RZECZOWNIKAswa choruje na bardzo poważną chorobę, która kiedyś zdziesiątkowała conlangi naszej społeczności: przypadkozę, i to w formie złośliwej. Jest to zarazem jedyny mój conlang chorujący na przypadkozę. Używa dwudziestu sześciu przypadków głównych oraz siedmiu przypadków własnościowych. W SubNecie, mojej encyklopedii, grupuję je w następujący sposób:
- Main cases: DIR (ABS), DIR (NOM), ERG, ACC, INT, DAT, VOC; GEN, ABE, CAUS, COM, COMP, SOC, INS; ABL, ALL, ILL, ELA, DEL, VIA, LOC; TEMP, PTEMP, DTEMP, TEMP, EGR, IGR;
- Possessive cases: 1P, 2P, 3P, 1PP, 1PE, 2PP, 3PP.
Przypadki te oznaczone tu jako "główne" dzielimy na cztery grupy:
- główne,
- relacyjne,
- kierunkowe,
- czasowe.
Omówimy je sobie wszystkie nieco dokładniej.
Uwaga - w nazewnictwie przypadków stosuję słowa angielskie!
Taq -
"pies"1. Direct: Absolutive (Absolutyw)
Znacznik: øAbsolutyw występuje tylko w czasie teraźniejszym. Nie ma żadnego znacznika fonetycznego czy ortograficznego. Absolutyw występuje w kilku sytuacjach:
a) Jeśli w czasie teraźniejszym dany obiekt wykonuje jakąś czynność, którą robi "sam sobie", na przykład
idzie czy
krzyczy. Chodzi więc o czynności nieprzechodnie, o czym mowa była w dziale o składni. Przykład: «
Taq kömökö.» "Pies szczeka".
a) Jeśli w czasie teraźniejszym na danym obiekcie jest wykonywana jakaś czynność. Wtedy pełni funkcję analogiczną do naszego biernika, na przykład "kość" w zdaniu «Ytaq səpil
nət.» "Pies gryzie kość". Można by sztucznie odwrócić te relacje i postawić - dla analogii - psa w absolutywie w zdaniu tego typu. "Kość gryzie psa" będzie brzmiało «Ynət səpil
taq.»
Jest tak dlatego, że w czasie teraźniejszym aswa traktuje Jacka w zdaniu "Jacek idzie" jako osobę, na której wykonywana jest czynność, a nie jako wykonawcę. Po prostu jemu się to dzieje, że on idzie. On tego nie robi.
2. Indirect: Ergative (Ergatyw)
Znacznik: «y»- Ergatyw pojawia się, kiedy w czasie teraźniejszym mamy zdanie, w którym są dwa obiekty i jeden robi coś drugiemu. Wtedy ergatyw jest wykonawcą tej czynności. Jak napisałem, w zdaniu "Jacek idzie" Jacek jest biorcą czynności - i takim zostaje, gdy pojawia się nowy obiekt. "Bartek bije Jacka" w aswie wygląda więc morfologicznie inaczej niż w polskim, raczej jak "Bartka bije Jacek" - choć znaczenie pozostaje odwrotne niż wynikałoby z postawienia tak zdania w polskim.
«
Ytaq səpil nət.»
"Pies gryzie kość."
3. Direct: Nominative (Mianownik)
Znacznik: «a-»/«ə-» Sprawa ma się normalnie w czasie przeszłym. Tam mamy normalny mianownik - wykonawcę czynności zarówno w zdaniach nieprzechodnich jak i przechodnich. Ale morfem jest już inny i jest to «a-»/«ə-», w zależności od harmonii samogłoskowej.
«
Ataq kömöřəv.» "Pies szczekał."
«
Ataq səpəvgə önət.» "Pies gryzł kość."
4. Indirect: Accusative (Biernik)
Znacznik: «o»-/«ö»-To samo mamy z biernikiem, funkcjonuje normalnie. Kiedy pojawia się coś, na czym czynność można wykonywać, to stawiamy to w bierniku. Tak jest i w języku polskim, a w odróżnieniu od języków ergatywnych, w których zasada działania jest taka, jak w zdaniach w aswie w czasie teraźniejszym.
Zauważcie, że de facto morfemem biernika zawsze był wymarły fonem «ô» [ɔ], a nie «o» [o]. To jest jedyne znane miejsce, kiedy ten fonem jeszcze się pojawia. To sprawia, że bardzo często harmonia jest złamana, mimo że należy ją oddać na piśmie. Jak zwykle, wykształciuchy będą ją zachowywać. W szybkiej mowie ten fonem jest realiowany jeszcze inaczej: jako szwa (ze względu na odległy akcent).
«Ataq səpəvgə
önət.» "Pies gryzł kość." «önət» [ɔ'næt].
5. Introductive (Introduktyw)
Znacznik: -«su»/-«sü»Tutaj zaczynają się schody.
Aswa traktuje rzeczowniki według trzech kategorii zależnie od czasownika (zobaczcie jak silne są więzy między czasownikami a rzeczownikami w aswie!), nazwijmy je tak: aktywny, bierny i pojawiający się.
Aktywny to taki, który faktycznie coś robi. Śmieje się, uśmiecha, skacze, biegnie, bije, szyje, robi, rozmawia z kimś; cokolwiek. Aktywne stawiamy w dyrektywie lub indyrektywie - wymienione wyżej - w zależności od czasu gramatycznego.
Bierne to takie, które nic nie robią - o nich się tylko mówi, zdania są ultraogólne, lub takie bierne obiekty są tylko częścią jakiegoś stałego wyrażenia (np. przysłowia), które dosłownie to nie mają nic do rzeczy. Te się stawia w zerowym przypadku, z morfemem zerowym. Na przykład:
«Oqan tak izəvmé!» - "Masz minę jak pies!", czyli patrzysz na coś z wywieszonym ozorem.
(Tutaj zróbmy nawias, bo chcę zwrócić uwagę na coś spoza tego rozdziału. Słowo "oqa" oznacza twarz - "oqan" oznacza "twoja twarz". Słowo "taq" postawiłem w przypadku zerowym, ale zmieniłem "q" na "k". Dlaczego? Otóż dopuszcza się - jak to lubi - aby, zgodnie z wymową, wymienić końcowe "q" na "k", jeśli potem idzie słowo zaczynające się na "i" - najsilniejszą z samogłosek przednich. A słowko "iz" oznacza wygląd, prezencję. "İzəvmé" to przymiotnik utworzony od tego słowa. Zdanie więc dosłownie ma konstrukcję: "Twoja-twarz pies wyglądowa!")
Introduktyw zajmuje się trzecią grupą. Kiedy ledwo wprowadza się obiekt do rozmowy, kiedy chce się zwrócić na niego szczególną uwagę lub kiedy przedstawia się go. Używa się też tego do przerwania bieżącego kontekstu i zwrócenia uwagi na coś innego. Zabiera też częściowo funkcję naszych wyrażeń typu "natomiast" czy "a w ogóle to".
«Taqsu foyıřəñ okhéméler...» "Pies zarzygał ściany..."
Na takie zdanie reakcja byłaby jedna: "Jaki, kurwa, pies?". Gdyby to było normalne, że w tym domu jest pies i że np. jest chory, to powiedzielibyśmy "ataq", a nie "taqsu". Oczywiście, w zależności od kontekstu, może to mieć i więcej znaczeń.
Warto dodać, że ten sam przypadek istnieje w ahtialańskim, ale jest znacznie rzadszy i dość ograniczony.
6. Dative (Celownik)
Znacznik: -«oo»/-«öö»Celownik. Rzadki i ograniczony przypadek. Występuje jedynie w króciutkich zdaniach, w których zależy nam na podkreślenie, że dana osoba coś otrzymała. Na przykład:
«İlgizöö otaq apheroh (Əyilyüsə).» "İlgiz otrzymał psa (od Iliusy)."
Zauważcie, że w językach tureckich - związek ich z aswą chyba każdy już zauważył? - raczej byśmy stawili İlyusę w ablatywie w takim zdaniu, a w aswie w ergatywie/mianowniku. W aswie tak by też było, gdyby usunąć ze zdania dopełenienie dalsze (İlgiza) i zostawić go w domyśle: «Otaq apheroh İlyüsəřın.»
7. Vocative (Wołacz)
Znacznik: -«iy»Wołacz Polakom sprawi najmniej problemów. Jedyna różnica między jego użyciem w aswie a w języku polskim polega na tym, że w języku polskim nie używa się wołacza do prostych imion, np. "Ania, podejdź! Jacek, nie bij go!", a jedynie do honoru, czy to dodania go ("panie profesorze", "drogi kolego"), czy odebrania komuś cześci ("spierdalaj mi z oczu, kurwo", "lubisz to, suko!") - w aswie używa się go też do prostych imion.
«İlgiziy!» "İlgiz!" (İlgizie!)
