CzasownikOpis będzie długi, więc teraz zacznę, potem doedytuję.
BezokolicznikPodstawową formą jest rdzeń czasownika, który w zależności od kontekstu może być tłumaczony przy użyciu polskich czasowników dokonanych lub niedokonanych:
fil - zjeść, jeść, np.
fil salim - zjeść obiad, jeść obiad
Ciągłość czynności możemy w razie potrzeby podkreslić słówkiem
hay stawianym przed czasownikiem, a więc
hay fil - jeść (nigdy "zjeść")
Zwyczajowe i powtarzalne czynności możemy podkreślić słówkiem
esti stawianym przed czasownikiem, a więc
esti fil - jadać (w zadaniach typu "Mieszkając w Warszawie, często jadałem obiad na mieście", "Gdy jestem za granicą, często jadam miejscowe potrawy"). Słówko nie jest obowiązkowe, po prostu służy do podkreślenia zwyczajowości określonej czynności.
Czas ogólnyMoże być tłumaczony na jakikolwiek polski czas gramatyczny w zależności od kontekstu, który wynika z dodatkowych słówek (np. "teraz", "wczoraj", "za chwilę", "wtedy", "rok temu" itp.) W przypadku braku dodatkowych słów, odpowiada czasowi teraźniejszemu. Konstrukcja jest banalna: podmiot + bezokolicznik, np.
fil salim - jeść obiad
ro fil salim - ja jem obiad
ken fil salim oni jedzą obiad
itd.
Ciągłość możemy podkreślić za pomocą słowa
hay (odpowiednik angielskiego "be ...ing"), np.
Ro suk hay fil salim - ja teraz jem obiad. Samo
Ro suk fil salim też będzie poprawne.
I dalej:
se - być
Ro se si nagar - jestem w mieście
Ro isak se si nagar - wczoraj byłem w mieście (dosł. ja wczoraj być w mieście)
Ro hadis se si nagar - jutro będę w mieście
Ro kadu se si nagar - właśnie byłem w mieście (
kadu - właśnie, przed chwilą, niedawno)
itd.
Mam nadzieję, że wszystko jest w miarę jasne.
W języku istnieje jeszcze kilka innych czasów, częściej używa się ich w języku formalnym. Wkrótce omówię.
----
Dobra, jedziemy dalej z czasami.1. Czas przeszłyUżywany, gdy z kontekstu nie wynika, że chodzi o przeszłość i chcemy ją zaznaczyć. Oznaczany słówkiem
pa stawianym przed czasownikiem. Z reguły tłumaczymy go na czas przeszły dokonany.
labi nobu - pić piwo
ro labi nobu - piję piwo
ro pa labi nobu - wypiłem piwo
Czasem z kontekstu wynika, że chodzi o czynność ciągłą (oznaczaną w polszczyźnie aspektem niedokonanym), np.
ro pa labi nobu ot ven agit - piłem piwo przez dwie godziny
Jeśli bardzo uprzemy się, że chcemy zaznaczyć ciągłość, posiłkujemy się słówkiem
hay, a więc
ro hay pa labi nobu ot ven agit - "ja PROG PAST pić piwo przez dwa godzina"
Ta ostatnia konstrukcja cechuje język bardzo formalny.
2. Czas przyszłyUżywany, gdy z kontekstu nie wynika, że chodzi o przyszłość i chcemy ją zaznaczyć. Oznaczany słówkiem
ju stawianym przed czasownikiem. Z reguły tłumaczymy go na czas przyszły dokonany.
fil tedim - zjeść rybę
ro fil tedim - jem rybę
ro ju fil tedim - zjem rybę
Czasem z kontekstu wynika, że chodzi o czynność ciągłą (oznaczaną w polszczyźnie aspektem niedokonanym), np.
ro ju fil tedim ot uru peso - będę jadł rybę przez pół wieczoru
No i słówko
hay na oznaczenie ciągłości też można stosować, jeśli ktoś się uprze i nie może bez tego żyć, lub jest Anglikiem
3. Czas teraźniejszyUżywany sporadycznie (normalnie w funkcji teraźniejszego występuje czas ogólny), gdy chcemy "przełączyć się" z przeszłości na teraźniejszość. Oznaczany słówkiem
te. Wyjaśnię na przykładzie:
labi nobu - pić piwo
tijas - być szczęśliwym
ro pa labi nobu zo tijas - wypiłem piwo i byłem szczęśliwy (dosł. "ja PAST pić piwo i być-szczęśliwym)
ro pa labi nobu zo te tijas - wypiłem piwo i jestem szczęśliwy (dosł. "ja PAST pić piwo i PRES być-szczęśliwym)
Czas używany niezmiernie rzadko, w mowie potocznej zastępowany słowem
suk ("teraz"), cechuje język formalny.
4. Czas teraźniejszo-przeszłyTo coś działa jak angielskie present perfect, czyli oznacza czynność przeszłą rzutującą na teraźniejszość. Oznaczany słówkiem
les stawianym przed czasownikiem.
Ro les labi nobu. - wypiłem piwo (teraz, przed chwilą)
Ro les fil eki - zjadłem dużo (i teraz jestem nażarty)
Ro olkim les bok ken - Zawsze ich lubiłem (dosł. ja zawsze PERF lubić oni)
Cechuje język formalny, w mowie potocznej zastępowany prez czas ogólny, lub przeszły, np.
Ro kadu labi nobu - właśnie wypiłem piwo, dosł. "ja właśnie wypić piwo", w
isikama sili słowo "właśnie" odnosi się tylko do przeszłości, nie do teraźniejszości
Ro olkim pa bok ken - Zawsze ich lubiłem
Wszelakich czasów uprzednich i zaprzeszłych nie ma, relacje czasowe jednej czynności do drugiej wyrażane są za pomocą słów typu "po", "w trakcie", "podczas", "przed", "zanim" itp.
No to już prawie wszystko, została strona bierna i tryby

----
Jeszcze oznaczanie dokonania i niedokonania czynności, kiedy z kontekstu nie wynika, czy chodzi o czynność niedokonaną czy dokonaną, a chcemy to zaznaczyć. Czynność dokonaną oznaczamy słowem
tun na końcu zdania, a niedokonaną słowem
mil na końcu zdania. Np.
Ke pa shel shak ot uru agit. - Łapał kota przez pół godziny (i nie wiadomo z kontekstu, czy złapał czy nie). , dosł. 'On PAST łapać kot przez pół godzina)
Ke pa shel shak ot uru agit tun - Łapał kota przez pół godziny i go złapał.
Ke pa shel shak ot uru agit mil - Łapał kota przez pół godziny i go nie złapał.
Słowa niezbyt często używane, ale sobie istnieją. Czasem można ich używać celem podkreślenia dokonania czynności, np.
Ro hadis til de - jutro to zrobię
Ro hadis til de tun - jutro to zrobię (na pewno, na 100%, na mur beton)
----
Strona biernaTworzona dodaniem końcówki
-(a)gas do czasownika.
Ro lamut ken - szanuję ich
Ro lamutagas stik ken - jestem szanowany przez nich
Ro bruso su - Masuję cię
Ro brusogas stik su - jestem masowany przez ciebie
Ogólnie banał, strona bierna po prostu sobie istnieje i jest używana szerzej i częściej, niż w polskim, ponieważ w
isikama sili jest mnóstwo czasowników, które są przechodnie, a w polskim nie są. Np. mamy w stronie czynnej
ro sidos laste (idę drogą, dosł. idę drogę), więc możemy powiedzieć
laste sidosagas stik ro (dosł. droga jest idziana przeze mnie), lub na przykład
selam plenti mezar - kapłan modli lud (sprawia, że lud się modli, w
isikama sili zdanie poprawne) --->
mezar plentigas stik selam. - lud jest modlony przez kapłana.