Język kotsowiski

Język kotsowiski vomum kotsovissy
Sposoby zapisu:	pismo kotsowiskie, zastępczo alfabet łaciński, cyrylica
Typologia:	aglutynacyjno-fleksyjny
Faktycznie
Utworzenie:	Kazimierz w ? (pomysł) 2016 (nowy start)
Kody
Conlanger–1	kv, kov
W Żibie
Używany w :	Kotsowiszczja, państwa sąsiednie, dawne terytoria kotsowiszczyjskie
Klasyfikacja:	peszalskie wschodniopeszalskie kotsowiskie kotsowiski dialekt kotski dialekt wiski dialekt wałderski
Przykład
Owca i konie „Paza a viky“ Paza ne mabeci šarans bava dorčil vikyns dorons zollyns derebins - zolons gordyns, tixnons aštru režebins. Paza-va vikyv vočel: Čerdo pas jegady, kazat pa dorči tixnons vikyns vorazabyns. Viky-ve vočel: Soh, pazo, čerdo gvas jegady, kazat gva dorči: tixen, mos šarans pazev sgavi v toplyv berasov - de paze šarans ne mabi. Tonst sešil, paza-va s đatros beđertal.
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język kotsowiski, kotsowiszczyzna, potocznie często po prostu kv (kv. vomum kotsovissy) – język sztuczny typu a priori, chociaż z wpływami języków naturalnych, tworzony przez Kazimierza. Jest używany głównie w Kotsowiszczji na Żibie.

Krótka charakterystyka

Kotsowiski (conworldowo) należy do wschodniej gałęzi języków peszalskich, które charakteryzują się uproszczeniem obecnych w prajęzyku dyftongów i istotną rolą palatalizacji. Kotsowiszczyzna jest językiem nominatywno-akuzatywnym, aglutynacyjnym (przechodzącym we fleksyjny). Szyk zdania jest swobodny, najczęściej jednak używa się SVO oraz SOV. Mimo że gramatyka opiera się głównie na językach indoeuropejskich, zawiera niespotykane w nich elementy, takie jak obwiatyw czy kluzywność w pierwszej osobie liczby mnogiej.

Historia jako języka sztucznego

Początki conlangu giną w otchłani niepamięci. Nie wiadomo dokładnie kiedy autor wpadł na pomysł tworzenia swojego własnego języka, być może jest to nawet połączenie kilku starych pomysłów. Pewne jest natomiast to, że w roku 2011 autor podjął decyzję o zapisie języka z powodu zapominania znacznej części słownictwa. Pierwotnie tworzenie języka polegało na stopniowym zastępowaniu polskich słów, końcówek fleksyjnych i słowotwórczych apriorycznymi (m.in. dlatego jest to nooblang). Większość słów utworzonych w tym okresie zawiera zbitkę "tl" (wynikało to prawdopodobnie z inspiracji językiem nahuatl) Później autor zaczął zapożyczać słownictwo z różnych języków indoeuropejskich oraz z PIE. W kolejnym okresie (lata 2016-2017) autor zaczął realistyczniej podchodzić do tworzenia języka, co skutkowało usunięciem większości słów z poprzedniego okresu (niektóre, np. tenč "czas" zostały zachowane z powodu sentymentu autora). Zapoczątkowane wtedy reformy zaowocowały powstaniem obecnej wersji języka w czerwcu 2017 roku. W ciągu następnych miesięcy język został przedstawiony na Polskim Forum Językowym.

Fonologia

Samogłoski

Współczesna standardowa kotsowiszczyzna dysponuje stosunkowo prostym systemem wokalicznym składającym się z jedynie sześciu fonemów samogłoskowych:

	przednie	centralne	tylne
wysokie	i ⟨i⟩	ɨ ⟨y⟩	u ⟨u⟩
średnie	ɛ ⟨e⟩		ɔ ⟨o⟩
niskie		a ⟨a⟩

• /i/ – najczęściej realizowane jest jako [i], w sylabach nieakcentowanych może być redukowane do [ʲɪ] (na początku sylaby [ɪ] ).
• /ɨ/ (czasem uznawane za wariant fonemu /i/ po spółgłoskach twardych) – najczęstszą wymową jest [ɘ] jednak w Kotsji przeważa [ɨ]. Spotykane jest również [ɯ]. Taka wymowa występuje głownie w Buanii (Żiba) u rodzimych użytkowników języka buańskiego oraz kiedy występuje po spółgłoskach miękkich, co zdarza się jedynie w niedostosowanych zapożyczeniach i obcych nazwach własnych.
• /u/ – najczęstszą realizacją jest [u], w sylabach nieakcentowanych może być wymawiane [ʊ], pomiędzy spółgłoskami miękkimi – [ʉ] (wersja zredukowana – [ʉ̞]).
• /ɛ/ ‒ właściwie obecnie typową realizacją jest [e̞], nieakcentowanym alofonem – [ə], a pomiędzy miękkimi spółgłoskami – [e] (wersja zredukowana – [ɪ]).
• /ɔ/ – najczęściej wymawiane jako [o̞], alofonem zredukowanym jest [ə] (właściwie to dawny fonem /ə/ został podzielony pomiędzy /ɛ/ a /ɔ/).
• /a/ – typową realizacją jest [ä], nieakcentowanym alofonem – [ɐ], a pomiędzy spółgłoskami miękkimi [æ] (wersja zredukowana – [ɜ]).

Spółgłoski

System spółgłoskowy kotsowiszczyzny jest znacznie bogatszy i składa się z od 40 do 46 fonemów. Występuje opozycja dźwięczności oraz fonemiczna palatalizacja.

	wargowe		zębowe, dziąsłowe		zadziąsłowe		tylnojęzykowe
	niezmięk.	zmięk.	niezmięk.	zmięk.	niezmięk.	zmięk.	niezmięk.	zmięk.
nosowe	m ⟨m⟩	mʲ ⟨mʹ⟩	n ⟨n⟩	nʲ ⟨nʹ⟩
zwarte	p ⟨p⟩ b ⟨b⟩	pʲ ⟨pʹ⟩ bʲ ⟨bʹ⟩	t ⟨t⟩ d ⟨d⟩	tʲ ⟨tʹ⟩ dʲ ⟨dʹ⟩			k ⟨k⟩ ɡ ⟨g⟩	kʲ ⟨kʹ⟩ ɡʲ ⟨gʹ⟩
afrykaty			t͡s ⟨c⟩ d͡z ⟨x⟩	(t͡sʲ ⟨cʹ⟩) (d͡zʲ ⟨xʹ⟩)	t͡ʃ ⟨č⟩ d͡ʒ ⟨đ⟩	(t͡ʃʲ ⟨čʹ⟩) (d͡ʒʲ ⟨đʹ⟩)
frykatywy	f ⟨f⟩ v ⟨v⟩	fʲ ⟨fʹ⟩ vʲ ⟨vʹ⟩	s ⟨s⟩ z ⟨z⟩	sʲ ⟨sʹ⟩ zʲ ⟨zʹ⟩	ʃ ⟨š⟩ ʒ ⟨ž⟩	(ʃʲ ⟨šʹ⟩) (ʒʲ ⟨žʹ⟩)	x ⟨h⟩ ɣ ⟨q⟩	xʲ ⟨hʹ⟩ ɣʲ ⟨qʹ⟩
płynne, boczne	(w ⟨u⟩)		l ⟨l⟩	lʲ ⟨lʹ⟩			j ⟨j⟩
drżące			r ⟨r⟩	rʲ ⟨rʹ⟩

• /m/ ma przed spółgłoskami wargowo-zębowymi alofon [ɱ]
• /f/ zazwyczaj realizowane jest jako [f], może jednak być wymawiane również jako [ɸ] (jest to starszy wariant) - miękki odpowiednik analogicznie
• /v/ zazwyczaj wymawia się [v], również spotyka się realizację dwuwargową ([β]) oraz jako [ʋ] (szczególnie w Wiszczji) - miękki wariant analogicznie
• /n t d s z t͡s d͡z l r/ są zębowe, chyba, że poprzedzają spółgłoski zadziąsłowe, /t͡s d͡z/ bywają wymawiane miękko – [t͡sʲ d͡zʲ] albo [t͡ɕ d͡ʑ], w gwarze miejskiej Wałdergu /r/ jest wymawiane [ʀ], natomiast na pozostałym obszarze Wałderża przeważa [ʁ], na pozostałym obszarze Kotsowiszczji /r/ często redukuje się do [ɾ], /l/ jest welaryzowane oprócz pozycji przed /ɛ/ (ale są wyjątki), przed spółgłoskami tylnojęzykowymi następuje asymilacja do [ʟ], /n/ w tym samym środowisku przechodzi w [ŋ], a przed frykatywami jest wymawiane jako [ɰ̃] lub [w̃].
• /nʲ tʲ dʲ lʲ/ są w wymowie wzorcowej wymawiane podniebiennie – [ɲ c ɟ ʎ], /sʲ zʲ/ - zębowo, w gwarach jednak /tʲ dʲ/ czasami wymawiane są [t͡ɕ d͡ʑ], a /sʲ zʲ/ - [ɕ ʑ]; /nʲ/ posiada alofon [j̃] występujący przed frykatywami.

Akcent

Akcent jest dynamiczny, w słowach rodzimych inicjalny i stały pod względem morfologicznym – pozostaje na tej samej sylabie po dodaniu przyrostka lub przedrostka. Jeśli jednak słowo ma 4 lub więcej sylab, to akcent poboczny pada na pierwszą z nich, a główny na przedostatnią. W zapożyczeniach pozostawia się zazwyczaj akcent oryginalny.

Fonotaktyka

W wygłosie sylaby może wystąpić zbitka co najwyżej czterech spółgłosek. Niedozwolona jest sekwencja dwóch lub więcej zwartych, z których następna ma bardziej tylne miejsce artykulacji. To samo dotyczy również frykatywów, ale nie nie połączeń tych dwu typów głosek i zwartych z frykatywami, dlatego dopuszczalne jest zakończenie /sk/. Nie dopuszczalne są również zbitki obstruent-sonorna. Zbitki sonornych nie mogą zaczynać się na nosówkę, ani kończyć na /j/ i /r/ (lub /rʲ/). Jeśli chodzi o nagłos, fonotaktyka jest mniej restrykcyjna, dozwolone są ciągi do pięciu spółgłosek. W przypadku zbitki dwóch sonornych, nie może się ona kończyć na /r/ lub /rʲ/.

Szczególne połączenia niedopuszczane przez fonotaktykę

• /sr/ i /zr/ – zmieniają się na odpowiednio /str/ i /zdr/, dlatego przedrostek s- (z-) ma oboczną postać st- używaną jeśli podstawa zaczyna się na /r/.
• /mr/ i /nr/ – ulegają zmianie na odpowiednio /mbr/ i /ndr/, dlatego przedrostek om- (o-) ma oboczną postać omb- jeżeli podstawa zaczyna się na /r/, natomiast przedrostki vyn- (w-) i syn- (z- (wnętrza)) mają wtedy postaci odpowiednio vynd- i synd-.
• /ld/ i /lt/ – te zbitki były historycznie zmieniane na odpowiednio /nd/ i /nt/, co widać w słowie ondu – oba – pierwotnie ol – wszystkie + du – dwa. Ta zmiana nie przebiegała jednak całkowicie bezwyjątkowo, czego najznamienitszym przykładem jest tu nazwa miasta Wałderg (kv. Valderg).
• spółgłoska miękka/stwardniała + /ɔ/ – /ɔ/ musi być zastąpione przez /ɛ/, dotyczy to m.in. odmiany rzeczowników męskich.

Historia fonologiczna

Samogłoski

Wielka monoftongizacja

Zanik dyftongów jest cechą wspólną dla wszystkich języków wschodniopeszalskich, jednak nie wszędzie dał te same rezultaty. W kotsowiskim zaszły następujące zmiany (od prapeszalskiego, przez starokotsowiski do obecnej kotsowiszczyzny):

• *aj → e (niezmiękczające)
• *aw → o
• *ej → ^Ii
• *ew (→ jy) → ^IIi
• *oj → ö /ø/ → e (niezmiękczające)
• *ow → u
• *iw (→ jy) → ^IIi
• *uj → ü /y/ → i

Cyfry rzymskie w indeksie górnym oznaczają palatalizacje (I i II).

I przegłos

Pod tą nazwą kryje się zmiana wartości niektórych samogłosek po j. Zaszła po wielkiej dyftongizacji ale przed II palatalizacją.

• a → ä /æ/
• o → ö
• ŏ → ĕ (samogłoska ultrakrótka)
• u → ü
• y → i

II przegłos

II przegłosem nazywa się przejście samogłosek ä, ö, ü w a, o, u przed spółgłoskami twardymi oraz odpowiednio e, e, i w pozostałych pozycjach. Ów proces zaszedł już po stwardnieniu spółgłosek stwardniałych, więc są one traktowane jak twarde (poza pozycją przed i, e oraz ĕ).

Powstanie samogłosek ruchomych

W języku prapeszalskim występowały samogłoski ultrakrótkie *ĭ oraz *ŏ (po I przegłosie doszło jeszcze ĕ). W starokotsowiskim nieparzyste licząc od końca słowa (kiedy po drodze natrafi się na pełną samogłoskę, liczenie trzeba zacząć od nowa) uległy zanikowi, natomiast parzyste przekształciły się w odpowiadające im pełne samogłoski. Spowodowało to oboczności w odmianie wielu słów, często w mianowniku występuje o, e lub i, których nie ma w przypadkach zależnych. Do ich oznaczania w słownikach używa się cyrkumfleksu, ponieważ nie da się jednoznacznie przewidzieć, że dana samogłoska jest ruchoma. Epenteza samogłoskowa zdarza się też w miejscach, w których inaczej wystąpiłaby zbitka spółgłoskowa zakazana przez fonotaktykę.

Spółgłoski

I palatalizacja

Proces zachodząca przed samogłoskami przednimi. Najistotniejsze zmiany:

• *k → č
• *g → đ
• *h → š
• *q → ž

W przypadku pozostałych spółgłosek zaszła jedynie powierzchowna palatalizacja. W późniejszych czasach e w części dialektów przestało zmiękczać poprzedzającą spółgłoskę i zadziąsłowe powstałe w wyniku pierwszej palatalizacji zachowały miękkość jedynie przed i oraz e (poza pochodzącym od starokw. ö i ä).

II palatalizacja

Zachodziła w wyniku koalescencji *j z poprzednią spółgłoską. Najistotniejsze zmiany:

• *t → c
• *d → x
• *s → š
• *z → ž
• *k → č
• *g → đ
• *h → š
• *q → ž

W przypadku pozostałych spółgłosek zaszła jedynie powierzchowna palatalizacja. Z czasem powyżej przedstawione spółgłoski powstałe w wyniku II palatalizacji straciły miękkość (w języku standardowym poza pozycją przed i oraz e nie pochodzącym od dyftongów i z drugiego przegłosu) i zyskały nazwę spółgłosek stwardniałych.

Zapis

Język kotsowiski zapisywany jest własnym pismem alfabetycznym. Zamiennie stosuje się transkrypcję na alfabet łaciński. Istnieją dwa oficjalnie przyjęte systemy zapisu łacińskiego. W pierwszym z nich (używanym również w niniejszym artykule) jedna litera łacińska odpowiada jednej literze kotsowiskiej, co jednak wymaga użycia diakrytyków. Drugi z systemów zamiast znaków diakrytyzowanych używa dwuznaków.

Różnice

• Č č – Cz cz
• Đ đ – Xz xz
• Š š – Sz sz
• Ž ž – Qz qz

Gramatyka

Czasowniki

W języku kotsowiskim czasowniki odmieniają się przez 3 czasy, 4 aspekty, 4 tryby, 2~3 strony i 2 liczby. Nie występują bezokoliczniki, a formą słownikową czasownika jest liczba pojedyncza czasu teraźniejszego aspektu niedokonanego trybu oznajmującego strony czynnej.

Tryb oznajmujący

aspekt		ndok.		prog.		wiel.		dok.
czas ↓	liczba →	poj.	mn.	poj.	mn.	poj.	mn.	poj.	mn.
terazniejszy		-a -e -i	-e -i -i	set -ab set -eb set -ib	si -ab si -eb si -ib	-aha -eše -iši	-aše -eši -iši	set -al set -el set -il	si -al si -el si -il
przeszły		-ava -eva -iva	-ave -eve -ive	bava -ab bava -eb bava -ib	bave -ab bave -eb bave -ib	-ahava -eševa -išiva	-ahave -eševe -išive	bava -al bava -el bava -il	bave -al bave -el bave -il
przyszły		-amo -emo -imo	-ame -eme -ime	bamo -ab bamo -eb bamo -ib	bame -ab bame -eb bame -ib	-ahamo -ešemo -išimo	-ahame -ešeme -išime	bamo -al bamo -el bamo -il	bame -al bame -el bame -il

aspekt		ndok.		prog.		wiel.		dok.
czas ↓	liczba →	poj.	mn.	poj.	mn.	poj.	mn.	poj.	mn.
teraźniejszy		set -an set -en set -in	si -an si -en si -in	set -ag set -eg set -ig	si -ag si -eg si -ig	baha -an baha -en baha -in	bahe -an bahe -en bahe -in	set -ad set -ed set -id	si -ad si -ed si -id
przeszły		bava -an bava -en bava -in	bave -an bave -en bave -in	bava -ag bava -eg bava -ig	bave -ag bave -eg bave -ig	bahava -an bahava -en bahava -in	bahave -an bahave -en bahave -in	bava -ad bava -ed bava -id	bave -ad bave -ed bave -id
przyszły		bamo -an bamo -en bamo -in	bame -an bame -en bame -in	bamo -ag bamo -eg bamo -ig	bame -ag bame -eg bame -ig	bahamo -an bahamo -en bahamo -in	bahame -an bahame -en bahame -in	bamo -ad bamo -ed bamo -id	bame -ad bame -ed bame -id

Rzeczowniki

Przypadek

W języku kotsowiskim występuje 6 przypadków:

• Mianownik oprócz oznaczania podmiotu zdania spełnia funkcję prepozycjonału (z przyimkami położenia, nie ruchu) oraz komitatywu. W przypadku zdań kopulatywnych pełni również rolę dopełnienia.

• Dopełniacz pełni funkcje posesywu, oraz w połączeniu z niektórymi przyimkami ablatywu (w przypadku zaimków miejsca nie wymaga przyimka, czyni z nich zaimki źródła). Może oznaczać również partytyw. Dopełniacza używa się również mówiąc o wykonawcy danej czynności np. „Oreqas bebarid pas” — „Telefon kupiony przeze mnie” Podstawowa końcówka to -s.

• Celownik oznacza dopełnienie dalsze, w połączeniu z niektórymi przyimkami spełnia rolę allatywu (w przypadku zaimków miejsca nie wymaga przyimka, czyni z nich zaimki celu). Poza tym może oznaczać przynależność, albo przeznaczenie, np. „Tot set pav” — „To jest moje”, „To jest dla mnie”. Występują konstrukcje celownikowe. Końcówka to -v.

• Biernik oznacza dopełnienie bliższe. Końcówka: -ns.

• Narzędnik oznacza właściwy instrumentalis. Często jest też używany do oznaczania czasu lub drogi. Np. „Erom” — „Na początku”, albo „Pa hade dorgam” — „Idę drogą”. Odmienione przez narzędnik zaimki miejsca przekształcają się z zaimki drogi. Podstawową końcówką jest -m.

• Wołacz – drugi przypadek niezależny występujący w kotsowiszczyźnie. Pełni rolę wokatywu. Jako jedyny nie posiada stałego, spółgłoskowego przyrostka.