Język kartuski

Język kartuski, język zariadzki (nazwa własna Կա́ռտուսի Չիլ, قارتوسي ڇيل, Kártousi Čhil, wym. ['kartusi tʃʰil]) - język używany przez Kartuzów mieszkających na/w ... w świecie .... Na zewnątrz znany jest on jako język zariadzki, od nazwy nadanej Kartuzom przez sąsiednich Koczów. W rzeczywistości ormianoidalna mera.

Alfabet

Kartusowie swój język zapisują pismem ormiańskim, natomiast ich podgrupa zwana Dżolami, która wyznaje religię Koczów, używa przejętego od tychże pisma arabskiego.

Litera ormiańska	Odpowiednik arabski	Transkrypcja łacińska	Nazwa litery	Fonem	Przykładowe słowo	IPA	Znaczenie	Uwagi
Աա	ا٬ ى	Aa	այբաւ	a	ա́դա	'ada	czarny	przy zapisie arabskim pomijane, jeśli nie stoi pod akcentem lub na początku wyrazu; zapis ى występuje tylko na końcu wyrazu
Բբ	ب	Bb	բեն	b	բաւհ	bɛh	ja
Գ գ	گ	G g	գիմ	g	գիջրա	gidʒ'ɹa	obierać jajko	na końcu wyraz często nieme
Դ դ	د	D d	դագ	d	դոկա	do'ka	kura
Ե ե	ي	Je je, E e	եչ	je, e	ե́նիթոկ	'jenitʰok	krzywoprzysięzca	wymowa [je] tylko na początku wyrazu; w arabskim zapisywane tylko gdy stoi pod akcentem lub na początku wyrazu
Զ զ	ز	Z z	զագ	z	զի́հռը	'zihrə	ofiara
Ե ե	ا	E e	եհ	e	եծա	e'tsa	być	używane głównie na początku wyrazu
Ը ը		Y y	ըթ	ə~œ	ը́զաւ	'œzɛ	buntownik	pod akcentem wymawiane [œ], inaczej [ə]; w zapisie arabskim zwykle pomijane
Թ թ	ٽ	Th th	թավ	tʰ	թաս	tʰas	szczur
Ժ ժ	ژ	Ž ž	ժալ	ʒ	ժա́քը	'ʒakʰə	usta
Ի ի	ي	I i	իչի	i	իցում	i'tsʰum	szron	w zapisie arabskim często pomijane
Լ լ	ل	L l	լու	l	լիվակ	li'vak	komar
Խ խ	خ	X x	խամ	χ	խափ	χapʰ	a psik
Ծ ծ	څ	C c	ծապ	ts	ծառ	tsar	cebula
Կ կ	ق	K k	կեֆ	k	կա́ռա	'kara	biały
Հ հ	ه	H h	խույ	h	խալ	hal	róża
Ձ ձ	ڗ	Dz dz	յո	dz	ձոն	dzon	staw
Ղ ղ	غ	Ġ ġ	ղատ	ʁ	ղայբա	ʁaj'ba	poduszka
Ճ ճ	غ	Č č	ճե	tʃ	ճըրոփ	tʃə'ɹopʰ	natomiast
Մ մ	م	M m	մեն	m	մում	mum	knot
Յ յ	ي	J j	յոթ	j	յըւղիտ	jʏ'ʁit	powinność
Ն ն	ن	N n	նոը	n	նարգ	nar	jabłko
Շ շ	ش	Š š	շա	ʃ	շու́ժըւ	'ʃuʃʏ	żółw
Ո ո	و	Wo Wo, O o	ոթ	wo, o	ոգ	wo	mieć	wymowa [wo] tylko na początku wyrazu; w arabskim zapisywane tylko gdy stoi pod akcentem lub na początku wyrazu
Չ չ	ڇ	Čh čh	չա	tʃʰ	չիլ	tʃʰil	język
Պ պ	پ	P p	պալ	p	պօ́նաւյ	'ponɛj	siostra
Ջ ջ	ج	Dž dž	ջեմ	dʒ	ջոլա	dʒo'la	dołączać
Ռ ռ	رّ	Rr rr	ռա	r	ռաւ́քե	'rɛkʰe	polować
Ս ս	س	S s	սե	s	սիրիմ	si'ɹim	woda
Վ վ	ڤ	V v	վեվ	v	վուժ	vuʒ	mag
Տտ	ت	T t	տըւն	t	տաւլ	tɛl	zaś
Ր ր	ر	R r	րագ	ɹ	րիմ	ɹim	interes, biznes
Ց ց	ڂ	Ch ch	ցո	tsʰ	ցըց	tsʰœtsʰ	znak własności
ԱՒ աւ	او٬ و	Au au	աւ	ɛ	աւհեթ	ɛhetʰ	kozioł	zapis او tylko na początku wyrazu
ԸՒ ըւ	او٬ و	Yu yu	ըւ	ʏ	ըւպ	ʏp	ścieg	zapis او tylko na początku wyrazu
ՈՒ ու	و	Ou ou	ու	ʊ~u	ուլլա	ul'la	mścić się	pod akcentem wymawiane [u], inaczej [ʊ]
Փ փ	ڀ	Ph ph	փու	pʰ	փը́չա	'pʰœtʃʰa	częstować
Քք	ك	Kh kh	քե	kʰ	քամի	kʰa'mi	zakazany
և	يڤ	Jev jev, Ev, ev	և	jev, ev	ևիսուք	jewi'sukʰ	hultaj	ligatura używana tylko w minuskule pisma ormiańskiego, w majuskule zamiast niej używa się Եվ; dalsze uwagi - patrz: Եե
Օ օ	و	O o	օ	o	ոռթաճ	or'tʰatʃ	kindżał	używane głównie na początku wyrazu; w arabskim zapisywane tylko gdy stoi pod akcentem lub na początku wyrazu
Ֆ ֆ	ف	F f	ֆել	f	ֆա́րֆո	'faɹfo	medal

Litery wg wymowy

• Աա [a] Եե [e, je] Էէ [e] Ըը [ə~œ] Իի [i] Ոո [o, wo] Օօ [o] ԱՒ աւ [ɛ] ԸՒ ըւ [ʏ] ՈՒ ու [ʊ~u]
• Բբ [b] Պպ [p] Փփ [pʰ] Դդ [d] Տտ [t] Թթ [tʰ] Գգ [g] Կկ [k] Քք [kʰ]
• Ձձ [dz] Ծծ [ts] Ցց [tsʰ] Ջջ [dʒ] Ճճ [tʃ] Չչ [tʃʰ]
• Վվ [v] Ֆֆ [f] Զզ [z] Սս [s] Ժժ [ʒ] Շշ [ʃ] Ղղ [ʁ] Խխ [χ] Հհ [h]
• Մմ [m] Նն [n] Լլ [l] Րր [ɹ] Ռռ [r]
• և [jev]

Akcent i jego zapis

Akcent jest zmienny, jeśli pada na inną sylabę, niż ostatnia, oznacza się go graficznie.

Gramatyka

Przypadki

Język kartuski ma trzy przypadki: mianownik, biernik i przypadek zależny. Mianownik jest formą podstawową słowa - używa się go dla oznaczenia podmiotu oraz orzecznika, a także w roli wołacza. Biernik jest przypadkiem szczątkowym, osobne formy biernika mają tylko niektóre zaimki, dla pozostałych wyrazów jest on równy mianownikowi. Archaiczne dziś formy biernika zachowały się w niektórych zwrotach, np. քաքըմաւյարա́մազ 'patriota', gdzie քաքըմաւ to biernik od քաքըմա 'ojczyzna', a յարա́մաժ to 'dbający' (od յարա 'dbać o coś'). Przypadek zależny występuje niemal wyłącznie po przyimkach, choć niektóre słowa (głównie określenia czasu, rzadziej miejsca) mogą wystąpić w tym przypadku samodzielnie przyjmując znaczenie okolicznikowe, np. ղոտախ 'świt', ղոտախե 'o świcie'; ևա 'dom', ևե 'do domu, w domu'. Niektóre wyrazy obcego pochodzenia wcale nie odmieniają się przez przypadki, do tej grupy należą przede wszystkim kocze formy łamanej liczby mnogiej i wantyckie wyrazy zakończone na -ո.

Liczba

Istnieje kilka rdzennych paradygmatów tworzenia liczby mnogiej, do najczęstszych jej końcówek należą -ը, -շ, -ըփ oraz przymiotnikowe -ացա. Ponadto niektóre wyrazy obce zostały zapożyczone wraz z liczbą mnogą, stąd np. liczba mnoga od հա́յիբո 'hipopotam' brzmi էհիբի (z koczego odpowiednio هاعب hácibo 'hipopotam', اهعبي ehcibí 'hipopotamy' - łamana liczba mnoga), od կու́րա 'bractwo mistyczne' - կուրա́նա (kocze كور kówra 'bractwo', كورن kowrána 'bractwa' - regularna liczba mnoga), od ֆա́րֆո 'medal' - ֆա́րֆիլ (wantyckie фарфо 'medal', фарфiл 'medale'), zaś od քը́յոկա 'modniś' - քըյ́ոճի 'modnisie' (wantyckie чһiоча i чһiочi).

Posiadanie

Rolę dopełniacza pełnią w języku kartuskim przymiotniki dzierżawcze, których najczęstszą końcówką jest -ի z wariantami -ղի, -ըղի. Przymiotniki takie - w odróżnieniu od polskich form typu maminy - można tworzyć od form obu liczb. Podlegają one odmianie przez przypadki i liczbę. Przykłady: վուժի օքիռե 'magowy płaszcz, płaszcz maga' (od վուժ 'mag'), վուժիըղ օքիռե 'magowy płaszcz, płaszcz magów' (od վուժը 'magowie'), պօ́նաւյըղի խալ 'siostrzana róża, róża siostry' (պօ́նաւյ 'siostra'), պօ́նաւյըղացա խալը 'siostrzane róże, róże siostry'. Taką budowę ma też nazwa języka Կա́ռտուսի Չիլ, dosł. 'Kartusowy język'.

Ciekawostki

Nazwa języka kartuskiego nie ma nic wspólnego z Kartuzami. Powstała na zasadzie "wziąć pierwsze słowo ze słownika rusko-hinduskiego na jakie padnie wzrok po otwarciu i nazwać od niego język". Słowem tym było कारतूस kārtūs, którego rosyjskim odpowiednikiem był заряд zariad. Nazwa Koczowie pochodzi od tarykańskiej nazwy Arabów, a ta z kolei od ciągu skojarzeń Arab->arba->kocz->koczownik->Arab. Dżolowie swoją nazwę zawdzięczają tureckiej wymowie nazwy marki coca-cola. Nazwa Wantyka jest akronimem.