Uznałem, że trochę głupio, że na forum językotwórców tak rzadko ostatnimi czasy prezentuje się conlangi. Może żeby wyrwać was z letargu przedstawię wam mój twór, zwany
Qwellék'aną. Jest on jeszcze w fazie rozwoju i wiele rzeczy może się zmienić (i najprawdopodobniej się zmieni), nie jest to raczej wielkie arcydzieło i nie zawiera żadnych elementów, po których stwierdzicie "Wow, czemu ja tego nie uwzględniłem w moim języku", jednakże jest to dopiero drugi conlang robiony tak na poważnie i miło by było zobaczyć jakieś porady czy inne uwagi z waszej strony.
Qwellék'ana
Założenia języka - Qwellék'ana w moim zamiarze ma być prostym, prymitywnym językiem używanym przez grupę blisko ze sobą powiązanych plemion żyjących na nowo odkrytym kontynencie (czyli moja conworldowa Ameryka Północna), toteż starałem się wzorować w pewnym stopniu na językach plemion obu Ameryk
Chociaż nie mogę się pozbyć wrażenia, że język brzmi podobnie do węgierskiego xD. Ze względu na poziom zaawansowania pierwotnych plemion, na próżno szukać w tym języku określeń typu komputer bądź samolot, zaś niektóre konstrukcje mogą być nieco pogmatwane.
Fonetyka - Qwellék'ana nie ma specjalnie określonej fonetyki ze względu na strukturę plemienną. Najbardziej pospolity wariant wymowy zostanie zaprezentowany poniżej.
Samogłoski:
a ʌá ae əé ei ií ɪɵ ɵɵ́ ɜo ɔó ou ʊú uSamogłoski z akutami to tzw. samogłoski mocne, w przeciwieństwe do tych bez akuta, czyli samogłosek słabych. Czasami samogłoska słaba może być wymawiana jako jej mocny wariant (więcej w punkcie na temat akcentu).
Spółgłoski:
Nosowe:
m m n n ŋ ŋZwarte:
p p b b t t d d k k q qSzczelinowe:
f f v v ŧ θ đ ð s s z ʃ c ç g ʝ h x rr ʁDrżące:
r rBoczne:
l l ll ɬ j ɮPozostałe:
y j w w x ʧDodatkowo wykorzystuje się dwa znaki :
' (apostrof) i
: (dwukropek). Apostrof zmienia poprzednią spółgłoskę na spółgłoskę przydechową, zaś apostrof w pozycji interwokalicznej jest wymawiany jako
ʔ, w pozostałych pozycjach nie ma wartości fonetycznej,
Na początku wyrazu nie może stać zbitka dwóch spółgłosek, poza sytuacją, gdy drugą spółgłoską jest [w]. Wtedy też [w] jest niewymawiane, lub poprzedzająca go spółgłoska jest labializowana. Takowa restrykcja nie istnieje dla żadnych innych pozycji, jednak również unika się w większości przypadków zbitek spółgłosek na końcu wyrazu.
Samogłoski nie mogą tworzyć dyftongów. Dwie występujące koło siebie samogłoski są rozdzielane zwarciem krtaniowym.
W języku występuje akcent ruchomy. Akcent pada na
a) sylabę, w której występuje samogłoska mocna (w wyrazie może występować tylko jedna z nich)
b) jeżeli w wyrazie nie ma żadnej samogłoski mocnej, akcent pada na pierwszą sylabę, zaś samogłoskę występującą w niej wymawia się jako jej mocny wariant, bez zapisywania akuta.
Gramatyka - Przypadki - W Qwellék'anie występuje 16 przypadków.
1. Nominatyw - oznacza podmiot. Nie ma końcówki.
Przykład: Eŋó uzɵđ [əŋ'o 'ut͡ʃɵð]
(Pies coś je)2. Akuzatyw - oznacza dopełnienie bliższe. Końcówka
-t.
Przykład: Ill enađ eŋó
t ['ɪɬ 'enʌð əŋ'ot]
(Widzę psa)3. Datyw - oznacza dopełnienie dalsze. Końcówka
-c.
Przykład: Ill qanáđ eŋó
c ['ɪɬ qʌn'að əŋ'oç]
(Wręczam coś psu)4. Adesyw - czyli coś (nom.) jest koło czegoś (ads.). Przed adesyw odmieniamy wyraz, który ma mniejsze znaczenie – założmy że koło rzeki znajduje się dom. Jeżeli chcemy wskazać na dom, należy powiedzieć
tonta xarrínt, a jeżeli na rzekę –
xarrí tontant. Można oczywiście również zamienić kolejność wyrazów. Końcówka -
nt.
Przykład: Tonta xarrí
nt ['tontʌ ʃʌ'ʁɪnt]
(Dom koło rzeki)5. - Inesyw - czyli coś jest w środku czegoś, wewnątrz czegoś bądź wsadzone/wbite/włożone itd. w coś. Oprócz przedmiotów przez inesyw odmieniamy także określenia czasu, jednak nie odmieniamy rzeczowników takich jak np. rodzina. Końcówka
-z.Przykład: Tonta
z ['tontʌt͡ʃ]
(W domu), Anba
z ['anbʌt͡ʃ]
(W przeszłości)6. - Lokatyw – ogólnie określa on lokacje i jest stosowany wtedy, kiedy nie możemy użyć ani adesywu, ani inesywu. Łączy się z określeniami takimi jak np. za, pod, naprzeciwko, przed, po lewej, pomiędzy itd., ale również w określeniach takich jak np. w rodzinie. Końcówka
-rr.
Przykład: Oxí abwa
rr [ɔʃ'ɪ 'abwʌʁ]
(Pod stołem), Ɵp zoni
rr ['ɜp 't͡ʃoniʁ]
(Nad głową)7. - Ablatyw – miejsce z którego się przemieszczamy bądź wyruszamy. Niezbyt łączy się z innymi przypadkami, więc zdanie
Wyruszyłem z miejsca koło rzeki będzie brzmiało
Ill ajaná qwoŋađ xarrínt xarríll. Końcówka
-ll.
Przykład: Ill qwoŋađ ŧɵ
ll ['ɪɬ 'qʷoŋʌð 'θɜɬ]
(Wyruszam z wioski)8. - Allatyw 1 – wskazuje miejsce, do którego się poruszamy, nasz cel podróży. Końcówka -
:dan.
Przykład: Ill qwoŋađ ŧɵ
:dan ['ɪɬ 'qʷoŋʌð 'θɜdʌn]
(Idę do wioski)9. - Allatyw 2 – wskazuje cel, dla którego się przemieszczamy – czyli nie jest ważne to, gdzie idziemy, ale to, po co lub dlaczego idziemy. Końcówka -
:van.
Przykład: Ill qwoŋađ xenk'í
:van ['ɪɬ 'qʷoŋʌð ʃən'kʰɪvʌn]
(Idę na polowanie) , Ill wan x'ogađ p'oŋɵ́
:van ['ɪɬ 'wan 'ʃʰoʝʌð pʰɔ'ŋɜvʌn]
(Uczęszczam do szkoły)10. - Essyw – tak naprawdę zastępuje on czasownik „być”, który nie występuje w postaci bezokolicznika, a właśnie jako ten przypadek. Końcówka:
-x.
Przykład: Ill đarrí
x ['ɪɬ ðʌ'ʁɪʃ]
(Jestem rybakiem, dosłownie: Ja rybak-być)11. - Posesyw – analogicznie do essywa, ale zastępuje czasownik „mieć”, „posiadać”. Końcówka:
-p'.Przykład: Ill eŋó
p' ['ɪɬ əŋ'opʰ]
(Mam psa, dosłownie: Ja pies-posiadać)12. - Genityw – czyli po naszemu dopełniacz. Jeżeli tworzymy nim dłuższe konstrukcje gdzie w kilku członach należy użyć genitywu, oddziela się je znakiem „:” (np.
illá:axá:ŧi – mojego starszego brata). Końcówka
-ŧi.
Przykład: Illá
:ŧi eŋóx [iɬ'aθi əŋ'oʃ]
(To jest mój pies), Illá
:axá
:ŧi tonta [i'ɬaʔʌʃaθi' tontʌ]
(Dom mojego starszego brata), Illá
:ŧi axá tontap' [iɬ'aθi 'ʌʃa 'tontʌpʰ]
(Mój starszy brat ma dom)13. - Socjatyw – odpowiada na pytania z kim? za pomocą czego? Końcówka
-n.
Przykład: Ill tɵnđ tontaz illá:ŧi axá
n ['ɪɬ 'tɜnð 'tontʌt͡ʃ iɬ'aθi 'ʌʃan]
(Mieszkam w domu z moim starszym bratem)14. - Wokatyw – bezpośredni zwrot do nadawcy. Końcówka -

.
Przykład: Axá

['ʌʃaʔɔ]
(Starszy bracie)15. - Prepozycjonał – nazwa dosyć niedokładna, ponieważ ten przypadek odpowiada tylko na pytania o kim? o czym? Końcówka
-m.
Przykład: Ill ŧoŧáđ axá
m ['ɪɬ θɔ'θað 'ʌxam]
(Opowiadam o starszym bracie)16. - Ekwatyw – stosowany do porównań, ale tylko w stopniu równym. Stosuje się go także podczas konstrukcji dzierżawczych. Końcówka
-ŋ.
Przykład: Ill ojáđ ojɵ́
ŋ ['ɪɬ ɔɮ'að ɔɮ'ɜŋ]
(Latam niczym ptak)Liczebniki - żeby tradycji stało się zadość:
Qwellék'ana używa systemu mieszanego – poniżej dwudziestu stosuje się system piątkowy, zaś od 21 i wyżej – mieszanina systemu dziesiątkowego i piątkowego. Jest to spowodowane tym, że w pierwotnej wersji języka ludzie mówiący qwellék'aną liczyli wszystko na palcach, zaś zamiast liczebników woleli używać określeń takich jak „mniej niż ilość palców u jednej ręki” czy też „tyle, ile mam palców u stóp”. Do określania dużej ilości przedmiotów używali zwrotów takich jak „więcej, niż moja rodzina ma palców”, „więcj, niż gwiazd na niebie” czy też podobnych. Podstawy systemu dziesiątkowego zostały zaczerpnięte zaś od zmacznie bardziej zaawansowanej technicznie cywilizacji, która korzystała już z systemu opartego na liczbie 10.
0 – ho exé (dosłownie: bez palców/pięść), jednak częściej stosuje się samo „ho”, które oznacza „nic”
1 – exéba (dosłownie: mały palec)
2 – exétɵ (dosłownie: palec serdeczny)
3 – exérri (dosłownie: palec środkowy)
4 – exéŋa (dosłownie: palec wskazujący)
5 – exégi (dosłownie: kciuk)
Żeby uniknąć nieporozumień, jeżeli mówimy o palcach jako częściach ciała, musimy użyć określeń typu „mój palec”
(illá:ŧi exé) bądź „czyjś palec”
(ek'ú:ŧi exé).6 – exégi ya exéba
7 – exégi ya exétɵ
8 – exégi ya exérri
9 – exégi ya exéŋa
10 – exétɵ exégi/q'ox (!)
Dlaczego występują tutaj dwie formy? „Exétɵ exégi” jest stosowane wtedy, gdy chodzi nam konkretnie o liczbę 10. Określenie „q'ox” może być używane również w ten sposób, dodatkowo tworzy ono dalsze konstrukcje po przekroczeniu liczby 21.
Ciekawostka: określenie q'ox:q'ox oznaczna „wiele”.Mimo to:
11 – exétɵ exégi ya exéba
12 – exétɵ exégi ya exétɵ
I tak dalej
15 – exérri exégi
16 - exérri exégi ya exéba
I kolejny wyjątek – 20 to nie exétɵ qox, tylko exéŋa exégi. Spowodowane jest to tym, że większość ludności i tak nie używa (bo po prostu nie zna i nie ma większego wyobrażenia o nich) liczebników większych niż 20, ponieważ tyle mają palców. Dla kogoś, kto korzysta tylko z systemu palcowego, liczby 21, 50 i 300 to takie same, abstrakcyjnie wielkie ilości. Mimo to:
21 - exétɵ qox ya exéba
22 - exétɵ qox ya exétɵ
Co się stanie jeśli przekroczymy liczbę 25 (exégi exégi)?
26 - exétɵ qox ya exégi ya exéba
27 - exétɵ qox ya exégi ya exétɵ
System jak widać jest niesamowicie niewygodny, dlatego liczebniki są rzadko stosowane i to tylko przez bardziej wykształconych ludzi.
30 – exérri qox
40 – exéŋa qox
50 – exégi qox
Powyżej 50 liczebniki nie są już stosowane.
Zaimki osoboweJak można pewnie było zauważyć, istnieją dwie formy zaimków osobowych. A właściwie od każdego zaimka osobowego jest utworzony rzeczownik (de facto tworzący przymiotnik, który może być wykorzystywany tak samo jak genityw). Jest to spowodowane tym, że większość zaimków kończy się na spółgłoskę, czego nie przewiduje tabela odmiany przez przypadki. W liczbie mnogiej spotkamy się także z pierwszą osobą inkluzywną i ekskluzywną. Kolejną cechą charakterystyczną dla zaimków jest występowanie trzeciej osoby (tylko liczby pojedynczej) bliższej i dalszej. Do czego służy to rozróżnienie? Weźmy pod uwagę poniższą sytuację:
On (osoba A) mówi o
nim (o osobie A), że jest świetnym strzelcem.
On (osoba A) mówi o
nim (o osobie B), że jest świetnym strzelcem.
W języku polskim w pierwszym przypadku nie powiedzielibyśmy oczywiście „On mówił o nim”, ale „On mówił o sobie”. Ponieważ jednak w qwellék'anie nie ma odpowiednika wyrazu „sobie” czy też „swój”, trzeba wtedy użyć odpowiednio trzeciej osoby bliższej lub dalszej. Odpowiednie przykłady:
Niŋ ŧoŧáđ
niŋam niŋ ubík zɵtɵx. ['nɪŋ θɔ'θað 'nɪŋʌm 'nɪŋ ʊb'ɪk 't͡ʃɜtɵʃ]
Niŋ ŧoŧáđ
nɵŋém nɵŋ ubík zɵtɵx. ['nɪŋ θɔ'θað nɵ'ŋem 'nɜŋ ʊb'ɪk 't͡ʃɜtɵʃ]
Jak rozwiązuje się problem braku zaimka „swój”?
Niŋ beŋéđ
niŋa:ŧi udút ['nɪŋ bə'ŋeð 'nɪŋʌθi ʊd'ut] – On całuje swoją żonę.
Niŋ beŋéđ
nɵŋé:ŧi udút ['nɪŋ bə'ŋeð nɵ'ŋeθi ʊd'ut]– On całuje jego (czyjąś) żonę.
Liczba pojedyncza (odpowiednio zaimek i rzeczownik bliższy / zaimek i rzeczownik dalszy)
1 osoba – ill, illá / brak ['ɪɬ] [iɬ'a]
2 osoba – tac, taci / brak ['taç] ['taçi]
3 osoba (mężczyzna) – niŋ, niŋa / nɵŋ, nɵŋé ['nɪŋ] ['nɪŋa] ['nɜŋ] [nɵ'ŋe]
3 osoba (kobieta) – ix, ixi / ux, uxi ['ɪʃ] ['ɪʃi] ['uʃ] ['uʃi]
3 osoba (rzecz) – ep', ep'e / brak ['epʰ] ['epʰə]
Liczba mnoga1 osoba inkluzywna – oci, ocí / brak ['oçi] [ɔ'çɪ]
1 osoba ekskluzywna – ec, eci / brak ['eç] ['eçi]
2 osoba – ɵri, ɵrí / brak ['ɜri] [ɵr'ɪ]
3 osoba – owun, owúni / brak ['owʊn] [ɔ'wuni]
Jeżeli rozmawiamy z kimś postawionym znacznie wyżej (np. członek plemienia do wodza), za każdym razem zamiast jakiegokolwiek zaimka należy używać tytułu bądź nazwiska naszego adresata, odmienionego przez wokatyw.
-Niŋ anbaz vagɵ́đ niŋat : niŋ anbaz dudux.
-Epe, nɵŋ anbaz vagɵ́đ niŋat, ana?
-O e, illá:ŧi ohellax.
-Popełnił samobójstwo, bo był tchórzem.
-A nie został przypadkiem zabity przez innego człowieka?
-Ups, mój błąd.
['nɪŋ 'anbʌt͡ʃ vʌ'ʝɜð 'nɪŋʌt 'nɪŋ 'anbʌt͡ʃ 'dudʊʃ]
['epə 'nɜŋ 'anbʌt͡ʃ vʌ'ʝɜð 'niŋʌt 'anʌ]
['oʔə iɬ'aθi 'ohəɬʌʃ]