Słownik różnicowy języka serbskochorwackiego

Niniejszy artykuł ma za zadanie zebrać wszelkie różnice leksykalne, w mniejszym stopniu ortograficzne i gramatyczne, między czterema odmianami policentrycznego języka serbskochorwackiego – chorwackim, bośniackim, czarnogórski i serbskim.

Z uwagi na nizki stopień elaboracji standardów bośniackiego i czarnogórskiego należy z ostrożnością podchodzić do wypisywanych tutaj leksemów bośniackich i czarnogórskich, gdyż mogą one nie odzwierciedlać najnowszych tendencji normatywistycznych lub też rzeczywistego użycia.

Różnice słownikowe

Terminy chorwackie, bośniackie i czarnogórskie podane są w jekawicy, terminy serbskie zaś w ekawicy, choć jekawica jest normatywnie odmianą równoważną ekawicy. Dla przejrzystości wszystkie leksemy zapisano w standardowej łacince.

Jeśli wymienionych jest kilka leksemów, to z reguły są one używane w danym standardzie równie często, lub pierwszy z nich najczęściej. Często pierwsze słowo z wielu jest preferowane, a kolejne mają nacechowanie archaiczne lub gwarowe.

Całkowicie odmienne słowa

Najbardziej zauważalnym przypadkiem różnic międzystandardowych jest sytuacja, gdy w różnych standardach zostały ustalone słowa o różnym rodowodzie – najczęstsze sytuacje to konkurencja neologizmu z wyrazem obcym, rodzimego słowa z pożyczką (najczęściej turecką, rzadziej niemiecką, węgierską lub włoską) bądź słów rodzimych charakterystycznych dla różnych obszarów.

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
adwokat	odvjetnik	advokat
adwokatura	odvjetništvo	advokatura
ambasada	veleposlanstvo, ambasada	ambasada
azot	dušik, nitrogen		azot
babka	baka	nena, baka, baba	baka, baba	baba (matka ojca), baka (matka matki)
biblioteka	knjižnica, biblioteka	biblioteka
biedronka	bubamara, božja ovčica		bubamara
biuro	ured, biro, kancelarija			kancelarija, biro
brzuch	trbuh	trbuh		stomak, trbuh
chleb	kruh	hljeb, kruh	hljeb	hleb
chwila	trenutak	trenutak, momenat
cyna	kositar, lim	kalaj
czerwiec	lipanj	juni, jun	jun, juni
cześć!	bok, ciao	ćao		ćao
czosnek	češnjak	bijeli luk, češnjak		beli luk
czynsz	stanarina	stanarina, kirija	kirija, stanarina
dąb	hrast, dub	hrast
do domu	doma, kući	kući
dokąd	kamo			gde, kud(a), kamo
droga	cesta, put	put, cesta		put, drum
dworzec autobusowy	autobusni kolodvor	autobuska/-sna stanica	autobusna stanica
dworzec kolejowy	kolodvor	željeznička stanica		železnička stanica
dywan	tepih, sag	tepih	tepih	tepih
dziadek	djed	deda	đed, đedo	deda (ojciec ojca), deka (ojciec matki)
fabryka	tvornica	fabrika, tvornica	fabrika
fala	val	talas, val	val	talas
fasola	grah, fažola	grah, pasulj	pasulj, fadžola	pasulj
firma	tvrtka	firma
foka	tuljan	foka
gaz	plin, gas	gas
geografia	geografija, zemljopis	geografija
geograficzny	geografski, zemljopisni	geografski
godzina	sat			sat, čas
grudzień	prosinac	decembar
gwóźdź	čavao	ekser	brokva	ekser
historja	povijest, historija	historija, istorija	istorija
Holandia	Nizozemska	Nizozemska, Holandija	Holandija	Holandija, Nizozemska
instrument muzyczny	glazbalo, glazbeni instrument	muzički instrument
kapusta	zelje, kupus	kupus		kupus
kąt	kut	ugao
kelner	konobar	konobar, kelner		konobar, kelner
kino	kino			bioskop
klawiatura	tipkovnica			tastatura
koc	pokrivač	deka, ćebe		ćebe
kołdra	poplun	jorgan		jorgan
komórka (żywa)	stanica	ćelija		ćelija
kompozytor	skladatelj, kompozitor	kompozitor		kompozitor
komputer	računalo, kompjutor	računar, kompjuter, računalo	kompjuter	računar, kompjuter
kręgosłup	kralježnica, hrptenjača, kičma	kičma		kičma
którędy	kamo, kojim putom, -em	kojim putem
kuchenka	štednjak	štednjak, šporet		šporet
kwiecień	travanj	april
lekcja	sat	čas		čas
lingwistyka	jezikoslovlje, lingvistika	lingvistika
linijka	ravnalo		lenjir	lenjir, linir
lipiec	srpanj	juli, jul	jul, juli
listopad	studeni	novembar
lodówka	hladnjak, frižider	frižider
lotnisko	aerodrom, zračna luka	aerodrom
lustro	zrcalo, ogledalo	ogledalo
luty	veljača	februar
łyżeczka	žličica	kašikica		kašičica
łyżka	žlica	kašika	kašika, užica	kašika
masło	maslac	maslac, puter		maslac, puter
materac	madrac, dušek	dušek		dušek
marchew	mrkva	mrkva		šargarepa
marzec	ožujak	mart
maj	svibanj	maj
mechanik	strojar, mehaničar	mehaničar
miednica (kość)	zdjelnica	karlica		karlica
muzyk	glazbenik, muzičar	muzičar
muzyka	glazba, muzika	muzika
na zewnątrz, na dwór	van	napolje, van	napolje
na zewnątrz, na dworze	vani	napolju, vani	napolju
nalewać	točiti	sipati		sipati
naród	narod, puk, pučanstvo	narod
nauka	znanost	nauka, znanost		nauka
naukowiec	znanstvenik, učenjak	naučnik, učenjak		naučnik
ogród	vrt	bašta, vrt	bašta	bašta
okulary	naočale, očale	naočare, naočale		naočare, naočari, đozluci, brile
opłata drogowa	cestarina	cestarina, putarina	putarina
osoba	osoba	osoba, lice	osoba	lice, osoba
paszport	putovnica	pasoš		pasoš
październik	listopad	oktobar
pianino	glasovir, klavir	klavir
pieprz	papar	biber		biber
piętro	kat	sprat
piłka nożna	nogomet	fudbal, nogomet		fudbal
pleśń	plijesan	plijesan, buđ, buđa	buđ	buđa, buđ, plesan
pociąg	vlak	voz
półwysep	poluotok	poluostrvo, poluotok	poluostrvo
pomarańcza	naranča, pomoranča	naranča, pomorandža, narandža	narandža, pomorandža
pomidor	rajčica, paradajz, pomidor	paradajz, rajčica		paradajz, rajčica
powietrze	zrak	vazduh, zrak		vazduh
powietrzny	zračni	vazdušni, zračni		vazdušni
poziom	razina	nivo
prześcieradło	plahta	čaršaf, čaršav	čaršav
przycisk	gumb	dugme		dugme
przyjaciel	prijatelj	prijatelj, drug	drug, prijatelj
przyjaciółka	prijateljica	prijateljica, drugarica	drugarica, prijateljica
razem	zajedno, skupa	zajedno
rekin	morski pas	morski pas, ajkula	ajkula
rodzina	obitelj	porodica		porodica
rodzinny	obiteljski	porodični		porodični
ryż	riža	riža, pirinač	pirinač, riža, oriz	pirinač
rzeźbiarz	kipar	kipar, vajar		vajar
samolot	avion, zrakoplov	avion
sąsiad	susjed	komšija, susjed		komšija
sąsiadka	susjeda	komšinica, susjeda		komšinica
sekretarka	tajnica, sekretarica		sekretarica
sierpień	kolovoz	august	avgust
spodnie	hlače	pantalone, hlače		pantalone
stacja radiowa	radio postaja	radio stanica
stolarz	stolar	stolar, tesar		tesar, stolar
stryj (brat ojca)	stric	amidža, stric	stric
stryjenka (żona brat ojca)	strina	amidžinica, strina	strina
styczeń	siječanj	januar
śruba	vijak, šaraf	vijak, zavrtanj, šaraf		šraf, vijak, zavrtanj
śrubokręt	odvijač, šarafciger	odvijač, odvrtač, šrafciger, šarafciger	odvijač, odvrtač, odvrtka, šrafciger
sufit	strop	plafon
sufitowy	stropni	plafonski
szczur	štakor	pacov		pacov
sztuka (element)	komad	komad, parče	parče	komad, parče
tablica szkolna	školska ploča	školska tabla		školska tabla
teatr	kazalište	pozorište
transport	promet	saobraćaj		saobraćaj
tulipan	tulipan	tulipan, lala	lala, tulipan
tydzień	tjedan	sedmica, nedjelja, hefta	sedmica, neđelja	sedmica, nedelja
tygodniowy	tjedni	sedmični, nedjeljni	sedmični, neđeljni	sedmični, nedeljni
tysiąc	tisuća	hiljada
uniwersytet	sveučilište	univerzitet
uniwersytecki	sveučilišni	univerzitetski
użycie	uporaba, upotreba	upotreba
warunek	uvjet	uvjet, uslov		uslov
wiek (sto lat)	stoljeće	stoljeće, vijek	vijek, stoljeće	vek, stoleće
własny	vlastit	sopstven
wrzesień	rujan	septembar
Wszechświat	Svemir	Svemir, Vasiona		Svemir, Vasiona
wuj (brat matki)	ujak	daidža, ujak	ujak
wujenka (żona brata matki)	ujna	daidžinica, ujna	ujna
wybacz	oprosti	izvini	izvini, oprosti	izvini
wyspa	otok	ostrvo, otok	ostrvo
zagranica	inozemstvo	inozemstvo, inostranstvo		inostranstvo
zeszyt	bilježnica, teka	teka		sveska, teka
zupa	juha	supa		supa

Różnice w adaptacji grekolatynizmów

Wyrazy pochodzące z greki, łaciny, a poprzez grekę także z hebrajskiego, były odmiennie adaptowane w obszarze wpływu rzymskiego katolicyzmu i bizantyjskiego prawosławia, najbardziej znaczące są różnice w adaptacji łacińskiego ch (k lub h) oraz greckiego przydechu h (h lub zero) i β (b lub v). Różnie adaptowano też końcówki, takie jak łac. -ium (-ij lub -ijum) czy greckie -oν (-on lub zero).

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
Abraham	Abraham		Avram
akwarium	akvarij		akvarijum
alchemia	alkemija			alhemija
aluminium	aluminij		aluminijum
Ateny	Atena	Atina
Babilon	Babilon		Vavilon
balsamować	balzamirati			balsamovati
Bizancjum	Bizant	Vizant, Bizant	Vizantija	Vizant
chemia	kemija	hemija
chirurg	kirurg	hirurg
chlor	klor	hlor
chór	kor	hor
chrystianizować	kristijanizirati			hristijanizirati
Chrystus	Krist	Hrist, Krist	Hrist, Hristos
chrześcijanin	kršćanin	hrišćanin, kršćanin	hrišćanin
chrześcijaństwo	kršćanstvo	hrišćanstvo, kršćanstvo	hrišćanstvo
Cypr	Cipar	Kipar
demokracja	demokracija	demokracija, -tija	demokratija
Europa	Europa	Evropa
historia	historija		istorija
Jerozolima	Jeruzalem	Jerusalem		Jerusalim
kosmos	kozmos	kosmos, kozmos	kosmos
kronika	kronika	hronika
kryterium	kriterij	kriterij, kriterijum	kriterijum
krzyż	križ	križ, krst	krst
laboratorium	laboratorij	laboratorija
labirynt	labirint		lavirint
Liban	Libanon	Liban, Libanon		Liban
schemat	shema, šema	shema	šema, shema
terytorium	teritorij	teritorija

Różnice w adaptacji pożyczek zachodnich

Równie często spotyka się różnice w adaptacji pożyczek z języków zachodnioeuropejskich, w szczególności z języka francuzkiego i niemieckiego, rzadziej angielskiego i włoskiego. Sprowadzają się one najczęściej do różnego traktowania s (jako s lub z) oraz c (jako c lub s) lub do widocznego odmiennego źródła pożyczki.

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
certyfikat	certifikat		sertifikat, certifikat
finanse	financije	finansije
finansować	financirati			finansirati
litewski	litavski	litvanski
Litwa	Litva	Litvanija
łotewski	latvijski, letonski	latvijski		letonski
Łotwa	Latvija, Letonija			Letonija
sport	šport, sport	sport
szpinak	špinat	špinat, spanać	spanać

Cerkiewizmy

Szereg różnic między standardami wynika z obecności cerkiewizmów (głównie z cerkiewnosłowiańskiego redakcji ruskiej), które wbrew pozorom nie zawsze pojawiają się w odmianach wzchodnich – często to standard chorwacki wyróżnia się fonetycznym cerkiewizmem

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
dokładny	točan	tačan
gmina	općina	općina, opština	opština
gorzki	gorak		gorak, grk	gorak
kropka	točka	tačka
ksiądz (kapłan dowolnego wyznania)	svećenik	svećenik (kat.), sveštenik (praw.)	svještenik	sveštenik
ogólnie, w ogóle	općenito, uopće	uopšte
ogólny	opći	opšti
prawidłowy	točan	tačan
Słowianin	Slaven		Sloven
słowiański	slavenski		slovenski

Wygłosowe -r

Do charakterystycznych różnic między obszarami zachodnim i wzchodnim należy zachowanie na zachodzie wygłosowego -r w bardzo ograniczonym zakresie leksemów. W przypadku večer / veče zanik wygłosowej spółgłoski dodatkowo spowodował różnicę w rodzaju (żeński / nijaki) oraz odmienie (żeńska na spółgłoskę / nijaka z tematem večer-).

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
dobry wieczór	dobra večer	dobro veče		dobro veče
przedwczoraj	prekjučer	prekjučer, prekjuče	prekjuče
także	također	također, takođe	takođe
wczoraj	jučer	jučer, juče	juče
wieczorem	navečer	naveče	uveče, naveče	uveče
wieczór	večer	veče		veče
Wigilia Bożego Narodzenia	Badnja večer			Badnje veče

Wygłosowe -l

Na większości obszaru sztokawskiego niemal bezwyjątkowo zanikło -l zamykające sylabę i na ogół przechodziło w -o. W przypadku wygłosu wielu rzeczowników (i, rzadziej, przymiotników) w standardzie chorwackim (i częściowo czarnogórskim) doszło do wyrównania odmiany i przywrócenia -l w mianowniku. Z drugiej strony w pozostałych standardach istniała tendencja do przejścia -l w -o także w wyrazach obcych, co tworzy niekiedy dublety.

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
biały	bijel, bio		bijel	beo
ciepły	topao		topal, topao	topao
diabeł	đavao, đavo, đavol			đavo, đavol
oddział, sekcja	razdio, razdjel	razdio		razdeo	podły	podao		podal, podao	podao
sokół	sokol	sokô
sól	sol	sô
stół	stol	stô
śmiały	smio		smjel, smio	smeo
wół	vol	vô

Różnica w zachowaniu h

Większość gwar sztokawskich nie posiada fonemu /x/, dlatego wiele słów pozbawionych tej głoski przenikało do standardów literackich, co najbardziej objawia się w standardzie serbskim i czarnogórskim (gdzie zanika ona bez śladu lub jest zastępowana, najczęściej przez v i j), a najmniej w chorwackim i bośniackim (gdzie jest zatrzymywana jako h). W tych ostatnich dochodzi w wielu leksemach do pojawienia się wtórnego, hiperpoprawnego h i te wyrazy również zostały tutaj zebrane.

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
głuchota	gluhoća		gluvoća
głuchy	gluh		gluv
godzina, zegar	sat	sat, sahat		sat
gotować	kuhati		kuvati
kawa	kava	kahva, kafa	kafa, kava	kafa
kawiarnia	kavana	kafana	kafana, kavana	kafana
kokon	čahura		čaura, čahura	čaura
lekki	lak, lagan	lahak, lak, lagan	lak, lagan
miękki	mek	mehak, mek	mek
mucha	muha		muva
synowa	snaha			snaja
rdza	hrđa		rđa
tytoń	duhan		duvan
ucho	uho		uvo, uho
wada	mana	mahana, mana	mana
wdowa	udovica, udova	udovica, hudova	udovica, udova
wdowiec	udovac	udovac, hudovac	udovac
zapaśnik	hrvač, rvač		rvač
ziewać	zijevati	zijehati, zijevati	zijevati	zevati

Zmiany w bezokoliczniku

Na skutek wpływu odmiany na -im i jekawizmu, niektóre czasowniki zmieniły bezokolicznik z -jeti na -iti.

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
nienawidzić	mrziti		mrzeti
siedzieć	sjediti, sjedjeti		śeđeti	sedeti

Różnica w bezokoliczniku

Znacząca grupa zapożyczonych czasowników w standardzie chorwackim kończy się na -irati, a w serbskim na -ovati, -isati, -irati, przy czym dokładne brzmienie sufiksu jest trudne do przewidzenia i wynika na ogół z drogi i czasu zapożyczenia.

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
balsamować	balzamirati			balsamovati
dezynfekować	dezinficirati			dezinfikovati, -irati
dyskredytować	diskreditirati			diskreditovati, -irati
dyskryminować	diskriminirati			diskriminisati
dyskutować	diskutirati	diskutovati		diskutovati
dyskwalifikować	diskvalificirati			diskvalifikovati
fotografować	fotografirati			fotografisati, -irati
improwizować	improvizirati	improvizovati		improvizovati
interesować	interesirati	interesovati, interesirati		interesovati
komplikować	komplicirati	komplikovati		komplikovati
konstruować	konstruirati	konstruirati, konstruisati		konstruisati
nalegać	inzistirati	insistirati		insistirati
organizować	organizirati	organizirati, organizovati		organizovati
symbolizować	simbolizirati	simbolizovati		simbolizovati

Różnice w rodzaju

Między standardami, a często nawet wewnątrz standardów występują wahania rodzaju rzeczowników, najczęściej tyczy się to pożyczek greckołacińskich i wahania występują między rodzajem męzkim (typowym dla chorwackiego) i żeńskim (typowym dla serbskiego).

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
architekt	arhitekt	arhitekta
ateista	ateist	ateist, ateista	ateista
grypa	gripa			grip
kilo	kila	kilo		kilo
kometa	komet	kometa
minuta	minuta	minut, minuta
planeta	planet	planeta
sekunda	sekunda			sekund, sekunda
turysta	turist			turista, turist

Różnice w wokalizmie

Często różnica w brzmieniu pożyczek sprowadza się do różnicy w wokalizmie – najczęstszym przykładem jest u przed spółgłoskami nosowymi w standardzie chorwackim odpowiadające serbskiemu o, ale pojawiają się i inne różnice, najczęściej wynikające z różnych źródeł zapożyczeń.

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
aktualny	aktualan		aktuelan, aktualan	aktuelan
Armenia	Armenija	Armenija, Jermenija, Ermenija	Jermenija	Jermenija, Armenija
bagnet	bajunet (-a)			bajonet (-a)
baron	barun	baron		baron
giełda	burza	berza
milion	milijun	milion
pączek	krafna			krofna
talerz	tanjur	tanjir
ziemniak	krumpir	krompir

Podobne leksemy

język polski	standard chorwacki	standard bośniacki	standard czarnogórski	standard serbski
Afganistan	Afganistan		Avganistan
akcent (sposób mowy)	akcent	akcent, akcenat	akcenat	akcenat
akceptować	prihvaćati	prihvatati	prihvaćati, prihvatati	prihvatati
Amazonia	Amazona	Amazonija
Australijczyk	Australac	Australijanac
Australijka	Australka	Australijanka
autobusowy	autobusni	autobuski		autobuski
autorka	autorica		autorka
autostrada	autocesta			autoput
beczka	bačva			bure
biegunka	proljev	proljev, proliv		proliv
bokser	boksač	bokser
budzik	budilica	budilnik, budionik	budilnik	budilnik, budionik
ciotek (mąż siostry ojca lub siostry matki)	tetak	tetak, teča	tetak	tetak, teča
co	što	šta
córka	kćerka, kći		kćerka, ćerka	ćerka, kći
czaszka	lubanja	lobanja		lobanja
częściowy	djelomičan	djelimičan		delimičan
czytelnik	čitatelj, čitalac	čitalac, čitatelj	čitalac
deser	slastica	poslastica		poslastica
dwieście	dvjesto	dvjesta, dvjesto	dvjesta	dvesta
dziękuję bardzo	hvala lijepa, lijepo	hvala lijepo		hvala lepo
Hiszpania	Španjolska	Španija, Španjolska	Španija
Hiszpanin	Španjolac	Španac
Hiszpanka	Španjolka	Špankinja
hodowca	odgajatelj			odgajivač
jagnię	janje	jagnje
jej	njezin, njen	njen
jest (akcentowane)	jest	jeste		jeste
językowy	jezični		jezički, jezični	jezički
jutro	sutra		śutra	sutra
kierownik	upravitelj, upravnik	upravnik
klatka	kavez	kafez, kavez	kavez
klej	ljepilo	ljepilo, ljepak, lijepak	lijepak, ljepilo	lepak
koleżanka	kolegica	koleginica, kolegica		koleginica
kto	tko	ko
lekarka	liječnica	ljekarka		lekarka
lekarz	liječnik	ljekar		lekar
miedziany	bakreni			bakarni, bakreni
naczynia	posuđe	posuđe		sudovi, posuđe
Narody Zjednoczone	Ujedinjeni Narodi		Ujedinjene Nacije
obowiązek	obveza, obaveza	obaveza
orzech laskowy	lješnjak			lešnik, lešnjak
płaca	plaća	plaća, plata	plata
połowa	polovica	polovina
porównanie	usporedba	poređenje
prawdopodobny	vjerojatan	vjerovatan		verovatan
promień (światła)	zraka	zrak		zrak
ratować	spašavati	spasavati	spašavati	spasavati
Rumun	Rumunj	Rumun
Rumunia	Rumunjska	Rumunija
samoobsługa	samoposluga			samousluga
sekunda	sekunda		sekund, sekunda
sędzia	sudac	sudija, sudac	sudija
słoweński	slovenski	slovenački		slovenački
smak	okus (smak potrawy), ukus (gust)	okus, ukus		ukus
spis	popis, spisak	spisak
sportowiec	sportaš	sportista
studentka	studentica	studentkinja, studentica	studentkinja
szczęśliwy	sretan	sretan, srećan		srećan
tenisista	tenisač	teniser
tłumacz	prevoditelj	prevodilac
trzysta	tristo	trista	trista
używanie, użycie	korištenje		korišćenje
w ciągu	tijekom	tokom
w związku z	u svezi s	u vezi sa		u vezi sa
węgiel	ugljen	ugalj
widz	gledatelj	gledalac
wiosenny	proljetni	proljetni, proljećni		prolećni
Włoch	Talijan	Italijan	Talijan, Italijan	Italijan
Włochy	Italija, Talijanska	Italija
współczesny	suvremen	savremen
wynająć	unajmiti	iznajmiti
zabójca	ubojica	ubica
zabójstwo	ubojstvo	ubistvo
zachwycać się	zadivljavati se	zadivljivati se		zadivljivati se
zadanie	zadaća			zadatak
zbieg okoliczności	stjecaj	stjecaj, sticaj		sticaj
znów	ponovno, ponovo	ponovo
związek, relacja, kontakt	sveza, veza	veza		veza
zwyczajny	redovit, redovan		redovan

Dawny jać

Ogólne zasady

Dialekty sztokawskie można podzielić na trzy grupy pod względem realizacji prasłowiańskiego fonemu *ě (jać): ekawskie (e), (i)jekawskie (je/ije) i ikawskie (i). Na dwóch pierwszych wymowach oparto standardy literackie, z czego standardy chorwacki, bośniacki i czarnogórski dopuszczają wyłącznie wymowę (i)jekawską, a standard serbski dopuszcza wymowę ekawską i jekawską jako równoprawne (choć dominuje ekawska).

• Ekawskiemu długiemu ē, które pochodzi z długiego jacia, odpowiada jekawskie ije (dwie sylaby, obie krótkie), np.:

cvēt, rēč, dvē, snēg, bēda | cvijet, riječ, dvije, snijeg, bijeda

• Ekawskiemu krótkiemu e, które pochodzi z krótkiego jacia, odpowiada jekawskie je, np.:

mera, pesma, sesti, lepo, koleno, nega || mjera, pjesma, sjesti, ljepo, koljeno, njega

W formach jekawskich -nj- i -lj- oznaczają jeden dźwięk. W standardach bośniackim, chorwackim i serbskim grupy -tj-, -dj-, -sj-, -zj- oznaczają dwa dźwięki, natomiast w standardzie czarnogórskim odpowiadają im głoski -ć-, -đ-, -ś-, -ź-, np. ćešiti, đevojka, śesti, źenica | tješiti, djevojka, sjesti, zjenica

W standardzie czarnogórskim -ć- może także odpowiadać jekawskiemu -cj-, np. ćedilo | cjedilo.

• Ekawskiemu długiemu ē odpowiada jekawskie jē w przypadkach, kiedy doszło do wzdłużenia:

- w dopełniaczu liczby mnogiej: vērā, dēlā, zamēnā, kolēnā, medvēdā, rascēpā | vjērā, djēlā, zamjēnā, koljēnā, medvjēdā, rascjēpā

- przed grupą spółgłosek, z czego najczęściej na pierwszym miejscu jest sonant (n, l, lj, r, v):

sēnka, kolēnce, odēljci, nedēljni | sjēnka, koljēnce, odjēljni, nedjēljni (<sjen, koljeno, odjeljak, nedjelja)

- w zdrobnieniach: dēva, dēdo, Lēpa | djēva, djēdo, Ljēpa (<djevojka, djed, Ljeposava)

- w iteratywach (głównie pochodnych od m(j)esto, m(j)era, s(j)esti): namēštati, zamērati, presēdati | namjēštati, zamjērati, presjēdati (<namjestiti, zamjeriti, presjesti)

• Ekawskiemu krótkiemu e odpowiada jekawskie i:

- przed j:

vejati, grejati, razumeju, dveju, obeju | vijati, grijati, razumiju, dviju, obiju

- przed o powstałym z l w wygłosie słowa lub sylaby:

video, deo, želeo, dospeo, hteo, ceo | vidio, dio, želio, dospio, htio, cio

- przed lj w słowie beleg | biljeg i pochodnych od niego:

beleg, beleška, beležnik, zabeležiti | biljeg, bilješka, bilježnik, zabilježiti

- w sylabach, w których r występuje po spółgłosce neutralizowana jest różnica pomiędzy wymową ekawską i jekawską, np.:

breza, bregovi, vremena (vreme | vrijeme), vrednoća, greška, dremljiv, povreda, trešnja, crepovi (crep | crijep) itd..

Standard chorwacki i bośniacki dopuszcza połączenie rje po spółgłosce, gdy jest ono w odmianie wymienialne z rije, np. vrijeme-vremena/vrjemena, crijep-crepovi/crjepovi.

Od tej reguły istnieją dwa rodzaje wyjątków: wymowa jekawska ma je jeśli r nie jest poprzedzone spółgłoską, np.:

goreti, rečnik, rečica, korenčić, rešavati | gorjeti, rječnik, rječica, korjenčić, rješavati,

jedynie leksemy gore, rezati, repa mają jednakowe formy w ekawicy i jekawicy. Oprócz tego w Czarnogórze konsekwentnie spotykane są (w standardzie serbskim i czarnogórskim) formy ekawskie: goreti, gorenje, rečnik, rečit, rečica, rešavati, proređivati, korenčić, starešina.

Drugim wyjątkiem są leksemy, gdzie spółgłoska przed r je odczuwana jako leżąca za granicą złożenia, wtedy istnieją dublety:

razređivati, razrešenje | razređivati/razrjeđivati, razrešenje/razrješenje

Spis rdzeni

Wyrazy są posortowane według rdzeni, słowa podane są z lewej w jekawicy a z prawej w ekawicy, odwrotnie niż powyżej.

• běg-

bijeg, bjegati, bjegunac, bježati, pobjeći| beg, begati, begunac, bežati, pobeći

• běl-

bio, bijeli, bijeliti | beo, beli, beliti

• cěl-

cio, cijeli, cjelina | ceo, celi, celina

• cěn-

cijena, cijeniti | cena, ceniti

• cěv-

cijev, cjevanica, cjevčica, cjevovod | cev, cevanica, cevčica, cevovod

• děv-

djevojka, djevojčica, djevica, djeva | devojka, devojčica, devica, deva

• koren-

korijen, korijenje | koren, korenje

• lěk-

liječnik, lijek, ljekar, ljekarna | lečnik, lek, lekar, lekarna

• lět-

ljeto, ljetni, ljetos, proljeće | leto, letni, letos, proleće

• něm-

Njemačka, Njemac, Njemica, njemački | Nemačka, Nemac, Nemica, nemački

• pěv-

pjevati, pjevač | pevati, pevač

• rěd-

rijedak, rijetki, rijeđi | redak, retki, ređi

• rěk-

rijeka, riječni | reka, rečni

• sněg-

snijeg | sneg

• serd-

srijeda | sreda

• svět-

svijet, svjetski | svet, svetski

• věk-

vijek, vječan, vječno, uvijek | vek, večan, večno, uvek

• věn-

vjenčanje | venčanje

• verm-

vrijeme | vreme

• zvězd-

zvijezda, zvjezdan | zvezda, zvezdan

Opis różnic gramatycznych i ortograficznych

Ortografia

pisownia czasownika posiłkowego ću, ćeš, će, …

Pisownia chorwacka preferuje rozdzielną pisownię negacji: ne ću, ne ćeš, ne će, …, choć dopuszczalna jest pisownia łączna. W pozostałych standardach dopuszczalna jest wyłącznie pisownia łączna.

Pisownia chorwacka dopuszcza wyłącznie rozdzielną pisownię czasu przyszłego I, np. bit ću, radit ćeš, jest ćeš itd., pisownię rozdzielną preferuje również standard bośniacki, choć dopuszcza łączną. Standard czarnogórski uznaje pisownię rozdzielną za cechę mowy Boki Kotorskiej, ale zaznacza, że takie użycie jest rzadkie i preferuje pisownię łączną. Standard serbski dopuszcza wyłącznie pisownię łączną, np. biću, radićeš, ješće. Wszystkie standardy uznają wyłącznie pisownię rozdzielną w przypadku bezokoliczników na -ći: peći ću, ići ćeš.

pisownia grup -tc-

Standard chorwacki liczbę mnogą od wyrazów typu zadatak, otac pozwala zapisywać zarówno morfologicznie zadatci, otci, jak i fonologicznie zadaci, oci i temat ten od wielu lat jest przedmiotem sporu normatywistów. Pozostałe odmiany dopuszczają wyłącznie pisownię fonologiczną.

pisownia wyrazów obcych

Pisownia chorwacka i bośniacka radzi wszystkie nieprzyswojone nazwy własne (toponimy i antroponimy) zapisywać zgodnie z zapisem w języku źródłowym, podczas gdy norma serbska i czarnogórska nakazuje przyswajać je fonetycznie, niezależnie od alfabetu, którego się używa. Norma bośniacka każe przyswajać obce nazwy własne, gdy pisze się cyrylicą, jednak w praktyce ten alfabet jest nieużywany.

Gramatyka

• liczebniki zbiorowe 4-10:

W standardzie chorwackim mamy -ero: četvero, petero, šestero, sedmero, osmero, devetero, desetero. W pozostałych standardach mamy -oro: četvoro, petoro, šestoro, sedmoro, osmoro, devetoro, desetoro. Liczebniki zbiorowe określające grupy mężczyzn we wszystkich standardach kończą się na -orica: četvorica, petorica itd..

Źródła

Za źródła normatywistyczne posłużyły następujące materjała:

• do standard chorwackiego:

• do standardu bośniackiego

[Pravopis bosanskog jezika]

• do standardu czarnogórskiego

[Pravopis crnogorskoga jezika]

• do standardu serbskiego