Język buański

Język buański Buol
Sposoby zapisu:	łaciński, pismo buańskie
Typologia:	izolujący/analityczny SVO
Faktycznie
Utworzenie:	Kazimierz w 2017
W Kyonie
Używany w :	Buania
Klasyfikacja:	J. buańskie (?)
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język buański (bu. Buol, ay. "Χοανα Πυ-Γιο" Hoana Pu-Yo) jest używany przez plemiona Bu w Buanii w południowo wschodniej części głównego kontynentu Kyonu oraz w należącym do Kotsowiszczji kraju Bu na Żibie. Jest tworzony przez Kazimierza.

Fonologia

Spółgłoski

• m n ŋ
• p t k
• b d g
• f s h
• v z
• t͡s
• d͡z
• j w

Samogłoski

• i ɯ u
• e o
• a

Akcent i intonacja

Akcent może padać na dowolną sylabę, a jego stosowanie zależy wyłącznie od woli mówiącego. W języku buańskim występuje natomiast fonemiczne rozróżnienie intonacji. Występują dwa tony: neutralny i rosnący. Ton neutralny jest uznawany za domyślny przy zapożyczaniu obcych słów. Wyjątek stanowią niektóre dopasowania dźwiękowo-znaczeniowe (dość częste w buańskim).

Fonotaktyka

Na początku sylaby mogą występować wszystkie spółgłoski i samogłoski. Na końcu zaś nie mogą znaleźć się spółgłoski dźwięczne (oprócz m, n, ñ i l, które są traktowane jak bezdźwięczne) oraz h i r. Sylaba może mieć postać CV, wtedy jest to sylaba otwarta, albo VC, wtedy jest zamknięta. Dwa słowa o różnym znaczeniu mogą różnić się jedynie podziałem na sylaby, który jest zazwyczaj etymologiczny.

Zapis

Do zapisu języka buańskiego służy pismo buańskie, ale na komputerach zastępczo stosuje się transkrypcję opartą na alfabecie łacińskim.

Pismo buańskie z łacińską transkrypcją

Pismo buańskie jest częściowo funkcyjne (ang. featural writing system) Wygląd symboli dla spółgłosek zależy od ich wymowy. Pionowe kreski oznaczają miejsce artykulacji: 1 kreska dla wargowych, 2 dla zębowych/dziąsłowych i 3 dla tylnojęzykowych. Ze schematu wyłamują się afrykaty, płynne, h i nosowe, które mają własne symbole (j i w pochodzą od i i u). Pochylona kreska oznacza, że spółgłoska jest dźwięczna. Symbole samogłosek neutralnych nie mają związku z ich wymową, natomiast ich odpowiedniki w tonie wysokim/rosnącym są odwrócone o 180 stopni. Znaki oznaczone kolorem niebieskim nie występują w zapisie słów rodzimych i nie są używane na Kyonie, służą one do przybliżonego oddania dźwięków z innych języków. "Pseudo haczek" postawiony nad "s", "z","c" lub "x" zmienia ich wymowę z zębowej na zadziąsłową.

Znaki łączą się pionowo w sylabowe bloki o budowie CV, VC lub øV, co odpowiada budowie sylaby w języku buańskim. Do zapisu sylaby składającej się tylko z samogłoski używa się znaku samogłoskowego poprzedzonego niemym znakiem "ø" (por. podobne użycie znaku "ㅇ" w koreańskim hangylu). Kiedy w wyrazie obcym występuje potrzeba zapisu spółgłoski, której nie towarzyszy samogłoska, używa się bloku o budowie Cø (nie na Kyonie).

Gramatyka

Rzeczownik

Rzeczowniki są nieodmienne. Język buański nie zna kategorii liczby gramatycznej. Wynika ona z kontekstu, np. użycia liczebnika albo określenia typu muju ‘dużo’. Dla podkreślenia dużej liczby bądź ilości (w przypadku rzeczowników masowych) danego obiektu można użyć też reduplikacji, np. at ‘miasto’, at-at ‘duża liczba miast’, su ‘śnieg’, su-su ‘masa śniegu’. Niekiedy podwojone słowo zyskuje własne znaczenie, tak jak fe-fe ‘las’, od fe ‘drzewo’.

Czasownik

Czasowniki, podobnie jak rzeczowniki są nieodmiennie. Czas wynika z kontekstu. Dla podkreślenia intensywności lub długotrwałości danej czynności można użyć reduplikacji. Wyróżnia się aspekt niedokonany (nie oznaczany) i dokonany, oznaczany partykułą op stawianą przed czasownikiem. Przeczenie zaznacza się partykułą le również stawianą przed czasownikiem. Nie występuje strona bierna. Jej fukcję spełnia konstrukcja z podmiotem zastępczym goo.

Przymiotnik

Przymiotniki również są nieodmienne. Przydawka stoi przed wyrazem określanym i (w transkrypcji łacińskiej) pisana jest z nim zazwyczaj łącznie.

Liczebnik

Używany jest system ósemkowy.

Liczebniki 1-8:

1 – wa

2 – ja

3 – re

4 – ku

5 – ño

6 – hi

7 – ty

8 – lu

Liczebniki 9-15 tworzy się łącząc lu z 1-7, np. 10 – luja. Ósemki tworzy się łącząc 1-7 z lu, np. 20 – jalu. 64 to mizo.

Liczebniki porządkowe tworzy się poprzez postawienie przed liczebnikiem głównym słowa de.

Poimek

W języku buańskim, w przeciwieństwie do polskiego zamiast przyimków stosuje się poimki.

Szyk zdania

Ze względu na brak rozbudowanej odmiany, o funkcji słowa decyduje jego pozycja w zdaniu. Stałym szykiem zdania jest SVO.

Słowotwórstwo

Język buański jest konsekwentnie prawogłowowy. Nowe słowa tworzy się łącząc podstawowe pojęcia w bardziej złożone umieszczając z przodu dookreślenie, a dopiero później główny człon. Słowa są łączone bez jakichkolwiek spójek, są po prostu "sklejane" ze sobą. Z tego powodu oraz dlatego, że w piśmie buańskim (na Kyonie) nie używa się żadnych separatorów między słowami, trudno jest zdecydować czy dane wyrażenie napisać w transkrypcji łącznie czy rozdzielnie. Przyjęto następujące rozwiązanie:

• nazwy państw pisze się łącznie
• w pozostałych złożeniach decyduje kryterium długości - do trzech członów łącznie, następne przydawki pisze się oddzielnie.

Buańskie słowotwórstwo można zilustrować na nazwach trzech największych miast Buanii:

• Saboat – sa oznacza króla, bo siedzibę, bazę; razem te słowa tworzą wyraz sabo o znaczeniu ‘siedziba króla’, aby uzyskać nazwę miasta należy dodać cząstkę at znaczącą dosłownie ‘miasto’. Cała nazwa oznacza zatem ‘miasto stanowiące siedzibę króla’.

• Kehaseat – słowo keha oznacza ohuż, czyli cenną przyprawę pochodzącą z Buanii, se port; słowo to w połączeniu z cząstką at tworzy wyraz seat, czyli "miasto portowe". Znaczenie nazwy: "miasto portowe będące głównym eksporterem ohużu"

• Feketaba – feke oznacza las, ta wolny, a ba miejsce. Nazwa tego miasta oznacza więc: ‘miejsce wolne od lasu’

Częstym sposobem derywacji jest również zmiana przynależności do części mowy bez żadnej zmiany formy, np.:

• ri ‘deszcz’ → ri ‘padać (o deszczu)’

• su ‘śnieg’ → su ‘śnieżyć’