Język naumowski

język naumowski (rår) naumåzås iknaur
Typologia:	aglutynacyjno-fleksyjny, z szykiem SVO
Utworzenie:	Emilando (w 2020)
Cel utworzenia:	Na potrzeby projektu/konwerldu
Klasyfikacja:	Gamajskie protogamajski (†) prangamajski (†) naumowski
Kody
Conlanger–1	nau.
Lista conlangów

        

Język naumowski ((Rår) naumåzås iknaur, /ˈrɔ̞r ˈnäʊ̯mɔ̞zɔ̞s ˈiknäʊ̯r/) jest językiem z rodziny języków gamajskich. Jest to drugi konlang Emila oparty na protogammajskim. Należy do grupy centralnej.

Język charakteryzują archaiczne cechy takie jak mocne zachowanie pragammajskich dyftongów ai au oraz liczniejsze innowacje typu przejścia u > ü w każdej pozycji, rotacyzmu *z oraz *ħ oraz połączenia pragammajskich *g oraz *q (jako średnionaumowskie ck).

Fonologja

Samogłoski

	Przednie		Środkowe	Tylne
	Niezaokrąglone	Zaokrąglone
Przymknięte	i (i)	y (ü)		u (u)
Środkowe	e̞ (e)		ə (ë)	o̞ (o)
Prawie otwarte	æ (a)		ɔ̞ (å)

Ponadto występują dwa dyftongi odziedziczone od protogammajskiego, ai oraz au.

Głoska ë na końcu wyrazu zachowuje się specyficznie: zależnie od następnego wyrazu ulega elizji, zachowuje się lub przechodzi w e.

Alochwonia

Samogłoski posiadają kilka dodatkowych alochwonów:

• a - [ä] (po welarnej, v i na początku słowa)
• å - [ɑ] (po welarnej), [ä] (po ł).
• o - [ø̞] (w grupie voP), [ɤ̞] (po welarnej)

Spółgłoski

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Z retrofleksją	Podniebienne	Welarne	Krtaniowe
Nosowe		m (m)	n (n)			ɲ (ń)	ŋ (ŋ, n)
Zwarte	bezdźwięczne	p (p)	t (t)			c (ť)	k (k)
	dźwięczne	b (b)	d (d)			ɟ (ď)	g (g)
Afrykaty	bezdźwięczne		ts (c)	tʃ (č)		tɕ (ć)
	dźwięczne		dz (y)	dʒ (ǧ)
Szczelinowe	bezdźwięczne	f (f)	s (s)	ʃ (š)	ʂ (ş)	ɕ (ś)	x (ch)	h (h)
	dźwięczne	v (v)	z (z)	ʒ (ž)		ʑ (ź)	ɣ (gh)
Drżące	bezdźwięczne		r̥ (hr)
	dźwięczne		r (r)			rʲ (ŕ)
Boczne, Półsamogłoski			l (l)			ʎ (ĺ), j (j)	w (ł)

Język ten należy do grupy centralnej, zatem wykazuje historyczną zmianę [ɣ] na [ŋ]. Jednakże w późniejszej drodze rozwoju, w odróżnieniu od innych języków centralnych, dźwięk ten się nie zachował w jednolitej postaci, w wielu przypadkach zmieniał barwę i obecne wystąpienia jego wychodzą jedynie z geminacji grupy pɣ. ngh > nŋ > ŋŋ, pozycji wygłosowej (jako grupa ŋk, zapisana nk) i zapożyczeń.

Bardzo charakterystycznym fonemem j. naumowskiego jest bezdźwięczne r (MAF: [r̥], transkrypcja: hr). Pochodzi ono z dawnej geminaty *rr na początku słowa i po spółgłosce. Historycznie wszystkie sonoranty (łącznie z ŋ) miały bezdźwięczne odmianki, ale prócz hr wszystkie się udźwięczniły, Samo hr udźwięczniło się również po palatalizacji i spółgłosce dźwięcznej. Przykład słowa z hr: hrau (zwierzę).

Inną charakterystyczną cechą jest poczwórne rozróżnienie s-š-ş-ś, odpowiednio zębowego, zadziąsłowego, retrofleksyjnego i palatalizowanego. Jest to wyjątkowe pośród języków gammajskich.

Historia

Procesa od pragammajskiego

Zmiana *γ > *ŋ (grupa centralna)

Prawdopodobnie pierwszą zmianą było przejście *γ > *ŋ. Ta zmiana została przeprowadzona w całej grupie centralnej. Spowodowało to, że naumowski jest genetycznie spokrewniony z ńamskim oraz ngamskim. Dźwięk *ŋ później został jednak rozwinięty na kilka sposobów.

Wydłużenie samogłosek wysokich przed *r

Pierwszą charakterystyczną, ale niezbyt dużą zmianą było wydłużenie pragammajskich krótkich *i oraz *u przed spógłoską *r (nie geminatowaną). Odbyło to się jeszcze przed rotacyzmem, dlatego samogłoski te przed r z rotacyzmu nie uległy wydłużeniu.

Schemat tej zmiany jest dosyć prosty:

• *ir > *īr
• *ur > *ūr

Rotacyzm naumowski

• *z > r
• *ħ > r

Podczas tej zmiany trzy spółgłoski zlały się w jeden dźwięk r. Jest to pierwsza wyróżniająca zmiana w naumowskim: o ile zmiana z > r jest dosyć powszechna, to już problemem jest ħ > r z powodu niepodobieństwa głosek. Możliwe, że obie spółgłoski przeszły w r przez dwa różne procesa – fazą przejściową rotacyzmu *ħ mógł być dźwięk [ʁ], który dopiero później zlał się z r.

Zanik *q oraz metateza grup ārC oraz Vrrr

Przed zanikem iloczasu odbyły się trzy, niepowiązane zmiany

• *ārC > *rāC
• *Vrrr > *rVrr
• *q > *ck (długie k)

Zanik iloczasu

Powszechna w językach gammajskich zmiana odbyła się dosyć inaczej w naumowskim:

• *a > *å
• *ā > *a
• *i > *e
• *ī > *i
• *u > *o
• *ū > *u

Podczas gdy większość potomków zdyftonizowała *ī *ū, w naumowskim te po prostu się skróciły, zaś *i *u uległy obniżeniu do e o. Podobną zmianę można zaobserwować tylko w Baukucie, z tym, że *ū ostatecznie się zlało z *ī. Natomiast *a > å, *ā > a wydaje się być przeciwieństwem zwyczajnego rozwoju iloczasu (z wyłączeniem onskiego i Baukutu), ale jest nieco podobny do zongepajckiego (długie *ā staje się głoską przednią).

Staronaumowska przesuwka spółgłosek

Podczas tej zmiany spółgłoski przedniojęzykowe zwarte stają się afrykatami, zaś zębowe szczelinówki stają się zwartymi. Dźwięk *dz szybko się uprości do *z, uzupełniając lukę po rotacyzmie.

• *t > *c [ts]
• *d > *dz > *z
• *þ > *t
• *ð > *d

Przejście grupy *nŋ w *ŋŋ

Mała, ale drastyczna zmiana w naumowskim. Grupa *nŋ się asymiluje do *ŋŋ. Powstaje w ten sposób siódma gieminata w naumowskim, która jako jedyna wytrzyma drastyczne zmiany związane z zanikem dźwięku *ŋ.

Zanik n tylnojęzykowego

Gigantyczna i jedna z najważniejszych zmian w naumowskich. Dźwięk *ŋ zanika w nagłosie i śródgłosie, zaś w wygłosie traci swoją samodzielność.

• *ŋ > *nn (w nagłosie i po spółgłosce)
• *ŋ > *kn (w śródgłosie)
• *ŋ > *ŋk (w wygłosie i przed spółgłoską)

Jednocześnie odbywa się *nk > *ŋk, przez co samodzielne *ŋ istnieje tylko w gieminacie. W ten sposób pragammajska gamma zaczyna tracić swoją odrębność w naumowskim.

Zanik spółgłosek dźwięcznych

Kolejna charakterystyczna zmiana, spółgłoski dźwięczne stają się bezdźwięcznymi giemnatami.

• *b > *pp
• *d > *tt
• *g > *ck
• *z > *ss

W ten sposób pragammajskie *g *q się połączyły jako *ck.

Lenicja międzysamogłoskowa

Przeprowadzona została dosyć typowo. Dzięki niej pojawiły się nowe spółgłoski dźwięczne.

• *VppV > *VpV > *VbV
• *VttV > *VtV > *VdV
• *VckV > *VkV > *VgV
• *VssV > *VsV > *VzV
• *VfV > *VvV

Fortition *w, *ww oraz powstanie nowej γammy

Krótko po lenicji *w przeszło w *v, zaś *ww się skróciło i ostatecznie zostało wzmocione do γammy (być może początkowo labjalizowanej).

• *w > v (nie w dychwtongach)
• *ww > *w > gh /ɣ/

Dzięki tej zmianie została przerwana allochwonia *f-*v i pojawiła się nowa γamma. Znikł także fonem /w/, który jednak pozostał obecny w dychwtongach.