Język olseski
Afjĕrt Ołegs |
Mowa: Język olseski (Słownik, Lekcje) • Języki oldyjskie • Język szyszeński • Język rubański Państwo: Olsenia • Surd • Szyszenia • Rubania • Felża • Fylowie • Wiraflycy • Kuniecy • Punyszowie • Kauradowie Religia: Łăpizm • Świątynia Świątyń Pozostałe: Kozon • Dynastia Olsów |
Język olseski Hafănz Ołéṕes | |
---|---|
Sposoby zapisu: | olseski |
Typologia: | aglutynacyjno-analityczno-fleksyjny SOV |
Faktycznie | |
Utworzenie: | Pluur w 2015 (pierwszy zamysł) |
Najnowsza wersja: | 4 |
Kody | |
Conlanger–1 | ol., ols. |
W Kyon | |
Używany w : | Monarchia Olsów |
Klasyfikacja: | Języki oldyjskie
|
Przykład | |
Kraby (J. Kaczmarski) Tedá slósab sokyḱ óf́a sitéb, xe kóną á jef́ipa tilosis, yk pą̆ra ny kágjazux túg sóstra. Tis snor kitĕmŏx epą. Kónax túg e fróht ąhuránis, takár ątŭték, yk afŏztíx vit, sul áltár janvína hépą̆r tedá slósab ny fezepázexpite tedá týtýfjab tatí... | |
Lista conlangów |
Zobacz też słownik tego języka. |
Język olseski (ols. Hafănz Ołéṕes , dosł. mowa olseska) - sztuczny język utworzony na potrzeby Kyonu. Język jest aglutynacyjno-analityczno-fleksyjny. Jako ojczysty używany przez Olsów żyjących na terenie Monarchii Olseskiej. Poza Olsami język ten jest linguą francą Wschodu Kyonu, wykorzystywany w handlu, polityce i kulturze. Jest językiem urzędowym Olsenii, Surdu, Rubanii oraz Szyszenii.
Fonetyka
Język olseski posiada 6 samogłosek, jeden dyftong oraz 26 spółgłosek.
Samogłoski
Język olseski posiada 6 samogłosek. Nie występuje iloczas, za to rozbudowany jest system akcenturacji.
Przednie | Środkowe | Tylne | |
---|---|---|---|
Przymknięte | i i | ɯ y u u | |
Średnie | e̞ e | o̞ o | |
Otwarte | a a |
Uwagi:
- [ɯ] w niektórych dialektach jest wymawiana jak: [ɤ]
- [e̞] jest samogłoską średnią przednią niezaokrągloną
- [o̞] jest samogłoską średnią tylną niezaokrągloną
Dyftong
W języku olseskim występuje jeden dyftong naturalny. Jest nim [ãɯ̯̃], który zapisywany jest znakiem ą. Poza tym w języku występują połączenia między dowolną samogłoską, a półsamogłoską (tj.: [w], [j] oraz [ɰl]).
Akcenturacja
Akcent w języku olseskim jest toniczny, z tym, że oprócz tonu występuje także nacisk na ową sylabę. Akcent ma cechę dystynktywną (aťá [ʔat'á] - owca, aťa ['ʔat'a] - nim, prepozycjonał zaimka on). W języku olseskim istnieją trzy rodzaje sylab: neutralna, wyższa (akutowa) oraz niższa (brewisowa).
Akcent neutralny
Akcent neutralny pada na drugą od końca sylabę (akcent dynamiczny, paroksytoniczny). Jest to akcent domyślny, często stosowany w zapożyczeniach i sporej grupie wyrazów olseskich. Akcentu neutralnego nie zapisuje się w łacince, zaś w IPA-ie przez apostrof przed sylabą akcentowaną.
Akcent akutowy
Akcent akutowy (wyższy) wymawiany jest z zauważalnie wyższym tonem. W IPA-ie jak zaznaczany akutem na samogłoską akcentowaną [á]. Zapis w łacince także stosuje akut.
Akcent brewisowy
Akcent brewisowy (niższy) wymawiany jest jako dyftong dwu tych samych samogłosek, ze spadającym tonem. Akcent ten podobny jest do cyrkumfleksu [1] w antycznej grece (przykład z γῆ). W IPA-ie zaznaczany: ă [á͜à]. Dla dyftongu ą̆ następująco [ã́͜ã̀ɯ̯̃]. W łacince zapisuje się go brewisem nad samogłoską.
Harmonia akcentowa
W języku olseskim występuje harmonia akcentowa. Pierwszą zasadną harmonii jest to, że sylaba wygłosowa kończy się przeciwnym akcentem do sylaby nagłosowej (przeciwnymi względem siebie akcentami są akcenty: akutowy i brewisowy). Dawniej prawo te było sztywne, a obecnie ma zastosowanie do kilku form gramatycznych. Rozłożenie akcentu wpływa na dobór końcówek (trzy rodzaje końcówek) m. in. czasowników. Zasady stosowania końcówek są w dialektach częściowo są wymieszane, a niektóre wyrazy mogą posiadać dwie, a nawet trzy formy poprawne.
Spółgłoski
Uwagi:
- [ⱱ̊ʼ] jest spółgłoską uderzeniową wargowo-zębową ejektywną
- [ɰl] jest spółgłoską półotwartą miękkopodniebienną z modulacją boczną
- [ɼ̊] jest spółgłoską drżącą dziąsłową podniesioną bezdźwięczną
- [ꞎ̬] jest spółgłoską boczną szczelinową retrofleksyjną dźwięczną
Allofony spółgłosek według ich położenia:
- Zachowanie spółgłosek w otoczeniu [ꞎ̬]:
- [n] → [ɳ]
- [t] → [ʈ]
- [d] → [ɖ]
- [tʼ] → [ʈʼ]
- [s] → [ʐ]
- [sʼ] → [ʂʼ]
- [r] → [ɻ]
- Zachowanie się /r/:
- nagłos: [ɼ̊]
- sąsiedztwo spółgłosek bezdźwięcznych i ejektywnych: [ɼ̊]
- sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych: [r]
- wygłos: [r]
- Zachowanie się /s/:
- sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych oraz między samogłoskami: [z]
- inne: [s]
- Zachowanie się /ʃ/:
- sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych oraz między samogłoskami: [ʒ]
- inne: [ʃ]
- Zachowanie się /ɬ/:
- sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych oraz między samogłoskami: [ɮ]
- inne: [ɬ]
- Zachowanie się /ɰl/:
- spółgłoska waha się między [ɰl], a [ʟ̞]
- Zachowanie się /ⱱ̊ʼ/:
- spółgłoska waha się między [ⱱ̊ʼ], a [fʼ]
Upodobnienia spółgłoskowe
W języku olseskim często dochodzi do nagłosowych zmian rdzenia. Najczęściej zachodzi lenicja. Dużo rzadziej występuję udźwięcznienia, ubezdźwięcznienia, czy ubezejektywnienia. Lenicja zachodzi m.in.: przy odmianie przymiotnika, czy przy słowotwórstwie.
Lenicja
Przed lenicją | Po lenicji |
---|---|
p | f |
t | s |
k | h |
kü | hü |
f | ∅ |
s | f |
x | s j |
h | x w |
hü | w |
v | ∅ |
j | ∅ |
w | ∅ |
Uwagi:
- dwa warianty lenicji z x oraz h pochodzą ze zlania się dwu wcześniejszych lenicji
- ∅ oznacza usunięcie spółgłoski, poza zaimkami dzierżawczymi, gdyby wymuszało to rozziew dwóch samogłosek: nie
hasą̆ŏlux, a hasą̆jŏlux
Zapis
Oryginalnym zapisem język olseskiego jest pismo olseskie, jednak najczęściej zapisuje się go łacinką.
Pismo olseskie
Pismo olseskie jest pismem alfabetycznym i w znacznej mierze funkcyjnym (ang.: [Featural writing system]).
Samogłoski i dyftong | |||||
---|---|---|---|---|---|
Łacinka | Pismo olseskie | ||||
A | |||||
Á | |||||
Ă | |||||
E | |||||
É | |||||
Ĕ | |||||
I | |||||
Í | |||||
Ĭ | |||||
O | |||||
Ó | |||||
Ŏ | |||||
U | |||||
Ú | |||||
Ŭ | |||||
Y | |||||
Ý | |||||
Y̆ | |||||
Ą | |||||
Ą́ | |||||
Ą̆ |
Spółgłoski | |||||
---|---|---|---|---|---|
Łacinka | Pismo olseskie | ||||
M | |||||
N | |||||
P | |||||
T | |||||
K | |||||
Kü | |||||
B | |||||
D | |||||
G | |||||
Ṕ | |||||
T́ | |||||
Ḱ | |||||
F | |||||
S | |||||
X | |||||
H | |||||
Hü | |||||
F́ | |||||
Ś | |||||
R | |||||
L | |||||
Z | |||||
Ł | |||||
V | |||||
J | |||||
W |
Łacinka
W zapisie języka olseskiego alfabetem łacińskim wykorzystuje się następujące litery:
A Á Ă B D E É Ĕ F F́ G H HÜ I Í Ĭ J K Ḱ KÜ L Ł M N O Ó Ŏ P Ṕ R S Ś T T́ U Ú Ŭ V W X Y Ý Y̆ Z
a á ă b d é ĕ f f́ g h hü i í ĭ j k ḱ kü l ł m n o ó ŏ p ṕ r s ś t ť u ú ŭ v w x y ý y̆ z
Gramatyka
Czasownik
W języku olseskim czasownik jest najbardziej rozbudowaną fleksyjnie częścią mowy. Odmienia się przez czasy, tryby, osoby (jednakowoż przez liczby) oraz przeczenie. Ponad to posiada formę bezokolicznika, formę rozkaźnikową oraz stronę bierną w czasie przeszłym. Odmiana przez czasy, osoby oraz przeczenie realizowana jest aglutynacyjnie, jednak większość trybów wyrażana jest partykułami. Przeczenia oraz osoby są doklejane w formie przedrostków, zaś czasy końcówek (przyrostków).
Bezokolicznik
Bezokolicznik w języku olseskim posiada trzy końcówki, od których często zależą dalsze odmiany czasownicze.
Akcent akutowy |
Akcent brewisowy |
Akcent neutralny | |
---|---|---|---|
Bezokolicznik | -á | -ă | -a |
Czas
Końcówki czasów posiadają trzy formy - zależne od akcentu rdzenia (dodaje się je po uprzednim usunięciu końcówki bezokolicznika). Głównymi zasadami, które kierują wyborem końcówki są:
- Jeżeli bezokolicznik jest pod akcentem akutowym (-á), to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu akutowego: sixá chwytać, sixí chwyta
- Jeżeli nagłosowa sylaba rdzenia czasownika jest pod akcentem brewisowym, to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu akutowego: klăka dać, klăkí daje
- Jeżeli bezokolicznik jest pod akcentem brewisowym (-ă), to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu brewisowego: supă przejmować się, supăs przejmował(a) się
- Jeżeli nagłosowa sylaba rdzenia czasownika jest pod akcentem akutowym, to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu brewisowego: ábja szumieć, ábjăs szumiał(a)
- Jeżeli cały rdzeń nie posiada ani akcentu akutowego, ani brewisowego, to czasownik przyjmuje końcówkę neutralną: kydyla żegnać, kydylis żegnał(a)
- Jeżeli ani nagłos, ani wygłos rdzenia czasownika (w rdzeniach trój- i więcej sylabowych) nie jest pod akcentami akutowym, ani brewisowym, to czasownik przyjmuje końcówkę neutralną: hasíla bronić, hasílis bronił(a)
Czas nieprzeszły
Czas nieprzeszły używany jest do wyrażania zdarzeń i stanów nieprzeszłych, to jest teraźniejszych i przyszłych. Czas ten opisuje też prawdy naturalne.
Akcent akutowy |
Akcent brewisowy |
Akcent neutralny | |
---|---|---|---|
Czas nieprzeszły | -í | -ă | -ą |
Czas przeszły czynny
Czas przeszły czynny wyraża czynności przeszłe dokonane i niedokonane, odpowiadające polskiej stronie czynnej. Można od niego tworzyć imiesłowy.
Akcent akutowy |
Akcent brewisowy |
Akcent neutralny | |
---|---|---|---|
Czas przeszły czynny | -ék | -ăs | -is |
Czas przeszły bierny
Czas przeszły bierny wyraża czynności przeszłe, odpowiadające polskiej stronie biernej. Jako jedyny tworzy (tylko) stronę bierną. Można od niego tworzyć imiesłowy.
Akcent akutowy |
Akcent brewisowy |
Akcent neutralny | |
---|---|---|---|
Czas przeszły bierny | -vá | -vă | -jis |
Przeczenie
Czasowniki olseskie posiadają także trzy formy przedrostków przeczących, zależnych od akcentu. W tym przypadku przedrostek przeczenie przyjmuje formę akcentu nagłosowej sylaby rdzenia czasownika.
Akcent akutowy |
Akcent brewisowy |
Akcent neutralny | |
---|---|---|---|
Przeczenie | í(r)- / | hüŏ(z)- / | ha(z)- / |
- Przeczenie umieszcza się przed przedrostkiem osobowym (jeśli występuje): wymsá budzić się, hasewymsék nie obudziłeś się
- Formę ze spółgłoską stosuje się, gdy rdzeń, bądź przyrostek osoby rozpoczyna się samogłoską: níta czcić, íranítvă nie był czczony
Tryby
Tryby w języku olseskim wyraża się poprzez analityczne konstrukcje, złożone z partykuły na początku zdania, oraz czasownika na końcu zdania. Wyjątek stanowi tryb rozkazujący, który tworzony jest poprzez usunięcie końcówki bezokolicznika. W olseskim występuje 9 trybów. Część z nich posiada dość wąskie użycie. Tradycyjnie do trybów zalicza się także wyznaczniki dokonaności czasownika.
Tryb | Partykuła |
---|---|
Oznajmujący | ∅ |
Rozkazujący | V:∅ |
Przypuszczający | se pąs |
Proszący | pa |
Nieświadka | łop |
Wielokrotny | tis |
Nawykowy | ruf |
Ciągły | san |
Dokonany | xe |
Tryb oznajmujący
Tryb oznajmujący (indicativus) jest podstawową formą czasownika, wyraża myśli neutralne, obiektywne. W większości przypadków jest równoważny polskiemu trybowi oznajmującemu.
Tryb rozkazujący
Tryb rozkazujący (imperativus) wyraża rozkazy, nakazy. W części przypadków odpowiada polskiemu trybowi rozkazującemu. Imperativus jest tworzony poprzez usunięcie końcówki bezokolicznika.
Tryb przypuszczający
Tryb przypuszczający (conditionalis) wyraża przypuszczenia, wątpliwości, niezdecydowanie. W części przypadków odpowiada polskiemu trybowi przypuszczającemu. Conditionalis jest tworzony poprzez partykuły: se (w czasie nieprzeszłym) oraz pąs (w czasie przeszłym czynnym i przeszłym biernym).
Tryb proszący
Tryb proszący (opativus) wyraża prośby, życzenia. W części przypadków odpowiada polskiemu trybowi przypuszczającemu, oraz złożeniom typu: proszę (o)..., życzę ci.... Opativus jest tworzony poprzez partykułę pa .
Tryb nieświadka
Tryb nieświadka (auditivus) wyraża myśli pochodzące z drugiej ręki, formułuje dystans mówiącego. Odpowiada polskim konstrukcjom typu: jakoby..., rzekomo..., ponoć.... Auditivus jest tworzony poprzez partykułę łop .
Tryb wielokrotny
Tryb wielokrotny (iterativus) wyraża krotności czynności, podkreśla ponadczasowość procesu. Odpowiada polskim czasownikom wielokrotnym oraz konstrukcjom typu: na pewno.... Iterativus jest tworzony poprzez partykułę tis .
Tryb nawykowy
Tryb nawykowy (usitativus) podkreśla przyzwyczajenia i nawyki mówcy. W przypadku czasowników vă boleć (osobie mówiącej) oraz xísá boleć (osobie o której się mówi) użycie trybu nawykowego podkreśla, że jest to ból spowodowany przez długo trwającą chorobę. Odpowiada angielskiej konstrukcji used to, oraz polskim wyrażeniom typu: nawykłem..., jestem przyzwyczajonym do.... Usitativus jest tworzony poprzez partykułę ruf .
Tryb ciągły
Tryb ciągły (progressivus) podkreśla czynności w chwili mówienia. Stosowany głównie w czasie nieprzeszłym, rzadziej w czasach przeszłych. Odpowiada w znacznej części angielskim czasownikom continuous oraz formom niedokonanym polskich czasowników. Progressivus jest tworzony poprzez partykułę san .
Tryb dokonany
Tryb dokonany (perfectivus) podkreśla dokonaność czasownika, mówi o czynnościach skończonych, przerwanych. Stosowany głównie w czasach przeszłych. Odpowiada w znacznej części formom dokonanym polskich czasowników. Ponadto tryb dokonany może być stosowany razem z trybem rozkazującym - wtedy partykułę xe umieszcza się za czasownikiem. Zabieg ten wzmacnia wypowiedź, często stosowany jest w przekleństwach. Perfectivus jest tworzony poprzez partykułę xe .
Imiesłów
Imiesłowy w języku olseskim mogą być utworzone tylko od czasów przeszłych. Język olseski wyróżnia dwa rodzaje imiesłowów: czynny (pochodzący z czasu przeszłego czynnego) oraz bierny (z czasu przeszłego biernego).
Imiesłów czynny
Imiesłów czynny używany jest w odniesieniu do przedmiotu czynności, nazwy cechy odczasowniczej, rzadziej do czynności teraźniejszych. Ogólnie rzecz biorąc odpowiada polskim imiesłowom przymiotnikowym czynnym i biernym.
Akcent akutowy |
Akcent brewisowy |
Akcent neutralny | |
---|---|---|---|
Imiesłów przeszły czynny | -ék | -ăs | -is |
Imiesłowy czynne tworzy się poprzez dołączenie do formy przeszłej czynnej czasownika:
Przykłady: być ejba → hejbis , chwytać sixá → fixék , przejmować się supă → fupăs .
Imiesłów bierny
Imiesłów bierny obecnie służy jedynie do wyrażania form bezosobowych.
Akcent akutowy |
Akcent brewisowy |
Akcent neutralny | |
---|---|---|---|
Imiesłów przeszły bierny | -vá | -vă | -jís |
Imiesłowy bierne tworzy się poprzez dołączenie do formy przeszłej czynnej czasownika:
- przed samogłoskami: h-
- przed spółgłoskami: a- oraz spółgłoski nagłosu rdzenia podlegają procesowi lenicji
Warto zauważyć, że końcówka akcentu neutralnego przyjmuje formę -jís. Jest to spowodowane dawnym ściągnięciem form złożonych czasów (a za tym i imiesłowów) przeszłych biernych.
Przykłady:być ejba → hejbjís , chwytać sixá → afixvá , przejmować się supă → afupvă .
Przedrostki osobowe
Czasowniki olseskie domyślnie (to jest bez przedrostka osobowego) odpowiada trzeciej osobie liczby pojedynczej. Do odmienionego przez czasy czasownika można dodać dane zaimki, które pełnią tu funkcję przedrostka czasownika.
Osoba | Liczba pojedyncza |
Liczba mnoga |
Liczba podwójna |
Liczba zbiorowa |
---|---|---|---|---|
1. | ą(n)- / | są(n)- / fu(n)- / |
wo(j)- / | am- |
2. | se(t)- / | sno(r)- / | sna(n)- / | — |
3. | a(ť)- / y(ḱ)- / |
aťe(n)- / yḱe(n)- / |
— | — |
- Dwa przedrostki w pierwszej osobie liczby mnogiej rozróżniają my inkluzywne (z rozmówcą): są(n)- i my ekskluzywne (bez rozmówcy): fu(n)-
- Dwa przedrostki w trzeciej osobie liczb pojedynczej i mnogiej rozróżniają rodzaj męski: a(ť)-, aťe(n)- oraz żeński (w liczbie mnogiej używany do ogółu zbiorowości męsko-damskich): y(ḱ)-, yḱe(n)-
- Spółgłoska w nawiasie dodawana jest, jeżeli rdzeń czasownika rozpoczyna się samogłoską: ejba być, snanejbą wy dwoje/dwie jesteście
- Odmiana w liczbie podwójnej i zbiorowej jest ułomna - nie posiada wszystkich form osobowych
Tabela koniugacyjna
Rzeczownik
Rzeczowniki w języku olseskim odmieniają się przez trzy przypadki, dwie liczby (szczątkowo dwie kolejne). Brak rozróżnienia rodzaju (poza rzeczownikami osobowymi, które rozróżniają płeć) i kategorii. Obecnie wyróżnia się dwie formy deklinacji: samogłoskowa i spółgłoskowa. Istnieje też mniejsza grupa rzeczowników odmieniana nieregularnie.
Przypadki:
- Mianownik (nominativus) służy do określania podmiotu w zdaniu, może też wyrażać zawołania, acz niektóre rzeczowniki posiadają osobne formy wołacza, np.: pĕrt król, pérti! królu!.
- Biernik (accusativus) służy do wyrażania dopełnień w zdaniu.
- Prepozycjonał (prepositionalis) służy do tworzenia wyrażeń przy- i poimkowych.
Liczby:
- Pojedyncza
- Mnoga
- Podwójna używana tylko w niektórych rzeczownikach, często posiada zmieniony rdzeń. Przez przypadki odmienia się tak jak liczba pojedyncza wg jednej z dwu regularnych deklinacji.
- Zbiorowa używana w jeszcze mniejszej liczbie rzeczowników, często posiada zmieniony rdzeń. Przez przypadki odmienia się tak jak liczba pojedyncza wg jednej z dwu regularnych deklinacji. Liczba zbiorowa określa ogólne, większe zbiory ludzi.
Deklinacja
Deklinacja samogłoskowa | Deklinacja spółgłoskowa | |||
---|---|---|---|---|
Liczba pojedyncza |
Liczba mnoga |
Liczba pojedyncza |
Liczba mnoga | |
Mianownik | V | V:ą | C | -ą |
Biernik | -x | V | -ux | -e |
Perpozycjonał | -b | -z | -a | -ez |
- V oznacza dowolną samogłoskę lub dyftong
- V:ą oznacza alternację dowolnej samogłoski lub dyftongu na ą
- C oznacza dowolną spółgłoskę
Deklinacje nieregularne
Lista słów z liczbą podwójną i/lub zbiorową
Wyraz polski | Wyraz olseski | ||
---|---|---|---|
Liczba pojedyncza | Liczba podwójna | Liczba zbiorowa | |
Ucho | Kaz | Kázhaz [1] | — |
Oko | Lodz | Lodza | — |
Sutek | Partă | Părt | — |
Ręka | Porzó | Pŏrza | — |
Dłoń | Tíza | Tĕz | — |
Noga | Kanoť | Kăna | — |
Kolano | Poküep | Păküa | — |
Stopa | Objesá | Obés | — |
Serce | Făma [2] | — | — |
Człowiek | Ejk | Ĕ | Éjh |
Mężczyzna | Troz | Trŏ | Trosroz [3] |
Kobieta | Tyz | Ty̆ | Tysy [4] |
Przymiotnik
Przymiotnik w języku olseskim pełni formę polskich: przymiotnika i przysłówka. Ta część mowy zawsze stoi za wyrazem określanym. Jeżeli stoi za rzeczownikiem, lub zaimkiem jest przymiotnikiem, jeżeli za czasownikiem jest przysłówkiem. Przymiotniki nie odmieniają się ani przez przypadki, ani przez liczby, ale stopniują się. Przymiotniki mogą być zaprzeczane przedrostkiem łe-
Stopniowanie
Stopniowanie jest realizowane przez doklejanie przedrostków i przyrostków. Język olseski zna cztery różne stopnie:
- Stopień równy
- Stopień wyższy
- Stopień najwyższy
- Stopień ekwatywny, który wyraża taką samą intensywność cechy: safăg dokładny, ehtísafăgul tak samo dokładny (jak)
Stopień | Końcówka |
---|---|
Równy | -gs |
Wyższy | -ul |
Najwyższy | Reduplikacja + -ul |
Ekwatywny | ehtí- + -ul |
Zaimek
Zaimki osobowe i dzierżawcze w języku olseskim odmieniają się przez trzy przypadki, od dwóch do czterech liczb, niektóre posiadają także rodzaje. Zaimki dzierżawcze w mianowniku mogą być dołączane są do nagłosu rzeczownika. Zaimki pytająco-nieokreślone odmieniają się przez przypadki. Pozostałe zaimki nie podlegają deklinacji, na przykład: e ten, krág tam, inaw? gdzie?, inus? kiedy?, pesn nic, vab nigdy, jeka zawsze, hüŏm wszyscy.
Zaimek pytająco-nieokreślony
Ktoś, kto? | Coś, co? | |
---|---|---|
Mianownik | fú | łitł |
Biernik | túx | fil |
Prepozycjonał | kútr | tib |
Zaimek osobowy
- Dwie formy w kolumnie 1. os. l. mn. odpowiadają my inkluzywnemu (z rozmówcą) — są oraz my ekskluzywnemu (bez rozmówcy) — fun
Zaimek dzierżawczy
Zaimek dzierżawczy w mianowniku może być doklejany do nagłosu rzeczowników, co często wymusza lenicję tegoż.
Liczebnik
Język olseski stosuje dwunastkowy system liczenia.
Lista liczebników
Zapis dziesiętny |
Zapis dwunastkowy |
Liczebnik główny |
Liczebnik porządkowy |
---|---|---|---|
0 | 0 | hyv | hyḱ |
1 | 1 | sí | síḱ |
2 | 2 | fo | foḱ |
3 | 3 | küo | küoḱ |
4 | 4 | savt | savť |
5 | 5 | edé | edéḱ |
6 | 6 | af́á | af́áḱ |
7 | 7 | waw | wawḱ |
8 | 8 | krĭ |
krĭḱ |
9 | 9 | xíx | xíś |
10 | Δ[5] | vĕ |
vĕḱ |
11 | E | húd | húť |
12 | 10 | voj |
vojḱ |
13 | 11 | voj-sí | voj-síḱ |
14 | 12 | voj-fo | voj-foḱ |
15 | 13 | voj-küo | voj-küoḱ |
16 | 14 | voj-savt |
voj-savť |
17 | 15 | voj-edé | voj-edéḱ |
18 | 16 | voj-af́á | voj-af́áḱ |
19 | 17 | voj-waw | voj-wawḱ |
20 | 18 | voj-krĭ |
voj-krĭḱ |
21 | 19 | voj-xíx | voj-xíś |
22 | 1Δ | voj-vĕ | voj-vĕḱ |
23 | 1E | voj-húd | voj-húť |
24 | 20 | fovoj | fovojḱ |
25 | 21 | fovoj-sí | fovoj-síḱ |
36 | 30 | küovoj | küovojḱ |
37 | 31 | küovoj-sí | küovoj-síḱ |
48 | 40 | savtvoj | savtvojḱ |
49 | 41 | savtvoj-sí | savtvoj-síḱ |
60 | 50 | edévoj | edévojḱ |
61 | 51 | edévoj-sí | edévoj-síḱ |
72 | 60 | af́ávoj | af́ávojḱ |
73 | 61 | af́ávoj-sí | af́ávoj-síḱ |
84 | 70 | wawvoj | wawvojḱ |
85 | 71 | wawvoj-sí | wawvoj-síḱ |
96 | 80 | krĭvoj | krĭvojḱ |
97 | 81 | krĭvoj-sí | krĭvoj-síḱ |
108 | 90 | xíxvoj | xíxvojḱ |
109 | 91 | xíxvoj-sí | xíxvoj-síḱ |
120 | Δ0 | vĕvoj | vĕvojḱ |
121 | Δ1 | vĕvoj-sí | vĕvoj-síḱ |
132 | E0 | húdvoj | húdvojḱ |
133 | E1 | húdvoj-sí | húdvoj-síḱ |
144 | 100 | kóz | kózḱ |
145 | 101 | kóz-sí | kóz-síḱ |
269 | 1Δ5 | kóz-vĕvoj-edé | kóz-vĕvoj-edéḱ |
288 | 200 | fokóz | fokózḱ |
432 | 300 | küokóz | küokózḱ |
576 | 400 | savtkóz | savtkózḱ |
720 | 500 | edékóz | edékózḱ |
864 | 600 | af́ákóz | af́ákózḱ |
1000 | 6E4 | af́ákóz-húdvoj-savt | af́ákóz-húdvoj-savť |
1008 | 700 | wawkóz | wawkózḱ |
1152 | 800 | krĭkóz | krĭkózḱ |
1296 | 900 | xíxkóz | xíxkózḱ |
1440 | Δ00 | vĕkóz | vĕkózḱ |
1584 | E00 | húdkóz | húdkózḱ |
1728 | 1000 | kyrá | kyráḱ |
2000 | 11Δ8 | kyrá-kóz-vĕvoj-krĭ | kyrá-kóz-vĕvoj-krĭḱ |
10.000 | 5954 | edékyrá-xíxkóz-edévoj-savt | edékyrá-xíxkóz-edévoj-savť |
20.736 | 10.000 | tydár | tydárḱ |
248.832 | 100.000 | fízan | fízanť |
2.985.984 | 1.000.000 | húsbar | húsbarḱ |
- Liczebniki 8, 10 oraz 12 posiadają dwie formy, przy czym pierwsza jest oficjalna, druga mniej oficjalna, stosowana w codziennych rachunkach
Stopniowanie
Porządkowe liczebniki olseskie można stopniować, tak samo jak przymiotniki. Przyjmują te same przed- i przyrostki, na przykład liczebnik pierwszy síḱ : bardziej pierwszy síḱul , najbardziej pierwszy sísíḱul , tak samo pierwszy ehtísíḱul . Z powodu zakresu użycia stopień wyższy i najwyższy są w zasadzie nie używane w języku mówionym, czasami można je spotkać w języku pisanym. Stosowany jest stopień ekwatywny, szczególnie w odniesieniu do porównań oraz zajmowania miejsc ex æquo: ehtífoḱul ex æquo na drugim (miejscu).
Przyimek
Przyimki w języku olseskim prawie zawsze łączą się z trzecim przypadkiem - prepozycjonałem (niekiedy łączą się z biernikiem, jest to jednak bardzo ograniczona grupa, głównie odnosząca się do wyrażeń, niźli przyimków jako takich). Język ten precyzyjniej niż języki indoeuropejskie określa przyimki miejsca od czasu. Wymienia się trzy grupy przyimków:
- Przyimki miejsca: á do, ku, w stronę, hüan na, ág nad, sadár obok (nie styka się), tŭd pod, fuls przed, fál przez, íto przy (styka się), un w, kis pośród, ŏh z, syn za, tegó na przeciw.
- Przyimki czasu: loťár na końcu, rojár na początku, tedá po, físka przed, áltár podczas, flyn o.
- Przyimki pozostałe: fund dla, óf́a przeciw, vĕ z (czegoś zrobione, złożone), psăl z, uṕ bez, kjá od, fĭl przez (przyczyna).
Słowotwórstwo
Kategoria | Przedrostek | Przyrostek | Lenicja | Przykład | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|
Narodowości | — | -e |
Czasami; dt. gł. narodowości Wschodu Kyonu |
Olsowie Ołe |
— |
Ojcowizno[6] | — | y̆ |
Czasami; dt. gł. miejsc na Wschodzie Kyonu |
Tjaanczyk Tjăny̆ | — |
Państwa | — | -e |
Brak | Olsenia Ołe |
— |
Osoby | — | -a |
Czasami | sekretarz, minister habúptomeka winowajca sŏre |
1. Ta kategoria jest bardzo szeroka, dotyczy zarówno nazw wykonawców czynności, zawodów, przywar i td. 2. Kategoria osób jest bardzo plastyczna, może być urabiana od rzeczowników (sŏre), wyrazów zapożyczonych (habúptomeka), przymiotników (fsy̆gi), czy rzeczowników odczasownikowych (ásigvad, z tigva gotować). W przypadku tych dwu ostatnich bardzo często występuje nagłosowa lenicja. |
Źwierzęta | — |
|
Brak | świnia kama / kams żyrafa féḱij / féḱis |
1. W przypadku końcówki -a mogą występować warianty toniczno-akcentowe, tj.: -á (bóbr olbrzymi furynjá ) -ă (wielbłądozwierz trútlă ). 2. Rozróżnienie rodzaju męskiego i żeńskiego jest zabiegiem dość archaicznym, obecnie obie formy są stosowane zamiennie. |
Rzeczowniki odczasownikowe | á- |
-ín |
Często, dt. gł. przedrostków |
wstydzić się snóha → áfnóh wstyd kłamać xéza → abséz kłamstwo |
Przy tworzeniu rzeczowników odczasownikowych, poza dodaniem odpowiedniego przed- lub przyrostka należy usunąć końcówkę bezokolicznika. |
Rzeczowniki odprzymiotnikowe | — | — | Często | — | Przy tworzeniu rzeczowników odprzymiotnikowych należy usunąć końcówkę przymiotnika. Często pojawiają się nieregularne wzrostki, pozostałość wyrównywania harmonii: |
Czasowniki odrzeczownikowe | for- |
-a | Brak | wiatr xís → forxísa wiać (wiatr) miasto krug → küakruga osiedlać się, zasiedlać |
Przy tworzeniu czasowników odrzeczownikowych należy dodać zarówno jeden z trzech przedrostków, jak i dodać końcówkę bezokolicznika. |
Składnia
Szykiem wyrazów w mowie Olsów jest SOV (Subject Object Verb). Przymiotniki są umieszczane za rzeczownikiem, który określają. Jeżeli przymiotnik umieszczony jest za czasownikiem, wtedy pełni funkcję przysłówka. Inne określenia czasownika, tj. okoliczniki znajdują się albo na początku zdania, albo rzadziej za czasownikiem. Niektóre części koniugacji czasownika, w formie partykuł, są umieszczane na początku zdania.
Konstrukcje
Konstrukcja kazać, nakazywać
Język olseski nie zna czasownika kazać, nakazać. W zamian tego stosuje się specjalną konstrukcję, z użyciem trybu rozkazującego. Konstrukcja ta pojawiła się w bajce Owca i konie: pl. co człowiek nakazuje robić koniom, ol. łitł ejk rére hók [co człowiek koń-A.pl. robić-imp.]. Aby zabronić (zakazać) czegoś, czasownik przyjmuje formę przeczącą.
Kazać, nakazać | ||
---|---|---|
podmiot (niekonieczny) | dopełnienie w bierniku | czasownik w trybie rozkazującym |
Zakazać | ||
---|---|---|
podmiot (niekonieczny) | dopełnienie w bierniku | zaprzeczony czasownik w trybie rozkazującym |
Konstrukcja dzierżawcza
W celu wyrażenia posiadania czegoś stosuje się albo zaimki dzierżawcze, doklejane do rzeczownika, albo poniższą konstrukcję z wokółimkiem fyl...ky , np.: Fyl Edé-Pamorąx Ky Affănzą
Konstrukcja dzieżawcza | |
---|---|
Rzeczownik w bierniku |
Konstrukcja celownicza
Czasami, w celu odróżnienia dopełnienia używa się zamiast typowego biernika konstrukcję z wokółimkiem so...vyf .
Na przykład: klăka edarux (dać psa), a klăka so edarux vyf (dać psu).
Konstrukcja dzieżawcza | |
---|---|
Rzeczownik w bierniku |
Konstrukcja nadporównawcza
W przypadku porównań typu Świątynia Świątyń, mędrzec nad mędrcami i td. używa się spójki ul między oboma członami: Pvi Ul Pvi, vałtari ul vałtari. Oba rzeczowniki są w podstawowej formie (mianownik w liczbie pojedyńczej).
Konstrukcja nadporównawcza | |
---|---|
Rzeczowniki w mianowniku l. pojedyńczej |
Konstrukcje trybowe
- Użycie trybu nawykowego w przypadku czasowników vă boleć (osobie mówiącej) oraz xísá boleć (osobie o której się mówi) podkreśla, że jest to ból spowodowany przez długo trwającą chorobę.
- Tryb dokonany może być stosowany razem z trybem rozkazującym - wtedy partykułę xe umieszcza się za czasownikiem. Zabieg ten wzmacnia wypowiedź, często stosowany jest w przekleństwach.
Przykładowe teksty
Tekst olseski |
Tekst olseski łacinką |
Tekst polski |
---|---|---|
Aťá ny rérą Aťá huan símyla, in oxpŏs huŏfjŏgék, xe rére sagis: san síḱ rér ogax sokyk fásăs, san foḱ atăx prugs iťék, ny san kuoḱ ejkux atis hárg. Xe aťá á rérez pănzék: „Ruf ígsax ąvă, iną sagą, litl ejk rére hók.” Xe rérą prendék: „Aťá két, ruf ígsa fuvă infu san sagą ina tis ejk-ejk setoxpŏx kază, yk klánux fund aťa. Ny aťá oxpŏx huŏfjŏgí.” Inyḱ xe aťá hítox kétăs xe oxpŏ fál tătez fólăs. |
Owca i konie (A. Schleicher) - olseski w wersji 3.0 Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę. | |
Kóną Tedá slósab sokyḱ óf́a sitéb, |
Kraby (J. Kaczmarski) Po ciężkiej walce z żywiołem | |
Lulí set ejkux ejbą? Hfót e setŭtí sétŏx ąhüoḱą Ny ať vaṕes e aťejbis Pănz, ą ejkux ejbą |
Ty człowiek jesteś? (Lao Che) Jeśli chcesz to Ci opowiem A taki był piękny Powiedz, ja człowiek jestem | |
Evpá [7]
Siset ty̆rŏḱ únĕx pănzék |
L’estaca (Pal) (Ll. Llach, wg tłumaczenia Agnieszki Rurarz) Stary Sizet kiedyś mówił mi - | |
Féḱij (Giraffa camelopardalis) resafux kjá vą̆nküa féḱ ejbą. Hit un Áfrikeb janví. Plik:Fékij ols.mp3 Łírda (Acinonyx) łetux fyl resafux jĭmibabeṕ ky kjá vą̆nküa sĕrḱ (Felidae) ejbą. Tixĭz e un Áfrikeb ny un Ásjeb janví. |
Żirafa (Giraffa camelopardalis) – to je wiôldżi susk z rodzëznë żirafòwatëch. Òna żëjë w Africe. Gepard (Acinonyx) - to je szlach rabùsznëch susków z rodzëznë kòtowatëch (Felidae). Ten zwiérz żëje w Africe i Azje. |
Słownik i lekcje języka
Słownik języka olseskiego z lekcjami języka.
Wzajemne zrozumienie z językami regionu
Tabela przedstawia wzajemne zrozumienie języka olseskiego z językami Wschodu Kyonu, w odniesieniu do języka polskiego.
Język | Stopień zrozumienia |
---|---|
rubański | polski i czeski W powolnej mowie raczej zrozumiały, sporo zapożyczeń olseskich. |
północnorubański | polski i słoweński Zrozumiały w bardzo ograniczonym stopniu, północnorubański posiada sporo słownictwa nieobecnego w olseskim. |
felżyckie | polski i rosyjski
Bardziej zrozumiały od północnorubańskiego. |
tambimski | polski i rumuński
Wspólne pojedyńcze słowa, liczne zapożyczenia olseskie. |
szyszeński | polski i niemiecki
Wspólne pojedyńcze słowa, mocno odmienna gramatyka. |
ptykpyjski | polski i portugalski
Wspólne pojedyńcze słowa dotyczące niecodziennych czynności, mocno odmienna gramatyka. |
orański | polski i węgierski
Raczej niezrozumiały, poza zapożyczonymi słowami. |
szomemski | polski i węgierski
Raczej niezrozumiały, poza zapożyczonymi słowami. |
kauradzki | polski i mongolski
Niezrozumiały, mogą trafić się podobno brzmiące słowa. |
fylski | polski i mongolski
Niezrozumiały, mogą trafić się podobno brzmiące słowa. |
ajdyniriański | polski i arabski
Niezrozumiały, istnieją wspólne zapożyczenia. |
tarejski | polski i arabski
Niezrozumiały, istnieją wspólne zapożyczenia. |
Język olseski w prawdziwym świecie
Doktor Rafał Sidorowicz z Uniwersytetu Szczecińskiego w artykule pod tytułem „Conlangi i Conlangerzy: o językotwórstwie w Internecie”, opublikowanym w „Dyskursach trzeciego tysiąclecia. 4” - Szczecin, 2020.[8] [9] wspomniał o języku olseskim:
Do najciekawszych projektów należą te sukcesywnie pozwijane i dyskutowane na forum. Z interesujących projektów można tu wymienić język olseski (tworzony od 2015 r.), sztuczny język ojczysty Olsesów, żyjących w powołanym wspólnie przez conlangerów nierzeczywistym świecie Kyon. Jest to język aglutynacyjno-analityczno-fleksyjny z rozbudowanym słownikiem obejmującym już ponad 900 jednostek leksykalnych. |
Za wspomnienie o języku olseskim w pracy naukowej, twórca języka bardzo dziękuje Panu Doktorowi Rafałowi Sidorowiczowi!
Linki zewnętrzne
Język olseski (wersja 3.0) opisana na forum: [2]
Odnośniki
- ↑ Reduplikacja
- ↑ De facto liczba podwójna, forma stosowana jako liczba pojedyńcza
- ↑ Reduplikacja
- ↑ Reduplikacja
- ↑ Z powodu braku czcionek dla najnowszych >zapisów systemu dwunastkowego, będę stosował symbol delty (Δ) dla dziesiątki oraz ety (E) dla jedenastki.
- ↑ Miejsce pochodzenia człowieka
- ↑ W tekście olseskim, w przeciwieństwie do wersji A. Rurarz, a podobnie jak w oryginale Ll. Llacha mamy pal, a nie mur (jak u Kaczmarskiego).
- ↑ https://bibliografia.bg.szczecin.pl/Works/Details/27795
- ↑ https://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=2684.msg93795