Tekst źródłowy strony Język olseski

{{język
| kolor = #6666CC
| nazwa = Język olseski
| nazwa własna = Hafănz Ołéṕs
| alfabet u = olseski
| typologia u = aglutynacyjno-analityczny<br/>SOV
| faktycznie = tak
| twórca f = [[Użytkownik:Pluur|Pluur]]
| rok f = 2015 (pierwszy zamysł)
| wersja f = 4
| conlanger1 f = ol., ols.
| fikcyjnie = tak
| conworld Msc = [[Kyon]]
| państwa = [[Monarchia Olsów|Olsenia]]<br/>[[Surd]]<br/>[[Rubania]]<br/>[[Szyszenia]]
| klasyfikacja = [[Języki oldyjskie]]
*[[Języki południowooldyjskie]]
**[[Języki olsesko-rubańskie]]
| tekst jaki = {{{tekst jaki}}}
| tekst u = {{{tekst u}}}
| transliteracja = {{{transliteracja}}}
}}


'''Język olseski''' (ols. Hafănz Ołéṕs, dosł. ''mowa olseska'') - sztuczny język utworzony na potrzeby [[Kyon|Kyonu]]. Język jest aglutynacyjno-analityczny. Jako ojczysty używany przez Olsów żyjących na terenie [[Monarchia Olsów|Monarchii Olseskiej]]. Poza Olsami język ten jest lingua franca Wschodu [[Kyon|Kyonu]], wykorzystywany w handlu, polityce i kulturze. Jest językiem urzędowym Olsenii, Surdu, Rubanii oraz Szyszenii.

=Fonetyka=
Język olseski posiada 6 samogłosek, jeden dyftong oraz 26 spółgłosek.
==Samogłoski==
Język olseski posiada 6 samogłosek. Nie występuje iloczas, za to rozbudowany jest system akcenturacji. 
{| class="wikitable" style="text-align:center" 
!
!Przednie
!Środkowe
!Tylne
|-
|Przymknięte
|i '''i'''
|
|ɯ '''y'''  u '''u'''
|-
|Średnie
|e̞ '''e'''
|
|o̞ '''o'''
|-
|Otwarte
|
|a '''a'''
|
|-
|}
Uwagi:
* [ɯ] w niektórych dialektach jest wymawiana jak: [ɤ]
* [e̞] jest samogłoską średnią przednią niezaokrągloną
* [o̞] jest samogłoską średnią tylną niezaokrągloną
===Dyftong===
W języku olseskim występuje jeden dyftong naturalny. Jest nim [ãɯ̯̃], który zapisywany jest znakiem '''ą'''. Poza tym w języku występują połączenia między dowolną samogłoską, a półsamogłoską (tj.: [w], [j] oraz [ɰ<sup>l</sup>]). 
===Akcenturacja===
Akcent w języku olseskim jest toniczny, z tym, że oprócz tonu występuje także nacisk na ową sylabę. Akcent ma cechę dystynktywną (at'á [ʔat'á] - owca, at'a ['ʔat'a] - nim, prepozycjonał zaimka on). W języku olseskim istnieją trzy rodzaje sylab: neutralna, wyższa (akutowa) oraz niższa (brewisowa). 
====Akcent neutralny====
Akcent neutralny pada na drugą od końca sylabę (akcent dynamiczny, paroksytoniczny). Jest to akcent ''domyślny'', często stosowany w zapożyczeniach i sporej grupie wyrazów olseskich. Akcentu neutralnego nie zapisuje się w łacince, zaś w IPA-ie przez apostrof przed sylabą akcentowaną.
====Akcent akutowy====
Akcent akutowy (wyższy) wymawiany jest z zauważalnie wyższym tonem. W IPA-ie jak zaznaczany akutem na samogłoską akcentowaną [á]. Zapis w łacince także stosuje akut.
====Akcent brewisowy====
Akcent brewisowy (niższy) wymawiany jest jako dyftong dwu tych samych samogłosek, ze spadającym tonem. Akcent ten podobny jest do cyrkumfleksu [https://en.wikipedia.org/wiki/Pitch_accent#Ancient_Greek] w antycznej grece (przykład z ''γῆ''). W IPA-ie zaznaczany: ă [á͜à]. Dla dyftongu ą̆ następująco [ã́͜ã̀ɯ̯̃]. W łacince zapisuje się go brewisem nad samogłoską.
===Harmonia akcentowa===
W języku olseskim występuje harmonia akcentowa. Pierwszą zasadną harmonii jest to, że sylaba wygłosowa kończy się przeciwnym akcentem do sylaby nagłosowej (przeciwnymi względem siebie akcentami są akcenty: akutowy i brewisowy). Dawniej prawo te było sztywne, a obecnie ma zastosowanie do kilku form gramatycznych. Rozłożenie akcentu wpływa na dobór końcówek (trzy rodzaje końcówek) m. in. czasowników. Zasady stosowania końcówek są w dialektach częściowo są wymieszane, a niektóre wyrazy mogą posiadać dwie, a nawet trzy formy poprawne.

==Spółgłoski==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
!
!
!Wargowe
!Zębowe
!Dziąsłowe
!Retrofleksyjne
!Podniebienne
!Miękkopodniebienne
!Miękkopodniebienno-wargowe
|-
|style="text-align:left" colspan=2|'''Nosowe'''
|m '''m'''
|n '''n'''
|
|
|
|
|
|-
|style="text-align:left" rowspan=3|'''Zwarte'''
|style="text-align:left" |'''bezdźwięczne'''
|p '''p'''
|t '''t'''
|
|
|
|k '''k'''
|kʷ '''kü'''
|-
|style="text-align:left" |'''dźwięczne'''
|b '''b'''
|d '''d'''
|
|
|
|g '''g'''
|
|-
|style="text-align:left" |'''ejektywne'''
|pʼ '''ṕ'''
|tʼ '''ť'''
|
|
|
|kʼ '''ḱ'''
|
|-
|style="text-align:left" rowspan=2|'''Szczelinowe'''
|style="text-align:left" |'''bezdźwięczne'''
|f '''f'''
|s '''s'''
|ʃ '''x'''
|
|
|x '''h'''
|xʷ '''hü'''
|-
|style="text-align:left" |'''ejektywne'''
|ⱱ̊ʼ~fʼ '''f́'''
|sʼ '''ś'''
|
|
|
|
|
|-
|style="text-align:left" colspan=2|'''Aproksymanty'''
|w '''v'''
|
|
|
|j '''j'''
|ɰ<sup>l</sup>~ʟ '''w'''
|
|-
|style="text-align:left" colspan=2|'''Drżące'''
|
|colspan=2|r~ɼ̊ '''r'''
|
|
|
|
|-
|style="text-align:left" rowspan=2|'''Boczne'''
|style="text-align:left" |'''szczelinowe'''
|
|colspan=2|ɮ~ɬ '''ł'''
|ꞎ̬ '''z'''
|
|
|
|-
|style="text-align:left" |'''aproksymanty'''
|
|l '''l'''
|
|
|
|
|
|-
|}

Uwagi:
* [ⱱ̊ʼ] jest spółgłoską uderzeniową wargowo-zębową ejektywną, posiada allofon [fʼ]
* [ɰ<sup>l</sup>] jest spółgłoską półotwartą miękkopodniebienną z modulacją boczną, posiada allofon [ʟ]
* [ɼ̊] jest spółgłoską drżącą dziąsłową podniesioną bezdźwięczną, jest allofon /r/ w nagłosie i w otoczeniu spółgłosek bezdźwięcznych i ejektywnych
* [ꞎ̬] jest spółgłoską boczną szczelinową retrofleksyjną dźwięczną

==Upodobnienia spółgłoskowe==
W języku olseskim często dochodzi do nagłosowych zmian rdzenia. Najczęściej zachodzi lenicja. Dużo rzadziej występuję udźwięcznienia, ubezdźwięcznienia, czy ubezejektywnienia. Lenicja zachodzi m.in.: przy odmianie przymiotnika, czy przy słowotwórstwie. 
===Lenicja===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
!Przed lenicją
!Po lenicji
|-
|p
|f
|-
|t
|s
|-
|k
|h
|-
|kü
|hü
|-
|f
|∅
|-
|s
|f
|-
|x
|s/j
|-
|h
|x/w
|-
|hü
|w
|-
|v
|∅
|-
|j
|∅
|-
|w
|∅
|-
|}
Uwagi:
* dwa warianty lenicji z ''x'' oraz ''h'' pochodzą ze zlania się dwu wcześniejszych lenicji
* '''∅''' oznacza usunięcie spółgłoski

=Zapis=
Oryginalnym zapisem język olseskiego jest pismo olseskie, jednak najczęściej zapisuje się go łacinką.
==Pismo olseskie==
Już Wkrótce!
==Łacinka==
W zapisie języka olseskiego alfabetem łacińskim wykorzystuje się następujące litery:
<center><span style="font-size: 200%">
A Á Ă B D E É Ĕ F F́ G H HÜ I Í Ĭ J K Ḱ KÜ L Ł M N O Ó Ŏ P Ṕ R S Ś T T́ U Ú Ŭ V W X Y Ý Y̆ Z
<br/>a á ă b d é ĕ f f́ g h hü i í ĭ j k ḱ kü l ł m n o ó ŏ p ṕ r s ś t ť u ú ŭ v w x y ý y̆ z
</span></center>

=Odmiany=
=Gramatyka=
==Czasownik==
===Bezokolicznik===
===Czas===
====Czas nieprzeszły====
====Czas przeszły czynny====
====Czas przeszły bierny====
===Przyrostki osobowe===
===Przeczenie===
===Tryby===
====Tryb oznajmujący====
====Tryb rozkazujący====
====Tryb przypuszczający====
====Tryb proszący====
====Tryb nieświadka====
====Tryb wieloktrotny====
====Tryb nawykowy====
====Tryb ciągły====
====Tryb dokonany====
==Imiesłów==
==Rzeczownik==
===Odmiana przez liczby===
===Deklinacja===
====Mianownik====
====Biernik====
====Prepozycjonał====
==Przymiotnik==
===Stopniowanie===
==Zaimek==
===Zaimek osobowy===
====Odmiana przez liczby====
====Deklinacja====
===Zaimek dzierżawczy===
====Odmiana przez liczby====
====Deklinacja====
==Liczebnik==
===Liczebnik porządkowy===
====Stopniowanie====
==Przyimek==
==Partykuła==
==Wykrzyknik==
==Spójnik==
=Składnia=
Szykiem wyrazów w mowie Olsów jest SOV (Subject Object Verb). Przymiotniki są umieszczane za rzeczownikiem, który określają. Jeżeli przymiotnik umieszczony jest za czasownikiem, wtedy pełni funkcję przysłówka. Niektóre części koniugacji czasownika, w formie partykuł, są umieszczane na początku zdania.
==Zdania pojedyncze==
==Zdania złożone==
==Konstrukcje==
===Konstrukcja ''kazać, nakazywać''===
Język olseski nie zna czasownika ''kazać, nakazać''. W zamian tego stosuje się specjalną konstrukcję, z użyciem trybu rozkazującego. Konstrukcja ta pojawiła się w bajce Owca i konie: pl. ''co człowiek nakazuje robić koniom'', ol. ''litl ejk rére hók'' [co człowiek koń-A.pl. robić-imp.]. Aby zabronić (zakazać) czegoś, czasownik przyjmuje formę przeczącą.

{| class="wikitable"
!colspan=3|Kazać, nakazać
|-
|podmiot (niekonieczny)
|dopełnienie w bierniku
|czasownik w trybie rozkazującym
|-

{| class="wikitable"
!colspan=3|Zakazać
|-
|podmiot (niekonieczny)
|dopełnienie w bierniku
|zaprzeczony czasownik w trybie rozkazującym
|-
<br/>

=Przykładowe teksty=
{|class=wikitable
|-
!style="text-align: center;"|<small>Tytuł<br/>olseski</small>
!style="text-align: center;"|<small>Tytuł<br/>polski</small>
!style="text-align: center;"|<small>Tekst<br/>olseski</small>
!style="text-align: center;"|<small>Tekst<br/>polski</small>
|-
!width=70|Aťá ny rérą
!width=70|Owca i konie
|Aťá huan símyla, in oxpŏs huŏfjŏgék, xe rére sagis: san síḱ rér ogax sokyk fásăs, san foḱ atăx prugs iťék, ny san kuoḱ ejkux atis hárg. Xe aťá á rérez pănzék: „Ruf ígsax ąvă, iną sagą, litl ejk rére hók.” Xe rérą prendék: „Aťá két, ruf ígsa fuvă infu san sagą ina tis ejk-ejk setoxpŏx kază, yk klánux fund aťa. Ny aťá oxpŏx huŏfjŏgí.” Inyḱ xe aťá hítox kétăs xe oxpŏ fál tătez fólăs.
|Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.
|-
|}

=Linki zewnętrzne=
'''Język olseski''' (wersja 3.0) opisana na forum: [http://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=1943.0]

[[Kategoria:Pluur]][[Kategoria:Kyon]][[Kategoria:Języki_Kyonu]][[Kategoria:Języki_sztuczne_a_priori]][[Kategoria:Monarchia Olsów]]