Język proto-teński

Język proto-teński tĭnanaahtusaahł mvahs [tɘ̆nɐnaːʰtʊsaːt͡ɬʰ ᶬvɐʦʰ]
Typologia:	aglutynacyjny, alternacyjny
Utworzenie:	Pławjusz (w 2020)
Cel utworzenia:	Na potrzeby projektu/konwerldu
Sposoby zapisu:	łacińska transkrypcja
Klasyfikacja:	Języki teńskie
Kody
Conlanger–1	prt.
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język proto-teński jest przodkiem języków teńskich.

Nazwa

"Tĭnanaahtusaahł mvahs" znaczy dosłownie "język nas, którzy usiedliśmy" (siedzieć\INC.PERF-3PL.N-PTCP-GEN język). Prawdopodobnie oznacza to, że Proto-Teńczycy byli ludem osiadłym, w przeciwieństwie do koczowniczych barbarzyńców.

Fonologja

Samogłoski

Ultrakrótkie	Krótkie	Długie	Dyftongi
ɘ̆ (ĭ)	ɪ (i)	iː (ie)	aɪ̯ (ai)
ɵ̆ (ŭ)	ʊ (u)	uː (uu)	aʊ̯ (au)
ə̆ (ĕ)		əɪ̯̈ (ĕi)
ɞ̞̆ (ŏ)	ɔ (o)	oː (oo)	oʊ̯ (ou)
ɜ̆ (ă)	ɐ (a)	aː (aa)	eɪ̯ (ei)

Zpółgłoski

		Wargowe	Zębowe	Zębowe syczące	Tylnojęzykowe
Nosowe		m (m)	n (n)
Zwarte	Bezdżwięczne	p (p)	t (t)	ʦ (ts)	k (k)
	Preaspirowane	ʰp (hp)	ʰt (ht)	ʰʦ (hts)	ʰk (hk)
	Preglottalizowane	ˀb (b)	ˀd (d)	ˀʣ (dz)	ˀɡ (g)
	Prenasalizowane	ᵐb (mb)	ⁿd (nd)	ⁿʣ (ndz)	ᵑɡ (ng)
Szczelinowe	Bezdżwięczne	f (f)	θ (þ)	s (s)	x (x)
	Preaspirowane	ʰf (hf)	ʰθ (hþ)	ʰs (hs)	ʰx~h (h)
	Preglottalizowane	ˀv (v)	ˀð (ð)	ˀz (z)	ˀɣ (q)
	Prenasalizowane	ᶬv (mv)	ⁿð (nð)	ⁿz (nz)	ᵑɣ (nq)
Boczne szczelinowe	Bezdżwięczne		ɬ (ł)
	Preaspirowane		ʰɬ (hł)
	Preglottalizowane		ˀɮ (łł)
	Prenasalizowane		ⁿɮ (nłł)
Aproksymanty		w (w)	l (l) ɾ (r)		j (y)

Fonotaktyka

W proto-teńskim strukturą sylaby jest CV(T) gdzie T = /p ʰp f ʰf t ʰt θ ʰθ ɬ ʰɬ ʦ ʰʦ s ʰs k ʰk x h m n w l ɾ j/. Zbitki zpółgłoskowe są niedozwolone.

Alofonja

W wygłosie zpółgłoski /p t ʦ k/ są wymawiane jako /ˀp ˀt ˀʦ ˀk/. Podobnie w wygłosie

• /f θ ɬ s x/ przechodzą w /ˀp͡f ˀt͡θ ˀt͡ɬ ˀʦ ˀk͡x/͡;
• /ʰp ʰt ʰʦ ʰk/ przechodzą w /pʰ tʰ ʦʰ kʰ/;
• /ʰf ʰθ ʰɬ ʰs h/ przechodzą w /p͡fʰ t͡θʰ t͡ɬʰ ʦʰ ʔ͡h/
• /m n w l ɾ j/ przechodzą w /m̥ n̥ ʍ ɬ ɾ̥ ç/.

Prawo długości

Samogłoska rdzenia/następnej sylaby	Samogłoska afiksu
ultrakrótka	dyftong
krótka	długa
długa	krótka
dyftong	ultrakrótka

W afiksach "wzdłużonych":

Samogłoska rdzenia/następnej sylaby	Samogłoska afiksu
ultrakrótka	krótka + n + długa
krótka	dyftong
długa	długa
dyftong	krótka

Morfologja

Czasownik

Negacja

Infiksem przeczenia jest -ĕiy-~-ĕy-.

Aspekty

Czasownik w języku proto-teńskim posiadał 5 aspektów:

• Statyczny
• Inceptywny
  • Dokonany
  • Niedokonany
• Cezatywny
  • Dokonany
  • Niedokonany

Aspekt	Ultrakrótka	Krótka	Długa	Dyftong
Statyczny	tĕn	tĕk	nłłĕim	hfĕił
Inceptywny dokonany	tĭn	tik	nłłiem	hfaił
Inceptywny niedokonany	tin	tiek	nłłaim	hfinieł
Cezatywny dokonany	tŭn	tuk	nłłuum	hfauł
Cezatywny niedokonany	tun	tuuk	nłłaum	hfunuuł

Tryby typu I

Tryby typu I wyrażają sposób, w jaki mówiący dowiedział się o akcji. Istnieje sześć takich trybów:
Wzrokowy – brak afiksu, jest także stosowany gdy żaden tryb nie pasuje

Np.

tĕnouhp – "siedzisz" – mówiący zobaczył siedzącego;

Słuchowy – -aik-~-iek-~-ik-~-ĭk

Np.

tikuukeihp – "przestajesz śpiewać" – mówiący usłyszał to;

Węchowy – -aunz-~-uunz-~-unz-~-ŭnz-

Np.

???

Czuciowy – -eing-~-aang-~-ang-~-ăng-

Np.

nłłangĕimĕht – "to jest gorące" – mówiący poczuł gorąco;

Nieświadka – -ouhts-~-oohts-~-ohts-~-ŏhts-

Np.

hfoohtsiniełĕht – "wybucha pożar" – mówiący usłyszał od kogoś, że tak jest;

Opinji – -ĕim-~-ĕm-

Np.

nłłĕmĕimĕht – "to jest gorące" – opinja mówiącego.

Tryby typu II

Tryby typu II są to tryby w normalnym tego słowa znaczeniu. Istnieje 6 trybów. Orzekający - brak afiksu
Admiratywny – -our-~-oor-~-or-~-ŏr-

Np.

nłłaangorĕimĕht – "to jest gorące" – mówiący jest zaskoczony;

Dezyderatywny – -eihþ-~-aahþ-~-ahþ-~-ăhþ-

Np.

teihþĭneir – "chcę usiąść";

Potencjalny – -aik-~-iek-~-ik-~-ĭk

Np.

tiekĕkaar – "mogę śpiewać";

Necesytatywny – -aumb-~-uumb-~-umb-~-ŭmb-

Np.

hfŭmbaiłĕht – "to musi się zapalić";

Przypuszczający – -out-~-oot-~-ot-~-ŏt-

Np.

tĕmootukoohp – "zaśpiewałabyś".

Tryby II mogą łączyć się ze sobą, np.

tĕimikootukoohp – "mogłabyś zaśpiewać".

Kolejność infiksów

Kolejność infiksów, licząc od lewej do prawej jest następująca:

Negacja - Tryb I - Tryb(y) II.

Podmiot

W proto-teńskim rozróżnia się 3 osoby, 2 liczby i 3 rodzaje, przy czym w trzeciej osobie rozróżnia się wyłącznie utrum oraz nijaki.

Osoba	Końcówka	tĕn – siedzieć	tĕk – śpiewać	ndĕis – myśleć	hfaił – palić się
1sg	m	-eir~-aar~-ar~-ăr	tĕneir	tĕkaar	ndĕisar	hfaiłăr
	f	-ein~-aan~-an~-ăn	tĕnein	tĕkaan	ndĕisan	hfaiłăn
	n	-eiht~-aaht~-aht~-ăht	tĕneiht	tĕkaaht	ndĕisaht	hfaiłăht
2sg	m	-ouhp~-oohp~-ohp~-ŏhp	tĕnouhp	tĕkoohp	ndĕisohp	hfaiłŏhp
	f	-eihp~-aahp~-ahp~-ăhp	tĕneihp	tĕkaahp	ndĕisahp	hfaiłăhp
	n	-ĕihp~-ĕhp	tĕnĕihp	tĕkĕihp	ndĕisĕhp	hfaiłĕhp
3sg	u	-auht~-uuht~-uht~-ŭht	tĕnauht	tĕkuuht	ndĕisuht	hfaiłŭht
	n	-ĕiht~-ĕht	tĕnĕiht	tĕkĕiht	ndĕisĕht	hfaiłĕht
1pl	m	-anaar~-eir~-aar~-ar	tĕnanaar	tĕkeir	ndĕisaar	hfaiłar
	f	-anaan~-ein~-aan~-an	tĕnanaan	tĕkein	ndĕisaan	hfaiłan
	n	-anaaht~-eiht~-aaht~-aht	tĕnanaaht	tĕkeiht	ndĕisaaht	hfaiłaht
2pl	m	-onoohp~-ouhp~-oohp~-ohp	tĕnonoohp	tĕkouhp	ndĕisoohp	hfaiłohp
	f	-anaahp~-eihp~-aahp~-ahp	tĕnanaahp	tĕkeihp	ndĕisaahp	hfaiłahp
	n	-ĕnĕihp~-ĕihp~-ĕihp~-ĕhp	tĕnĕnĕihp	tĕkĕihp	ndĕisĕihp	hfaiłĕhp
3pl	u	-unuuht~-auht~-uuht~-uht	tĕnunuuht	tĕkauht	ndĕisuuhp	hfaiłuhp
	n	-ĕnĕiht~-ĕiht~-ĕiht~-ĕht	tĕnĕnĕiht	tĕkĕiht	ndĕisĕiht	hfaiłĕht

Dopełnienie

Osoba	Prefiks	tĕn – siedzieć	tĕk – śpiewać	ndĕis – myśleć	hfaił – palić się
1sg	m	nqou-~nqoo-~nqo-~nqŏ-	nqoutĕn	nqootĕk	nqondĕis	nqŏhfaił
	f	nqei-~nqaa-~nqa-~nqă-	nqeitĕn	nqaatĕk	nqandĕis	nqăhfaił
	n	nqĕi-~nqĕ-	nqĕitĕn	nqĕitĕk	nqĕndĕis	nqĕhfaił
2sg	m	łłou-~łłoo-~łło-~łłŏ-	łłoutĕn	łłootĕk	łłondĕis	łłŏhfaił
	f	łłei-~łłaa-~łła-~łłă-	łłeitĕn	łłaatĕk	łłandĕis	łłăhfaił
	n	łłĕi-~łłĕ-	łłĕitĕn	łłĕitĕk	łłĕndĕis	łłĕhfaił
3sg	u	sau-~suu-~su-~sŭ-	sautĕn	suutĕk	sundĕis	sŭhfaił
	n	sĕi-~sĕ-	sĕitĕn	sĕitĕk	sĕndĕis	sĕhfaił
1pl	m	nqonoo-~nqou-~nqoo-~nqo-	nqonootĕn	nqoutĕk	nqoondĕis	nqohfaił
	f	nqanaa-~nqei-~nqaa-~nqa-	nqanaatĕn	nqeitĕk	nqaandĕis	nqahfaił
	n	nqĕnĕi-~nqĕi-~nqĕi-~nqĕ-	nqĕnĕitĕn	nqĕitĕk	nqĕindĕis	nqĕhfaił
2pl	m	łłonoo-~łłou-~łłoo-~łło-	łłonootĕn	łłoutĕk	łłoondĕis	łłohfaił
	f	łłanaa-~łłei-~łłaa-~łła-	łłanaatĕn	łłeitĕk	łłaandĕis	łłahfaił
	n	łłĕnĕi-~łłĕi-~łłĕi-~łłĕ-	łłĕnĕitĕn	łłĕitĕk	łłĕindĕis	łłĕhfaił
3pl	u	sunuu-~sau-~suu-~su-	sunuutĕn	sautĕk	suundĕis	suhfaił
	n	sĕnĕi-~sĕi-~sĕi-~sĕ-	sĕnĕitĕn	sĕitĕk	sĕindĕis	sĕhfaił

Dopełnienie dalsze

Infiks dopełnienia dalszego wstawia się po zpółgłosce prefiksu dopełnienia bliższego. Bezpośrednio po infiksie znajduje się afiks odpowiedniego przypadku.

Osoba	Prefiks
1sg	m	-ounq-~-oonq-~-onq-~-ŏnq-
	f	-einq-~-aanq-~-anq-~-ănq-
	n	-ĕinq-~-ĕnq-
2sg	m	-oułł-~-oołł-~-ołł-~-ŏłł-
	f	-eiłł-~-aałł-~-ałł-~-ăłł-
	n	-ĕiłł-~-ĕłł-
3sg	u	-aus-~-uus-~-us-~-ŭs-
	n	-ĕis-~-ĕs-
1pl	m	-onoonq-~-ounq-~-oonq-~-onq-
	f	-anaanq-~-einq-~-aanq-~-anq-
	n	-ĕnĕinq-~-ĕinq-~-ĕinq-~-ĕnq-
2pl	m	-onoołł-~-oułł-~-oołł-~-ołł-
	f	-anaałł-~-eiłł-~-ałł-~-ałł-
	n	-ĕnĕiłł-~-ĕiłł-~-ĕiłł-~-ĕłł-
3pl	u	-unuus-~-aus-~-uus-~-us-
	n	-ĕnĕis-~-ĕis-~-ĕis-~-ĕs-

Imiesłów

Imiesłów tworzy się dodając postfiks -aus~-uus~-us~-ŭs.