Język Tolów

Język Tolów, język talski (nazwa własna: Tola-yánah /tola'janah/) - mowa Tolów) - język sztuczny apriori, którego morfologia w dużym stopniu opiera się na alternacji. Wymyślony i rozwijany hobbistycznie w drugiej dekadzie 21. wieku.

Głoski i ortografia w alfabecie łacińskim

Stosuje się zapis fonemiczny.

Samogłoski

• A - [a], przy /q/, /r/, /ɦ/ - [ɑ];
• E - [æ~ε], w sylabie nieakcentowanej, szczególnie przed akcentem - [ə], nie występuje przy /q/, /r/, /ɦ/;
• I - [i], przy /q/, /r/, /ɦ/ - [e~ɘ];
• O - [ʊ~o], przy /q/, /r/, /ɦ/ jest zawsze obniżona do /o~ɔ/;

Samogłoski nie kontrastują ze względu na długość, z wyjątkiem, o którym poniżej. Sylabę akcentowaną zaznacza się akutem nad samogłoską i tylko wtedy, gdy nie jest pierwszą w wyrazie. Jeśli w wyrazie występuje samogłoska z cyrkumfleksem, a jednocześnie brak innej z akutem, cyrkumfleks oznacza też wtedy sylabę akcentowaną.

Istnieje sposób odczytu, w którym <iy ou ih oh ah> są pojedynczymi, długimi samogłoskami, odpowiednio [iː uː eː ɔː ɑː], natomiast <iu oy au ay> dyftongami.

SAMOGŁOSKI (WERSJA ROZSZERZONA)
	KRÓTKIE			DŁUGIE
	PRZEDNIE	ŚRODKOWE	TYLNE	PRZEDNIE	ŚRODKOWE	TYLNE
WYSOKIE	[i] <i>		[ʊ~o] <o>	[iː] <iy>		[uː] <ou>
WYSOKO-ŚREDNIE	[e~ɘ] <i>			[eː~ɘː] <ih>
ŚREDNIE	[ɛ~æ] <e>		[ɔ] <o>			[ɔː] <oh>
NISKO-ŚREDNIE
NISKIE		[ä] <a>	[ɑ] <a>			[ɑː] <ah>

Spółgłoski

	WARGOWE		ZĘBOWE		BOCZNE	TWARDOPODNIEBIENNE		MIĘKKOPODNIEBIENNE	JĘZYCZKOWE	KRTANIOWE
NOSOWE	/m/ m		/n/ n			/ŋ~ɲ/ ŋ
ZWARTE	/p~ʙ̥/ p	/b/ b	/t/ t	/d/ d		/c~t͡ʃ/ c	/ɟ~d͡ʒ/ g	/kʲ/ k	/q/ q	/ʔ/ '
ZWARTO-SZCZELINOWE					/ɬ~t͡ɬ/ ł/tł
SZCZELINOWE	/φ~f/ f		/θ~s/ s			/ʃ/ ş		/x/ x		/ɦ~ʕ/ h
PŁYNNE I PÓŁSAMOGŁOSKI	/w/ u/v				/l/ l	/j/ y			/ʀ~r/ r

- <p> w nagłosie może być wymawiana jako głoska bezdźwięczna, wargowa, drżąca [ʙ̥];

- <v> i <u> oznaczają tę samą głoskę, pierwszą zapisuje się w nagłosie sylaby, a drugą w wygłosie;

- <s> standardowo ma wymowę pośrednią między [θ] a [s], „s sepleniące”, możliwa również wymowa [θ] albo [s̪];

- [tɬ] zapisuje się <tł>, [ɬ] - <ł> - występuje tylko przed spółgłoską;

- <c> i <ş> mogą mieć brzmienie zadziąsłowe lub twardopodniebienne;

- <ŋ> wymawia się [ɲ] przy /i/, /j/, /tʃ/ oraz /ʃ/, a [ɴ] przy /q/;

- <r> może przyjmować artykulację języczkową, jak i dziąsłową;

- < ' > nie pisze się na początku wyrazu i między samogłoskami;

- <h> dźwięczne, przed spółgłoską bezdźwięczną staje się bezdźwięczne, jeśli znajduje się po samogłosce przed spółgłoską lub w wygłosie, może być nieme, a poprzedzająca samogłoska ulega wtedy wzdłużeniu (np. ah -> [ʔɑː]);

Wzór sylaby

Sylaba ma postać CV(C). Każda sylaba zaczyna się pojedynczą spółgłoską. Wewnątrz wyrazów możliwe są dowolne zbitki dwóch spółgłosek, choć mogą pojawić się asymilacje w przypadku trudno wymawialnych zbitek.

Rdzeń wyrazowy

Rdzeń stanowi jedna, dwie, trzy bądź cztery spółgłoski. Rdzenie czwórspółgłoskowe są rzadkie, najczęściej w słowach zapożyczonych albo powstałych ze złożeń, zrostów lub reduplikacji rdzeni dwuspółgłoskowych. W wyrazach zapożyczonych możliwe są rdzenie liczące więcej niż cztery spółgłoski. Spółgłoski /j/, /w/ i /ɦ/ występują niekiedy jako samogłoski, odpowiednio /i/, /o/, /a/, zapisuje się je wtedy z cyrkumfleksem. Akcent wyrazowy pada na sylabę z samogłoską po pierwszej spółgłosce rdzenia (pierwsza sylaba w rzeczownikach, druga lub w pewnych trybach trzecia w czasownikach), w gerundiach - po drugiej.

Morfologia

Czasownik

Odmienia się przez tryby, statyczność-dynamiczność, aspekty, strony, jak również może mieć znaczenie osłabione bądź wzmocnione. Nie zawiera informacji o podmiocie, dopełnieniach ani o czasie, wynikają one z kontekstu lub obecności słów pomocniczych (zaimków, przysłówków itp.). W odmianie czasownika wyróżnia się rdzenie krótkie (jedno- i dwuspółgłoskowe), przy których pojawiają się spółgłoski epentetyczne, oraz długie (trój-, czterospółgłoskowe). Czasowniki dzielą się na "statyczne" - oznaczające stany (gdy czasownik jest nieprzechodni) lub czynności niekauzatywne, oraz "dynamiczne" - wskazujące na zmianę stanu lub opisujące ruch (nieprzechodni) lub czynności kauzatywne (przechodni).

• Tryb i modalność

Czasownik odmienia się przez 4 tryby:

1. tryb oznajmujący, z układem spółgłosek rdzenia: -CCV-, -CKV-, -CKVQ-, -CKVQL- (gdzie C, K, Q, L to spółgłoski rdzenne, a V to samogłoska akcentowana) oraz przedrostkiem i- (czasowniki statyczne) lub o- (czasowniki dynamiczne); jeśli pierwszą rdzenną spółgłoską jest zwarcie krtaniowe - również odpowiednio yi- oraz uo-;

2. tryb rozkazujący, pełniący też funkcję trybu łączącego, z układem spółgłosek rdzenia jak w trybie oznajmjącym oraz przedrostkiem ya- (czasowniki statyczne) lub ua- (czasowniki dynamiczne);

3. tryb warunkowy, z układem spółgłosek rdzenia: -CeCCV-, -CeKKV-, -CeKKVQ-, -CeKKVQL- (przy czym e może być zastąpiona przez a, jeśli C lub K jest jedną ze spółgłosek języczkowych lub /ɦ/) oraz przedrostkiem, jak w trybie oznajmującym;

4. tryb życzeniowo-łączący, będącym połączeniem trybu rozkazującego z warunkowym;

• Aspekt

• Strona

• Wzmocnienie-osłabienie

Czasowniki i gerundia występują w trzech stopniach intensywności:

1. neutralny - oznaczana przez -a po ostatniej spółgłosce rdzenia lub przez brak samogłoski (R-N: "irnáha, "irná, R-N-T: "irnáta, "irnát");

2. wzmocnienie - oznaczana przez -o (R-N: "irnáho, R-N-T: "irnáto);

3. osłabienie - oznaczane przez -i (R-N: "irnáhi, R-N-T: "irnáti);

Rzeczownik

Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki. Każdy rzeczownik jest przypisany do jednej z trzech klas nominalnych oraz jednej z trzech liczb. Rzeczowniki nie odmieniają się przez liczby, zmiana liczby powoduje też zmianę znaczenia.

• Klasy nominalne

Każdy rzeczownik należy do jednej z trzech klas nominalnych:

1. żywotne - wszystko, co związane z życiem, nazwy roślin, zwierząt, grzybów, mikrobów, grup istot żywych, żywych struktur, osób, niektórych żywiołów i zjawisk przyrodniczych;

2. nieżywotne, rzeczowe - wszystkie rzeczy odbierane zmysłami, namacalne, odczuwalne, widzialne, nie należące do organizmów żywych (a więc również np. martwe ciało), miejsca, kraje, struktury świata materialnego, nazwy cząstek elementarnych (ale nie oddziaływań), nazwy zjawisk widzialnych;

3. pozostałe - rzeczowniki abstrakcyjne, nazwy pojęć, zjawisk, procesów, rzeczowniki odczasownikowe i wszystko to, czego nie da się przyporządkować do dwóch pierwszych klas;

Przynależność do jednej z klas może być oznaczone barwą samogłoski akcentowanej. Dla żywotnych jest to o: moyau - kot. Dla nieżywotnych jest to i: pixat - włos. Dla rzeczowników z klasy ogólnej jest to a: raqla - praca. Część rzeczowników nie ma oznaczonej klasy (gdy wewnątrz rdzenia pojawia się samogłoska e lub a, np.: marven - smok, nesel - potok, pelme - wola) albo samogłoska akcentowana nie odpowiada klasie, do której dany wyraz należy (szczególnie w wyrazach zapożyczonych). Również imiona i nazwy przynależą do tej klasy rzeczowników, do których się odnoszą.

• Rodzaj

Rzeczowniki i zaimki nie mają określonego rodzaju. Można określić płeć dodając przyrostek -(e)l dla rzeczownika żeńskiego albo -(a)r dla męskiego.

• Liczby

• Przypadki

• Określenie posesywności i wyrazy złożone

W języku talskim występują dwa rodzaje posesywności: zbywalna i niezbywalna. Granica między nimi jest rozmazana, niektóre zależności mogą być rozpatrywane jako należące do jednej grupy albo drugiej, w zależności od stosunku mówiącego do omawianego przedmiotu.

Gerundium

Należy do ogólnej klasy nomnalnej i liczby niepoliczalnej. Odmienia się przez przypadki i wszystkie kategorie odmiany czasownika oprócz trybu. Końcówki przypadka są takie same jak dla rzeczowników policzalnych:

1.Mianownik: brak

2. Biernik: -h bez przyrostka lub -ah z przyrostkiem;

3 Allatyw: -u lub -ou;

4 Ablatyw: -y lub -iy;

5 Essyw: -n lub -en;

Tworzy się z czasownika przez przestawienie pierwszej samogłoski i pierwszej spółgłoski rdzennej (ipqáhva - falować -> piqáhva - falowanie, uo'móra - pobrązowić -> omóra - pobrązowienie);

Przysłówek

Przysłówek tworzy się z rzeczownika przez dodanie przedrostka a- /ʔa-/ z powtórzeniem pierwszej spółgłoski rdzenia, np.: ralsa - zło, arrálsa - źle.

Przysłówek odmienia się przez przypadki, jeśli jest częścią grupy nominalnej. Za pomocą przysłówka określa się sposób wykonania czynności, który w języku polskim odpowiada przypadkowi narzędnika.

Negacja

Język posiada dwa rodzaje negacji zarówno w rzeczownikach, czasownikach, gerundiach jak i przysłówkach:

• dla oznaczenia braku cechy używa się sufiksu -ut, -ot;
• dla oznaczenia przeciwieństwa cechy używa się sufiksu -s, -s;

Nie występują partykuły przeczące ani twierdząca. Żeby odpowiedzieć na pytanie ogólne, trzeba powtórzyć czasownik z odpowiednią końcówką przeczenia. Jeśli pytanie wymaga odpowiedzi twierdzącej, do czasownika trzeba dodać sufiks twierdzący -(e)k. W funkcji partykuł może wystąpić zaimek wskazujący şe' z odpowiednią końcówką:

şéek="tak"

şéot="nie"

şées="nie, wprost przeciwnie".

Składnia

Szyk zdania

Szyk zdania jest swobodny, z dominującym układem SOV, a w zdaniu podrzędnym VSO. Okolicznik znajduje się zwykle po czasowniku. Rzeczownik poprzedza przydawkę lub przydawki.

Grupa nominalna

Rzeczownik określany zawsze poprzedza określający.

Zasady pisowni w piśmie hebrajskim

[Kategoria:Języki sztuczne a priori]]