Veltang

Ta strona zawiera treści ze starej Conlanger Wiki i prawdopodobnie będzie wymagała późniejszej edycji.

Veltang albo wspólny to język sztuczny stworzony przez Kwadracika na potrzeby świata Jawy, gdzie jest najczęściej używanym językiem kontynentu Seleny. Veltang jest językiem w większości aglutynacyjnym, z bogatym zasobem sandhi, o dużej wariancji dialektalnej.

Fonologia

Samogłoski

	przednie	środkowe	tylne
przymknięte	i î /i/	ê /ɨ/	u /u/
średnie	e /ɛ/ ai /ai/		o /ɔ/ au /au/
otwarte		a /a/

î może być analizowane jako alofon ê na końcu wyrazu. W oficjalnej formie nie różni się w wymowie od i, ale zachowuje się inaczej w określonych kontekstach.

Spółgłoski

	wargowe	wargowo-zębowe	dziąsłowe	zadziąsłowe	tylnojęzykowe	krtaniowe
nosowe	m /m/		n /n/		ng /ŋ/
zwarte	p /p/ b /b/		t /t/ d /d/		k /k/ g /g/
zwarto-szczelinowe				c /tʃ/ j /dʒ/
szczelinowe		f /f/ v /v/	s /s/ z /z/	ş /ʃ/	ch /x	h /h/
płynne			r // l /l/
półsamogłoski	w /w/			y /j/

Dopuszczalne zbitki na początku sylaby to pr tr kr. Sylaba może być zakończona jedynie na spółgłoski m n ng r l s ş p t k, ewentualnie zbitki r l + p t k. Dopuszczalne geminaty to mm nn ss şş ww yy ll rr. Wymawiane są one dłużej lub jako podwojone bez dalszych zmian, z wyjątkiem r, które staje się [r:].

W niektórych dialektach, fonologia może wyglądać nieco inaczej, np. dopuszczone mogą być inne spółgłoski w kodzie. Podobnie, niektóre zapożyczenia nie są zgodne z powyższymi fonotaktykami, np. słowo Kuan (nazwa rasy).

Sandhi

Sandhi, czyli zasady fonologiczne, można podzielić na trzy większe kategorie:

• Unikanie rozziewu: Spółgłoski dzielą się na długie (a i u ai au) i krótkie (e ê/î o). Spółgłoski długie przed innymi najczęściej zmieniają formę tak, by kończyły się na spółgłoskę, krótkie zaś najczęściej znikają.
• Asymilację: Wiele spółgłosek podlega całkowitej asymilacji przed innymi spółgłoskami. Inne ulegają asymilacji miejsca artkulacji, np. nosówki przed spółgłoskami zwartymi i afrykatami.
• Mutacje spółgłoskowe: W konkretnych kontekstach, niektóre spółgłoski ulegają zmianom. Najpowszechniejsze zmiany to prenazalizacja spółgłosek zwartych i afrykat (do mb nd ng nj) po sylabie rozpoczynającej się od spółgłoski zwartej bezdźwięcznej, lub "odwrotna" redukcja podobnych zbitek do spółgłosek zwartych w niekacentowanych sylabach po morfologicznej reduplikacji.

Poza tym, w wymowie oficjalnej veltangu:

• ê przed y i w wymawiane jest odpowiednio [i] oraz [u].
• ng między samogłoskami wymawiane jest [ŋg].
• p t k stojące na końcu sylaby są pozbawione plozji przed innymi spółgłoskami, a przed dźwięcznymi obstruentami mogą być udźwięcznione.

Morfoskładnia

Rzeczowniki

Rzeczowniki we wspólnym są zakończone na -a, -i, -î oraz dyftongi lub spółgłoski (te, które dopuszczane są w kodzie) - spółgłoski na końcu sylaby mogą ulegać wymianie w przypadkach innych niż mianownik (np. mek - matka, ale meca - matki). Nie istnieje podział pod względem rodzaju. Liczbę mnogą tworzy się przez dodanie przyrostka -a (z zastosowaniem wszelkich zasad sandhi). Istnieją cztery główne przypadki:

• Mianownik, podstawowa forma rzeczownika.
• Biernik, oznaczający dopełnienie bliższe i wykorzystywany po niektórych przyimkach.
• Dopełniacz, oznaczający posiadanie, ale jedynie w sensie dosłownym (już nie np. wykonawstwo czy zawartość).
• Miejscownik, używany po przyimkach wskazujących na miejsce (jak "w", "do", etc).

Zarówno biernik i dopełniacz oznacza się sufiksem -n, choć w liczbie pojedynczej biernika (i tylko biernika) rzeczowniki zakończone na spółgłoski zamiast tego używają końcówki -e, zaś w liczbie mnogiej u wszystkich rzeczowników i zaimków biernik jest taki sam jak mianownik. Miejscownik oznacza się końcówką -s, za wyjątkiem przypadków, kiedy rzeczowik kończy się na spółgłoskę szczelinową, kiedy to pozostaje niezmieniony w liczbie pojedynczej. Wszelkie sufiksy zawsze stoją po końcówce liczby mnogiej.

Warto zauważyć, że końcówka miejscownika -s jest bardziej klityką niż przyrostkiem, jako że występuje tylko raz na końcu fraz rzeczownikowych (np. i laka ki daras - "w miasteczkach i miastach"), a w formach archaicznych może występować po przyimku (is laka ki dara).

Istnieje też archaiczny przypadek comitativus, stosowany jedynie w literaturze i poezji, tworzony przez końcówkę -ki (np. batki - z ojcem).

Przykładowa odmiana (mek, matka):

	l.p.	l.m.
nom.	mek	meca
acc.	mece	meca
loc.	mecîs	mecas
gen.	mecîn	mecan
com.	mekki	mecaki

W veltangu istnieją rodzajniki określone (l.p. al l.m. la) oraz rodzajnik nieokreślony liczby pojedynczej (ai), stojące przed rzeczownikami policzalnymi. Nazwy własne nie korzystają z rodzajników, z wyjątkiem tytułów, które zapisuje się z myślnikiem (jak np. al-Dar, czyli Miasto). W wymowie potocznej rodzajniki określone obu liczb ulegają skróceniu do 'l po samogłoskach na końcu czasowników i przyimków.

Czasowniki

Czasowniki w podstawowej formie trzeciej osoby kończą się na -e w l.p. (na -a w l.m.) i określają zarówno czynności, jak i stan. W osobie pierwszej i drugiej używane są inne końcówki (odpowiednio -u / -au oraz -et / -at). Czas (przeszły, przyszły i (archaiczny) teraźniejszy emfatyczny) oznacza się przez partykułę. Aspekt dokonany oznacza się na czasowniku przez reduplikację lub przedrostek, zaś negację za pomocą dodatkowego prefiksu an-. Jeżeli przed czasownikiem właściwym stoi czasownik modalny lub partykuła, to one przejmują wszelkie oznaczenia (poza aspektem), zaś sam czasownik modalny zgadza się z czasownikiem pod względem liczby i osoby.

Przykład odmiany (veres, widzieć):

	l.p.	l.m.
1.	veru	verau
2.	veret	verat
3.	vere	vera

Przykład zastowaniu czasowników modalnych, partykuł i sufiksów:

• vere - widzi
• anvere - nie widzi
• ve vere - widział(a)
• anve vere - nie widział(a)
• lambe vere - może widzieć
• lambeve vere - mógł/mogła widzieć
• anlambe vere - nie może widzieć
• anlambeve vere - nie mógł/mogła widzieć
• lambe anvere - może nie widzieć
• lambeve anvere - mógł/mogła nie widzieć

W veltangu nie występuje podwójna negacja jako taka, ale zdania o charakterze negatywnym, kiedy czasownik jest zanegowany, wykorzystują zaimki pytające w charakterze "nikogo/kogokolwiek". Przykład:

• Wa man ververu - Widziałem/-am wszystkich (dosł. "ja wszystkich widziałem").
• Wa ita anververu - Nie widziałem/-am nikogo (dosł. "ja kogo nie-widziałem")

Strona bierna czasownika wyrażona jest partykułą as, np. Nan asve vere ("był(a) widziany/-a"). Charakterystyczne jest zachowanie tej partykuły razem z koniukcją tar (patrz niżej: składnia).

Przymiotniki

W veltangu przymiotniki, które służą też za przysłówki, są nieodmienne i zawsze kończą się na -ai. Stoją zawsze przed rzeczownikiem / czasownikiem. Nie istnieje czasownik pomocniczy "być", zamiast tego czasowniki w orzeczeniu stają się czasownikami przez dodanie końcówki -e, np. kerai (czerwony) > kerayes (być czerwonym). Wyjątek stanowi stopień najwyższy (patrz niżej).

Przymiotniki posiadają w veltangu dwa stopnie. Stopień wyższy tworzy się przyrostkiem vi i zawsze posiada on znaczenie czasownikowe (np. vikeraye - będący bardziej czerwony). Stopień najwyższy tworzy się przez reduplikację i dodanie rodzajnika określonego al, przy czym zawsze ma on znaczenie rzeczownikowe i łączy się z podmiotem za pomocą czasownika pomocniczego o znaczeniu egzystencjalnym (np. al-kerkerai - najczerwieńszy/-a, aye'l-kerkerai - jest najczerwieńszy/-a).

Liczebniki

Veltang korzysta z systemu ósemkowego. Liczebniki zastępują rodzajnik nieokreślony, a z określonym łączą się, przyjmując sufiks. al, np. aldo (dwa), alkri (trzy). Liczebniki porządkowe wyraża się sufiksem -mai, np. aimai (pierwszy), domai (drugi).

Rzędy ósemek, sześćdziesiątek czwórek i pięciusetek (?) dwunastu oznacza się liczebnikami dal, kal, bal stojącymi po odpowiednim rzędzie i przed niższym, np. dal aiki (8+1, dziewięć), dokal pandal panki (2x64+5*+5, czyli sto siedemdziesiąt trzy). Sufiks -ki stoi w rzędzie jedności w liczbach wyższych od ośmiu.

Reduplikacja

Morfologiczna reduplikacja jest w veltangu wykorzystywana do dwóch celów: do tworzenia aspektu dokonanego od czasowników i do tworzenia stopnia najwyższego przymiotników. W obu przypadkach można mówić bardziej o derywacji niż odmianie, jako że spotyka się też formy bardzo nieregularne.

Podstawowa zasada reduplikacji to reduplikacja pierwszej sylaby i przesunięcie akcentu do tyłu, np. vere - "widzi", ververe - "widział(a)". Przy wyrazach trzysylabowych, których rdzeń kończy się na spółgłoskę długą, spółgłoska ta znika, i tak od batare - "pracuje" (rdzeń: bata) tworzy się batbate (rdzeń: batbat). Kolejna zmiana to wymiana zbitek nosowo-zwartych na samą spółgłoskę zwartą w nieakcentowanej sylabie (i reduplikacja pierwszej bez spółgloski zwartej po nosówce), np. tende - "daje" (rdzeń: tend) i tentede (rdzeń: tented).

Do form nieregularnych należą formy tworzone za pomocą starych, nieproduktywnych już zasad, np. maşşêye - "zabija" (rdzeń: maşşi) i marmaşşe (rdzeń: marmaşş), jak i formy kompletnie nieregularne, np. aye - jest (rdzeń: ai) i êye - "był(a)" (rdzeń: i). Można tu dodać, że ta druga forma jest wykorzystywana w sensie czasu przeszłego niezależnie od aspektu dokonanego/niedokonanego (zamiast na aye).

Składnia

Porządek zdania oznajmującego to podmiot - orzeczenie - reszta, wyjątek od tego stanowią jednak zaimki, które stają przed czasownikiem. Charakter zdania pytającego w rodzaju "tak/nie" nadaje się przez postawienie na początku czasownika. W zdaniach pytających z wyrazami pytającymi, wyrazy te najczęściej stoją na początku frazy.

Zdania podrzędne w charakterze dopełnienia niemal zawsze wprowadza się koniunkcją ("komplementyzerem") tar (dla zdań pytających - itar). Jako że koniunkcja ta jest nieodmienna, jeżeli stoi po niej stoi podmiot, to zwykle poprzedzająca fraza rzeczownikowa ma chatakter dopełnieniowy. Jeżeli natomiast po koniukcji występuje czasownik w stronie biernej, strony biernej nie oznacza się na czasowniku, ale na koniunkcji, i przybiera ona postać astar.

• Al nal, tar nan vere - Osoba, która go/ją widzi
• Al nal, tar na vere - Osoba, którą on/ona widzi
• Al nal, astar na vere - Osoba, która jest przez niego/nią widziana