Gażachski

Język gażachski (Гажаха)

Alfabet

Litera w cyrylicy	Litera w łacince	Nazwa litery	Fonem	Przykładowe słowo	IPA	Znaczenie	Uwagi
Дд	Dd	дъ	d	двўжў	dvũʐũ	krokus
Ее	Ee	е	ɛ	едив	ɛdiv	widzieć
Ӗӗ	Ẽẽ	ӗ, ўвищаш е	ɛ̃	ӗгулеш	ɛ̃gulɛʂ	długo	w razie braku czcionki można zastąpić przez ей
Рр	Rr	ръ	r	ръ	rʌ	powietrze
Тт	Tt	тъ	t	тук	tuk	drewno
Зз	Zz	зъ	z	зарәѕ	zarəj	smród
Ҙҙ	Ģģ	ҙъ	ʝ	ҙгва	ʝgʷa	ja (uniżone)
Уу	Uu	у	u	удва	udva	domyślić się
Ўў	Ũũ	ў, ўвищаш у	ũ	ўпьх	ũpʌx	mieć miejsce, dziać się	w razie braku czcionki można zastąpić przez уй
Үү	Yy	ү	y	үґү	yɣy	nie
Ү̌ү̌	Ỹỹ	ү̌, ўвищаш ү	ỹ	ү̌ђ	ỹɖ	nadgarstek	w razie braku czcionki można zastąpić przez yй
Шш	Şş	шъ	ʂ	шур	ʂur	głowa
Щщ	Śś	ьщь	ɕ	щилва	ɕilva	wieś
Ии	Ii	и	i	илкь	ilkæ	niebo
Йй	Ĩĩ	й, ўвищаш и	ĩ	йґи	ĩɣi	ogień
Пп	Pp	пъ	p	палтуґ	paltuɣ	widły
Ыы	Øø	ы	ɨ	ық	ɨq	połowa
Ы̌ы̌	Ø̃ø̃	ы̌ , ўвищаш ы	ɨ̃	ы̌ш	ɨ̃ş	dźwięk	w razie braku czcionki można zastąpić przez ый
Ьь	Ââ	ь	æ	ьмир	æmir	los
Ь̌ь̌	Ą̂ą̂	ь̌, ўвищаш ь	æ̃	ь̌лнъ	æ̃lnæ	wlec się	w razie braku czcionki można zastąpić przez ьй
Ъъ	Ăă	ъ	ʌ	ълбъ	ʌlbʌ	las
Ъ̌ъ̌	Ą̆ą̆	ъ̌, ўвищаш ъ	ʌ̃	ъ̌ђъва	ʌ̃ʈʌva	mleć	w razie braku czcionki można zastąpić przez ъй
Әә	Əə	ә, шав	ə	әкћ	əkʈ	warga
Ә̌ә̌	Ə̃ə̃	ə̃, ўвищаш шав	ə̃	ә̌ґубуґа	ə̃ɣubuɣa	cierpliwość	w razie braku czcionki można zastąpić przez әй
Аа	Aa	а	a	аргвух	argʷux	zapasy
Ӑӑ	Ãã	ӑ, ўвищаш а	ã	ӑшни	ãşni	oszust	w razie braku czcionki można zastąpić przez ай
Сс	Ss	съ	s	сакҫа	sakça	woda
Ҫҫ	Ķķ	ҫъ	ç	ҫнекра	çnεkra	morze
Гг	Gg	гъ	g	гараш	garaʂ	piękny
Гв гв	Gw gw	гву	gʷ	гвәлӑҫ	gʷәlãç	dziesięć tysięcy, por. miriada, man (万)
Ґґ	Cc	ґъ	ɣ	ґә̌ть	ɣə̃tæ	wiercić
Хх	Xx	хъ	x	хуҫ	xuҫ	ubranie
Хв хв	Xw xw	хву	xʷ	хва	xʷa	że
Кк	Kk	къ	k	карвучук	karvuʧuk	gatunek ślimaka
Кв кв	Kw kw	кву	kʷ	квән	kʷәn	wiedzieć, znać
Ққ	Qq	қъ	q	қъ̌щ	qʌ̃ɕ	ty (z zaufaniem)
Чч	Ŧŧ	чъ	ʧ	чун	ʧun	północ
Ћћ	Ţţ	ћъ	ʈ	ћрар	ʈrar	szczur
Ђђ	Ɗɖ	ђъ	ɖ	ђьшьх	ɖæʂæx	malina
Жж	Z̧z̧	жъ	ʐ	жь̌д	ʐæ̃d	on, ona, ono
Ӝӝ	Đđ	ӝъ, хўспилакаш жъ	ʤ				występuje tylko w zapożyczeniach
Оо	Oo	o, иқаш у	ɔ				występuje tylko w zapożyczeniach
Ӧӧ	Öö	ӧ, иқаш ү	ɶ				występuje tylko w zapożyczeniach
Өө	Ff	өъ	f				występuje tylko w zapożyczeniach
Вв	Vv	въ	v	вуду	vudu	kładka
Бб	Bb	бъ	b	бирк	birk	pisać
Лл	Ll	лъ	l	летуш	lɛtuʂ	krzesło
Нн	Nn	ә̌н	n	натъх	natʌx	zięć
Мм	Mm	ә̌м	m	мўҙў	mũʝũ	piorun
Ѕѕ	Jj	ьѕь	j	ѕазә̌	jazə̃	tekst, praca pisemna	występuje tylko w zapożyczeniach

Objaśnienia do nazw liter: ўвищаш 'nosowy', шав 'cisza', хўспилакаш 'dwukropkowy', иқаш 'mały'.
Uwaga! Przy ustalaniu kolejności alfabetycznej samogłoski nosowe traktuje się na równi z ich nienosowymi odpowiednikami, a nie jako osobne znaki (czyli np. ық stoi później niż ы̌ш, bo қ stoi później niż ш). Jeśli dwa hasła różnią się tylko nosowością, samogłoska nienosowa ma pierwszeństwo.

Fonetyka

Samogłoski

	Przednie	Centralne	Tylne
Przymknięte	i ĩ y ỹ	ɨ ɨ̃	u ũ
Średnie i półotwarte	ɛ ɛ̃ ɶ	ə ə̃	ʌ ʌ̃ ɔ
Prawie otwarte i otwarte	æ æ̃	a ã

Spółgłoski

	Wargowe	Przedniojęzykowe	Retrofleksyjne	Podniebienne	Welarne	Welarne labializowane	Języczkowe
Nosowe	m	n
Zwarte	p b	t d	ʈ ɖ		k g	kʷ gʷ	q
Afrykaty		ʧ ʤ
Szczelinowe	f v	s z	ʂ ʐ	ç ʝ ɕ	x ɣ	xʷ
Drżące		r
Półsamogłoski				j
Boczne		l

Gramatyka

Rzeczownik

Kolejność morfemów przy odmianie rzeczownika to liczba - posiadacz - przypadek dla przypadków innych niż biernik i liczba - przypadek - posiadacz w wypadku gdy przypadkiem jest biernik.

Posiadacz

Osoba	Końcówki	Przykład	Znaczenie
mój (neutralne)	-н, -на	талшьн	moja krew
mój (wywyższające się)	-ђу, -ћу	шезгађу	oczy mej dostojnej osoby
mój (uniżone)	-ҙ, -ҙа, -ҫа	ьмирҙа	los mojej skromnej i nic nie znaczącej osoby
nasz (inkluzywne)	-ђа, -ћа	азакъђа	nasz a w tym i twój dom
nasz (ekskluzywne)	-ҙ, -ҙа, -ҫа	раткаҙ	nasza ale nie twoja ziemia
twój, wasz	-ҙгы, -ыҙгы, -ыҙгы	адамҙгы	wasz ziemniak
szanownego pana, pani itp.	-бүћ, -пүћ	гешубүћ	imię szanownego pana
wielce szanownego pana, pani itp.	-бан, -пан	сўдбан	bóg wielce szanownego pana
twój, zaufana osobo	-щ, -ищ	вургы̌дещ	twe słowo, o ty w którym pokładam nadzieje
jego, jej	-ж, -жү, -шү	хуҫшү	jego ubranie
ich	-тты̌, -ды̌, -ты̌	щилватты̌	ich wieś
swój	-л, -ли	палтуґасли	swoje widły

Przypadki

Przypadek	Końcówki	Przykład	Znaczenie
Mianownik	zero	курса	dziewczyna
Ablatyw	-лў	щилвалў	ze wsi
Miejscownik	-нй	летушнанй	na moim krześle
Biernik	-с, -ас, -ъс, -ьс	теркештьс	tajemnicę
Narzędnik	-сү, -ү	дӑчлисү	swoją ręką

Przymiotnik

Przymiotnik posiada trzy formy. Spośród nich jedynie ostatnia odmienia się przez przypadki.

Końcówka	Użycie	Przykład	Znaczenie
-аш	przydawka	бә̌ҫлаш галӑхуҫ	wąskie spodnie
	orzeczenie teraźniejsze	ун иқаш	jestem mały
-үх	orzeczenie przeszłe	бүћ бурүх	szanowny pan był zły
	pytania, potwierdzenia i przeczenia w czasie przeszłym	жы̌т ъмыт лашчүх?	czy oni byli wielcy?
-ик	samodzielne użycie przymiotnika	тулбик	ten niebieski
	pytania, potwierdzenia i przeczenia w czasie teraźniejszym	шезгаж гвиз апь̌кик	tak, jego oczy są straszne

Liczebnik

Próg w systemie liczebników gażachskich umiejscowiony jest na wysokości 10000. Warto zauważyć, iż nazwy nastek tworzone są w sposób regularny, a dziestek nieregularny.

Liczebniki główne

• 0 ґыл
• 0,5 ық
• 1 нге
• 2 хўс, хўста
• 3 дъҙъв
• 4 гуҙъв
• 5 тьв
• 6 зүргў
• 7 дъ̌лӗ
• 8 масә
• 9 сес
• 10 ырыҫ
• 11 ырыҫ нге
• 12 ырыҫ хўс
• 20 хўсхар
• 30 дъҙар
• 40 гуҙар
• 50 тьвар
• 60 щар
• 70 дъ̌лгүз
• 80 масәґүз
• 90 сескүз
• 100 зў
• 200 хўс зў
• 1000 мӗґа
• 2000 хўс мӗґа
• 10000 гвәлӑҫ
• 10 0000 ырыҫ гвәлӑҫ
• 100 0000 зў гвәлӑҫ
• 1000 0000 мӗґа гвәлӑҫ
• 10000 0000 сьльқ

Liczebniki porządkowe

Tworzone są od liczebników głównych za pomocą morfemów -к-, -г-, -ґ- i odpowiedniej końcówki przymiotnika, np. хўскаш мимбабна 'moje drugie dziecko', бан үґү нгеґүх 'wielce szanowny pan nie był pierwszy', тьвгик 'ten piąty'.