Język olseski

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Afjĕrt Ołegs
Mowa: Język olseski (Słownik, Lekcje) • Języki oldyjskieJęzyk szyszeńskiJęzyk rubański
Państwo: OlseniaSurdSzyszeniaRubaniaFelżaFylowieWiraflycyKuniecyPunyszowieKauradowie
Religia: ŁăpizmŚwiątynia Świątyń
Pozostałe: KozonDynastia Olsów
Język olseski
Hafănz Ołéṕes

Sposoby zapisu: olseski
Typologia: aglutynacyjno-analityczno-fleksyjny
SOV
Faktycznie
Utworzenie: Pluur w 2015 (pierwszy zamysł)
Najnowsza wersja: 4
Kody
Conlanger–1 ol., ols.
W Kyon
Używany w : Monarchia Olsów
Klasyfikacja: Języki oldyjskie
  • Języki południowooldyjskie
    • Języki olsesko-rubańskie
      • Języki olseskie
        • Język olseski
Przykład
Kraby (J. Kaczmarski)
Tedá slósab sokyḱ óf́a sitéb, xe kóną á jef́ipa tilosis, yk pą̆ra ny kágjazux túg sóstra. Tis snor kitĕmŏx epą. Kónax túg e fróht ąhuránis, takár ątŭték, yk afŏztíx vit, sul áltár janvína hépą̆r tedá slósab ny fezepázexpite tedá týtýfjab tatí...
Lista conlangów


Zobacz też słownik tego języka.

Język olseski (ols. Hafănz Ołéṕes , dosł. mowa olseska) - sztuczny język utworzony na potrzeby Kyonu. Język jest aglutynacyjno-analityczno-fleksyjny. Jako ojczysty używany przez Olsów żyjących na terenie Monarchii Olseskiej. Poza Olsami język ten jest linguą francą Wschodu Kyonu, wykorzystywany w handlu, polityce i kulturze. Jest językiem urzędowym Olsenii, Surdu, Rubanii oraz Szyszenii.

Fonetyka

Język olseski posiada 6 samogłosek, jeden dyftong oraz 26 spółgłosek.

Samogłoski

Język olseski posiada 6 samogłosek. Nie występuje iloczas, za to rozbudowany jest system akcenturacji.

Przednie Środkowe Tylne
Przymknięte i i ɯ y u u
Średnie e o
Otwarte a a

Uwagi:

  • [ɯ] w niektórych dialektach jest wymawiana jak: [ɤ]
  • [e̞] jest samogłoską średnią przednią niezaokrągloną
  • [o̞] jest samogłoską średnią tylną niezaokrągloną

Dyftong

W języku olseskim występuje jeden dyftong naturalny. Jest nim [ãɯ̯̃], który zapisywany jest znakiem ą. Poza tym w języku występują połączenia między dowolną samogłoską, a półsamogłoską (tj.: [w], [j] oraz [ɰl]).

Akcenturacja

Akcent w języku olseskim jest toniczny, z tym, że oprócz tonu występuje także nacisk na ową sylabę. Akcent ma cechę dystynktywną (aťá [ʔat'á] - owca, aťa ['ʔat'a] - nim, prepozycjonał zaimka on). W języku olseskim istnieją trzy rodzaje sylab: neutralna, wyższa (akutowa) oraz niższa (brewisowa).

Akcent neutralny

Akcent neutralny pada na drugą od końca sylabę (akcent dynamiczny, paroksytoniczny). Jest to akcent domyślny, często stosowany w zapożyczeniach i sporej grupie wyrazów olseskich. Akcentu neutralnego nie zapisuje się w łacince, zaś w IPA-ie przez apostrof przed sylabą akcentowaną.

Akcent akutowy

Akcent akutowy (wyższy) wymawiany jest z zauważalnie wyższym tonem. W IPA-ie jak zaznaczany akutem na samogłoską akcentowaną [á]. Zapis w łacince także stosuje akut.

Akcent brewisowy

Akcent brewisowy (niższy) wymawiany jest jako dyftong dwu tych samych samogłosek, ze spadającym tonem. Akcent ten podobny jest do cyrkumfleksu [1] w antycznej grece (przykład z γῆ). W IPA-ie zaznaczany: ă [á͜à]. Dla dyftongu ą̆ następująco [ã́͜ã̀ɯ̯̃]. W łacince zapisuje się go brewisem nad samogłoską.

Harmonia akcentowa

W języku olseskim występuje harmonia akcentowa. Pierwszą zasadną harmonii jest to, że sylaba wygłosowa kończy się przeciwnym akcentem do sylaby nagłosowej (przeciwnymi względem siebie akcentami są akcenty: akutowy i brewisowy). Dawniej prawo te było sztywne, a obecnie ma zastosowanie do kilku form gramatycznych. Rozłożenie akcentu wpływa na dobór końcówek (trzy rodzaje końcówek) m. in. czasowników. Zasady stosowania końcówek są w dialektach częściowo są wymieszane, a niektóre wyrazy mogą posiadać dwie, a nawet trzy formy poprawne.

Spółgłoski

Wargowe Zębowe Dziąsłowe Retrofleksyjne Podniebienne Miękkopodniebienne Miękkopodniebienno-wargowe
Nosowe m m n
Zwarte bezdźwięczne p p t k k
dźwięczne b b d g g
ejektywne t̪ʼ ť
Szczelinowe bezdźwięczne f f s~z s ʃ~ʒ x x h
ejektywne ⱱ̊ʼ~fʼ ś
Aproksymanty w v j j ɰl~ʟ̞ w
Drżące r~ɼ̊ r
Boczne szczelinowe ɬ~ɮ ł ꞎ̬ z
aproksymanty l

Uwagi:

  • [ⱱ̊ʼ] jest spółgłoską uderzeniową wargowo-zębową ejektywną
  • l] jest spółgłoską półotwartą miękkopodniebienną z modulacją boczną
  • [ɼ̊] jest spółgłoską drżącą dziąsłową podniesioną bezdźwięczną
  • [ꞎ̬] jest spółgłoską boczną szczelinową retrofleksyjną dźwięczną

Allofony spółgłosek według ich położenia:

  • Zachowanie spółgłosek w otoczeniu [ꞎ̬]:
    • [n] → [ɳ]
    • [t] → [ʈ]
    • [d] → [ɖ]
    • [tʼ] → [ʈʼ]
    • [s] → [ʐ]
    • [sʼ] → [ʂʼ]
    • [r] → [ɻ]
  • Zachowanie się /r/:
    • nagłos: [ɼ̊]
    • sąsiedztwo spółgłosek bezdźwięcznych i ejektywnych: [ɼ̊]
    • sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych: [r]
    • wygłos: [r]
  • Zachowanie się /s/:
    • sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych oraz między samogłoskami: [z]
    • inne: [s]
  • Zachowanie się /ʃ/:
    • sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych oraz między samogłoskami: [ʒ]
    • inne: [ʃ]
  • Zachowanie się /ɬ/:
    • sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych oraz między samogłoskami: [ɮ]
    • inne: [ɬ]
  • Zachowanie się /ɰl/:
    • spółgłoska waha się między [ɰl], a [ʟ̞]
  • Zachowanie się /ⱱ̊ʼ/:
    • spółgłoska waha się między [ⱱ̊ʼ], a [fʼ]

Upodobnienia spółgłoskowe

W języku olseskim często dochodzi do nagłosowych zmian rdzenia. Najczęściej zachodzi lenicja. Dużo rzadziej występuję udźwięcznienia, ubezdźwięcznienia, czy ubezejektywnienia. Lenicja zachodzi m.in.: przy odmianie przymiotnika, czy przy słowotwórstwie.

Lenicja

Przed lenicją Po lenicji
p f
t s
k h
f
s f
x s
j
h x
w
w
v
j
w

Uwagi:

  • dwa warianty lenicji z x oraz h pochodzą ze zlania się dwu wcześniejszych lenicji
  • oznacza usunięcie spółgłoski, poza zaimkami dzierżawczymi, gdyby wymuszało to rozziew dwóch samogłosek: nie hasą̆ŏlux, a hasą̆jŏlux

Zapis

Oryginalnym zapisem język olseskiego jest pismo olseskie, jednak najczęściej zapisuje się go łacinką.

Pismo olseskie

Pismo olseskie jest pismem alfabetycznym i w znacznej mierze funkcyjnym (ang.: [Featural writing system]).

Samogłoski i dyftong
Łacinka Pismo olseskie
A
Á
Ă
E
É
Ĕ
I
Í
Ĭ
O
Ó
Ŏ
U
Ú
Ŭ
Y
Ý
Ą
Ą́
Ą̆
Spółgłoski
Łacinka Pismo olseskie
M
N
P
T
K
B
D
G
F
S
X
H
Ś
R
L
Z
Ł
V
J
W

Spacja

Łacinka

W zapisie języka olseskiego alfabetem łacińskim wykorzystuje się następujące litery:

A Á Ă B D E É Ĕ F F́ G H HÜ I Í Ĭ J K Ḱ KÜ L Ł M N O Ó Ŏ P Ṕ R S Ś T T́ U Ú Ŭ V W X Y Ý Y̆ Z
a á ă b d é ĕ f f́ g h hü i í ĭ j k ḱ kü l ł m n o ó ŏ p ṕ r s ś t ť u ú ŭ v w x y ý y̆ z

Gramatyka

Czasownik

W języku olseskim czasownik jest najbardziej rozbudowaną fleksyjnie częścią mowy. Odmienia się przez czasy, tryby, osoby (jednakowoż przez liczby) oraz przeczenie. Ponad to posiada formę bezokolicznika, formę rozkaźnikową oraz stronę bierną w czasie przeszłym. Odmiana przez czasy, osoby oraz przeczenie realizowana jest aglutynacyjnie, jednak większość trybów wyrażana jest partykułami. Przeczenia oraz osoby są doklejane w formie przedrostków, zaś czasy końcówek (przyrostków).

Bezokolicznik

Bezokolicznik w języku olseskim posiada trzy końcówki, od których często zależą dalsze odmiany czasownicze.

Akcent
akutowy
Akcent
brewisowy
Akcent
neutralny
Bezokolicznik -a

Czas

Końcówki czasów posiadają trzy formy - zależne od akcentu rdzenia (dodaje się je po uprzednim usunięciu końcówki bezokolicznika). Głównymi zasadami, które kierują wyborem końcówki są:

  • Jeżeli bezokolicznik jest pod akcentem akutowym (-á), to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu akutowego: sixá chwytać, sixí chwyta
  • Jeżeli nagłosowa sylaba rdzenia czasownika jest pod akcentem brewisowym, to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu akutowego: klăka dać, klăkí daje
  • Jeżeli bezokolicznik jest pod akcentem brewisowym (-ă), to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu brewisowego: supă przejmować się, supăs przejmował(a) się
  • Jeżeli nagłosowa sylaba rdzenia czasownika jest pod akcentem akutowym, to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu brewisowego: ábja szumieć, ábjăs szumiał(a)
  • Jeżeli cały rdzeń nie posiada ani akcentu akutowego, ani brewisowego, to czasownik przyjmuje końcówkę neutralną: kydyla żegnać, kydylis żegnał(a)
  • Jeżeli ani nagłos, ani wygłos rdzenia czasownika (w rdzeniach trój- i więcej sylabowych) nie jest pod akcentami akutowym, ani brewisowym, to czasownik przyjmuje końcówkę neutralną: hasíla bronić, hasílis bronił(a)

Czas nieprzeszły

Czas nieprzeszły używany jest do wyrażania zdarzeń i stanów nieprzeszłych, to jest teraźniejszych i przyszłych. Czas ten opisuje też prawdy naturalne.

Akcent
akutowy
Akcent
brewisowy
Akcent
neutralny
Czas nieprzeszły

Czas przeszły czynny

Czas przeszły czynny wyraża czynności przeszłe dokonane i niedokonane, odpowiadające polskiej stronie czynnej. Można od niego tworzyć imiesłowy.

Akcent
akutowy
Akcent
brewisowy
Akcent
neutralny
Czas przeszły czynny -ék -ăs -is

Czas przeszły bierny

Czas przeszły bierny wyraża czynności przeszłe, odpowiadające polskiej stronie biernej. Jako jedyny tworzy (tylko) stronę bierną. Można od niego tworzyć imiesłowy.

Akcent
akutowy
Akcent
brewisowy
Akcent
neutralny
Czas przeszły bierny -vá -vă -jis

Przeczenie

Czasowniki olseskie posiadają także trzy formy przedrostków przeczących, zależnych od akcentu. W tym przypadku przedrostek przeczenie przyjmuje formę akcentu nagłosowej sylaby rdzenia czasownika.

Akcent
akutowy
Akcent
brewisowy
Akcent
neutralny
Przeczenie í(r)- / hüŏ(z)- / ha(z)- /
  • Przeczenie umieszcza się przed przedrostkiem osobowym (jeśli występuje): wymsá budzić się, hasewymsék nie obudziłeś się
  • Formę ze spółgłoską stosuje się, gdy rdzeń, bądź przyrostek osoby rozpoczyna się samogłoską: níta czcić, íranítvă nie był czczony

Tryby

Tryby w języku olseskim wyraża się poprzez analityczne konstrukcje, złożone z partykuły na początku zdania, oraz czasownika na końcu zdania. Wyjątek stanowi tryb rozkazujący, który tworzony jest poprzez usunięcie końcówki bezokolicznika. W olseskim występuje 9 trybów. Część z nich posiada dość wąskie użycie. Tradycyjnie do trybów zalicza się także wyznaczniki dokonaności czasownika.

Tryb Partykuła
Oznajmujący
Rozkazujący V:∅
Przypuszczający se
pąs
Proszący pa
Nieświadka łop
Wielokrotny tis
Nawykowy ruf
Ciągły san
Dokonany xe

Tryb oznajmujący

Tryb oznajmujący (indicativus) jest podstawową formą czasownika, wyraża myśli neutralne, obiektywne. W większości przypadków jest równoważny polskiemu trybowi oznajmującemu.

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący (imperativus) wyraża rozkazy, nakazy. W części przypadków odpowiada polskiemu trybowi rozkazującemu. Imperativus jest tworzony poprzez usunięcie końcówki bezokolicznika.

Tryb przypuszczający

Tryb przypuszczający (conditionalis) wyraża przypuszczenia, wątpliwości, niezdecydowanie. W części przypadków odpowiada polskiemu trybowi przypuszczającemu. Conditionalis jest tworzony poprzez partykuły: se (w czasie nieprzeszłym) oraz pąs (w czasie przeszłym czynnym i przeszłym biernym).

Tryb proszący

Tryb proszący (opativus) wyraża prośby, życzenia. W części przypadków odpowiada polskiemu trybowi przypuszczającemu, oraz złożeniom typu: proszę (o)..., życzę ci.... Opativus jest tworzony poprzez partykułę pa .

Tryb nieświadka

Tryb nieświadka (auditivus) wyraża myśli pochodzące z drugiej ręki, formułuje dystans mówiącego. Odpowiada polskim konstrukcjom typu: jakoby..., rzekomo..., ponoć.... Auditivus jest tworzony poprzez partykułę łop .

Tryb wielokrotny

Tryb wielokrotny (iterativus) wyraża krotności czynności, podkreśla ponadczasowość procesu. Odpowiada polskim czasownikom wielokrotnym oraz konstrukcjom typu: na pewno.... Iterativus jest tworzony poprzez partykułę tis .

Tryb nawykowy

Tryb nawykowy (usitativus) podkreśla przyzwyczajenia i nawyki mówcy. W przypadku czasowników vă boleć (osobie mówiącej) oraz xísá boleć (osobie o której się mówi) użycie trybu nawykowego podkreśla, że jest to ból spowodowany przez długo trwającą chorobę. Odpowiada angielskiej konstrukcji used to, oraz polskim wyrażeniom typu: nawykłem..., jestem przyzwyczajonym do.... Usitativus jest tworzony poprzez partykułę ruf .

Tryb ciągły

Tryb ciągły (progressivus) podkreśla czynności w chwili mówienia. Stosowany głównie w czasie nieprzeszłym, rzadziej w czasach przeszłych. Odpowiada w znacznej części angielskim czasownikom continuous oraz formom niedokonanym polskich czasowników. Progressivus jest tworzony poprzez partykułę san .

Tryb dokonany

Tryb dokonany (perfectivus) podkreśla dokonaność czasownika, mówi o czynnościach skończonych, przerwanych. Stosowany głównie w czasach przeszłych. Odpowiada w znacznej części formom dokonanym polskich czasowników. Ponadto tryb dokonany może być stosowany razem z trybem rozkazującym - wtedy partykułę xe umieszcza się za czasownikiem. Zabieg ten wzmacnia wypowiedź, często stosowany jest w przekleństwach. Perfectivus jest tworzony poprzez partykułę xe .

Imiesłów

Imiesłowy w języku olseskim mogą być utworzone tylko od czasów przeszłych. Język olseski wyróżnia dwa rodzaje imiesłowów: czynny (pochodzący z czasu przeszłego czynnego) oraz bierny (z czasu przeszłego biernego).

Imiesłów czynny

Imiesłów czynny używany jest w odniesieniu do przedmiotu czynności, nazwy cechy odczasowniczej, rzadziej do czynności teraźniejszych. Ogólnie rzecz biorąc odpowiada polskim imiesłowom przymiotnikowym czynnym i biernym.

Akcent
akutowy
Akcent
brewisowy
Akcent
neutralny
Imiesłów przeszły czynny -ék -ăs -is

Imiesłowy czynne tworzy się poprzez dołączenie do formy przeszłej czynnej czasownika:

  • przed samogłoskami: h-
  • zaś spółgłoski nagłosu rdzenia podlegają procesowi lenicji

Przykłady: być ejba → hejbis , chwytać sixá → fixék , przejmować się supă → fupăs .

Imiesłów bierny

Imiesłów bierny obecnie służy jedynie do wyrażania form bezosobowych.

Akcent
akutowy
Akcent
brewisowy
Akcent
neutralny
Imiesłów przeszły bierny -vá -vă -jís

Imiesłowy bierne tworzy się poprzez dołączenie do formy przeszłej czynnej czasownika:

  • przed samogłoskami: h-
  • przed spółgłoskami: a- oraz spółgłoski nagłosu rdzenia podlegają procesowi lenicji

Warto zauważyć, że końcówka akcentu neutralnego przyjmuje formę -jís. Jest to spowodowane dawnym ściągnięciem form złożonych czasów (a za tym i imiesłowów) przeszłych biernych.
Przykłady:być ejba → hejbjís , chwytać sixá → afixvá , przejmować się supă → afupvă .

Przedrostki osobowe

Czasowniki olseskie domyślnie (to jest bez przedrostka osobowego) odpowiada trzeciej osobie liczby pojedynczej. Do odmienionego przez czasy czasownika można dodać dane zaimki, które pełnią tu funkcję przedrostka czasownika.

Osoba Liczba
pojedyncza
Liczba
mnoga
Liczba
podwójna
Liczba
zbiorowa
1. ą(n)- / są(n)- /
fu(n)- /
wo(j)- / am-
2. se(t)- / sno(r)- / sna(n)- /
3. a(ť)- /
y(ḱ)- /
aťe(n)- /
yḱe(n)- /
  • Dwa przedrostki w pierwszej osobie liczby mnogiej rozróżniają my inkluzywne (z rozmówcą): są(n)- i my ekskluzywne (bez rozmówcy): fu(n)-
  • Dwa przedrostki w trzeciej osobie liczb pojedynczej i mnogiej rozróżniają rodzaj męski: a(ť)-, aťe(n)- oraz żeński (w liczbie mnogiej używany do ogółu zbiorowości męsko-damskich): y(ḱ)-, yḱe(n)-
  • Spółgłoska w nawiasie dodawana jest, jeżeli rdzeń czasownika rozpoczyna się samogłoską: ejba być, snanejbą wy dwoje/dwie jesteście
  • Odmiana w liczbie podwójnej i zbiorowej jest ułomna - nie posiada wszystkich form osobowych

Tabela koniugacyjna

Akcent akutowy Akcent brewisowy Akcent neutralny
Bezokolicznik -a
Czas nieprzeszły
Czas przeszły czynny -ék -ăs -is
Czas przeszły bierny -vá -vă -jis
Przeczenie í(r)- / hüŏ(z)- / ha(z)- /
Imiesłów przeszły czynny -ék -ăs -is
Imiesłów przeszły bierny -vá -vă -jís
Tryb rozkazujący -V:∅
Tryb przypuszczający se
pąs
Tryb proszący pa
Tryb nieświadka łop
Tryb wielokrotny tis
Tryb nawykowy ruf
Tryb ciągły san
Tryb dokonany xe

Rzeczownik

Rzeczowniki w języku olseskim odmieniają się przez trzy przypadki, dwie liczby (szczątkowo dwie kolejne). Brak rozróżnienia rodzaju (poza rzeczownikami osobowymi, które rozróżniają płeć) i kategorii. Obecnie wyróżnia się dwie formy deklinacji: samogłoskowa i spółgłoskowa. Istnieje też mniejsza grupa rzeczowników odmieniana nieregularnie.
Przypadki:

  • Mianownik (nominativus) służy do określania podmiotu w zdaniu, może też wyrażać zawołania, acz niektóre rzeczowniki posiadają osobne formy wołacza, np.: pĕrt król, pérti! królu!.
  • Biernik (accusativus) służy do wyrażania dopełnień w zdaniu.
  • Prepozycjonał (prepositionalis) służy do tworzenia wyrażeń przy- i poimkowych.

Liczby:

  • Pojedyncza
  • Mnoga
  • Podwójna używana tylko w niektórych rzeczownikach, często posiada zmieniony rdzeń. Przez przypadki odmienia się tak jak liczba pojedyncza wg jednej z dwu regularnych deklinacji.
  • Zbiorowa używana w jeszcze mniejszej liczbie rzeczowników, często posiada zmieniony rdzeń. Przez przypadki odmienia się tak jak liczba pojedyncza wg jednej z dwu regularnych deklinacji. Liczba zbiorowa określa ogólne, większe zbiory ludzi.

Deklinacja

Deklinacja samogłoskowa Deklinacja spółgłoskowa
Liczba
pojedyncza
Liczba
mnoga
Liczba
pojedyncza
Liczba
mnoga
Mianownik V V:ą C
Biernik -x V -ux -e
Perpozycjonał -b -z -a -ez
  • V oznacza dowolną samogłoskę lub dyftong
  • V:ą oznacza alternację dowolnej samogłoski lub dyftongu na ą
  • C oznacza dowolną spółgłoskę

Deklinacje nieregularne

Lista słów z liczbą podwójną i/lub zbiorową

Wyraz polski Wyraz olseski
Liczba pojedyncza Liczba podwójna Liczba zbiorowa
Ucho Kaz Kázhaz [1]
Oko Lodz Lodza
Sutek Partă Părt
Ręka Porzó Pŏrza
Dłoń Tíza Tĕz
Noga Kanoť Kăna
Kolano Poküep Păküa
Stopa Objesá Obés
Serce Făma [2]
Człowiek Ejk Ĕ Éjh
Mężczyzna Troz Trŏ Trosroz [3]
Kobieta Tyz Ty̆ Tysy [4]

Przymiotnik

Przymiotnik w języku olseskim pełni formę polskich: przymiotnika i przysłówka. Ta część mowy zawsze stoi za wyrazem określanym. Jeżeli stoi za rzeczownikiem, lub zaimkiem jest przymiotnikiem, jeżeli za czasownikiem jest przysłówkiem. Przymiotniki nie odmieniają się ani przez przypadki, ani przez liczby, ale stopniują się. Przymiotniki mogą być zaprzeczane przedrostkiem łe-

Stopniowanie

Stopniowanie jest realizowane przez doklejanie przedrostków i przyrostków. Język olseski zna cztery różne stopnie:

  • Stopień równy
  • Stopień wyższy
  • Stopień najwyższy
  • Stopień ekwatywny, który wyraża taką samą intensywność cechy: safăg dokładny, ehtísafăgul tak samo dokładny (jak)
Stopień Końcówka
Równy -gs

-g
-ḱ
-ṕ
-ṕes

Wyższy -ul
Najwyższy Reduplikacja
+
-ul
Ekwatywny ehtí-
+
-ul


  • Reduplikacja podlega procesowi lenicji nagłosu: prugs duży, wielki, prufrugsul największy.

Zaimek

Zaimki osobowe i dzierżawcze w języku olseskim odmieniają się przez trzy przypadki, od dwóch do czterech liczb, niektóre posiadają także rodzaje. Zaimki dzierżawcze w mianowniku mogą być dołączane są do nagłosu rzeczownika. Zaimki pytająco-nieokreślone odmieniają się przez przypadki. Pozostałe zaimki nie podlegają deklinacji, na przykład: e ten, krág tam, inaw? gdzie?, inus? kiedy?, pesn nic, vab nigdy, jeka zawsze, hüŏm wszyscy.

Zaimek pytająco-nieokreślony

Ktoś, kto? Coś, co?
Mianownik łitł
Biernik túx fil
Prepozycjonał kútr tib

Zaimek osobowy

Mianownik Biernik Prepozycjonał
Osoba Liczba
pojedyncza
Liczba
podwójna
Liczba
mnoga
Liczba
zbiorowa
Liczba
pojedyncza
Liczba
podwójna
Liczba
mnoga
Liczba
zbiorowa
Liczba
pojedyncza
Liczba
podwójna
Liczba
mnoga
Liczba
zbiorowa
1. ą woj

fun

a únĕx wójŏx sánĕx

fúnŏx

ăx una wója sana

funa

ă
2. set sna snor sétŏx snósnorŏx snórŏx seta snóra snora
3. to hit hitĕm hítŏx hitĕmŏx hita hitĕma
3. on aťĕm aťŏx aťĕmŏx aťa aťĕma
3. ona yḱ yḱĕm yḱŏx yḱĕmŏx yḱa yḱĕma
  • Dwie formy w kolumnie 1. os. l. mn. odpowiadają my inkluzywnemu (z rozmówcą) — oraz my ekskluzywnemu (bez rozmówcy) — fun

Zaimek dzierżawczy

Zaimek dzierżawczy w mianowniku może być doklejany do nagłosu rzeczowników, co często wymusza lenicję tegoż.

Mianownik Biernik Prepozycjonał
Osoba Liczba
pojedyncza
Liczba
podwójna
Liczba
mnoga
Liczba
zbiorowa
Liczba
pojedyncza
Liczba
podwójna
Liczba
mnoga
Liczba
zbiorowa
Liczba
pojedyncza
Liczba
podwójna
Liczba
mnoga
Liczba
zbiorowa
1. hasą̆ hasw hasą́

hasfu

ana hás hás hás

hás

an has hás hás

has

an
2. xaxet xahna xasnor xáx xah xás xax xah xas
3. to hah hahit háh hah hah hah
3. on haj hajať háj haj haj haj
3. ona haw hawyḱ háw haw haw haw

Liczebnik

Język olseski stosuje dwunastkowy system liczenia.

Lista liczebników

Zapis
dziesiętny
Zapis
dwunastkowy
Liczebnik
główny
Liczebnik
porządkowy
0 0 hyv hyḱ
1 1 síḱ
2 2 fo foḱ
3 3 küo küoḱ
4 4 savt savť
5 5 edé edéḱ
6 6 af́á af́áḱ
7 7 waw wawḱ
8 8 krĭ

fosavt

krĭḱ

fosavť

9 9 xíx xíś
10 Δ[5]

fojdé

vĕḱ

fojdéḱ

11 E húd húť
12 10 voj

fof́á

vojḱ
13 11 voj-sí voj-síḱ
14 12 voj-fo voj-foḱ
15 13 voj-küo voj-küoḱ
16 14 voj-savt

savtsavt

voj-savť
17 15 voj-edé voj-edéḱ
18 16 voj-af́á voj-af́áḱ
19 17 voj-waw voj-wawḱ
20 18 voj-krĭ

voj-fosavt

voj-krĭḱ
21 19 voj-xíx voj-xíś
22 voj-vĕ voj-vĕḱ
23 1E voj-húd voj-húť
24 20 fovoj fovojḱ
25 21 fovoj-sí fovoj-síḱ
36 30 küovoj küovojḱ
37 31 küovoj-sí küovoj-síḱ
48 40 savtvoj savtvojḱ
49 41 savtvoj-sí savtvoj-síḱ
60 50 edévoj edévojḱ
61 51 edévoj-sí edévoj-síḱ
72 60 af́ávoj af́ávojḱ
73 61 af́ávoj-sí af́ávoj-síḱ
84 70 wawvoj wawvojḱ
85 71 wawvoj-sí wawvoj-síḱ
96 80 krĭvoj krĭvojḱ
97 81 krĭvoj-sí krĭvoj-síḱ
108 90 xíxvoj xíxvojḱ
109 91 xíxvoj-sí xíxvoj-síḱ
120 Δ0 vĕvoj vĕvojḱ
121 Δ1 vĕvoj-sí vĕvoj-síḱ
132 E0 húdvoj húdvojḱ
133 E1 húdvoj-sí húdvoj-síḱ
144 100 kóz kózḱ
145 101 kóz-sí kóz-síḱ
269 1Δ5 kóz-vĕvoj-edé kóz-vĕvoj-edéḱ
288 200 fokóz fokózḱ
432 300 küokóz küokózḱ
576 400 savtkóz savtkózḱ
720 500 edékóz edékózḱ
864 600 af́ákóz af́ákózḱ
1000 6E4 af́ákóz-húdvoj-savt af́ákóz-húdvoj-savť
1008 700 wawkóz wawkózḱ
1152 800 krĭkóz krĭkózḱ
1296 900 xíxkóz xíxkózḱ
1440 Δ00 vĕkóz vĕkózḱ
1584 E00 húdkóz húdkózḱ
1728 1000 kyrá kyráḱ
2000 11Δ8 kyrá-kóz-vĕvoj-krĭ kyrá-kóz-vĕvoj-krĭḱ
10.000 5954 edékyrá-xíxkóz-edévoj-savt edékyrá-xíxkóz-edévoj-savť
20.736 10.000 tydár tydárḱ
248.832 100.000 fízan fízanť
2.985.984 1.000.000 húsbar húsbarḱ
  • Liczebniki 8, 10 oraz 12 posiadają dwie formy, przy czym pierwsza jest oficjalna, druga mniej oficjalna, stosowana w codziennych rachunkach

Stopniowanie

Porządkowe liczebniki olseskie można stopniować, tak samo jak przymiotniki. Przyjmują te same przed- i przyrostki, na przykład liczebnik pierwszy síḱ : bardziej pierwszy síḱul , najbardziej pierwszy sísíḱul , tak samo pierwszy ehtísíḱul . Z powodu zakresu użycia stopień wyższy i najwyższy są w zasadzie nie używane w języku mówionym, czasami można je spotkać w języku pisanym. Stosowany jest stopień ekwatywny, szczególnie w odniesieniu do porównań oraz zajmowania miejsc ex æquo: ehtífoḱul ex æquo na drugim (miejscu).

Przyimek

Przyimki w języku olseskim prawie zawsze łączą się z trzecim przypadkiem - prepozycjonałem (niekiedy łączą się z biernikiem, jest to jednak bardzo ograniczona grupa, głównie odnosząca się do wyrażeń, niźli przyimków jako takich). Język ten precyzyjniej niż języki indoeuropejskie określa przyimki miejsca od czasu. Wymienia się trzy grupy przyimków:

  • Przyimki miejsca: á do, ku, w stronę, hüan na, ág nad, sadár obok (nie styka się), tŭd pod, fuls przed, fál przez, íto przy (styka się), un w, kis pośród, ŏh z, syn za, tegó na przeciw.
  • Przyimki czasu: loťár na końcu, rojár na początku, tedá po, físka przed, áltár podczas, flyn o.
  • Przyimki pozostałe: fund dla, óf́a przeciw, z (czegoś zrobione, złożone), psăl z, uṕ bez, kjá od, fĭl przez (przyczyna).

Słowotwórstwo

Kategoria Przedrostek Przyrostek Lenicja Przykład Uwagi
Narodowości -e

-i
-ani
-ăni

Czasami;
dt. gł. narodowości Wschodu Kyonu
Olsowiee

Szomemowie Xomĕmi
Rubanowie Rubani
Kuokpowie okpăni

Ojcowizno[6]
Czasami;
dt. gł. miejsc na Wschodzie Kyonu
Tjaanczyk Tjăn
Państwa -e
Brak Olseniae

Rubania Rube

Osoby -a

-e
-i
-ą̆
-ad
-ąg
-b

Czasami sekretarz, minister habúptomeka

winowajca sŏre
wolny (człowiek) fsy̆gi
pasterz, pastuch hüanezą̆
kucharz ásigvad
chrześcijanin áváptismąg
wyznawca jokŏrb

1. Ta kategoria jest bardzo szeroka, dotyczy zarówno nazw wykonawców czynności, zawodów, przywar i td.

2. Kategoria osób jest bardzo plastyczna, może być urabiana od rzeczowników (sŏre), wyrazów zapożyczonych (habúptomeka), przymiotników (fsy̆gi), czy rzeczowników odczasownikowych (ásigvad, z tigva gotować). W przypadku tych dwu ostatnich bardzo często występuje nagłosowa lenicja.

Źwierzęta
  • męskie:

-a
-j
-r

  • żeńskie:

-s
-v

Brak świnia kama / kams

żyrafa féḱij / féḱis
lew workowaty vilĕr / vilĕs
jeleń olbrzymi, renifer kórda / kórdav

1. W przypadku końcówki -a mogą występować warianty toniczno-akcentowe, tj.:
(bóbr olbrzymi furynjá )
(wielbłądozwierz trútlă ).

2. Rozróżnienie rodzaju męskiego i żeńskiego jest zabiegiem dość archaicznym, obecnie obie formy są stosowane zamiennie.

Rzeczowniki odczasownikowe á-

ab-
af-
hé-

-ín
Często,

dt. gł. przedrostków
nigdy jednak niedt. hé-

wstydzić się snóha áfnóh wstyd

kłamać xéza abséz kłamstwo
pisać kámna afhám pismo
odpoczywać pą̆ra pą̆r odpoczynek
żyć janvá → janvín życie

Przy tworzeniu rzeczowników odczasownikowych, poza dodaniem odpowiedniego przed- lub przyrostka należy usunąć końcówkę bezokolicznika.
Rzeczowniki odprzymiotnikowe Często Przy tworzeniu rzeczowników odprzymiotnikowych należy usunąć końcówkę przymiotnika. Często pojawiają się nieregularne wzrostki, pozostałość wyrównywania harmonii:

-el- , -ex- ,
-or- , -ur- ,
-ať- , -iḱ- .

Czasowniki odrzeczownikowe for-

küa-
vo-

-a Brak wiatr xís forxísa wiać (wiatr)

miasto krug küakruga osiedlać się, zasiedlać
krew hązan vohązana krwawić

Przy tworzeniu czasowników odrzeczownikowych należy dodać zarówno jeden z trzech przedrostków, jak i dodać końcówkę bezokolicznika.

Składnia

Szykiem wyrazów w mowie Olsów jest SOV (Subject Object Verb). Przymiotniki są umieszczane za rzeczownikiem, który określają. Jeżeli przymiotnik umieszczony jest za czasownikiem, wtedy pełni funkcję przysłówka. Inne określenia czasownika, tj. okoliczniki znajdują się albo na początku zdania, albo rzadziej za czasownikiem. Niektóre części koniugacji czasownika, w formie partykuł, są umieszczane na początku zdania.

Konstrukcje

Konstrukcja kazać, nakazywać

Język olseski nie zna czasownika kazać, nakazać. W zamian tego stosuje się specjalną konstrukcję, z użyciem trybu rozkazującego. Konstrukcja ta pojawiła się w bajce Owca i konie: pl. co człowiek nakazuje robić koniom, ol. łitł ejk rére hók [co człowiek koń-A.pl. robić-imp.]. Aby zabronić (zakazać) czegoś, czasownik przyjmuje formę przeczącą.

Kazać, nakazać
podmiot (niekonieczny) dopełnienie w bierniku czasownik w trybie rozkazującym
Zakazać
podmiot (niekonieczny) dopełnienie w bierniku zaprzeczony czasownik w trybie rozkazującym

Konstrukcja dzierżawcza

W celu wyrażenia posiadania czegoś stosuje się albo zaimki dzierżawcze, doklejane do rzeczownika, albo poniższą konstrukcję z wokółimkiem fyl...ky , np.: Fyl Edé-Pamorąx Ky Affănzą

Konstrukcja dzieżawcza
fyl...ky
Rzeczownik w bierniku

Konstrukcja celownicza

Czasami, w celu odróżnienia dopełnienia używa się zamiast typowego biernika konstrukcję z wokółimkiem so...vyf .
Na przykład: klăka edarux (dać psa), a klăka so edarux vyf (dać psu).

Konstrukcja dzieżawcza
so...vyf
Rzeczownik w bierniku

Konstrukcja nadporównawcza

W przypadku porównań typu Świątynia Świątyń, mędrzec nad mędrcami i td. używa się spójki ul między oboma członami: Pvi Ul Pvi, vałtari ul vałtari. Oba rzeczowniki są w podstawowej formie (mianownik w liczbie pojedyńczej).

Konstrukcja nadporównawcza
...ul...
Rzeczowniki w mianowniku l. pojedyńczej

Konstrukcje trybowe

  • Użycie trybu nawykowego w przypadku czasowników boleć (osobie mówiącej) oraz xísá boleć (osobie o której się mówi) podkreśla, że jest to ból spowodowany przez długo trwającą chorobę.
  • Tryb dokonany może być stosowany razem z trybem rozkazującym - wtedy partykułę xe umieszcza się za czasownikiem. Zabieg ten wzmacnia wypowiedź, często stosowany jest w przekleństwach.

Przykładowe teksty

Tekst
olseski
Tekst
olseski łacinką
Tekst
polski
Aťá ny rérą

Aťá huan símyla, in oxpŏs huŏfjŏgék, xe rére sagis: san síḱ rér ogax sokyk fásăs, san foḱ atăx prugs iťék, ny san kuoḱ ejkux atis hárg. Xe aťá á rérez pănzék: „Ruf ígsax ąvă, iną sagą, litl ejk rére hók.” Xe rérą prendék: „Aťá két, ruf ígsa fuvă infu san sagą ina tis ejk-ejk setoxpŏx kază, yk klánux fund aťa. Ny aťá oxpŏx huŏfjŏgí.” Inyḱ xe aťá hítox kétăs xe oxpŏ fál tătez fólăs.

Owca i konie (A. Schleicher) - olseski w wersji 3.0

Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.











Kóną

Tedá slósab sokyḱ óf́a sitéb,
xe kóną á jef́ipa tilosis,
yk pą̆ra ny kágjazux túg sóstra.
Tis snor kitĕmŏx epą.
Kónax túg e fróht ąhuránis,
takár ątŭték,
yk afŏztíx vit,
sul áltár janvína hépą̆r tedá slósab
ny fezepázexpite tedá týtýfjab tatí...

Kraby (J. Kaczmarski)

Po ciężkiej walce z żywiołem
kraby wypełzły na brzeg,
aby odpocząć i zażyć odrobiny ciepła.
Wy je zjadacie.
Wrzuciłem tych parę krabów spowrotem,
gdyż chciałem,
aby zachowały wiarę,
że istnieje w życiu odpoczynek po walce i
szczęście po cierpieniu...


























Lulí set ejkux ejbą?

Hfót e setŭtí sétŏx ąhüoḱą
Hin xe oz Ikúśa ąrjanis
Af́e ne fłándox res wojanék
Ą ejkux e snotis
Tis alaśťis, tis afy̆sék, tis aküăsék küoxyn
Hasą̆xnékux aťínsăs, vărg tis awazis jeka
Hfót e setŭtí sétŏx ąhüoḱą
Hin aťŏx ág kuťvĕb ąnef́küĭjis
Hfót e setŭtí sétŏx ąhüoḱą
Hin aťŏx á vinób...
Hin tis rojár wowazküenis sĕhan
Ny xe aťŏx ątánzék hüeť.

Ny ať vaṕes e aťejbis
Ny lodzax vałterḱ e afjŏgék
Küit xe fef lodzax e ąvahótis
Ny xe ať á kuťvĕb yzávis
Xe voz fyl hajaťămzą́x ky ąnisasăs
Tis hajaťlodzax e ąsýnfăs
Ny vakafúmis un fłándox e odí łiłi
Sul hową únĕx snóhă syrá.

Pănz, ą ejkux ejbą
Pănz, lulí ejkux ąnejbą?

Ty człowiek jesteś? (Lao Che)

Jeśli chcesz to Ci opowiem
Jak się w Boga pobawiłem
Otóż szliśmy lasem
Ja tego człowieka prowadziłem
On kluczył, milczał, po trzykroć upadał
Znał me zamiary, jednak zawsze wstawał
Jeśli chcesz to Ci opowiem
Jak Go nad dołem pochyliłem
Jeśli chcesz to ci opowiem
Jak Mu w potylicę...
Jak to wpierw postaliśmy obaj chwile
A chwile później to już Go zabiłem.

A taki był piękny
I takie mądre miał oczy
Potem to już te oczy zgasiłem
A On w dół się stoczył
Tył Jego głowy wybrałem,
tych Jego oczu się bałem
A teraz echo w tym lesie szydzi
Ze ziemia nosić mnie się wstydzi.

Powiedz, ja człowiek jestem
Powiedz, czy ja człowiek jestem?

Evpá [7]

Siset ty̆rŏḱ únĕx pănzék
Vsa ejbą, un văbab amwazküenis
Jus fénix fyl húfax ky amkéwątăs
Ny abábjín fyl hútĕ ky łertis
Apănzék: lulí evpáx hasesaga
Evpá e hüŏmux kĕhüí
Jus hazamhasílą
Ăx toḱágux piṕes inadĭją

Jus amjemą, evpá sewí
Izi snóma xotimṕ ítíbă
Komą́ sewí, sewí, sewí
Fríka hítŏx hazyzŭldą
Hf́ót hójt sejemą łibg
Ny krág ąjemą łibg
Komą́ sewí, sewí, sewí
Ny fsy̆x piṕes amejbą.

L’estaca (Pal)
(Ll. Llach, wg tłumaczenia Agnieszki Rurarz)

Stary Sizet kiedyś mówił mi -
staliśmy w bramie, był świt,
gdyśmy czekali na słońca wschód
i samochodów rósł szum.
Mówił: czy muru nie widzisz?
Wszystkich nas trzyma ten mur
Gdy nie będziemy bronić się
Zagrodzi nam każdą z dróg

Gdy uderzymy, runie mur
Nie może przecież wiecznie trwać
Na pewno runie, runie, runie
Nie pozostanie po nim ślad
Jeśli uderzysz mocno tu
A ja uderzę mocno tam
Na pewno runie, runie, runie
I wolny będzie każdy z nas

Féḱij (Giraffa camelopardalis) resafux kjá vą̆nküa féḱ ejbą. Hit un Áfrikeb janví.
Plik:Fékij ols.mp3

Łírda (Acinonyx) łetux fyl resafux jĭmibabeṕ ky kjá vą̆nküa sĕrḱ (Felidae) ejbą. Tixĭz e un Áfrikeb ny un Ásjeb janví.
Plik:Łírda ols.mp3
Kórda (Rangifer tarandus) resafux kofŏṕes kjá vą̆nküa kórdaḱ (Cervidae) ejbą. Hit tysth un anihowa (lef́égs un kobib hḱysyn un Sverigeb janví).
Plik:Kórda ols.mp3
Idýr (Capreolus) łetux fyl resafux kofŏṕes ky kjá vą̆nküa kórdaḱ (Cervidae) ejbą. Hit tysth un Kaxúbeb janví.
Plik:Idýr ols.mp3

Żirafa (Giraffa camelopardalis) – to je wiôldżi susk z rodzëznë żirafòwatëch. Òna żëjë w Africe.

Gepard (Acinonyx) - to je szlach rabùsznëch susków z rodzëznë kòtowatëch (Felidae). Ten zwiérz żëje w Africe i Azje.
Renifer (Rangifer tarandus) – to je lądowi susk z rodzëznë jeléniowatëch (Cervidae). Òn żëje m. jin. w tundrze - dalek na nordze np. w Szwedzce.
Sarna (Capreolus) – to je szlach lądowëch susków z rodzëznë jeléniowatëch (Cervidae). Òna żëje m. jin. na Kaszëbach.

Słownik i lekcje języka

Słownik języka olseskiego z lekcjami języka.

Wzajemne zrozumienie z językami regionu

Tabela przedstawia wzajemne zrozumienie języka olseskiego z językami Wschodu Kyonu, w odniesieniu do języka polskiego.

Język Stopień zrozumienia
rubański polski i czeski

W powolnej mowie raczej zrozumiały, sporo zapożyczeń olseskich.

północnorubański polski i słoweński

Zrozumiały w bardzo ograniczonym stopniu, północnorubański posiada sporo słownictwa nieobecnego w olseskim.

felżyckie polski i rosyjski

Bardziej zrozumiały od północnorubańskiego.

tambimski polski i rumuński

Wspólne pojedyńcze słowa, liczne zapożyczenia olseskie.

szyszeński polski i niemiecki

Wspólne pojedyńcze słowa, mocno odmienna gramatyka.

ptykpyjski polski i portugalski

Wspólne pojedyńcze słowa dotyczące niecodziennych czynności, mocno odmienna gramatyka.

orański polski i węgierski

Raczej niezrozumiały, poza zapożyczonymi słowami.

szomemski polski i węgierski

Raczej niezrozumiały, poza zapożyczonymi słowami.

kauradzki polski i mongolski

Niezrozumiały, mogą trafić się podobno brzmiące słowa.

fylski polski i mongolski

Niezrozumiały, mogą trafić się podobno brzmiące słowa.

ajdyniriański polski i arabski

Niezrozumiały, istnieją wspólne zapożyczenia.

tarejski polski i arabski

Niezrozumiały, istnieją wspólne zapożyczenia.

Język olseski w prawdziwym świecie

Doktor Rafał Sidorowicz z Uniwersytetu Szczecińskiego w artykule pod tytułem „Conlangi i Conlangerzy: o językotwórstwie w Internecie”, opublikowanym w „Dyskursach trzeciego tysiąclecia. 4” - Szczecin, 2020.[8] [9] wspomniał o języku olseskim:

Do najciekawszych projektów należą te sukcesywnie pozwijane i dyskutowane na forum. Z interesujących projektów można tu wymienić język olseski (tworzony od 2015 r.), sztuczny język ojczysty Olsesów, żyjących w powołanym wspólnie przez conlangerów nierzeczywistym świecie Kyon. Jest to język aglutynacyjno-analityczno-fleksyjny z rozbudowanym słownikiem obejmującym już ponad 900 jednostek leksykalnych.

Za wspomnienie o języku olseskim w pracy naukowej, twórca języka bardzo dziękuje Panu Doktorowi Rafałowi Sidorowiczowi!

Linki zewnętrzne

Język olseski (wersja 3.0) opisana na forum: [2]

Odnośniki

  1. Reduplikacja
  2. De facto liczba podwójna, forma stosowana jako liczba pojedyńcza
  3. Reduplikacja
  4. Reduplikacja
  5. Z powodu braku czcionek dla najnowszych >zapisów systemu dwunastkowego, będę stosował symbol delty (Δ) dla dziesiątki oraz ety (E) dla jedenastki.
  6. Miejsce pochodzenia człowieka
  7. W tekście olseskim, w przeciwieństwie do wersji A. Rurarz, a podobnie jak w oryginale Ll. Llacha mamy pal, a nie mur (jak u Kaczmarskiego).
  8. https://bibliografia.bg.szczecin.pl/Works/Details/27795
  9. https://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=2684.msg93795