Język ajniadzki
Język ajniadzki Yeniyatân | |
|---|---|
| Utworzenie: | Borlach w 2023 |
| Używany w (Kyon): | Ajnadestra Cywilizacja ajniadzka (Pierwsze Królestwo, Imperium Świtu) |
| Regiony (Kyon): | Kyon Wschodni |
| Liczba użytkowników (Kyon) | brak (język wymarły) |
| Sposoby zapisu: | ajniadzkie pismo linearne, alfabet cherynejski, alfabet łaciński |
| Typologia: | fleksyjny SOV |
| Klasyfikacja: | Języki seframańskie (proponowane)
|
| Lista conlangów | |
Język ajniadzki, alternatywnie także ajniadański (ajn. yeniyatân /jenijatɐn/ — wymarły język używany przez Starożytnych Ajniadów na rozległych obszarach Kyonu Wschodniego, stanowiący w czasach antycznych lingua francę regionu od Wszechoceanu na wschodzie aż po Góry Pochodzenia i Góry Żelazne na zachodzie. Znany jest ze znacznej ilości tekstów, zwłaszcza monumentalnych inskrypcji naskalnych. Odnaleziono także napisy na glinianych, kamiennych lub metalowych tabliczkach oraz teksty naścienne i fragmenty ceramiki. Mimo to, zachowane do czasów współczesnych teksty stanowią jedynie ułamek dawnej, najprawdopodobniej niezwykle bogatej, ajniadzkiej tradycji piśmienniczej.
Język ten używany był na terenie Wschodu Starożytnego prawdopodobnie już od około 12 tysiąclecia przed rokiem wspólnym[1]. Stanowił on główny język tej części świata aż do Katastrofy Farandyjskiej i upadku cywilizacji ajniadzkiej około roku 2800 kalendarza wspólnego[2]. Nawet w czasach późniejszych język ajniadzki nie zniknął całkowicie z zapisów archeologicznych. Używany był jeszcze przez kilka kolejnych stuleci przez pewne społeczności zamieszkujące brzegi rzeki Yitrazhi (Korany) oraz stoki Gór Pochodzenia, najpierw jako żywy język ojczysty, następnie zaś jako święty język liturgiczny, niekiedy używany także do celów artystycznych, magicznych oraz naukowych.
Z języka ajniadzkiego wywodzi się nazwana po nim rodzina językowa. Należą do niej niektóre języki wymarłe, a także wciąż żywe języki używane na Kyonie Środkowym oraz Wschodnim, na czele z językiem ajdyniriańskim, szomemskim i orańskim. Język ajniadzki klasyfikowany bywa także jako część hipotetycznej rodziny języków seframańskich, która obejmować miałaby szereg wymarłych języków Starożytnego Wschodu. Języki te są jednak w większości słabo poświadczone archeologicznie lub znane jedynie z nazwy. Języki ajniadzkie łączone są również z kilkoma innymi popularnymi rodzinami Środkowego i Wschodniego Kyonu, koncepcja rodziny języków seframańskich jest jednak przedmiotem wielu sporów pośród badaczy.
Historia
Historię języka ajniadzkiego rekonstruuje się na podstawie dostępnego badaczom dziedzictwa piśmienniczego. W oparciu o datowanie odnalezionych tekstów ajniadzkich, ewolucja języka dzielona jest zazwyczaj na pięć poniższych okresów:
- Praajniadzki (od -3100 EK do -2100 EK) — znany także jako protoajniadzki. Okres w którym pojawiają się pierwsze napisy w logograficznym piśmie praajniadzkim. Póki co pozostają one nierozszyfrowane, chociaż ustalono pewne informacje na temat sposobu funkcjonowania tego rodzaju pisma. Sugeruje się, że teksty praajniadzkie mogły mieć charakter gospodarczy. Używane byłyby do zapisu ilości zbiorów, danin nakładanych na miejscową ludność oraz rejestrowania wymiany towarów. Etap praajniadzki stanowi więc najwcześniejszy poświadczony okres rozwoju ajniadzkiego języka oraz pisma. Trwał on około 1000 lat[3].
- Ajniadzki archaiczny (od -2100 EK do -300 EK) — okres w którym pismo praajniadzkie zaczyna ewoluować z pisma czysto logograficznego w stronę pisma mieszanego, posiadającego elementy fonetyczne. Teksty okresu archaicznego są najstarszymi, które udało się częściowo odczytać. Ograniczona ilość odkrytych inskrypcji nie pozwala jednak na ich pełne zrozumienie. Wiadomo, że korpus archaicznych tekstów ajniadzkich składał się w znacznej części z tekstów administracyjno-handlowych oraz inwokacji do bogów. Trwał około 1800 lat[4].
- Darchajski (od -300 EK do 100 EK) — najkrótszy, a zarazem ze wszech miar rewolucyjny, okres ewolucji języka ajniadzkiego, w którym z pisma praajniadzkiego wykształciło się ostatecznie w pełni fonetyczne ajniadzkie pismo linearne. Doszło zarazem do znacznego uproszczenia dawniej skomplikowanych znaków. Proces ten odpowiada nagłej centralizacji ajniadzkiej cywilizacji pod rządami władców darchajskich. Korpus tekstów darchajskich składa się w większości z inskrypcji królewskich, inwokacji, list władców i bogów oraz opisów zwycięstw militarnych. Trwał około 400 lat[5].
- Ajniadzki klasyczny (od 100 EK do 2800 EK) — znany także jako ajniadzki imperialny. Jest to szczytowy okres ajniadzkiej cywilizacji oraz rozkwitu ajniadzkiej literatury. Pochodzi z niego przeważająca większość znanych badaczom tekstów, na które składają się utwory o rozmaitej tematyce, zarówno praktycznej jak i artystycznej. Jest to zarazem najdłuższy etap rozwoju języka. Zaskakująca jest pozorna stagnacja i niezmienność form językowych. Wskazuje ona na zjawisko dyglosji. Okres klasyczny trwał około 2700 lat[6].
- Cherynejski (po roku 2800 EK) — znany także jako okres postajniadzki, w którym całkowicie zanika pismo linearne. Teksty z tego okresu zapisywane są wyłącznie pismem cherynejskim, oddając niekiedy klasyczny język ajniadzki, w większości jednak przedstawiając znacznie różniący się od niego dialekt cherynejski (lub też dialekty cherynejskie). To on jest bezpośrednim przodkiem wszystkich istniejących obecnie języków ajniadzkich.
Z uwagi na logograficzność pisma praajniadzkiego, oraz fakt, że nie zostało ono w pełni rozszyfrowane i zrozumiane, nie ma stuprocentowej pewności co do tego, czy teksty praajniadzkie faktycznie pisane były w języku będącym bezpośrednim przodkiem ajniadzkiego. Scenariusz taki stanowi wśród badaczy dominującą teorię. Niektórzy sugerują jednak, że mógł być to inny język, należący do rodziny języków ajniadzkich lub seframańskich. Inni twierdzą nawet, że język ten był zupełnie niespokrewniony z ajniadzkim i został przez niego wyparty w okresie archaicznym. Teoria taka jest jednak odrzucana przez większość uczonych, postulujących ewolucyjną ciągłość zarówno ajniadzkiego pisma jak i języka od samego okresu praajniadzkiego.
Pomiędzy tekstami w piśmie linearnym pochodzącymi z okresu darchajskiego oraz klasycznego występuje kilka znaczących różnic gramatycznych oraz ortograficznych, świadczących o zmianach zachodzących w owym czasie w języku. Charakterystycznymi różnicami są: występowanie w okresie darchajskim litery Q́/q́; zmiany w sufiksach odmiany; zanik w okresie klasycznym dźwięku /w/ w niektórych pozycjach, gdy znajdował się pomiędzy takimi samymi samogłoskami w środku słowa. Powodowało to labializację części spółgłosek, niekiedy także zanik kolejnej sylaby.
Teksty pochodzące z okresu klasycznego wykazują się zaskakującą konsekwencją oraz ortograficznym i gramatycznym konserwatyzmem. Język nie wykazuje większych zmian, pomimo długości trwania tego okresu. Sugeruje to pojawienie się wspomnianego wyżej zjawiska dyglosji: Ajniadzi zaczęli używać ustandaryzowanego i zakonserwowanego w czasie "wysokiego" rejestru języka w tekstach pisanych, prawdopodobnie także na dworze monarszym i w celach religijnych, podczas gdy ogół ludności posługiwał się naturalnie ewoluującym "niskim" i niepisanym rejestrem języka (lub też pisanym na nietrwałych materiałach, które nie zachowały się), złożonym z różnych dialektów regionalnych. Najprawdopodobniej wszystkie języki ajniadzkie wywodzą się z nie z wysokiego języka okresu klasycznego lecz właśnie z dialektów. O dyglosji świadczą także znaczące różnice występujące między tekstami klasycznymi a późniejszymi tekstami postajniadzkimi. Widoczne jest to przede wszystkim na Steli Cherynejskiej, w której obok siebie wyryto ten sam napis w klasycznym ajniadzkim (pismem linearnym), ajniadzkim cherynejskim (alfabetycznym pismem cherynejskim) oraz w języku szyszeńskim. Stela ta stanowiła klucz pozwalający na odszyfrowanie języka ajniadzkiego oraz jego pism.
Fonologia
Niniejszy artykuł opisuje przede wszystkim fonologię oraz gramatykę klasycznego języka ajniadzkiego, pomimo tego, że znaleźć można także informacje i odwołania dotyczące stanu z innych okresów. O ile wyraźnie nie zaznaczono inaczej, należy jednak zakładać, że podane dane przedstawiają stan z okresu klasycznego. Jest to najlepiej poznany i zbadany etap rozwoju języka ajniadzkiego, cieszący się ponadto najliczniejszym (wraz z językiem cherynejskim) korpusem tekstów.
Samogłoski
W języku ajniadzkim występowało 7 samogłosek, bez podziału ze względu na ich długość.
| Przednie | Centralne | Tylne | |
|---|---|---|---|
| Przymknięte | i | ɘ | u |
| Środkowe | e | o | |
| Otwarte | ɐ • a |
Spółgłoski
Język ajniadzki posiadał rozbudowany system 45 lub 47 spółgłosek. Były wśród nich spółgłoski palatalizowane, labializowane oraz ejektywy, w tym labializowane ejektywy.
| Wargowe | Zębowe | Dziąsłowe | Podniebienne | Języczkowo-krtaniowe | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| zwykłe | palatal. | zwykłe | palatal. | zwykłe | palatal. | labial. | zwykłe | labial. | |||
| Nosowe | m | n | ŋ | ||||||||
| Zwarte | bezdźwięczne | p | t | tʲ | k | kʲ | kʷ | q | qʷ | ||
| dźwięczne | b | d | dʲ | g | gʲ | gʷ | |||||
| ejektywne | pʼ | tʼ | kʼ | kʼʷ | (qʼ) | (qʼʷ) | |||||
| Afrykaty | bezdźwięczne | t͡s | t͡ʃ | t͡ʃʲ | |||||||
| dźwięczne | d͡ʒ | d͡ʒʲ | |||||||||
| ejektywne | t͡sʼ | t͡ʃʼ | |||||||||
| Szczelinowe | f | θ • s | sʲ | ʃ | ʃʲ | x | xʷ | χ | χʷ | ||
| Drżące | r | ʜ~ħ | |||||||||
| Aproksymanty | l • ɬ • ɬʷ | j • w | |||||||||
- Spółgłoski /t͡ʃ/, /d͡ʒ/, and /t͡ʃʼ/ były w okresie darchajskim najprawdopodobniej alofonami /k/, /ɡ/, i /kʼ/ gdy te występowały przed samogłoskami /e/, /i/ oraz /ɘ/. Wniosek taki wywieźć można na podstawie różnic darchajskiego oraz klasycznego zapisu języka ajniadzkiego pismem linearnym. Alfabet cherynejski, w przeciwieństwie do pisma linearnego, rozróżnia oba zestawy spółgłosek poprzez użycie innych znaków.
- Zmiękczenie spółgłosek zachodzi wyłącznie gdy poprzedzone są one przez przednie samogłoski /e/ oraz /i/. W podobny sposób labializacja zachodzi zwykle przed tylnymi samogłoskami /o/ oraz /u/, chociaż w tym wypadku, z uwagi na zmiany które zaszły w języku pomiędzy okresem darchajskim a klasycznym, labializacja może występować niekiedy także przed innymi samogłoskami (etymologia oddawana jest jednak często w piśmie).
- Nie ma pewności co do dokładnej wymowy fonemu określanemu w zapisie łacińskim jako ḫ. Zwykle zakłada się, że był on realizowany jako /ʜ/ lub /ħ/, jednak możliwa jest także obecność innego laryngału.
- Ejektywne spółgłoski języczkowe /qʼ/ i /qʼʷ/ były najprawdopodobniej częścią ajniadzkiego zestawu fonetycznego we wcześniejszych stadiach jego rozwoju. Dostępne nam późne teksty klasyczne sugerują jednak ich zanik i całkowite zlanie się z ejektywami /kʼ/ i /kʼʷ/. Bardzo możliwe jednak, że zostały zachowane przez niektóre dialekty ludowe.
- Spółgłoska /ŋ/ nigdy nie występowała samodzielnie. Była asymilowanym wariantem /n/ gdy dźwięk ten pojawiał się przed spółgłoskami zwartymi podniebiennymi oraz języczkowo-krtaniowymi.
Geminaty
W języku ajniadzkim wszystkie spółgłoski zwykłe, a więc nie labializowane, palatalizowane i nie będące ejektywami, posiadają swoje geminaty. Są to długie, podwojone wersje owych spółgłosek. Geminacji zazwyczaj nie oddaje się w piśmie linearnym, chociaż istnieją bardzo nieliczne teksty w którym zjawisko to zostało zaznaczone. O jego istnieniu wiemy przede wszystkim ze śladów w językach potomnych oraz poprzez zaznaczenie jego obecności w tekstach spisanych w alfabecie cherynejskim. Geminacja zachodzi najczęściej w spółgłoskach, znajdujących się na końcu słowa w otoczeniu takich samych samogłosek, podczas dodawania do rzeczowników sufiksów. Na przykład:
- xxx /xxx/ (x) + -xxx → xxx /xxx/ (x)
- xxx /xxx/ (x) + -xxx → xxx /xxx/ (x)
- xxx /xxx/ (x) + -xxx → xxx /xxx/ (x)
Istnieją także wyrazy zaczynające się lub kończące geminatami. Ich liczba jest jednak ograniczona. Chociaż dochodzi do tego rzadko, obecność podwojonej spółgłoski może odróżniać znaczeniowo dane słowo od podobnego słowa z pojedynczą spółgłoską, szczególnie jeśli geminacja występuje na początku słowa. Na przykład:
- ccandrâ /t͡ʃ:andrɐ/ (osoba godna zaufania) ≠ candrâ /t͡ʃandrɐ/ (hełm)
- ddəruyeṣî /d:ɘrujeʃʲi/ (kampania wojenna) ≠ dəruyeṣi /dɘrujeʃi/ (spichlerz)
- têbb /tʲeb:/ (język, mowa) ≠ têb /tʲeb/ (motyl)
Struktura sylaby
Maksymalna dopuszczalna struktura sylaby to (C)CV(C)(C), gdzie V oznacza samogłoskę a C spółgłoskę. Najczęściej spotykaną w języku ajniadzkim sylabą jest prosta sylaba otwarta CV. Jest to zarazem najmniejsza dopuszczalna sylaba. Ani samogłoski, ani spółgłoski nie mogą tworzyć sylaby samodzielnie.
Pismo
Zapis łaciński
Alfabet łaciński stosowany jest jako podstawowa forma zapisu na potrzeby tego artykułu oraz pozostałych artykułów poświęconych Starożytnym Ajniadom oraz ich cywilizacji. W zapisie łacińskim języka ajniadzkiego stosuje się 38 liter, z których 9 oznacza samogłoski, 29 zaś samogłoski. Palatalizację zaznacza się przy samogłoskach /e/ oraz /i/ poprzez dodanie daszka nad odpowiadającą literą (co tworzy ê oraz î). Daszek nad literą â nie jest związany z palatalizacją, używany jest bowiem do zapisu samogłoski /ɐ/.
| a | â | e | ê | ə | o | i | î | u | |
| [a] | [ɐ] | [e] | [ʲe] | [ɘ] | [o] | [i] | [ʲi] | [u] | |
| m | n | p | ṕ | t | ť | d | b | g | q |
| [m] | [n] | [p] | [pʼ] | [t] | [tʼ] | [d] | [b] | [g] | [q] |
| k | ḱ | z | ź | c | ć | ç | j | f | s |
| [k] | [kʼ] | [t͡s] | [t͡sʼ] | [t͡ʃ] | [t͡ʃʼ] | [θ] | [d͡ʒ] | [f] | [s] |
| ṣ | ŝ | h | ḥ | ḫ | r | l | y | v | |
| [ʃ] | [ɬ] | [x] | [χ] | [ʜ]~[ħ] | [r] | [l] | [j] | [w] |
W zapisie łacińskim nie zaznacza się zwykle labializacji. Zachodzi ona w przypadku występujących w ajniadzkim zestawie fonetycznym dźwięków /kʷ/, /gʷ/, /kʼʷ/, /qʷ/, /χʷ/, /ɬʷ/, a dawniej prawdopodobnie także /qʼʷ/. Wynika to z dość regularnego przebiegu procesu labializacji, który występuje zawsze gdy odpowiednia spółgłoska występuje przez o i u. Jedyny przypadek, w którym labializacja zaznaczana jest w piśmie to sytuacja, w której przed odpowiednią spółgłoską znajdowała się w okresie darchajskim sekwencja litery v (/w/) otoczonej dwoma takimi samymi samogłoskami. Zanikła ona w okresie klasycznym, wywołując labializację oddawaną w zapisie łacińskim poprzez literę u. Przykładowo, nazwa miasta będącego głównym ośrodkiem okresu darchajskiego to 
Darḥavayiṣ /darχawajiʃ/ (okres darchajski), 
Darḥuaṣ /darχʷaʃ/ (okres klasyczny).
Literami Q́/q́ oznacza się ponadto niekiedy ejektywne spółgłoski /qʼ/ oraz /qʼʷ/, które występowały na starszych etapach rozwoju języka ajniadzkiego i które posiadają własne znaki w piśmie linearnym (które jednak całkowicie wychodzą z użycia i zanikają w tekstach z epoki klasycznej).
Zapis ajniadzki
Język ajniadzki zapisywany był na przestrzeni dziejów 3 różnymi rodzajami pisma: logograficznym pismem praajniadzkim, wywodzącym się z niego sylabicznym, całkowicie fonetycznym pismem linearnym oraz wynalezionym w ostatnim etapie istnienia ajniadzkiej cywilizacji pismem alfabetycznym, znanym jako pismo cherynejskie.
Pismo praajniadzkie
Pismo praajniadzkie, zwane także protoajniadzkim, składa się z z kilku tysięcy znaków logograficznych. Większość z nich reprezentuje nie wartość fonetyczną lecz koncept zawarty w pełnym słowie. Niekiedy wizualnie przypominają one przedstawiane idee. W większości są jednak abstrakcyjne, lub też uproszczone do tego stopnia, że nie da się odgadnąć ich znaczenia jedynie na podstawie warstwy wizualnej. Z tego powodu pismo praajniadzkie nie zostało w pełni odszyfrowane. Póki co skatalogowano jedynie ok. 1000 znaków, większość z nich pochodzi z okresu archaicznego, w którym we wcześniejszym systemie czysto logograficznym zaczynają pojawiać się elementy logosylabiczne.
Wiadomo, że znaki praajniadzkie zapisywane były po linii, od lewej do prawej. Znaki numeryczne występowały po przedmiotach przez nie podliczanych. Odnalezione teksty praajniadzkie są jednak dość krótkie. Jest to kolejnym powodem trudności w odszyfrowaniu tego pisma. Badacze dysponują bowiem niewielką ilością długich tekstów, spośród łącznej liczby około 1500. Zwykle są to gliniane tabliczki lub kamienie z wyrytymi jedynie kilkoma znakami. Najdłuższa znana inskrypcja liczy 52 znaki.
Teksty praajniadzkie odnaleziono na obszarze środkowego biegu rzeki Yitrazhi (Korany), a także na obszarach na południe od niego. Z uwagi na to, że pismo pozostaje nieodczytane nie ma tak naprawdę pewności co do tego, czy przed okresem archaicznym zapisywano w nim język ajniadzki. Niewielka część badaczy postuluje, że zapisywano nim inny język, pokrewny lub zupełnie niespokrewniony z ajniadzkim, który został przez niego zastąpiony około -2100 EK. Teoria taka nie spotkała się jednak z szerokim uznaniem, do czego częściowo przyczynił się sprzeciw badaczy ajdyniriańskich.
Określenie "praajniadzki/protoajniadzki" przyjęło się w dużej mierze z uwagi na to, że pismo to używane było na obszarze serca cywilizacji ajniadzkiej przed jej powstaniem, jest to także bezpośredni przodek późniejszego ajniadzkiego pisma linearnego. Pismo praajniadzkie jest zarazem uznawane za najstarsze w pełni rozwinięte pismo na Kyonie (w odróżnieniu od kilku występujących wcześniej "protopism"). Jest tym samym pierwotnym źródłem wielu innych późniejszych wschodnio i środkowokyońskich rodzajów pisma, poprzez bezpośrednie pochodzenie lub pośrednią inspirację.
Ajniadzkie pismo linearne
Ajniadzkie pismo linearne to główny rodzaj pisma ajniadzkiego. Używane było w czasie zenitu i złotej ery ajniadzkiej cywilizacji, a więc przez około 3100 lat[7] pomiędzy rokiem -300 EK a 2800 EK (w okresie darchajskim oraz klasycznym). Jest to pismo całkowicie sylabiczne, składające się z 209 znaków oznaczających poszczególne możliwe sylaby. Zbudowane są one z par spółgłoska-samogłoska, a także pojedynczych spółgłosek. Nie występują znaki oznaczające pojedyncze samogłoski. Za pomocą niektórych znaków reprezentujących pojedyncze spółgłoski zapisywano także cyfry. W piśmie linearnym nie występowało rozróżnienie między parami P-B, T-D oraz R-L.
W poniższej tabeli kolorem zielonym zaznaczono znaki, które przedstawiają spółgłoski labializowane (łącznie 16), kolorem niebieskim natomiast znaki, które przedstawiają spółgłoski poddane palatalizacji (łącznie 14).
| A- | Â- | E- | Ə- | O- | I- | U- | Ê- | Î- | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| M- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| N- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| P/B- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| Ṕ- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| T/D- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Ť- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| K- | 
|
|
|
|
|
|
| |||
| Ḱ- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| G- | 
|
|
|
|
|
|
| |||
| Q- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| Z- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| Ź- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| J- | 
|
|
|
|
|
| ||||
| C- | 
|
|
|
|
|
| ||||
| Ć- | 
|
|
|
|
||||||
| F- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| Ç- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| S- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Ṣ- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Ŝ- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| H- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| Ḥ- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| Ḫ- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| R/L- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| Y- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| V- | 
|
|
|
|
|
|
|
|
||
W tekstach pochodzących z okresu darchajskiego występuje także seria sylab tworzonych w oparciu o spółgłoskę Q́ (/qʼ/ lub /qʼʷ/). Na początku okresu klasycznego zlewają się one z Ḱ, przez co 5 znaków wypada całkowicie z użycia, 3 znaki zmieniają natomiast swoje znaczenie, reprezentując niewystępujące wcześniej sylaby /kʼe/, /kʼɘ/ oraz /kʼi/. W poniższej tabeli znaki występujące w tekstach klasycznych jako kolejne sylaby Ḱ zaznaczone zostały kwadratowymi nawiasami.
| A- | Â- | E- | Ə- | O- | I- | U- | Ê- | Î- | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Q́- | 
|
|
|
[ ]
|
[ ]
|
|
[ ]
|
|
||
Alfabet cherynejski
- Zobacz też: Język cherynejski
Pismo cherynejskie jest całkowicie alfabetycznym rodzajem pisma, wywodzącym się bezpośrednio z ajniadzkiego pisma linearnego. Jest zarazem prawdopodobnie pierwszym alfabetem, który wytworzył się na Kyonie. Historia jego powstania stanowi dla badaczy zagadkę. Nie odnaleziono żadnych tekstów z epoki klasycznej zapisanych w alfabecie cherynejskim. Wszystkie pochodzą z okresu postajniadzkiego, ponadto od razu występują one w pełnej, całkowicie rozwiniętej formie alfabetu. Nie natrafiono na żadne fazy przejściowe, wskazujące na sposób ewolucji pisma cherynejskiego.
Z tego powodu wysunięte zostały dwie sprzeczne teorie: pierwsza postuluje, że alfabet cherynejski jest efektem powolnej ewolucji, zachodzącej w ostatnim wieku (lub wiekach) istnienia państwa Ajniadów. Teksty spisywane miały być na nietrwałych materiałach, takich jak drewno i tkaniny, przez co nie zachowały się w zapisie archeologicznym. Ewolucję alfabetu łączy się z potrzebą dokładniejszego zapisu ajniadzkich dialektów, coraz bardziej różniących się od siebie na wzajem oraz od prestiżowego ajniadzkiego klasycznego.
Druga teoria odrzuca długotrwałą ewolucję, postulując nagłe powstanie alfabetu cherynejskiego krótko po upadku ajniadzkiego imperium. Miałby być to wynalazek pojedynczego człowieka lub grupy ludzi, stworzony z myślą o konkretnym dialekcie. Mniejsza liczba znaków (51 w porównaniu z 209 znakami pisma linearnego) radykalnie ułatwiła by naukę pisania i czytania. To z kolei umożliwiłoby sprawniejsze spisywanie i przechowywanie cennej wiedzy sprzed Katastrofy Farandyjskiej w obliczu zaniku znajomości pisma linearnego.
Gramatyka
Ajniadzki klasyczny był językiem aglutynacyjnym. Podobnie jak inne języki ze swojej rodziny posiadał obwiatyw. Jego charakterystyczną cechą była jednak wyraźna opozycja między rodzajem ożywionym i nieożywionym, która przejawiała się zarówno w rzeczownikach, przymiotnikach jak i osobach. Podstawowym szykiem zdania jest SOV, chociaż szyk ten nie był sztywny - istnieją teksty w których poświadczone jest użycie także innych szyków zdania.
Czasowniki
Osoby
Aspekty
Obwiatyw
Zaimki
Rzeczowniki
W klasycznym języku ajniadzkim rzeczownik odmienia się przez rodzaj, liczbę i przypadki. Za pomocą odpowiednich prefiksów dodawanych przed słowem tworzyć można zdrobnienia, formy pejoratywne oraz honoryfiki. Za pomocą sufiksu dodawanego tuż za rdzeniem, lecz przed końcówkami odmiany, utworzyć można również formę nieokreśloną. System taki tworzy razem z zaimkami i następujący łańcuch morfologiczny:
<prefiks> + rdzeń + <sufiks słowotwórczy> + <sufiks nieokreśloności> + <klityka dzierżawcza> + <liczba> + <przypadek> + <sufiks "być">
Nie wszystkie z wyżej wymienionych elementów muszą koniecznie występować w tym samym czasie. Rzeczownik może wystąpić nawet w postaci samego tylko rdzenia. Łańcuch morfologiczny może ponadto zostać dodatkowo przedłużony w wyniku opisanego w dalszej części artykułu zjawiska znanego jako Suffixaufnahme.
Rodzaj
Występują dwa rodzaje: ożywiony oraz nieożywiony. Podział ten, z nielicznymi wyjątkami, przebiega po dość empirycznej linii. Do rodzaju ożywionego należą ludzie, zwierzęta oraz istoty boskie, do rodzaju nieożywionego zaś rośliny, narzędzia, przedmioty i obiekty, rzeczy abstrakcyjne oraz niematerialne. Co ciekawe, do rodzaju ożywionego zaliczane są jednak państwa oraz słowa związane z władzą królewską (np: królestwo, majestat, panowanie). Występują także przykłady słów, które mogą być przydzielone i odmienione zarówno w rodzaju ożywionym jak i nieożywionym, przybierając w nich różne znaczenia. Przykładowo:
- xxx /xxx/ (x) + -xxx → xxx /xxx/ (x)
- xxx /xxx/ (x) + -xxx → xxx /xxx/ (x)
- xxx /xxx/ (x) + -xxx → xxx /xxx/ (x)
Liczba
Przypadki
Występuje 12 przypadków, co stanowi najwyższą potwierdzoną liczbę wśród języków ajniadzkich.