Isikama sili

[daka sili]

Projekt istotnie kontytunuję i postanowiłem się tutaj trochę zadomowić W wolnej chwili omówię czasowniki. Gdzie też jest duża kontekstowość - czas gramatyczny najczęściej wynika z kontekstu, przechodniość i nieprzechodniość też działa kontekstowo (coś jak w angielskim). Kiedyś na początku conlangowej zabawy miałem manię doprecyzowania wszystkiego za pomocą wszelakich słówek i końcówek, ale taki język to raczej utrapienie a nie wygodne narzędzie W sumie to nawet polski działa czasem kontekstowo, np. zdanie "ważę zbyt dużo" każdy z kontekstu rozumie, że ktoś jest według siebie za gruby, a nie, że np. kładzie zbyt dużo rzeczy na wagę. Ale to tak na marginesie, w sumie muszę popisać w wątku o polszczyźnie, bo to fajny język, zwłaszcza współczesna odmiana mówiona

[daka sili]

Czasownik

Opis będzie długi, więc teraz zacznę, potem doedytuję.


Bezokolicznik

Podstawową formą jest rdzeń czasownika, który w zależności od kontekstu może być tłumaczony przy użyciu polskich czasowników dokonanych lub niedokonanych:

fil - zjeść, jeść, np. fil salim - zjeść obiad, jeść obiad

Ciągłość czynności możemy w razie potrzeby podkreslić słówkiem hay stawianym przed czasownikiem, a więc hay fil - jeść (nigdy "zjeść")

Zwyczajowe i powtarzalne czynności możemy podkreślić słówkiem esti stawianym przed czasownikiem, a więc esti fil - jadać (w zadaniach typu "Mieszkając w Warszawie, często jadałem obiad na mieście", "Gdy jestem za granicą, często jadam miejscowe potrawy"). Słówko nie jest obowiązkowe, po prostu służy do podkreślenia zwyczajowości określonej czynności.


Czas ogólny

Może być tłumaczony na jakikolwiek polski czas gramatyczny w zależności od kontekstu, który wynika z dodatkowych słówek (np. "teraz", "wczoraj", "za chwilę", "wtedy", "rok temu" itp.) W przypadku braku dodatkowych słów, odpowiada czasowi teraźniejszemu. Konstrukcja jest banalna: podmiot + bezokolicznik, np.

fil salim - jeść obiad
ro fil salim - ja jem obiad
ken fil salim oni jedzą obiad
itd.

Ciągłość możemy podkreślić za pomocą słowa hay (odpowiednik angielskiego "be ...ing"), np. Ro suk hay fil salim - ja teraz jem obiad. Samo Ro suk fil salim też będzie poprawne.

I dalej:

se - być
Ro se si nagar - jestem w mieście
Ro isak se si nagar - wczoraj byłem w mieście (dosł.  ja wczoraj być w mieście)
Ro hadis se si nagar - jutro będę w mieście
Ro kadu se si nagar - właśnie byłem w mieście (kadu - właśnie, przed chwilą, niedawno)
itd.

Mam nadzieję, że wszystko jest w miarę jasne.

W języku istnieje jeszcze kilka innych czasów, częściej używa się ich w języku formalnym. Wkrótce omówię.

----

Dobra, jedziemy dalej z czasami.


1. Czas przeszły

Używany, gdy z kontekstu nie wynika, że chodzi o przeszłość i chcemy ją zaznaczyć. Oznaczany słówkiem pa stawianym przed czasownikiem. Z reguły tłumaczymy go na czas przeszły dokonany.

labi nobu - pić piwo
ro labi nobu - piję piwo
ro pa labi nobu - wypiłem piwo

Czasem z kontekstu wynika, że chodzi o czynność ciągłą (oznaczaną w polszczyźnie aspektem niedokonanym), np. ro pa labi nobu ot ven agit - piłem piwo przez dwie godziny

Jeśli bardzo uprzemy się, że chcemy zaznaczyć ciągłość, posiłkujemy się słówkiem hay, a więc ro hay pa labi nobu ot ven agit - "ja PROG PAST pić piwo przez dwa godzina"

Ta ostatnia konstrukcja cechuje język bardzo formalny.


2. Czas przyszły

Używany, gdy z kontekstu nie wynika, że chodzi o przyszłość i chcemy ją zaznaczyć. Oznaczany słówkiem ju stawianym przed czasownikiem. Z reguły tłumaczymy go na czas przyszły dokonany.

fil tedim - zjeść rybę
ro fil tedim - jem rybę
ro ju fil tedim - zjem rybę

Czasem z kontekstu wynika, że chodzi o czynność ciągłą (oznaczaną w polszczyźnie aspektem niedokonanym), np. ro ju fil tedim ot uru peso - będę jadł rybę przez pół wieczoru

No i słówko hay na oznaczenie ciągłości też można stosować, jeśli ktoś się uprze i nie może bez tego żyć, lub jest Anglikiem


3. Czas teraźniejszy

Używany sporadycznie (normalnie w funkcji teraźniejszego występuje czas ogólny), gdy chcemy "przełączyć się" z przeszłości na teraźniejszość. Oznaczany słówkiem te. Wyjaśnię na przykładzie:

labi nobu - pić piwo
tijas - być szczęśliwym
ro pa labi nobu zo tijas - wypiłem piwo i byłem szczęśliwy (dosł. "ja PAST pić piwo i być-szczęśliwym)
ro pa labi nobu zo te tijas - wypiłem piwo i jestem szczęśliwy (dosł. "ja PAST pić piwo i PRES być-szczęśliwym)

Czas używany niezmiernie rzadko, w mowie potocznej zastępowany słowem suk ("teraz"), cechuje język formalny.


4. Czas teraźniejszo-przeszły

To coś działa jak angielskie present perfect, czyli oznacza czynność przeszłą rzutującą na teraźniejszość. Oznaczany słówkiem les stawianym przed czasownikiem.

Ro les labi nobu. - wypiłem piwo (teraz, przed chwilą)
Ro les fil eki - zjadłem dużo (i teraz jestem nażarty)
Ro olkim les bok ken - Zawsze ich lubiłem (dosł. ja zawsze PERF lubić oni)

Cechuje język formalny, w mowie potocznej zastępowany prez czas ogólny, lub przeszły, np.

Ro kadu labi nobu - właśnie wypiłem piwo, dosł. "ja właśnie wypić piwo", w isikama sili słowo "właśnie" odnosi się tylko do przeszłości, nie do teraźniejszości
Ro olkim pa bok ken - Zawsze ich lubiłem


Wszelakich czasów uprzednich i zaprzeszłych nie ma, relacje czasowe jednej czynności do drugiej wyrażane są za pomocą słów typu "po", "w trakcie", "podczas", "przed", "zanim" itp.


No to już prawie wszystko, została strona bierna i tryby


----

Jeszcze oznaczanie dokonania i niedokonania czynności, kiedy z kontekstu nie wynika, czy chodzi o czynność niedokonaną czy dokonaną, a chcemy to zaznaczyć. Czynność dokonaną oznaczamy słowem tun na końcu zdania, a niedokonaną słowem mil na końcu zdania. Np.

Ke pa shel shak ot uru agit. - Łapał kota przez pół godziny (i nie wiadomo z kontekstu, czy złapał czy nie). , dosł. 'On PAST łapać kot przez pół godzina)
Ke pa shel shak ot uru agit tun - Łapał kota przez pół godziny i go złapał.
Ke pa shel shak ot uru agit mil - Łapał kota przez pół godziny i go nie złapał.

Słowa niezbyt często używane, ale sobie istnieją. Czasem można ich używać celem podkreślenia dokonania czynności, np.

Ro hadis til de - jutro to zrobię
Ro hadis til de tun - jutro to zrobię (na pewno, na 100%, na mur beton)


----

Strona bierna

Tworzona dodaniem końcówki -(a)gas do czasownika.

Ro lamut ken - szanuję ich
Ro lamutagas stik ken - jestem szanowany przez nich

Ro bruso su - Masuję cię
Ro brusogas stik su - jestem masowany przez ciebie

Ogólnie banał, strona bierna po prostu sobie istnieje i jest używana szerzej i częściej, niż w polskim, ponieważ w isikama sili jest mnóstwo czasowników, które są przechodnie, a w polskim nie są. Np. mamy w stronie czynnej ro sidos laste (idę drogą, dosł. idę drogę), więc możemy powiedzieć laste sidosagas stik ro (dosł. droga jest idziana przeze mnie), lub na przykład selam plenti mezar - kapłan modli lud (sprawia, że lud się modli, w isikama sili zdanie poprawne)  ---> mezar plentigas stik selam. - lud jest modlony przez kapłana.

[Obcy]

Gorąco zachęcam do opublikowania tego języka na naszej Wikipedii, z pewnością by było dużo głosów na Artykuł Miesiąca

[daka sili]

Gorąco zachęcam do opublikowania tego języka na naszej Wikipedii, z pewnością by było dużo głosów na Artykuł Miesiąca

Czemu nie, jak skończę opis języka, to wrzucę na Wiki.

[Henryk Pruthenia]

Ja tez twierdzę, że to powinno znaleźć się na wiki. Fajnie się to czyta. Polecam Ci przeczytać parę artykułów na wiki (naszej jak i innych) z gramatyk języków

[daka sili]

Przymiotnik

Zanim wbiję się na Wiki, trzeba przebrnąć przez przymiotnik

Cechą charakterystyczną przymiotnika jest to, że kończy się on zawsze na "-a". lasa - miły, amira - zielony itd. Czemu akurat tak, skoro inne części mowy nie mają jakichś szczególnych końcówek? Tego żadne kroniki nie wspominają, może to język-substrat tak miał, a może ktoś kiedyś dokopie się do praźródła języka, tzw. Kroniki Nóblangów, to się dowiemy W każdym razie końcówki innych części mowy, jeśli były, to zanikły, a przymiotnikowe "-a" ostało się.


Czasowniki tworzymy, dodając do przymiotnika -s, czyli:

sana - dobry, sanas - być dobrym, ro sanas - jestem dobry, ro pa sanas - byłem dobry itp. (czasownika posiłkowego "być" nie używamy, to jest grzech )

Przy zastosowaniu przedrostka chu- oznaczjaącego kauzatywność mamy sana - dobry ---> chusanas - czynić dobrym, lasa - miły ---> chulasas - umilać itd. Jest to domena języka formalnego, w mowie potocznej używa się czasownika posiłkowego til (czynić), np.

"Umilam mu wieczór" - wariant formalny: ro chulasas peso na ke (dosł. ja umilam wieczór jemu), wariant potoczny: ro til ke peso na lasa (dosł. ja czynię jego wieczór miłym)


Rzeczowniki tworzymy, dodając do przymiotnika -bu, czyli:

ruta - zły ---> rutabu - zło, ganta - uczciwy ---> gantabu - uczciwość


Stopniowanie:

Wariant wysoki języka zachował stopniowanie aglutynacyjne tak jak w substracie językowym, wariant potoczny robi to na sposób analityczny.

maga - duży
magawta lub day maga - większy
magawtaba lub doday maga - największy


Przy zdaniach porównawczych język elegancki wymaga słowa gam oznaczającego "w porównaniu z", "w stosunku do", wariant potoczny zadowala się uniwersalnym słówkiem na, a więc:

"Jestem wyższy od niego" - Ro sanjawtas gam ke lub potocznie Ro day sanjas na ke.


Chyba wszystko, w następnym opisie powałkuję zdania wzglęne.

[Henryk Pruthenia]

Tak jak wcześniej już mówiłem, fajnie się to czyta
Ciekawy jest ten rozdźwięk miedzu wysokim i niskim wariantem języka - czasami mam wrażenie, że jest to bliskie rozpadowi na dwa języki ;]

[Úlfurinn]

Tak jak wcześniej już mówiłem, fajnie się to czyta
Ciekawy jest ten rozdźwięk miedzu wysokim i niskim wariantem języka - czasami mam wrażenie, że jest to bliskie rozpadowi na dwa języki ;]

W niektórych językach Indonezji wyróżnia się trzy odmiany (gdzieś czytałem, że nawet cztery), bardzo różbe od siebie, ze względu na pozycję społeczną.

[Kazimierz]

Cechą charakterystyczną przymiotnika jest to, że kończy się on zawsze na "-a". lasa - miły, amira - zielony itd. Czemu akurat tak, skoro inne części mowy nie mają jakichś szczególnych końcówek?

Co ciekawe, w kotsowiskim przymiotnik też ma zawsze taką samą końcówkę (-y). Rzeczowniki mogą kończyć się jak chcą, a czasowniki w formie podstawowej (nie mylić z bezokolicznikiem, którego nie ma) kończą się na -a, -e lub -i.
Zkąd to się wzięło? Z polskiego. Końcówka czasownika wyleciała z języka wraz z bezokolicznikiem. Tożsamość końcówki przymiotnika z końcówką liczby mnogiej rzeczownika (też -y, oczywiście z polskiego  :-) ) zwykłem wyjaśniać, tym że np. jak coś jest tak jak jak głębie (tap kap tyby), to jest głęboki (tyby), ale to jest bardzo nóbskie tłumaczenie.

(…) więc możemy powiedzieć laste kadosagas stik ro (dosł. droga jest idziana przeze mnie)

Szta?

[Henryk Pruthenia]

Oczywiście powinno być szczena.

[daka sili]

Zdania względne

Powałkuję teraz zdania względne. Można je tworzyć na dwa sposoby, przy czym pierwszy sposób częściej występuje w języku potocznym, a drugi w formalnym, aczkolwiek nie ma tu ścisłego rozgraniczenia, w obu wariatach można spotkać każdy ze sposobów.


Sposób bardziej potoczny - za pomocą partykuły me

lokur - chłopiec
guro piruk - zgubić klucz
pa guro piruk me lokur - chłopiec, który zgubił klucz (dosł. PAST zgubić klucz REL chłopiec)
ketaw nochi pa guro piruk me lokur - matka opieprza chłopca, który zgubił klucz (dosł. matka opieprzać PAST zgubić klucz REL chłopiec)
pa guro piruk me lokur yeti ketaw suk nochi - chłopca, który zgubił klucz, matka właśnie opieprza (dosł. PAST zgubić klucz REL chłopiec ACC matka właśnie opieprzać)

shak - kot
kasap - leżeć na
montil - półka
shak kasap de me montil - półka, na której leży kot (dosł. kot leżeć na niej REL półka)

peloyus zil - nauczyciel
ro vekur babok ke - mój brat go nie lubi
ro vekur babok ke me peloyus zil - nauczyciel, którego nie lubi mój brat (dosł, mój brat nie-lubić on REL nauczyciel)
ro vekur babok ke me peloyus zil heras - nauczyciel, którego nie lubi mój brat, jest chory (heras - być chorym, chorować)

Sposób bardziej formalny - za pomocą słowa yo, odpowiadającego polskiemu gwarowemu "co to" w konstrukcjach typu "nauczyciel, co to mój brat go nie lubi"

lokur - chłopiec
guro piruk - zgubić klucz
lokur, yo pa guro piruk - chłopiec, który zgubił klucz (dosł. chłopiec co-to PAST zgubić klucz)
ketaw nochi lokur, yo pa guro piruk - matka opieprza chłopca, który zgubił klucz (dosł. matka opieprzać chłopiec, co-to PAST zgubić klucz)
lokur yeti, yo pa guro piruk ye, ketaw suk nochi - chłopca, który zgubił klucz, matka właśnie opieprza

W ostatnim zdaniu występuje słówko ye, które nie ma samodzielnego znaczenia, jest to partykuła służąca wyraźnemu oddzieleniu zdania podrzędnego od reszty wypowiedzi.

shak - kot
kasap - leżeć na
montil - półka
montil, yo shak kasap de - półka, na której leży kot (dosł.półka, co-to kot leży na niej)

peloyus zil - nauczyciel
ro vekur babok ke - mój brat go nie lubi
peloyus zil, yo ro vekur babok ke - nauczyciel, którego nie lubi mój brat (dosł. nauczyciel, co-to mój brat nie lubić on)
peloyus zil, yo ro vekur babok ke ye, heras - nauczyciel, którego nie lubi mój brat, jest chory (heras - być chorym, chorować)


Mam nadzieję, że w miarę jasne. Pewnie dla Polaków ten drugi sposób będzie bardziej klarowny, dla Chińczyków pierwszy

[daka sili]

Czasowniki przechodnie, nieprzechodnie, strona zwrotna i takie tam


Czasowniki w isikama sili mogą być zarówno przechodnie jak i nieprzechodnie. Istnieją słówka na oznaczanie przechodniości i nieprzechniości, ale nie musimy ich używać, jeśli kontekst jest jasny.

masu - gotować, ungar - woda
Ro masu kay - ja gotuję (coś)
Ungar masu nep  - woda gotuje się

Słowa kay i nep nie są obowiązkowe, jeśli kontekst jest jasny. A zatem zdania:

Ro masu - ja gotuję
Ungar masu - woda się gotuje

są jak najbardziej poprawne.

Tak samo:

Atar kine (nep) sanafi - książka czyta się dobrze
Lok kine (kay) sanafi - dziecko czyta dobrze

Jeśli nie użyjemy nep lub kay, a kontekst nie jest jasny, to domyślnie przyjmuje się, że chodzi o czasownik nieprzechodni, np.

neko - upadać, przewracać
ro neko - ja upadam (a nie "ja przewracam", wtedy musimy powiedzieć ro neko kay)

W przypadku uzupełnienia czasownika przechodniego dopełnieniem, kay przestaje być konieczne, a zatem ro neko uji - przewracam drzewo (dosł. "upadam drzewo", co nawet po polsku jest zrozumiałe, chociaż niepoprawne)

Tak samo:

Ke pa duro - on umarł
Ke pa duro kay - on uśmiercił
Ke pa duro (kay) bos - on uśmiercił psa


Strona zwrotna

Oznaczana słowem pe.

Na wstępie powiem, zeby nie kopiować rozwiązań z polszczyzny, gdzie oznaczanie sytuacji, gdy jednocześnie jesteśmy sprawcą i odbiorcą czynności, jest całkowicie nieregularne, np. "biegnę" (nie "biegnę się") vs "przebiegłem się".

W isikama sili można oznaczyć zwrtotność, ale nie trzeba, jeśli wynika to z kontekstu, np.

toki - pływać
ro toki lub ro toki pe - pływam (drugi wariant oznacza dosłownie "ja pływam się")

Na ogół słowo pe pomija się.

Warto dodać, że czasownik toki (pływać) może być przechodni i oznaczać spławianie, np. ro toki sheket si kidar - spławiam drewno rzeką (dosł. ja płynę drewno po rzece)

Powtórzmy - słowa pe używamy w razie potrzeby, a nie konieczności, użytownik polszczyzny pewnie powie ro dali pe (myję się), ale samo ro dali też jest poprawne, chociaż przy braku znajomości kontekstu może być nieprecyzyjne, bo może oznaczać równie dobrze mycie okna lub pranie ciuchów.


Strona wzajemna

Oznaczana słowem dis.

Ron dali pe - oni myją się (każdy siebie)
Ron dali dis - oni myją się nawzajem


To chyba wszystko

[daka sili]

Dawno mnie nie było z przyczyn różnych, czas coś wrzucić Dziś honoryfikatywność.


Najważniejsze słówka to naw oznaczające grzeczność oraz pip oznaczające niegrzeczność, brak szacunku itp. Można je stawiać przed czasownikami, zaimkami i rzwczownikami. Np.

Su mik kis de na ro? - Czy możesz mi to dać? (dosł. ty móc dać to na mnie?)
Naw su kis de na ro? - Czy pan może mi to dać?

Czyli su - ty --> naw su - odpowiednik polskiego "pan"

Analogicznie:

Ke pa kis de na ro - on dał mi to
Naw ke pa kis de na ro - ten pan dał mi to

A teraz "niegrzeczne" pip

Su mik kis de na ro? - Czy możesz mi to dać?
Pip su mik kis de na ro? - Czy możesz mi to dać, lamusie?

Ke pa kis de na ro - on dał mi to
Pip ke pa kis de na ro - ten frajer dał mi to


Przed rzeczownikami działa to tak:

Peloyus zil - nauczyciel
Peloyus zil heras - nauczyciel jest chory
Naw peloyus zil heras - czcigodny nauczyciel jest chory
Pip peloyus zil heras - pieprzony nauczyciel jest chory


I przed czasowniami:

tam - chcieć
Ro tam isa daris - chcę tę torbę
Ro naw tam isa daris - chciałbym tę torbę
Ro pip tam isa daris - chcę tę torbę do cholery


W trybie rozkazującym:

kis - dać
Kis de na ro ketur - daj to mojemu ojcu
Naw kis de na ro ketur - daj to proszę mojemu ojcu
Pip kis de na ro ketur - daj to do cholery mojemu ojcu, dawaj to mojemu ojcu
Naw su jey naw kis de na ro ketur - niech pan da to proszę mojemu ojcu (dosł. HON ty niech HON dać to DAT ja ojciec)


W celu wzmocnienia efektu grzeczności lub niegrzeczności dodajemy na końcu zdania "grzeczne" isil lub "niegrzeczne" zoshaw. Przykłady:

til de - zrób to
naw til de - zrób to, proszę
naw til de isil - bądź łaskaw to zrobić
Naw su jey til de - niech pan to zrobi
Naw su jey naw til de - niech pan to zrobi, proszę
Naw su jey naw til de isil - niech pan zechce to zrobić, niech pan będzie łaskaw to zrobić

i niegrzeczne:

til de - zrób to
pip til de - zrób to do cholery
pip til de zoshaw - zrób to do kurwy nędzy
Pip su jey til de - zrób to, leszczu
Pip su jey pip til de - zrób to do cholery, lamusie
Pip su jey pip til de zoshaw - zrób to frajerze do kurwy nędzy


Oczywiście formy grzeczne częściej występują w języku formalnym, a te mniej grzeczne częściej goszczą w tym mniej formalnym

[Henryk Pruthenia]

Śmieszne, ciekawe rozwiązanie, niby parę partykuł, ale tyle rozwiązań

Te "pip ke" wyszło celowo, czy przypadkiem?

[daka sili]

Śmieszne, ciekawe rozwiązanie, niby parę partykuł, ale tyle rozwiązań

Te "pip ke" wyszło celowo, czy przypadkiem?

Wybór "pip" nie był zupełnie przypadkowy - kierowałem się tym, że brzmi to w moich uszach jakoś tak mało dumnie