давање заповед, наредба или забрана. На македонскиот јазик имаме неколку повеќе можности да го изразиме него на полскиот. Што е важно за начинот, во него клитиките можат и мораат да одат после глаголот, например Напиши го писмото.

Образување на директната форма

Изгледа слично како и на другите словенски јазици. Иако на македонскито јазик знаме три групи на глаголите, начини на форминање на заповедниот начин се неколку подруги и ги има два - првата група се глаголи од глаголската а-група (гледа, има, сака) и глаголите од е-групата и и-групата коишто имат два или повеќе самогласки на крајот (например пие, пцуе, стои). За таа група формирање на заповедниот начин е -ј. За глаголската а-група се додава -ј после а (например гледај, имај, сакај), а за глаголите од е- и и-групата се променува последната самогласка на -ј (например пиј, пцуј, стој). Формирањето секогаш е регуларно. Тоа е образување на заповедниот начин за 2. лице од еднината, за множината се додава уште -те до формата на 2. лите (тоа е например гледајте, сакајте, пијте, стојте). Втората група е многу слична, на групата припаѓаат глаголите од глаголската е-група или и-група коишто имаат само една самогласка на крајот (например јаде, молчи, кажи). Овде образовањето исто е регуларно. За 2. лице еднина ја променуваме последната самогласка на -и (например јади, молчи, кажи), а за множината на -ете (па има јадете, молчете, кажете). Сето е секогаш регуларно, за глаголот сум формите се буди, будете.

Образување на индиректната форма

Овде имаме повеќе можности него само на полски јазик, во којшто се користи всушност само niech, на македонскиот јазик имаме повеќе можности исто за негативната форма:

1. нека за трето лице, се користи исто, како на полски, например: Нека тој си иде дома! Нека ми одговараат на мене најбрзо како можат!
2. да пред се за 1. лице множина, ама се користи за секоето, во такви реченици да го има секогаш на почеток на реченицата: Да одиме денес со комшиите! Да имаш добар ден! Да сте среќни засекогаш!
3. ајде (да), слично како претходното, ама се користи почесто и има посилно значење, например: Ајде пиеме кафе! (така се изразува кога сакаме да се напиеме ракија со некого, никогаш не значи дека сакаме да пиеме кафе!), Ајде да возиме утре во Охрид!
4. немој(те) (да) е негација на заповедниот начин: Немој да седиш предолго овде! Немојте да славите празник без мене!
5. не е втор начин за негацијата: Не пијте го кафето од шиптар! Не чекајте за мене, ќе дојдам подоцна!

Глаголскиот начин

Глаголскиот начин е неменлива форма на глаголот, означува парарелно дејство, како и во полскиот јазик. Формирање е многу лесно и регуларно, за глаголите од а-групата додаваме -јќи (например, има - имајќи, сака - сакајќи, чита - читајќи), за глаголите од е-групата и и-групата се користи -ејќи (например, јаде - јадејќи, оди - одејќи, стои - стоејќи, пие - пиејќи). Например:
Одејќи до пријател на кафе, се гледав со комшијата;
Имајќи ги новата кола Јанко секој месец си оди за два дена во Охрид;
Помагајќи ѝ на мајката во кујната Дафина научи како се прави тавче гравче.

Напомнувам за речниците:
http://www.recnik.net.mk/ - полско-македонски и македонско-полски речник, има неколку празнини ама тоа е единствен таков извор; полско-македонската верзија е подобро направена;
https://en.wiktionary.org/wiki/Wiktionary:Main_Page - англискиот викиречник;
https://recnik.off.net.mk/ - многу опширен извор, речникот има преводи во двете страни од македонски на англиски, германски, шиптарски, службениот јазик на Република Поранешни Отомански Покраини Мореа и Солун, француски, словенечки, турски, српскохрватски и руски, сите јазични верзии имаат многу висок квалитет;
http://www.makedonski.info/ - еднојазичниот речник на македонскиот јазик со велика база на лексиката и примери на користење.