Język prairiański - prajęzyk, od którego wywodzą się języki Wysp Iriańskich. Jest to język częściowo aglutynacyjny, z dużą skłonnością do analityczności.
Dźwięki
Samogłoski
- i iː yː u uː (i í ý u ú)
- ɛ eː ɔ oː (e é o ó)
- æ æː (æ ǽ)
- a aː (a á)
Spółgłoski
- m n ɳ ŋ (m n n̄ ng)
- p t ʈ k (p t t̄ k)
- ɸ s ʂ x (f s s̄ x)
- ɹ ɻ j (r r̄ j)
Akcent
Akcent pada na ostatnią długą samogłoskę, a jeżeli nie ma takiej, to na przedostatnią sylabę.
Budowa sylaby
Podstawowa struktura sylaby to (S)(C)(R)V(S)(C), gdzie:
- S - f s s̄ x
- R - r r̄ y m n n̄ ng
- C - każda spółgłoska
- V - każda samogłoska
Gramatyka
Zaimek
| Zaimki osobowe
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
mi
|
s̄ta
|
| 2.
|
jín
|
ftos
|
| 3.
|
assa
|
assana
|
Rzeczownik
Deklinacja I
| Deklinacja I (Samogłoskowa)
ná "matka, mama"
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| Nom.
|
ná
|
nána
|
| Gen.
|
nát
|
nánat
|
| Dat.
|
nám
|
nánam
|
| Acc.
|
nás
|
nánas
|
| Ins.
|
náli
|
nánali
|
| Abess.
|
nápa
|
nánapa
|
| Loc.
|
náni
|
nánani
|
| Abl.
|
náka
|
nánaka
|
| All.
|
násji
|
nánasji
|
Deklinacja II
| Deklinacja II (Samogłoskowa)
xna "noc"
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| Nom.
|
xna
|
xná
|
| Gen.
|
xnat
|
xnát
|
| Dat.
|
xnam
|
xnám
|
| Acc.
|
xnas
|
xnás
|
| Ins.
|
xnali
|
xnáli
|
| Abess.
|
xnapa
|
xnápa
|
| Loc.
|
xnani
|
xnáni
|
| Abl.
|
xnaka
|
xnáka
|
| All.
|
xnasji
|
xnásji
|
Deklinacja III
| Deklinacja III (Spółgłoskowa)
púsm "dzień"
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| Nom.
|
púsm
|
púsmna
|
| Gen.
|
púsmut
|
púsmnat
|
| Dat.
|
púsmum
|
púsmnam
|
| Acc.
|
púsmus
|
púsmnas
|
| Ins.
|
púsmli
|
púsmnali
|
| Abess.
|
púsmpa
|
púsmnapa
|
| Loc.
|
púsmni
|
púsmnani
|
| Abl.
|
púsmka
|
púsmnaka
|
| All.
|
púsmsji
|
púsmnasji
|
Deklinacja IV
| Deklinacja IV (Spógłoskowa)
xsjǽs̄f "ząb"
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| Nom.
|
xsjǽs̄f
|
xsjǽs̄fa
|
| Gen.
|
xsjǽs̄fut
|
xsjǽs̄fat
|
| Dat.
|
xsjǽs̄fum
|
xsjǽs̄fam
|
| Acc.
|
xsjǽs̄fus
|
xsjǽs̄fas
|
| Ins.
|
xsjǽs̄fuli
|
xsjǽs̄fali
|
| Abess.
|
xsjǽs̄fupa
|
xsjǽs̄fapa
|
| Loc.
|
xsjǽs̄funi
|
xsjǽs̄fani
|
| Abl.
|
xsjǽs̄fuja
|
xsjǽs̄faka
|
| All.
|
xsjǽs̄fusji
|
xsjǽs̄fasji
|
Deklinacja V
| Deklinacja V (Spółgłoskowa)
pnósr "serce"
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| Nom.
|
pnósr
|
pnósrún
|
| Gen.
|
pnósrut
|
pnósrút
|
| Dat.
|
pnósrum
|
pnósrúm
|
| Acc.
|
pnósrus
|
pnósrús
|
| Ins.
|
pnósruli
|
pnósrýnli
|
| Abess.
|
pnósrupa
|
pnósrúnpa
|
| Loc.
|
pnósruni
|
pnósrýnni
|
| Abl.
|
pnósruka
|
pnósrúnka
|
| All.
|
pnósrusji
|
pnósrýnsji
|
Deklinacja VI
| Deklinacja VI (Mieszana)
n̄áf "jajko"
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| Nom.
|
n̄áf
|
n̄áfja
|
| Gen.
|
n̄áfat
|
n̄áfjit
|
| Dat.
|
n̄áfam
|
n̄áfjim
|
| Acc.
|
n̄áfas
|
n̄áfjis
|
| Ins.
|
n̄áfli
|
n̄áfjili
|
| Abess.
|
n̄áfpa
|
n̄áfjipa
|
| Loc.
|
n̄áfni
|
n̄áfjini
|
| Abl.
|
n̄áfka
|
n̄áfjika
|
| All.
|
n̄áfsji
|
n̄áfjisji
|
Czasownik
W języku prairiańskim występowały trzy koniugacje:
- I - należą do niej czasowniki zakończone na nieakcentowane -e, -o.
- II - należą do niej czasowniki zakończone akcentowaną samogłoską -a.
- III - należą do niej czasowniki zakończone na akcentowane -e, -o, -i, -u.
Koniugacja I
| Koniugacja I
sfmýre "robić"
|
| Czas teraźniejszy
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
sfmýré
|
sfmýrest
|
| 2.
|
sfmýreje
|
sfmýrefte
|
| 3.
|
sfmýre
|
sfmýrena
|
| Czas przeszły prosty
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
sfmýrerme
|
sfmýres̄te
|
| 2.
|
sfmýrerje
|
sfmýrerfte
|
| 3.
|
sfmýrer
|
sfmýren̄a
|
| Czas przeszły ciągły
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
sfmýrax
|
sfmýraxste
|
| 2.
|
sfmýraxje
|
sfmýraxfte
|
| 3.
|
sfmýrax
|
sfmýraxna
|
| Bezokolicznik
|
| sfmýre
|
| Imiesłów Czynny
|
| sfmýres
|
| Imiesłów Bierny
|
| sfmýrekr
|
Koniugacja II
| Koniugacja II
t̄áka "pić"
|
| Czas teraźniejszy
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
t̄áká
|
t̄ákást
|
| 2.
|
t̄ákáj
|
t̄ákáft
|
| 3.
|
t̄áka
|
t̄ákán
|
| Czas przeszły prosty
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
t̄ákarme
|
t̄ákas̄te
|
| 2.
|
t̄ákarje
|
t̄ákarfte
|
| 3.
|
t̄ákar
|
t̄ákan̄a
|
| Czas przeszły ciągły
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
t̄ákáx
|
t̄ákáxste
|
| 2.
|
t̄ákáxje
|
t̄ákáxfte
|
| 3.
|
t̄ákáx
|
t̄ákáxna
|
| Bezokolicznik
|
| t̄áka
|
| Imiesłów Czynny
|
| t̄ákas
|
| Imiesłów Bierny
|
| t̄ákakr
|
Koniugacja III
| Koniugacja III
sku "iść, chodzić"
|
| Czas teraźniejszy
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
sku
|
skust
|
| 2.
|
skuje
|
skufte
|
| 3.
|
sku
|
skuna
|
| Czas przeszły prosty
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
skurme
|
skus̄te
|
| 2.
|
skurje
|
skurfte
|
| 3.
|
skur
|
skun̄a
|
| Czas przeszły ciągły
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| 1.
|
skuax
|
skuaxste
|
| 2.
|
skuaxje
|
skuaxfte
|
| 3.
|
skuax
|
skuaxna
|
| Bezokolicznik
|
| sku
|
| Imiesłów Czynny
|
| skus
|
| Imiesłów Bierny
|
| skukr
|
Przymiotnik
Istnieją dwie grupy odmiany przymiotnikowej:
- I-tematy - dla przymiotników kończących się spółgłoską.
- J-tematy - dla przymiotników kończących się samogłoską.
Przymiotniki można utworzyć w prosty sposób od każdego słowa, np. :
- skus "robiąc" > skusi "robiący"
- fráfx "księżyc" > fráfxi "księżycowy"
- xna "noc" > xnaji "nocny"
I-Temat
| I-Tematy
xóngi "nowy"
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| Nom.
|
xóngi
|
xóngjín
|
| Gen.
|
xóngat
|
xóngjít
|
| Dat.
|
xóngam
|
xóngjím
|
| Acc.
|
xóngas
|
xóngjís
|
| Ins.
|
xóngli
|
xóngjíl
|
| Abess.
|
xóngpa
|
xóngjíp
|
| Loc.
|
xóngni
|
xóngjín
|
| Abl.
|
xóngka
|
xóngjík
|
| All.
|
xóngsji
|
xóngjísj
|
J-Temat
| J-Tematy
fríji "stary"
|
| Osoba
|
Sg
|
Pl
|
| Nom.
|
fríji
|
fríjín
|
| Gen.
|
fríat
|
fríjit
|
| Dat.
|
fríam
|
fríjim
|
| Acc.
|
frías
|
fríjis
|
| Ins.
|
fríli
|
fríjíl
|
| Abess.
|
frípa
|
fríjíp
|
| Loc.
|
fríni
|
fríjín
|
| Abl.
|
fríka
|
fríjík
|
| All.
|
frísji
|
fríjísj
|
Przysłówek
Przysłówki tworzy się na parę sposobów:
- od przymiotników poprzez końcówkę -í: xóngi "nowy" > xóngí "nowie, po nowemu".
- od rzeczowników (skostniałe wyrażenie, które zmieniło znaczenie główne): xist "język" > xistli "ustnie, za pomocą mowy".
- od wyrażeń przyimkowych: xna "noc" > ní xnasji "cały czas".
- czyste przysłówki, których pochodzenie nie jest znane, np. krí "bardzo".
Przyimek
Przyimki łączą się z miejscownikiem (położenie stateczne, miejsce w czasie, oraz inne, nie lokatywno-temporalne przyimki), z ablatywem (ruch od miejsca) oraz z allatywem (ruch w kierunku czegoś, w jakąś stronę).
Z Miejscownikiem
Z Ablatywem
Z Allatywem
- xá - przy, u, na
- ní - w, do
Spójnik
Główne spójniki to:
- ma - i
- á - lub
- jý - aby, w celu
Składnia
Główny szyk zdania to SOV, w pytaniach na pierwsze miejsce wchodzi słowo, o które się pyta, lub czasownik (domyślnie). Przydawki i okoliczniki stoją przed opisywanym słowem.
Słowniczek
- Prairiański - Polski
- mi - ja
- jín - ty, pan/pani
- assa - on
- rý - to
- nó - kto
- sá - co
- pit - nie
- fræn - jeden
- s̄áf - dwa
- teng - mężczyzna
- ná - matka
- pá - ojciec
- smóf - drzewo
- fúx - krew
- n̄áf - jajko, jajo
- jǽx - głowa
- xít - ucho
- n̄ó - oko
- s̄ní - nos
- xsjǽs̄f - ząb
- xist - język
- fkaf - noga
- ræt - ręka
- pnósr - serce
- ja - być
- sfmýre - robić
- t̄áka - pić
- sjija - jeść
- jine - widzieć
- rjun̄i - słyszeć
- s̄íso - wiedzieć, znać
- fjípa - umierać, umrzeć
- stemi - zabijać, zabić
- sku - iść, chodzić
- sáto - leżeć
- niko - siedzieć
- fi - stać
- táne - dawać, dać
- miki - mówić
- jun - Słońce
- fráfx - księżyc
- frós̄ - woda
- sifr - deszcz
- xna - noc
- púsm - dzień
- xóngi - nowy
- xá - przy, u, na
- ní - w (tu: tylko jako kierunek), do
- je - z
- ma - i
- snjof - imię
- fríji - stary
- krí - bardzo
- á - lub
- jý - aby, w celu