Język ludżorycki
| język ludżorycki λυγιορικες τωλα | |
|---|---|
| Typologia: | fleksyjny, mianownikowo-biernikowy |
| Utworzenie: | Emil (w 2024) |
| Cel utworzenia: | język Hadżalu |
| Liczba użytkowników (faktyczna) | 1 |
| Sposoby zapisu: | greka |
| Klasyfikacja: | w Hadżalu:
|
| Kody | |
| Conlanger–1 | ludż. |
| Conlanger–3 | had.ludż.em |
| Lista conlangów | |
|
Zobacz też słownik tego języka. |
Język ludżorycki (ludż. λυγιορικες τωλα /lid͡ʒɔˈrit͡ʃɛs ˈtula/), czasem też język sadaryński (ludż. σαδαρινες τωλα /sadaˈriɲɛs ˈtula/) – jeden z języków Hadżalu, używany w Sadarynie jako jeden z dwóch języków urzędowych, rodzimy język regionu Ludżorycji. Ponoć Netflix jest w tym języku.
Fonologia
Samogłoski
| Przednie | Tylne | |
|---|---|---|
| Wysokie | i <ι, η, υ, υι> | u <ω> |
| Średnie | ɛ <ε, αι> | ɔ <ο> |
| Niskie | a <α> | |
Dwuznak αι może też znaczyć dyftong (o tym niżej). W nazwach własnych do zapisu /ɛ/ oraz /ɔ/ mogą też służyć dwuznaki ει ου.
Dyftongi
| Zakończone na /ɪ̯/ | Zakończone na /ʊ̯/ |
|---|---|
| uɪ̯ <ωι> | iʊ̯ <ηυ> |
| ɛɪ̯ <ει> | ɛʊ̯ <ευ> |
| ɔɪ̯ <οι> | ɔʊ̯ <ου> |
| aɪ̯ <αι> | aʊ̯ <αυ> |
Spółgłoski
| Wargowe | Przedniojęzykowe | Podniebienne | Welarne | Gardłowe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowe | m <μ> | n <ν> | ɲ <νι> | |||
| Zwarte | bezdźwięczne | p <π> | t <τ> | t͡ʃ <κι> | k <κ> | ʔ <psili> |
| dźwięczne | b <β> | d <δ> | d͡ʒ <γι> | g <γ> | ||
| Szczelinowe | f <φ> | s <σ ς> | ʃ <χι> | x <χ> | h <dasja> | |
| Drżące, półsamogłoski | w <υ> | r <ρ> | j <ι> | |||
| Boczne | l <λ> | |||||
Spółgłoska /h/, która występuje tylko przed samogłoską, jest zapisywana za pomocą dasji nad samogłoską (ἁ). Jeżeli w nagłosie absolutnym występuje zaś zwarcie krtaniowe (które zanika w innych sytuacjach), zapisane jest za pomocą psili (ἀ).
Spółgłoski /ɲ t͡ʃ d͡ʒ ʃ/ nigdy nie występują na końcu wyrazu - ulegają wtedy depalatalizacji. Przed samogłoskami ε ει ευ η ι jota służąca do miękczenia jest pomijana, co czasem może prowadzić do niejasności (/kɛ/ czy /t͡ʃɛ/?).
W dialektach istnieje dużo więcej dźwięków. W zasadzie wszystkie mają dodatkowe spółgłoski /t͡ɕ/ /d͡ʑ/ /ɕ/ powstałe w wyniku drugiej palatalizacji, częste jest także /ð/ powstałe z /d/ przed historycznymi ι υ (ale nie η).
Akcent
Akcent pada na przedostatnią sylabę.
Gramatyka
Rzeczownik
Rzeczownik jest odmienny i odmienia się przez rodzaje: męski, żeński i nijaki, trzy przypadki: mianownik, dopełniacz(-celownik) i biernik oraz liczby: pojedynczą i mnogą. Wyróżnia się pięć deklinacji, powiązanych z rodzajem: I i II są męskie, IV i V żeńskie, a III nijaki (jest jednak kilka wyjątków od tej zasady).
| I (m) | II (m) | V (ż) | IV (ż) | III (n) | |
|---|---|---|---|---|---|
| NOM. SG. | -α /a/ | -Ø | -α /a/ | -η /i/ | -Ø |
| GEN. SG. | -αις /aɪ̯s/ | -ας /as/ | -αις /ɛs/ | -ης /is/ | -ις /is/ |
| ACC. SG. | -αδ /ad/ | -αι /ɛ/ | -ακ /ak/ | -ηκ /ik/ | -ι /i/ |
| NOM. PL. | -αδαυ /adaʊ̯/ | -αυ /aʊ̯/ | -ιο /jo/ | ||
| GEN. PL. | -αδαυς /adaʊ̯s/ | -αυς /aʊ̯s/ | -ιευς /jɛʊ̯s/ | ||
| ACC. PL. | -αδαι /adɛ/ | -αι /aɪ̯/ | -ιοκ /jok/ | ||
Przymiotniki
Do budowy przymiotników wykorzystuje się różne morfemy, najczęstsze to: -εσ-, -αυν-, -ε(γ)-, -οκ-, -ωισ-. Przymiotnik, tak jak rzeczownik, odmienia się.
| męski | nijaki | żeński | |
|---|---|---|---|
| NOM. SG. | -Ø | -η /i/ | |
| GEN. SG. | -ας /as/ | -ις /is/ | -ης /is/ |
| ACC. SG. | -αι /ɛ/ | -ι /i/ | -ηκ /ik/ |
| NOM. PL. | -αυ /aʊ̯/ | -ιο /jɔ/ | |
| GEN. PL. | -αυς /aʊ̯s/ | -ιευς /jɛʊ̯s/ | |
| ACC. PL. | -αι /aɪ̯/ | -ι /i/ | |
Czasowniki
dużo koniugacyj
Przysłówki
Zaimki
| ja | ty | Ty | Pan | Pani | on | ona | ono | my ex. | my in. | wy | Wy | Panowie | Panie, Państwo | oni | one | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| NOM. | περ /ˈpɛr/ | ὑπ /ˈhyp/ | μαυπ /ˈmaʊ̯p/ | βανσαυπα /banˈsaʊ̯pa/ | βανολδη /baˈnɔldi/ | χετα /ˈʃɛta/ | χετη /ˈʃɛti/ | χετ /ˈʃɛt/ | λαξ /ˈlaks/ | υολ /ˈwɔl/ | κιερ /ˈkjɛr/ | μακιερ /ˈmakjɛr/ | βανσαυπαδαυ /bansaʊ̯ˈpadaʊ̯/ | βανολδιο /baˈnɔldjɔ/ | χεταδαυ /ʃɛˈtadaʊ̯/ | χετιο /ˈʃɛtjɔ/ |
| GEN. | δως /ˈdus/ | ιες /ˈjɛs/ | μαιες /ˈmajɛs/ | βανσαυπαις /banˈsaʊ̯paɪ̯s/ | βανολδης /baˈnɔldis/ | χεταις /ˈʃɛtaɪ̯s/ | χετης /ˈʃɛtis/ | χετις /ˈʃɛtis/ | κοπις /ˈkɔpis/ | ἁμνις /ˈhamɲis/ | γυσες /ˈgisɛs/ | μαγυσες /maˈgisɛs/ | βανσαυπαδαυς /bansaʊ̯ˈpadaʊ̯s/ | βανολδιευς /baˈnɔldjɛʊ̯s/ | χεταδαυς /ʃɛˈtadaʊ̯s/ | χετιευς /ˈʃɛtjɛʊ̯s/ |
| ACC. | δυ /ˈdi/ | ϊ /ˈji/ | μαϊ /ˈmaji/ | βανσαυπαδ /banˈsaʊ̯pad/ | βανολδηκ /baˈnɔldik/ | χεταδ /ˈʃɛtad/ | χετηκ /ˈʃɛtik/ | χετι /ˈʃɛti/ | κοπ /ˈkɔp/ | ἁμν /ˈhamn/ | γυς /ˈgis/ | μαγυς /ˈmagis/ | βανσαυπαδαι /bansaʊ̯ˈpadɛ/ | βανολδιοκ /baˈnɔldjɔk/ | χεταδαι /ʃɛˈtadɛ/ | χετιοκ /ˈʃɛtjɔk/ |
Zaimki βανσαυπαδαυ, χεταδαυ są używane tylko do grup rodzaju męskiego, gdzie indziej używa się zaimków βανολδιο oraz χετιο.
Liczebniki
W ludżoryckim stosuje się system dwunastkowy oraz czasem dziesiętny.
| Główny | Porządkowy | |
|---|---|---|
| 1 | ὑλ /ˈhil/ | ὑιε(γ) /ˈhijɛ/ |
| 2 | πως /ˈpus/ | πωσε(γ) /ˈpusɛ/ |
| 3 | κετ /ˈt͡ʃɛt/ | κετε(γ) /ˈt͡ʃɛtɛ/ |
| 4 | υας /ˈwas/ | υασε(γ) /ˈwasɛ/ |
| 5 | μοραυν /ˈmɔraʊ̯n/ | μοραυνε(γ) /mɔˈraʊ̯ɲɛ/ |
| 6 | τιεσαυν /ˈtjɛsaʊ̯n/ | τιεσαυνε(γ) /tjɛˈsaʊ̯ɲɛ/ |
| 7 | χαρκαυν /ˈxarkaʊ̯n/ | χαρκαυνε(γ) /xarˈkaʊ̯ɲɛ/ |
| 8 | ἀνταυν /ˈantaʊ̯n/ | ἀνταυνε(γ) /anˈtaʊ̯ɲɛ/ |
| 9 | γελβαυν /ˈd͡ʒɛlbaʊ̯n/ | γελβαυνε(γ) /d͡ʒɛlˈbaʊ̯ɲɛ/ |
| 10 | δοραυν /ˈdɔraʊ̯n/ | δοραυνε(γ) /dɔˈraʊ̯ɲɛ/ |
| 11 | ιοκαυν /ˈjɔkaʊ̯n/ | ιοκαυνε(γ) /jɔˈkaʊ̯ɲɛ/ |
| 12 | δλομαυν /ˈdlɔmaʊ̯n/ | δλομαυν(γ) /dlɔˈmaʊ̯ɲɛ/ |
Spółgłoska γ jest dodawana przy odmianie liczebników porządkowych.
Zapis
Do zapisu ludżoryckiegp używa się alfabetu greckiego:
Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω
Litery Ζ, Ξ, Ψ reprezentują kolejno zbitki /ts/, /ks/ oraz /ps/ i jako takie nie mogą pojawiać się na początku wyrazów. Theta nie jest wogóle używana w ludżoryckim.
Trzeba mieć na uwadze, że pismo to często nie jest fonetyczne – jeden dźwięk może być zapisany na kilka sposobów, a czasem określona litera lub zbitka może oznaczać różne dźwięki np. αι /aɪ̯/ oraz /ɛ/. Do rozwiązania kilku takich problemów powstały znaki diakrytyczne:
- dasja (῾) – oznacza głoskę /h/ występującą przed samogłoską, np. ἱγαν. W rodzimych wyrazach występuje tylko na początku wyrazów, ale w zapożyczeniach pojawić może się także do oznaczania /h/ interwokalicznego;
- psili (᾿) – oznacza głoskę /ʔ/ występującą przed samogłoską, np. ἀτακη. Występuje tylko na początku wyrazu - można go traktować więc jako oznaczenie zerowego nagłosu (zwarcie krtaniowe nie pojawia się w innych pozycjach);
- diereza (¨) - występuje tylko nad ι υ i oznacza wtedy odpowiednio /ji/ oraz /wi/. Kontrastuje to z tymi znakami bez dierezy, które po samogłoskach są czytane jako /ɪ̯/ oraz /ʊ̯/ lub tworzą dwuznak. Litery ϊ ϋ występują też w nagłosie, by także zapisać /ji/ oraz /wi/;
- akut (´) - nie jest obowiązkowy i rzadko się go stawia. Umieszczany nad dyftongami w celu sprecyzowania czytania: na pierwszym elemencie oznacza prawdziwy dyftong (np. άι to /aɪ̯/), a na drugim elemencie oznacza dwuznak (np. αί to /ɛ/).