Edowie

Edowie (qin 忠甿 éo hòt „wierny lud”) — lud o nieustalonej etnogenezie, pierwotnie zamieszkujący północne wybrzeża Morza Słonego, obecnie od wielu tysiącleci wymarły. Edowie posługiwali się nieodczytanym jeszcze językiem, który poświadczony jest w siedmiu inskrypcjach na ołowianych, brązowych i złotych tabliczkach, odnalezionych w miejscach, których pierwotne przeznaczenie określa się jako „sakralne” lub „magiczne”, i które nadal pełnią, bądź pełniły, różne funkcje publiczne. Obecność Edów nad Morzem Słonym, jak również odnajdywanie ich śladów – artefaktów archeologicznych czy zapisów w starych kronikach – stanowią ważny argument w debacie o etnogenezie Qin, dostarczając argumentów tym, którzy popierają teorię harensurańską.

Nazwa ludu w qin oznacza „wierny lud”, przypuszcza się jednak, że znaków w tym znaczeniu użyto dla przybliżenia rodzimego brzmienia tego etnonimu.

Edowie i Qin

Istnieje wiele teorii, które próbują wyjasnić współzależność między Edami a Qin, żadna jednak nie zdobyła uznania wśród środowisk naukowych. Sprawę komplikuje brak zgodności treści źródeł pisanych – przede wszystkim qińskich, ale także ajdyniriańskich i poickich – ze sobą nawzajem, a wręcz do stopnia wewnętrznych sprzeczności), a także relatywne bogactwo materiałów archeologicznych przy niewielkiej ilości źródeł pisanych wytworzonych przez samych Edów. Dawniej uważano, że Edowie nigdy nie wytworzyli własnego pisma i przekazywali wszystko ustnie. Zakwestionowały to przypadkowe odkrycia metalowych tabliczek zdobionych na edyjski sposób, opatrzonych zapisami w nieodczytanym jeszcze piśmie, najprawdopodobniej o charakterze alfabetycznym. To, jak również widoczna tendencja do odnajdowania edyjskich zabytków w ważnych dla Qin miejscach (ośrodki administracji, kultu, fortyfikacje, antyczne faktorie handlowe), sugeruje, że ta najstarsza na Kyonie cywilizacja w najlepszym wypadku nie doszła do wszystkich swoich odkryć sama, a w najgorszym – że jej historię w wielu miejscach wybielono bądź oczyszczono z obcych wpływów. Sprawę komplikuje także samo stosowanie określeń Qin, qin, qiński – wszystkich o pierwotnie dość szerokim znaczeniu – w kronikach.

Świat nauki przychyla się obecnie do dwóch teorii, przy czym obie zakładają, że Qin nie są pierwotnymi mieszkańcami ziem, które obecnie zamieszkują:

• teoria koegzystencji – Qin, wyparci przez warunki klimatyczne ze swoich rdzennych ziem w Harensuranie, osiedlili się na wybrzeżu Morza Słonego i stopniowo zaczęli mieszać się z przyjaźnie nastawioną do nich lokalną populacją. Doświadczenie administracyjne Qin pozwoliło na konsolidację władzy i utworzenie państwa;
• teoria inwazji – Qin charakteryzowali się ekspansjonizmem i chcieli przejąć kontrolę nad handlem w obrębie Morza Słonego. Większy potencjał ludnościowy, jak również zdolności administracyjne i militarne, pozwoliły na przejęcie kontroli nad regionem i stopniowe rugowanie Edów z tych ziem, charakteryzujące się przejmowaniem ich miejsc kultu, ośrodków władzy itp.

Obie teorie mają tyluż zwolenników, ilu przeciwników, pojawiają się także głosy, że prawda leży gdzieś pośrodku i że Edowie faktycznie wpuścili Qin na swoje ziemie, a potem zaczęli być dręczeni przywleczonymi przez nich chorobami, na które nie byli odporni. Pomadto, podobnie jak w wypadku zaginionej cywilizacji Zhok-Ha, i tu można usłyszeć, że Edowie to wymysł, a źródła archeologiczne są sfałszowane.

Kultura

Język

Język edyjski nie został nigdy odszyfrowany. Podejmowano próby odczytywania metalowych tabliczek przy pomocy porównywania zawartych w nich symboli z innymi alfabetami regionu, ale do tej pory udało się rozpoznać tylko dziewięć znaków, których wartość opisano w Kronice Kronik, najstarszym dokumencie poświadczającym istnienie tego ludu. Najdłuższy tekst, zapisany na tabliczce z ołowiu, został odnaleziony w Purpurowym Pałacu w Guanglingu. Jest to raptem dziewięć wierszy, każdy o równej ilości liter, bez podziału na słowa czy sylaby – niejasne jest, czy wynika to z chęci maksymalnego wykorzystania miejsca, braku precyzyjnych reguł typograficznych, czy był to zabieg celowy:

IASENITCONECTOSONDANEN

EDDICRIONTIONDANEBARNA

UNOMPONCNITISSINOTSIES

EIANEPIANNELISANTIMNEL

ICIATIMNERODATIMBIONTI

UTUSEMNANOMSAGITIONTIA

STONCTEUOXSTONIOCATURI

GEMANTUMNOMAPOCITBIOLE

DDAMOSETICUEDIIUMIETIC

Przypuszcza się, że tekst ma charakter magiczny bądź mitologiczny, zwłaszcza w świetle wiedzy, że Purpurowy Pałac stoi w miejscu dawnej świątyni, w której wcześniej znajdowano wytwory edyjskiej kultury.

Zobacz też

• wymarłe ludy Kyonu