Tatlimui
Czas przedstawić trochę tego konlangu. Sam projekt jest nieco starszy, bowiem dłuższy czas temu prezentowałem także tłumaczenie Bajki Schleichera w tym języku, niemniej ostatnimi czasy wziąłem się za niego na nowo i, mam nadzieję, teraz będzie wyglądał nieco lepiej. Wbrew pozorom Tatlimui nie jest językiem a posteriori, jest ono jedynie inspirowane rodzimymi językami Ameryki, konkretniej wymarłymi językami Azteków, Majów i Zapoteków, a także nieco Nahuatlem, zauważalne mogą być też znikome wpływy Māori.
Tatlimui to język
alternacyjno-fleksyjny, to jest opiera się na dwu- bądź trójspółgłoskowych rdzeniach, które ulegają alternacjom samogłoskowym, oraz dodawane są do nich przed-, przy- oraz okołorostki o przeróżnych funkcjach. Tatlimui nie można prosto zaklasyfikować do jednej określonej kategorii, gdyż gramatyka opiera się zarówno na alternacjach jak i fleksyjnych wymianach, przy których nawet spółgłoski pierwotnie zawarte w rdzeniu słowa mogą ulec redukcji. Szyk zdania to
VOS (Orzeczenie, dopełnienie, podmiot) i nie ma od tego wyjątków; czasami jednak funkcję dopełnienia może pełnić także orzeczenie; dzieje się tak, ponieważ Tatlimui jest przepełniony czasownikami pełniącymi zarówno funkcję czasownika jak i rzeczownika - można to porównać do konstrukcji "obiadować" bądź "śniadaniować", które to wyrażają konstrukcje "jeść obiad" oraz "jeść śniadanie". Akcent jest zawsze
ruchomy (uzależniony jest on od pozycji samogłosek długich w danym słowie), struktura sylaby to
(C)V(ː)(C).
Fonetyka
| Przednie: | Centralne: | Tylne: |
Przymknięte: | [i] i [iː] ī | | [u] u [uː] ū |
Średnie: | [ɛ] e [ɛː] ē | | [ɔ] o [ɔː] ō |
Otwarte: | | [a] a [aː] ā | |
System samogłosek jest niezwykle prosty, niemniej należałoby wspomnieć o kilku rzeczach; po pierwsze *nieprzydechowe zwarcie krtaniowe*, które nie stanowi osobnego fonemu, *nigdy* nie jest wymawiane na początku zdania/wyrazu, za to może być wymówione na końcu; konkretniej po krótkich samogłoskach. Nie zapisuje się go wówczas, jednak należy pamiętać, iż ono tam jest.
Harmonia samogłoskowa jest niezwykle unikalna - nie opiera się bowiem ani na kolorze, ani na otwartości samogłosek. Otóż; w jednym słowie *nigdy* nie mogą wystąpić więcej niż trzy rodzaje samogłosek (dajmy na ten przykład "a", "o" oraz "i"), nie tyczy się to jednak ich długości. Wówczas, jeżeli jest to konieczne przez przed- lub przyrostki, następują takowe zmiany:
i→a/e;
e→a/i;
a→i/o;
o→a/u;
u→o/a; oczywiście samogłoska podana jako pierwsza ma pierwszeństwo w przemianach.
| Wargowe: | Dziąsłowe: | Palatalne: | Welarne: | Krtaniowe: |
Nosowe: | [m] m | [n] n | | [ŋ] ng | |
Zwarte: | [pʰ] p | [tʰ] t | | [kʰ] c | [ʔʰ] ' |
Ejektywne: | [ɓ] b | [t’] tt [ʦ’] ttz | | [k’] q | |
Boczne: | [pˡ] pl | [tˡ] tl [l] l | | [kˡ] cl | |
Afrykaty: | | [ʦ] tz | [ʨ] tx | | |
Szczelinowe: | | [s] z | [ɕ] x | | [h] h |
Aproksymanty: | [w] hu- | | [j] y- | | |
Drżące: | | [r] r | | | |
Powyżej wszystko winno być raczej przejrzyste i klarowne. Wyżej wspomniałem także o nieprzydechowym zwarciu krtaniowym, które występuje na końcu wyrazu po samogłosce krótkiej, niemniej nie jest ono fonemiczne, dlatego nie uwzględniłem go w powyższej tabelce. Warto także wspomnieć, iż żadne geminaty nie mają prawa wystąpić w Tatlimui - jeśli natomiast zdarzy się, że na granicy morfemów wystąpią te same spółgłoski, są one wymawiane jak jedna.
Rzeczownik
W Tatlimui rzeczowniki przyjmują określone alternacje samogłoskowe, wraz z tak zwanym przyrostkiem pierwotnym, który jest usuwany przy wszelkich złożeniach (warto nadkreślić, iż alternacje samogłoskowe nie występują w nieregularnych wyrazach jedno-sylabowych, niemniej przyrostki są do nich dołączane mimo wszystko). Przedstawię może na początku kilka podstawowych rdzeni spółgłoskowych (zacznijmy od najprostszych; to jest dwuspółgłoskowych):
T-M : Jeść (także: jedzenie, jedzony)
N-P : Widzieć (także: widok, widoczny)
C-Z : Mówić (także: mowa, powiedziany)
R-C : Pisać (także: pismo, pisany)
H-' : Czytać (także: czytanie, czytany)
Wszelkie regularne rdzenie podlegają tym samym, prostym alternacjom samogłoskowym, z których poniżej przedstawiam kilka tyczących się rzeczowników:
CāCatl,
CāCotl,
CāCitl : Przedmiot służący do... (np.
Rācitl - ołówek,
Hā'otl - okulary)
CēoCatl,
CēoCotl,
CēoCitl : Przedmiot od... (np.
Rēocotl - zeszyt,
Hēo'otl - książka)
aCoCātz,
aCoCōtz,
aCoCītz : Osoba wykonująca... (np.
Arocātz - pisarz,
Aho'ātz - czytacz)
iCīCapli : Miejsce, w którym robi się... (np.
Irīcapli - Pisarnia,
Ihī'apli - biblioteka)
naCuCān : Czynność... (np.
Narucān - pisanie,
Nahu'ān - czytanie)
ōConCohuī : Pojęcie Abstrakcyjne
Podstawowe rzeczowniki tworzy się w taki sposób; tutaj należy jednak wspomnieć o tym, iż przyrostek końcowy (np. -atl bądź -itz) to tak zwany przyrostek pierwotny, który odpada przy wszelkich złożeniach. Jaka forma decyduje o samogłosce znajdującej się przed "tl"? W Tatlimui wszelkie przedmiony posiadają płeć (męską, żeńską bądź nijaką/mnogą) określaną według tego, do czego przedmiot służy i przez kogo jest używany; czyli "miecz", jako typowy oręż rycerski, uznany byłby za mężczyznę, podczas gdy "kapelusz", głównie jako odzienie damskie, miałby, analogicznie, płeć żeńską. Liczba mnoga zależy właśnie od tego jakiej płci jest wyraz wyjściowy, poniżej kilka przykładów:
Pisarz (m.): Aroc
ātz →
Claroc
āhPisarka (ż.): Aroc
ītz →
Plaroc
āhOłówek (n.): Rāc
itl →
Tlerāc
ahCzekam na wasze komentarze; do niedzieli postaram się napisać coś więcej o gramatyce.