Język ajniadzki

Język ajniadzki Yeniyatân
Utworzenie:	Borlach w 2023
Używany w (Kyon):	Ajnadestra Cywilizacja ajniadzka (Pierwsze Królestwo, Imperium Świtu)
Regiony (Kyon):	Kyon Wschodni
Liczba użytkowników (Kyon)	brak (język wymarły)
Sposoby zapisu:	ajniadzkie pismo linearne, alfabet cherynejski, alfabet łaciński
Typologia:	fleksyjny SOV
Klasyfikacja:	Języki seframańskie (proponowane) Język praajniadzki Język ajniadzki klasyczny
Lista conlangów

Język ajniadzki, alternatywnie także ajniadański (ajn. yeniyatân /jenijatɐn/ — wymarły język używany przez Starożytnych Ajniadów na rozległych obszarach Kyonu Wschodniego, stanowiący w czasach antycznych lingua francę regionu od Wszechoceanu na wschodzie aż po Góry Pochodzenia i Góry Żelazne na zachodzie. Znany jest ze znacznej ilości tekstów, zwłaszcza monumentalnych inskrypcji naskalnych. Odnaleziono także napisy na glinianych, kamiennych lub metalowych tabliczkach oraz fragmenty tekstów naściennych i ceramicznych. Mimo to, zachowane do czasów współczesnych teksty stanowią jedynie ułamek dawnej, najprawdopodobniej niezwykle bogatej, ajniadzkiej tradycji piśmienniczej.

Język ten używany był na terenie Wschodu Starożytnego już od około 12 tysiąclecia przed rokiem wspólnym. Stanowił on główny język tej części świata aż do Katastrofy Farandyjskiej i upadku cywilizacji ajniadzkiej około roku 2800 kalendarza wspólnego. Nawet w czasach późniejszych język ajniadzki nie zniknął całkowicie z zapisów archeologicznych. Używany był jeszcze przez kilka kolejnych stuleci przez pewne społeczności zamieszkujące brzegi rzeki Yitrazhi (Korany) oraz stoki Gór Pochodzenia, najpierw jako żywy język ojczysty, następnie zaś jako święty język liturgiczny, niekiedy używany także do celów artystycznych, magicznych oraz naukowych.

Z języka ajniadzkiego wywodzi się nazwana po nim rodzina językowa. Należą do niej niektóre języki wymarłe, a także wciąż żywe języki używane na Kyonie Środkowym oraz Wschodnim, na czele z językiem ajdyniriańskim, szomemskim i orańskim. Język ajniadzki klasyfikowany bywa także jako część hipotetycznej rodziny języków seframańskich, która obejmować miałaby szereg wymarłych języków Starożytnego Wschodu. Języki te są jednak w większości słabo poświadczone archeologicznie lub znane jedynie z nazwy. Języki ajniadzkie łączone są również z kilkoma innymi popularnymi rodzinami Środkowego i Wschodniego Kyonu, koncepcja rodziny języków seframańskich jest jednak przedmiotem wielu sporów pośród badaczy.

Historia

Gliniana tabliczna z tekstem praajniadzkim.

Srebrny kielich z podobizną i inskrypcją z okresu darchajskiego.

Historię języka ajniadzkiego rekonstruuje się na podstawie dostępnego badaczom dziedzictwa piśmienniczego. W oparciu o datowanie odnalezionych tekstów ajniadzkich, ewolucja języka dzielona jest zazwyczaj na pięć poniższych okresów:

• Praajniadzki (od -3100 EK do -2100 EK) — znany także jako protoajniadzki. Okres w którym pojawiają się pierwsze napisy w logograficznym piśmie praajniadzkim. Póki co pozostają one nierozszyfrowane, chociaż ustalono pewne informacje na temat sposobu funkcjonowania tego rodzaju pisma. Sugeruje się, że teksty praajniadzkie mogły mieć charakter gospodarczy. Używane byłyby do zapisu ilości zbiorów, danin nakładanych na miejscową ludność oraz rejestrowania wymiany towarów. Etap praajniadzki stanowi więc najwcześniejszy poświadczony okres rozwoju ajniadzkiego języka oraz pisma. Trwał on około 1000 lat.
• Ajniadzki archaiczny (od -2100 EK do -300 EK) — okres w którym pismo praajniadzkie zaczyna ewoluować z pisma czysto logograficznego w stronę pisma mieszanego, posiadającego elementy fonetyczne. Teksty okresu archaicznego są najstarszymi, które udało się częściowo odczytać. Ograniczona ilość odkrytych inskrypcji nie pozwala jednak na ich pełne zrozumienie. Wiadomo, że korpus archaicznych tekstów ajniadzkich składał się w znacznej części z tekstów administracyjno-handlowych oraz inwokacji do bogów. Trwał około 1800 lat.
• Darchajski (od -300 EK do 100 EK) — najkrótszy, a zarazem ze wszech miar rewolucyjny, okres ewolucji języka ajniadzkiego, w którym z pisma praajniadzkiego wykształciło się ostatecznie w pełni fonetyczne ajniadzkie pismo linearne. Doszło zarazem do znacznego uproszczenia dawniej skomplikowanych znaków. Proces ten odpowiada nagłej centralizacji ajniadzkiej cywilizacji pod rządami władców darchajskich. Korpus tekstów darchajskich składa się w większości z inskrypcji królewskich, inwokacji, list władców i bogów oraz opisów zwycięstw militarnych. Trwał około 400 lat.
• Ajniadzki klasyczny (od 100 EK do 2800 EK) — znany także jako ajniadzki imperialny. Jest to szczytowy okres ajniadzkiej cywilizacji oraz rozkwitu ajniadzkiej literatury. Pochodzi z niego przeważająca większość znanych badaczom tekstów, na które składają się utwory o rozmaitej tematyce, zarówno praktycznej jak i artystycznej. Jest to zarazem najdłuższy etap rozwoju języka. Zaskakująca jest pozorna stagnacja i niezmienność form językowych. Wskazuje ona na zjawisko dyglosji. Okres klasyczny trwał około 2700 lat.
• Cherynejski (po roku 2800 EK) — znany także jako okres postajniadzki, w którym całkowicie zanika pismo linearne. Teksty z tego okresu zapisywane są wyłącznie pismem cherynejskim, oddając niekiedy klasyczny język ajniadzki, w większości jednak przedstawiając znacznie różniący się od niego dialekt cherynejski (lub też dialekty cherynejskie). To on jest bezpośrednim przodkiem wszystkich istniejących obecnie języków ajniadzkich.

Z uwagi na logograficzność pisma praajniadzkiego, oraz fakt, że nie zostało ono w pełni rozszyfrowane i zrozumiane, nie ma stuprocentowej pewności co do tego, czy teksty praajniadzkie faktycznie pisane były w języku będącym bezpośrednim przodkiem ajniadzkiego. Scenariusz taki stanowi wśród badaczy dominującą teorię. Niektórzy sugerują jednak, że mógł być to inny język, należący do rodziny języków ajniadzkich lub seframańskich. Inni twierdzą nawet, że język ten był zupełnie niespokrewniony z ajniadzkim i został przez niego wyparty w okresie archaicznym. Teoria taka jest jednak odrzucana przez większość uczonych, postulujących ewolucyjną ciągłość zarówno ajniadzkiego pisma jak i języka od samego okresu praajniadzkiego.

Pomiędzy tekstami w piśmie linearnym pochodzącymi z okresu darchajskiego oraz klasycznego występuje kilka znaczących różnic gramatycznych oraz ortograficznych, świadczących o zmianach zachodzących w owym czasie w języku. Charakterystycznymi różnicami są: występowanie w okresie darchajskim litery Q́/q́; zmiany w sufiksach odmiany; zanik w okresie klasycznym dźwięku /w/ w niektórych pozycjach, gdy znajdował się pomiędzy takimi samymi samogłoskami w środku słowa. Powodowało to labializację części spółgłosek, niekiedy także zanik kolejnej sylaby.

Teksty pochodzące z okresu klasycznego wykazują się zaskakującą konsekwencją oraz ortograficznym i gramatycznym konserwatyzmem. Język nie wykazuje większych zmian, pomimo długości trwania tego okresu. Sugeruje to pojawienie się wspomnianego wyżej zjawiska dyglosji: Ajniadzi zaczęli używać ustandaryzowanego i zakonserwowanego w czasie "wysokiego" rejestru języka w tekstach pisanych, prawdopodobnie także na dworze monarszym i w celach religijnych, podczas gdy ogół ludności posługiwał się naturalnie ewoluującym "niskim" i niepisanym rejestrem języka (lub też pisanym na nietrwałych materiałach, które nie zachowały się), złożonym z różnych dialektów regionalnych. Najprawdopodobniej wszystkie języki ajniadzkie wywodzą się z nie z wysokiego języka okresu klasycznego lecz właśnie z dialektów. O dyglosji świadczą także znaczące różnice występujące między tekstami klasycznymi a późniejszymi tekstami postajniadzkimi. Widoczne jest to przede wszystkim na Steli Cherynejskiej, w której obok siebie wyryto ten sam napis w klasycznym ajniadzkim (pismem linearnym), ajniadzkim cherynejskim (alfabetycznym pismem cherynejskim) oraz w języku szyszeńskim. Stela ta stanowiła klucz pozwalający na odszyfrowanie języka ajniadzkiego oraz jego pism.

Fonologia

Niniejszy artykuł opisuje przede wszystkim fonologię oraz gramatykę klasycznego języka ajniadzkiego, pomimo tego, że znaleźć można także informacje i odwołania dotyczące stanu z innych okresów. O ile wyraźnie nie zaznaczono inaczej, należy jednak zakładać, że podane dane przedstawiają stan z okresu klasycznego. Jest to najlepiej poznany i zbadany etap rozwoju języka ajniadzkiego, cieszący się ponadto najliczniejszym (wraz z językiem cherynejskim) korpusem tekstów.

Samogłoski

W języku ajniadzkim występowało 7 samogłosek, bez podziału ze względu na ich długość.

	Przednie	Centralne	Tylne
Przymknięte	i	ɘ	u
Środkowe	e		o
Otwarte		ɐ • a

Spółgłoski

Język ajniadzki posiadał rozbudowany system 45 lub 47 spółgłosek. Były wśród nich spółgłoski palatalizowane, labializowane oraz ejektywy, w tym labializowane ejektywy.

		Wargowe	Zębowe		Dziąsłowe		Podniebienne			Języczkowo-krtaniowe
			zwykłe	palatal.	zwykłe	palatal.	zwykłe	palatal.	labial.	zwykłe	labial.
Nosowe		m			n		ŋ
Zwarte	bezdźwięczne	p	t	tʲ			k	kʲ	kʷ	q	qʷ
	dźwięczne	b	d	dʲ			g	gʲ	gʷ
	ejektywne	pʼ	tʼ				kʼ		kʼʷ	(qʼ)	(qʼʷ)
Afrykaty	bezdźwięczne		t͡s		t͡ʃ	t͡ʃʲ
	dźwięczne				d͡ʒ	d͡ʒʲ
	ejektywne		t͡sʼ		t͡ʃʼ
Szczelinowe		f	θ • s	sʲ	ʃ	ʃʲ	x		xʷ	χ	χʷ
Drżące					r					ʜ~ħ
Aproksymanty					l • ɬ • ɬʷ		j • w

• Spółgłoski /t͡ʃ/, /d͡ʒ/, and /t͡ʃʼ/ były w okresie darchajskim najprawdopodobniej alofonami /k/, /ɡ/, i /kʼ/ gdy te występowały przed samogłoskami /e/, /i/ oraz /ɘ/. Wniosek taki wywieźć można na podstawie różnic darchajskiego oraz klasycznego zapisu języka ajniadzkiego pismem linearnym. Alfabet cherynejski, w przeciwieństwie do pisma linearnego, rozróżnia oba zestawy spółgłosek poprzez użycie innych znaków.
• Zmiękczenie spółgłosek zachodzi wyłącznie gdy poprzedzone są one przez przednie samogłoski /e/ oraz /i/. W podobny sposób labializacja zachodzi zwykle przed tylnymi samogłoskami /o/ oraz /u/, chociaż w tym wypadku, z uwagi na zmiany które zaszły w języku pomiędzy okresem darchajskim a klasycznym, labializacja może występować niekiedy także przed innymi samogłoskami (etymologia oddawana jest jednak często w piśmie).
• Nie ma pewności co do dokładnej wymowy fonemu określanemu w zapisie łacińskim jako ḫ. Zwykle zakłada się, że był on realizowany jako /ʜ/ lub /ħ/, jednak możliwa jest także obecność innego laryngału.
• Ejektywne spółgłoski języczkowe /qʼ/ i /qʼʷ/ były najprawdopodobniej częścią ajniadzkiego zestawu fonetycznego we wcześniejszych stadiach jego rozwoju. Dostępne nam późne teksty klasyczne sugerują jednak ich zanik i całkowite zlanie się z ejektywami /kʼ/ i /kʼʷ/. Bardzo możliwe jednak, że zostały zachowane przez niektóre dialekty ludowe.
• Spółgłoska /ŋ/ nigdy nie występowała samodzielnie. Była asymilowanym wariantem /n/ gdy dźwięk ten pojawiał się przed spółgłoskami zwartymi podniebiennymi oraz języczkowo-krtaniowymi.

Geminaty

W języku ajniadzkim wszystkie spółgłoski zwykłe, a więc nie labializowane, palatalizowane i nie będące ejektywami, posiadają swoje geminaty. Są to długie, podwojone wersje owych spółgłosek. Geminacji zazwyczaj nie oddaje się w piśmie linearnym, chociaż istnieją bardzo nieliczne teksty w którym zjawisko to zostało zaznaczone. O jego istnieniu wiemy przede wszystkim ze śladów w językach pokrewnych oraz poprzez zaznaczenie jego obecności w tekstach spisanych w alfabecie cherynejskim. Geminacja zachodzi najczęściej w spółgłoskach znajdujących się na końcu słowa podczas dodawania do rzeczowników sufiksów, szczególnie w otoczeniu takich samych samogłosek. Na przykład:

• rama [rama] (noworodek) + -ze → rammaze [ram:at͡se] (noworodka)
• ćaṣa [t͡ʃʼaʃa] (ryba) + -te → ćaṣṣate [t͡ʃʼaʃ:ate] (rybie)
• tihu [tixu] (błoto) + -pə → tihhupə [tix:upɘ] (błoto)

Struktura sylaby

Maksymalna dopuszczalna struktura sylaby to (C)CV(C)(C), gdzie V oznacza samogłoskę a C spółgłoskę. Najczęściej spotykaną w języku ajniadzkim sylabą jest prosta sylaba otwarta CV. Jest to zarazem najmniejsza dopuszczalna sylaba. Ani samogłoski, ani spółgłoski nie mogą tworzyć sylaby samodzielnie.

Pismo

Zapis łaciński

Alfabet łaciński stosowany jest jako podstawowa forma zapisu na potrzeby tego artykułu oraz pozostałych artykułów poświęconych Starożytnym Ajniadom oraz ich cywilizacji. W zapisie łacińskim języka ajniadzkiego stosuje się 38 liter, z których 9 oznacza samogłoski, 29 zaś samogłoski. Palatalizację zaznacza się przy samogłoskach /e/ oraz /i/ poprzez dodanie daszka nad odpowiadającą literą (co tworzy ê oraz î). Daszek nad literą â nie jest związany z palatalizacją, używany jest bowiem do zapisu samogłoski /ɐ/.

a	â	e	ê	ə	o	i	î	u
[a]	[ɐ]	[e]	[ʲe]	[ɘ]	[o]	[i]	[ʲi]	[u]
m	n	p	ṕ	t	ť	d	b	g	q
[m]	[n]	[p]	[pʼ]	[t]	[tʼ]	[d]	[b]	[g]	[q]
k	ḱ	z	ź	c	ć	ç	j	f	s
[k]	[kʼ]	[t͡s]	[t͡sʼ]	[t͡ʃ]	[t͡ʃʼ]	[θ]	[d͡ʒ]	[f]	[s]
ṣ	ŝ	h	ḥ	ḫ	r	l	y	v
[ʃ]	[ɬ]	[x]	[χ]	[ʜ]~[ħ]	[r]	[l]	[j]	[w]

W zapisie łacińskim nie zaznacza się zwykle labializacji. Zachodzi ona w przypadku występujących w ajniadzkim zestawie fonetycznym dźwięków /kʷ/, /gʷ/, /kʼʷ/, /qʷ/, /χʷ/, /ɬʷ/, a dawniej prawdopodobnie także /qʼʷ/. Wynika to z dość regularnego przebiegu procesu labializacji, który występuje zawsze gdy odpowiednia spółgłoska występuje przez o i u. Jedyny przypadek, w którym labializacja zaznaczana jest w piśmie to sytuacja, w której przed odpowiednią spółgłoską znajdowała się w okresie darchajskim sekwencja litery v (/w/) otoczonej dwoma takimi samymi samogłoskami. Zanikła ona w okresie klasycznym, wywołując labializację oddawaną w zapisie łacińskim poprzez literę u. Przykładowo, nazwa miasta będącego głównym ośrodkiem okresu darchajskiego to Darḥavayiṣ /darχawajiʃ/ (okres darchajski), Darḥuvaṣ /darχʷaʃ/ (okres klasyczny).

Literami Q́/q́ oznacza się ponadto niekiedy ejektywne spółgłoski /qʼ/ oraz /qʼʷ/, które występowały na starszych etapach rozwoju języka ajniadzkiego i które posiadają własne znaki w piśmie linearnym (które jednak całkowicie wychodzą z użycia i zanikają w tekstach z epoki klasycznej).

Gliniana tabliczna z pismem praajniadzkim.

Zapis ajniadzki

Język ajniadzki zapisywany był na przestrzeni dziejów 3 różnymi rodzajami pisma: logograficznym pismem praajniadzkim, wywodzącym się z niego sylabicznym, całkowicie fonetycznym pismem linearnym oraz wynalezionym w ostatnim etapie istnienia ajniadzkiej cywilizacji pismem alfabetycznym, znanym jako pismo cherynejskie.

Pismo praajniadzkie

Pismo praajniadzkie, zwane także protoajniadzkim, składa się z z kilku tysięcy znaków logograficznych. Większość z nich reprezentuje nie wartość fonetyczną lecz koncept zawarty w pełnym słowie. Niekiedy wizualnie przypominają one przedstawiane idee. W większości są jednak abstrakcyjne, lub też uproszczone do tego stopnia, że nie da się odgadnąć ich znaczenia jedynie na podstawie warstwy wizualnej. Z tego powodu pismo praajniadzkie nie zostało w pełni odszyfrowane. Póki co skatalogowano jedynie ok. 1000 znaków, większość z nich pochodzi z okresu archaicznego, w którym we wcześniejszym systemie czysto logograficznym zaczynają pojawiać się elementy logosylabiczne.

Wiadomo, że znaki praajniadzkie zapisywane były po linii, od lewej do prawej. Znaki numeryczne występowały po przedmiotach przez nie podliczanych. Odnalezione teksty praajniadzkie są jednak dość krótkie. Jest to kolejnym powodem trudności w odszyfrowaniu tego pisma. Badacze dysponują bowiem niewielką ilością długich tekstów, spośród łącznej liczby około 1500. Zwykle są to gliniane tabliczki lub kamienie z wyrytymi jedynie kilkoma znakami. Najdłuższa znana inskrypcja liczy 52 znaki.

Teksty praajniadzkie odnaleziono na obszarze środkowego biegu rzeki Yitrazhi (Korany), a także na obszarach na południe od niego. Z uwagi na to, że pismo pozostaje nieodczytane nie ma tak naprawdę pewności co do tego, czy przed okresem archaicznym zapisywano w nim język ajniadzki. Niewielka część badaczy postuluje, że zapisywano nim inny język, pokrewny lub zupełnie niespokrewniony z ajniadzkim, który został przez niego zastąpiony około -2100 EK. Teoria taka nie spotkała się jednak z szerokim uznaniem, do czego częściowo przyczynił się sprzeciw badaczy ajdyniriańskich.

Określenie "praajniadzki/protoajniadzki" przyjęło się w dużej mierze z uwagi na to, że pismo to używane było na obszarze serca cywilizacji ajniadzkiej przed jej powstaniem, jest to także bezpośredni przodek późniejszego ajniadzkiego pisma linearnego. Pismo praajniadzkie jest zarazem uznawane za najstarsze w pełni rozwinięte pismo na Kyonie (w odróżnieniu od kilku występujących wcześniej "protopism"). Jest tym samym pierwotnym źródłem wielu innych późniejszych wschodnio i środkowokyońskich rodzajów pisma, poprzez bezpośrednie pochodzenie lub pośrednią inspirację.

Ajniadzkie pismo linearne

Ajniadzkie pismo linearne to główny rodzaj pisma ajniadzkiego. Używane było w czasie zenitu i złotej ery ajniadzkiej cywilizacji, a więc przez około 3100 lat pomiędzy rokiem -300 EK a 2800 EK (w okresie darchajskim oraz klasycznym). Jest to pismo całkowicie sylabiczne, składające się z 209 znaków oznaczających poszczególne możliwe sylaby. Zbudowane są one z par spółgłoska-samogłoska, a także pojedynczych spółgłosek. Nie występują znaki oznaczające pojedyncze samogłoski. Za pomocą niektórych znaków reprezentujących pojedyncze spółgłoski zapisywano także cyfry. W piśmie linearnym nie występowało rozróżnienie między parami P-B, T-D oraz R-L.

W poniższej tabeli kolorem zielonym zaznaczono znaki, które przedstawiają spółgłoski labializowane (łącznie 16), kolorem niebieskim natomiast znaki, które przedstawiają spółgłoski poddane palatalizacji (łącznie 14).

		A-	Â-	E-	Ə-	O-	I-	U-	Ê-	Î-
M-
N-
P/B-
Ṕ-
T/D-
Ť-
K-
Ḱ-
G-
Q-
Z-
Ź-
J-
C-
Ć-
F-
Ç-
S-
Ṣ-
Ŝ-
H-
Ḥ-
Ḫ-
R/L-
Y-
V-

W tekstach pochodzących z okresu darchajskiego występuje także seria sylab tworzonych w oparciu o spółgłoskę Q́ (/qʼ/ lub /qʼʷ/). Na początku okresu klasycznego zlewają się one z Ḱ, przez co 5 znaków wypada całkowicie z użycia, 3 znaki zmieniają natomiast swoje znaczenie, reprezentując niewystępujące wcześniej sylaby /kʼe/, /kʼɘ/ oraz /kʼi/. W poniższej tabeli znaki występujące w tekstach klasycznych jako kolejne sylaby Ḱ zaznaczone zostały kwadratowymi nawiasami.

		A-	Â-	E-	Ə-	O-	I-	U-	Ê-	Î-
Q́-				[ ]	[ ]		[ ]

Alfabet cherynejski

Zobacz też: Język cherynejski

Pismo cherynejskie jest całkowicie alfabetycznym rodzajem pisma, wywodzącym się bezpośrednio z ajniadzkiego pisma linearnego. Jest zarazem prawdopodobnie pierwszym alfabetem, który wytworzył się na Kyonie. Historia jego powstania stanowi dla badaczy zagadkę. Nie odnaleziono żadnych tekstów z epoki klasycznej zapisanych w alfabecie cherynejskim, wszystkie pochodzą z okresu postajniadzkiego. Niemal wszystkie spisane zostały w ówczesnym dialekcie, odnaleziono jedynie 7 tekstów spisanych alfabetem cherynejskim w klasycznym języku ajniadzkim. Ponadto od razu występują one w pełnej, całkowicie rozwiniętej formie alfabetu. Nie natrafiono na żadne fazy przejściowe, wskazujące na sposób ewolucji pisma cherynejskiego.

Z tego powodu wysunięte zostały dwie sprzeczne teorie: pierwsza postuluje, że alfabet cherynejski jest efektem powolnej ewolucji, zachodzącej w ostatnim wieku (lub wiekach) istnienia państwa Ajniadów. Teksty spisywane miały być na nietrwałych materiałach, takich jak drewno i tkaniny, przez co nie zachowały się w zapisie archeologicznym. Ewolucję alfabetu łączy się z potrzebą dokładniejszego zapisu ajniadzkich dialektów, coraz bardziej różniących się od siebie na wzajem oraz od prestiżowego ajniadzkiego klasycznego.

Druga teoria odrzuca długotrwałą ewolucję, postulując nagłe powstanie alfabetu cherynejskiego krótko po upadku ajniadzkiego imperium. Miałby być to wynalazek pojedynczego człowieka lub grupy ludzi, stworzony z myślą o konkretnym dialekcie. Mniejsza liczba znaków radykalnie ułatwiła by naukę pisania i czytania. To z kolei umożliwiłoby sprawniejsze spisywanie i przechowywanie cennej wiedzy sprzed Katastrofy Farandyjskiej w obliczu zaniku znajomości pisma linearnego.

Gramatyka

Ajniadzki klasyczny był językiem aglutynacyjnym. Podobnie jak inne języki ze swojej rodziny posiadał obwiatyw. Jego charakterystyczną cechą była jednak wyraźna opozycja między rodzajem ożywionym i nieożywionym, która przejawiała się zarówno w rzeczownikach, przymiotnikach jak i osobach. Podstawowym szykiem zdania jest SOV, chociaż szyk ten nie był sztywny - istnieją teksty w których poświadczone jest użycie także innych szyków zdania.

Rzeczowniki

W klasycznym języku ajniadzkim rzeczownik odmienia się przez rodzaj, liczbę i przypadki. Za pomocą odpowiednich prefiksów dodawanych przed słowem tworzyć można zdrobnienia, formy pejoratywne oraz honoryfiki. Za pomocą sufiksu dodawanego tuż za rdzeniem, lecz przed końcówkami odmiany, utworzyć można również formę nieokreśloną. System taki tworzy razem z zaimkami i następujący łańcuch morfologiczny:

  <prefiks> + rdzeń + <sufiks słowotwórczy> + <określoność> + <klityka dzierżawcza> + <liczba> + <przypadek> + <sufiks "być">

Nie wszystkie z wyżej wymienionych elementów muszą koniecznie występować w tym samym czasie. Rzeczownik może wystąpić nawet w postaci samego tylko rdzenia (jego podstawowej formy). Łańcuch morfologiczny może zostać również dodatkowo przedłużony w wyniku opisanego w dalszej części artykułu zjawiska nakładania na siebie przypadków (znanego też jako Suffixaufnahme).

Rodzaj

Występują dwa rodzaje: ożywiony oraz nieożywiony. Podział ten, z nielicznymi wyjątkami, przebiega po dość empirycznej linii. Do rodzaju ożywionego należą ludzie, zwierzęta, części ciała oraz istoty boskie, do rodzaju nieożywionego zaś rośliny, narzędzia, przedmioty i obiekty, rzeczy abstrakcyjne oraz niematerialne. Co ciekawe, do rodzaju ożywionego zaliczane są jednak państwa oraz słowa związane z władzą królewską (np: królestwo, majestat, panowanie).

Niemal wszystkie ajniadzkie rzeczowniki kończą się samogłoską. Determinuje ona przynależność danego słowa do rodzaju ożywionego lub nieożywionego. Rzeczowniki kończące się samogłoskami a, â oraz e/ê przynależą do rodzaju ożywionego, podczas gdy rzeczowniki kończące się samogłoskami o, u oraz ə do rodzaju nieożywionego. Samogłoska i/î nie determinuje rodzaju, występuje jako końcowa samogłoska jedynie kilku rzeczowników.

Końcowa samogłoska jest stałą częścią rzeczownika, do którego doklejane są kolejne sufiksy. W przypadku nielicznych rzeczowników kończących się w podstawowej formie samogłoską i/î lub zamiast samogłoski kończących się spółgłoską, odpowiednia samogłoska określająca rodzaj pojawia się w dalszej odmianie przez przypadki. Występują także przykłady słów, które mogą być przydzielone zarówno do rodzaju ożywionego jak i nieożywionego, przybierając w nich różne znaczenia. Przykładowo:

• tîyane [tʲijane] (rodzina) [oż.] → tîyanu [tʲijanu] (krew) [nieoż.]
• çarda [θarda] (podczaszy) [oż.] → çardo [θardo] (kielich) [nieoż.]
• Ḫarzavâ [ʜart͡sawɐ] (Arcawejczyk, Arcawa) [oż.] → ḫarzavə [ʜart͡sawɘ] (cyna) [nieoż.]

Występuje również kategoria rzeczowników, które w podstawowej formie posiadają dwa różne znaczenia, każde przynależne do innego rodzaju. Określa się je jako rzeczowniki nieregularne. Wszystkie rzeczowniki kończące się samogłoską i/î lub samogłoską należą do tej właśnie grupy. Różnica pomiędzy znaczeniami staje się widoczna dopiero po odmianie przez przypadki, gdy odpowiednie sufiksy powiązane z rodzajem pojawiają się po końcowej spółgłosce lub zastępują końcowe i/î (niwelując palatalizację, jeśli taka ma miejsce). Przykładowo:

• qaldî [qaldʲi] (nomada, step) → qaldeze [qaldet͡se] (nomady) [oż.], qalduzu [qaldut͡su] (stepu) [nieoż.]
• ṣar [ʃar] (zastępca, cień) → ṣareze [ʃaret͡se] (zastępcy) [oż.], ṣaruzu [ʃarut͡su] (cienia) [nieoż.]
• têḫb [tʲeʜb] (język, mowa) → têḫbeze [tʲeʜbet͡se] (języka) [oż.], têḫbuzu [tʲeʜbut͡su] (mowy) [nieoż.]

Określoność

W języku ajniadzkim występują kategorie określoności oraz nieokreśloności, tworzone poprzez dodanie do rzeczownika odpowiednich sufiksów. Formę określoną tworzy się dodając do podstawowej formy rzeczownika -rV, gdzie V oznacza reduplikację końcowej samogłoski. Formę nieokreśloną tworzy się zaś dodając do podstawowej formy rzeczownika -tV-. Jeśli słowo należy do kategorii rzeczowników nieregularnych powiązane z rodzajem różnice znaczeniowe pozostają nierozróżnione.

W przypadku rzeczowników kończących się spółgłoską sufiksy przybierają kolejno formę -ri- oraz -ti-. Jednak jeżeli kończy się zbitką dwóch spółgłosek pomiędzy nie wstawiane jest -i-, a odpowiednie sufiksy określoności i nieokreśloności dodaje się do ostatniej spółgłoski w ten sposób rozbitej zbitki.

	Kṣaye dowódca	Yevo łaska	Ṣar zastępca, cień	Têḫb język, mowa
Określony	kṣayere (konkretny)	yevoro (konkretna)	ṣarri (konkretny)	têḫibri (konkretny)
Nieokreślony	kṣayete (jakiś)	yevoto (jakaś)	ṣarti (jakiś)	têḫibti (jakiś)

Formy określone i nieokreślone rzeczowników stosowane są przede wszystkim na początku wypowiedzi. Jeśli w kolejnych zdaniach mowa jest wciąż o tym samym rzeczowniku występuje on raczej w formie podstawowej, w celu uniknięcia ciągłych powtórzeń. Ponadto, rzeczownik występuje zawsze w formie podstawowej w przypadkach, gdy określany jest przez przymiotnik lub klitykę dzierżawczą.

Liczba

Występują trzy liczby: liczba pojedyncza, podwójna oraz mnoga. Tworzy się je dodając do rzeczownika odpowiedni sufiks, z wyjątkiem liczby pojedynczej, która jest formą domyślną słowa i nie wymaga dodawania do niczego rdzenia. Liczbę podwójną tworzy się poprzez sufiks -ne, liczbę mnogą zaś poprzez sufiks -sse. Jeśli rzeczownik kończy się spółgłoską pomiędzy słowem a sufiksem pojawia się -i-. Formy liczby podwójnej i mnogiej tworzy się na tych samych zasadach niezależnie od tego, czy rzeczownik jest określony, nieokreślony czy znajduje się w formie podstawowej.

	Kṣaye dowódca	Yevoro łaska	Ṣarti zastępca, cień	Têḫb język, mowa
L. pojedyncza	kṣaye	yevoro	ṣarti	têḫb
L. podwójna	kṣayene	yevorone	ṣartine	têḫbine
L. mnoga	kṣayesse	yevorosse	ṣartisse	têḫbisse

Przypadki

W ajniadzkim klasycznym występuje 12 przypadków. Stanowi najwyższą ich liczbę wśród udokumentowanych języków ajniadzkich. W okresie postajniadzkim widać tendencję do zaniku przypadków takich jak ekwatyw, abessyw, komitatyw oraz essyw. Formy odpowiednich przypadków tworzy się, jak przystało na język aglutynacyjny, doklejając do końca rzeczownika odpowiedni sufiks. Wyjątkiem jest mianownik, posiadający końcówkę zerową. W większości przypadków sufiksy odmieniają się przez rodzaj, chociaż w niektórych z nich ten sam sufiks obsługuje zarówno rodzaj ożywiony jak i nieożywiony. Komitatyw oraz ekwatyw to jedyne przypadki w których obie końcówki odmiany przybierają wyraźnie inną formę, różnią się również w zastosowaniu, co nie jest do końca zależne od rodzaju rzeczownika.

	Przypadek	Znaczenie	Sufiks [oż.] / [nieoż.]
I.	Mianownik	kto?, co? Ogólny podmiot	—
II.	Dopełniacz	czyj? kogo? czego? Wyraża posiadanie	-ze / -zu
III.	Celownik	komu? czemu? Wyraża dopełnienie dalsze	-te / -tu
IV.	Biernik	kogo? co? Wyraża dopełnienie bliższe	-pâ / -pə
V.	Ablatyw	skąd? od czego? od kogo? Wyraża ruch od miejsca	-jis / -jos
VI.	Allatyw	dokąd? do czego? do kogo? Wyraża ruch do miejsca	-ter / -tur
VII.	Miejscownik	o kim? o czym? w/na czym? Wyraża miejsce danej akcji	-yen / -yun
VIII.	Narzędnik	kim? czym? Wyraża narzędzie i sposób wykonania czynności	-çe / -çu
IX.	Essyw	jako kto? jako co? Wyraża byt w danym stanie, służenie w danym celu	-ŝura
X.	Komitatyw	z kim? z czym? Wyraża towarzyszenie sobie obu rzeczowników	-lli / -ḱon
XI.	Abessyw	bez kogo? bez czego? pozbawiony czego? Wyraża brak lub nieobecność danego rzeczownika	-sâv
XII.	Ekwatyw	jak kto? jak co? podobny do czego? Wyraża porównanie lub podobieństwo stanu	-ḥim / -ṣîya

Geminatyzacja

W przypadku odmiany regularnego rzeczownika zakończonego samogłoską w dopełniaczu, celowniku, bierniku oraz narzędniku zachodzi charakterystyczny proces geminatyzacji. Oznacza on podwojenie lub przedłużenie ostatniej spółgłoski rdzenia słowa, zwłaszcza jeżeli otoczona jest takimi samymi samogłoskami. Nie dochodzi do tego jednak jeśli na końcowej pozycji znajduje się zbitka spółgłoskowa lub jeśli rzeczownik kończy się spółgłoską. Przykładowo:

• ḥəwə [χɘwɘ] (bitwa) [NOM] → ḥəwwəzu [χɘw:ɘt͡su] (bitwy) [GEN]
• yeniyata [jenijata] (Ajniad) [NOM] → yeniyattate [jenijat:ate] (Ajniadowi) [DAT]
• taŝuḫo [taɬʷuʜo] (ametyst) [NOM] → taŝuḫḫoçu [taɬʷuʜ:oθu] (ametystem) [INS]

Komitatyw

Komitatyw wyraża relację pomiędzy dwoma uczestnikami wydarzenia, towarzyszącymi sobie jako kompani. Wyrażeni są oni w podmiocie oraz dopełnieniu. Przynależność ich obu do rodzaju ożywionego lub nieożywionego pełni istotną rolę w tworzeniu formy w komitatywie. Sufiks -lli używany jest w sytuacji, gdy zarówno podmiot jak i dopełnienie są rodzaju ożywionego. Przykładowo:

xxx

Sufiks -ḱon stosowany jest w każdym innym wypadku, a więc gdy zarówno podmiot jak i dopełnienie jest rodzaju nieożywionego, gdy podmiot jest ożywiony a dopełnienie nieożywione, lub gdy podmiot jest nieożywiony a dopełnienie ożywione. Podkreślić należy ponownie, że zarówno części ciała jak i terminy powiązane z państwowością i władzą królewską przynależą do rodzaju ożywionego. Przykładowo:

xxx

Ekwatyw

Ekwatyw to jedyny przypadek posiadający dwa odmienne przyrostki odmiany, które różnią się od siebie znaczeniami bez względu na rodzaj. Różnica między nimi jest semantyczna. Sufiks -ḥim tworzy frazy o znaczeniu zbliżonym do "taki jak...", "niczym..." lub "podobny do...". Ajniadzki klasyczny posiada również ekwatywne przymiotniki. Przypadek ten, w obu formach przyrostków, szczególnie często używany był w ajniadzkich imperialnych inskrypcjach naskalnych. Stamtąd pochodzi też większość znanych przez badaczy przykładów jego użycia.

• kṣayere [kʃajere] (dowódca) [określony] → kṣayereḥim [kʃajereχim] (niczym ten dowódca, podobny do tego dowódcy)
• ṣartisse [ʃartis:e] (cienie) [nieokreślony] → ṣartisseḥim [ʃartis:eχim] (niczym jakieś cienie, taki jak jakieś cienie)
• xxx

Sufiks -ṣîya wyraża natomiast bardzo specyficzne i dokładne znaczenie, odnosząc się do wysokości lub poziomu danego obiektu. Dodając go do rzeczownika tworzy się frazę wyrażającą istnienie lub sięganie czegoś aż na wysokość danego przedmiotu lub człowieka. Ożywiony lub nieożywiony rodzaj rzeczownika nie gra tu absolutnie żadnej roli. W stosunku do obu używany jest ten sam przyrostek.

• nayťo [najtʼo] (brzeg rzeki) → nayťoṣîya [najtʼoʃʲija] (tak wysokie jak brzeg rzeki, aż na wysokość brzegu rzeki)
• gêqoma [gʲeqʷoma] (talia, pas) → gêqomaṣîya [gʲeqʷomaʃʲija] (tak wysokie jak talia, sięgające wysokości pasa)
• tâsse [tɐs:e] (człowiek) → tâsseṣîya [tɐs:eʃʲija] (na wysokość człowieka, tak wysokie jak człowiek)

Przymiotniki

Przymiotniki tworzone są zwykle od rzeczowników, poprzez zastąpienie końcowej samogłoski przyrostkiem -ân (lub doczepieniu go do słowa jeśli kończy się ono spółgłoską). Rodzaj rzeczownika nie ma tu znaczenia, nie tworzy się jednak przymiotników od określonych i nieokreślonych form rzeczowników. Jeżeli przymiotnik utworzony został od rzeczownika o różnym znaczeniu w zależności od rodzaju, również przymiotnik będzie wieloznaczny. Przymiotniki występują zwykle przed określanymi rzeczownikami.

Rzeczownik	Przymiotnik
ćaṣa (ryba)	ćaṣân (rybny)
yevo (łaska)	yevân (łaskawy)
tîyane, tîyanu (rodzina, krew)	tîyanân (pokrewny, krwawy)

W niektórych przypadkach utworzony od rzeczownika przymiotnik sam może być traktowany jako rzeczownik. Dochodzi do tego zwłaszcza w nazwach własnych, imionach, nazwach miejsc oraz języków. Przykładowo:

• yeniyata [jenijata] (Ajniad) → yeniyatân [jenijatɐn] (ajniadzki [język]).
• taŝuḫo [taɬʷuʜo] (ametyst) → Taŝuḫân [taɬʷuʜɐn] (Tarum)

Przymiotniki ekwatywne
Występują również tak zwane przymiotniki ekwatywne. Znaczeniowo odpowiadają one za porównanie równego stopnia danej cechy pomiędzy dwoma rzeczami lub osobami. Tworzy się je poprzez dodanie do przymiotnika odrzeczownikowego przyrostka -dra oraz wstawieniu pomiędzy przymiotnik a rzeczownik partykuły su. Przykładowo:

• yevân (łaskawy) → yevândra su ṣra (równie łaskawy co on/ona)
• ḱorân (jasny) → ḱorândra su hhayiri (równie jasny jak Słońce)
• yalçuwân (uczciwy) → yalçuwândra su tâssete (tak samo uczciwy jak każdy inny człowiek)

Użycie formy nieokreślonej rzeczownika w zdaniach z przymiotnikiem ekwatywnym, jak w ostatnim przykładzie, modyfikuje nieco znaczenie frazy. Gdyby rzeczownik "człowiek" użyty został w formie podstawowej lub określonej (tâsse lub tâssere) zdanie oznaczałoby "równie uczciwy jak człowiek/ten człowiek". Użycie formy nieokreślonej tworzy z rzeczownika swego rodzaju abstrakcję, nieokreślony przykład większej kategorii, odpowiadający w przybliżeniu wyrażeniu "każdy inny z nich".

Stopniowanie przymiotników

Przymiotniki stopniuje się poprzez dodanie do nich odpowiedniego przedrostka. Istnieją 3 stopnie: stopień równy, wyższy oraz najwyższy. Stopień równy nie wymaga żadnego przedrostka, stopień wyższy tworzony jest poprzez przedrostek ḫen-, stopień najwyższy natomiast przez przedrostek ḫar-. Przymiotniki ekwatywne nie ulegają stopniowaniu.

Stopień równy	Stopień wyższy	Stopień najwyższy
ćaṣân (rybny)	ḫenćaṣân (bardziej rybny)	ḫarćaṣân (najbardziej rybny)
yevân (łaskawy)	ḫenyevân (łaskawszy)	ḫaryevân (najbardziej łaskawy)
tîyanân (pokrewny, krwawy)	ḫentîyanân (bardziej pokrewny, krwawszy)	ḫartîyanân (najbardziej pokrewny, najkrwawszy)