Język iriański
Język iriański - najbardziej rozpowszechniony język na Wyspach Iriańskich. Rozwinął się z języka prairiańskiego. Jest głównym językiem kultury i sztuki, a w przeszłości także państwowości Iriańskiej. Jest zapisywany za pomocą zmodyfikowanego pisma miteńskiego.
Zmiany Dźwiękowe
Wspólne z inakaskim
- Cj > CC
- ó > ú / _#
- é > í / _#
- ǽ > á
- æ > a
- s̄ > ʃ
- s > ʃ / _r
- t, p, k, t̄ > s, f, x, s̄ (w wygłosie, w tym też sylaby)
- x > h (w nagłosie sylaby)
- rozwinięcie przedimków, przeniesienie większości funkcji na nie
Zmiany własne
- é ó > ie uo
- a > e / _(Cj~Ci)
- u > y / _(Cj~Ci)
- í, ú > e, o
- ý > y
- á > a
- xC > CC (za wyjątkiem wygłosu)
- h > ∅ / V_V
- hs > sː
- ŋ > n
- f > ∅ / #_
- i, u > e, o (w wygłosie)
- CC > C
Dźwięki
Samogłoski
- i y u
- ie uo
- e o
- a
Spółgłoski
- m n ɳ (m n n̄)
- p t ʈ k (p t t̄ k)
- ɸ s ʃ ʂ x h(f s š s̄ x h)
- ɹ ɻ j (r r̄ j)
Akcent
Akcent, zależnie od pochodzenia, pada na ostatnią, lub przedostatnią sylabę.
Zapis
Do zapisu używa się zmodyfikowanego pisma miteńskiego.
Gramatyka
Zaimek
| Zaimki osobowe | ||
|---|---|---|
| Osoba | Sg | Pl |
| 1. | me | šta |
| 2. | jen | tos |
| 3. | asa | na |
Rzeczownik
W porównaniu z językiem prairiańskim doszło do redukcji deklinacji rzeczownikowej, przy jednoczesnym rozwinięciu przedimka.
Deklinacja I
| Deklinacja I (Samogłoskowa)
ry na "matka, mama" | ||
|---|---|---|
| Przypadek | Sg | Pl |
| Nom. | ry na | yn nan |
| Gen. | rys nas | is nanas |
| Dat. | rym nam | im nan |
| Acc. | rys na | is nana |
| Ins. | ryl nal | jel nana |
| Loc. | ryn na | jen nana |
Deklinacja II
| Deklinacja II (Spółgłoskowa)
ry posn "dzień" | ||
|---|---|---|
| Przypadek | Sg | Pl |
| Nom. | ry posn | yn posno |
| Gen. | rys posnus | is posnos |
| Dat. | rym posnum | im posnom |
| Acc. | rys posn | is posno |
| Ins. | ryl posn | jel posno |
| Loc. | ryn posn | jen posno |
Czasownik
Istnieją dwie koniugacje:
- dla bezokoliczników zakończonych na -a.
- dla bezokoliczników zakończonych na -e, lub -o.
Koniugacja I
| Koniugacja I
sfmyre "robić" | ||
|---|---|---|
| Czas | Liczba | |
| Sg | Pl | |
| Czas ter.
prosty |
sfmyre | sfmyren |
| Czas ter.
współczesny |
ja sfmyres | jan sfmyres |
| Czas prz.
prosty |
sfmyrer | sfmyrera |
| Czas prz.
ciągły |
sfmyrax | sfmyraxa |
| Tryb
rozkazujący |
sfmyr | sfmyren |
| Bezokolicznik | sfmyre | |
| Imiesłów Czynny
przysłówkowy |
sfmyres | |
| Imiesłów Bierny
przysłówkowy |
sfmyrekr | |
| Imiesłów Czynny
przymiotnikowy |
sfmyrese | |
| Imiesłów Bierny
przymiotnikowy |
sfmyrekre | |
Koniugacja II
| Koniugacja II
t̄aka "pić" | ||
|---|---|---|
| Czas | Liczba | |
| Sg | Pl | |
| Czas ter.
prosty |
t̄aka | t̄akan |
| Czas ter.
współczesny |
ja t̄akas | jan t̄akas |
| Czas prz.
prosty |
t̄akar | t̄akara |
| Czas prz.
ciągły |
t̄akax | t̄akaxa |
| Tryb
rozkazujący |
t̄aka | t̄akan |
| Bezokolicznik | t̄aka | |
| Imiesłów Czynny
przysłówkowy |
t̄akas | |
| Imiesłów Bierny
przysłówkowy |
t̄akakr | |
| Imiesłów Czynny
przymiotnikowy |
t̄akasa | |
| Imiesłów Bierny
przymiotnikowy |
t̄akakra | |
Przymiotnik i Przysłówek
Przymiotnik jest nieodmienny i stoi przed określanym rzeczownikiem. Przysłówki pochodzącą od przymiotników mają tak samą formę co przymiotnik.
Przyimek
Przyimki łączą się z miejscownikiem (położenie stateczne, miejsce w czasie, oraz inne, nie lokatywno-temporalne przyimki), z dopełniaczem (ruch od miejsca) oraz z celownikiem (ruch w kierunku czegoś, w jakąś stronę).
Z Miejscownikiem
- je - z
- ha - przy, u, na
Z Dopełniaczem
- ha - przy, u, na
Z Celownikiem
- ha - przy, u, na
- ne - w, do
Spójnik
Główne spójniki to:
- ma - i
- a - lub
- anr - aby, w celu
Składnia
Główny szyk zdania to SOV, w pytaniach na pierwsze miejsce wchodzi słowo, o które się pyta, lub czasownik (domyślnie). Przydawki stoją przed opisywanym słowem.
Słownik
- Polski - Iriański
- ja - me
- ty, pan/pani - jen
- on - asa
- to - ry
- kto - nuo
- co - sa
- nie - pis
- jeden - ran
- dwa - šaf
- mężczyzna - ten
- matka - na
- ojciec - pa
- drzewo - smuof
- krew - ox
- jajko, jajo - n̄af
- głowa - jax
- ucho - hes
- oko - n̄uo
- nos - šne
- ząb - sašf
- język - his
- noga - kaf
- ręka - ras
- serce - pnuosr
- być - ja
- robić - sfmyre
- pić - t̄aka
- jeść - sija
- widzieć - jine
- słyszeć - ryn̄e
- wiedzieć, znać - šeso
- umierać, umrzeć - epa
- zabijać, zabić - steme
- iść, chodzić - sko
- leżeć - sato
- siedzieć - niko
- stać - e
- dawać, dać - tane
- mówić - mike
- Słońce - jun
- księżyc - rafx
- woda - ruoš
- deszcz - sifr
- noc - na
- dzień - posn
- nowy - huone
- przy, u, na - ha
- w (tu: tylko jako kierunek) - ne
- z - je
- i - ma
- imię - snof
- lub - a
- aby, w celu - anr